ANTROPOLOGIA HISTORYCZNA W
2012 roku swoje prace licencjackie obronili na Uniwersytecie Jagiellońskim pierwsi słuchacze studiów licencjackich na kierunku historia o specjalności antropologia historyczna. Jednocześnie otwarła się przed nimi możliwość kontynuacji studiów historycznych o profilu antropologiczno-historycznym na drugim poziomie studiów. Bardzo cieszy fakt, że większość studentów z tej propozycji skorzystała. Powołanie specjalności w 2009 roku było pionierską inicjatywą środowiska krakowskich historyków skupionych wokół prof. Andrzeja Chwalby. Była to odpowiedź na narastającą potrzebę poszerzenia programu dydaktycznego Instytutu Historii o problemy historii kulturowej i zaproponowania kompleksowej oferty dającej przegląd możliwości analitycznych w odniesieniu do przeszłości z wykorzystaniem zdobyczy antropologii kulturowej i innych nauk pokrewnych. Pojęcie antropologii historycznej, mimo że coraz powszechniej znane, wymaga w tym miejscu doprecyzowania. Ta
54
alma mater nr 155
ważna subdyscyplina historii funkcjonuje bowiem w rozmaitych obszarach kulturowych pod różnymi nazwami, stawiając sobie zresztą nieco inne cele i czerpiąc z nieco innych inspiracji metodologicznych. Antropologia historyczna to pojęcie najbardziej w Polsce rozpowszechnione, chociaż warto w tym miejscu zauważyć, że nieco bardziej poprawne pod względem metodologicznym byłoby pojęcie historii antropologicznej, które celniej sytuuje tę dyscyplinę w obrębie nauk historycznych, a nie antropologii. Ponadto wymiennie stosuje się także pojęcie antropologii historii, etnohistorii (w obrębie nauki francuskiej) czy historii kulturowej (przede wszystkim na gruncie amerykańskim). Antropologia historyczna, a szczególnie pewne charakterystyczne dla niej metody badawcze i strategie narracyjne, przykładowo mikrohistoria czy historia życia codziennego (w niemieckim rozumieniu tego pojęcia), stały się już kanonem nauk historycznych. Jako przedmiot wykładany na uczelni straciła ona co prawda do pewnego stopnia swój wymiar historii odrębnej i alternatywnej, niemniej jednak cena ta była warta zapłacenia, jeżeli weźmiemy pod uwagę liczbę studentów zarażonych bakcylem historii kulturowej, którzy w wielu przypadkach już na etapie pracy licencjackiej dowiedli nietuzinkowego myślenia, otwartości, oczytania, a jednocześnie szczególnego skupienia na źródłach jako namacalnych śladach epok przeszłych, które pozostają zawsze w centrum uwagi
antropologizującego historyka. Warto w tym miejscu podkreślić, że niektórych mikrohistoryków – reprezentantów jednego z głównych trendów utożsamianych z antropologią historyczną – nazywa się, za sprawą ich przywiązania do źródła, nawet neopozytywistami. Z tą różnicą, że nie traktują oni źródła jak otwartego okna, przez które widać przeszłość, ale jak szybę, która ten widok raczej zniekształca1. Oferta unikatowej w skali kraju specjalności na poziomie licencjatu nie jest prostą realizacją projektu nauczania historii społecznej z naciskiem na historię w „długim trwaniu” i historię mentalności. Program specjalności, która z założenia ma współtworzyć wiedzę o historii zdobywaną podczas kanonicznych zajęć studiów licencjackich w IH UJ, koncentruje się raczej wokół kilku – uznanych przez nas za wyjątkowo istotne – obszarów. Jest to przede wszystkim szeroko pojęta historia kultury, w tym historia życia codziennego i prywatnego, ze szczególnym naciskiem na popularyzację perspektywy mikrohistorycznej. Ponadto młodzi adepci historii