1 ათენი სოლონი-„ბრძენი მმართველი“ ვალი (სეისახთეია)-ალის გამო ადამიანის გაყიდვა აკრძალა სახალხო კრება -ეკლესია სახალხო საბჭო ირჩევდა უმაღლეს მოხელეებს -9 არქონტს ორ ზედა ქონებრივი კლასიდან.პირველ არქონტს ჰქონდა ყველზე დიდი ძალაუფლება. მოქალაქებიი დაიყო ქონებრივი ცენზის მიხედბით და არა (წარმოშობის) რაც განსაზღვრავდა ადგილს ჯარში და მათ უფლებებს. სოლონმა უზვრუნველყო მოქალაქეთა პირადი თავისუფლება (დემოსის), მეორე მხრივ , გზა გაუხსნა ნაყიდი უცხოელი მონის შრომის გამოყენებას. განისაზღვრა მიწათმფლობელობის მაქსიმუმი შეიქმნა ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო-ჰელიეია- მოსამართლედ ირჩევდნენ 30 წ გადაცილებულებს( სასამართლოს ფუნქციაში შედიოდა სამოქალასო, სისხლის სამართლის საკითხების განხილვა და ასევე თანამდებობის პირთა კონტროლი არჩევითი ორგანო- ოთხაშთა საბჭო (ბულე)-კრებებს შორის მიმდინარე საკითხებს წყვეტდნენ
2
3 კლისთენე გაათანაბრა მოქალაქეთა პოლიტიკური უფლებები (ისონომია) შეიცვალა ადმინისტრაციულ-პოლიტიკური დაყოფა, შესაბამისად შეიცვალა ბულეს შემადგენლობა და ფორმირების პრინციპები. 500 საბჭო - მიმდინარე საკითხებისთვის ქმნიდნენ სექციებს-მრგვალ შენობაში თოლოსში მორიგეობდნენ 35-36 დღის განმავლობაში პოლისის ახალი ტერიტორიულ-ადმინისტრაციული დაყოფა შემოიღეს ქონებრივი ცენზის მიხედვით მხოლოდ უმაღლესი ტანამდებობის პირის არჩევა ხდებოდა. სტრატეგოსთა კოლეგია შეიქმნა-10 სარდალი შევიდა.განუსაზღვრელი ვადით ირჩევდნენ ოსტრაკისმო- „ნატეხთა სასამართლო“-ტირანიისგან თავდასაცავად ირჩევდნენ-ყოველწლიურად სახალხო კრებაზე მინიმუმ 6000 მოქალაქე იღებდა მონაწილეობას -ტირანიისკენ ვისაც ჰქონდა მიდრეკილება 10 წლის ვადით აძევებდნენ. პერიკლე
4 უმაღლესი მმართველი ორგანო-სახალხო კრება-ეკლესია-20 წელს ზემოთ ყველა ათენელი მამაკაცი მონაწილეობდა.(პოლიტიკურ, ეკონომიკურ, ომის და ზავის საკითხებს წყვეტდა) 500 საბჭო-ერთი წლის ვადით ირჩევდა სახელმწიფო მოხელეებს.ორჯერ ზედიზედ ტანამდებობის დაკავების უფლება არ ჰქონდათ. გამონაკლისი იყო პირველი სტრატეგოსის თანამდებობა. პოლისის სამხედრო საკითხებს განაგებდა სტრატეგოსთა (სარდალთა )კოლეგია. ირჩევდნენ ღია კენჭისყრით, ხოლო დანარჩენებს ფარული კენჭისყრით. წმინდა მოქალაქის ცნების სემოღება უკავშიდება პერიკლეს სახელს გააუქმა ათენელების ყველანაირი საარჩევნო შეზღუდვა. ის თვლიდა რომ ღარიბი ადამიანი ვერ იქნებოდა კარგი სახელმწიფო მოხელე. ამიტომ დააწესა ხელფასი თანამდებობის პირისათვის. პოლიტიკურ უფლებას მოკლებულები იყვნენ ქალები, ბავსვები, მონები და უცხოელი თავისუფალი მოქალაქეები-მეტოკიები. სპარტა საზოგადოება სამ ჯგუფად იყოფოდა:
5 1.სპარტელი თავისუფალი მოქალაქეები. მათ ყველას ერთი სიდიდის მიწა ნავეთი ჰქონდათ. 2. ჰილოტები-დაპყრობილი მოსახლეობა, რომლებიც სრულუფლებიანი მოქალაქეების მიწას ამუშავებდნენ და მოსავლის ნაწილს უხდიდნენ. 3. ვაჭარ -ხელოსნები-პერიეკები-თავისუფანლი იყვნენე, მაგრამ პოლიტიკური უფლებები ჩამორთმეული ჰქონდათ. ლიკურგე (ძვ. წ IX) პირველი კანონების შემდგენელი სპარტას ორი ბასილევსი ჰყავდა ( მემკვიდრეობით იღებდნენ მეფის ტიტულს)ბასილევსები სედიოდნენ გერუსიის შემადგენლობაში და
