5r; il. 2). Wydaje się, że to może być wizerunek całożercy, który gnębił gród nad Wisłą. Na zakończenie można zapytać, czy Kadłubek, pisząc o potworze całożercy, miał wiedzę o przyporządkowaniu Krakowa trzeciemu dekanowi Barana. Na pewno można tylko stwierdzić, że Kadłubek znał astrologię. Była jedną ze sztuk wyzwolonych i wykładano ją na wielu uniwersytetach we Francji i Włoszech, gdzie miał studiować30. Mógł znać nawet poematy Aratosa z Soloj i Maniliusza, a nawet traktat astrologiczny Albumasara, Smok wawelski – olophagus, fragment ryciny z Cosmographia universalis Sebastiana Münstera; Basel 1544 trzykrotnie przekładany na łacinę: przez Jana z Sewilli zodiaku (każdy po 10 stopni), rządzą trzy (Johannesa Hispalensisa) w roku 1133, różne planety, a dekany przyjmują twarz Hermana z Karyntii (1140), oraz, w skró(facies) tych planet. W zależności od conej wersji, przez Adelarda z Bath planety kolejnym dekanom towarzyszą około roku 1120. Tak więc początku określone prognostyki. Trzecim dekanem legendy o tzw. smoku wawelskim należy Barana, zgodnie z systemem Teukrosa poszukiwać na niebie. z Babilonu żyjącego w I wieku n.e., rządzi Wenus, a prognostyk zapisany w trzech Ewa Śnieżyńska-Stolot profesor historii sztuki różnych źródłach głosi, że urodzony w tym dekanie lub związany z nim będzie dokładny w podejmowanych dziełach, 1 M. Sikorski, Smok wawelski w kręgu mitu i historii, Strałagodny (dobrotliwy), lubiący się bawić, dunia 2012, s. 57–75. 2 wesoły i czysty28. M. Pelzia, Legenda o smoku wawelskim, „Rocznik Krakowski”, XLII, 1971, s. 22, przyp. 5; B. Kürbis, HoloW systemie geocentrycznym Słońcu, phagus. O smoku wawelskim i innych smokach, [w:] Ars które przesuwa się po niebie w swojej historia. Prace z dziejów powszechnych i Polski, Poznań 1976, s. 163, 166. rocznej drodze przez znaki zodiaku, towarzyszą gwiazdozbiory lub ich części 3 M. Plezia, Legenda..., s. 22, przyp. 5; Mistrz Wincenty Kadłubek, Kronika polska, przeł. i oprac. B. Kürbis, Wro(gr. paranatellon). Zostały one opisane cław 2003, s. 13. w traktach astrologicznych, zwłaszcza 4 Historia Polonica Ioannis Długossi..., Dobromil 1651, s. 50, 51; cyt. za: M. Sikorski, Smok wawelski..., s. 68. w Introductorium in astronomia Albuma5 Maciej z Miechowa, Chronica Polonorum, Cracoviae sara, a trzeciemu dekanowi Barana (sfera 1521, s. 7; cyt. za: M. Sikorski; Smok wawelski..., s. 69–70. grecka), któremu podporządkowany jest 6 B. Kürbis, Holophagus..., s. 171. Kraków, towarzyszą gwiazdozbiory: 7 M. Plezia, Legenda..., s. 25–30. Perseusz, Baran i Wieloryb 29. Istnieje 8 B. Kürbis, Holophagus..., s. 176. kilka ilustrowanych rękopisów skróconej 9 M. Sikorski, Smok wawelski..., s. 59; S.C. Lewis, Odrzucony obraz. Wprowadzenie do literatury średniowiecznej wersji tego dzieła pióra nieznanego bliżej i renesansowej, przeł. W. Ostrowski, Kraków 1995, s. 83, przyp. 89. astrologa Fendulusa: najstarszy powstał 10 B. Kürbis, Holophagus..., s. 176; P. Grimal, Słownik mitona Sycylii w drugiej ćwierci wieku XIII logii greckiej i rzymskiej, red. J. Łanowski, wyd. 3, Wro(obecnie przechowywany w Bibliothèque cław 1997, s. 202. Nationale w Paryżu, lat. 7330), a drugi 11 P. Grimal, Słownik mitologii..., s. 31, 181, 289. około roku 1320 w Burgundii (obecnie 12 J. Kochanowski, Fenomena, [w:] J. Kochanowski Dzieła polskie, oprac. J. Krzyżanowski, Warszawa 1972, s. 555. British Library w Londynie, Sloane 13 Akwilon lub Boreasz – wiatr północny. 3983). Zobrazowano w nich paranatel- 14 Auster – wiatr południowy. lonty trzeciego dekana Barana, a więc 15 Znak zodiaku Baran. Perseusza trzymającego miecz i głowę 16 Manilio il poema degli astri (Astronomica) I lib. I–II, a cura S. Feraboli, E. Flores s R. Scarcia, b.r. 1996, s. 39, 46. Gorgony (Meduzy), gwiazdę Hamal na 17 W. Hübner, Die Eigenschaften der Tierkreiszeichen in der głowie Barana, korpus Barana oraz głowę Antike ihre Darstellung und Verwendung unter besonderer Berücksichtigung des Manilius, Sudhoffs Archiv Wieloryba (Caput Ceti), z którego paszZeistschrift für Wissenschaftsgeschichte Beiheft 22, czy wystają potężne zęby (Sloane 3983, k. Wiesbaden 1982, s. 614; E. Śnieżyńska-Stolot, Ikonogra-
28
alma mater nr 180–181
