zyką najbliższą sercu polskiemu. Czyż zacytowaniem kilku taktów kolędy „Lulajże, Jezuniu” nie wyczarował Chopin w Scherzu h-moll nastroju nocy wigilijnej i nie zamknął w nich tego wszystkiego, co stanowi istotę piękna w muzyce polskiej? Z XVIII wieku pochodzi kolęda o charakterze marsza Pójdźmy wszyscy do stajenki, Wśród nocnej ciszy, mniej znana kolęda Zjawiło się nam i, utrzymana w rytmie poloneza, Bóg się rodzi Franciszka Karpińskiego (Pieśni nabożne, Supraśl 1792), która ze względu na patriotyczną treść miała stać się hymnem narodowym. Kolęda w XIX wieku, mimo zaborów, tworzona była przez liczne grono poetów i kompozytorów. Do najpopularniejszych kolęd należą: Mędrcy świata (sł. Stefan Bartkiewicz, mel. Zygmunt Odelgiewicz), Mizerna, cicha (sł. Teofil Lenartowicz, melodię najprawdopodobniej skomponował Jan Gall) i anonimowa kompozycja Gdy się Chrystus rodzi, którą wydał ksiądz Michał Marcin Mioduszewski w Pastorałkach i kolędach z melodyjami (Kraków 1843). Rozwój kolędy chóralnej i opracowań instrumentalnych nastąpił w XX wieku. Powstała pokaźna liczba pieśni kolędowych. Kolędy tworzyli wybitni polscy kompozytorzy: Stanisław Niewiadomski (1859–1936), Feliks Nowowiejski (1877– 1946), Witold Lutosławski (1913–1994) i żyjący do dziś Andrzej Nikodemowicz, który skomponował blisko 350 kolęd. Bardzo popularną w XX wieku była przepiękna kolęda Nie było miejsca dla Ciebie, która powstała przed wojną (1938) w Nowym Sączu. Tekst napisał ksiądz Mateusz Jeż, kapelan księżnej Marceliny z Radziwiłłów Czartoryskiej (pianistki, uczennicy Fryderyka Chopina, zasłużonej mecenas kultury polskiej, działającej w Krakowie w latach 1870–1894), a melodię skomponował ksiądz Józef Łaś. Śpiewano ją w bolesnym i okrutnym okresie naszej historii, w łagrach i obozach koncentracyjnych. W XX wieku wydano trzy znaczące śpiewniki kolędowe: Kantyczki z nutami Jana Kaszyckiego (1911, 225 kolęd), Największa kantyczka (1938, 294 kolędy) Józefa Albina Gwoździowskiego i Kolędować Małemu (1992, 200 kolęd) Jana Węcowskiego. W czasach nam współczesnych powstają nadal wyjątkowe kolędy, skłaniające do refleksji nad Nowonarodzonym Dziecięciem. Przykładem może być Ko-
Witraż Boże Narodzenie; Muzeum Narodowe w Krakowie, Dom Józefa Mehoffera. Krakowski Zakład Witrażów i Fabryka Mozaiki Szklanej Ekielski, Mehoffer, Wyspiański, czas powstania 1902–1906
lęda dla wędrowca (2003), której słowa napisała prof. Katarzyna Popiołek – absolwentka i doktor psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Melodię skomponowała reprezentantka młodego pokolenia utalentowanych polskich kompozytorek Klaudia Pasternak. W historii kolędy polskiej Kraków, a w szczególności środowisko naukowe
Uniwersytetu Krakowskiego zajmują miejsce znaczące. Wychowankowie Uniwersytetu Jagiellońskiego – twórcy polskiej kolędy byli prekursorami i odegrali doniosłą rolę w rozwoju rodzimej kolędy przez wieki.
Dorota Susuł
1
J. Węcowski, Śpiewnik kolędowy, Warszawa 2005.
alma mater nr 180–181
101