JK # 43

Botues Kisha Katolike “Zoja e Shkodrës” New York Viti XLI • Nr. 3 • Çmimi $5.00

Gërmadhat e kishave të Shasit - dëshmi e lashtësisë së kulturës kristiane në trojet tona.

2

Jeta Katolike

KORRIK - SHTATOR 2006

Jeta Katolike • Viti XLI • Nr. 3 • www.jetakatolike.com

Dom Pjetër Popaj: Nga Famullia Jonë: Mark Shkreli: Tonin Mirakaj: Ndue Hila:

Gërmadhat e kishave të Shasit - dëshmi e lashtësisë së kulturës kristiane në trojet tona.

Pranë gërmadhave të Kishës së Shën Marisë, në malin e Ambullit (Nga e majta: Luigj Rr. Shkreli, Dom Pjetër Popaj, Hilë Popaj dhe Dom Viktor Dedaj)

Dom Nikolin Pergjini: Karnevali 2006: Peter Saljanin: Jovalin Dedaj: John Thavis: Klajd Kapinova: Donika Timko: Genc Hoti: Sofra Poetike: Profil shkrimtari:

Dom Pjetër A. Popaj - Drejtor

Mhill Velaj:

Një vështrim i shkurtër rreth prozës së shkrimtarit Ramiz Gjini (faqe 30)

Bardhyl Ukcamaj:

Gjergj Kastrioti (Skëndërbe) – ATLET I KRISHTIT DOMINIUS ALBANIAE (faqe 31) Dy Sakramente në Kishën Tonë (faqe 34) Simboli i kryqit gjatë propagandës kundër tij (faqe 35) Westchester Honors its 109 Residents Lost on 9/11 page 37) (38 & 39)

Mark K. Shkreli - Kryeredaktor Klajd Kapinova - Redaktor (shqip) Simon Vukel - Redaktor (Anglisht) Peter Saljanin - Youth Representative Ismer Mjeku - Graphic Design Boton Kisha Katolike “Zoja e Shkodrës”, New York

ADRESA E REDAKSISË: 361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530 Tel. (914) 761-3523 · Fax (914) 949-2690

Mark Shkreli: Dorina Xheraj: Tonin Mirakaj:

E-Mail: ShkreliM@aol.com

Jetën Katolike mund ta lexoni edhe në internet: w w w. J e t a K a t o l i k e . c o m

Vizita në vendlindje... (faqe 3) (faqe 4) Një perlë në bregdet (faqe 5) Është mirë për ne që jemi këtu (faqe 7) Në Katedralen e Shën Palit në Tiranë Shugurohet Ipeshkëv Atë Gjergj Frendo, (faqe 10) Mes këngës e valles popullore shqiptare në Detroit (faqe 11) Theft (page 13) (faqe 12) Sunday Mass (page 16) The Albanian Pope (page 17) Pope Says West must return to its Christian roots (page 18) Me Pika Loti nën Hijen e Rozafës (faqe 19) Shpirti i ëmbël i Krishtit kontrollon jetën e një komuniteti (faqe 23) Martirizimi i klerikëve (faqe 24) (faqe 26) Lekë Gjoka (faqe 28)

Lëvizje demografike:

KËSHILLI BOTUES:

Dom Pjetër Popaj • Gjon Chota • Prenk Curanaj Mark Lumaj • Ismer Mjeku • Mark Shkreli Klajd Kapinova • Peter Saljanin • Martin Smajlaj Rosa Smajlaj • Simon Vukel Të gjitha shkrimet dhe artikujt i nënshtrohen redakturës.

Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehen edhe nëse nuk botohen.

Ata që dëshirojnë të abonohen në Revisten Jeta Katolike abonimi vjetor është $30.00 (SHBA). Ju lutem na e dergoni pagesën në: Our Lady of Shkodra

361 W. Hartsdale Ave, Hartsdale, New York 10530

Në fotografi: Fëmijë me veshje kombëtare para kishës së Shën Markut në Shtoj. (lexo faqet 3, 5, dhe 7)

KORRIK - SHTATOR 2006

Vizita në vendlindje...

Dëgjoja një zë të pikëlluar, që thoshte: “Mos na harroni!”

P

as 34 viteve në mërgim, shkova për të vizituar vendlindjen. Edhe më parë kam patur raste të rëndësishme për të shkuar në trojet e mia. Ishte bërë një kohë tepër e gjatë. Bekimi i Kishës së Shën Markut, në Shtoj të Ulqinit, ishte rast gëzimi i dyfishtë për Shtojin e New

Dom Pjetër

POPAJ Yorkun. Dua të falënderoj përzemërsisht antarët e famullisë Zoja e Shkodrës, që kontribuan më së shumti për ndërtimin e Kishës së bukur. Kompletimi i saj ishte një sukses i përbashkët. Kjo më shtyri më tepër mua, e shumë antarë të famullisë, të shkojmë e të ndajmë gëzimin së bashku me besimtarët dhe famullitarin e Kishës së Shën Markut, Dom Fran Markaj.

Dita e bekimit do të mbetet gjithmonë rast i veçantë e i paharruar për të gjithë. Më kujtonte panagjyrin e madh të festës së Shën Kollit në muajin maj. Si fëmijë të gëzuar, mezi prisnim atë ditë. Kremtimi i meshës së shenjtë dhe ceremonitë e tjera fetare, bashkimi i një numri të madh të njerëzve prej të gjitha krahinave, gjuhëve e besimeve të ndryshme, e bënte më interesante festën.

Dita e 5 gushtit 2006, ka qenë e ngjashme me festën e Shën Kollit. Ajo ishte një ngjarje e madhe, e rrallë dhe historike.

Kisha madhështore, me mbi 500 ulëse, ishte e mbushur plot me njerëz. Shumë prej tyre qëndronin në këmbë e dhjetra të tjerë ndoqën ceremoninë në oborr. Ceremonia solemne, me devocion e përvujtëri, u drejtua nga Imz. Rrok K. Mirdita, Arqipeshkëv Metroplitan i Arqipeshkëvisë Tiranë – Durrës, ndërsa riti i vajimit (shurgurimi) të lterit e i tabernakullit, u bë nga Imz. Zef Gashi, Arqipeshkëv i Arqipeshkvisë së Tivarit, të cilës i përket edhe famullia e Shën Markut. Nderoi me pjesëmarrjen Shkëlqësia e Tij, Nunci Apostolik i Beogradit, meshtarë bashkëmeshues me në krye famullitarin Don Fran Markaj. Të pranishëm ishin besimtarë të ndryshëm, përfaqësues nga pushteti lokal e liderë të

partive politike. Një numër i madh besimtarësh të pranishëm, kishin ardhur nga famullia Zoja e Shkodrës së New York-ut.

Duke parë popullin përreth, me fytyra të njohura, Kisha e bukur, mesha në gjuhën shqipe, të gjithë të gëzuar me njeri tjetrin, më dukej sikur isha në një festë në Kishën tonë në New York. Unë thosha me vetën time, se ceremonitë e bukura, për raste të tilla, të dieleve festive, na ndihmojnë për të parashijuar parrizin.

Të dielën me 6 gusht, në festën e Shndërrimit të Krishtit në malin Tabor, kam kremtuar meshën në Shën Gjergj. Me mua bashkëmeshoi Don Viktor Dedaj.

Famullitari i Kishës së Shën Gjergjit, Don

Para kishës së Shën Gjergjit në Shën Gjergj

Duke u përshendetur me besimtarët pranë kishës

Duke bashkmeshuar në kishën “Zoja e Këshillit të Mirë” në vendlindje Simon Lulaj, bëri një paraqitje të bukur e mori pjesë në meshë. Ishte mesha më emocionale, që kam kremtuar. Në vitin 1985, në meshën e parë këtu në New York, ishte i pranishëm e predikator Mons. Simon Filipaj, famullitari i Kishës së Shën Gjergjit. Pas 20 viteve, në meshën time të parë në Kishën e Shën Gjergjit, mungonte Mons. Simon Filipaj. E ndjeva mungesën e tij, por prap gëzohesha, kur dëgjoja emrin e famullitarit të ri me të njëjtin emër: Don Simon.

Të njëjtën ditë, në ora 8 të mbrëmjës, u celeberua mesha në Kishën e re të Shën Markut në Shtoj. Famullitari Don Frani Markaj, shprehi dëshirën, që t’a udhëheqi unë meshën. Perveç famullitarit të vendit e Don Ndue Gjergjit, famullitar i Kishës Zoja Pajtore e Shqiptarëve në Detroit, morën pjesë qindra vendas e miq nga Amerika.

Një përjetim të shkëlqyer, ndjeva gjatë vizitës pranë kishave të Shasit. Themelet e

Shtegtarët në brendinë e kishes së Shën Marisë

Para gërmadhave të kishës së Shën Marisë

4

Jeta Katolike

muret e rrenuara të kishave të hershme, më lanë të habitur. Aty padyshim ndien një prani të shenjt. U mahnita shumë në Kishën e vogël të Shën Marisë, në shkëmb rrëzë malit të Ambullit. Prej liqenit të Shasit është një përpjetëse e vështire me shkëmbinj të mprehtë e të dendur me shkurre e therra. Kur gjindesh në fund të malit, thua kur do të ngjitem atje. Jo vetëm që ngjitesh mire, por as nuk ndjen lodhje. Kur kthehesh poshtë, të duket se të ka pushuar trupi.

Të dielën me 13 gusht, kam pasur

Në ballkonin e kishës “Zoja e Këshillit të Mirë”, Shën Gjergj

Mbas vizites kishes, lundrimi ne Liqenin e Shasit

kënaqësinë, për të kremtuar meshën në Tuz. Pater Pashku Gojçaj, kryekapelan i fretënve dhe famullitari i Kishës Pater Deda, Pater Frani, Pater Mirashi e Don Viktori bashkëmeshuam. Ishte e para here, që ndodhesha në Tuz. Kisha e bukur Shën Andout, me një histori të dalluar, ishte

KORRIK - SHTATOR 2006

mbushur me njerëz, ndonëse atë ditë ra një shi i rrëmbyeshëm.

Në truallin e Kishës ishte në ndërtimin e epërm Qendra shumë funksionesh e udhëhequr nga Pater Pashku. Kjo Qendër madhështore, është e planifikuar të mbulojë nevojat edukative, liturgjike, takimeve shoqërore, darkave të famullisë si dhe kuvendet e fretënve dhe motrave. Të gjitha këto janë nën një kulm.

Me dëshirën e zjarrtë, për të njohur sa më shumë vendlindjen time, kam dalur për të parë ato male të larta, që ruajnë në zemra histori të lavdishme të malësorëve trima.

Kam shkuar në Sukruq, ku, Patër Frani po punon me përkushtim, për të kompletuar një Qendër, me disa ndërtesa shumë funksionale. Kjo vepër e madhe, plot hijeshi arkitektonike, jepte pamjen e një qyteti të vogël modern. Më tepër mahniti mbledhja e fondeve për realizmin e projekteve ndërtimore, që tërësisht ishin mbledhur falë bujarisë së popullit fisnik gjerman.

Urime të përzemërta Pater Pashkut e Pater Franit, për veprat e shkëlqyeshme.

Meshtarët e përkushtuar, në të vërtetën, nuk ndërtojnë vetëm Qendra edukimi katekistik, por ndërtojnë ardhmërinë e trojeve të të parëve tanë.

Me 15 gusht, festa e t’Ngjiturit e Zojës në Qiell, me grishjen e famullitarit Don Tom Koçaj, kisha nderin e kënaqësinë ta kremtoj me një meshë në Ulqin. Kisha e Shën Jozefit, gjithmonë ka pasur panagjyre të ndryeshme e sidomos në ditën e Shën Zefit. Në këtë Kishë është shuguruar meshtar famullitari Don Toma. Megjithëse ishte e marte, Shtëpia e Zotit u mbush me besimtarë. Gjatë meshës, m’u kujtuan ditët e bukura të fëmijërisë sime, kur vija me prindërit në festë.

Në çdo vend, që kam shkuar, kam gjetur mikpritjen e bujarinë tradicionale të shqiptarit. Të gjithë klerikët, duke filluar me Imzot Mirditën, që ishte në vizitë në Ulqin, kanë gjetur kohë për të kaluar sëbashku me mua ditët e qëndrimit tim në vendlindje. Meshtarët, Don Frani, Don Toma, Pater Pashku, Don Simoni e Don Viktori, që ishte vazhdimisht me ne, e sa besimtarë vendas e vizitorë, të gjithë më kanë bërë një mirëseardhje të paharruar.

Për një kohë të shkurtër, kam bërë shumë vizita e takime të rëndësishme e sidomos vizita në vendlindje, që zënë një vënd të posaçëm.

Në Shën Gjergj, së pari, kam vizituar Kishën e vjetër, ku jam pagëzuar, vorrezat e të vdekurve tanë. Pas lutjes së shkurtër e

bekimit të varrit të të parëve të mi dhe varreve tjera, hodha vështrimin përreth e u gjënda i befasuar. I habitur, iu drejtova vëllait tim Hilës, a mban mend gjë!? Ai ishte më i njoftuar me vendin, sepse kishte bërë vizita më para se unë. Mua m’u duk si një vend i njohur, por nuk mund ta kujtoja. Në çast e kujtoja të kaluarën, fëmijërinë time mjaft qartë, por vendi nuk ishte më i njëjtë.

I zhytur thellë në mendime, meditoja me vete; si është e mundur, që kujtimet e fëmijërisë nuk më janë fshirë nga kujtesa, por vendi ka ndryshuar!? Dikur ishim fëmijë.

Tashti jemi rritur e moshuar, nuk jemi më të njëjtit. Kjo gjë ndodh kur nuk e viziton vendlindjen shpesh. Me vizita të shpeshta bëhesh pjesë e ndryshimeve, përparimit e zhvillimit të vëndit.

