SZATA ROŚLINNA KRAKOWA zatę roślinną danego terenu tworzą dwa elementy: flora i roślinność. Flora to zbiór gatunków roślin występujących na danym terenie, roślinność to naturalne skupienia roślin, czyli zbiorowiska roślinne, decydujące o wyglądzie krajobrazu. Roślinność istniejącą, czyli rzeczywistą, dzielimy na naturalną – utworzoną wyłącznie siłami przyrody (większość zbiorowisk leśnych), półnaturalną – utrzymującą się dzięki częściowej ingerencji człowieka (łąki) i sztuczną – kształtowaną wyłącznie przez człowieka (pola). Szata roślinna Krakowa charakteryzuje się wyjątkowym bogactwem, które wynika z jego specyficznego położenia: na styku kilku regionów fizycznogeograficznych, różniących się znacznie pod względem budowy geologicznej, stosunków wodnych, warunków klimatycznych i stopnia przekształcenia przez gospodarkę człowieka. Według regionalizacji fizycznogeograficznej1 Kraków leży w obrębie czterech prowincji: Wyżyny Małopolskiej, Wyżyny Śląsko-Krakowskiej, Północnego Podkarpacia i Zewnętrznych Karpat Zachodnich. W obrębie prowincji Północne Podkarpacie dwie podprowincje: Brama Krakowska i Kotlina Sandomierska, obejmują większość terytorium miasta. W Bramie Krakowskiej występują liczne wapienne zręby tektoniczne i obniżenia, z wąską w tym miejscu doliną Wisły. W krajobrazie szczególnie zaznaczają się wzgórza wapienne: Tyńca, Sowińca, Kostrza, Pychowic, Krzemionek Podgórskich, Skał Twardowskiego, Sikornika, Wawelu i Skałki. Najwyżej położonym miejscem w Krakowie jest Sowiniec z Kopcem Niepodległości im. Józefa Piłsudskiego (383,6 m n.p.m.). Wschodnia część Krakowa leży w Kotlinie Sandomierskiej, której część zachodnia określana jest jako makroregion o nazwie Nizina Nadwiślańska. W krajobrazie dominują tu przylegające do Wisły niskie terasy o płaskiej powierzchni i lekko sfalowane terasy wyższe. Niewielka północnowschodnia część terytorium Krakowa leży już na Wyżynie Małopolskiej, w makroregionie Płaskowyż Proszowicki, natomiast na południe od Bramy Krakowskiej zaznaczają się łagodne wzniesienia zaliczane do makroregionu Pogórze Wielickie.
44
alma mater nr 158
Eugeniusz Dubiel
S
Zawilec gajowy (Anemone nemorosa)
Przed pojawieniem się człowieka na terenie obecnego Krakowa dominowały w krajobrazie pierwotne zbiorowiska leśne. Wpływ człowieka na szatę roślinną zaznaczył się wyraźnie około 6000 lat temu i polegał na wylesianiu znacznych terenów. Przekształcanie szaty roślinnej nasiliło się głównie w XIII i XIV wieku, kiedy to w otoczeniu ówczesnego miasta powstały liczne wsie. Prawdopodobnie już wtedy wycięto większość lasów, zamieniając je w pola, łąki i pastwiska. Wraz ze wzrostem liczby ludności w Krakowie i okolicznych miejscowościach zwiększało się rolnicze wykorzystanie ziemi. W XIX wieku praktycznie każdy skrawek gruntu był intensywnie zagospodarowany rolniczo. W ostatnich latach zaszły, i nadal zachodzą, zasadnicze zmiany w zagospodarowaniu terenu, pociągające za sobą nieodwracalne przekształcenia w szacie roślinnej miasta. W wyniku powstania nowych zakładów przemysłowych, budowy dużych osiedli mieszkaniowych i gęstej sieci dróg w zastraszającym tempie kurczy się powierzchnia zielonych terenów w mieście. Również przemiany społeczno-ekonomiczne ostatnich lat odbijają się negatywnie na stanie roślinności. Dzisiaj już prawie nikt nie kosi łąk, których miejsce
zajmują trzcinowiska lub zarośla złożone z pospolitych krzewów. Wzrasta także powierzchnia opuszczonych pól, opanowanych przez wysokie byliny ruderalne, a nawet roślinność drzewiastą. Pomimo wielu niekorzystnych zmian w środowisku przyrodniczym Krakowa zachowały się jeszcze miejsca, gdzie można spotkać interesujące rośliny i ciekawe zbiorowiska roślinne. flora krakowa Pierwsze pisane prace o roślinach z Krakowa znane są już z okresu średniowiecza. Roślinami interesowano się wtedy głównie ze względów leczniczych. Naukowe zainteresowanie florą Krakowa rozpoczęło się dopiero pod koniec XVIII wieku. W XIX wieku ukazało się wiele prac podających stanowiska roślin w miejscowościach, które dzisiaj leżą prawie w centrum Wielkiego Krakowa (Czarna Wieś, Ludwinów, Kawiory, Wesoła...). Szczególnie cenną dla poznania flory Krakowa jest praca Feliksa Bredaua (1826–1895) Flora Cracoviensis – Flora okolic Krakowa (1859). Autor tego dzieła, pracując w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, odbył dziesiątki