R.S.W. „Prasa”; ze zbiorów Archiwum UJ
Inauguracja roku akademickiego 1954/1955. Przemówienie inauguracyjne wygłasza rektor UJ prof. Teodor Marchlewski. Poniżej siedzą prorektorzy prof.prof.: Mieczysław Klimaszewski, Jan Moszew oraz Kazimierz Lepszy
56
alma mater nr 160
z Kraju Rad, państwa wzorcowego, które to, co najlepsze, już praktykowało i tego, co najdoskonalsze, doświadczyło. Uznano więc, że nie należy eksperymentować, tylko dopilnować, by sowieckie zdobycze na trwałe zagościły w stalinowskiej Polsce. Dlatego do 1955 roku uroczystości rozpoczynające nowy rok akademicki były do siebie podobne jak dwie krople wody. Na czołowej ścianie w auli, w miejscu poprzednio wiszących portretów, pojawiło się godło państwowe, orzeł bez korony, portret premiera, czerwone i biało-czerwone sztandary oraz kilka portretów tzw. postępowych rektorów. Zniknął obraz pędzla Jana Matejki przedstawiający Kopernika. W związku z wystawą kopernikowską organizowaną przez Karola Estreichera obraz powędro-
Wojciech Plewiński; ze zbiorów Archiwum UJ
pojawiały się w auli czerwone chorągwie i transparenty, nie grano Międzynarodówki, a przemówienia rektorów były wyważone. Nawet może nadmiernie, jak w 1945 roku, kiedy to podczas powitania rektorzy nie złożyli hołdów zwycięskiej armii i nie wyrazili uwielbienia dla Koniewa oraz Stalina. Skoncentrowali się na podsumowaniu bolesnego i tragicznego okresu okupacji, oddając hołd tym, którzy zmarli lub zginęli, tym, którzy prowadzili tajny uniwersytet, tym, którzy zachowywali się godnie w czasie wojny, którzy prowadzili badania i przygotowywali prace naukowe do publikacji. Była mowa o nich i o Uniwersytecie, jego najbliższej przyszłości oraz pracy, którą wszyscy muszą wykonać. Po inauguracji władze komunistyczne miały pretensje do rektorów, że ci nie zauważyli roli armii wyzwolicielki, że program przemówienia był konserwatywny i nie zawierał postępowych treści. Dlatego następca rektora Tadeusza Lehra-Spławińskiego w swoim wystąpieniu inauguracyjnym wspominał o nowym kontekście dziejowym, ale czynił to w sposób daleki od serwilizmu. Nadciągała jednak nieubłagana stalinizacja. Od 1949 roku inauguracje miały już zupełnie inny charakter. Zmieniło się prawie wszystko. Pozostała stara, ale odnowiona w socrealistycznej konwencji estetycznej, aula oraz tradycyjne akcesoria władzy rektorskiej, natomiast na początku lat 50. XX wieku z mody zaczęły wychodzić togi. Należały do złego tonu, lepiej więc było pozostawić je w szafie. Rektor przestał być magnificencją, a stał się po prostu obywatelem rektorem. Uroczystość była najświeższym i dosłownym implantem
wał do Collegium Maius i pozostał tam na dłużej. W 1952 roku Komisja Artystyczna UJ stwierdziła brak w auli portretu wielkiego i postępowego reformatora naszej wszechnicy obywatela Hugona Kołłątaja i zaleciła możliwe spieszne sporządzenie jego podobizny2. Jednak bezzwłocznie sporządzony konterfekt już w 1954 roku znalazł sobie inny adres – staraniem Estreichera również ten obraz znalazł się w auli Collegium Maius. Oczywiście, należało zapomnieć o nabożeństwie w kościele św. Anny, które dotychczas było integralną częścią uroczystości. Ale i tak uczeni oraz studenci uczestniczyli w nim masowo, choć nieoficjalnie. W stalinowskim Uniwersytecie zmieniła się pora rozpoczynania uroczystości. Z godzin przedpołudniowych przeniesiono je na godzinę 16. Jako stały dzień inauguracji wyznaczono 1 października. Zerwano zatem z tradycją inauguracji jako święta ruchomego. Radykalnie zmienił się też skład uczestników inauguracji. W miejsce profesury pojawili się przodownicy pracy, robotnicy i chłopi oraz członkowie aparatu partyjnego Krakowa. Zmianie uległ również program. Zamiast Gaude Mater Polonia śpiewano hymn państwowy, a Gaudeamus igitur zastąpiono Międzynarodówką i hymnem młodzieży. Na wzór sowiecki wprowadzono dla studentów i studentek pierwszego roku immatrykulację, czyli przysięgę, którą w imieniu wszystkich pobierających nauki składała grupka osób wybranych według kryteriów ideologicznych. Było więc inaczej niż przed wojną i tuż po niej, kiedy każdy student rozpoczynający edukację
Inauguracja roku akademickiego 1962/1963. Stoją: rektor UJ prof. Stefan Grzybowski, poniżej prorektorzy: K. Kozioł, Mieczysław Klimaszewski, Kazimierz Opałek