Dikur vendi ynë na dukej i madh me rrugë të gjëra e me shtëpi të larta. Tashti çdo gjë dukej e zvogëluar. Kur ishim fëmijë, gjërat dukeshin të mëdha, ndërsa tashti, ne jemi rritur e gjërat duken të vogla. Nuk është madhësia, por zbrazëtia, që më ka bërë përshtypje. Shumica e banorëve kishin ndërtuar shtëpi të reja e moderne, me të gjitha mjetet e nevojshme për banim. Rruga e asfaltuar, rrymë elektrike e ujë, njësoj sikur në vendet e zhvilluara moderne. Disa shtëpi të vjetra, që ruanin të kaluarën, dukeshin të vetmuara. Disa prej tyre kishin dyer e dritare të thyera. Duke i vështruar, të kujton të kaluarën, sesi dikur ato ishin plot me njerëz… dhe tani shumica janë zbrazët.

Atëherë, mendoja për të parët tanë, që e kanë bërë atë pasuri me mundim e djerës për ne që të jetojmë më mirë. E ç’ka bëjmë ne!? Ne i kemi braktisur ato vende dhe nuk shkojmë as për t’i vizituar. Kur kaloja nëpër katund, më dukej sikur dëgjoja një zë të pikëlluar, që thoshte: “Mos na harroni!”

Vizita në vendlindje është e nevojshme për ne. Prej aty vjen identiteti ynë, gjuha, feja, kultura, etnosi, tradita, aty është burimi i jetës sonë. Vendlindja duhet trajtuar si një vend shenjt. Zoti e ka zgjedh për ne me lind aty. Kjo është sipas planit të Tij. Duke u moshuar e kujtojmë vendlindjen më shpesh. Shprehja popullore, na tregon, se fryti i pjekur, kur këputet nga dega bjen te rrënja. Pjekuria jonë matet me vetëdijshmërinë tonë. Pyetja kryesore për çdo njërin është: Kush jemi ne?

Padyshim se përgjigja nuk mund të jepet pa pyetjen tjetër: Nga jemi ne? Të meditojmë të kaluarën tonë, fëmijërinë tonë, tokën e të parëve tanë. Duke vizituar shpesh vendlindjen, mësojmë më tepër për vetën tonë.

Jeta Katolike

KORRIK - SHTATOR 2006

5

Pope Greets Ambassador of Albania to the Holy See; Says Politics Can Be Charity Work VATICAN CITY (by Zenit.org) -- Politicians who work toward the common good are performing acts of charity, says Benedict XVI. The Holy Father said this Friday when receiving the letters of credence of Rrok Logu, the new ambassador of Albania to the Holy See. In his address to the new ambassador, the Pope mentioned the Albanian people, "whose aspiration to truth and freedom" "was not suppressed by the long and heavy Communist dictatorship, from which it emerged not many years ago."

"To grow in a climate of authentic freedom, an adequate ethical-spiritual context is necessary, based on a conception of man and of the world that reflects from them their nature and vocation," the Pontiff stated.

Benedict XVI spoke of the importance of "the presence and work of the Catholic Church in Albania for the promotion of the faith and of spiritual values, as well as for the support of many situations of need."

MOTHER TERESA The Holy Father also referred to Mother Teresa of Calcutta, beatified by Pope John Paul II, who was Albanian by birth.

"With the testimony of an evangelical life and with the disarming courage of her gestures, words and writings, this favorite daughter of Albania proclaimed to all that God is love and that

he loves every man, especially the poor and abandoned," said Benedict XVI. On referring to the Church's commitment "in the exercise of evangelical love," the Holy Father said that "political activity lived as service to the 'public domain,' in the perspective of the "With the testimony of an evangelical life and with the disarming courage of her gestures, words and writings, this favorite daughter of Albania proclaimed to all that God is love and that he loves every man, especially the poor and abandoned,"

common good, is an eminent form of charity."

"Catholics feel themselves called to such a service, especially the lay faithful, in respect of the legitimate autonomy of politics and collaborating with other citizens in the building of a prosperous, fraternal and solidaristic nation," the Pope said.

Before concluding, the Pontiff encouraged Albania in its aspiration to be institutionally integrated with the European nations, to which it feels "linked not only for geographic reasons, but above all for historical-cultural reasons."

Between 1990 and 1992, Albania brought to an end 46 years of rule by the Communist regime. It has over 3.3 million inhabitants: 50% are Muslim, 25% Orthodox and 15% Catholic.

N G A FA M U L L I A J O N Ë ◊ Më 17, 18, 19 dhe 20 Gusht 2006 - Ditën e premtë, në ora 6 të mbrëmjes, filloi karnavali tradicional i organizuar nga Qendra Nëna Tereze. Karnavali vazhdoi gjatë tërë ditës së premte, shtunë dhe të dielën mbas meshës së tretë. ◊ Më 10 Shtator 2006 - Në qendrën "Nëna Tereze" u shtrua darkë me rastin e festës së të Lumtures Nënës Tereze.

AKTIVITETET E ARDHSHME TË FAMULLISË: ◊ Më 1 Tetor 2006 - Në qendrën "Nëna Tereze" përkujtohet 400-vjetori i lindjes së leksikografit të parë shqiptar, nga Zadrima, Ipeshkëv i Sapës, Frang Bardhit. ◊ Më 12 Nëntor 2006 - Do të zhvillohet Festivali i XVI shqiptar, në Lehman Center for the Performing Arts, në Bronx. ◊ Më 26 Nëntor 2006 - Në qendrën "Nëna Tereze" do të shtrohet darkë me rastin e festës së Krishtit Mbret.

6

Jeta Katolike

KORRIK - SHTATOR 2006

U shugurua Kisha madhështore e Shën Markut në Shtoj

Një perlë në bregdet Ora 10. Qielli i pastër i bregdetit u bë i kaltër. Dielli, për disa minuta, e teri trollin, sikur mos të kishte rënë pikë shiu.

Njerëzit filluan të grumbulloheshin rreth Nga Ulqini raporton kryeredaktori

Mark K.

SHKRELI Kishës së re. Për pak minuta Shtëpia e Zotit u mbush, me të thënë mendja se do të shqyhej nga qoshet.

Ora 11. Vargu i meshtarëve, të udhëhequr nga arqipeshkvi i Tivarit, Imz. Zef Gashi, arqipeshkvi i Tiranës, Imz. Rrok Mirdita, ipeshkvi i Sapës, Imz. Dodë Gjergji, famullitari i Shtojit, Dom Fran Markaj dhe meshtarët e tjerë, mes të cilëve dallohenin, famullitari i Kishës Zoja e Shkodrës në New York, Dom Pjetër Popaj, famullitari i Kishës Zoja Pajtore e Shqiptarëve në Detroit, Dom Ndue Gjergji e Dom Viktor Dedaj. Një

deputeti në parlamentin e Malit të Zi, z.

Luigj Shkreli, nënkryetari i komunës së Ulqinit, z. Osman Rexha, si dhe funksionarë të pushtetit lokal e republikan.

Binte në sy prania e jashtëzakonshme e mërgimtarëve nga e gjithë bota, por veçanërisht nga diaspora shqiptare në Amerikë, e në veçanti nga famullia Zoja e Shkodrës në New York, mes të cilëve kryetari i Këshillit të Kishës, z. Marjan Cubi.

Duhet theksuar, se prania masive nga famullia Zoja e Shkodrës, kishte arsyen e vet. Kujtojmë, se grumbullimi i fondeve, për ndërtimin e Kishës, u siguruan nga

Mirdita, bir i këtyre trojeve. Ai, asnjëherë nuk e harron vendlindjen.

Shugurimin e altarit e bëri arqipeshkvi

Marjan Cubi - kryetar i Këshillit të Kishës “Zoja e Shkodrës” duke ndjekur meshën

i Tivarit, Imz. Zef Gashi, duke lyer atë me vajin e shenjtë në katër qoshet dhe në mes, për të përkujtuar pesë varrët e Jezu Krishtit. Imz. Mirdita, i asistuar nga Dom Simo Lulaj, vajosi anën e majtë, kurse Imz. Dodë Gjergji, i asistuar nga Dom Fran Markaj, anën e djathtë të Kishës.

Mbas meshës së shugurimit, Dom Imz. Rrok Mirdita duke predikuar

këta besimtarë, pa marrë parasysh prejardhjen e tyre. Ky fakt u theksua disa herë gjatë ceremonisë, si nga kryeipeshkvinjtë Gashi e Mirdita, ashtu edhe famullitari Dom Fran Markaj.

Mesha e rastit dhe prediktimi u udhëhoq nga Shkëlqesia e Tij Imz. Rrok

Fjala përshëndetëse e Imz. Zef Gashit

Përfaquesuesi i klerit islam dhe ortodoks të Ulqinit duke ndjekur meshën

kënaqësi e veçantë ishte prania e Nuncit Apostolik në Beograd, arqipeshkvit Imz. Eugenio Sbarbaro. Prelati i lartë, në fund të meshës, mbajti fjalën e rastit në gjuhën italiane, me përkthim të Dom Simo Lulaj.

Në bankat e para dalloheshin prifti i Kishës ortodokse dhe hoxha i Ulqinit, Imam Rexhep Lika. Mes mysafirëve të dalluar ishin, Ministri për Pakicat në Qeverinë malazeze Gëzim Hajdinaga,

Frani ftoi gjithë të pranishmit në një koktej, shtruar në oborrin e Kishës së re, kurse për miqtë nga Amerika dhe personalitet e tjera që morën pjesë në përurim, u shtrua një drekë solemne nga pronari i objektit Hollegro, z. Prelë Shkreli.

Duhet theksuar, se fshati turistik, në brigjet e Adriatikut e Bunes, nuk ishte pa Kishë. Vërtetë, në Shtoj, ndodheshin dy kisha të tjera, të cilat plotësonin nevojat e

Bashkëmeshuesit Imz. Dodë Gjergji, Dom Pjetër Popaj, Dom Tomë Koçaj dhe Dom Ndue Gjergji

KORRIK - SHTATOR 2006

besimtarëve vendas, mirëpo ndërtimi i kësaj kishe madhështore ofron mundësinë e pjesëmarrjes së një numri më të madh të besimtarëve dhe turistëve që gjatë veres

Imz. Eugenio Sbarbaro

Dom Fran Markaj Famullitar i Kishës së re “Shën Marku” në Shtoj

Imz. Rrok Mirdita kemon altarin

Kisha e mbushur plot

Luigj Shkreli, Fran Lulgjuraj, Simë Dobreci dhe Simë Markaj

Nga dreka në Hollegro

Nga kokteji në oborrin e Kishës vijnë të pushojnë në bregdetin tonë. Është ditë gëzimi për shtojakët, për Dekanatin e Ulqinit, për Arqipeshkvinë e Tivarit, si edhe për Kishën katolike shqiptare, që edhe një herë, pas rreth 500 vitësh, nga maja e Taraboshit, Kalaja e Ulqinit, Rumija e Kraja, lart në qiellin e kaltërt të Ulqinit shqiptar, shihet Kryqi i Krishtit, i cili, sikur zëvendëson 365 kishë të ipeshkvisë së Shasit, të cilat, pushtuesit osmanë i bënë rrafsh me tokë.

Falë vendosmërisë së besimtarëve të Shtojit, të udhëhequr nga famullitari i përndershëm Dom Fran Markaj, bujarisë së përhershme të mërgimtarëve shqiptarë të Amerikës, sot kemi Kishën e bukur, këtë Shtëpi të Zotit, plot besimtarë të devotshëm katolikë në Ulqin.

Prelë Shkreli, Loro Nrekiq dhe Rudolf Elezoviq

Motrat e Dom Fran Markaj Leze Mirdita dhe Marie Koçaj

8

Jeta Katolike

KORRIK - SHTATOR 2006

Dom Pjetër Popaj në Vendlindje mbas 34 vitesh:

“Është mirë për ne që jemi këtu” Famullitari i Kishës Zoja e Shkodrës në New York, i përndershmi Dom Pjetër Popaj, mbas 34 vitesh kthehet në vendlindje, por kësaj herë si meshtar. Ai kishte ardhur enkas për pjesëmarrje në shugurimin e Kishës së Shën Markut në Shtoj. Ditën e nesërme, të dielën më 6 gusht, ishte kryecelebranti i meshës në famullinë amë të Shën Gjergjit.

Bashkëcelebrant ishin: Dom Simo Lulaj e Dom Viktor Dedaj.

Kisha e vogël e Zojës së Këshillit të Mirë, ishte e mbushur plot e përplot me besimtarë. Dom Pjetri ishte mjaft i emocionuar. Me siguri, iu kujtuan ditët si xhakua, tek ndihmonte të ndjerin Imz. Simon Filipaj, shqipëruesin e Biblës. Në përfundim të pretkut, Dom Pjetri, duke përdorë fjalët e Ungjillit, tha: “Është mirë për ne që jemi këtu”. Dhe vërtetë, ishte shumë mirë për të gjithë ne, që ishim aty, në vendlindjen tonë, në famullinë e Bibles shqip. Ishte më mirë, sepse meshonin tre meshtarë vendas: Dom Pjetër Popaj, Dom Viktor Dedaj, të dy nga

Shën Gjergji dhe Dom Simo Lulaj nga Lulajt.

Si mbaroi mesha e shenjtë, të tre meshtarët dolen tek dera e Kishës për t’u përshëndetur me besimtarët, të cilët e mirëpritën këtë gjest, që nuk ishte praktikuar më parë në famulli. Përshëndetja zgjati shumë, sepse çdonjeri donte të shkembente ndonjë fjalë me Dom Pjetrin, të cilin e kishin parë herën e fundit si fëmi.

Si mysafirë të deputetit në parlamentin e Malit të Zi, z. Luigj Rr. Shkreli, nga Shën Gjergji, grupi ynë i përbërë nga Dom Pjetri, Dom Viktor Dedaj, Mark K. Shkreli, Simon Simolacaj, Hilë Popaj, Loro Nrekiqi dhe Gjon Chota me bashkëshorten Vera dhe vajzën Laura, bëri vizitë njëditore në malin historik të Shasit.

Mbas një kokteji dhe dreke të begatshme, që Luigji kishte shtruar për ne, pronari i restorantit të vetëm në Shas, z. Halim Gjekaj, me njëfarë mjeti lundrues, punë dore, na solli në Vaun e Ambullit, ku, me anën e disa dërrasave, dolëm në breg e u

Shtegtarët para gërmadhave të Kishës së Shën Marisë në Malin e Ambullit

Gërmadhat e një kishe në Malin e Shasit

Jeta Katolike

KORRIK - SHTATOR 2006

9

nisëm përpjetë malit për tek rrenojat e Kishës së vogël që ende qendron aty.

