Jerzy Sawicz
Uniwersytecki Rok Kołłątajowski rozpoczął się akcentem niecodziennym jak na tak poważną okazję. Pogodny, ale i kapryśny dzień 1 kwietnia zgromadził wiele krakowskich dzieci i ich rodziców na dziedzińcu Collegium Maius, gdzie odbyło się puszczanie balonów na pamiątkę „doświadczenia z banią powietrzną”, która staraniem kilku ówczesnych profesorów uniwersyteckich wzniosła się w niebo w Ogrodzie Botanicznym UJ w 1784 roku w dzień urodzin Kołłątaja. Kolejnym epizodem obchodów było poświęcenie jego postaci prezentacji przygotowanej przez Muzeum UJ w ramach krakowskiej Nocy Muzeów (18 maja). Hugo Kołłątaj polecił, aby wśród trzech dorocznych świąt uniwersyteckich obchodzono w dniu Zesłania Ducha Świętego pamięć założenia Uniwersytetu przez króla Kazimierza Wielkiego. To w tym dniu władca ten wystawił akt fundacyjny. W 1364 roku święto to – powiązane z dniem Wielkanocy, a więc ruchome w kalendarzu kościelnym – wypadło 12 maja. W intencji Kołłątaja miano je obchodzić nie, tak jak dziś, 12 maja, ale dokładnie tego dnia, w którym akurat przypada Zesłania Ducha Świętego w danym roku. W nawiązaniu do tej tradycji w pierwszy dzień po Zesłaniu Ducha Świętego roku 2012 otwarta została wystawa kołłątajowska w Muzeum UJ. Tytuł wystawy to cytat ze wspomnień Jana Śniadeckiego, wybitnego matematyka i profesora Szkoły Głównej Koronnej. Napisał on, że życie Hugona Kołłątaja było dziwnym igrzyskiem losu i przeznaczenia. Kuratorem wystawy była Lucyna Bełtowska, a organizatorami – trzy jednostki
Odsłonięcie pomnika Hugona Kołłątaja na dziedzińcu Kolegium Kołłątaja; obecny dyrektor Muzeum UJ, prof. Krzysztof Stopka (z lewej) i były dyrektor prof. Stanisław Waltoś (z prawej)
uniwersyteckie: Archiwum UJ, Biblioteka Jagiellońska i Muzeum UJ. Patronat honorowy sprawowali: prezydent Krakowa prof. Jacek Majchrowski, rektor UJ prof. Karol Musioł, rektor Uniwersytetu Rolniczego im. Hugona Kołłątaja w Krakowie prof. Janusz Żmija. Przygotowania wspierał dyrektor Wydziału Kultury i Dziedzictwa Narodowego Krakowa Stanisław Dziedzic. Obszerny katalog udokumentował bogatą ekspozycję ilustrującą życie uniwersyteckie w czasach Kołłątaja i jego pracę w Krakowie. Znalazły się na niej liczne rękopisy, dokumenty, starodruki, rzeźby, grafika, malarstwo, instrumenty naukowe, okazy rzemiosła artystycznego i pamiątki, a także medale, pieczęcie i militaria. Idea Roku Kołłątajowskiego znalazła także odbicie w tematyce wykładu dr. hab. Ryszarda Gryglewskiego podczas Śniadania Profesorskiego (26 lipca) – Academiae
Restitutor, czyli rzecz o Hugonie Kołłątaju. Lekcje muzealne dla młodzieży szkolnej prowadzone przez pracowników Muzeum oraz finisaż wystawy dopełniły zaplanowany program. Wystawę zamknięto 29 września – w dzień św. Michała, który Kołłątaj nakazał święcić jako dzień reformy Uniwersytetu ku czci prymasa Michała Poniatowskiego, prezesa Komisji Edukacji Narodowej. Trwałą pozostałością po tegorocznych obchodach będzie pomnik usytuowany na dziedzińcu kolegium, które wzniesiony zostało staraniem Kołłątaja i nosi jego imię. Ma on formę popiersia z brązu ustawionego na cokole, a jego autorem jest prof. Aleksander Śliwa z krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Odsłonięcia pomnika dokonał rektor Karol Musioł w dniu otwarcia wystawy.
Krzysztof Stopka
dyrektor Muzeum UJ
KONDYCJA FINANSOWA AKADEMII KRAKOWSKIEJ W DOBIE REFORMY KOŁŁĄTAJOWSKIEJ W
pochmurny poranek 15 maja 1777 w murach Akademii Krakowskiej pojawił się Hugo Kołłątaj – wizytator z ramienia Komisji Edukacji Narodowej. Celem jego wizyty było zbadanie stanu Uniwersytetu i przygotowanie raportu, który następnie – zgodnie z mającą się ukazać po raporcie Kołłątaja nową instrukcją KEN – miał stanowić podstawę opracowania projektu reformy Akademii Krakowskiej. Wśród przyczyn upadku
Uniwersytetu w XVIII wieku –wywołującego pilną potrzebę jego reformy – wymienić należy przyczyny ogólne: załamanie się dążeń do stworzenia scentralizowanego państwa i zwycięstwo oligarchii magnackiej, oraz przyczyny specyficzne, krakowskie: wyprowadzka dworu królewskiego (szczególnie wpłynęło to na zastój fakultetu medycznego), wyniszczenie Krakowa w okresie wojen szwedzkich i zastój gospodarczy miasta1. Bogatsze warstwy
społeczeństwa, wysyłając młodzież głównie do szkół jezuickich, przestały interesować się Uniwersytetem. Ustanie nowych zapisów na rzecz Uniwersytetu, zaleganie przez szlachtę w płaceniu czynszów dzierżawnych z dóbr i procentów od kapitału, wreszcie dewaluacja pieniędzy ujemnie wpływały na sytuację materialną Akademii Krakowskiej. Powstawało swoiste błędne koło. Dalszy rozwój Uniwersytetu uzależniony był od dopływu nowych sił
ALMA MATER nr 152–153
39