k u n s t M At i g e
b e V r u c h t i n g
De eerste dagen waarin een embryo zich ontwikkelt, zouden wel eens heel cruciaal kunnen zijn voor de gezondheid later. Dat blijkt uit onderzoek van medisch biologe Eleni Mantikou, die zich boog over de manier waarop we omgaan met eitjes en embryo’s in het IVF-laboratorium. ‘De vloeistof waarin we embryo’s laten groeien, heeft bijvoorbeeld een veel grotere invloed op de ontwikkeling van het embryo en het latere kind dan we tot nu toe dachten.’
een goed begin is cruciaal Rob Buiter
Eigenlijk was ze ook verbaasd. Promovendus Eleni Mantikou van het Centrum voor Voortplantingsgeneeskunde van het AMC kan wel verklaren waarom er tot nu toe weinig aandacht was voor zulke praktische zaken als de invloed van het kweekmedium op de kwaliteit van embryo’s, maar toch. ‘Men keek al die jaren eigenlijk alleen naar het succes voor de ouders: komt er een zwangerschap of niet? En ook al is dat succes niet enorm groot – ongeveer één op de vijf pogingen leidt tot een zwangerschap – men was daar blijkbaar wel tevreden mee. Dat er niet veel evidence onder die praktijk ligt, is dan wel vreemd.’ ‘Wat ook meespeelt, is de commercie’, vult haar co-promotor, klinisch embryoloog Sebastiaan Mastenbroek, aan. ‘Eind vorige eeuw is de ontwikkeling en productie van bijvoorbeeld de kweekmedia, de vloeistof waarin embryo’s worden gekweekt, verhuisd van de wetenschap naar de industrie. Bijna overal is zelfs de hele IVF-praktijk in commerciële handen. In Nederland zien we het nog als een publieke taak voor ziekenhuizen. Maar met die commercialisering van de IVF-praktijk is ook de wetenschappelijke interesse naar de achtergrond verschoven. En dat is volkomen onterecht, blijkt uit het onderzoek van Mantikou.’ drie k eer delen
met name in die eerste drie dagen relatief veel fouten optreden in de celdeling. Als de celdeling niet helemaal goed gaat, krijgt de ene cel bijvoorbeeld drie chromosomen van een dubbele set mee en de zustercel maar één. In die eerste drie dagen gaat er bij niet minder dan driekwart van de embryo’s iets mis in de verdeling van chromosomen in minimaal één van de cellen. Pas als het embryo na die drie dagen de eigen regie neemt, gaat dat percentage omlaag, omdat foute delingen dan worden gecorrigeerd, opgeruimd of misschien worden verbannen naar de placenta in plaats van naar het jonge embryo.’ Mantikou analyseerde ook het zogenoemde transcriptoom van het ontwikkelende embryo: de complete collectie van RNA-moleculen. Dat bleek niet minder dan een technisch hoogstandje bij een embryo dat in dit stadium slechts uit een paar cellen bestaat. Die informatie koppelde zij aan onder meer de leeftijd van de moeder en de karakteristieken van het gebruikte kweekmedium. Zij kon daarmee de uitkomsten van haar klinische studie verklaren. ‘Daarmee heeft zij als één van de weinigen een goede translationele studie in de IVF-praktijk uitgevoerd’, zegt co-promotor Mastenbroek niet zonder trots. ‘Zij heeft een brug geslagen tussen de fundamentele embryologie en de uitkomsten van IVF-behandelingen.’
Voor haar onderzoek keek de geboren Griekse biologe onder andere naar de eerste drie celdelingen die een bevrucht eitje in het laboratorium doormaakt. ‘Dat is het stadium waarin een embryo nog volledig af hankelijk is van het RNA en de eiwitten die de moeder in de eicel heeft gestopt. Pas na die eerste drie dagen, vanaf het acht-cellig stadium, gaat een embryo eigen RNA en eiwitten produceren. Wij hebben laten zien dat er
Was de afwezigheid van een goede evidence base onder de IVF-praktijk al een verrassing voor de onderzoekers, de uitkomsten van hun eigen werk waren dat misschien nog wel meer, stelt Mastenbroek. ‘Uit het onderzoek van AMC-collega Tessa Roseboom bij kinderen die tijdens de Hongerwinter van ’44-’45 zijn verwekt, wisten
8
AMc M AgA zine december 2013
hongerw inter