Sipas legjendës, ipeshkvia e dikurshme e Shasit, ka pasur 365 kishë, domethënë një për çdo ditë të vitit. Sot janë të dukshme vetën rrënojat e Kishës katedrale të Shën Gjonit, ajo e Shën Marisë në malin e Shasit dhe Kisha e

Moment pushimi pas një rruge të lodhshme

vogël në Malin e Ambullit. Është gjë e mrekullueshme që, edhe pse Shasi i sotën nuk ka asnjë katolik, të gjithë kanë përqafuar fenë myslimane, banorët e Shasit kujdesen për kishat e vjetra e i mbrojnë nga pushtimi serbo malaez. Ja si z. Shaban Peraj, nga këto troje, u përgjigjet synimeve serbe për këto kisha: “Me gjithë përpjekjet e pushtuesve të huaj, ai gjithmonë ka qenë i shqiptarëve dhe për këtë nuk ka nevojë të shqetësohet askush. Kjo është dëshmi që na tregon

Monument në malin e Shasit i ngritur nga banorët e Anës së Malit qartë se kush janë ata të cilët e kanë sovranitetin në këtë lokalitet të banuar me shqiptarë. Fakt është se në këto monumente të lashta historike, popi i Kishës Ortodokse Serbe kohë më parë vuri një kryq në njërën nga kishat e Shasit dhe nga hatërmbetja e largimit të këtij kryqi mundohet përmes artikujve të trazojë për të satën herë shpirtërat e sëmurë që nuk kanë ku t`i realizojnë projektet e tyre, me tentativë për të treguar se kishat në këtë lokalitet i përkasin Kishës Ortodokse Serbe”.

Z. Peraj e përfundon shkrimin e vet me

Dom Pjetër Popaj dhe Dom Viktor Dedaj ndjekin deputetin Luigj Shkreli duke u ngjitur malit të Ambullit

Portali kishës në Malin e Shasit

një vrejtje shumë të ashpër, mu ashtu siç e meritojnë grabitqarët: “Po kalojnë muaj e vite që kjo çështje po shtrohet nga ata që pretedojnë se këto kisha janë pronë e Kishës Ortodokse Serbe dhe askush nga ata që duhet të flasin në mënyrë institucionale nuk u mundua që së paku njëherë t`ua qepë gojën, kuptohet me fakte e argumente. Deri më sot institucionet përkatëse nuk po tentojnë apo nuk duan të informojnë opinionin për të vërtetën e Kishave të Shasit. Kjo është një tallje cinike që u bëhet banorëve të këtyre anëve.

Simbolet fetare të ish qytetit të Shasit janë tashmë të njohura dhe të sistemuara në historinë kombëtare”.

Përveç autoriteteve shtetërore malazeze, unë kisha për t’iu drejtuar edhe Arqipeshkvisë së Tivarit, nën juridisionin e të cilës gjëndet Shasi, me një apel, që këto monumente kishtare t’i fusë nën mbrojtjen e saj.

Për një ditë vërtetë të këndshme dhe të paharrueshme, Dom Pjetri bashkë me ne, i jemi mirënjohës z. Luigj Shkreli.

Jam më se i sigurtë se, si pasojë e këtyre përjetimeve, Dom Pjetri dhe ne të gjithë, nuk do të lejojmë të kalojnë kohë e gjatë pa i vizituar këto troje, që qajnë për bijtë dhe bijat e shumtë që e kanë braktisë.

Duke e lërë pas ish ipeshkvinë e Shasit, ndër mend më sillen vargjet e të madhit Dom Ndre Mjeda: Ndër komb’ tjera, ndër dhena tjera, ku e shkoj jetën tash sa mot, veç për ty m’rreh zemra e mjera e prej mallit derdhi lot.

10

Jeta Katolike

KORRIK - SHTATOR 2006

Në Katedralen e Shën Palit në Tiranë Shugurohet Ipeshkëv Atë Gjergj Frendo, O.P. Më 23 Shtator 2006, në kishën katedrale të Shën Palit në Tiranë, në një cermoni vërtetë madhështore, Shkëlqesia e Tij Imz. Rrok Mirdita, Arqipeshkëv Metropolitan, shuguroi Atë Gjergj Frendo, O.P., Ipeshkëv Ndihmës (Auxiliary Bishop) i Arqipeshkvisë TiranDurrës.

Tonin

MIRAKAJ Tirana nuk kishte parë ndonjëherë ceremoni si këtë. Merrnin pjesë 104 meshtarë të kishës katolike, ndër të cilët shquheshin Imz. Giovani Bulitis, Nunc Apostolik i Selisë se Shejtë në Shqipëri, Imz. Joseph Mercieca, Metropolit i Maltës, Imz. Angelo Massafra, Arqipeshkëv Metropolitan i Shkodrës, Imz. Hilë Kabashi, Ipeshkëv për Shqipërinë e Jugut, Imz. Dodë Gjergji, Ipeshkëv i Sapës, e të tjerë. Ishin të pranishëm udhëheqës të komuniteteve fetare Musliman, Orthodoks dhe Bektashian. Nga qeveria shqiptare merrte pjesë i ndershmi z.

Aldo Bumçi, Ministër i drejtësisë. Merrnin pjesë shumë udhëheqës organizatash nacionale e internacionale, që veprojnë në Shqipëri. Katedralja ishte e mbushur plot dhe qindra besimtarë ndoqen Meshën Pontifikale të shugurimit në oborrin e katedrales, duke ndëgjuar liturgjinë përmes autoparlantëve të instaluar për kësisoj rastesh. Celebrant kryesor ishte Imz. Rrok Mirdita, i asistuar nga meshtarët Dom Arian Shkurti, Dom Marian Paloka, dhe

vënë si ipeshkëv, për ta udhëhequr Kishën e Hyjit”.

Mbas përfundimit të liturgjisë, Imz. Mirdita bëri një pritje, në ambientët e Arqipeshkvisë, për të gjithë të pranishmit, ku u shërbyen ushqime dhe pije të freskëta.

Nga Malta kishin ardhur më shumë se 100 të afërm, miq dhe kolegë të Imzot Gjergjit nga shoqëria Dominikane Malteze.

Imz. Rrok Mirdita duke shuguruar Ipeshkëvin e ri Gjergj Frendo

Dom Gjergj Meta.

Riti i shugurimit ishte përgatitur simbas rregullave kishtare. Në kohën e duhur, dy meshtarë shoqëruan të zgjedhurin përpara arqipeshkvit shugurues, Imz. Rrok Mirdita, kurse njëri nga ata iu drejtua me këto fjalë: Shumë i nderuar Atë, kisha e shenjtë e Tiranës kërkon që të shugurohet Ipeshkëv meshtari Gjergj Frendo.

A e keni mandatin e Papës, pyet shuguruesi? Po, e kemi! Atëherë, le të lexohet. Don Henry Veldkamp lexon mandatin.

Mbas leximit të mandatit të Atit Shenjt, Papës Benediktit XVI, të pranishmit ndëgjojnë predikimin e rastit nga kryecelebranti. Ceremonia vazhdon me disa pyetje, që i drejtohen meshtarit të zgjedhur, simbas traditës antike të etërve të shenjtë, të cilave Atë Gjergji u përgjigjët. Ceremonia vazhdon me lutjet e rastit. Mandej ipeshkvi shugurues dhe ipeshkvijt e tjerë, vendosin duart mbi kokën e të zgjedhurit, dhe vazhdon lutja e shugurimit. Ipeshkvi shugurues i jep të zgjedhurit librin e Ungjijve, unazën si shenjë e besnikërisë, mitrën dhe pastoralin që është shenjë e shërbesës së Tij si bari e i thotë: “Kujdesu për të gjithë grigjen tëndë, mbi të cilën Shpirti Shenjtë të ka

Ipeshkëvi i sapo shuguruar Frendo me Imz. Mirditën

*

*

*

*

*

*

*

Imzot Gjergj Frendo ka lindur në Maltë, më 4 Prill 1946, në një familje të madhe, të bashkuar dhe besimtare. Ishte i pesti nga shtatë vëllezër e motra. Në moshën 10 vjeçare e tronditi së tepërmi vdekja e të atit.

E ëma, një grua e fortë në besim dhe karakter, e kuptonte mirë rendësinë e një edukate të përsosur dhe, në kondita ekonomike jo të lehta, bëri të mundur që Gjergji të vazhdonte shkollën. Kur Gjergji shprehi dëshirën që të bëhej prift dominikan, ajo me kënaqësi i dha përkrahjen e duhur.

Imzot Gjergj Frendo është shuguruar prift në moshën 23-vjeçare, në vitin 1969. Është dërguar në Romë për studime të specializuara, që kanë vazhduar për tre vjet.

Mbas përfundimit të studimeve, kthehet në Maltë, ku fillon karierën e tij si mësimdhënës në teologji, dhe pa vonesë zgjidhet si Provincial i shoqërisë Dominikane Malteze. Nga Roma i kërkohet që të hapë një mision në Shqipëri. Ky e pranon me kënaqësi kërkesën e Romës dhe përurimi i këtij misioni u bë në vitin 1996, në Sukth afër Durrësit. Mbasi mbaron afatin e dytë si Provincial, Atë Frendo vendos të shkojë në Shqipëri, si misionar pranë misionit Dominikan në Sukth. Këtu aktiviteti i tij shumë i dobishëm, mësimi i shpejtë i gjuhës shqipe, njohja e kulturës, traditave dhe dashuria për shqiptarët, ranë në sy të Arqipeshkvit Imz. Rrok Mirditës, i cili një vit pas ardhjes e emron Atë Gjergj Frendon Vikar të përgjithshëm në dioqezën e tij Durrës-Tiranë. Këtë detyrë e kreu, me zotësi dhe përkushtim, deri në ditën e shugurimit ipeshkëv, më 23 Shtator 2006.

Prej kësaj date, Imzot Gjergj Frendo, përveç detyrës si ndihmës ipeshkëv, është edhe famullitar i katedrales së Shën Palit në Tiranë. AD MULTOS ANNOS!

Jeta Katolike

KORRIK - SHTATOR 2006

Festivali 20-të në Kishën “Zoja Pajtore e Shqiptarëve” në Michigan

Mes këngës e valles popullore shqiptare në Detroit

Ë

shtë bërë tradititë, që në ditet e fundit të gushtit dhe fillimin e shtatorit, Kisha Katolike “Zoja Pajtore” në Michigan, organizon Festivalin e përvitshëm mbarëshqiptar. Kjo traditë e bashkimit të zemrave të shqiptarëve ishte

Ndue

HILA rreth një ideje e qëllimi: Takim e përshëndetje me njëri tjetrin, kalimi i fundjavës mes këngës e vallës së bukur shqipe. Aty u shpalos malli me brengë në zemër për vendlindjen. Në Fest 2006 u mblodhën zogjtë e shqipes, larg trojeve të Shqipërisë, Kosovës e Çamëri e Malësisë së Tuzit. Në fyryrat e tyre shikohej vetëm buzëqeshje e shpresë, për të ardhmen e popullit më të vjetër në Ballkan, traditat e zakonet, që na bëjnë të jemi kryelart për nderin, trimërinë, besnikërinë dhe bujarinë e kombit të etur për liri, paqe e përparim.

Kjo traditë e ka zanafillin para 20 vitesh.

I pari, që organizoi shqiptarët në manifestimin kulturor, ishte bariu shpirtëror Don Prenk Ndrevashaj. Ai themeloi të parën Kishë për mërgimtarët katolikë, me ëmrin “Zoja Pajtore e Shqiptarëve”, në shtetin Michigan. Meshtari arriti të bashkojë vëllezërit e një gjaku, pa dallim feje, bindje politike, e i dha jetë të parit Festival popullor. Kisha, si një Nënë e Mirë, ka arritur të bashkojë zemrat, që vuanin për këngë e valle nga Konispoli, Kosova, Tetova e Çamëria, duke i tubuar natyrshëm në traditën e bukur arbërore. Plot 20 vjet më parë buçiti tupani i parë, si kushtrim brezash, çiftelia e gërneta me vajtim zemrash e shprese për Atdheun.

bukur midis muzikës e kuzhinës tradicionale shqiptare.

Kryetari i Fest 20-të Aleksandër Stanaj, n/kryetari Gjon Nikolli ishin të kudondodhur për mbarëvajtjen e manifestimit kulturor. Të bëhej zemra mal, sytë mbusheshin me lot gëzimi, kur shikon rininë e mrekullueshme mergimtare që udhëheq e kërcen “Vallen e Rugovës”, “Vallen Dropollite” etj. Ato këndonin të gjithë sëbashku këngën e embël shqipe me potpuri melodioze nga të gjitha trojet etnike, të shoqëruar nga grupi i veglave muzikore nga Tirana.

Biznesmenë të ndryshëm, si: Pjetër Kçira, Pjetër Jaku, Dod Nikprelaj, ofronin flamuj, kaseta, libra, bizhuteri prej ari e argjendi.

Ndërsa bisnesmeni Anton Berisha kishte organizuar një llotari me kompjutër, ku të ardhurat nga llotaria i kaluan Kishës.

Don Ndue Gjergji u shpreh i gëzuar: “Ky Festival shënon 20-vjetorin e krijimit. Ai u zhvillua natyrshëm, ku morën pjesë më shumë se asnjë vit tjetër bashkëatdhetarë nga shtete të Amerikës, të cilët kishin ardhë për të ndarë gëzimin me vëllezërit e motrat e një gjaku, gjuhe e tradite”.

Zemra gëzohej kur shikon Don Herbert Berishën, me trupin e gjatë si lisat e bjeshkëve, me buzëqeshjen ëngjëllore që takohet, përshëndet të gjithë, duke i uruar mirëseardhjen.

Më e ngjeshur ishte nata e tretë, ku rinia energjike nuk pushonte asnjë sekond.

“Pjesëmarrja ishte më e madhe se asnjë herë tjetër, për sa mbahet mend”-, u shprehën aktivistët e famullisë Marash Stanaj e Gjergj Vulaj, të cilët ishin të kudogjendur për ndihmë.

