W
2011 roku przypada 100. rocznica przyznania wielkiej uczonej Marii Skłodowskiej-Curie Nagrody Nobla z chemii za odkrycie polonu i radu. Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych, na wniosek Międzynarodowej Unii Chemii Czystej i Stosowanej (IUPAC) i UNESCO, ustanowiło rok 2011 Międzynarodowym Rokiem Chemii pod hasłem „Chemia – nasze życie, nasza przyszłość”. Tak się składa, że rok 2011 jest również czasem szczególnym dla chemii na Uniwersytecie Jagiellońskim, w tym roku mija bowiem trzydzieści lat od przekształcenia Instytutu Chemii w Wydział Chemii (wówczas szósty wydział UJ). Patronat nad obchodami Międzynarodowego Roku Chemii na Uniwersytecie Jagiellońskim objął rektor prof. Karol Musioł. Chemia to unikalna dziedzina nauki i działalności człowieka, która łączy w sobie procesy poznawcze z zastosowaniami praktycznymi. Chemia jest wszechobecna. Materia ożywiona i nieożywiona, wszechświat i ziemia, życie i rozwój – wszystko wiąże się z chemią, nauką o pierwiastkach i związkach chemicznych oraz reakcjach między nimi zachodzących. Z osiągnięć chemii korzystamy wszyscy, każdego dnia w każdej sferze życia – chemia rolnicza, chemia medyczna, chemia budowlana, chemia gospodarcza, chemia kosmetyczna, chemia paliw, chemia konserwatorska, chemia środowiska, można by tak wymieniać, używając przymiotników odpowiadających chyba każdemu obszarowi funkcjonowania społeczeństwa. Chemia warunkuje rozwój wielu innych dziedzin nauki – związki i materiały dla optoelektroniki, fotoniki, elektroniki, badań kosmicznych, ochrony zabytków, dzieł sztuki i innych dóbr kultury, etc. Interdyscyplinarny charakter chemii i jej ogromne znaczenie prawie we wszystkich dziedzinach materialnej działalności człowieka sprawiają, że chemia współkształtuje rzeczywistość. Nie dziwią więc opinie laureatów Nagrody Nobla,
profesorów Arthura Kornberga: Życie to tylko chemia, w istocie mały przykład chemii na pojedynczej planecie świata, i Richarda R. Ernsta: Przemysł chemiczny jest dzisiaj głównym filarem ludzkiej cywilizacji i kultury. Bez przemysłu chemicznego społeczność ludzka, w jej obecnych i przyszłych formach, jest nie do pomyślenia (Słoneczna chemia, „Chemik” 2010, s. 33). Dziekan Wydziału Chemii UJ prof. Grażyna Stochel Międzynarodowy Rok Chemii obchodzony razem z Rokiem Marii Skło- 1 października 1783, gdy Jan Jaśkiewicz dowskiej-Curie powinien przyczynić się do rozpoczął wykłady z chemii i mineralogii. ukazania społeczeństwu znaczenia chemii Największy rozkwit chemii uniwersyteckiej i jej wkładu w rozwój naszej cywilizacji miał miejsce pod koniec XIX wieku – jako nauki posiadającej fundamentalne wtedy to profesor Katedry Chemii Karol Olznaczenie dla zrozumienia świata oraz szewski i profesor Katedry Fizyki Zygmunt fenomenu stanowiącego podstawę mole- Wróblewski wspólnie, w roku 1883, po raz kularnych przemian prowadzących do po- pierwszy na świecie skroplili azot i tlen, co wstania praktycznie wszystkich produktów przyniosło naszej Uczelni światową sławę. Krakowscy chemicy i fizycy współpracowykorzystywanych przez człowieka. Chemia należy do najintensywniej roz- wali wówczas z najlepszymi laboratoriami wijających się dyscyplin w nauce świato- w Heilderbergu, Londynie i Paryżu. Miejwej, a także w nauce polskiej. Jak pokazuje sce to było na tyle znamienite, że również przeglądowe opracowanie Publikowalność młodziutka Maria Skłodowska po powrocie naukowa w Polsce zamieszczone w „Forum ze studiów na Sorbonie złożyła podanie Akademickim” w 2010 roku, to właśnie o przyjęcie na asystenturę. Niestety, to nie chemicy w latach 1976–2010 opublikowali był jeszcze czas, w którym powszechne bynajwiększą liczbę prac naukowych („Forum łoby zrozumienie, że kobiety nie mogą być Akademickie” 2010, nr 7–8, s. 59–61). wykluczane z żadnego typu aktywności. Wydział Chemii UJ, nawiązując do W Polsce chemia i przemysł chemiczny mają długą tradycję, a nazwiska takie jak niezwykle trafnego opisu roli chemii, jaką Maria Skłodowska-Curie, Ignacy Łukasie- przedstawił w swojej książce Eugeniusz wicz, Karol Olszewski, Ignacy Mościcki, Kwiatkowski: Dzieje chemii i przemysłu Eugeniusz Kwiatkowski, Wojciech Świę- chemicznego biegną dalej naprzód! W tej tosławski, Tadeusz Urbański wpisały się dziedzinie nie ma ani stacji końcowej, ani w naukę światową. Początek swój polska stanu nasycenia, ani skrzepnięcia fali wielchemia zawdzięcza gruntownej reformie kiej ewolucji (Dzieje chemii i przemysłu cheszkolnictwa wyższego, dokonanej w latach micznego, WNT, Warszawa 1962), od wielu 1773–1794 przez Komisję Edukacji Naro- lat stara się stosować strategię „ucieczki dowej, która doprowadziła do powstania do przodu”, tzn. tworzenia nowych fronna Uniwersytecie Jagiellońskim (zwa- tów badawczych i nowych specjalizacji nym wówczas Szkołą Główną Koronną) na studiach, które wyprzedzają istniejący pierwszej na ziemiach polskich katedry stan rzeczy. Na naszej Uczelni powstała, chemii. Za początek chemii na Uniwer- między innymi, pierwsza katedra chemii sytecie Jagiellońskim przyjmuje się datę teoretycznej, pierwsza specjalność z chemii
ALMA MATER nr 136
5
A. Wojnar
DLACZEGO CHEMIA?