Renata Czech-Błońska
Ołowiany naszyjnik z rurek z wczesnej epoki żelaza (800–500 p.n.e.) odkryty na cmentarzysku w Jankowicach, woj. małopolskie
92
alma mater nr 256
gokolwiek metalu z rud pozyskanych na ziemiach polskich. Mimo szerokiej znajomości odlewnictwa i kowalstwa sama ekstrakcja metali z rud, a więc hutnictwo, nie była u nas dotąd potwierdzona. W całej epoce brązu, poprzedzającej wczesną epokę żelaza, na terenach dzisiejszej Polski bazowano wyłącznie na miedzi, cynie i ołowiu importowanych z południowej i zachodniej Europy. Mimo dość licznie już podejmowanych prób nie uzyskano do tej pory dowodów geochemicznych na rzecz miejscowego wydobycia miedzi. Najpoważniejszymi kandydatami do tej roli są, oczywiście, obszary na przedpolu Sudetów czy w Górach Świętokrzyskich, skąd znane są wykorzystywane dziś złoża miedzi, ale archeologiczne brązy pochodzące z tych regionów, jak również z innych części Polski, nie dostarczyły dotąd dowodów na ich pradziejową eksploatację. Uzyskane wyniki, cofające wykorzystanie miejscowych złóż w głąb pierwszego tysiąclecia przed naszą erą, stanowią jednocześnie najstarszy dowód wytopu jakiegokolwiek metalu z rud pozyskanych na ziemiach polskich – wyjaśnia dr Karol Dzięgielewski z Instytutu Archeologii UJ. Do tej pory najwcześniejszą eksploatację olkuskich złóż ołowiu potwierdzono dla okresu rzymskiego – w III wieku naszej ery. Było to możliwe dzięki badaniom z użyciem techniki oznaczania stosunków izotopowych ołowiu, które prowadziła dr Zofia Stos-Gale we współpracy z Instytutem Archeologii UJ w latach 90. XX wieku. Inicjatorami i głównymi autorami pracy The First Isotopic Evidence of Early Iron Age... są dr Ewelina Miśta-Jakubowska, dr Karol Dzięgielewski i Renata Czech-Błońska z Instytutu Archeologii UJ. W projekcie uczestniczyli także: dr hab. Dariusz Rozmus z Muzeum „Sztygarka” w Dąbrowie Górniczej oraz naukowcy z, między innymi, Akademii Górniczo-Hut-
Ołowiane kółko z wczesnej epoki żelaza (800–500 p.n.e.) odkryte na cmentarzysku w Świbiu, woj. śląskie
niczej, Narodowego Centrum Badań Jądrowych w Otwocku i Uniwersytetu Warszawskiego. Badania były finansowane z grantu Narodowego Centrum Nauki oraz Mare Nostrum Lab w ramach Programu Strategicznego „Inicjatywa Doskonałości” na Uniwersytecie Jagiellońskim. Naukowcy planują kontynuację badań. Zamierzają porównać dwa główne narzędzia do badania kontaktów wymiennych w dawnych społeczeństwach –archeologiczne i geochemiczne. Ich celem bę-
Renata Czech-Błońska
espół, w którego skład weszli badacze z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, dowiódł, że wydobycie i hutnictwo rud metali na ziemiach polskich rozpoczęło się nie od miedzi, ale od ołowiu, około 800–500 roku p.n.e – dużo wcześniej, niż myślano do tej pory. Do odkrycia, opisanego w prestiżowym czasopiśmie „Archaeometry” w artykule The First Isotopic Evidence of Early Iron Age Lead Ore Exploitation in the Silesian-Krakow Upland, Poland: a Provenance Study of Lusatian Culture Lead Ornaments, doszło dzięki przebadaniu metodą analizy izotopów ołowiu 11 ozdób ołowianych z cmentarzysk późnej kultury łużyckiej. Badaniom poddano, między innymi, fragmenty diademu z ołowianych kółek, naszyjnika oraz ołowiane zawieszki. Ich inicjatorzy dowiedli, że większość tych ozdób wykonano z miejscowej rudy (znajdującej się na terenie Śląska i Wyżyny Krakowskiej), co świadczy o wcześniejszej, niż dotychczas sądzono, eksploatacji olkuskich złóż ołowiu. Szczegółową analizę umożliwiła metoda proweniencji izotopowej, pozwalająca identyfikować różnice w składzie chemicznym złóż, a co za tym idzie, ustalić, skąd dokładnie pochodził surowiec użyty do produkcji badanych przedmiotów. – Uzyskane wyniki stanowią jednocześnie najstarszy dowód wytopu jakie-
Z
Karol Dzięgielewski
Przełomowe odkrycie badaczy z Instytutu Archeologii UJ
Ołowiana zawieszka z wczesnej epoki żelaza (800–500 p.n.e.) odkryta na cmentarzysku w Jankowicach, woj. małopolskie
dzie rekonstrukcja wzorców dystrybucji surowców do produkcji metalurgicznej, głównie stopów miedzi od epoki brązu (ok. II p.n.e.) do końca wczesnej epoki żelaza (ok. 450 p.n.e.). Skupią się na uzupełnieniu bazy danych sygnatur izotopowych (ołowiu i cyny) z artefaktów z tego czasu. W przypadku zabytków żelaznych wykorzystany zostanie skład chemiczny żużlu (wczesne żelaza zawierały go dużo) i innowacyjna analiza izotopów osmu i strontu. Punktem odniesienia będzie duży zbiór opublikowanych danych dotyczących geochemii i prehistorycznego wykorzystania złóż rud metali w całej Europie.
Red.