Najcenniejsze na świecie źródło do badań historii naturalnej Brazylii Z
niezwykłej kolekcji Libri picturati dzieło Theatrum Rerum Naturalium Brasiliae przedstawia faunę i florę Brazylii z pierwszej połowy XVII wieku. Składa się z czterech ksiąg, poświęconych: rybom – tom oznaczony sygnaturą A32 (Icones Aquatilium), ptakom – tom A33 (Icones Volatilium), tubylcom i czworonogom – tom A34 (Icones Animalium), oraz roślinom – tom A35 (Icones Vegetabilium). Już sam wygląd zewnętrzny tego zespołu robi duże wrażenie: opasłe woluminy, oprawne w białą skórę ze złoconymi tłoczeniami, zawierają karty w formacie królewskiego folio. Na karty z czerpanego papieru naklejono malowane olejno studia ptaków, zwierząt i roślin. Ta jedyna na świecie kolekcja powstała jako zakrojony na ogromną skalę projekt naukowo-artystyczny, zainicjowany przez
Fot. Rita Pagacz-Moczarska
Izabela Korczyńska prezentuje tom A35 Theatrum Rerum Naturalium Brasiliae z kolekcji Libri picturati
Ambasador Brazylii Hadil Fontes da Rocha Vianna, Aleksandra Pluta i rektor UJ prof. Jacek Popiel oglądają wizerunki afrykańskich ambasadorów w tomie A34 Theatrum Rerum Naturalium Brasiliae z kolekcji Libri picturati
54
ALMA MATER nr 231–232
hrabiego Jana Maurycego Nassau-Siegena (1604–1679). Hrabia, kapitan holenderskiej armii, w 1637 roku otrzymał misję w brazylijskiej kolonii Kampanii Zachodnioindyjskiej, w regionie Pernambuco. Okres pomiędzy rokiem 1637 a 1644, kiedy zarządzał zamorskimi włościami, to czas świetności i rozkwitu tego terytorium. W wyprawie do Brazylii hrabiemu towarzyszyła liczna grupa naukowców, przede wszystkim botaników, kartografów, lekarzy, ale również artystów. Jego staraniem Pieter Post z Haarlemu (Holandia) zaprojektował i założył nowe miasto – Mauritsstadt, obecnie dzielnicę Recife, a także zamek Vrijburg, otoczony ogrodem botanicznym i zoologicznym. Jako generalny gubernator Nassau-Siegen nie szczędził środków na rozwój administracyjny regionu Pernambuco. Sporo przeznaczał również na najlepsze okazy egzotycznych roślin i zwierząt, które sprowadzał do swej rezydencji. W licznej
grupie botaników i artystów w służbie gubernatora znaleźli się, między innymi: Albert van der Eeckhout (1610–1665), Frans Post (1612–1680), Abraham Willaerts (1603–1669). Właśnie im powierzył wykonanie szczegółowych rysunków zgromadzonych gatunków. Z pełną świadomością kładł nacisk na to, by wizerunki były jak najbliższe naturze. Z zachowanych przekazów wiemy, że malarze sporządzali szkice w plenerze, które następnie starannie opracowywali, malując studia olejne. W tej technice zdecydowaną większość prac wykonał Eeckhout. Jemu przypisywane są też „portrety” afrykańskich ambasadorów – całe postaci ukazane w barwnych strojach, z nim także łączone są przedstawienia rdzennej ludności – brazylijskich Indian (tom A34). Frans Post jest autorem licznych akwarel i gwaszy, przedstawiających zwierzęta znajdujące się w posiadłości hrabiego Nassau-Siegena. Zespół tych ostatnich