fia znaków zodiaku i gwiazdozbiorów w rękopisach Albumasara, Kraków 1997, s. 18; taż, Ikonografia znaków zodiaku i gwiazdozbiorów w rękopisie monachijskim Abrahama ibn Ezry, Kraków 1998, s. 15; D. Ogden, Dragons, Serpents et Slayers in the Classical and Early Christian Worlds a Sourcerbook, Oxford University Press 2013, s. 5, 160, 172. 18 R.T. Jennings, Beowulf in the Sky: Beowulf as an Astronomical Myth, Campton KY 2015, s. 3, 5, 7, 13, 15, 22, 30, 35, 37, 44, 40, 50, 61. 19 K. Jażdżewska, Fizjolog – wczesnochrześcijańska symbolika przyrody, [w:] Fizjolog, przeł. K. Jażdżewska, Warszawa 2003, s. 9. 20 S.C. Lewis, Odrzucony obraz..., s. 50; K. Jażdżewska, Fizjolog..., s. 39, przyp. 84. 21 The Book of Beasts, Being a Translation from a Latin Bestiary of the Twelfth Century, Made and Ed. by T.H. White, New York 1984, s. 197, 198. 22 K. Jażdżewska, Fizjolog..., s. 79. 23 E. Śnieżyńska-Stolot, Ikonografia znaków zodiaku i gwiazdozbiorów w średniowieczu, Kraków 1994, s. 32; K. Jażdżewska, Fizjolog..., s. 79. 24 B. Kürbis, Holophagus..., s. 174. 25 E. Śnieżyńska-Stolot, Ikonografia znaków zodiaku..., s. 16. 26 Aries habet ex terris Parisiam, Britaniam, Gallicam, Germaniam, Almaniam, partem superiorem Poloniae, Persidiam et est locus, ubi nunc iacet Kassia, Illiridem et Noricum. Civitates eius sunt Cracovia cum tercia facie [Arietis], Verona [lacuna] Florencia, Dacia, Anthiochia. Odczytanie tekstu Ryszard Tatarzyński. Teksty astrologiczne zawarte w rkps 2496 mogły być kopiowane przez astrologów krakowskich: Walentego z Zatora lub Michała Falknera z Wrocławia (ok. 1460–1534). 27 W. Wisłocki, Katalog rękopisów Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego II, Kraków 1877–1881, s. 594–595, niesłusznie określa tekst k. 113v jako Sequitur Liber Albumasar De experimentis. Abraham ibn Ezra, Principium sapientiae, oprac. R. Tatarzyński, [w:] E. ŚnieżynskaStolot, Ikonografia znaków zodiaku i gwiazdozbiorów w rękopisie monachijskim Abrahama ibn Ezry..., s. 69; znakowi Barana podporządkowane są: „Babiloniae, Patrae, Ardeae et Palestina”. 28 Picatrix Latinus, ok. 1256: ...est subtilitatis magisteriorum et rerum novarum et instrumentorum et istis similium...; Johannes Angelus, Astrolabium planum, Augsburg 1488: ...est sublititatis in opere: et mansuetudinis; ludorum; gaudiorum et limpidationum...; Petrus Aponensis, Astrolabium planum, po 1491: Ist subtil, güttig, schimpflich, frölich und zierlichenn. E. Śnieżyńska-Stolot, Astrological Iconography in the Middle Ages the Decanal Planet, coop. english trans. J. Komorowska, Kraków 2003, s. 53, 56. Wenus, jako dobra planeta, łagodzi wpływy Marsa, złej planety, czyli boga wojny, a więc można dorzucić z przymrużeniem oka – że Wenus w przeszłości czuwała nad Krakowem, dlatego miasto nie doznało groźnych dewastacji. 29 F. Boll, Sphaera neue griechische Texte und Untersuchungen zur Geschichte der Sternbilder, Leipzig 1903, s. 499. 30 Sprawa wykształcenia Kadłubka dyskutowana była przez B. Kürbisównę (Motywy makrobiańskie w „Kronice” mistrza Wincentego a szkoła Chartres, „Studia Źródłoznawcze”, t. XVII, 1972, s. 71, 78), która sądziła, że miał on powiązania ze szkołą w Chartres. Odmiennego zdania był J. Sulowski (Elementy filozofii XII wieku w „Kronice” mistrza Wincentego, „Studia Źródłoznawcze”, t. XX, 1976, s. 19–20), który uważał, że Kadłubek związany był ze szkołą benedyktyńską w Fleury, ukończył trivium, a brak mu było wiedzy z zakresu quadrivium. M. Plezia (Legenda o smoku..., s. 30) pisał, że Kadłubkowi znane były liber epistolarum Alexandri, które składają się na Romans o Aleksandrze Wielkim, i przypuszczał, że miał on kontakty z Półwyspem Iberyjskim, gdzie istniała arabska wersja dzieła Pseudokallistenesa. To właśnie w krainie al-Andalus w czasach panowania Omajjadów znajdowały się astrologiczne dzieła greckie w tłumaczeniu arabskim, które następnie były przekładane na łacinę, a opatrywane komentarzami docierały do Europy. É. Lévi-Provençal, Cywilizacja arabska w Hiszpanii, przeł. R. Stryjkowski, Warszawa 2006, s. 45–46; M.R. Menocal, Ozdoba świata. Jak muzułmanie, żydzi i chrześcijanie tworzyli kulturę tolerancji w średniowiecznej Hiszpanii, przeł. T. Tesznar, Kraków 2006, s. 106–112.