NESTORIOmagazine#2 by Nestorio_Magazine

NESTORIO magazine

Στο δεύτερο τεύχος συνεργάστηκαν : Τριαντάφυλλος Αδαμακόπουλος Κώστας Σουλτανίδης Ντίνα Αγράμπελη Ιωάννα Λουλάκη Χρυσούλα Πατρώνου-Παπατέρπου Λεωνίδας Εκιντζόγλου Αποστόλης Νάτσης Ελένη Μάτσια Πόλυ Χατζημανωλάκη Δήμητρα Σοφία Τσέλιου Χρήστος Παπαρίζος Αλέξης Γούδας ΠΕΔ Επιμέλεια, σχεδιασμός, αρχισυνταξία : Αλέξης Γούδας Τεχνική υποστήριξη, συντονισμός : Ιωάννα Νταούτη Αργύρης Κεραμάρης

Τριμηνιαία περιοδική έκδοση του Δήμου Νεστορίου Επικοινωνία-συνεργασία: email:dimos.nestoriou@gmail.com tel.2467352317

Περιεχόμενα Ύμνοςστιςγιαγιάδες Τα πουλιά του Γράμμου ΤοΕπταχώριείναιτοχωριόμου Το δικό μου Νεστόριο Nestro Gastro RIVERPARTY44 Nestories Πέτρινασπίτια,κτιριακήκαι πολεοδομικήοργάνωση Ρετροσπεκτίβα Η προέλευση της ονομασίας Γράμμος Πόρτο Αλέγκρε Ρίζεςείναι 05 06 11 22 27 23 30 38 40 51 13 14

Κανείς δε βρήκε το μυστικό των γιαγιά μέχρι σήμερα! Κανείς δεν ξέρει πού κρύβ όλη αυτή τη συμπόνοια για τον κόσμο κ ποιο αθέατο μπαούλο αποθηκεύουν περίσσια τους αγάπη, που φτάνει για να ανασύρουν σε στιγμή μεγάλης ανάγ Γνωρίζει μήπως κανείς να μας πει συνενοούνται με τα λουλούδια; υπολογίζουν με το μάτι τα μπαχαρικά φαγητό και γιατί τους επισκέπτονται πουλιά άφοβα στο παράθυρο; Ακόμα πώς καταφέρνουν να ξεγελούν τ Πώς ζυγοσταθμίζουν τις αρθρώσεις τους κ μαγικός αλγόριθμος από αυτούς που κυ όταν μποϊκοτάρουν τη στενοχώρια και ρβ ρ γ ; ης γ μάτια τους κουβαλάν τόση καλοσύνη; Τί βλέπουν που εμείς αγνοούμε; Πώς συντονίζουν τα γιορτινά τραπέζια και τί τους ψιθυρίζει η άνοιξη στο αυτί; Γιατί δε συμπαθούν την πίτσα και πώς ακριβώς απλώνουν τα χρόνια τους στο διάφανο φύλλο της τυρόπιτας ώστε να καθρεφτίζει ένα χαμόγελο; Πόσες τσέπες έχουν τα ρούχα τους και τελικά πώς πλάθουν την αγάπη δίχως όρους και μοσχοβολάει το σπίτι και στα όνειρά μας; Για τη Σουλτάνα, την Αγγελική και τις γιαγιάδες όλου του κόσμου. Υποκλίνομαι. 05 NestorioMagazine ΥΜΝΟΣ ΣΤΙΣ ΓΙΑΓΙΑΔΕΣ! edito Αλέξης Γούδας

graos ΤαπουλιάτουΓράμμου Κείμενο-φωτογραφίες ΤριαντάφυλλοςΑδαμακόπουλος ΚαλώςτονΣταυρομύτη,την Λοφιοπαπαδίτσα,τονΒουνοδεντροβάτη,τον Καμποδεντροβάτη,τιςΚαρδερίνες,τους Κοκκινολαίμηδες,ταΚοτσύφιακαιτα Διπλοσάινα!

1.Στοδάσοςτωνρόμπολων

Ο Γράμμος είναι κατάφυτος από τους πρόποδές του, που ξεκινούν από τις κοιλάδες του Σταντάπορου και του Αλιάκμονα, μέχρι τις κορυφές, τουλάχιστον αυτές που δεν έχουν μετατραπεί σε λιβάδια από την μακραίωνη βόσκηση. Όπως και στην υπόλοιπη Βόρεια Πίνδο, το δάσος του συγκροτήματος συντίθεται από ορεινά κωνοφόρα και ψυχρόβια πλατύφυλλα: ανάμεσα στα κωνοφόρα, το πλέον διαδεδομένο είναι το Μαυρόπευκο, ενώ τα πλατύφυλλα εκπροσωπούνται κυρίως από την Οξιά. Και τα δύο είδη εγκολπώνουν μεγάλες συστάδες Ελάτης, ενώ το χαμηλό περίγραμμα της ορεινής ζώνης σχηματίζεται από τρία ή τέσσερα είδη δρυών. Μια ξεχωριστή περίπτωση είναι τα δάση στις κορυφές που ξεπερνούν τα 1500-1600 μέτρα, που όπως και σε άλλα βουνά της βόρειας Ελλάδας καλύπτονται από Ρόμπολα. Το Ρόμπολο (Pinus heldreichii ή Λευκόδερμη πεύκη), είναι ένα σκληροτράχηλο πεύκο, προσαρμοσμένο στις άγριες συνθήκες του ψηλού βουνού. Ξεχωρίζει εύκολα από τη Μαύρη πεύκη επειδή δεν καλύπτεται από επιμήκεις, παχιές φέτες φλοιού που ξεφλουδίζει, αλλά από ένα μπακλαβαδωτό, συμπαγές και λεπτό στρώμα, που όταν σπάζει αφήνει να φανεί ο κατάλευκος κορμός του, ένα ξύλο εξαιρετικής αντοχής, το καλύτερο υλικό για την επιπλοποιΐα και την ξυλογλυπτική. Στο Γράμμο, το Ρόμπολο έχει μικρή εξάπλωση και οι αραιές συστάδες θαλερών και αστραποκαμένων ατόμων απλώνονται κυρίως στον πετρώδη κώνο της κορυφής Μπανταρός (ή Πόρτα Οσμάν, 2017 μ.) και λίγα ακόμη σημεία. Σταυρομύτης (Loxia (curvirostra)

Σαν γνήσιο κωνοφόρο, το Ρόμπολο καρποφορεί με άφθονα κουκουνάρια, πλούσια σε σπόρους. Eκτός της αναπαραγωγής του είδους, τα κουκουνάρια φροντίζουν και ένα πλήθος από πουλιά του δάσους, που ξέρουν ότι όταν δέσουν οι σπόροι θα βρουν εδώ άφθονη τροφή. Παράλληλα, το δάσος των ρόμπολων αποτελεί μια ζώνη ευκαιρίας για τα πουλιά που προσπαθούν να επεκταθούν σε περιοχές μικρότερου ανταγωνισμού από συγγενή είδη, συχνά του ίδιου γένους. Τέλος, όλες αυτές οι πουλοκοινωνίες αποτελούν με τη σειρά τους ένα ακόμα πεδίο διατροφής για τα αρπακτικά του δάσους και των λιβαδιών, που θα κυνηγήσουν εύκολα τη λεία τους στα αραιά ρόμπολα. Το πιο εντυπωσιακό ανάμεσα στα πουλιά που συχνάζουν στα ρόμπολα είναι αναμφίβολα ο Σταυρομύτης. Τόσο το ελληνικό, όσο και το αγγλικό (Red crossbill) και το επιστημονικό όνομά του (Loxia curvirostra) αναφέρονται στο ράμφος του, που αποτελείται από δύο σιαγόνες με τεμνόμενες άκρες και συνιστά το τέλειο εργαλείο για να ανοίξει κανείς τα κελύφη των σπόρων του πεύκου. Οι σταυρομύτες ανεβαίνουν στις αρχές του καλοκαιριού στα ρόμπολα και τα φλύαρα κοπάδια τους παραμένουν εδώ μέχρι να ολοκληρώσουν τη συγκομιδή. Μια ακόμα αξιοπρόσεκτη παρουσία είναι η Λοφιοπαπαδίτσα (Lophophanes cristatus), η πιο όμορφη από τις παπαδίτσες της Ελλάδας. Αγαπά και αυτή τα ρόμπολα και περιτρέχει με επιμέλεια όλη τη δομή των κλαδιών, ψάχνοντας για ακάρεα και πολύ μικρά έντομα. Λοφιοπαπαδίτσα (Lophophanes cristatus),

