Γενικά για τους
ποντιακούς χορούς
του Νίκου Ζουρνατζίδη
Π
αρακαλώ τον αναγνώστη που θα κάνει τον κόπο να διαβάσει των αιώνων και των λαών, ασχολούμαι από το 1973 με τη συλλογή, αυτό το κείμενο, να μην το κρίνει για τα λογοτεχνικά του την καταγραφή και τη μελέτη των παραδοσιακών ποντιακών χορών. χαρίσματα, ούτε για τις λεπτομέρειες της δομής του. Το άρθρο αυτό Την εμπειρία μου και το υλικό που συγκέντρωσα στο διάστημα γράφτηκε διότι, με την εμφάνιση τα τελευταία χρόνια ποντιακών αυτό καταχώρισα σε ένα βιβλίο και το παράδωσα, με όλες του τις χορών άγνωστων μέχρι πρότινος, έχουν γίνει διάφορες συζητήσεις, αδυναμίες, στο αναγνωστικό κοινό ελπίζοντας πως οι ικανότεροι υπήρξαν ενστάσεις και από πολλούς και κατηγόριες για το πόσο οι δε θα αρκεστούν μόνο στην κριτική, αλλά θα προχωρήσουν σε χοροί αυτοί είναι ποντιακοί. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’90 πληρέστερη θεώρηση και καταγραφή των παραδοσιακών ποντιακών είχαμε μάθει να δεχόμαστε σαν ποντιακούς μόνον τους χορούς του χορών. Το βιβλίο αυτό που ήταν το πρώτο είχε και ελλείψεις και Ανατολικού Πόντου και του Καρς. Οι περισσότεροι διαφωνούσαν λάθη, τα οποία προσπαθώ να συμπληρώσω και να διορθώσω με για την καταγωγή των χορών αυτών βασιζόμενοι στις τούρκικες το δεύτερο. ονομασίες τους. Ξεχνούν όμως ότι ο κλασσικότερος των ποντιακών Οι γονείς μας, διωγμένοι από τις εστίες τους, διατήρησαν και χορών, το Τικ’ (είναι παραφθορά της τούρκικης λέξης dik που παρέδωσαν σε εμάς έναν τεράστιο μουσικό και χορευτικό πλούτο. σημαίνει όρθιο, κατακόρυφο), έχει τούρκικη ονομασία. Κανείς δεν Ας τον παραδώσουμε κι εμείς ατόφιο στις γενιές που έρχονται. ενδιαφέρθηκε οι χοροί του Δυτικού Πόντου (Πάφρας, Μεταλλείου Η ιδέα για τη συγγραφή του πρώτου βιβλίου ξεκίνησε και με Ασπρου Βουνού - Ακ Νταγ Ματέν, Μεταλλείου Αργυροχώματος - παρότρυνση του αείμνηστου φίλου μου Γιάννη Ταϊγανίδη, καθηγητή Κιουμούς Ματέν, Σεβάστειας, στο Ε.Μ.Π., όταν διαπίστωσα ότι Για λίγα χειροκροτήματα ανταλλάξαμε Νικοπόλεως κ.λπ.), να γίνουν άλλους χορούς χορεύαμε στο χωριό την ευγένεια του ποντιακού χορού με τη γνωστοί στο σύνολο των Ελλήνων μου, τον Κεχρόκαμπο Καβάλας και ειδικά των Ποντίων, ώστε βαρβαρότητα της κάλπικης πολεμικής κίνησης… (Τάροβα), άλλους χόρευαν να μη χαθεί ένας τεράστιος στο διπλανό χωριό, τη Λεκάνη πολιτιστικός πλούτος, η σημαντικότερη ίσως συνιστώσα του λαϊκού (Μούντζονος), άλλους στον Πλαταμώνα (Όλατσακ), άλλους στο πολιτισμού των Ελλήνων του Πόντου. Διπόταμο (Τσαϊλίκ), άλλους στο Ελαιοχώρι, άλλους στα χωριά της Ο Κομφούκιος τον 6ο αι. π.