O
statnio przypadkiem w jednym ze słowników języka polskiego pod hasłem rydz (Lactarius deliciosus) znalazłem przykład związku frazeologicznego z użyciem nazwy tego grzyba (że chodzi tu o grzyb, wskazuje jednoznacznie nazwa łacińska): lepszy rydz niż nic, i wyjaśnienie, że znaczy to tyle co: warto jest dysponować czymkolwiek, nawet jeśli nie zaspokaja to całkowicie naszych oczekiwań. Trochę się zdziwiłem, dlaczego bohaterem przysłowia ma być grzyb (jego polska nazwa gatunkowa to mleczaj rydz). Sprawdziłem w jednym ze słowników dostępnych w internecie i pod hasłem rydz także znalazłem cytowane przysłowie. Chcąc zbadać znajomość tego przysłowia we współczesnej polszczyźnie, zapytałem o nie zarówno studentów biologii, jak i zawodowych botaników. I, podobnie jak słowniki, wszyscy łączyli owego przysłowiowego rydza z grzybem. Czy słusznie? Nasuwa się też pytanie, jakie są źródła tego powiedzenia o rydzu. Jest bowiem olej rydzowy, którego z całą pewnością nie wyciska się z mleczaja rydza... Jeśli słowniki powstają także przy wykorzystaniu wcześniejszych tego typu opracowań, to kto najwcześniej połączył w słowniku grzyba z tym przysłowiem? Już w pierwszym monumentalnym Słowniku języka polskiego Samuela Bogumiła Lindego (1771–1847) w haśle rydz (Agaricus deliciosus) znalazłem i przysłowie, i jednocześnie odpowiedź na powyższe pytanie. Linde powołał się tu na wcześniej
122
ALMA MATER nr 218
publikowane źródła . Jedno z nich, Teatr 55 e, 8, rozszyfrowałem jako tom 55. serii „Teatr Polski, czyli Zbiór Komedyi, dram i tragedyi z najsławnieyszych autorów francuskich tłomaczonych”. Tom ten, jak się okazało, zawiera komedię zatytułowaną Warszawianin w domu. Komedya oryginalna we trzech aktach, wbrew tytułowi serii – polskiego autora Józefa Kazimierza Kossakowskiego (1738–1794), niesławnego biskupa inflancko-piltyńskiego i póź-
Paweł Kozioł
niejszego targowiczanina. Na szczęście, ów tom 55. dostępny jest w internecie, więc rzuciłem się na tekst i wers po wersie szukałem rydza. Niestety, te pochłaniające mnie bez reszty działania okazały się bezskuteczne. Czyżby jednak Linde się pomylił? O pomoc w rozszyfrowaniu drugiego skrótu użytego przez Lindego poprosiłem dr. hab. Jakuba Niedźwiedzia, profesora UJ, z Wydziału Polonistyki UJ . Zasugerował przePixabay
PRoblEm Z RYDZEm