Kënga, vallja, pijet e ushqimet tadicionale shqiptare, shoqëruan deri në fund manifestimin e bukur në ambjentet e Kishës “Zoja Pajtore e Shqiptarëve”.

(Fotot:Ndue Hila)

Detroit 31 gusht - 2 shtator 2006 Që në orët e para të mëngjesit Kisha gumzhinte nga qindra besimtarë shqiptarë.

Sheshi ishte mbushur plot me bashkatdhetarë, ku turma turma bisedonin këndonin e defrenin. Këshilli i Kishës, nën drejtimin e udhëheqsit shpirtëror të përndershmin Don Ndue Gjergji, në bashkëpunim me Kryetarin e Festivalit Aleksandër Stanaj, n/kryetari Gjon Nikolli, kishte marrë masat që çdo gjë të shkojë mirë, sipas traditës shqiptare. Ishte vërtetë një ndërthurje e

11

12

Jeta Katolike

KORRIK - SHTATOR 2006

MOTI I MIRË DHE ORGANIZIM I MIRË I KARNEVALIT VJETOR

Më 17 Gusht 2006, në trollin e Kishës shqiptare “Zoja e Shkodrës” filloi Karnivali tradicional, që Qendra “Nëna Tereze” organizon çdo vit. Edhe kësaj here, grupi organizues, i përbërë nga: Alexander Gjon Zadrima, Esq., kryetar, Nick Pashko Shkreli, Amanda Jankovic, Prena Berisha, George Zef Rudaj, Anton Paloka, anëtarë, kishte bërë një përgatitje të shkëlqyeshme, me diçka për çdo moshë, duke përfshirë edhe ushqime tradicionale shqiptare. Koha e këndshme e gushtit bëri, që ky aktivitet të dalë edhe më i shkëlqyer, sidomos për më të vegjëlit, për të cilët ishin sjell lojra të lloj-llojshme. Muzika shqiptare i përcolli të tri ditët e karnevalit. Më në fund, ditën e diele, kur kishte edhe më së shumti vizitiorë, karnevali arriti zenitin e vet dhe u përmbyll në orët e vona të mbrëmjes, çdonjëri duke shpreh deshirën që edhe në të ardhmën të organizohet karnevali. Sipas organizuesve, karnevalin e vizituan rreth pesë mijë veta, duke përfshirë edhe joshqiptarë.

Për ta bërë karnevalin edhe më interesant, organizatorët kishin përgatitur edhe turnir basketboli për seniorët dhe juniorët, domina dhe shah, si dhe vallëzim garues.

Komisioni Organizues na lajmëron se karnevali i ardhshëm do të jetë më 14-16 Shtator 2007.

Famullitari dhe Zv. Famullitari i Kishës Zoja e Shkodrës, Dom Pjetër Popaj dhe Dom Nikolin Pergjini, Këshilli i Kishës dhe Qendra Nëna Tereze u falënderojnë organizatorëve dhe vullnetarëvë të palodhshëm, qe e bënë këtë karneval, të pestin me radhë, të suksesshëm.

Fotot: Nikollë Pashko Shkreli

Jeta Katolike

KORRIK - SHTATOR 2006

13

Theft What was it, then, that I, miserable one, so doted on in thee, thou theft of mine, thou deed of darkness, in that sixteenth of my age? Beautiful thou were not, since thou were theft.

— St. Augustine From the seventh commandment “You shall not steal” one can easily understand that in stealing, the term “theft” is involved. This term is going to be the focus of this study that involves detailed research from the Old and New Testament, and up to our modern time.

Based on the biblical evidence and on other sources, this study will also discuss cooperation in theft and the obligation to return stolen objects. Before the reader is introduced to the biblical history of this

Dom Nikolin

PERGJINI term, this study will briefly address the etymological meaning of this term.

The word for theft in Hebrew is “ganabh”, which includes not only stealing but also to kidnap, and also to cheat. In Latin the term theft, to steal, and robber are referred to in the term “furtum, furari.”1 The term “furtum” is understood as a voluntary act that is performed during nighttime. However, in Greek the verb “to steal” is not defined as in Latin, and it means to take away something. It corresponds with the Latin word ferre which means to steal, to carry way, bear with, to cheat, or to conceal.2 It is interesting that the Nomadic tribes of the ancient Orient populations, who lived around Canaan, have always considered theft as a normal way to provide the necessary means to live.

The Old Testament proves this fact by saying that people who lived around Canaan never lost the occasion to attack the Israelite harvest and took whatever was convenient for them. On the contrary the Israelites considered theft a serious sin. The verb to steal in Hebrew is “ganabh” and it was considered an offense to the individual and to the community.3 The penalty attached to the deed of theft was that the restitution had to be greater than the damage that had been caused. There are many texts in the Old Testament that provide

evidence of the penalty of theft.

If a man steals an ox or a sheep, and kills it or sells it, he shall pay five oxen for an ox, and four sheep. He shall make restitution: if he has nothing, then he shall be sold for his theft. If the stolen beast is found alive in his possession, whether it is an ox or an ass or a sheep, he shall pay double.4 There are other cases that indicate a severe penalty regarding the restitution of the stolen object. For instance, in the book of Proverbs, a sevenfold restitution is mentioned as a penalty: Do not men despise a thief if he steals to satisfy his appetite when he is hungry?

And if he is caught, he will pay sevenfold; he will give all goods of is house. 5 The penalties in the Israelite legislation were not very severe compared with the Babylonian and other Oriental laws that demanded even the death penalty in the cases of theft. In the Israelite code the death penalty only applies in the case of a householder, who can kill a burglar if he breaks into his house late at night, and in the case of kidnapping, to which the death penalty was attached by law.6 It is interesting that Joseph was sold as a slave to the Egyptians by his brothers.

Come let us sell him to the Ishmaelites, and let not our hand be upon him, for he is our brother, our own flesh. And his brothers heeded him. Then Midianite traders passed by; and they drew Joseph up and lifted him out the pit, and sold him to the Ishmaelites for twenty shekels of silver; and they took Joseph to Egypt.7 Many commentaries mention that the severity of the death penalty for kidnapping was caused by the frequency of this crime,8 which consisted of selling the hostages as slaves in Egypt and other places.

So far the reader has noticed that since ancient times, theft is considered against the natural law, and above all as an absolute requirement of the Decalogue.

Some exegetes think that the seventh commandment refers specifically to manstealing, i.e., kidnapping.9 One can easily notice that in the Old Testament the Ten Commandments are often repeated and strongly emphasized, and among them, the seventh commandment has the imperative that must be avoided. ”You shall not steal.”10 In Leviticus we read: “You shall not steal, nor deal falsely, nor lie to one another.11 In the book of

St. Augustine Deuteronomy the same commandment is emphasized: “Neither shall you steal.”12 As mentioned earlier, the Nomadic tribes considered it normal to steal in order to provide their food. On the contrary, the Israelites considered theft as a very serious sin even if the person was obliged to steal through necessity. Even in this case theft was considered harmful and attached to it was the same legal penalty.13 This is described in the book of the Proverbs as the following: Two things I ask of thee: deny them not to me before I die: Remove far from me falsehood and lying; give me neither poverty nor riches; feed me with food that is needful for me, lest I be full, and deny thee, and say, “Who is the Lord?” or lest I be poor, and steal, and profane the name of my God.14 In the book of Tobit (Tobit 2:21), we read that Tobit was so scrupulous that he refused to eat a deer without being sure that it did not come through theft. At the same time people had considered theft as less harmful than the other sins such as murder or adultery. Even so, the prophets did not soften the seriousness of theft, but they placed it on the same level of gravity as murder, adultery, false witness, and idolatry. The prophet Jeremiah provides this passage: Behold, you trust in deceptive words to no avail. Will you steal, murder, commit adultery, swear falsely, burn incense to Baal, and go after other gods that have not known, and then come and stand

14

Jeta Katolike

before me in this house, which is called by my name, and say, We are delivered! - only to go on doing all these abominations? 15 It is interesting that Jeremiah says that the word of the Lord is “stolen” by the false prophets. Therefore, behold, I am against the prophets, says the Lord, who steal my words from one another.16 As mentioned earlier, in the Old Testament, theft was considered to be a serious sin. Moreover in the New Testament theft is condemned as strongly as in the Old Testament. Jesus Christ could accuse the religious authorities because they had reduced the Temple to a den of robbers: He said to them, “It is written, “My house shall be called a house of prayer; but you make it a den of robbers. 17 Christ also speaks often in his parables and instructs his disciples to be aware of dishonest people who act as thieves. In Luke 16:1-8, and Matthew 6:19 Christ considers a thief the dishonest steward who misused the property of his master.

Also in the parable of the good Samaritan, Christ points out that the man who was saved by the good Samaritan was a victim of the violent actions of some robbers: A man who was going down from Jerusalem to Jericho, and fell among robbers, who stripped him and beat him, and departed, leaving him half-dead.18 Further, Christ, at the moment of his arrest, is treated as a dangerous thief when the authorities arrested him. At that hour Jesus said to the crowds, Have you come out as against a robber, with swords and clubs to capture me? Day after day I sat in the temple teaching, and you did not seize me.19 The vice of theft seduced one of the apostles of Christ, Judas, who is accused to be a thief and not being excused for his action. This is said not that he cared for the poor but because he was a thief, and he would take what was put into the money box. 20 There are many references that speak about the term thief in the New Testament, but it would be impossible to describe all those references because it would be rather an extensive study in itself. It is interesting that in both Testaments, God’s actions are compared to those of the thief.

While a thief ’s actions are thoroughly condemned in the New Testament as in the Old, such as 1 Cor 6:10 in which St. Paul considers theft to be grave matter because he lists thieves among those who will not inherit the kingdom of God,21 the term thief is compared with the coming of Christ. This is described in the synoptic and in Paul’s Epistles such as the “day of

KORRIK - SHTATOR 2006

the Lord,” the coming of Christ as judge will be sudden and unexpected as the coming of a thief in the night.22 From the Fathers of the Church, St. Augustine, when he refers to theft, goes directly to the seventh commandment, as the divine law, which prohibits man to act in this shameful way: Theft is punished

by Thy law, O Lord, and by the law written in men’s hearts, which iniquity itself cannot blot out. For what thief will suffer a thief?23 In his confessions, St. Augustine speaks about theft as something that he himself experienced before his conversion, when he was sixteenth years old. In his writings St. Augustine expresses remorse and regret for what he had done long time ago. For him theft is a shameful and sinful action. It is interesting to note that his theft was not of necessity, but just a desire to sin, a desire to obtain the property of others. He explains that this kind of perverted desire motivates one to sin, and no one sins for no cause at all. In the following verses, it is beautifully described as to what St. Augustine experienced during that time of temptation to steal: What was it, then, that I, miserable one, so doted on in thee, thou theft of mine, thou deed of darkness, in that sixteenth of my age? Beautiful thou wert not, since thou wert theft. But art thou anything, that so I may argue the case with thee? Those pears that we stole were fair to the sight, because they were Thy creation, Thou fairest of all, Creator of all, Thou good God-God, the highest good, and my true good. Those pears were truly pleasant to the sight; but it was not for them that my miserable soul lusted, for I had abundance of better, but those I plucked simply that I might steal. For if any of these pears entered my mouth, the sweetener of it was my sin in eating it.24 In his deep and profound conversion, St. Augustine is aware that only in God can he find refuge and be forgiven for what he had done. With a prayer of thanksgiving to God for repentance, he finds his peace and reconciliation with God: What shall I render unto the Lord, that while my memory recalls these things my soul is not appalled at them? I will love Thee, O Lord, and thank Thee, and confess unto Thee because Thou hast put away from me these wicked and nefarious acts of mine, and to Thy mercy, that Thou hast melted away my sin as it were ice. To Thy

grace also I attribute whatever of evil I have not committed; loving as I did the sin for the sin’s sake? All I confess to have been pardoned me, both me, both those which I committed by my own perverseness, and those which, by Thy guidance, I committed not. 25 St. Thomas treats in Summa Theologica, in question 66, theft and robbery. He considers theft as a sin opposed to justice. Man who acts as a thief injures not only his soul, but injures his neighbor and what belongs to him. St. Thomas provides the reader with the answer to nine questions. For the limited purpose of this analysis on theft, this study will provide the answer as to whether theft is a sin, and even a mortal sin. St. Thomas bases his reasoning on the seventh commandment from which he provides the reader with the answer as to why theft is a sin. He describes it with the following: If any one consider what is meant by theft, he will find that it is sinful on two counts. First, because of its opposition to justice, which gives to each one what is his, so that for this reason theft is contrary to justice, through being taking of what belongs to another. Secondly, because of the guile or fraud committed by thief, by laying hands on another’s property secretly and cunningly. Wherefore it is evident that every theft is a sin.26 Further, St. Thomas explains why theft can be a mortal sin. The following is his answer: No man is condemned by the Divine judgment save for a mortal sin. Yet a man is condemned for theft, according to Zech 5:3, This is the curse that goeth forth over the face of the earth; for every thief shall be judged as is there written. Therefore theft is a mortal sin. A mortal sin is one that is contrary to charity as the spiritual life of the soul. Now charity consists principally in the love of God, and secondarily in the love of our neighbor, which is shown in our wishing and doing well. But theft is a means of doing harm to our neighbor in his belonging; and if men were to rob one another habitually, human society would be undone. Therefore theft, as being opposed to charity, is a mortal sin. 27 From this powerful statement of St. Thomas Aquinas, defining theft as a grave matter, now the reader is faced with later condemnations of theft. In the encyclical of Leo XIII, Rerum Novarum the Pope

Jeta Katolike

KORRIK - SHTATOR 2006

firmly states that it is against the natural and divine law to attack private property.

In his encyclical, the reader clearly notices that the understanding of the seventh commandment is seen in conjunction with other commandments.