Μπορεί ο κορμός του ρόμπολου να μην έχει το βαθύ ανάγλυφο του Μαυρόπευκου, παρόλα αυτά φιλοξενεί και αυτός τα συνήθη έντομα της επιφάνειας του ξύλου. Αυτά ακριβώς τα ζουζούνια αποτελούν τη λεία του Βουνοδεντροβάτη (Certhia familiaris), που σκαρφαλώνει έναν προς έναν όλους τους κορμούς, από κάτω προς τα πάνω και συνήθως ελικοειδώς, μελετώντας την κάθε σχισμή και συλλαμβάνοντας με το μακρύτατο ράμφος του το παραμικρό ζωάκι. Ο οικολογικός ρόλος του Βουνοδεντροβάτη επικαλύπτεται με την αντίστοιχη δουλειά του ξαδέρφου του, του Καμποδεντροβάτη (Certhia brachydactyla) και έτσι τα δύο είδη έχουν μοιράσει το ορεινό δάσος σε δύο επικράτειες: ο Καμποδεντροβάτης κράτησε τα μαυρόπευκα και έδωσε στον Βουνοδεντροβάτη τα ρόμπολα, άρα ο πρώτος φτάνει μέχρι τα 1400-1500 μ., ενώ ο άλλος ζει ψηλότερα, μέχρι τα 1900 μ. Βουνοδεντροβάτης (certhia

familiaris)

Κούκος (cuculus canorus)

Ένα από τα πουλιά που δεν θα περίμενε να δει κανείς στα 1800 μέτρα είναι αναμφίβολα ο Κούκος (Cuculus canorus). Και όμως, οι κούκοι περιπλανώνται στο ανώτερο όριο του δάσους, αναζητώντας ανάμεσα στα πουλιά των ορεινών λιβαδιών κηδεμόνες για τα αυγά τους, ακριβώς όπως κάνουν και χαμηλότερα. Η παρουσία τους είναι έντονη στις αρχές του καλοκαιριού, την εποχή δηλαδή που οι Σταχτοπετρόκληδες και τα Φανέτα οργανώνουν την αναπαραγωγή τους. Τέλος, διάφορα άλλα είδη, τυπικά του δάσους, όπως οι κατακίτρινοι Φλώροι (Chroris chloris), οι πολύχρωμες Καρδερίνες, οι φιλοπερίεργες Ελατοπαπαδίτσες, οι διακριτικοί Κοκκινολαίμηδες και μέχρι και τα κοινότατα Κοτσύφια, ανεβαίνουν στη ζώνη του Ρόμπολου για να επωφεληθούν της σύντομης αλλά γεμάτης ένταση περιόδου ζωής του δάσους και των λιβαδιών. Ανάμεσά τους, πιο ελκυστικά οπτικά είναι τα Χρυσοτσίχλονα, εντυπωσιακά τσιχλόνια που αστράφτουν ολόλαμπρα στο κυανό φόντο του αλπικού ουρανού. Και όλη αυτή η χαρούμενη παρέα προκαλεί το ενδιαφέρον των φτερωτών καταδιωκτικών, όπως το Διπλοσάινο (Accipiter gentilis), που δεν διστάζει να βγει έξω από τα πυκνά δάση και να κυνηγήσει μικρόπουλα στα ρόμπολα. Η άφιξή του προκαλεί πανικό στα στρουθιόμορφα, που έχουν πικρή εμπειρία της πτητικής ικανότητάς του και της ακρίβειας των κοφτερών νυχιών του. Αλλά δεν υπάρχει πάνω στον πλανήτη τόπος να κρυφτείς από τις δύο όψεις της ζωής.

Διπλοσάινο (accipiter gentilis) Φλώρος (chloris chloris)

ΤΟ ΔΙΚΟ ΜΟΥ ΝΕΣΤΟΡΙΟ 11 NestorioMagazine ΤηςΝτίναςΑγράμπελη Κάθομαι τώρα εδώ να γράψω για το χωριό που γεννήθηκα. Να μιλήσω σε έναν άλλο εαυτό, στο κοριτσάκι που περπατούσε στα καλντερίμια και στις όχθες του Αλιάκμονα πολλά χρόνια πριν. Και αυτό είναι και εύκολο και δύσκολο ταυτόχρονα. Πώς ανασύρονται οι μνήμες, οι τόσο μακρινές, οι ξεχασμένες στον χρόνο; Ονόματα κοριτσιών. Μαρία, Αννα, Σμαρούλα, Χριστίνα, Καλλιθέα, Στέλλα, Κώτση και Λέτη. Παιχνίδια στα αλώνια. Κουτσό, κρυφτό, τα μήλα. Χιόνι πολύ, λαστιχένιες μπότες που τρυπούσαν και έβρεχε το νερό τις κάλτσες και κρύο. Χιονοπόλεμος. Ήλιος και ζέστη, τα στάχια στο αλώνι, τα στάχια στον αχυρώνα. Και οι κολωτούμπες μας εκεί. Μυρίζω την μυρωδιά από το θερισμένο χωράφι και την ξαναβρίσκω εκεί ακριβώς που αποθηκεύτηκε. Εκεί που τίποτα δεν ξεχνιέται και που όλα μένουν ζωντανά. Δύσκολα χρόνια. Ξύλο από την μητέρα για οτιδήποτε. Φταις δεν φταις. Έχει τα δικά της βάσανα. Δουλειές, δουλειές, δουλειές. Χωράφια, ζώα, σπίτι, παιδιά, σύζυγος, πεθερικά. Δεν περισσεύει η τρυφερότητα, σε τέτοιους καιρούς. Ή μήπως όχι; Τρώμε κεράσια από την κερασιά, ντομάτα από τον μπαχτσέ, μέλι από τα μελίσσια μας. Καρύδια, φουντούκια και κάστανα. Κολυμπάμε στο ποτάμι κρυφά το μεσημέρι, την ώρα που οι μεγάλοι νομίζουν πως κοιμόμαστε.Έρχεται η Μαρία και με φωνάζει, έχει μια πετσέτα στο χέρι, η δική της μαμά δεν είναι τόσο αυστηρή. Πλατσουρίζουμε στο νερό και ξεχνάμε την ώρα που κυλάει. Πώς περνάει το φώς μέσα από τα φύλλα των θάμνων στην όχθη, πόσο γρήγορα πετούν οι λιβελούλες με τα διάφανα φτερά από φυτό σε φυτό, πόσο συναρπαστικό είναι το παιχνίδι με το νερό. Οι φιλίες έτσι ξεκινάνε. Με αθώες συνομωσίες και καταπληκτικά παιχνίδια. Και με μικρά μυστικά. «Μην πεις πουθενά πως κολυμπήσαμε, θα φάω ξύλο.» Είμαι παιδί αυτού του χωριού. Των καταπράσινων δέντρων και των ψηλών βουνών. Του Γράμμου και του Αλιάκμονα.