Χ. έγραψε: «δείξτε μου πώς επαρχίας Νέστου (Στεγνό-Ποντολίβαδο) και άλλους μαθαίναμε στο χορεύει ένας λαός και θα σας πω πόσο υγιής ή άρρωστος είναι ο σύλλογο Ποντίων Καβάλας. Οι χοροί που μαθαίναμε στο σύλλογο πολιτισμός του». Το συγγραφέα βαραίνει η τύψη πως η γενιά του είχαν τελείως διαφορετικό ύφος και ασυγκρίτως μεγαλύτερη δε διαχειρίστηκε άξια τον παραδοσιακό ποντιακό χορό. Η ορμή ταχύτητα από τους χορούς που χορεύαμε στα διάφορα πανηγύρια. της νεότητας, το πάθος για διάκριση και η ανάγκη δικαίωσης και Σε όλο το διάστημα της ενασχόλησής μου με τον ποντιακό χορό, καταξίωσης της ξεριζωμένης γενιάς οδήγησαν τα συγκροτήματα καθώς συγκέντρωνα γνώσεις και εμπειρία, διαπίστωνα την ύπαρξη χορών των περισσοτέρων ποντιακών συλλόγων στην υιοθέτηση και τεράστιων κενών όσον αφορά την ενδυμασία, τη χορευτική έκφραση χρήση στοιχείων εντυπωσιακών μεν, αλλά ξένων προς την παράδοση και την ποικιλία των χορών, όπως βιώνονται στους ποντιακούς του Ελληνικού Πόντου. Για λίγα χειροκροτήματα ανταλλάξαμε την συλλόγους στις δεκαετίες 1960 μέχρι τις αρχές του 1990. Με το ευγένεια του ποντιακού χορού με τη βαρβαρότητα της κάλπικης πόνημα αυτό, που έχει τη μορφή καταγραφής, γίνεται προσπάθεια πολεμικής κίνησης. Ακροβατικά άλματα, παρορμητικές κραυγές, να διορθωθούν ορισμένα κακώς κείμενα όσον αφορά σε όσα μορφασμοί και εκφράσεις αγριεμένου πλήθους εκτοπίζουν τη προαναφέρθηκαν και να βγουν στην επιφάνεια χοροί που έχουν λεπτότητα και τη χάρη της κίνησης, την ευγένεια και τη σεμνότητα διατηρήσει τον τοπικό τους χαρακτήρα, πολλοί από τους οποίους αλλά και το ήθος των ποντιακών χορών στις δεκαετίες ’60, ’70, μέχρι πρόσφατα δε χορεύονταν από ποντιακά χορευτικά. Πρέπει ’80. Πιστοί στο πνεύμα της εποχής της δύναμης και της ταχύτητας να γίνει κατανοητό ότι η κάθε περιοχή στον Πόντο είχε τη δική της δώσαμε προτεραιότητα στους χορούς με γρήγορη κίνηση, χορούς μουσική, τα δικά της μουσικά όργανα και τους δικούς της χορούς. της καταιγίδας και του πάθους, και αφήσαμε στο περιθώριο Κάποιοι χοροί βέβαια απέκτησαν παμποντιακό χαρακτήρα και χορούς αργούς και ευγενικούς, της γαλήνης και της περισυλλογής. χορεύτηκαν κατά κόρον και από τα χορευτικά. Κάποιοι άλλοι όμως, Λησμονήσαμε πως την καταιγίδα διαδέχεται η γαλήνη, τη γαλήνη η όπως αυτοί των περιοχών του Νοτιοκεντρικού και Δυτικού Πόντου (Πάφρα, Νικόπολη-Γαράσαρη, Μεταλλείο Άσπρου Βουνού-Ακ Νταγ καταιγίδα και πάλι από την αρχή. Ασφαλώς, η κάθε γενιά έχει το δικαίωμα, αν χρειαστεί, να Ματέν), Μεταλλείο Αργυροχώματος-Κιουμούς Ματέν κ.λπ.), για προσθέσει το λιθαράκι της στην παράδοση. Πρέπει όμως να το πολλά χρόνια δε χορεύτηκαν καθόλου μετά την προσφυγιά παρά πράξει αυτό με σεβασμό και αγάπη και, προπαντός, με επίγνωση μόνο από τους κατοίκους των συγκεκριμένων περιοχών και μόνο της προσωρινότητάς της. Οι γενιές έρχονται και παρέρχονται· εκείνη τελευταία κάποιοι από αυτούς παρουσιάστηκαν στα προγράμματα των χορευτικών. Ακόμα και πολλοί χοροί της περιοχής Τραπεζούντας, που μένει και τις συνδέει είναι η παράδοση. Εχοντας τη βαθιά πεποίθηση ότι η παράδοση είναι το απαύγασμα π.χ. Γαλίανας, Ίμερας, Ματσούκας κ.α. δεν είναι ιδιαίτερα γνωστοί, 30