NAUKOWCY PRZYSZŁOŚCI
www.uj.edu.pl
woje naukowców z Uniwersytetu Jagiellońskiego: dr Anna Jagusiak oraz dr Aleksander Grabiec, zostało laureatami Polskiej Nagrody Inteligentnego Rozwoju 2020. To prestiżowe wyróżnienie jest przyznawane od pięciu lat przez Centrum Inteligentnego Rozwoju osobom i organizacjom, które realizują innowacyjne projekty, mające w przyszłości szansę zrewolucjonizować gospodarkę i poprawić standard życia ludzi. Doktor Aleksander Grabiec, nagrodzony w kategorii naukowiec przyszłości, jest adiunktem w Zakładzie Mikrobiologii na Wydziale Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po ukończeniu studiów na UJ uzyskał doktorat na Uniwersytecie Amsterdamskim, następnie pracę naukową kontynuował na Uniwersytecie w Manchesterze. W 2016 roku powrócił na UJ, gdzie założył zespół badawczy, prowadzący nowatorskie badania nad paradontozą, czyli chronicznym stanem zapalnym dziąseł, prowadzącym do zniszczenia tkanek wspierających zęby i w konsekwencji ich utraty. Kapituła nagrody doceniła dwa projekty: Epigenetics of Periodontitis: DNA Methylation in Disease Development and As a Potentialtherapeutic Target oraz Epigenetics of Periodontitis: Alterations in the Host Protein Acetylation Ssystem as a Potentially Fundamental Mechanism for Disease Development, finansowane przez Narodowe Centrum Nauki i Fundację na rzecz Nauki Polskiej. – Przewlekłe zapalenie przyzębia jest inicjowane i napędzane przez grupę bakterii beztlenowych, przede wszystkim Porphyromonas gingivalis, które kolonizują jamę ustną i namnażają się na powierzchni zębów, poniżej linii dziąseł, wywołując przewlekły stan zapalny. Obecnie przyjmuje się, że destrukcja tkanek przyzębia jest wynikiem nieskutecznej odpowiedzi immunologicznej gospodarza skierowanej przeciwko tym patogenom. Wciąż jednak niewiele wiemy na temat mechanizmów, za pomocą których te mikroorganizmy wpływają na procesy zachodzące w komórkach gospodarza w celu uniknięcia odpowiedzi immunologicznej, przy jednoczesnym podtrzymaniu przewlekłego stanu zapalnego. Jednym z takich mechanizmów jest regulacja epigenetyczna, czyli uruchamianie lub wyciszanie ekspresji
www.cm-uj.krakow.pl
D
Dr Anna Jagusiak
Dr Aleksander Grabiec
konkretnych genów poprzez zmiany w strukturze DNA i związanych z nim białek bez zmian w sekwencji DNA. Natomiast jednym z kluczowych szlaków regulacji epigenetycznej jest metylacja nici DNA – wyjaśnia dr Aleksander Grabiec. Projekt w szczególności ma na celu zbadanie wpływu Porphyromonas gingivalis na wspomnianą metylację DNA w komórkach dziąsła oraz identyfikację biologicznych konsekwencji tych zmian w kontekście chronicznego stanu zapalnego i interakcji patogen – gospodarz. – Uzyskane dotychczas wyniki pozwoliły na zidentyfikowanie dwóch klas białek regulujących procesy epigenetyczne, których blokowanie za pomocą drobnocząsteczkowych inhibitorów ma silne działanie przeciwzapalne. Dalsze badania umożliwią stworzenie mapy epigenetycznych zmian w komórkach dziąsła, pogłębiając naszą wiedzę na temat molekularnego podłoża paradontozy – dodaje nagrodzony. Doktor Anna Jagusiak z Katedry Biochemii Lekarskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego – Collegium Medicum również została nagrodzona w kategorii naukowiec przyszłości. Jest biochemikiem, nauczycielem akademickim, absolwentką studiów biologicznych na Uniwersytecie Jagiellońskim i interdyscyplinarnych studiów doktoranckich nauki molekularne dla medycyny (MOL-MED) na Wydziale Lekarskim UJ CM. W 2016 roku rozpoczęła realizację projektu zatytułowanego „Związki o charakterze supramolekularnym i ich kompleksy z nanorurkami węglowymi jako potencjalne układy nośnikowe dla docelowego dostarczania leków”, finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki w ramach programu SONATA. Celem
badań jest poszukiwanie nośników leków oraz alternatywnych dla antybiotykoterapii rozwiązań do zastosowania w terapiach antybakteryjnych. Nośniki leków – czyli systemy docelowego wprowadzania leków do tkanek – wiążąc lek, uzupełniają jego cechy fizyczne lub też osłabiają cechy niepożądane, ograniczają toksyczność oraz umożliwiając transport docelowy i kontrolowane dozowanie. Chemioterapia stosowana na szeroką skalę w leczeniu nowotworów jest w wielu przypadkach skuteczna, jednak niesie duże ryzyko związane z brakiem selektywności stosowanych chemioterapeutyków. Obserwowane skutki uboczne w zdrowych tkankach są podstawą do poszukiwania rozwiązań obniżających toksyczność leków, nie tylko przez obniżanie dawki, ale poprzez technologie celowanego działania przy zachowaniu dawki terapeutycznej. Jak dalej wyjaśnia nagrodzona, potencjalnymi transporterami leków są nanorurki węglowe, a także organiczne związki chemiczne z grupy barwników azotowych typu czerwieni Kongo. Celem projektu jest zbadanie, czy połączenie tych obu układów stworzy dobrze rozpuszczalny i stabilny nośnik, który mógłby być alternatywą dla już istniejących transporterów leków do komórek (źródło: www.projekty. ncn.gov.pl). Laureatka angażuje się również w popularyzację nauki. W 2019 roku współorganizowała 44th FEBS Congress oraz przewodniczyła 19th FEBS Young Scientists’ Forum. Nagrody zostaną wręczone podczas 5. Forum Inteligentnego Rozwoju, które odbędzie się w dniach 26–27 listopada 2020 w Uniejowie.
Wr
alma mater nr 218
103