Μέσα μου ρέει ένας ποταμός που τρέχει προς την θάλασσα. Φεύγω μαζί του και παρασύρομαι. Κρατάω βαθιά μέσα μου τους υγρούς ήχους του νερού όταν αφρίζει θολό μετά τις βροχές, το ήσυχο αεράκι που φυσάει στα φύλλα της καρυδιάς το καλοκαίρι. Ώ, πόσο ωραία μυρίζει... Κρατάω από το χέρι την Λέτη και ξεφλουδίζουμε φρέσκα καρύδια στο πέτρινο τοιχαλάκι του μύλου. Ακούω την Βίκυ Λέανδρος να τραγουδάει στο τζουκ μποξ του Λάκη και κάνω βόλτες «στο δημόσιο» με τις φίλες μου και τους φοιτητές Ξαπλώνω στις ζεστές πλάκες της αυλής και μετράω τα άστρα Πουθενά ο ουρανός δεν έχει πιο λαμπερά αστέρια Πουθενά ο ουρανός δεν είναι πιο διαυγής Στ αυτιά μου ηχεί το τραγούδι του κούκου, εγώ ανηφορίζω βιαστικά στην Πελιένα για να πάω στο σχολείο, στο χώμα έχουν ανθίσει αυτά τα μπλέ μικρά λουλουδάκια, είναι άνοιξη, είμαι άνοιξη, είμαι στον μυστικό μου κήπο, στο δικό μου χωριό. Εκεί έμαθα να ξεχωρίζω τις εποχές. Εκεί έμαθα να καταλαβαίνω από πού έρχεται η βροχή. Εκεί με τσίμπησαν οι μέλισσες, έγδαρα τα γόνατά μου πέφτοντας στις κατηφόρες. Εκεί έμαθα τα πρώτα μου γράμματα. Και από εκεί έφυγα για την μεγάλη πόλη εγκαταλείποντας πίσω όσα ήθελα να χαθούν. Τώρα αγαπώ τα παλιά σπίτια του χωριού και τα καταπράσινα δέντρα. Τις ανθισμένες μαργαρίτες και τα μωβ κυκλάμινα που αντικρίζω όταν ανάβω κερί στους πεθαμένους μου. Το πολύχρωμο φθινοπωρινό δάσος του βουνού όταν τα βήματα της ιστορίας με οδηγούν στο Πάρκο Εθνικής Συμφιλίωσης. Το μπαλκόνι του μεγάλου ξενοδοχείου που εποπτεύει από ψηλά και μας επιτρέπει να χαιρόμαστε την ωραία του αύρα. Τους παιδικούς μου φίλους και φίλες. Το River Party, που τόσο έχει αλλάξει γιατί μέσα στον χρόνο που κυλάει, τίποτα δεν έχει μείνει ασάλευτο. Ούτε το χωριό μας ούτε και εμείς Ευτυχώς

NestorioMagazine

13 Ομογενείς Νεστορίτες από το Cleveland μαζί με άλλους κατοίκους από το Νεστόριο σε επίσκεψη στο φυλάκιο της Αλεβίτσας κοντά στα Αλβανικά σύνορα!!! Έτος 1970 NestorioMagazine φωτ Χρήστος Παπαρίζος

Πέτρινα σπίτια, κτιριακή και πολεοδομική οργάνωση. του Κώστα Σουλτανίδη Παρά την μεγάλη από τους πολέμους καταστροφή στην κτιριακή υποδομή του οικισμού, πολλά κτήρια σήμερα διατηρούνται και μας δίνουν την εικόνα της εποχής τους. Τα κύρια υλικά για την κατασκευή τους είναι η πέτρα και το ξύλο,υλικά τα οποία πλούσια παρέχει η περιοχή,χωρίς να επηρεάζεται και να αλλοιώνεται το φυσικό περιβάλλον από την λήψη των υλικών. ,, ΝΕΣΤΟΡΙΟ

Το Νεστόριο είναι κτισμένο σε υψόμετρο 900-950μ. Βρίσκεται ΝΔ της Καστοριάς και απέχει από αυτήν περίπου 25Κm. Αποτελείται από δύο συνοικίες το Άνω και Κάτω Νεστόριο. Παλαιοντολογικά ευρήματα και αρχαιολογικά κατάλοιπα προϊστορικών και ιστορικών περιόδων, αλλά και μεταγενέστερα, όπως λείψανα Νεολιθικής εγκατάστασης, αρχιτεκτονικά και ταφικά κατάλοιπα Ελληνιστικών, Ρωμαϊκών και Βυζαντινών χρόνων, ανακαλύφθηκαν στην γύρω περιοχή του Νεστορίου και μαρτυρούν την πρώιμη και διαχρονική κατοίκηση της περιοχής. Η σημερινή θέση του οικισμού αναπτύχθηκε περίπου στα έτη 1770-1775 από την ανάγκη σύμπτυξης ντόπιων κατοίκων της περιοχής για την αντιμετώπιση ληστρικών επιδρομών και επιθέσεων Τουρκαλβανών μετά και από ατυχείς επαναστατικές προσπάθειες στα χωριά του Γράμμου και έτσι κατέληξε στη σημερινή του μορφή το Νεστόριο και η ονομασία του προέρχεται από την λέξη 'Νεστράμι' [εκείνος που δεν φοβάται]. Στη διάρκεια της Οθωμανικής κατάκτησης η αντίσταση των κατοίκων είναι συνεχής και σθεναρή και ο 'Άγιος Νέστορας' το νέο όνομα του οικισμού, αποκτά μεγάλη φήμη για την ανυποταξία του. Μετά την απελευθέρωση το έτος 1928 μετονομάζεται σε Νεστόριο. Η έκταση του οικισμού είναι περίπου 50 εκτ. και σύμφωνα με την απογραφή του 2001 ο πραγματικός πληθυσμός ανέρχεται σε 954 κατοίκους, με την πυκνότητα να διαμορφώνεται στους 19 κατ/εκτ. Το ανάγλυφο της περιοχής χαρακτηρίζεται ορεινό και διαπιστώνεται και από την υψομετρική διαφορά εντός του οικισμού. Τα επιφανειακά εδάφη είναι άριστα για δασοπονική καλλιέργεια [οξιάς,πεύκου,ελάτης και δρυός] αλλά και για γεωργική καλλιέργεια όταν επιτρέπεται από την μορφολογία. Στα πρανή και στις απότομες κλίσεις τους συναντώνται πετρώματα από τα οποία οι Νεστορίτες χρησιμοποιούσαν τις σχιστόπλακες και την πέτρα, προσδίδοντας μια υπέροχη παραδοσιακή αρχιτεκτονική στα πέτρινα Νεστορίτικα σπίτια, με βασικές επιρροές από την Ηπειρωτική παράδοση.

