Alicja Zemanek
profesor w Ogrodzie Botanicznym UJ LITERATURA A. Leńkowa, Profesor Władysław Szafer. Anegdoty, fakty, wspomnienia, Wydaw. „Secesja”, Kraków 1992, ss. 291. W. Szafer, Botanika w Krakowie w okresie wojny 1939–1945, Polska Akademia Nauk Oddział w Krakowie, PWN, Kraków 1959, ss. 32. W. Szafer, Uniwersytet Jagielloński w latach wojny 1939– –1945, osobne odbicie z Kroniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Drukarnia UJ, Kraków 1946, ss. 14. W. Szafer, Wspomnienia przyrodnika. Moi profesorowie – moi koledzy – moi uczniowie, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1973, ss. 316.
A. Zemanek, Sto lat Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego (1913– –2013) (Sum.: 100 years of Institute of Botany of the Jagellonian University), Instytut Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2013, ss. 307. A. Zemanek, Władysław Szafer (1886– –1970). Botanik, fitogeograf, paleobotanik, współtwórca ochrony przyrody, [w:] A. Zemanek (red.), Uniwersytet Jagielloński. Złota księga Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi, cz. I. Biografie uczonych. Universitas Iagellonica. Liber aureus Facultatis Biologico-Geographicae. Pars I. Virorum doctorum vitae [Part 1: Biographies of scientists], nakł. UJ, Księgarnia Akademicka, Kraków 2000, s. 185–197. 1
2
W. Szafer, Wspomnienia przyrodnika. Moi profesorowie – moi koledzy – moi uczniowie, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa– Kraków–Gdańsk 1973, s. 251. Ibidem, s. 259.
W. Puchalski, ze zbiorów Muzeum Ogrodu Botanicznego UJ
Botanicznym. Najstarszy i najpiękniejszy dąb nazwał dębem Jagiellońskim. Drzewo trwa do dziś w dobrej kondycji i jest symbolem odradzających się wciąż sił witalnych Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Z żoną, Janiną Jentys-Szaferową, w oknie mieszkania w Ogrodzie Botanicznym UJ, lata 60. XX wieku
Profesor Władysław Szafer urodził się 23 lipca 1886 w Sosnowcu jako syn Marii z Radziwanowskich i Mieczysława Szafera (1864–1932), inżyniera, absolwenta politechniki w Monachium, budowniczego pierwszych tkalni w Sosnowcu. Przodkowie w linii męskiej byli niemieckimi osadnikami, spolonizowanymi w pierwszej połowie XIX wieku. Dziadek, Jan Szafer (1815–1885), dzierżawca majątków położonych, między innymi, w okolicach Trzciany, był uczestnikiem powstania listopadowego – to on zapoczątkował w rodzinie polskie tradycje patriotyczne. Ojciec Władysława lubił przyrodę, dbał o ogród wokół domu, miał też oryginalne hobby – co roku szczepił dzikie róże rosnące wśród pól, z czego znany był w całej okolicy. Przyszły uczony spędził dzieciństwo w Mielcu, gdzie w 1897 roku ukończył szkołę powszechną. W latach 1897–1905 uczęszczał do Pierwszego Gimnazjum Klasycznego im. Stanisława Konarskiego w Rzeszowie. Nauczycielem przyrody, któremu wiele zawdzięczał, był Wilhelm Friedberg (1873–1941), geolog i paleontolog, później profesor uniwersytetów w Poznaniu i Krakowie. Przetrwała fotografia przedstawiająca młodego Władysława w czasie wyprawy terenowej, z metalową puszką botaniczną służącą do zbierania roślin na ramieniu. Po maturze, w latach 1905–1908, studiował nauki przyrodnicze na uniwersytecie w Wiedniu, gdzie duży wpływ na niego wywarł prof. Richard Wettstein (1863–1931), twórca szeroko stosowanego systemu świata roślin. Po powrocie do kraju kontynuował studia na Uniwersytecie Lwowskim (1908–1909), uwieńczone w 1910 roku doktoratem na podstawie pracy z geografii roślin zatytułowanej Geobotaniczne stosunki Miodoborów galicyjskich. Wiedzę w zakresie botaniki leśnej poszerzał w latach 1910–1912 w Hochschule für Bodenkultur w Wiedniu i na uniwersytecie w Monachium. Dzięki temu mógł objąć stanowisko profesora botaniki leśnej w Wyższej Szkole Lasowej we Lwowie (uczelni półwyższej), gdzie pracował w latach 1912–1914. Uczonym, który w czasie studiów na Uniwersytecie Lwowskim stał się jego mistrzem i wzorem na całe życie, był promotor pracy doktorskiej – prof. Marian Raciborski (1863–1917), badacz szaty roślinnej Polski i wyspy Jawy w Indonezji, odkrywca wielu nowych gatunków, pionier ochrony przyrody. Raciborski był absolwentem UJ, więc kiedy pojawiła się możliwość pracy w rodzimej uczelni – przeniósł się w 1912 roku do Krakowa, gdzie objął stanowisko profesora. Wraz z nim przyjechali niektórzy lwowscy uczniowie, do których potem dołączył Szafer. Wyróżniający się wśród uczniów prof. Mariana Raciborskiego zdolnościami i energicznym charakterem Władysław Szafer został w wieku 31 lat profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz dyrektorem Instytutu i Ogrodu Botanicznego. Na stanowiskach tych pracował ponad 40 lat (1917–1960), stając się klasykiem polskiej biologii, sławnym nauczycielem, uczonym nadającym ton rozwojowi botaniki i ochrony przyrody, aż do końca lat 60. XX wieku. W 1919 roku ożenił się z Janiną Jentys (1895–1983), córką profesora rolnictwa UJ Stefana Jentysa. Było to szczęśliwe małżeństwo. Obydwoje byli botanikami, Janina Jentys-Szaferowa zajmowała się systematyką roślin, po wojnie pracowała na stanowisku profesora Zakładu Botaniki PAN. Szaferowie mieli troje dzieci – syn Przemysław został profesorem architektury i urbanistyki Politechniki Krakowskiej, córka, Anna Staniszewska, absolwentka polonistyki, jest utalentowaną artystką malarką, autorką wielu wystaw indywidualnych i zbiorowych. Profesor wraz z rodziną otrzymał mieszkanie służbowe na parterze Obserwatorium Astronomicznego stojącego w Ogrodzie Botanicznym, później przeniósł się do pobliskiego budynku Instytutu przy ul. Lubicz 46; po wojnie powrócił do Ogrodu. Władysław Szafer był uczonym o wszechstronnych zainteresowaniach i fantazji twórczej, prezentował umysł syntetyczny, skłonny do wielkich syntez i poszukiwania wizjonerskich uogólnień. To przyciągało uczniów, tym bardziej że był znakomitym wykładowcą. Urok osobisty sprawiał, że przebaczano mu skłonności autokratyczne, dzięki którym pełnił znakomicie funkcję mistrza krakowskiej szkoły geobotanicznej. Czasy jego kierownictwa, zwłaszcza lata międzywojenne, określa się mianem złotego okresu botaniki krakowskiej. Przejawem uznania dla wysokiej pozycji naukowej i działalności organizacyjnej Szafera było mianowanie go dziekanem Wydziału Filozoficznego (1931–1932) macierzystej uczelni. W latach 1936–1938 sprawował najwyższy urząd – rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego, a po wojnie, w latach 1945–1947 – prorektora.