WIELKIE POŚMIERTNE ZWYCIĘSTWO KAZIMIERZA WIELKIEGO Polska się cała zbiegła do mych prochów... Stanisław Wyspiański
J
ednym z piękniejszych ogniw wielowiekowej tradycji uniwersyteckiej w Krakowie jest uroczystość składania przez władze UJ 12 maja każdego roku wiązanek kwiatów na grobach Kazimierza Wielkiego, królowej Jadwigi oraz Władysława Jagiełły. Rektorowi i jego zastępcom towarzyszą w czasie tej uroczystości dziekani poszczególnych wydziałów, członkowie Senatu, a także reprezentanci pracowników, studentów oraz absolwentów. Ten symboliczny gest nabiera szczególnie uroczystego wymiaru w bieżącym roku – kiedy wyjątkowo nie 12, a 10 maja w katedrze wawelskiej odprawiona zostanie uroczysta msza święta, otwierająca centralne uroczystości Jubileuszu 650-lecia istnienia Uniwersytetu Jagiellońskiego, po której rektor w towarzystwie członków Senatu i innych reprezentantów naszej wspólnoty akademickiej złoży kwiaty na grobach fundatorów. Pragnąc nadać owej uroczystości głębszy sens, postanowiłem przywołać w niniejszym tekście postać króla Kazimierza, fundatora naszej Almae Matris, nieco inaczej, jak powszechnie dotąd o nim pisano. Chodzi mi o jego „życie pośmiertne”, czyli o przywołanie faktów, które pozwolą nam sobie uświadomić rolę, jaką przyszło temu królowi odegrać już po śmierci, w szczególności zaś w epoce narodowej niewoli. Myślę, że dzięki temu łatwiej przyjdzie nam zrozumieć znaczenie wiekopomnej jego decyzji o założeniu Akademii Krakowskiej, czyli o stworzeniu podwalin pod rozwój szkolnictwa wyższego w Polsce, o otwarciu ważnego kanału komunikacyjnego łączącego nasz kraj z krajami Europy Zachodniej, o włą-
64
alma mater nr 165
czeniu Polski w krąg państw i narodów biorących czynny udział w rozwoju cywilizacji śródziemnomorskiej. Na tym jednak rola dziejowa króla Kazimierza się nie skończyła. Okazuje się bowiem, że odnalezienie w katedrze wawelskiej
Kopia korony grobowej Kazimierza Wielkiego wykonana przez złotnika Aleksandra Ziembowskiego w 1869 roku na podstawie rysunków Jana Matejki i fotografii Walerego Rzewuskiego. Koronę podczas pogrzebu niósł za trumną marszałek krajowy Leon Sapieha (ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie)
jego doczesnych szczątków w pięćset lat po śmierci i zorganizowanie w lipcu 1869 roku wspaniałego jego drugiego pogrzebu stało się momentem przełomowym w życiu naszych przodków. Aby jednak zrozumieć wagę tych spraw, musimy cofnąć się w głąb wieku czternastego. Król Kazimierz Wielki zmarł w 1370 roku, w wieku sześćdziesięciu lat, w trzy-
dziestym siódmym roku panowania. Jak pisał Adam Naruszewicz, wsławiły go bardziej dzieła w pokoju znakomite, niżeli wojenne sprawy. A przeto z tamtych zasłużył sobie bardziej na imię „Wielkiego”, to jest z budowy wspaniałych i pożytecznych gmachów; dźwigania zamków i miast; opasów ich murami; rozrządzenia wnętrznej kraju ekonomiki i innych przezornego króla i bacznego gospodarza czynów. Zjednał sobie prócz tego miłość powszechną we wszystkich stanach, hojnością, sprawiedliwością, łaskawością, każdemu przystępem, a bogatym i wspaniałym, jak na króla przystało, w domu i podróżach obejściem1. Ten wielki prawodawca państwa polskiego, a przy tym założyciel krakowskiego Studium Generale zmarł nieoczekiwanie, w kilka tygodni po wypadku na polowaniu w lasach nad brzegami Pilicy koło Przedborza. Dzięki Jankowi z Czarnkowa, kronikarzowi czasów panowania tego władcy, wiadomo bardzo dokładnie, w jakich okolicznościach doszło do tego. Okazuje się, że wkrótce po owym fatalnym polowaniu z 9 września 1370, kiedy król w pogoni za jeleniem spadł z konia i ciężko zranił się w nogę, przewieziono go najpierw do Sandomierza, skąd dopiero po kilkunastu dniach wyruszył w powrót do Krakowa. Przekonany o tym, że wypadek, któremu uległ, nie jest groźny, zatrzymywał się kolejno w Koprzywnicy, to znowu w Nowym Korczynie, Osieku i Opatowcu. Dopiero 31 października, już bardzo ciężko chory (prawdopodobnie zachorował wówczas na krupowe zapalenie płuc), dotarł do Krakowa. Stan jego zdrowia pogarszał się z każdą godziną. 3 listopada podyktował