Το Νεστόριο δέχθηκε μεγάλες επιδράσεις από πολιτικοκοινωνικές διεργασίες και διατήρησε ως ένα βαθμό την πολεοδομική και χωροταξική του ταυτότητα. Το 1940 είχε πληθυσμό 2677 κατοίκων ενώ το 1951 ο πληθυσμός ήταν 1792 κάτοικοι με συνεχή μείωση των επόμενων δεκαετιών έως σήμερα. Η μείωση αυτή οφείλεται στον Β' Παγκόσμιο καθώς και στον Εμφύλιο πόλεμο που τον ακολούθησε. Ο οικισμός κατά την διάρκεια του πολέμου δέχτηκε μεγάλο πλήγμα τόσο σε ανθρώπινο δυναμικό όσο και σε κτήρια και υποδομές, αφού 680 σπίτια έγιναν στάχτη. Η αποφυγή βιαιοτήτων και διωγμών κατά την διάρκεια του Εμφυλίου και λόγοι κοινωνικοί, πολιτικοί και οικονομικοί μετά το πέρας των εχθροπραξιών οδήγησαν σε πληθυσμιακή ερήμωση. Η οποιαδήποτε ανάπτυξη που επήλθε τα επόμενα χρόνια με την ταυτόχρονη έλλειψη και εφαρμογή πολεοδομικού σχεδιασμού, έγινε πάνω στην έως τότε πολεοδομική ταυτότητα του οικισμού. Ο οικισμός άρχισε να αναπτύσσεται στα 1770 και η θέση του έχει ΝΔ προσανατολισμό σε επικλινές έδαφος ενώ βόρεια ο οικισμός προστατεύεται από ορεινό όγκο. Η επιλογή αυτή μειώνει την επίδραση των βορείων ψυχρών ανέμων τον χειμώνα και αυξάνει την θετική επίδραση του ηλιασμού. Πηγαία νερά εντός του οικισμού έλυναν το θέμα της ύδρευσης. Οι θέσεις των κτηρίων και το οδικό δίκτυο ακολουθούν το δυνατόν τις ισοϋψείς καμπύλες. Οι δρόμοι είναι στενοί και παλαιότερα λιθόστρωτοι. Στις δύο συνοικίες υπάρχουν οι κεντρικές πλατείες με τις αντίστοιχες εκκλησίες για την εξυπηρέτηση των θρησκευτικών και κοινωνικών εκδηλώσεων καθώς και τις ανάγκες συνεύρεσης των κατοίκων. Στους υπόλοιπους κοινόχρηστους χώρους συγκαταλέγονται οι δημόσιοι χώροι για τις ανάγκες της διοίκησης, της εκπαίδευσης, της υγείας και του αθλητισμού. Οι τελευταίες δύο ενσωματώθηκαν στον οικισμό αρκετά μετά την δεκαετία του 1950. Στην πέριξ του οικισμού περιοχή μικρές εκτάσεις χρησιμοποιούνται για την μικρή αγροτική παραγωγή. Εκτάσεις επίσης υπάρχουν παραποτάμιες δίπλα στον Αλιάκμονα ποταμό και στα παλαιότερα χρόνια υπήρχαν και πέντε νερόμυλοι κατά μήκος του ποταμού. Μέχρι την δεκαετία του 1940 το Νεστόριο ήταν οικονομικά ενεργό, η τοπική οικονομία και κοινωνία αρκετά ανεπτυγμένη καθώς ήταν το τοπικό διοικητικό και εμπορικό κέντρο της περιοχής και προσέλκυε τους κατοίκους των γύρω χωριών. Η αγροτική παραγωγή ήταν περιορισμένη για ιδία κατανάλωση και πιο ανεπτυγμένη ήταν η κτηνοτροφία εξαιτίας των μεγάλων χορτολιβαδικών εκτάσεων του Γράμμου. Η υλοτομία ήταν επίσης κύρια δραστηριότητα και πάλι όμως εκμεταλλευόμενη τη δασική κάλυψη του Γράμμου. Σημαντική συνεισφορά στην τοπική οικονομία και αρχιτεκτονική είχαν και δραστηριότητες των Νεστοριτών μαστόρων που κατεργαζόταν και δούλευαν την πέτρα για την κατασκευή κατοικιών, δημοσίων κτηρίων και έργων υποδομής όπως γέφυρες και καλντερίμια όχι μόνο στον τόπο τους αλλά και σε άλλα μέρη της Ελλάδας [Ξάνθη,Βέροια,Θεσσαλία] κατά την διάρκεια του καλοκαιριού. Σημαντική ήταν και η υφαντική τέχνη από τον γυναικείο πληθυσμό εκμεταλλευόμενη την κτηνοτροφία.

ΝΕΣΤΟΡΙΟ

Ο τρόπος ζωής των κατοίκων έως το τέλος της δεκαετίας του 1940 είναι εναρμονισμένος με το φυσικό περιβάλλον χρησιμοποιώντας τους πόρους που έχει για την βασική εξυπηρέτηση των αναγκών σίτισης, ένδυσης και κατοικίας συμπληρώνοντας τα με τα είδη από το εμπόριο που είχε αναπτυχθεί. Η κοινωνικοοικονομική κατάσταση αλλάζει μετά τον Εμφύλιο με την πληθυσμιακή συρρίκνωση και την εγκατάλειψη της υπαίθρου και με μια νέα έξαρση της μείωσης του πληθυσμού την δεκαετία του 1960 εξαιτίας της μετανάστευσης προς το εξωτερικό και την αστυφιλία που διακατείχε όλη την Ελληνική επαρχία. Ο πληθυσμός σταθεροποιείται στους 1140 κατοίκους λόγω της ενασχόλησης των κατοίκων με την γουνοποιία όπου η κρίση και σε αυτόν τον κλάδο της οικονομίας οδηγεί στη συνέχεια σε περαιτέρω μείωση του πληθυσμού με αποτέλεσμα η κατανομή των ηλικιών το 2001 έως και σήμερα να έχει φθίνουσα πορεία στις παραγωγικές ηλικίες και αντίστοιχη αύξηση στις μεγάλες ηλικίες. Η κατανομή των ηλικιών πληθυσμού το 2001 για ηλικίες 0-19, 20-64 και 65 και άνω είναι αντίστοιχα 21,9%, 54,3% και 23,8%. Από το 1960 έως και σήμερα γίνονται δημόσια έργα ύδρευσης, αποχέτευσης, οδοποιίας και κτιριακών εγκαταστάσεων χωρίς όμως να διατηρηθεί η οικιστική φυσιογνωμία του Νεστορίου που άλλαξε αφήνοντας στη θέση της κατεργασμένης πέτρας το μπετόν και την ασχήμια και την χωρίς φαντασία εποχή μας Παλιό Δημοτικό Σχολείο Άνω Νεστορίου Νεοκλασική οικία

Παρά την μεγάλη από τους πολέμους καταστροφή στην κτιριακή υποδομή του οικισμού, πολλά κτήρια σήμερα διατηρούνται και μας δίνουν την εικόνα της εποχής τους. Τα κύρια υλικά για την κατασκευή τους είναι η πέτρα και το ξύλο, υλικά τα οποία πλούσια παρέχει η περιοχή, χωρίς να επηρεάζεται και να αλλοιώνεται το φυσικό περιβάλλον από την λήψη των υλικών. Ο προσανατολισμός των κτηρίων είναι συνήθως Ν-ΝΑ όπως γενικότερα είναι και ο προσανατολισμός του οικισμού. Τα ανοίγματα είναι ορθογωνικής μορφής και πολλές φορές απουσιάζουν πλήρως ή θα είναι μικρότερα και λιγότερα στην όψη προς τον βορά. Παρατηρούμε επίσης μικρά μπαλκόνια και μικρές στεγάσεις πάνω από τις θύρες των εισόδων για προστασία από την βροχή και το χιόνι. Οι κατόψεις των κτηρίων είναι τετράγωνες και σε σχήμα Γ. Τα μεγαλύτερα και πιο εύπορα σπίτια έχουν ορθογώνια κάτοψη. Έχουν δύο ορόφους και μερικές φορές υπόγειο που χρησιμοποιείται για την αποθήκευση τροφίμων και του κρασιού. Παλαιότερα υπήρχαν χώροι και για τα ζωντανά της κάθε οικογένειας. Η στέγη είναι καλυμμένη με πέτρινες πλάκες. Μικρός εξώστης υπάρχει στο δεύτερο όροφο. Οι αυλές των σπιτιών περιβάλλονταν από υψηλούς περίπου 2 μ. πέτρινους μαντρότοιχους. Ήταν πλακόστρωτες και είχαν τους βοηθητικούς χώρους όπως αποθήκες, το αποχωρητήριο, το μαγειριό και τον φούρνο. Όταν ο χώρος το επέτρεπε υπήρχε και ο κήπος για τα λαχανικά και κάποια οπωροφόρα δέντρα και πάντα η κληματαριά. Κτιριακή Ανάλυση Αρχοντικό Δόκα

