unIWERSYTET CONTRA ToWARZYSTWo JEZuSoWE powstaniem Collegium Broscianum – jednego z najstarszych budynków znajdujących się w posiadaniu Uniwersytetu Jagiellońskiego, wiąże się głośny spór. W przeciwieństwie do Collegium Maius, Collegium Minus czy choćby Collegium Witkowskiego – Collegium Broscianum nie od początku było własnością uniwersytecką: gmach znajdujący się przy ul. Grodzkiej 52 przez wieki był związany z jezuitami, następnie siedzibę miały tam sądy, a w końcu, w latach 70. XX wieku, budynek znalazł się w posiadaniu Uniwersytetu Jagiellońskiego. Niegdyś spokojny, dziś tętniący życiem studenckim – był świadkiem wielu niecodziennych wydarzeń. W minionych wiekach organizowano tutaj pokazy teatralne, z okien budynku podziwiano zarówno uroczyste przemarsze, jak i królewskie kondukty pogrzebowe. Był świadkiem okupacji Krakowa przez wojska rosyjskie, okrucieństw drugiej wojny światowej, z jego okien patrzono, jak Jan Paweł II odbywał pielgrzymki na Wawel, równocześnie z kamienicy naprzeciwko Służba Bezpieczeństwa obserwowała obserwujących przejazd Papieża. W swej 400-letniej historii budynek ten znajduje się w posiadaniu Uniwersytetu zaledwie od 40 lat. Prawdziwym paradoksem jest fakt, że nosi dziś nazwę Collegium Broscianum. Przez blisko 170 lat należał do Zakonu Towarzystwa Jezusowego i, paradoksalnie, mógł nigdy nie powstać, gdyż mistrzowie Uniwersytetu w Krakowie robili wszystko, aby powstrzymać jezuitów przed wybudowaniem tego kolegium1. Losy budowli jak w soczewce ogniskują wszystkie poważniejsze kwestie sporne pomiędzy akademikami a zakonnikami. Zakon jezuitów – powstały z inicjatywy Ignacego Loyoli do walki z wyznaniami reformowanymi, został sprowadzony do Polski w 1564 roku dzięki usilnym staraniom kardynała Stanisława Hozjusza. [...] W nowoczesnym systemie szkolnym prowadzonym przez jezuitów dostrzegał on bowiem szansę na rekatolizację oraz umocnienie religijności wiernych. Podobnie jak część episkopatu polskiego, zdawał sobie sprawę z przewagi systemu kształcenia
46
alma mater nr 161–162
Anna Wojnar
Z
Collegium Broscianum, 2013
zreformowanego w myśl założeń pedagogiki humanistycznej oferowanego przez protestantów2. Już pierwsze próby osiedlenia w Krakowie podejmowane przez jezuitów spotkały się z ostrym sprzeciwem ze strony Uniwersytetu, który nie chciał dopuścić do zachwiania swojego monopolu edukacyjnego w stolicy. Profesorowie Uniwersytetu świadomi byli zagrożenia, jakie czyhało ze strony szkół jezuickich3. Pomni na wieści napływające z ośrodków akademickich takich jak Paryż, Ingolstadt czy Wiedeń starali się zablokować działania Towarzystwa Jezusowego w Krakowie. Gorliwość w obronie status quo wykazywał zwłaszcza Wydział Filozoficzny, którego mistrzowie dostrzegali niebezpieczeństwo wynikające z faktu, że w kolegiach jezuickich nauki mogli pobierać uczniowie ich gimnazjów, ponadto – dzięki innemu rozkładowi materiału – studia trwały tam znacznie krócej niż na Uniwersytecie. Czynniki te, ich zdaniem, mogły spowodować rozluźnienie dyscypliny wśród studentów, a przede wszystkim spadek popularności studiowania na Akademii. Od tego momentu rozpoczęto zaciekłą walkę na drukowane paszkwile i pamflety4. Po kilku bezowocnych próbach osiedlenia w stolicy jezuitów, staraniem
Antonia Possevino zorganizowana została specjalna jezuicka misja papieska. Possevino przekonał bowiem papieża Grzegorza XIII o zagrożeniu ze strony innowierców przybywających z Włoch do Krakowa. [...] Działania misji zostały określone w specjalnej instrukcji sporządzonej przez Possevina 6 kwietnia 1579. Znalazł się tam niezwykle interesujący fragment obrazujący ówczesne relacje pomiędzy Towarzystwem Jezusowym a Akademią: Rektorzy dwóch kolegiów: jurystów oraz filozoficznego i teologicznego, wskutek podejrzeń, jakie żywią do Naszych, nie są dla nas życzliwi; sądzą bowiem, że czyhamy na ich kolegia. Należy powoli odwodzić ich od takich myśli. Chodzi tu bowiem o misje i Nasi nie mają zwyczaju pomniejszać w czymkolwiek praw jakiegokolwiek uniwersytetu, nawet gdybyśmy mieli kolegium (o którym Towarzystwo wcale nie myśli w tym mieście), ani zabierać uniwersytetu lub cudzej własności5. Zanim powstał kościół i rezydencja przy ul. Grodzkiej, jezuici znaleźli gościnę w parafii św. Szczepana. Konflikt z Akademią znacząco opóźnił powołanie kolegium. Ostatecznie biskup krakowski Marcin Szyszkowski, w oparciu o regulacje prawne zawarte w bullach Piusa V i Grzegorza XIII umożliwiających