Moneta ze skarbu z Drohiczyna nad Bugiem, zakupionego w 1966 r. od ks. J. Długołęckiego; Abbasydzi, Al-Mutawakkil `ala’llah, al-Basra, 235 AH = AD 849/50, dirham - AR, waga: 2,96 g; średnica: 25 mm
Malarczyk i Andrzej Bartczak, oraz dwie osoby zajmujące się badaniami źródłoznawczymi opartymi na średniowiecznych źródłach filologicznych – Jolanta Bubka, a także geograficznych, historycznych i innych spisanych w języku arabskim – dr Urszula Lewicka-Rajewska. Badania numizmatyczne, prowadzone nieprzerwanie od 1954 roku do dnia zamknięcia Pracowni, obejmowały swoim zasięgiem monety orientalne, które nie zostały jeszcze opracowane, a znajdują się od dawna w zbiorach muzeów i innych instytucji – jest to wciąż znacząca liczba. Ponadto w wyniku prac archeologicznych prowadzonych zarówno w Polsce, jak i w krajach ościennych, ale i na skutek przypadkowych znalezisk, do Pracowni stale napływały monety orientalne wymagające określenia. Ze względu na to, że wiele spośród nich to skarby „siekańcowe”, składające się nieraz z tysięcy drobnych ułamków monet z niepełnymi danymi, ich określenie wymagało facho-
Fotografie: Janusz Kozina
Kubiak, archeolog i numizmatyk, wybitny specjalista z zakresu numizmatyki polskiej okresu Piastów i Jagiellonów. W początkach lat 70. XX wieku zbiór monet Pracowni powiększył się jedynie o kilka egzemplarzy, pochodzących już tylko z darów osób prywatnych. Było to pięć monet polskich z XVI wieku, będących częścią skarbu monet odkrytego w 1939 roku w miejscowości Niedźwiada, oraz dwie monety rzymskie i grosz praski pochodzące ze znaleziska w Stręgobożycach. Z biegiem lat i w miarę odchodzenia na emeryturę dotychczasowych pracowników w Pracowni zatrudniono dalszych arabistów, a w chwili odejścia dr Stanisławy Kubiak, która przejęła po prof. Lewickim rolę faktycznego kierownika (choć formalnie funkcję tę piastowali kolejno prof. Andrzej Czapkiewicz i prof. Stanisław Stachowski), w zespole pracowali już wyłącznie filolodzy arabiści – dwoje numizmatyków orientalnych: Dorota
Moneta ze skarbu z Drohiczyna nad Bugiem, zakupionego w 1966 r. od ks. J. Długołęckiego; Naśladownictwo dirhama abbasydzkiego, AR, waga: 2,58 g; średnica: 25,3 mm
46
ALMA MATER nr 150
wej wiedzy i ogromnego doświadczenia, jakie z biegiem czasu nabyli numizmatycy orientalni zatrudnieni w Pracowni. Badania źródłoznawcze, podjęte na szerszą skalę po 1972 roku, prowadzone były początkowo przez cały zespół Pracowni, który dzielił swój czas i zainteresowania pomiędzy numizmatykę a źródłoznawstwo. Od połowy lat 80. arabskojęzycznymi źródłami pisanymi zajmowały się dwie osoby, a dwie inne pozostały przy numizmatyce. Prace nad źródłami do dziejów Słowian zaowocowały edycją czterech tomów Źródeł arabskich do dziejów Słowian, dużą liczbą, często bardzo obszernych, artykułów poświęconych różnym aspektom kultury i historii ludów słowiańskich i ich sąsiadów, a także monografią kultury materialnej Słowian w świetle informacji średniowiecznych autorów arabskich i perskich. Publikacje te stały się ważnym źródłem wiedzy dla uczonych reprezentujących różne dyscypliny naukowe, a zajmujących się zagadnieniem Słowiańszczyzny we wczesnym średniowieczu, dla których wiadomości źródłowe z kręgu kultury muzułmańskiej były wcześniej niedostępne. Zespół Pracowni Źródeł Orientalnych i Numizmatyki nie ograniczał się jedynie do tych dwóch nurtów działalności naukowej. W latach 80. XX wieku, z inspiracji ówczesnego dyrektora Instytutu Filologii Orientalnej prof. Andrzeja Czapkiewicza, zakres prac źródłoznawczych został poszerzony o badania nad początkami gramatyki i językoznawstwa arabskiego – kierunek ten był prowadzony aż do chwili zamknięcia Pracowni. Podejmowano też badania źródłoznawcze z zakresu kultury, religii, prawa muzułmańskiego, filozofii i historii, a także, w ostatnich latach, zainicjowano studia nad językiem Kurdów, co znalazło swój wyraz w udziale w pracach nad przygotowaniem pierwszej w Polsce gramatyki języka kurdyjskiego. Smutkiem napawa fakt, że nie udało się znaleźć w strukturach Uniwersytetu Jagiellońskiego miejsca dla tak rzadkiej na skalę europejską specjalności, jaką jest numizmatyka orientalna, a specjalistyczna wiedza i ogromne doświadczenie zwolnionych z pracy członków zespołu zlikwidowanej Pracowni Źródeł Orientalnych i Numizmatyki zostały zaprzepaszczone.
Urszula Lewicka-Rajewska
kierownik Pracowni Źródeł Orientalnych i Numizmatyki przy Instytucie Orientalistyki UJ w latach 1998–2012