Η εικόνα του Νεστορίου έχει δεχτεί αλλοιώσεις από εκείνη πριν το 1940. Όσον αφορά τους κοινόχρηστους χώρους όπως δρόμους και πλατείες είναι πολύ λίγοι αυτοί που μαρτυρούν την τεχνοτροπία στην κατασκευή και το ύφος της εποχής. Τα λιθόστρωτα στενά έχουν επικαλυφθεί με σύγχρονα υλικά ενώ στις πλατείες, έγιναν αναπλάσεις με σχεδιασμό και χρήση υλικών της τάσης που επικρατούσε στην δεδομένη χρονική στιγμή. Σχετικά με την κτιριακή υποδομή έχουμε μία πολύπλευρη εξέλιξη. Αμέσως μετά τον εμφύλιο όσα σπίτια ή κάτοικοι προσπάθησαν να επισκευάσουν χρησιμοποίησαν την ίδια τεχνοτροπία και τα ίδια υλικά με αποτέλεσμα να παραμείνουν κατοικήσιμα και να διατηρηθούν αυτούσια. Με το πέρασμα των ετών και στην προσπάθεια εκσυγχρονισμού, παρατηρούνται τροποποιήσεις και παρεμβάσεις. Στις στέγες αντικαθίστανται οι πέτρινες πλάκες με κεραμίδια, προστίθενται εξώστες με την βοήθεια πλέον του σκυροδέματος και παρατηρείται το φαινόμενο της προσθήκης νέων τμημάτων στο υφιστάμενο κτίριο για να συμπεριληφθεί το λουτρό και ενδεχομένως και άλλου είδους χρήσης χώροι. Με την σταθεροποίηση των κοινωνικών δεδομένων παρατηρείται και η καθαίρεση των μεγάλων εξωτερικών μαντρότοιχων. Βεβαίως πολλά από τα σπίτια εκείνης της εποχής εγκαταλείφθηκαν και είναι σήμερα ερείπια και άλλα είναι ετοιμόρροπα. Πέρα από την υφιστάμενη κτιριακή υποδομή με την πάροδο των ετών προστέθηκαν νέα κτίρια τα οποία υπακούουν στις αρχιτεκτονικές τάσεις και κατασκευαστικές δυνατότητες της εποχής τους. Τις δεκαετίες από το 1960 και μετά επικρατεί το σκυρόδεμα και η αστική τεχνοτροπία σε άλλα μεγέθη. Αποκόπτεται έτσι η σχέση παροχής και αξιοποίησης των υλικών του φυσικού περιβάλλοντος. Έγιναν και γίνονται πολλές προσπάθειες ανακαίνισης των παλιών υφιστάμενων κατοικιών με πιο ολοκληρωμένη και συνολική πρόταση. Στην τελευταία δεκαετία αναπτύχθηκαν και αρκετές ιδιωτικές κτιριακές υποδομές στον χώρο του τουρισμού και αφορούν κυρίως καταλύματα και ξενοδοχεία. Η εκδήλωση του River Party είναι πόλος έλξης πολλών επισκεπτών και τονώνει την τοπική οικονομία. Θετικές προοπτικές για τον τουρισμό αναμένονται από την ολοκλήρωση του φράγματος Νεστορίου καθώς θετικές θα είναι και οι επιπτώσεις στην ύδρευση, την άρδευση και την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας που είναι και οι κύριοι λόγοι της κατασκευής του φράγματος. Μακάρι στο μέλλον το Νεστόριο να γίνει γνωστό στο πανελλήνιο όχι μόνο ως πόλη του River Party, αλλά για τα πέτρινα σπίτια του και τα υψηλής καλλιτεχνικής και αρχαιολογικής αξίας ψηφιδωτά δάπεδα των αρχαίων κτισμάτων που έχουν βρεθεί, καθιστώντας τα αδιάψευστους μάρτυρες της μακραίωνης ιστορίας του. Νερόμυλος Σερένη

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Γνωριμία με το Νεστόριο: Μιχάλης Κωστόπουλος 2. Μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων φράγματος Νεστορίου: Διδάκτωρ Γρηγόρης Τυπάδης 3. Ένα παράθυρο στο χθες και σήμερα του Νεστοριού: Κώστας Σουλτανίδης 4. Μελέτη πολεοδόμησης, ρυμοτομικά σχέδια Νεστορίου.

20 Αρχοντικά Ράλλη - Αποστολίδη

NestorioMagazine

NestorioMagazine 21 ΛίμνηΜουτσάλιαστιςΑρένες στα1.730μ φωτ. Απόστολος Νάτσης

Το γράμμα που έστειλε το 1943 ο τότε πρόεδρος του Νεστορίου, Λεωνίδας Παπαρίζος, στον σύλλογο Νεστοριτών στο Οhio, για την καταστροφή που έκαναν οι Γερμανοί στο Νεστόριο. (αρχείο Χρήστου Παπαρίζου)

NestorioMagazine

τουΛεωνίδα Εκιντζόγλου Η έως σήμερα γνωστή παλαιότερη αναφορά της ονομασίας ‘Γράμμος’ εμπεριέχεται σε ένα οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο του 1530. Σύμφωνα με αυτό, στον τότε καζά του ASTIN (της μετέπειτα Χρούπιστας και σημερινού Άργους Ορεστικού) υπήρχε και ο οικισμός Γκράμους ο οποίος απαρτιζόταν από 87 χριστιανικές οικογένειες και από 28 άγαμους/χήρους. Η παραπομπή αφορά φυσικά τον οικισμό, αλλά επειδή -όπως είναι γενικά παραδεκτό- αυτός πήρε το όνομα του από την οροσειρά και όχι το αντίστροφο, εξυπάγεται πως η ονομασία της δεύτερης προϋπήρχε και βρισκόταν ήδη σε εκτεταμένη χρήση κατ ’ εκείνη την εποχή. Η προφανής ετυμολογία της λέξης «Γράμμος’ παραπέμπει στο ‘γράμμα’ ή στην ‘γραμμή’ που σημαίνει χάραγμα, ευθεία ή ισιάδι Η διασύνδεση ωστόσο αυτή δεν έχει πολλές πιθανότητες να είναι ορθή, καθότι σε μια τέτοια περίπτωση το βουνό θα ονοματίζονταν μάλλον με έναν επιθετικό προσδιορισμό ως ‘Γράμμιον’, ή ‘γραμμικόν’ ή ‘γραμμομένον’ Κι εφόσον κάτι τέτοιο ίσχυε, θα έπρεπε να μπορούσε κάποιος να υποδείξει κάτι το ευθυτενές μέσα σε όλη αυτή την περιοχή, κάτι που να παραπέμπει σε μια σειρά διαδοχικών σημείων • είτε μια ευθύγραμμη ακολουθία κορυφών, • είτε μια μακρόσυρτη ροή ποταμών, • είτε ένα ευθυτενές σύστημα διασύνδεσης των οικισμών (οδικό δίκτυο), • είτε μια ευθεία γραμμή αναμετάδοσης μηνυμάτων, (πχ φρυκτωρίες στις κορυφές) Κανένα όμως από τα τοπογραφικά αυτά χαρακτηριστικά δεν υπήρξε και δεν υπάρχει ή δεν έχει, ως σήμερα, αποδειχθεί πως ανήκε στα συστατικά της συγκεκριμένης οροσειράς Κατά συνέπεια η αναγωγή του ονόματος ‘Γράμμος’ στην ελληνική ρίζα Γραμ- θα πρέπει μάλλον να εγκαταλειφθεί ως μη επαρκώς τεκμηριωμένη Μια δεύτερη εκδοχή, την οποία αρέσκονταν να υιοθετούν οι διανοητές των ανταρτών κατά την εποχή του Εμφυλίου, ήταν πως η ονομασία της οροσειράς είναι δάνειο από την αλβανική γλώσσα. Το ‘Γράμος’ αποτελεί δηλαδή εξελληνισμό του αλβανικού Gramoz (ή –πιο περιφραστικά- mali i Gramozit / όρος Γράμος) και γι αυτόν τον λόγο η γραφή του με ένα μόνον ‘ μ ’ θα πρέπει να κρίνεται ως επαρκής. Πράγματι η απόδοση του βουνού στα αλβανικά είναι αυτή αλλά και αυτής ακόμη η ιστορική προέλευση παραμένει άγνωστη και το νόημα εξίσου απροσδιόριστο. NestorioMagazine 23 ΓΡΑΜΜΟΣ

