ŁAŃCUCH REKTORSKI Jednym z głównych darów jubileuszowych był łańcuch rektorski, ofiarowany przez byłych studentów zlikwidowanego uniwersytetu w Dorpacie. Jest to bardzo
Grzegorz Zygier
uroczysty przebieg. Stał się w pewnym sensie rekompensatą nieudanego jubileuszu z 1864 roku, podobnie jak otwarcie Collegium Novum w 1887 roku2. Uroczystości odbyły się w dniach 6–8 czerwca, uczestniczyło w nich wiele krajowych i zagranicznych delegacji, Uczelnia – jubilatka otrzymała liczne adresy gratulacyjne, ufundowano obiekty upamiętniające jubileusz, wśród nich również nowe insygnia uniwersyteckie. Warto też przypomnieć inne dary jubileuszowe, gdyż także one nawiązywały do znaków i tradycji uniwersyteckiej. Ich przekazywaniu i odsłanianiu towarzyszyły przemowy i podziękowania, składające się na niepowtarzalną atmosferę tej podniosłej uroczystości. Główną fundacją był pomnik Mikołaja Kopernika, umieszczony pośrodku dziedzińca Collegium Maius3. W 1952 roku został przeniesiony na nowe miejsce – przed Collegium Witkowskiego. W Collegium Maius wmurowano też dwie pamiątkowe tablice – jedną ufundowaną przez miasto Kraków, drugą przez Szkołę Sztuk Pięknych4. Trzecią tablicę wmurowano w narożniku domu przy placu Wolnica, w miejscu, gdzie – według ówczesnej wiedzy – Kazimierz Wielki zlokalizował najstarsze budynki uniwersyteckie. Tablicę ufundowało Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. Wśród darów jubileuszowych znalazła się też pamiątkowa tablica z profilami Jadwigi i Jagiełły, ofiarowana przez fabrykę pieców kaflowych z Dębnik, oraz płaskorzeźbiony „portret” pierwszego rektora, Stanisława ze Skalbmierza, autorstwa Piusa Welońskiego. Był też obraz Władysława Łuszczkiewicza, przedstawiający dysputę w Collegium Maius. Szczególnie cenny był medal jubileuszowy, wykonany przez Wincentego Trojanowskiego, przedstawiający na awersie fundatorów Uniwersytetu: Kazimierza Wielkiego, Jadwigę i Władysława Jagiełłę, a na rewersie herb Krakowa i obydwa herby Uniwersytetu. Wiele z tych obiektów, nawiązujących do historii Almae Matris, szczególnie chętnie odwoływało się do heraldyki. Stanowiły one doskonałe tło dla insygniów ofiarowanych Uniwersytetowi.
Zawieszenie łańcucha rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego; 1900
piękny wyrób złotniczy, świetnie osadzony w tradycji uniwersyteckiej i doskonale oddający majestat Almae Matris i jej rektora. Przez długi czas ten wybitny zabytek uniwersytecki był jedynie wzmiankowany w literaturze5, dopiero w ostatnich latach ukazały się publikacje poświęcające mu więcej uwagi 6. Łańcuch był dziełem ryskiego złotnika Richarda Müllera, wykonany został w 1900 roku ze srebra próby 870, techniką odlewu, oksydowany, fragmentami złocony. Jego długość wynosi 102 centymetry. Pierwotnie był zbudowany z 28 ogniw w formie siedmiu orłów, 14 pierścieni ze skrzyżowanymi Berłami (z Orłem na tarczy w ich skrzyżowaniu) i siedmiu ornamentalnych łączników7. Taki wygląd łańcucha dokumentują fotografie zamieszczone w Księdze pamiątkowej pięćsetletniego jubileuszu oraz w monografii Adama Bochnaka8. Obecnie brakuje jednego ogniwa w formie pierścienia z Berłami oraz jednego łącznika, co zaburza jego pierwotną harmonijną strukturę9 (w dalszej części opisuję łańcuch wedle stanu pierwotnego). Warto zwrócić uwagę, że liczba elementów tworzących łańcuch była podzielna przez siedem, co chyba
nie było przypadkowe, lecz mogło mieć symboliczne znaczenie. Ogniwa tworzące łańcuch są ułożone w powtarzające się sekwencje – triady, które tworzy Orzeł i dwa pierścienie z Berłami umieszczone po jego bokach. Poszczególne triady są połączone ornamentalnymi łącznikami. W sumie jest siedem takich zespołów – triad. Są one bardzo harmonijnie rozplanowane. Brak w obecnym łańcuchu dwóch ogniw (pierścienia z Berłami i łącznika), powoduje zaburzenie tej struktury. Pośrodku dolnej partii łańcucha, na osi zawieszenia, umieszczono ogniwo w formie Orła. Do niego dołączono dwuczęściowe zawieszenie, jedno w postaci pierścienia z Berłami, drugie – główne z herbem Uniwersytetu, z Orłem i św. Stanisławem, umieszczonym w czterolistnej rozecie. Tym samym powstał pionowy ciąg, kolejna triada, którą tworzy Orzeł (będący jednym z ogniw łańcucha), umieszczony pod nim pierścień z Berłami i herb z Orłem i św. Stanisławem. Również zapięcie z tyłu jest świetnie rozplanowane. Tworzy go ornamentalny łącznik, umieszczony pomiędzy dwoma pierścieniami z Berłami.
ALMA MATER nr 233
33