MODEL DOJRZAŁOŚCI KULTURY LEAN W SZKOLE WYŻSZEJ Kształtowanie kultury organizacyjnej opartej na nieustannym doskonaleniu
O
bserwacja branży szkolnictwa wyższego pokazuje, że pomimo licznych zabiegów reformatorskich uczelnie zmieniają się zbyt wolno, niż jest to oczekiwane przez ich interesariuszy. Dużą wagę przywiązuje się do zmian w sferze organizacyjnej i technicznej, natomiast zbyt mało uwagi poświęca się ich wymiarowi społecznemu, w tym kulturze organizacyjnej. Zazwyczaj zmiany na uczelni wprowadzane są odgórnie i są nieodpowiednio zarządzane, szczególnie w fazie ich projektowania i planowania. Często też spotykają się z dużym oporem ze strony pracowników. Badania oraz doświadczenia praktyczne pokazują, że prawdziwa zmiana modelu zarządzania uczelnią możliwa jest tylko wtedy, gdy nowe podejście stanie się częścią jej kultury organizacyjnej, kulturą codziennej pracy, przejawiającą się poprzez oczekiwane zachowania i postawy pracowników. Zatem kultura organizacyjna, kształtowana w świadomy i planowy sposób, będzie wspierała proces zmiany na uczelni. Coraz więcej uczelni sięga po filozofię, metody i narzędzia zmiany, jakie oferuje procesowa koncepcja zarządzania – Lean Management. Liczne doświadczenia pokazują, że autorefleksyjny charakter tej koncepcji daje możliwość zmiany kultury organizacyjnej uczelni w taki sposób, aby wspierała ona nieustanne doskonalenie procesów tworzenia wartości dla interesariuszy. Jak więc zmienia się kultura organizacyjna uczelni pod wpływem wdrażania koncepcji Lean Management? Czym jest kultura Lean w szkole wyższej? Jakie są jej wymiary? Pytania te stały się przyczynkiem do realizacji projektu badawczego „Uwarunkowania dojrzałości kultury Lean Management w szkołach
128
ALMA MATER nr 215–216
wyższych”, finansowanego z grantu NCN MINIATURA (2017–2018). W projekcie przeprowadzono 44 wywiady z osobami zajmującymi się Lean Management oraz zarządzaniem zmianą w siedmiu uczelniach zagranicznych, znajdujących
1. Lean Management – chmura słów Fot. J. Maciąg, Lean Culture in Higher Education – Towards Continuous Improvement, Wydawnictwo Palgrave Macmillan, 2019
się w Wielkiej Brytanii, Kanadzie, Norwegii, Holandii, oraz pięciu uczelniach w Polsce. W badaniach wykorzystano podejście oparte na analizach jakościowych i kodowaniu otwartym, pozwalając na niejako samoistne wyłonienie się kategorii badawczych, które autorka badań nazwała i usystematyzowała w postaci ram teoretycznych. Efektem projektu jest książka Lean Culture in Higher Education. Towards Continuous Improvement, wydana nakładem Wydawnictwa Palgrave Macmillan (2019). Najważniejsze wnioski z badań przedstawiono poniżej.
Kultura organizacyjna jest swego rodzaju fenomenem. Od lat badacze i praktycy spierają się, czy można nią zarządzać w klasycznym rozumieniu tego słowa, czy tylko w ograniczonym zakresie oddziaływać i kształtować oraz czy jako złożony twór nie podlega ona działaniom w sferze zarządzania. Dylematy związane są też z próbą udzielenia odpowiedzi na pytanie, jak powstaje kultura organizacyjna i czy jest jednorodna w całej organizacji. Najpopularniejszym modelem, jaki jest wykorzystywany do definiowania i opisu złożoności kultury organizacyjnej, jest model Edgara Scheina. Wykorzystując przyjęte przez Scheina podejście, autorka zdefiniowała kulturę Lean jako kulturę organizacyjną będącą wynikiem wspólnego uczenia się rozwiązywania problemów w procesie zewnętrznej adaptacji i wewnętrznej integracji, opartego na nieustannym dążeniu do doskonałości oraz szacunku dla ludzi. Badania przeprowadzone w szkołach wyższych wskazują na dwa silnie dominujące w niej wymiary: wymiar uniwersalny i humanistyczny – gdyż w jej centrum postawiony jest człowiek, oraz wymiar charakteryzujący koncepcję Lean Management pryzmat procesów realizowanych na uczelni (najczęściej pojawiające się kody, które charakteryzują istotę kultury Lean, obrazuje rysunek 1). Analiza przeprowadzonych wywiadów z wykorzystaniem metody kodowania otwartego pozwoliła na zidentyfikowanie siedmiu wymiarów kultury Lean w szkole wyższej oraz opracowanie modelowego ujęcia jej jako kultury organizacyjnej (model Lean Culture Maturity Model – LCMM zaprezentowano na