Το Gramoz πάντως στην Αλβανική δεν εμπεριέχει κάποια ‘ορεινότητα’ και δεν είναι όνομα αποκλειστικό της οροσειράς. Αντιθέτως αποτελεί ένα αρκετά συνηθισμένο όνομα αρρένων Αλβανών, διαδεδομένο στο παρελθόν, που συνεχίζει να χρησιμοποιείται έως τις μέρες μας Στα δικαστικά πρακτικά έχει καταγραφεί η -σχετικά σύγχρονη- τραγική υπόθεση του Gramoz Pulushi, ενός Αλβανού φιλάθλου, ο οποίος δολοφονήθηκε στο νησί της Ζακύνθου από έναν έλληνα κατά την διάρκεια επεισοδίων που ακολούθησαν τον αγώνα των εθνικών Ελλάδος-Αλβανίας στις 4-9 του 2004 Μια ακόμη πιθανότητα πάντως, η οποία εδώ για πρώτη φορά εισάγεται, και πιστεύω πως αξίζει να ερευνηθεί αναλυτικότερα από εξειδικευμένους γλωσσολόγους και ερευνητές, είναι, η ονομασία αυτή να προέρχεται και να συνιστά κατάλοιπο της παρουσίας των αρχαίων Νορμανδών στην περιοχή της Ιλλυρίας και της Καστοριάς κατά την περίοδο της βυζαντινής δυναστείας των Κομνηνών. Αυτοί οι Νορμανδοί μιλούσαν μια περίεργη γλώσσα, τα μεσαιωνικά αγγλικά, μια γλώσσα η οποία είχε προκύψει από γλωσσοδημογραφικές αναμίξεις που ακολούθησαν την μάχη του Hastings και απαρτιζόταν από αγγλο-σαξωνικά γλωσσικά στοιχεία , ανάκατα με νορμαδο-γαλλικά. Στις απαρχές λοιπόν του 11ου αιώνα μεγάλα τμήματα αυτών των Νορμανδών, αφού κατ ’ αρχάς αποβιβάστηκαν στα παράλια του Δυρραχίου (1075), κινήθηκαν ακολούθως προς τα ανατολικά, καταλαμβάνοντας σημαντικές εκτάσεις της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Η παρουσία τους στην περιοχή συμπίπτει χρονικά με τις απαρχές της δημιουργίας των πρώτων οικισμών της οροσειράς από συνενώσεις και συνασπισμούς μικρότερων κτηνοτροφικών καταυλισμών. Όπως και να ´ χει είναι ιστορικά βεβαιωμένο πως οι επαγγελματίες αυτοί πολεμιστές κατέλαβαν το φρούριο της Καστοριάς από το οποίο κατάφερε να τους απαγγιστρώσει μόλις το 1083 ο Αλέξιος Κομνηνός με εκείνο το μοναδικό στρατήγημα του νυκτερινού διάπλου της λίμνης και τον έξυπνο αιφνιδιασμό τους στα μετόπισθεν. Για να διαβούν από τα εδάφη της Ιλλυρίας στα βυζαντινά και να φτάσουν έως το πόλισμα της Καστοριάς οι Νορμανδοί θα πρέπει αναγκαστικά να διάβηκαν την οροσειρά του Γράμμου. ΓΡΑΜΜΟΣ NestorioMagazine

Grammos

Δεν μπορεί κατά συνέπεια διόλου να αποκλειστεί το ενδεχόμενο το όνομα της οροσειράς να προέκυψε ως απότοκος αυτής τους της περιπέτειας Να ονομάτισαν δηλαδή το βουνό ανάλογα με την εμπειρία που τους χάρισε . Στα μεσαιωνικά Νορμαδικά το ‘grammede’ σημαίνει ‘οργή’ και γενικά το ο όρος ‘Gram’ είναι ένα ουσιαστικό το οποίο δηλώνει έξαψη, οργή και θυμωμένο πνεύμα. Το δε ‘Mor’, ως δεύτερο συστατικό, σημαίνει όρος, βουνό. Η ονομασία λοιπόν ‘Gram-mor’ δεν μπορεί παρά να σημαίνει ‘ το όρος εκείνο με το θυμωμένο πνεύμα’, ή, το όρος της οργής, το θυμωμένο και επικίνδυνο βουνό… Αυτή είναι μια τιτλοφορία η οποία -κάτω από ορισμένες συνθήκες- ταιριάζει γάντι στη συγκεκριμένη οροσειρά. Αφού, όσο όμορφο και γραφικό κι αν δείχνεται το βουνό στα καλά του, τόσο άγριο και επικίνδυνο μπορεί να αποδειχθεί όταν ο καιρός στραβώνει ή αν οι κανονικές του διαβάσεις παραγνωριστούν. Κι αυτό άλλωστε είναι κάτι που βίωσαν με τον πλέον απροσδόκητο τρόπο οι αλλόφερτοι αντάρτες της πεδινής και νότιας Ελλάδας όταν –απροετοίμαστοι όπως ήταν- βρέθηκαν αναγκασμένοι να έρθουν και να ζήσουν και να πολεμήσουνε εδώ. «Δεν υπάρχει χειρότερο βουνό από τον Γράμμο…» γραφόταν σε ένα άρθρο με τίτλο ‘ πως κερδήθηκε η μάχη’ στην εφημερίδα Ελευθερία στις 30-8-1949. «Σχεδόν αδιάβατα τα φαράγγια του. Αλλού υψώνονται πέτρινες βελόνες, αετοφωλιές απάτητες κι αλλού στενότατες ράχες σε ξεγελούν. Νομίζεις ότι βρήκες την κύρια ράχη, την δεσπόζουσα οδό και σε λίγο βρίσκεσαι από κάτω. Αδιάβατες οι λόχμες. Τόσο απανωτά είναι τα βουνά εδώ που νομίζεις ότι ξέχασε ο Ζευς να τα ξαναβάλει στη θέση τους μετά την τιτανομαχία…» NestorioMagazine 25

Grammos Grammos Grammos

ΓΡΑΜΜΟΣ

Ο ήλιος λογχίζει επίμονα το πυκνό δάσος για να μπορέσει να φωτίσει και τις πιο βαθιά κρυμμένες πλευρές του Γράμμου!

