i patron naszego Uniwersytetu. Andrzej z Buku musiał znać bardzo dobrze swego młodszego kolegę, gdyż mieszkali w tym samym kolegium. Ich współpraca jest udokumentowana przez notatkę o wspólnym uczestnictwie w jakimś posiedzeniu uniwersyteckim w 1436 roku. Główną pasją Andrzeja z Buku była teologia i zagadnienia religijne. Jako teolog był uczniem Franciszka z Brzegu. W czasach, gdy druk nie był jeszcze znany, nie mógł Andrzej z Buku pozostawić swych prac naukowych w formie, której wymaga się współcześnie od ludzi nauki. Pierwsze wydanie niektórych jego rękopisów w formie fototypicznej pochodzi z roku 2012. To, że po sześciu wiekach mogło dojść do takiej edycji, zawdzięczamy inicjatywie władz rodzinnego miasta rektora oraz temu, że pozostały po nim traktaty i rękopisy, które sporządzał, przygotowując się do swoich wykładów
lub studiując myśli astronomów, filozofów i teologów. Przechowywane są one dziś w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej, klasztoru na Jasnej Górze i Biblioteki Drezdeńskiej. Szczególnie interesujący jest rękopis Biblioteki Jagiellońskiej (sygn. 547), który Andrzej spisał w Krakowie w latach 1420–1425. Zawiera traktaty obcych astronomów, a także notatki i obserwacje astronomiczne czynione przez niego samego. Na tej podstawie wymienia się go wśród osób zasłużonych dla podniesienia poziomu astronomii krakowskiej i jako jednego z twórców jej świetności, która nastąpiła w drugiej połowie XV stulecia. W należącym do niego rękopisie, opatrzonym sygnaturą 2151, wśród rozmaitych traktatów, kwestii teologicznych i prawniczych zachował się zapisany po polsku apokryficzny List Lentulusa do senatu rzymskiego o wyglądzie Jezusa, a także kopia mowy rektorskiej –
Qui regis Israel, intende. Znajdujemy tam też średniowieczną parodię kazania kościelnego – Kazanie o niczym (Sermo de nihilo). W rękopisach (sygn. 325, 2372) zachowały się inne jeszcze kazania, a także wykład pochwalny teologii (principium in Bibliam). W klasztorze na Jasnej Górze przechowywany jest kodeks z wykładem mistrzowskim z teologii z 1436 roku (sygn. II 22). W Landesbibliothek z Dreźnie zachował się rękopis z komentarzem Andrzeja z Buku do listu św. Jakuba apostoła (sygn. A 3). Andrzej z Buku zmarł w 1439 roku, w sile wieku, prawdopodobnie na szalejącą w tym czasie zarazę. Po nim w murach krakowskiej uczelni pojawiło się jeszcze wielu jego ziomków, w tym też chyba jego bliscy krewni, a ich obecność tu również nie pozostała bez znaczących skutków.
Krzysztof Stopka
dyrektor Muzeum UJ
ORZEŁ I ŚWIĘTY STANISŁAW W HERBIE UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO Państwu Wandzie i Krzysztofowi Baczkowskim
D
zieje heraldyki Uniwersytetu Jagiellońskiego biegły dwoma nurtami. Jeden był związany z Berłami, które wprowadzono jako herb Uniwersytetu w czwartej ćwierci XV wieku, drugi – z Orłem i św. Stanisławem. Współcześnie znalazło to odzwierciedlenie w Statucie Uniwersytetu Jagiellońskiego. W Dziale II Statutu „Tradycja i zwyczaje” w punkcie 1 zapisano, że Herbem Uniwersytetu są dwa złote skrzyżowane berła na błękitnej tarczy zwieńczonej koroną, a w punkcie 2: Z okazji szczególnie uroczystej można także używać tradycyjnego herbu Uniwersytetu z ukoronowanym białym orłem na czerwonym polu, z półpostacią św. Stanisława ponad tarczą 1. Berłom jako herbowi Uniwersytetu poświęciłem
osobne opracowanie2, aby jednak uzyskać pełny obraz heraldyki uniwersyteckiej – omówić należy również dzieje Orła i św. Stanisława. Orzeł pojawia się bardzo wcześnie w sfragistyce Uniwersytetu, zapewne wkrótce po roku 1400, na pieczęci, która powstała w związku z ponowną jego fundacją. Była to główna pieczęć Uniwersytetu, prezentująca tzw. typ popiersiowo-herbowy, z przedstawieniem św. Stanisława ukazanego w popiersiu oraz tarczą z Orłem po-
Najstarsza pieczęć Uniwersytetu Jagiellońskiego z Orłem i św. Stanisławem, sporządzona po 1400 r.
niżej. Znaczenie Orła i św. Stanisława wyjaśniają umieszczone na niej napisy. Są one ułożone w dwóch koncentrycznych kręgach, co jest bardzo rzadkie w polskiej sfragistyce. Główny napis określa właściciela pieczęci, podając zarazem najstarszą nazwę Uniwersytetu: sigillum universitatis studii cracoviensis generalis. Napis drugi objaśnia wyobrażenia umieszczone na pieczęci: sanctus stanislaus i wladislaus r(ex) po-
ALMA