It would be impossible to separate the Ten Commandments from one another because they constitute the moral norms, on which is based the basic rights of every person. The Pope states: The authority of the divine Law adds its sanction forbidding us in severest terms even to covet that which is another’s: “Thou shalt not covet thy neighbor’s wife; nor his house, nor his field, nor his ass, nor anything that is his.” The rights here spoken of, belonging to each individual man, are seen in much stronger light when considered in relation to man’s social and domestic obligations. 28 In another Encyclical, “Quod Apostolici Muneris,” Leo XIII strongly raises his voice to condemn any attack on private property which is indeed, considered a theft. Leo XIII addressed this issue responding to the socialist theory which claimed to abolish any private property, and as a result of this unjust and sinful act, the socialists pretend to establish community goods. It says: For when the Socialists proclaim the right of property to be a human invention repugnant to the natural equality of man, and, seeking to establish community goods, think that poverty is by no means to be endured with equanimity; and that the possessions and rights of the rich can be violated with impunity, the Church, much more properly and practically, recognizes inequality among men, who are naturally different in strength of body and of mind; also in possession of goods, and it orders that right of property and ownership, which proceeds from nature itself, be for everyone intact and inviolate; for it knows that theft and raping have been forbidden

by God, the author and vindicator of every right, in such a way that one may not even look attentively upon the property of another, and “that thieves and robbers, no less than adulterers and idolaters are excluded from the kingdom of heaven” [cf. I Cor. 6: 9 f. ].29 Now we come to more recent definitions of the term theft. In Christian and non-Christian documents, the term theft

is considered as an act against civil law and divine law.

The Westminster Dictionary of Christian Ethics provides the reader with a moral understanding: Theft is the secret appropriation of another’s property with the intention of using or disposing of it and against the reasonable will of the owner. When it is violent and open it is called robbery. It includes other actions that have the same effect, such as fraud, nonpayment of debts, and keeping what one finds.

Economics change occasion’s new types of theft.30 The Magisterium of the Catholic Church, which bases its answer upon the teaching of the Gospel, provides the reader with a clear and concise understanding of theft as a transgression of the Seventh Commandment: The Seventh commandment forbids unjustly taking or keeping the goods of one’s neighbor and wronging him in any way with respect to his goods. It commands justice and charity in the care of earthly goods and the fruits of men’s labor. For the sake of the common good, it requires respect for the universal destination of goods and respect for the right to private property. Christian life strives to order this world’s goods to God and to fraternal charity. 31 Finally, then, this short study illustrated the common understanding of the term theft as wrong and very harmful. It has been noticed since the ancient world, up to our modern time, that theft is considered to be against natural and divine law. From many illustrations of the Old Testament, the reader has observed that the core of morality in the Old Testament is contained in the Decalogue. Theft violates both individuals and society; it violates commutative and social justice.

It violates the right to ownership and other essential rights that every individual has received from his Creator. It is clearly evident that theft is a crime that not only injures the person who is the victim but also the community. Theft is a grave matter because by its sinful nature it is against God’s love and neighbor.

In the New Testament, the Decalogue still remains the binding force for all Christians, because God is the author of the Decalogue.

So even in the New Covenant, again theft is strongly condemned. In many passages in the New Testament it is clearly expressed that

15

those who commit the sinful act of theft are not admitted into the kingdom of God. In order to be saved, the Gospel calls people to repent and to have faith in Christ. The joy of a sincere repentance after theft was beautifully expressed by St. Augustine, who in a very sublime manner describes the misery of that moment when he, in his teenage years, committed that deed of darkness by taking some beautiful pears from his neighbor’s garden. Therefore, theft is something to be avoided, and this is expressed as an absolute and imperative obligation to be followed by all people who have entered into a covenant with God. Finally, then, one can conclude that one must make every effort to avoid any kind of theft in order to prepare oneself for holiness, and then to rejoice in the kingdom of Heaven.

R E F E R E N C E S 1) Dictionnaire de Theologie Catholique, 1950 ed., s. v. vol, by E. Amann.

2) Ibid., 3282.

3) Ibid., 2432.

4) Exodus 22: 1.

5) Proverbs 6: 30-31.

6) Dictionnaire de La Bible, 1987 ed., s. v. vol by H. Llesetre.

7) Genesis 37: 27-28.

8) Dictionnaire de La Bible, 1857 ed., s. v. vol.

9) 9 Benedict M. Ashley, OP, “Living the Truth in Love”, N. Y., Alba House, 1996, 319.

10) Exodus 20: 15.

11) Liviticus 19: 11.

12) Deuteronomy 5: 19.

13) Dictinary of Moral Theology, 1988 ed., s. v.

“Theft” 2431.

14) Proverbs 30: 7-9.

15) Jeremiah 7: 8-10 16) Ibid., 23: 30.

17) Matheë 16: 13.

18) Luke 10: 30.

19) Matheë 26: 56.

20) John 12: 6.

21) Benedict M. Ashley, OP, “Living the Truth in Love”, N. Y. Alba House, 1996, 320.

22) Mathew 24: 43.

23) St. Augustine, Confessions, N. Y. Random House, Publisher, 1948, 23.

24) Ibid., 25.

25) Ibid., 27.

26) St. Thomas Aquinas, Summa Theologica, N. Y. Benziger Brothers, Inc. 1947, 1479.

27) Ibid., 1482.

28) Pope Leo XIII, Rerum Novarum, The American Press, N. Y., 1904, 6.

29) Leo XIII, Quod Apostolici Muneris, The America Press, N. Y. 1904.

30) The Westminster Dictionary of Christian Ethics, 1987 ed., s. v. “Theft” by C. Preschke.

31) CCC., # 2401.

16

Jeta Katolike

Sunday Mass t was the 7th period religion class during my sophomore year of high school. The topic of discussion for that day was the importance of Sunday mass. About twentyfive students shared class that period with me. It was a small school so for the most part everyone knew each other and classmates weren’t embarrassed to raise their hands and speak their minds. The student sitting in

I

Peter

SALJANIN front of me made class more interesting that day and sparked a debate. He admitted to the classroom that he doesn’t normally attend Sunday mass and doesn’t feel obligated to do so. He felt confident that he was a good Catholic even though his Sunday practices indicated otherwise. Some agreed with his position. Others refuted. And then there were those that had a neutral stance. The professor listened to everyone’s comments.

When my peers exhausted all of their talking points, the professor shared with us a story.

He introduced a story about two priests and a parishioner. The parishioner was going through some financial problems and asked the priests for monetary support. Both priests, feeling sympathy for the man, reached deep into their pockets and collectively gathered all that they had with them.

Combined they managed to gather $168.

Without any bit of reluctance, one of the priests, holding the lump of cash, donated it to the parishioner. The parishioner enthusiastically accepted, thanked both men, and bid them a farewell. Upon the parishioner’s departure, one of the priests realized he needed some money for traveling purposes. As a result, he quickly rushed towards the parishioner’s departing destination. Once the priest finally caught up to him, he explained his circumstance and pleaded for a dollar. The parishioner, quickly forgetting the kindness and compassion of the priests, undermined the priest’s plea and wouldn’t return the favor.

After sitting through this story and reflecting on what was going on, our professor told us all to take out a sheet of paper and to write one or two words that described the parishioner. After everyone was done writing, the professor collected the papers and read out loud the anonymous responses.

Everyone had something negative to say about the parishioner. People used words such as “lowlife,” “disgraceful,” “selfish,” “unappreciative,” and the like. This time

around there wasn’t any clash of opinions, and dislike for the parishioner wasn’t just a class majority, it was unanimous agreement.

Feeling happy with the expected outcome, the professor looked at the student that initially ignited the Sunday mass controversy. “Well,” said the professor to the student, “you and the rest of the class seem to agree that this parishioner, in the story which I just shared, lacked morals and character. But similarly, just like the parishioner was given $168 and was asked for only $1 back, you also are given 168 hours in a week by Christ and are asked of only one hour for Him. What does that say about your character?

How different then are you from the parishioner?” Turning red from embarrassment, the student regretted his former position on Sunday mass and vowed to the class that he would make a change. All who previously agreed with the student sat in shame.

Missing mass may not make us bad people, however, like vegetables are a necessary food for the body, mass is also an essential food for the soul. It enriches us with inner peace, brings us together with our brothers and sisters, helps us practice prayer, and nourishes us with the grace of God. None of us are perfect. All of us are sinners that need guidance. To deny that would be foolish. In accordance to our nature of being imperfect, mass is there to guide us out of the darkness and into the light, refresh our soul from sin, and provide us a channel were we can build a healthier relationship with Christ. To think we can be good Catholics without attending

mass is like Benedict XVI trying to be a Pope without residing in the Vatican. Impossible.

Furthermore, being that this article is written for Jeta Katolike, I like to write in a fashion that ties each article to an Albanian theme. With that being said, although every mass is holy, we as Albanian Catholics have even more to look forward to when attending mass at Our Lady of Shkodra. We are not only fulfilling God’s commandment (to keep Sabbath holy), but we are also providing the Albanian people with a Christian face. It helps shake up common misunderstandings of who we are among non-Albanians.

Furthermore, we are giving back to our parents and our ancestors by showing them that our culture and our beliefs, which many have died for and struggled to keep, will not be lost for generations to come but instead will live on through the tradition of the Catholic Church and through the union of the Albanian people coming together to attend mass.

Being good and moral will never spoil or go out of fashion. Albanian Catholics have a lot to be proud of. We should all thank God for providing us with a Church where we can all gather freely and call home; where we can share mass in a language that is no longer forbidden; where we can perform the sign of the cross and not have to look over our shoulder in fear. God gives all this to us. Let’s not resemble the parishioner from the story and let’s give to Christ what is owed. After all, is one hour too much for Him?

Jeta Katolike

17

THE ALBANIAN POPE As one of the most profound religious figures in the history of the Catholic Church, Mother Teresa showed her faith and compassion for those who suffered at the hands of poverty and corruption. However, although Mother Teresa was of Albanian descent, many have forgotten that the seat of the Papacy in Rome was once held by an Albanian.

Jovalin

DEDAJ On July 23, 1649, Giovanni Francesco Albani was born in Urbino, Italy. Many generations before, his family had left Albania in the fifteenth century shortly before the Ottomans conquered and Islam was the dominant religion. Italy was their safe haven from the zealous conquerors. There, in Urbino, the family rose in the social ranks and became a noble family and attained great wealth. Raised with an extraordinary education, Giovanni had gained a strong reputation among his fellow scholars and teachers. After his ordination as a priest and the becoming of a bishop, Giovanni worked tirelessly for his faith and Church. Once his status in Rome was highly revered, his rise to cardinalship was no surprise.

At the time, politics of the European nations often trailed into the elections of the pontiff. Pope Innocent XII had held Cardinal Albani as a close advisor. Once his death came, a quick controversy arose as to who the next pope should be. Powerful nations such as Austria and France had suggested candidates that they favored.

In the end, all the arguments were futile as Cardinal Albani stated that on his death bed, Pope Innocent XII had secretly endowed him with the title of Pontificate as “a calling from Heaven.”

And so on November 23, 1700 Cardinal Albani became Pope Clement XI and took the duty as a Vicar of Christ in the war torn world.

France and Austria had also argued on the matter of the true king of Spain.

Saving Europe from another war, Pope Clement had rightly declared Philip V as the king and disrupted France’s and Spain’s war.

Pope Clement not only had political issues to deal with regarding France; there were also religious issues to deal with. A priest known as Jansen had spread his ideas of Catholicism, which were viewed as heretical. And so the Pope issued a papal bull condemning Jansen and the followers as heretics and excommunicated many of them.

The times in which Pope Clement XI lived were full of corruption and hatred against nations and at some points the Church itself.

Pope Clement led a very strict life, eating little to nothing at all and barely sleeping. He worked vigorously on every homily as if it was his last, and he took joy in celebrating Mass everyday.

During the eighteenth century, many political figures were full of corruption and greed. In an attempt to prevent wars, Pope Clement fought to ensure that the rightful heirs gained their thrones. At some point, the Pontiff was threatened by armies as close as Bologna. Although Pope Clement XI lived through cruel times, his persistence in spreading the faith was what gained him the reputation of a wellserving Vicar of Christ.

Pope Clement’s intentions not only lied in peace between nations but also the spread of the faith. Unlike popes before him, Pope Clement supported the Jesuits in their journey to the Philippines and China. His intentions to spread the faith led to many disputes, especially in China. The Dominicans believed Catholicism

Pope Clement XI

would spread easily if the local religions were abandoned. However, the Jesuits believed in accommodating the Chinese culture with Catholicism.

The pope found it hard to decide who was correct, which caused the Pope to write many documents and papal bulls, many of which are available at the Vatican library.

After twenty-one years of papacy, Pope Clement XI, Giovanni Francesco Albani, died in Rome, Italy on March 19, 1721. His legacy continued onto Pope Innocent XIII. As the only Albanian Pope, Pope Clement XI had served as a Vicar of Christ. Through his struggles and triumphs, Pope Clement XI fought against the barriers of political division and religious rejection.

The Albanian community has held their faith near to their hearts and tries to serve Christ as best as possible.

Mother Teresa and Pope Clement XI are examples of this statement. Their love and compassion and understanding of the harsh world they lived in only tested their faith and aided in the growth of their faith and love for Christ. Works of charity as large as attaining the seat of the papacy are not demanded by God, but rather the smallest works of charity and service are the greatest works of Christianity.

Above is the carriage in which Pope Clement and his closest companions rode in.

18

Jeta Katolike

KORRIK - SHTATOR 2006

Pope Says West must return to its Christian roots Addressing Italian Catholic leaders, Pope Benedict XVI said that unless the West returns to its Christian roots it will be unable to dialogue with other religious cultures.

John

THAVIS The pope did not mention Islam in his speech Oct. 19, but his theme was one he has explored with increasing frequency in regard to dialogue with Muslims: that the followers of non-Christian religions like Islam mistrust the West’s secular drift.

He spoke in the northern Italian city of Verona to some 2,700 church delegates of the Fourth National Church Convention, a pastoral planning meeting held once every 10 years.

The pontiff arrived in Verona under heavy security and was welcomed warmly as he rode through the city in a popemobile. Vatican flags flew from balconies, and ribbons of yellow and white — the Vatican colors — adorned houses along the motorcade route.

