Delacroix oraz Matejki, Grottgera, Malczewskiego), rzeźby, tkaniny, w tym słynne makaty francuskie księcia de Crequi według projektu Charles’a Le Bruna (ok. 1668 roku), instrumenty muzyczne, między innymi fortepian Chopina, oraz zabytkowa broń. W dwóch specjalnie do tego przystosowanych salach drugiego piętra, mających górne światło z dwóch świetlików, umieszczono bibliotekę z imponującą liczbą ksiąg. Był to prawdziwy pałac-muzeum. Kolekcje dzieł sztuki zgromadzonych w jego wnętrzu należały do największych w Krakowie, choć w XIX wieku w mieście było ich sporo. Sprzyjała temu patriotyczno-polityczna symbolika miasta, utwierdzana przez ówczesną literaturę. Postrzegany jako świątynia narodu i duchowe centrum polskości, Kraków wydawał się miejscem nie tylko najgodniejszym, ale najbardziej bezpiecznym dla narodowych pamiątek. Nie dziwi zatem fakt, że do Krakowa przywieźli swe cenne kolekcje, między innymi, Czartoryscy, Pusłowscy, Emeryk Hutten-Czapski i Piotr Moszyński (teść Zygmunta Pusłowskiego). Ostatni z rodu, Franciszek Ksawery Pusłowski, w 1953 roku aktem darowizny przekazał swój pałac i ogród wraz z kolekcją Uniwersytetowi Jagiellońskiemu27, a sam – aż do śmierci 8 lipca 1968 – zadowolił się skromnym etatem „opiekuna kolekcji” oraz lektora języka niemieckiego i angielskiego. Należy zaznaczyć, że najcenniejsza część zbiorów (w tym przedmioty po królu Auguście II i hrabinie Cosel, serwis króla Francji Ludwika Filipa) trafiła do Muzeum Uniwersyteckiego w Collegium Maius. Zapis Ksawerego Pusłowskiego, który stanowi najbogatszy dar przekazany Uniwersytetowi w jego długiej historii 28 , ocalił zarazem pałac przed zniszczeniem i pozwolił na zachowanie wyposażenia wnętrz wraz z drob-
Pałac Pusłowskich. Fragment biblioteki pałacowej po pracach restauratorskich (2012)
nym detalem, bardzo obecnie unikatowym (ślusarka drzwi i okien, boazerie, kominki, a także część tkanin, obrazów i rzeźb). Od lat 50. XX wieku pałac Pusłowskich stał się siedzibą Instytutu Muzykologii (Wydziału Historycznego) UJ, Ośrodka Dokumentacji Muzyki Polskiej XIX i XX wieku im. Ignacego Jana Paderewskiego oraz Ośrodka Dokumentacji Życia i Twórczości Witolda Lutosławskiego29. Prace remontowe i konserwatorskie pałacu były prowadzone od 1996 roku. Rozpoczęły się od osuszenia i odgrzybienia pomieszczeń w piwnicach i na parterze. Na podstawie wielobranżowego projektu remontu konserwatorskiego dokonano konserwacji więźby dachowej i wymiany pokrycia dachowego, kompleksowego remontu we wnętrzach oraz konserwacji elewacji budynku (lata 2004–2008). Wnętrza pałacu odnowiono z ogromnym pietyzmem, wracając do pierwotnej kolorystyki pomieszczeń, uzupełniając kryształowe żyrandole i wprowadzając współczesne, stylizowane elementy umeblowania i oświetlenia. Remontem konserwatorskim objęto też piwnice, dostosowując je do funkcji dydaktyczno-konferencyjnej30. W latach 2010–2011 przeprowadzono remont i konserwację zabytkowego ogrodzenia od strony ul. Westerplatte. Nadszedł
Andrzej Gaczoł
jak i na zewnątrz. Natomiast fasada została pokryta wyrabianą w tynku neorustyką, a otwory okienne ujęte w plastyczne neorenesansowe obramienia flankowane toskańskimi półkolumnami. Najistotniejszym elementem kompozycyjnym elewacji jest narożna dwukondygnacyjna loggia arkadowo-filarowa, dobitnie podkreślająca neorenesansowy charakter pałacu. Równie istotne zmiany zaszły we wnętrzu obiektu – tak w jego układzie przestrzennym, jak i w wystroju. Należą do nich: reprezentacyjna klatka schodowa o charakterze barokowym, zlokalizowana w centrum rzutu, przelotowa sień na parterze wzdłuż północnego muru granicznego. Do wnętrz wprowadzono francuskie barokowe i klasycystyczne kominki, a otwory drzwiowe wypełniono jednolitą stolarką dwuskrzydłową, płycinową wzorowaną na klasycystycznej, zaopatrzoną w piękne mosiężne klamki dekorowane herbami litewskich hrabiów Pusłowskich, wywodzących się z rdzennej Litwy26. Supraporty ozdobione zostały starymi pejzażami i martwymi naturami oraz wykonanymi w latach 1887–1888 na zamówienie Zygmunta Pusłowskiego obrazami z cyklu „Rusałki” pędzla Jacka Malczewskiego. Wytwornego wystroju dopełniały wielobarwne i skomplikowane w rysunku pawimenty oraz kryształowe żyrandole. Niezwykle interesującym, a zarazem podkreślającym stylowy charakter pałacu były lapidarycznie wmontowane w ściany elementy architektury. Zostały one pozyskane z różnych budowli, przeważnie krakowskich (m.in. dwa gotyckie portale i jeden renesansowy, międzyokienne kolumny renesansowe, belki stropowe czy Orzeł Biały z epoki Wazów, wydobyty z ruin zamku w Nowym Korczynie), w wyniku rozbiórki czy nowej adaptacji zabytkowych obiektów. W pałacu znalazła swe miejsce także kaplica, pomyślana jako swoiste mauzoleum rodowe. We wnęce ściennej umieszczono pomnik nagrobny matki Zygmunta Pusłowskiego, Genowefy z Druckich-Lubeckich, dłuta Andre Salomona, nad nim po stronie prawej popiersia dziadka i ojca Zygmunta: hr. Ksawerego Druckiego-Lubeckiego oraz Władysława Pusłowskiego (1801–1859). Ściany ozdobiono skromną polichromią o motywach heraldycznych, złożoną z herbów: własnego Pusłowskich i Nałęcz – żony Zygmunta, Marii z Moszyńskich. Wnętrza pałacu wypełniły wspaniałe obrazy i rysunki (Cranacha, Rubensa,
alma mater nr 168
117