27 NestorioMagazine ΠόρτοΑλέγκρε Τι μικροσκοπικό που ήταν το ποτάμι! Λες και βγήκε από παιδικό παραμύθι. Και το γιοφύρι επίσης. Πώς μίκρυναν έτσι; Τόσο πολύ τα διάβρωσε ο χρόνος; Και καλά το νερό. Το χτισμένο γιοφύρι; Αδύνατον να το χωρέσει ο νους. Στέκει συλλογισμένη και της είναι ανυπόφορη η σκέψη ότι αυτό που βλέπει είναι το ίδιο ποτάμι, το ίδιο γεφύρι που είχε αντικρύσει πριν εβδομήντα περίπου χρόνια. Πώς να ξεχάσει τη μέρα εκείνη που την πήρε ο παππούς από το χέρι-ήταν κρύο, παγωνιά-και την οδήγησε προσεκτικά στην άλλη πλευρά του γεφυριού, εκεί που άρχιζε το πυκνό, το αδιαπέραστο δάσος; Έκλεινε τα μάτια καθώς το διέσχιζαν. Της ήταν τρομακτικό να βλέπει το αφρισμένο νερό να κυλά κάτω από τα πόδια τους. Το άκουγε όμως και της προκαλούσε δέος. Θυμάται ακόμη τα λόγια του παππού: «Πάρε αυτήν την εικόνα μαζί σου εκεί που θα πας. Να θυμάσαι κάτι απ ’ την πατρίδα, καλό μου παιδί». Πήρε την εικόνα, πήρε και την ανάμνηση του αγαπημένου της παππού κι έφυγε με τους γονείς της για την άλλη άκρη του κόσμου. Οι καιροί χαλεποί, το μέλλον αβέβαιο και δουλειές για μεροκαματιάρηδες, μηδαμινές. Έτσι δέχτηκαν την πρόσκληση του θείου, από τη Βραζιλία. Ήξεραν, βέβαια, ότι αυτό το μέρος κάπου κοντά στην Αμερική βρισκόταν. Οχι κάτι περισσότερο. Και το ταξίδι μέχρι εκεί, ατέλειωτο. Θυμάται τις μουντές μέρες, τις τρομακτικές νύχτες στα έγκατα του βαποριού, σε μια καμπίνα με άλλες τρεις οικογένειες, όλοι με τα μικρά τους τα παιδιά και τα συμπράγκαλά τους. Θυμάται επίσης την επιμονή της μαμάς να διαβάζουν κάθε μέρα από το Αναγνωστικό της Δευτέρας και να πρέπει να αντιγράφει οπωσδήποτε πέντε προτάσεις. «Για να μην ξεχάσεις τη γλώσσα. Δεν ξέρω πότε και πού θα βρούμε ελληνικό σχολείο στον ξένο τόπο». Αυτά, όσο διασχίζανε τον ωκεανό. Με το που τέλειωσε η οδύσσειά τους και έπιασαν λιμάνι, με το που τους δέχτηκε ο εκπρόσωπος του θείου, κρύφτηκαν βιβλίο και τετράδιο στο μπαούλο και άρχισε η στεριανή περιπέτεια στον παντάξενο τόπο. Παντάξενος και πολύ παράξενος. Αργότερα έμαθε πως θα μπορούσε να τον αποκαλεί «εξωτικό». Με τρένο-πρώτη φορά ανέβαινε - φύγανε από το λιμάνι και, μέσα από ατέλειωτα και πρωτόγνωρα δάση, κατευθυνθήκανε προς τα νότια της χώρας. Ατέλειωτη κι αυτή και πράγματι εξωτική. Οι επιβάτες, σχεδόν όλοι, μαύροι. Γελαστοί, όμως, και εγκάρδιοι. Μέσα από δάσος περνούσε το τρένο. Δάσος με περίεργη βλάστηση, με κάθε είδους πράσινα φυλλώματα, δέντρα που χάνονταν στον ουρανό και φωνές πλασμάτων που δεν τα έβλεπες, μόνο ένιωθες να τρέχουν από το ένα σύδεντρο στο άλλο. Και να σταματά το τρένο σε έναν σταθμό, στη μέση του πουθενά, να κατεβαίνουν με όλες τους τις αποσκευές, να στήνονται σε κάποιο υπόστεγο και να περιμένουν με τις ώρες την επόμενη ανταπόκριση.

ΤηςΧρυσούλαςΠατρώνου-Παπατέρπου

Και να τους πλησιάζουν άλλοι, άγνωστοι επιβάτες, σχεδόν σοκολατένιο χρώμα ολόκληρο το σώμα τους, το ημίγυμνο. Πολλοί να απλώνουν τα χέρια τους, ιδίως οι γυναίκες, και να χαϊδεύουν τα ξανθά της κοτσιδάκια, κι αυτή να μην τολμά να κουνηθεί από το σκαμνί όπου την έβαλε να καθίσει ο συνοδός Μέχρι που πήρε τέλος το ατέλειωτο ταξίδι και έφτασαν στου θείου το πελώριο κτήμα. Ένα περίεργο αμάξι που το έσερναν δύο μικρά αλογάκια -πόνυ τα έλεγαν- τους μετέφερε από την πύλη στην κατοικία του. Τα πόνυ κάλπαζαν, το αμάξι προχωρούσε, αλλά η κατοικία του θείου άργησε πολύ να φανεί. Δεν φάνηκε να ενθουσιάζεται με την άφιξη των συγγενών από τη μακρινή πατρίδα, ούτε, πάντως, και να στενοχωριέται. Μια αγκαλιά για όλους, ακόμη και για τη μικρή ανιψιά, και αμέσως μετά οδηγίες στον επιστάτη του, για το πού θα τους έδινε κατάλυμα. Οδηγίες και στη μαγείρισσα για την προετοιμασία του δείπνου της πρώτης βραδιάς. Αμέσως μετά, οδήγησε τον πατέρα στο γραφείο του, δίπλα στην πελώρια κατοικία, και του εξήγησε τη δουλειά που θα έπρεπε να αρχίσει από την επόμενη μέρα, πρωί-πρωί Όχι πως δεν θα επιστρατευόταν και η γυναίκα του σύντομα. Λίγες μέρες, ώσπου να εγκλιματιστεί μαζί με το παιδί και έπειτα θα δούλευε στην αποθήκη, όπου μάζευαν τις καλλιέργειες και τις προωθούσαν στους εμπόρους. Ή μικρή; Δεν θα πάει σχολείο; Ω, ναι. Θα είναι, όμως, είτε γαλλόφωνο ή στο δημόσιο του χωριού, με κύρια γλώσσα τα πορτογαλικά. Για ελληνικό, ούτε λόγος. Στο γαλλικό, λοιπόν. Τα δίδακτρα όχι ευκαταφρόνητα. Άλλη λύση, ωστόσο, δεν έβλεπαν οι γονείς. Και ο θείος, καθόλου πρόθυμος να επιβαρυνθεί με τη «μόρφωση» της μικρής. Οι συνθήκες εργασίας στο κτήμα εξουθενωτικές και για τους δύο. Μετά από μερικούς μήνες, αποφάσισαν, μαζί με άλλον συγγενή, να φύγουν για το Σάο Πάολο Έκεί θα έβρισκαν σίγουρα θέσεις εργασίας με καλύτερη αμοιβή και πιο ανθρώπινη καθημερινότητα. Σχολείο γαλλικό για τη μικρή. Ή μάνα έκανε πάλι χρέη δασκάλας για τα ελληνικά. Η μικρή πρόκοβε στο σχολείο. Πρόκοβε γενικά. Οι γονείς στη δουλειά από τις νύχτες μέχρι τα άγρια μεσάνυχτα. Και η κόρη άριστη, σε όποια πόλη κι αν μετακινιόταν η οικογένεια, σε όποιον τόπο κι αν δοκίμαζαν εκ νέου μια καλύτερη αρχή. Οι γονείς, στο Πόρτο Αλέγκρε, το «Λιμάνι της Χαράς», όπως είπε η μαμά ότι σήμαινε στα ελληνικά, εγκαταστάθηκαν, με κτήμα δικό τους τώρα πια. Γιατρός έγινε η κόρη. NestorioMagazine 28

Έκανε δική της οικογένεια. Γλώσσες πέντε-έξι, με όλους να συνεννοείται. Τα ελληνικά, ωστόσο, συνέχιζε να τα μιλά καθημερινά με τη μητέρα Και να τα γράφει Αν τύχαινε, και με κάποιους πατριώτες που συναντούσε στην ξένη -δική της πιαπατρίδα. Κανένα σύννεφο, όλα καλά καμωμένα. Μόνο που να: συχνά πυκνά της ερχόταν σαν σε όραμα η εικόνα του παππού στο γεφύρι με τα ορμητικά νερά. Άραγε, σκεφτόταν, πώς θα είναι τώρα; Γι’ αυτό το «τώρα», το αποφάσισε: δυο βαλίτσες στις αποσκευές και μία υπερατλαντική πτήση. Το ποτάμι ήθελε να ξαναδεί και μερικούς συγγενείς που είχαν απομείνει. Τους συγγενείς τούς χάρηκε, τη δέχτηκαν με ανοιχτές αγκάλες. Ολα τα άλλα, σπίτια, κήπους, γεφύρια και νερά, σε άλλη διάσταση τα βρήκε. Σε άλλη διάσταση και η έννοια του φόβου και της προφύλαξης: μα πώς δεν κλείδωναν τις πόρτες των σπιτιών, πώς δεν τραβούσαν τις χοντρές κουρτίνες για συσκότιση; Και πώς κυκλοφορούσαν με χρυσές καδένες στο λαιμό; Όσο μικρότερα τα φυσικά μεγέθη του χωριού τόσο μεγαλύτερη η άνεση κινήσεων των ανθρώπων. Αντίθετα ακριβώς από αυτά που η ίδια βίωνε καθημερινά στο Πόρτο Αλέγκρε, στο Λιμάνι της Χαράς. Τελικά, όλα θέμα μεγεθών είναι, κατέληξε. Και ο παππούς; Γλυκιά ανάμνηση, κάπως θαμπή, είναι αλήθεια. Της έμεινε και η γλώσσα ώστε σ ’ αυτήν να μπορεί τα μεγέθη να συγκρίνει και να δίνει νόημα στη λέξη χαρά… Το αφιερώνω στη Χαρίκλεια Γκέτσου, στο Πόρτο Αλέγρε, Νεστορίτισσα της Ξενιτιάς! NestorioMagazine 29