The pope’s hourlong speech, interrupted repeatedly with applause, explored a favorite topic of his 18-month-old pontificate: that personal faith should have a cultural impact, particularly in areas of the family, marriage, protection of human life and education. While praising the vitality of Italian Catholic organizations and the country’s religious traditions, the pope said Italy shares in a dominant Western culture that tends to exclude God and religion from public life.

He warned that the human being is increasingly considered as a simple product of nature and thus susceptible to being treated “as any other animal.” This leads to a weakening of moral and ethical norms, he said.

“It’s not difficult to see how this type of culture represents a radical and profound separation not only from Christianity but more generally from the religious and moral traditions of humanity,” he said.

As a result, he said, Western culture “is not able to undertake a real dialogue with

other cultures in which the religious dimension is strongly present.” Nor is it able to respond to the fundamental questions about the meaning of life, he said.

The Western culture’s focus on rationality as the measure of all things and its “overly individualistic” ethics have led to a real risk of “detachment from the Christian roots of our civilization,” he said.

One specific area the pope developed in his talk was that of traditional marriage and the family. He said the church’s “no” to what he termed “weak and deviant forms of love and the counterfeiting of freedom” is in reality a “yes” to authentic love.

Pope Benedict XVI

The pope urged Italian Catholics to continue the moral and legislative battle against public recognition of forms of union that, he said, end up destabilizing the family. Italy has so far resisted efforts to legalize gay marriage.

He also called for protection of human life in all its phases, from conception to natural death. Abortion is legal in Italy, and a recent poll found that 58 percent of Italians favored some form of legal euthanasia.

The pope said Catholics should advance their arguments in a positive and convincing way in the public forum. But he said that means, before all else, strong personal faith.

“The starting point for being a Christian — and therefore the origin of our witness as believers — is not an ethical decision or a great idea, but the encounter with the person of Jesus Christ,” he said.

He praised the Italian church’s large network of social programs, but said it was important to keep them free from ideological influence or partisan political sympathies.

The church, he said, does not want to act as a political agent, but counts on educated Catholic laity to work to implement the church’s teachings about justice and morality.

The pope also encouraged the Italian church to resist what he called an “internal secularization that threatens the church of our time.”

Later in the day, the pope celebrated Mass for 50,000 people who packed Verona’s soccer stadium. Among those in attendance were Italian Prime Minister Romano Prodi and other leaders from across the political spectrum.

In his homily, the pope said that after 2,000 years of Christian history — including the witness of martyrs and saints who have left their mark on every corner of their country — Italians need to ask themselves how their faith is lived and communicated in modern times.

He urged Italian Catholics to recapture the energy of the apostles, who faced hardships as they proclaimed Christ as savior to a skeptical world. “It is necessary to go back to announcing with vigor and joy the death and resurrection of Christ, the event that is the heart of Christianity and the fulcrum of our faith,” he said.

This main message of Christianity does not bend to the times, he said. “In a world that changes, the Gospel remains the same. The good news always remains the same: Christ died and rose again for our salvation,” he said.

The pope celebrated the liturgy on an altar made of the pink marble that is characteristic of the Verona region. As the pope made his way out of the stadium, shaking hands and blessing children, he was serenaded by a choir and cheered by the crowd.

Jeta Katolike

KORRIK - SHTATOR 2006

19

Me Pika Loti nën Hijen e Rozafës “Por nga frati nuk doli asnji fjalë. Ndoshta, vetëm në qelinë e errët të burgut e në pritje të ekzekutimit, ai do të ketë mendue edhe për takimin e grupit tonë, që ai filloi me çmue. Ndoshta, në ato çaste vetmie, ku vetëm zani i ndërgjegjës ndigjohet i qartë e, ku fuqia vjen vetëm nga besimi në nji ideal të naltë, të pathyeshëm, ky bir i Shën Françeskut do të jetë ngushëllues me mendimin se, jashtë mureve të burgut, po rritej nji rini e shëndoshë, guximtare, që nuk pranonte degjenerimin moral e nënshtrimin e turpshëm ndaj diktaturës bolshevike dhe se, kjo rini mbetej shpresa e vetme për mbijetesën e kombit tonë e si rrjedhim, e vazhdimsisë së Kishës Katolike në Shqipni. Ky mendim e kjo shpresë, duhet ta kenë ngushëllue fratin tonë, këtë klerik katolik shqiptar, të dedikuem e të denuem me vdekje, pa faj…!” (f. 118) Prof. Sami Repishti

P

ika Loti me Lotë Shprese Nën Hijen e Rozafës, do t’a quaj librin e dytë me narrative të jetueme. Të dy librat: “Pika e Lotit” (Shkodër, 1997) dhe “Nën hijen e Rozafës” (Tiranë, 2004), kanë pika lidhje me njëra tjetrën, jo se flasin për qytetin e Gentit e Teutës antike, por se janë përshkruar me origjinalitet vuajtjet. Ato fare lehtë mund t’i ballafaqosh me Arkivat e Shtetit në Tiranë. E veçanta e librave të rinj qëndron në stilin joshës, të ëmbël e fin; me një gjuhë gegnishte të përpunuar e latuar me kujdes, plot pasuri shprehjesh autentike vendase, ndonëse prej shumë dekadash jeton e punon në Amerikë.

Ai librin e ka konceptuar në formë “romani”, me nuanca të thekshme dramaciteti origjinal. 32 pjesëve e epilogut, nuk i ka vënë asnjë emertesë, por vetëm shifra numerike romake, që vijnë në rritje njera mbas tjetrës brenda 340 faqeve. Para lexuesit, autori ka gdhendur përkushtimin e narrativeve të jetuara: “Dëshmorëve të lirisë dhe viktimave të tiranisë, të të gjithë vendeve e të të gjitha kohëve.

Mendjeve fisnike, që transformojnë tragjedinë tonë kolektive, në nji kryqëzatë kundër Torturës, në çdo vend e në çdo kohë, me mirënjohjen ma të thellë.”

Vepra hapet me një hyrje, duke përshkruar periudhën e vitëve 30-40 të shek.

XX, kur rrëbeshi i egër siamezë fashist e komunist zbresin rrëmbyeshëm mbi kontinentin plak të Europës, në morsën e së cilës egërsisht u gjend e mbërthyer Shqipëria. Asokohe, ai ishte një adoleshent i brishtë, që koha po e piqte me shpejtësi, duke u gjendur para enigmave të udhekryqit, se nga duhet të shkonte.

Gjithsesi, rreziku i jetës ishte një rrisk që po rritej. Për 10 vjet kaloi në burgjet e errëta të Shkodrës, në kampet e vdekjes së Shkodrës, Bedenit, Maliqit, Beratit, Fierit, Lushnjës, Tiranës, kudo shihej që shqiptari

i kuq shtypte shqiptarin e bardhë. Përballë kalvareve “…pafajsia frymëzuese e nanës dhe mirënjohja ime e gjallnueme nga dashunia e saj, u banë dy krahët e fuqishëm të qëndresës së fuqishme të qëndresës së ndërgjegjshme, dy gurët themeltarë të bindjes sime, në kundërshtimin pa kushte të shtypjes komuniste dhe të çnjerëzimit që ajo solli në rethin tonë shqiptar…”

Klajd

KAPINOVA Në një ambient të tillë, u brymos tek shpirti i tij urrejtja e hakmarrja ndaj rregjimit të hienave; u kalitën në kullën e jetës së përvujtur shpirtrat e zjarrtë të të rinjve shqiptarë nga i gjithë vendi, përfaqësuesit e së nesërmes; forcohej e ardhmja e bijve të nacionit, që gjithnjë vuajtën mes skamjes e frikës, që ishin copë e bukës së përditshme. Me të drejtë i mbijetuari i dukunisë së hienave thotë, se komunizmi

Ballina e librit

në Shqipni e zhveshi shqiptarin nga rrobat e trupit e shpirtit.

Qysh në bankat e shkollës, zgjodhi alternativën që i kushtoi shumë vuajtje e gjak atij e brezit që i përkiste, rrugë nderi, me luftu pa kompromis fashizmin e komunizmin, me mbrojtë Kosovën e refuzu duartrokitjet servile ndaj diktatorit. Ai, si brez, e kreu detyrën me nder e guxim qytetar. Në përleshjen me të keqen, që sundoi prej 1944-‘90, ai pranoi aktin sublim, që nuk mund të fitohej përballë shtazarisë së makinës shtypëse proletare, që fliste në emër të popullit, kundër popullit. Përvoja dhe eksperienca e jetës se re, plot liri mendimi e veprimi në Amerikë (ndryshe nga sa kaloi në kampet e burgut në Atdhe), sot i bënte apel, se heshtja ndaj krimeve është një e keqe pasive.

Dr. Repishti i qëndroi besnik idealeve të shokëve kundërkomunistë. Ai kujton me respekt kushëririn e vet Zyhdi Repishtin, viktimë e terrorit nazist, respektin pa rezerva për traditën, që i kushtoi jetën babait të tij ish-deputetit Hafiz Ibrahim Repishtit, nënës Hava Bushati (Repishti), viktimë e përsekutimit komunist, shokut të vuajtjeve Qamil Nikshiqi, vëllaut Vehbi Repishtit, motrës, të rinjve të Organizatës së Rinisë Demokratike, Fahri Rusi, Elez Troshani, Qamil Nikshiqi, Ndoc Gjoka, Matilda Gjoka, Xhevat Meta, Eqrem Rusi, Sulejman Qehaja; intelektuali erudit i lauruar në Itali, inxhinieri i pyjeve Fahriu i ekzekutuar; këshilltari i tyre Atë Dr. Gjon Shllaku O.F.M., mikut në vendlindje e Amerikë Prof. Arshi Pipa etj., të cilët, në unison, pranuan vuajtjen e vdekjen, duke fituar kënaqësinë shpirtërore të luftëtarit për liri e ngallnjyen mbi mbretërinë e Djallit.

Sami I. Repishti (1925) lindi në Shkodër në një ditë të ngrohtë korriku, në një familje patriotike qytetare. Gjyshi i tij ka nënshkruar Memorandumin e 13 qershorit 1878 të Lidhjes së Prizrenit në

20

Jeta Katolike

Shkodër. Babai ishte vullnetar në Rrethimin e Shkodrës më 1912-13, ishdeputet në vitet 1923-24, ka ranë viktimë e terrorit fashist italian më 1943. Kushëriri i tij është ekzekutuar nga nazistët gjermanë në kampin famkeq të Mat’hauzen-it më 1944.

Jeta kalon si pa u ndier. Gjendja ekonomike në familje nuk ishte e mirë. Por vogëlushi gjithsesi ishte i gëzuar, sepse jetonte moshën e vet dhe bukuritë e stinës.

Shumë nga bashkëmoshatarët e vetë nuk kishin rroba të mira dimri. Ata e kalonin egërsinë e stinës së ftohtë me tesha të vjetra e këpucë të dobëta, por sërisht gëzohej,

Rrethi familjar (nga e majta): Adam Safir, Ava Repishti Safir, Diana, Samiu, Susan dhe Daren Repishti New York 2000

se pranvera i risillte në faqe stinën e luleve, duke i lëmuar faqet e kuqe…

Në Tiranë, niset për të marrë pjesë në një konkurs, për shkollën e lartë jashtë shtetit. 112 kandidatura konkuronin për 28

KORRIK - SHTATOR 2006

udhëtuar drejt Italisë. Me një anije mallrash kaloi ujërat e Detit Adriatik e u afrua portit të Brindizi-t.

Samiu përfshihet në grupin kundërkomunist, që vepronte në mënyrë aktive e klandestine në Shkodër. Gjatë muajit maj 1946, u zhvilluan demostratat e para kundërkomuniste, të qeta, spontane, nën sytë e vëzhgimit të Sigurimit. Ishte momenti i funeralit të Aqipeshkvit katolik Imzot Gaspër Thaçit (1888-1946).

Proçesioni mortor elektrizoi Shkodrën nga Katedralja e Shën Shtjefinit deri tek vorrezat e Rrmajit. Turma të mëdha njërëzish të ekzaltuar katolikë e myslimanë ndiqte arkivolin, në heshtje e dinjitet, kundër diktaturës së hurit e litarit. Samiu kujton me shumë respekt fjalët e vendosmërisë së Atë Dr. Gjon Shhakut O.F.M., gjatë takimit të paharruar: “Nuk do të provokojmë; nuk asht roli jonë. Por, njikohësisht, nuk mund të heqim dorë nga Feja e nga Kisha e Romës. Ata janë Jeta e Nana e Jonë. Pa Ata, qënia jonë si klerikë, s’ka kuptim.” (f.

117) Sërisht me grupin e vet kundërkomunist bënin veprime të matura e shumë të kujdeshme, mbasi Sigurimi ishte në vigjilencë të plotë. Ai mendoi të shpërndante një trakt kundër pushtetit, duke kundërshtuar zgjedhjet elektorale fallco, që po përgatitshin komunistët më 2 nëntor 1945. Tre muaj më vonë, në Shkodër, filloi një valë e re arrestimesh masive të elementëve kundërqeveritarë, ku më së shumti viktimë ishte Kleri Katolik Shqiptar në Shkodër, nën prangat e së cilës u përfshi edhe Atë Dr. Gjon Shllaku.

Kuvendi, burgu i meshtarëve

Dr. Ibrahim Rugova e Sami Repishti Washington D.C. 1993

bursa studimi të profesioneve të ndryshme.

Mbas 2 ditëve, ai merr vesht se ka fituar një bursë studimi pranë Universitetit të Firencës. Gjatë vjeshtës përgatitet për të

Dhoma e qelisë së ftohtë, pranë Kuvendit Françeskan në Shkodër, ku qendroi Samiu, kishte një shtrat fjetje. Aty më parë kishte fjetur një frat i Kishës Katolike, por që nga plumbat e togës së pushkatimit kishte përfunduar në morg, e prej aty në ujërat e ftohta të lumit Kir... Ai qëndroi i lidhur në këmbë, kurse duart ia zgjidhën. I burgosuri i ri filloi të ëndrronte, për bukurinë e natyrës së Shkodrës, e cila nga patenzotët ishte shpërfytyruar e gjakosur keqas.

Samiu, ishte privuar t’a shijonte për së gjalli bukurinë e natyrës në vendlinje.

