130. RoCZnICA SKRoPlEnIA GAZÓW TRWAŁYCh nA unIWERSYTECIE JAGIElloŃSKIm W
kwietniu 2013 roku minęło 130 lat od czasu, gdy dwaj profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego: Karol Olszewski i Zygmunt Wróblewski, dokonali w Krakowie pierwszego na świecie skroplenia tlenu, azotu i tlenku węgla. By uczcić rocznicę tego wielkiego na owe czasy wydarzenia, Wydział Chemii oraz Wydział Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej Uniwersytetu Jagiellońskiego wspólnie z Muzeum UJ zorganizowały w auli Collegium Maius uroczystą sesję naukową, w trakcie której dr hab. Paweł Góra zaprezentował sylwetkę Zygmunta Wróblewskiego – pioniera kriofizyki, dr hab. Andrzej Kotarba prof. UJ przedstawił, bez reszty poświęcony chemii,
Przyrządy kriogeniczne prof. Olszewskiego w Muzeum UJ
żywot prof. Olszewskiego, a dr Ewa Wyka mówiła o przyrządach kriogenicznych prof. Olszewskiego. Obchodom towarzyszyły wystawy, wykłady i pokazy kriogeniczne. Patronat honorowy nad wydarzeniem objął rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego prof. Wojciech Nowak. Współpraca fizyka Zygmunta Wróblewskiego z chemikiem Karolem Olszewskim trwała zaledwie kilka miesięcy. Skrople50
alma mater nr 161–162
nie gazów trwałych było wielkim osiągnięciem naukowym w skali światowej i przyniosło uczonym międzynarodowe uznanie. Sukces ten możliwy był dzięki zastosowaniu etylenu wrzącego pod obniżonym ciśnieniem. O dokonanym przez Olszewskiego i Wróblewskiego przełomie w badaniach kriogenicznych wiele lat później napisał następca Olszewskiego prof. Tadeusz Estreicher: Dążenie nauki datujące się od stu lat, zostało ostatecznie osiągnięte. [...] Nauce otwierało się bowiem Portret Karola Olszewskiego namalowany w 1905 roku przez Leona Wyczółkowskiego; ze zbiorów Muzeum UJ w tej chwili nieprzejrzane pole, bo skroplenie tlenu to nie tylko zmuszenie go do przyjęcia innej postaci, to zarazem Profesor Olszewski uważany był rówrozszerzenie zakresu badanych temperatur nież za wybitnego eksperta w sprawach o sto stopni, a raczej to wstęp do rozszerzenia dotyczących urządzeń do badań niskotemtego zakresu nieporównanie dalej za pomocą peraturowych. Z dużym powodzeniem innych jeszcze gazów, których skroplenie nie zajmował się konstrukcją aparatów do skradało długo na siebie czekać*. plania gazów. Produkowano je na początku Współpraca naukowa profesorów Ol- XX wieku na Uniwersytecie Jagiellońskim, szewskiego i Wróblewskiego zakończyła a zamawiały i kupowały je liczne instytucje się wkrótce po skropleniu gazów trwałych. badawcze z Europy i Stanów ZjednoczoKażdy z nich prowadził odrębne badania nych. Aparatów kriogenicznych z Krakowa w nowej dziedzinie wiedzy, która nazywana używano, między innymi, w Wiedniu, Mojest obecnie kriogeniką. Profesor Wróblew- nachium, Bonn, Tokio, Filadelfii, Rzymie, ski, na skutek nieszczęśliwego zdarzenia Petersburgu, Lozannie. W Muzeum Uniw swojej pracowni, poparzył się i 16 kwiet- wersytetu Jagiellońskiego można obejrzeć nia 1888 zmarł. przyrządy używane przez Olszewskiego Zaś prof. Olszewski stał się na przeło- i Wróblewskiego. To właśnie Olszewski mie XIX i XX wieku niekwestionowanym był inicjatorem kolekcji instrumentów naświatowym autorytetem w dziedzinie ukowych w Collegium Maius i pragnął, by badań w niskich temperaturach. Jego no- jego przyrządy stanowiły zaczątek Muzeum tatki wskazują, że był na tropie odkrycia Zabytków Przyrodniczych UJ. nadprzewodnictwa. Utrzymywał naukowe Współcześnie osiągnięcia krakowskich kontakty z wieloma uczonymi, często profesorów wykorzystywane są w wielu laureatami Nagrody Nobla: Williamem dziedzinach życia człowieka. Skroplone Ramsayem, Heike Kamerlingh-Onnesem, gazy używane są w przemyśle i w medycyFritzem Haberem, Jacobusem H. van’t nie. Stosuje się je w diagnostyce, kriochiHoffem, Wilhelmem Ostwaldem, lordem rurgii, krioterapii oraz do przechowywania Rayleighem i Wilhelmem Roentgenem. materiału biologicznego (krwi, tkanek, Kraków nazywany był w tamtym czasie narządów). europejskim biegunem zimna, a pracownię Alicja Rafalska-Łasocha Olszewskiego odwiedzali uczeni z całego kierownik Biura Karier i Promocji świata. On sam, z powodów zdrowotnych, Wydziału Chemii UJ unikał zagranicznych podróży. Wielu uczonych zwracało się więc do niego z prośbą * T. Estreicher, Karol Olszewski. W dziesięciolecie śmierci, Krao radę i pomoc listownie. ków 1925, s. 13–14.