ο Επταχώρι είναι το χωριό μου! Εδώ γεννήθηκα και έζησα τα παιδικά μου χρόνια, μέχρι που τελείωσα το Δημοτικό σχολείο. Το 1965 έφυγα για να φοιτήσω στο Γυμνάσιο και το Πανεπιστήμιο, όμως όλες τις διακοπές μου εδώ τις περνούσα, αφού εδώ ζούσαν οι γονείς μου. Εδώ μένουμε με τον άντρα μου μόνιμα από το 2010, αφού δουλέψαμε τριάντα χρόνια ως εκπαιδευτικοί σε Γυμνάσια και Λύκεια. Μένουμε εδώ γιατί αγαπάμε αυτόν τον τόπο με την ξεχωριστή φύση και τη σπουδαία ιστορία. Σ΄αυτό το όμορφο φυσικό περιβάλλον, μ΄αυτή την ιστορία, εμπνεόμαστε και δημιουργούμε κάνοντας πράγματα που αγαπάμε, αλλά δεν μπορούσαμε να κάνουμε, όταν δουλεύαμε.

Τ Ε Π Τ Α Χ Ω Ρ Ι

ΤηςΙωάνναςΛουλάκη

Το Επταχώρι είναι χτισμένο σε υψόμετρο 880 μέτρα, ανάμεσα στο Βόιο, το Σμόλικα της Πίνδου και τις Αρένες Γράμμου. Οι μόνιμοι κάτοικοι είναι 90. Το χωριό διασχίζεται από την παλιά εθνική οδό ΚοζάνηςΙωαννίνων. Ανήκει διοικητικά στο νομό Καστοριάς, στο δήμο Νεστορίου. Γεωμορφολογικά, ιστορικά και ηθογραφικά ανήκει στην Ήπειρο. Στη σημερινή του θέση, δημιουργήθηκε αρχές 16ου αιώνα, από τη συνένωση αρκετών μικρών χωριών, των οποίων η ιστορία μαρτυρείται πριν τον 8ο μ.Χ. αιώνα. Η συνένωση προήλθε από την “αδήριτη ανάγκη να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τις διαρκείς λεηλασίες από Τουρκαλβανούς επιδρομείς”, γράφει ο αείμνηστος δάσκαλος Δημήτριος Τσίγκαλος από το Επταχώρι. Η παλιότερη αναφορά είναι το 1530 με το όνομα Βουρβουτσικό. NestorioMagazine 31 Ε Π Τ Α Χ Ω Ρ Ι

Ονομαζόταν Βουρβουτσικό ή Μπουρμπουτσκό ως το 1927. Το 1820 το έκαψε ο Αλή-πασάς, το 1830 το έκαψαν Μπέηδες της Κολώνιας και το 1944 οι Γερμανοί. Οι κάτοικοί του, ριζωμένοι στα βράχια τους το ξανάχτιζαν, σε πείσμα τής ιστορίας… Απέχει 100 χιλιόμετρα από την Κοζάνη, 110 από τα Γιάννενα, 60 από την Καστοριά, 48 από Κόνιτσα, 48 από τα Γρεβενά μέσω Δοτσικού –Καληράχης – Έλατου και 37 από Νεστόριο. Απέχει 48 χιλιόμετρα από τον κόμβο Μαυραναίων-Κηπουρειού τής Εγνατίας οδού, μέσω Δοτσικού – Αναβρυτών. Μαστοροχώρι το Επταχώρι, στα 20 χλμ. βρίσκονται τα Μαστοροχώρια Βοΐου (ανατολικά) και Κόνιτσας (νοτιοδυτικά), στα 20 χλμ. η Σαμαρίνα Γρεβενών, στα 70 χλμ. τα Ζαγοροχώρια, στα 25 χλμ. το Πάρκο Εθνικής Συμφιλίωσης Γράμμου. NestorioMagazine 32

Μοναστήρι Αγίου Γεωργίου Επταχωρίου (1625 μ.Χ.) στα 2χλμ από το χωριό, βυζαντινής αρχιτεκτονικής, με αξιόλογες βυζαντινές τοιχογραφίες. ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ NestorioMagazine ΕΠΤΑ ΧΩΡΙ 33 Ο ´Αγιος Γεώργιος φιλοτεχνημένος από την Πόλυ Χατζημανωλάκη.

Αγία Παρασκευή (1914) πολιούχος Επταχωρίου στο κέντρο του χωριού, αγιογραφήθηκε από μοναχούς τού Αγίου όρους (αρχές δεκαετίας ’70) Μπροστά οι

NestorioMagazine

ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ

ΕΠΤΑ ΧΩΡΙ

https://www.eptahori.gr/petrogefyra/

ΕΠΤΑ ΧΩΡΙ ΑΞΙΟ ΘΕΑΤΑ Τρία πέτρινα γεφύρια 19ου αι. το ένα στο κέντρο του χωριού, τα άλλα δύο λίγο έξω απ ΄ το χωριό. Το μεγαλύτερο και σπουδαιότερο, το γεφύρι Κουσιουμπλή, στο ενάμισι χλμ. από το χωριό. ΓεφύριΚουσιουμπλή Περισσότερες πληροφορίες

ΕΠΤΑ ΧΩΡΙ 7000 παλιές φωτογραφίες Επταχωρίου, από αρχές 20ου αι (1904 η πιο παλιά) μέσα από τις οποίες αναδύεται η ιστορία και λαογραφία Επταχωρίου. Πίνακες με γραμματόσημα και πίνακες με φύλλα, λουλούδια και τομές από κορμούς δέντρων. Βέργες κρανιάς κεντημένες με σουγιά. Ξυλοτεχνήματα με τεμάχια ελάτου. Γύψινα ανάγλυφα. Συλλογή έγχρωμων κροκαλοπαγών πετρωμάτων. Τζημοπούλειο Φωτογραφικό μουσείο Χώρος Πρωτότυπης Τέχνης ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ Περισσότερες πληροφορίες https://www.eptahori.gr/ https://prototype-art.gr/

Ηπερίφημη,

ελληνική,κόκκινη φυλή.Τοκυρίαρχο

κτηνοτρόφωντου Γράμμου.

είδοςβοοειδώντων

NestorioMagazine

38 Κεφτέδες με πλιάκα NestorioMagazine Υλικά Εκτέλεση 1 κιλό μοσχαρίσιο κιμά 2 αυγά 4 φέτες μπαγιάτικο ψωμί μισή κούπα λάδι δυόσμο, μαϊντανό αλάτι, πιπέρι, ρίγανη Ζυμώνουμε τα υλικά και τα τηγανίζουμε με αλεύρι. Βράζουμε τρεις κούπες ντομάτα τριμμένη και ρίχνουμε τον πελτέ μέσα σε μια κούπα με ζεστό λάδι. Τσιγαρίζουμε με αλεύρι, πιπέρι, σκόρδο και αφού δέσει η σάλτσα ρίχνουμε μέσα τους κεφτέδες, πασπαλίζουμε με μαϊντανό και απολαμβάνουμε!