Mbas disa orëve të gjumit të rëndë nga mundimet e plagëve që pikonin gjak, sërisht kërciste dera e Ferrit dhe hynte xhelati, për të bërë ritin e zakonshëm me tortura

Dr. S.Repishti, është autor: “Ten Memorandum-The Plight of the Albanians in Yugoslavia”, (New York, 1988).

“Albania in Brief” (New York, 1993) “Pika Loti”, Tregime Burgu (Shkodër, 1997).

“Kosova-2000”, Përshtypje udhëtimi (Prishtinë, 2001) “Nën hijen e Rozafës”, Narrative e jetueme (Tiranë, 2005) Editor: Punimet e Seminarit të Parë Kulturor “Mbi Çamërinë” (New York-Shkodër, 2001) Breaking the Silence: “A Voice for Kosova1968-1995” (New York, 2001) Bashkëditor: “Studiues on Kosova” (New York, 1984) “Albanian Language Cometencies” (Peace Corp., USA, 1992) Bashkautor: “100 vjet, Lidhja Shqiptare e Prizrenit” (Roma, 1979) “Human Right in Yugoslavia” (New York, 1986) “Yogoslavia: The Failure of “Democratic” Socialism” (New York, 1988) “Seft-determination in Central East Europe” (Brugg, Ch, 1988) “Dissolution in Central East Europe” (Brygg, Ch, 1989) “The New Era” (Brugg, Ch, 1990) Për veprimtarinë e tij është nderuar me: “Recognition for Human Right” (Albanian American Nacional Organization, 1986) “Saint Nicholas Districtive” (Albanian Orthodosx Archidiocese in America, 1988) “Recognition-Fighter for Democracy” (Mr. & Mrs. Ë.I.Clinton, kandidat-President (1992)) “Medalje e Artë-Pishtar i Demokracisë” (Tiranë, 1992), me Motivacionin: “Për veprimtari demokratike në Shqipëri” “Urdhëri Naim Frashëri, Klasi I”, me Motivacionin: “Për veprimtari kulturore në ShBA (1995) “Operation Joint Guardian-Kosovo”, Medalje dhënë nga Presidenti Dr.Ibrahim Rugova (Prishtinë, 2000) “Recognition Honring…”, Dhoma e përfaqësuesve, Kongresi Amerikan, (2000), në 75vjetorin e lindjes.

“Medalja e Artë-Lidhja e Prizrenit”, akorduar nga Dr.Ibrahim Rugova (Prishtinë, 2003), me Motivacionin: “Për kontributin e njashtëzakonshëm në internacionalizimin e problemit të Kosovës.

Jeta Katolike

KORRIK - SHTATOR 2006

Takim me N/Presidentin G.H.W. Bush të SHBA-së , New York, 1986

fizike e psikologjike. Çdo ditë kishte metoda të reja torture sfilitëse. Akuzave të Sigurimit dhe kapitenëve xhelatë, Samiu, u jepte përgjigjen mohuese. Sërisht përtokë në kolaps, para se vdekja ta merrte në krahët e saj. Por, Zoti kishte vendosur, që ai duhet të mbijetojë për të dëshmuar të djeshmen e gardianëve, që shfrynin urretjen mbi viktimat e sistemit komunist. Për shumë kohë, nuk i lejuan të marrë ushqime dhe rrobat, që sillte nëna e motra nga shtëpia.

Sipas një akuze të parafabrikuar: “Sami Repishti ishte përpjekur për të rrëzuar pushtetin popullor me forcë”, në lidhje me “agjentët e fuqive të huaja”.

Shumica e akuzave ishin fallcifikime, që nuk kishin lidhje me të. Akuza më e “rrezikshme”, sipas Sigurimit, ishte se “armiku” S. Repishti, paraqiste rrezikshmëri, e me veprimtarinë e tij kishte “dëmtuar rëndë miqësinë vëllazërore me Jugosllavinë e shokut Tito”!!!

Grupi i të burgosurve, ku qëndroi Repishti, kishte 22 vetë, të lidhur me zinxhirë dy e nga dy, e të rrethuar nga dy rreshta roje partizanësh të armatosur. Dy të parët ishin klerikë: një fraçeskan katolik dhe një hoxhë imam. Të tjerët ishin katundarë, tregtarë, dy studentë e një ipeshkëv katolik shqiptar. Sapo dolën në rrugë, turma histerike e përgatitur nga partizanët çirrej: “Trathtar! Trathtar! Plumbin ballit! Plumbin ballit!” Gjyqi u zhvillua në sallën e kinemasë së Shkodrës. Tashmë, në vendin ku dikur qëndronte orkestra frymore e qytetit (ish-Banda e Bashkisë), kishin vendosur 22 karrige për të pandehurit dhe pak më larg qëndronin “avokatët”, që nuk kishin të drejtë të takonin klientët e tyre.

Prokurori pritej me brohoritje frenetike nga aktivistët e baltës, që si lukuni ujqër-

ish, lëshonin thirrje për gjak: “Pushkatim!

“Varje në trekëndsh!” “Plumbin ballit”, “Ti mbysim armiqtë!”, “T’u shypim kokën!” “Kriminelë! Kriminelë!” etj. Dr. Repishti me dhimbje e trishtim kujton: “Skenari ma i dhimbshëm u përjetue me aktakuzën e Ipeshkvit të Zadrimës.

Krejtësisht i pafajshëm, kleriku i naltë u përgjigj me guxim, e mohoi çdo akuzë që iu drejtue, atij ose Kishës Katolike. Në një moment ballafaqimi të ashpër, kur kryetari e pyeti me përbuzje: - Cili je ti që flet kështu?”, prelati katolik, u përgjigj me za të plotë: “Jam Ipeshkëv i Kishës Katolike Apostolike Romake Shqiptare. Salla ra në heshtje të plotë për disa sekonda. Kryetari u gjet i papërgatitun, e prokurori me nji za të fuqishëm ia ktheu: “Ti je nji trathtar! Ja cili je ti, nji anmik i betuar i popullit!” Ipeshkvi nuk u përgjigj.

Fjalët e prokurorit u ndoqën me thirrje të çmenduna të shikuesve në sallë: “Poshtë trathtarët! Poshtë trathtarët! E mandej, si me një urdhën, turma filloi të këndojë kangë partizane. Në sallë u ba nji rrëmujë e madhe. Para mikrofonit, ipeshkvi i patundun, shikonte trupin gjykues që lejonte nji manifestim publik në sallë, e heshte. Prokurori, që qëndronte në kambë, e shijonte plotësisht këtë manifestim “spontan” popullor.

Rojet tona qeshnin. Na ishim ngri në

Ballina e librit “Pika Loti”

21

Dr. Sami Repishti (kryetar) Simpozium mbi Kosovën (City University of New York, 1989)

karriget tona nga qëndrimi burrëror i Ipeshkvit, nga manifestimi skandaloz i gjykatës e kthimi i procesit gjyqësor në nji komedi politike, me gjithë elementin tragjik, që e përshkonte atë anembanë.”

Dhe rezultati i dënimeve me burgime, në pretencën e Gjyqit Ushtarak, dhënë nga Prokurori, që përfaqësonte diktaturën e hurit e litarit, ishte skandaloz e për faqe të zezë. Nga 9 të akuzuar, duke përfshi edhe Ipeshkvin trim, u dënuan me vdekjepushkatim. Të tjerët morën dënime prej 15 vjet heqje lirie deri në burgim të përjetshëm. Qytetari S. Repishti, dënohet nga pretenca e gjyqit me 15 vjet heqje lirie.

Repishti e Atë Ciprijani Sërisht, në burg, takohet dhe bisedon me ditë të tëra me Atë Ciprijan Nikën, njeriun diturak, zotërues i disa gjuhëve të huaja dhe shumë bujar e fisnik në shpirt.

Atij i ka mbetur e ngulitur në kujtesë burrëria e fratit të patundur, për ideale të shenjta Fe-Atdhe: “Biri im, me vrasjen time, komunistët duen me vra të vërtetën!” Atë Çiprijani i la amanet të riut bashkëvuajtës Sami Repishtit, që të tregojë të vërtetën, kurdo që të dalë nga burgu, tregoje të vërtetën e futjes së armëve në Kishë nga një seminarist i përjashtuar nga shkolla, për shkelje të rregullave të Kuvendit.

Dr. Repishti tregon: “Ai akuzohej për mbajtje armësh në Kishë. Kjo akuzë e vriste shumë ndërgjegjën e këtij shërbestari, për damin që mund të pësonte Kisha. E vërteta, ashtu si më tregoi ky bir i Sh’Françeskut, në çastet ma kritike të jetës, e para vdekjes, ishte se ai kishte ra viktimë e nji gjesti të pamenduem mirë, nji ngjarje banale: katër armë të lanuna aty nga nji seminarist austriak, ushtar gjerman, tue

22

Jeta Katolike

pritë rastin me i hjedhë përjashta pa zhurmë. Frati i pafat ishte denoncue nga nji semnarist i përjashtuem për shkelje të rregullave të Kuvendit. Sigurimi e shftytëzoi këtë rast me nji propagandë gënjeshtare, që kaloi kufijtë e vendit tonë, e që reklamonte përgatitjen e nji kryengritje të organizueme nga kleri katolik shqiptar. Mbas nji demaskimi zyrtar të turpshëm e të organizuem, katër klerikë të naltë françeskanë u ekzekutuen, e rreth tridhjetë të tjerë u dënuen me burgime të randa.

“Pushteti” kishte gjetë nji rast shumë të volitshëm me eliminue klerin katolik në Shqipni, qendrën ma të fortë e ma të përgatitun antikomuniste. “Ajo që më shqetëson pa masë”, më thotë frati para vdekjes “ashtë mashtrimi i popullit, e kam frikë se ka edhe nga ata që e besojnë…” (f.181)

Lamtumirë nënë e vendlindje!

Ishte dita fatale për Samiun, atdhetarin e vendlindjes dhe Shqipërisë. Me një revolver e dy bomba dore, ai me shoqëruesin, u nisën drejt kufirit. Ai nuk mendonte më për rrugën e kthimit mbrapa, por përpara dhe vetëm përpara drejt shtigjeve të lirisë me çdo çmim. Nëna, kjo krijesë e përsosur e botës njerëzore, e ndiente thellë në shpirt se edhe Samiu do të largohet nga foleja e vogël e shtëpisë, ashtu sikurse kishte bërë djali tjetër para tij. Dy miqtë e ngushtë, studenti Muhamet Fejza e bujku Muho Sami Toshi, kishin vendosur të vdisnin për të shpëtuar një shpirt

KORRIK - SHTATOR 2006

arbërori nga dyert e Ferrit. Ata ndihmuan Samiun të arratiset, si heronj të heshtun…

Profesor në Universitetin e New York-ut Ishte pjesëtar i rezistencës, kundër pushtuesve italian e gjerman në Shqipëri, si student, kundërshtoi diktaturën komuniste të prosavendosur në vendin e shqiponjave. Më 1946 u arrestua dhe u dënua me 15 vjet burgim të rëndë, kryesisht për kërkesat e tij për demokraci dhe zgjidhjen e problemit dardan. Nëna, vëllai dhe motra e tij, vuajtën në kampet e internimit në Berat dhe Tepelenë. Më 1959, u arratis në ish- Jugosllavi, ku u burgos përsëri, e mbas shumë vuajtjesh, emigron në ShBA (1962), ku jeton edhe sot me familjen. Ka bërë studimet e mesme në Shkodër, dhe ata universitare në Firenze (Itali), në Paris (Francë) dhe ka dokturuar pranë departamentit të Frëngjishtës në City University of New York në vitin 1977.

Për 25 vjet me rradhë, ka dhënë mësim në kollegjet amerikane. Ka qenë kryetar i departamentit të Gjuhëve të Huaja për shkollat e qytetit Malverne, New York, dhe pedagog i jashtëm pranë Aldephi University New York. Në vitin 1991 është autor i më shumë se 100 studimeve dhe artikujve me tema shqiptare dhe të drejtat e njeriut, kryesisht për shqiptarët në ish-Jugosllavi dhe çamët, të botuar në shtypin amerikan dhe shqiptar. Ka qenë koordinator për ish-Jugosllavinë dhe Shqipërinë pranë Amnesty Internacional në ShBA për periudhën e vitëve 1979-

1982. Është i pari shqiptaro-amerikan, që ka dëshmuar para Kongresit Amerikan për Kosovën në prill të vitit 1965, dhe ka vijuar me dëshmi të shumta para komisioneve kongresiane dhe qendrave studimore amerikane, kryesisht për problemin kosovar. Në vitin 1986 kërkoi hapjen e Zyrës Amerikane në Prishtinë, që u realizua me sukses në vitin 1996 dhe atë kosovare në Washington, që u aprovua nga Presidenti i 46-të i ShBA-së William Jeferson Clinton më 1993. Që nga viti 1965, vazhdon të jetë njeri nga aktivistët më të njohur për kontaktet e vijueshme me përfaqësuesit e Kongresit, Departamentit të Shtetit dhe Shtëpinë e Bardhë, në mbrojtje të interesave të mbarë popullit shqiptar, pa ngjyra ideologjike.

Dr. Repishti, është bashkëthemelues i Lidhjes Qytetare Shqiptaro-Amerikane (1986) dhe drejtor ekzekutiv (1989-1992), themelues dhe president i Kosova Relief Fund, USA., Inc. (1978 dhe sot), bashkëthemelues i Amerrican Friends of Albania dhe sekretar/arkëtar i saj (1992-1996), bashkëthemelues i Këshillit Kombëtar Shqiptaro-Amerikan (NAAC 1996) dhe president i parë (1996-1998). Ai është antar i bordeve drejtuese të disa organizatave shqiptaro-amerikane. Vazhdon të merret me studime shqiptare dhe mbrojtjen e të drejtave të njeriut. Është i martuar me Dianën e ka dy fëmijë, një djalë Daren me profesion mjek, e një vajzë Ava avokate, me nipa e mbesa. klajdkapinova@yahoo.com

Falenderim Redaksia shpreh përgëzimet e ngrohta për aktivistin e palodhur dhe anëtarin e Këshillit të Kishës “Zoja e Shkodrës” Z. Gjon Chota, për gjestin bujar të shprehur në parapagimin e 10 abonimeve të reja, të cilat, do të shpërndahen në SHBA dhe vendlindje.

