mIĘDZY hISToRIĄ lITERATuRY A unIwERSYTETEm P
Uroczystość odsłonięcia tablicy na fasadzie budynku Wydziału Polonistyki UJ przy ul. Gołębiej 20 upamiętniającej studia Karola Wojtyły na Uniwersytecie Jagiellońskim. Od lewej: prof. Tadeusz Ulewicz, prof. Jacek Popiel, prof. Franciszek Ziejka, dr Teresa Bałuk-Ulewiczowa; 27 kwietnia 2011
patrzenia na całą młodopolską literaturę w perspektywie mechanizmów rządzących zbiorową świadomością, jej przemianami i wewnętrznymi napięciami. Interesowało go właśnie badanie świadomości narodowej, ujmowanej dynamicznie jako nieustanny proces zmian, a więc także jako coś, co nie jest dane raz
na zawsze, ale powinno być przedmiotem troski i uprawy, stanowiącej istotę kultury. Uniwersytet zobaczony w tej perspektywie pełnił nie tylko wyznaczone mu współcześnie role, ale stawał się rodzajem świeckiej świątyni, budowanej w czasie i przestrzeni. Chrześcijańska idea „żywych kamieni”, bliska młodopolanom, została przez Ziejkę
Fot. Anna Wojnar
ostać profesora Franciszka Ziejki, rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego z przełomu stuleci i historyka literatury polskiej innego przełomu wieków, skłania do zastanowienia nad tym, jak wybitna jednostka wierząca w sens własnego powołania życiowego może się wpisać w zjawiska długiego trwania, uzgadniając rytm swojego istnienia z rytmem pokoleń. Jako uczony Franciszek Ziejka nie tylko badał dzieła i zjawiska literatury polskiej w rozmaitych, szerokich kontekstach, ale wydobywał z nich to, co najistotniejsze dla zbiorowej świadomości i tożsamości. Jego „mity polskie” to nie abstrakcyjne stereotypy kulturowe. Wpisują się one zawsze w pewną rzeczywistość, dają się poprzeć jednostkowymi przykładami. Ten ruch – od szczegółu do uogólnienia i odwrotnie – dynamizował prace Ziejki, przy czym konkret dodawał im autentyczności. Książki napisane przez Uczonego tworzą zaskakująco jednolitą całość, jeśli zauważyć, że dotyczą bardzo różnorodnej tematyki. Literatura widziana z perspektywy historii i dziejów kultury traktowana była przez niego jak płynący w czasie żywy nurt. W swoim dorobku miał ważne monografie, wśród nich powszechnie cenioną interpretację Wesela zatytułowaną W kręgu mitów polskich (1977, wersja rozszerzona: Wesele. W kręgu mitów polskich, 1997) oraz powstałą z potrzeby serca i poczucia społecznego obowiązku Złotą legendę chłopów polskich (1984). Marian Stala w wydanej w roku 2005 księdze ofiarowanej Franciszkowi Ziejce na 65. urodziny, zatytułowanej Literatura – kulturoznawstwo – uniwersytet zadawał pytania o to, jaki obraz Młodej Polski wyłania się z prac Uczonego, i zwracał uwagę na umieszczenie przez niego w centrum zainteresowania Wesela i, szerzej, twórczości Stanisława Wyspiańskiego, przy czym proponowany przez Franciszka Ziejkę sposób czytania „Wesela” nie jest tylko jednokrotnym przedsięwzięciem interpretacyjnym, przystosowanym do niepowtarzalnych właściwości konkretnego dzieła. Jest on raczej propozycją
Prof. Franciszek Ziejka i prof. Anna Czabanowska-Wróbel podczas promocji książek Profesora: Tragiczny los artysty. Artur Grottger, Franciszek Wyspiański, Stanisław Wyspiański oraz Podróże pisarzy. Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Henryk Sienkiewicz; Muzeum Narodowe w Krakowie, 17 maja 2019
ALMA MATER nr 218
61