Żydowscy kuracjusze i ich powojenne losy w uzdrowisku w Rabce d początku funkcjonowania uzdrowiska w Rabce wśród kuracjuszy korzystających z jego dobrodziejstw byli Żydzi. Jedną z najbardziej widocznych grup wiekowych były dzieci, dla których dostosowywano i tworzono specjalne pensjonaty, a od 1890 roku organizowano tu dla nich kolonie lecznicze. Alicja Maślak-Maciejewska szacuje, że do 1939 roku pensjonaty przeznaczone dla dzieci żydowskich przyjęły ponad 10 tysięcy młodych kuracjuszy, pochodzących początkowo z Krakowa i rejonu dzisiejszej Małopolski, a później także z innych części Polski1. W okresie międzywojennym Rabka stała się często odwiedzaną miejscowością letniskową i turystyczną, w której także instytucje żydowskie organizowały letni wypoczynek dla młodzieży. Poza koloniami i obozami w lecie w Rabce odbywały się także zawodowe kursy dokształcające – na przykład dla nauczycielek sieci szkół dla ortodoksyjnych dziewcząt Bejs Jakow czy specjalne kursy dla syjonistycznych chaluców (pionierów), przygotowujące do pracy fizycznej i warunków życia w Palestynie. W prasie żydowskiej okresu międzywojennego publikowano, między innymi, relacje kuracjuszy z Rabki i informacje dotyczące sezonu uzdrowiskowego, a także reklamy rabczańskich pensjonatów. Pozwalają na prześledzenie oferty skierowanej do polskich Żydów. Takie informacje możemy znaleźć, obok reklam i artykułów dotyczących innych uzdrowisk, na łamach czasopism żydowskich ukazujących się w różnych językach: polskim (krakowski „Nowy Dziennik”, lwowska „Chwila”), niemieckim („Jüdisches Volksblatt”) czy jidysz („Hajnt”). Oferta wypoczynkowo-lecznicza była dostosowywana do wymogów różnych środowisk, grup religijnych, wiekowych. Część uzdrowisk podkreślała w reklamach obecność kuchni koszernej,
46
ALMA MATER nr 231–232
The Ghetto Fighters’ House Museum, Israel/The Photo Archive
O
Uczennice żydowskiej szkoły religijnej Bejs Jakow podczas pobytu w Rabce, okres międzywojenny
inne – w ofercie skierowanej do rodzin z dziećmi lub grup kolonijnych – wskazywała na możliwość zajęć edukacyjnych (kursy języka hebrajskiego). Największą rolę w rozsławieniu wśród Żydów Rabki jako uzdrowiska dziecięcego odegrały letnie kolonie dla dzieci żydowskich organizowane przez krakowskie Towarzystwo Rabczańskiej Kolonii Leczniczej. Odbywały się one regularnie od 1890 roku aż do wybuchu drugiej wojny światowej. Inicjatorem tych kolonii był krakowski nauczyciel Salomon Spitzer, który jako praktykujący edukator dostrzegał problemy i potrzeby dzieci, a w koloniach widział możliwość poprawy sytuacji zdrowotnej dzieci żydowskich, dorastających często w trudnych warunkach socjalnych i sanitarnych. Początkowo dzieci przybywające na kolonie mieszkały w wynajętych kwaterach, dopiero w 1907 roku oddano do użytku własny budynek kolonii żydowskich, ufundowany przez Marię i Wilhelma Franklów, który w kolejnych latach przebudowywano i dostosowywano do potrzeb młodych kuracjuszy2. Do
najczęstszych schorzeń i przypadłości, na jakie cierpieli wychowankowie i którym próbowano zaradzić w Rabce, należały: niedożywienie, niedokrwistość, gruźlica gruczołów chłonnych i gruźlica kości. Kolonie miały wesprzeć proces regularnego leczenia, choć, oczywiście, nie mogły go zastąpić. Poza odwiedzającymi ją żydowskimi kuracjuszami w Rabce funkcjonowała niewielka społeczność lokalnych Żydów. W okresie międzywojennym ich liczba w mieście wzrosła od stu kilkudziesięciu do około 450 osób i w połączeniu z czasową obecnością i wsparciem znacznie większej liczby kuracjuszy żydowskich było to wystarczające, aby w miejscowości działały podstawowe instytucje gminne: synagoga, łaźnia, piekarnia macy, przytułek dla ubogich i starców. Do lat 30. XX wieku gmina w Rabce była połączona z tą w pobliskim Jordanowie, a jej trzon stanowili mieszkańcy starszej części miasta, utrzymujący się głównie z rzemiosła i handlu. Żydzi w Rabce odczuwali, niestety, także nastroje antysemickie, intensyfikują-