Czy Arktyka się zazieleni?
Ireneusz Sobota
Wykład inauguracyjny na rozpoczęcie roku akademickiego 2023/2024
Lodowiec Irenebreen; Kaffiøyra, Svalbard 2018
1930 roku dr Hugo Eckener, kapitan sterowca „Graf Zeppelin”, wykonał trzydniowy lot nad zachodnim wybrzeżem Spitsbergenu. Na zdjęciach wykonanych podczas tej wyprawy widać zasięgi maksymalne lodowców lądowych i morskich, jakie były pod koniec małej epoki lodowcowej. Ponad 80 lat później w tych samych miejscach można zobaczyć, jak niewiele lodu pozostało. Wytapiające się lodowce Svalbardu cofają się z prędkością około 150 metrów na 10 lat. Na jałowym terenie, wyłaniającym się po wielu wiekach spod lodu, powoli zaczynają pojawiać się pierwsze organizmy. Zaczyna się roślinna sukcesja pierwotna. Zmiany średniej rocznej temperatury ze skrajnie niskiej na skrajnie wysoką wielokrotnie miały miejsce w okresie plejstocenu – epoki wielkich zlodowaceń. Po tysiącach zimnych lat, zwanych glacjałami, następowały tysiące lat ciepłych, zwanych interglacjałami, co skutkowało nachodzeniem i wycofywaniem się ogromnych lądolodów na północnej półkuli naszej planety. Zlodowacenia powodowały bardzo duże zmiany w szacie roślinnej kontynentów, w tym Europy. Ogromne zimno, jakie przychodziło wraz z lądolodem, powodowało wymieranie gatunków roślin, a zimne strefy klimatyczne sięgały
18
alma mater nr 245
coraz bardziej na południe. Tam, gdzie w Europie zimno nie dotarło, powstały obszary zwane refugiami, gdzie przetrwały rośliny nielubiące zimna. To z tych miejsc w interglacjałach roślinność ponownie rozprzestrzeniała się na całą postglacjalną część Europy. Pomimo że wielkie plejstoceńskie zlodowacenia dobiegły końca, to w epoce
holocenu – dość krótkiego okresu w skali czasu ziemskiego – ponownie wielokrotnie dochodziło do fluktuacji temperaturowych. Znowu, choć z mniejszą amplitudą, następowały po sobie okresy zimne, zapoczątkowane młodszym dryasem jeszcze w końcówce plejstocenu, w którym tereny północnej i środkowej Europy pokryte były roślinnością tundrową. Po nim na-
Maja Lisowska
W
Michał Węgrzyn; Gåshammna, Hornsund, Svalbard 2008