6 აკონტროლებდნენ რამდენად სამართლიანად ნაწილდებოდა მიწის ნაკვეტები. გერუსია- უმაღლესი სასამართლო და სამხედო საბჭო მეფეების ცათვლით შედიოდა 30 წევრი. შემადგენლობა არჩევითი იყო, სადაც ირჩევდნენ 60 წელს გადაცილებულ სრულუფლებიან მოქალაქეს. უმაღლესი ორგანო-სახალხო კრება-აპელა-30 წელს გადაცილებულ ადამიანებს იღცევნდნე, რეალურად მათი გავლენა პოლიტიკურ ცხოვრებაში მცირე იყო, რადგან საკანონმდებლო ინიცატივის უფლება არ ჰქონდათ. კრებაზე გამოსვლის უფლება ჰქონდა, მხოლოდ მეფეებს და უმაღლესი ტანამდებობის პირებს. ხმის უფლების მიცემა ხდებოდა ყვირილით.ვინც უფრო ხმამაღლა იყვირებდა მას ირჩევდნენ. ეფორები( ზედამხედველები)-5 კაციანი კოლეგია-იგი დამოუკიდებლი იყო როგორც მეფის , ისე გერუსიისაგან. აკონტროლებდნენ თანამდებობის პირებს და იცავდნენ კანონს. მათ მეფის დაპატიმრების უფლებაც ჰქონდათ.ასევე ზრუნავდნენ იმაზე , რომ პერიეკები და ჰილოტები მორჩილებაში ყოოფილიყვნენე. სახელმწიფო აკონტროლებდა მოქალაქის პირად ქონებას. დიდი ხნის განმავლობაში აქ ფული არ იჭრებოდა და რკინის ზოდებს იყენებდნენ. უცხოელტა შიშით აკრძალეს საგარეო ვაჭრობაც.
7 რომი მეფე-უზენაესი მთავარსარდალი, ქურუმი, მსაჯული. სათათბირო ორგანო იყო-უხუცესთა საბჭო ანუ სენატი( 300 წარჩინებული ოჯახის მეთაურისგან შედგებოდა) სახალხო ანუ ლაშქრის კრება-ყველა მეომარს აერთიანებდა, რომელიც 3 ტომად და 30 კურიად (წარჩინებული ოჯახების გაერთიანებები) იყვნენ დანაწილებულნი. სამეფ ხელისუფლების გაუქმების შემდეგ, სახალხო კრება იღებდა კანონებს და ირჩევდა ყველა დონის მოხელეს. მებრძოლის ხმის ფასი განისაზღვრებოდა მისი როლითა და ფასით ბრძოლის ველზე. კენჭისყრა ცენტურიების -ასეულების მიხედვით ხდებოდა. აის აერთიანებდა 100 მძიმედ შეჭურვილ ქვეითს ან მის შესატყვის სამხედრო ძალას. სენატის ფუნქციაში შედიოდა- კანონების მომზადება და მათ აღსრულებაზე ზედამხედველობა, აგრეთვე მოხელეების კონსულტირება და შესაბამისი დოკუმენტების გამოცემა. სენატის რაოდენობა იზრდებოდა თანადათან.( 300 წარჩინებულს ემატებოდა ყოფილი კონსულები და უაზრო გვარების (პლებეების) აღზევებული წარმომადგენლები. მაგისტრატები- აღმასრულებელი ხელისუფლება ამათ ხელში იყო. ერთი წლის ვადით ირჩევდნენ. ერთ თანამდებობაზე ირჩევდნენ 2
8 პირს თანასწორი უფლებით, რაც გამორიცხავდა ძალაუფლების უზურპაციას. კონსული- რესპუბლიკის უმაღლეს თანამდებობად მიჩნეულია . ის სარდლობდა ლაშქარს , განაგებდა ფინანსებს. ომის დროს კონსულებიდან ირჩეოდა დიქტატორი, 6 თვის ვადით განსაკუთრებულ შემთხვევაში. ცენზორი- კონსულის თანამდებობაზე ყოფნის შემდეგ შეიძლება აიერჩიათ ცენზორად. ადათების და ქონებრივი ცენზისთვის თვალყურის დევნება ევალებოდათ. მოქალაქეთა განაწილება ჯგუფებში და მათი დასჯა ზნეობის ნორმების დარღვევისათვის. ეს უფლებები მათ კონსულების და სენატორებს მაღლაც კი აყენებდა. პრეტორები- აწარმოებდნენ სამართალს, თავდაპირველად განიხილავდნენ დავებს რომის მოქალაქეებს შორის, შემდეგ კი აგეთვე უცხოელთა მონაწილეობიტაც. კვესტორები- პასუხისმგებლები იყვნენ ხაზინაზე ედილები- ქალაქის სამსახურზე
9 დიქტატორებს
უფლებები ჰქონდათ თავიანთ სფეროში, სხვა მოხელეებს კი შეზღუდული. ე.მიქაძე
, კონსულებსა და პრეტორებს განუსაზღვრელი
10