albo z czasu bliskiego tej dacie. Na razie takiej pieczęci nie znamy. Dokładnie według tego samego schematu zbudowana jest pieczęć Wydziału Prawa. Pośrodku pola pieczęci występuje owalna tarcza z pięciopolowym herbem, ukoronowana koroną zamkniętą, z prawej strony postać kobieca z wagą – personifikacja sprawiedliwości (Temida), z lewej na postumencie otwarta księga z napisem LEGE, a poniżej sowa. Pieczęć ma średnicę 39 milimetrów9. Obok niej była w użytku niemal identyczna mniejsza pieczęć, o średnicy 30 milimetrów10. Jest to świadectwo, że w tym czasie starano się ujednolicić pieczęcie wydziałowe. Ale pieczęcie Wydziału Lekarskiego były większe od pieczęci Wydziału Prawa, w obydwu wypadkach (pieczęci większej i mniejszej) różnica ta wynosi 11 milimetrów. Niestety, nie znamy z tego czasu pieczęci dwóch pozostałych wydziałów: Filozoficznego i Teologicznego. Pieczęcie Wydziału Lekarskiego i Wydziału Prawa były dość wiernie wzorowane na pieczęciach analogicznych wydziałów Uniwersytetu Lwowskiego, ufundowanego w 1784 roku przez cesarza Józefa II i działającego do 1805 roku, kiedy to został wcielony do Uniwersytetu Krakowskiego, a następnie ponownie ufundowanego w 1817 roku przez cesarza Franciszka I11. Są one dokładnie opisane w dokumentach fundacyjnych Uniwersytetu Lwowskiego, wystawionych przez obydwu cesarzy12. Pieczęcie z 1817 roku są w zasadzie powtórzeniem pieczęci z 1784 roku. Dzięki temu w przypadku wątpliwości interpretacyjnych możemy się powoływać na lwowski wzorzec. Wszystkie pieczęcie wydziałów Uniwersytetu Lwowskiego były zunifikowane. Przedstawiały pięciopolowy herb: pośrodku (w polu sercowym) herb Habsburgów, a w kolejnych czterech polach herby Galicji, Lodomerii oraz księstw Oświęcimskiego i Zatorskiego. Na każdej z nich obok herbu stoi personifikacja wydziału. W przypadku Wydziału Medycznego jest to Eskulap. Nie ulega więc wątpliwości, że pieczęcie wydziałów krakowskiego Uniwersytetu były wzorowane na pieczęciach lwowskich. Obydwie pieczęcie Wydziału Lekarskiego zasługują na pogłębione omówienie, wprowadzają bowiem do sfragistyki uniwersyteckiej całkiem nowe motywy. W starszej literaturze budziły one pewne wątpliwości w zakresie interpretacji wy-
Pieczęć Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Lwowskiego przy dokumencie z 1912 roku, śr. 46 mm; ze zbiorów Muzeum Farmacji
obrażeń. Ustalenie ich ścisłych powiązań z pieczęciami Uniwersytetu Lwowskiego, których interpretacja w świetle dokumentów fundacyjnych jest jednoznaczna, definitywnie zamyka tę kwestię. Otwarta zostaje natomiast kwestia ich chronologii. Jeśli chodzi o analizę wyobrażenia umieszczonego na pieczęciach, to postać stojącą po prawej stronie tarczy Adam
Personifikacja Wydziału Lekarskiego. Fragment rysunku przedstawiającego procesję kanonizacyjną św. Jana Kantego z 1775 roku; ze zbiorów Kolegiaty Akademickiej św. Anny w Krakowie
Chmiel identyfikował jako Herkulesa lub Eskulapa (ze znakiem zapytania). Herkulejską identyfikację postaci należy odrzucić, gdyż heros używał, co prawda, maczugi i bywał podobnie przedstawiany jak na omawianej pieczęci, ale jego maczuga nie była opleciona przez węża13. Nie ulega wątpliwości, że na pieczęci ukazano Asklepiosa/Eskulapa – grecko-rzymskiego herosa i boga sztuki lekarskiej, na co wskazują dwa atrybuty: trzymana w ręce laska (maczuga) opleciona przez węża oraz pies. Prawidłowej identyfikacji postaci Eskulapa dokonano już w sprawozdaniu z działalności Wydziału w 1838 roku, gdzie opisano pieczęć14. Tak też została określona ta postać na pieczęci Uniwersytetu Lwowskiego, co ostatecznie rozwiewa wszelkie wątpliwości15. Natomiast kompozycja umieszczona po lewej stronie tarczy została opisana jako roślina, a przy niej zwierzę na stosie kamieni, jako godła trzech królestw przyrody16. Ta druga część interpretacji nie jest poprawna. Asklepios (rzymski Eskulap) był synem Apollina i Koronis, córki króla tesalskiego, która za niewierność została skazana na śmierć, a Eskulap został wyrwany z jej łona tuż przed spaleniem jej na stosie. Porzucone dziecko zostało nakarmione przez kozę i strzeżone przez psa. Atrybutami Eskulapa są, między innymi, laska z owiniętym wokół wężem i pies17. Obydwa atrybuty występują na omawianej pieczęci. Szczególne znaczenie ma laska z wężem, gdyż w przyszłości stanie się jednym ze składników herbu Wydziału Lekarskiego. Po raz pierwszy w sfragistyce uniwersyteckiej pojawia się pięciopolowy herb. Wyjaśnienia wymaga znaczenie poszczególnych tworzących go godeł. Najważniejszy jest herb umieszczony na tarczy sercowej (środkowej). I tu pojawia się kluczowy problem. Jest ona szrafowana pionowo, co oznacza kolor czerwony, ale jest pusta, nie ma godła. Analiza zachowanych tłoków pieczętnych nie zostawia co do tego najmniejszych wątpliwości. Czy można to traktować wyłącznie jako zaniedbanie rytownika? Jest w tym zadziwiająca konsekwencja, ponieważ powtarza się to na obydwu pieczęciach, większej i mniejszej. Jak powinien wyglądać herb, którego w tym przypadku nie ma, pokazują bardzo podobne pieczęcie Wydziału Prawa (większa i mniejsza), a także pieczęcie Uniwersytetu Lwowskiego i jego wydziałów. W tym miejscu po-
alma mater nr 161–162
67