Jeta Katolike

KORRIK - SHTATOR 2006

23

Shpirti i ëmbël i Krishtit kontrollon jetën e një komuniteti Hartsdale! Një vend i zgjedhur midis bukurive të shumta që ka Nju Jorku, midis entuziazmit natyror dhe shpirtëror ngrihet Kisha katolike “Zonja e Shkodrës”. Ajo është vizioni i jetës së një komuniteti, që beson Zotin e vet, Jezu Krishtin. Jezusi është aty, me qetësinë e Tij, me eksperiencën e Tij, në qëndër të të cilit qëndron një Kryq - kryqi i besimit, lutja në qetësi.

Komuniteti ka kryesisht banorë të zonave veriore të Shqipërisë, por edhe nga vise jashtë kufirit shqiptar, emigrantë të ardhur në vite të ndryshme. Ata mblidhen në Shtëpi të Zotit, si një egzistencë njerëzore e kombëtare brënda së cilës, liria fetare, si e drejtë njerëzore dhe demokratike, si forcë besimi, i shtyn njerëzit drejt rrugës së Zotit, drejt dashurisë. Shqiptarët katolikë të New York-ut, jeta e të cilëve njeh vështirësi të ndryshme të përfshirjes në jetën amerikane, ruajnë si vlera të jashtzakonshme dashurinë e besimin tek Zoti, Mesinë, që transformon jetën e tyre, Hyjnisë, që vdiq për ta, Zotin, që është me ta, Zotin, që është dashuri. Ata ruajnë si diçka të shenjtë identitetin e tyre kombëtar, me ndjenjën e krenarisë së origjinës, si një disiplinë perfekte familjare, nga e cila buron krenaria e të qënit shqiptar.

Të larguar në vite, larg politikës, por pa hequr interesimin për Atdheun e tyre, ata janë një shëmbull i shkëlqyer sesi ndërtohet jeta edhe në vështirësi, kur ke besimin tek Zoti, kur zemrën e ke të mbushur me dashuri, larg urrejtjes, pranë paqes e të vërtetës në shënjtërinë e jetës.

I përndershmi Dom Pjetër Popaj predikon Krishtin, si një relacion unik human, lavdia e të cilit qëndron tek dashuria për jetën, tek mirësia e ai me fjalën e urtë të Krishtit i bën njerëzit të ndjejnë Universin, duke i futur besimtarët në brendësinë e qiejve. Është fjala e urtë e Krishtit, e vërteta, duart e mëshirës, gjaku i Krishtit, që i drejton njerëzit drejt rrugës së paqes. Në këtë Kishë, Krishti flet shqip, ashtu ndjeshëm, butë e ëmbël, Ai edukon me sakrificën e Tij.

Kjo sakrificë është mundimi i një qënie që e sjell gjithshka të vërtetë te besimtarët e vet, edhe diellin edhe dritën, që mbushin duart e tij, me frymën e dashurisë plot freski për kohën në të cilën jetojmë.

Ky komunitet, me besim katolik dhe identitet shqiptar, është një shëmbull i traditave të mrekullueshme shqiptare, inteligjenca e së cilës është skalitur në memorien botërore. Me figura

Donika

TIMKO të këtij kalibri, si: Gjergj Gjon Kastrioti Skënderbeu e Nënë Tereza, si simbole, prezantojnë denjësisht vlerat shpirtërore të shoqërisë shqiptare, vlerat e vyera të një kombi, që ka bërë histori në Krishtërim, për të cilat, shqiptarët kanë të drejtë të krenohen. Pa e hequr vëmëndjen nga zhvillimet e fundit në mbarë kombin shqiptar, duke shpresuar se politika e shoqëria shqiptare do ta gjejë rrugën që çon në vlerat shpirtërore, në zhvillimin e shoqërisë shqiptare, ata ndihmojnë familjet e tyre kudo që ato ndodhen, si: në Shqipëri, Maqedoni, Kosovë, Mal të Zi etj. Është ky një detyrim material për familjet, që i rritën mes vështirësish e sakrificash në vitet

e vështira që kaluan, pa harruar dhe detyrimin shpirtëror, dashurinë për ata që i lindën e u dhanë jetën. Famullia “Zonja e Shkodrës”, organizon krahas shërbimeve fetare edhe veprimtari artistike si festivale e mbrëmje, në të cilat shqiptarët çfaqin vlerat e tyre. Në mërgim, në New York, ku forca asimiluese drejt jetës amerikane është aq e fortë dhe e shpejtë, nëse dikush të pyet çfarë nacionaliteti ke? Ju i përgjigjeni amerikan. Mirëpo rracat dallohen. P.sh., shqiptarët katolikë janë të një lloj standardi. Ata janë

shtatlartë, pjella të një vëndi, që janë ushqyer më të njëjtën aromë, që të bën t'i dallosh kudo ku janë, në rrugë, në tren, në shkolla, si racë e bukur. Këta lisa vigan janë rritur me aromën e freskët të bjeshkëve, me mjaltin dhe qumështin e freskët, që Zoti e natyra ua ka dhënë pa kursim. Ndaj shpesh ata nuk gabohen, kur i drejtohen njëri -tjetrit shqip direkt kudo ku janë.

Në mërgim, Liria, është një ëngjëll brënda së cilës drithërohen deri në madhështi vuajtja, dashuria e malli. Janë këto forca natyrale njerëzore e hyjnore, që ngjizen në trupin e emigrantit, nga të cilat ai nuk shpëton dot gjithë jetën. Pak ose aspak, vlejnë fjalët për ata që kritikojnë shëndetin moral të emigrantëve, të cilët, jetojnë larg vëndit të tyre. Emigrantin e nxori jashtë, mendja e verbër e një politike, e nxori oksigjeni i pamjaftueshëm i një kohe të vështirë, dëshira për paqe dhe punë. Paqja, funksioni organik i shpirtit. Paqja, kjo këmbanë e etur për tingujt, që aq me dashuri predikohet në Kishën katolike “Zonja e Shkodrës” në Hartsdale në New York.

Paqja ky ligj perfekt i Zotit, kjo thinjë e jetës dhe sakrificave të tij, merr vlera apsolute, për një komb, siç janë shqiptarët, që kanë vuajtur e vuajnë kaq shumë, për një botë të trazuar të mbushur me fjalë boshe, me urrejtje, pasione e egoizëm, ku urrejtjet ndaj paqes, dashurisë e jetës janë kthyer në fantazma, që me injorancën dhe verbërinë e tyre mbjellin neveri, e cila synon të shkatërojë vlerat njerëzore e ta çojë botën drejt shkatërimit.

Kohët e fundit, Kisha katolike organizoi një Festival rreth ambjentit të saj, ku midis aktivitetit të rinjët kërcenin valle të traditës. Më tutje servirej ushqim tradicional shqiptar e përmes Parkut të Lojrave, fëmijët argëtoheshin, sipas dëshirës së tyre. Të tjerë bisedonin për hallet e përditëshme, halle emigrantësh. Pak më në thellësi, tek fillonin pemët e larta, diku aty rrëzë një peme, mbi barin e njomë e të butë, ishte ulur një djalosh. Ai lëvizte duart ngadalë mbi fyell, një melodi që të rrënqethte, një melodi hyjnore baritore, që mbase Zoti e kish krijuar, kur kish kaluar nëpër Shqipëri, ndoshta diku në vëndin apo bjeshkët e tij. Ato tinguj vinin erë dafine. Pranë tij u afruar e ëma, nuk guxova t’i flas, ishte momenti kur loti i shndriste në faqe.

24

Jeta Katolike

KORRIK - SHTATOR 2006

Dritë në histori: Martirizimi i klerikëve…

E vërteta vonon, por nuk harron…

(Në gjurmët e një krimi) Nga Genc Hoti, Australi Ekziston nji roman, mbi të bamet e Sigurimit t’Enverit (shtetit), me titull: “Gjurmët të çojnë në qelë”. Kur sot, e gjithë e kaluemja e drejtsisë shqiptare asht vue në pikëpyetje të plotë, vetvetiu lind dëshira e verifikimit në planin e saktësisë, kjo më shtyu me shkue në Qelzën e Pukës, që asht vendi i ngjarjes. Për çudi, përmbajtja e romanit përputhej 99.99% me rrëfimet e katundarëve (përveç një pike), por me kahun e kundërt. Atje morëm vesht se epilogu i ngjarjes i përket Shkodrës, me 12 nandor 1958 dhe ishte nji prej dy ngjarjeve kryesore, që sherben për dënimin e Klerit Katolik në Shqipni (K.K.Sh.), në fushën e krimit (tjetra ishte futja e armëve në Kishën e Fretenve, në rrugicën e Gjuhadolit, të cilën e denoncoi Pjerin Kçira, si vepër të bame nga ai vetë me urdhën të Sigurimit).

Romani mbështetet në seancat gjyqsore të bame me 1958, veçse tepër-tepër larg të vërtetës, ku u akuzue bariu shpirtnor i banorve të katundit Qelzë Dom Engjëll Kovaçi (19201958); si vrasës, imoral, hajdut e politikan dhe u dënue me vdekje me vendimin #12 dt.13-XI1958.

Dëshmitarët e kohës në burg pohojnë, se Dom Engjëlli pat lëshue nji brimë gjithë tmerrë, kur i komunikuen momentin e pushkatimit (ekzekutue me 10-XI-1958, simbas njoftimit të Kampit 315 të Shkodrës). Pikërisht ky fakt më pat futë dyshimin prej kohësh, mbasi nuk kishte asnjë arsye nga ana e Dom Engjëllit, që ai t’i bante qejfin kriminelave në çastin e fundit, por atje duhet të kishte ndodhë diçka, që e kishte detyrue priftin të mbante atë qendrim në gjyq, mbasi, kur e pat pyet Prokurori për marrdhanjet me të motrën (kjo e vetëm kjo u kujtohet të gjithëve, sesi i akuzuemi me gjysë zani, se nuk kishte ma shumë) e pat pohue, por motra jo vetëm trimneshë, por edhe me za shumë kundërshtoi me forcë, tue tregue sesi Kryetari i Degës së Punëve të Brendshme të Shkodrës (D.P.B.Sh), si linçues i kishte futë grykën e revoles në gojë asaj, për të pranue dhe nënshrkue këtë ide të çmendun (dëshimtarët e gjyqit me 1958 janë gjallë e të shumtë, në mes të qytetit të lashtë).

Besa e malsorit - tashma e shkatrrueme totalisht, prej politikës përçase të PPSh, kuptohet, dhunimi, tortura e masakrat e kishin ba të vetën mbi trupin e këtij bariu, por i premë në besë prej vetvedit, se kishte pranue çka as nuk i shkonte kujt nëpër mend, kur mërrijti për nji çast me kuptue se asht para pushkatimit, krejtë-

sisht i pafajshëm, protestoi deri në çmendi. A mund të ketë fakt ma kuptimplot, për ata që dëshirojnë me dijtë të vertetën? Çfarë ka ndodhur, simbas romanit, dhe si asht e vërteta? (Padyshim, që kjo e fundit asht e re për lexuesit shqiptar në përgjithësi, mbasi në veçanti njohunitë për tragjedinë janë përafërsisht të plota).

Simbas auktorit të romanit, në afërsi të Kishës së katundit Qelzë, kryhet nji vrasje, mbasi viktima në fjalë ishte operativi i Sigurimit të katundit. Vrasjen e kreu prifti i katundit Dom E. Kovaçi, i cili, e tërheq me anë të së motrës viktimën në pritë, e vret e mbasandej largohet, tue krijue alibinë, se nuk ka qenë atje kur asht krye krimi.

Përmbajtja e romanit përshkruhet prej nji gjuhe të besueshme për lexuesin, por për nji dëshmitarë, që ka asistue në gjyqin e Shkodrës me 1958, gjithçka asht e pavlefshme dhe gënjeshtër (e keqja e ne shqiptarëve asht se i shohim gjanat me njianshmeni dhe të izolueme prej ambjentit rrethues dhe ndihmës të fakteve).

Dëshmitari, i saktë e i plotë i prapaskenës se gjyqit të zhvilluem me 1958, do të ishte Kryetari i D.P.B. Gen. Hilmi Seiti (i vdekun pak ma vonë me 1961, prej hemoragjisë celebrale në zyrën e Sekretarit të parë të PPSh të Shkodrës Sul Bahollit (gojët e “këqia” thonë se e zhduku vetë Sigurimi i Shtetit (S.Sh.), për të humbë gjurmët e krimeve të përbindshme, që kishte ba ai në sigurim gjatë asaj periudhe në Shkodër), por për fatin e keq të kriminelave, ai nuk jetoi ma, dhe detyrimisht i vetmi dëshmitar i saktë janë banorët e katundit Qelzë, të cilët sot dëshmojnë për fakte jo vetëm të reja, por edhe të kundërta.

Ne po japim vetëm materialin e mbledhun në Qelzë, saktësia e së cilit asht e lidhun me gjyqin e Shkodrës të 1958. Hamendjet e perdoruna nuk janë krejt ashtu, mbasi ato lidhen me ngjarje konkrete, dhe për të cilat ka edhe dëshmitarë, edhe pse kanë kalue plot 48 vjet.

Gjithçka u përgatit në zyrat e S.Sh. dhe pat si promotor fillestar politikën përçarëse të PKSh-PPSh, e cila u realizue me futjen e grindjeve midis familjeve të malcorëve me anë të disa vrasjeve. Me këto vrasje, Sigurimi realizoi, jo vetëm faktin e sipërm, por provokoi nji mosbesueshmeni ndaj bariut shpirtnor të fshatarëve (sa mbërrijti kjo, u provue vetëm më 1990).

Politika e ndjekun n’atë kohë ishte krejt e panjoftun për popullin shqiptar, por që malcorët e kishin dëshifrue me kohë në dy kandvështrime: Sëpari, Malcia e ka konsiderue Enver Hoxhën dhe komunizmin e tij pushtuesa, të

Dom Engjëll Kovaçi barabartë me malazezin e serbin (bile edhe sot thonë “kur kanë hi këta”); Sëdyti, periudha, që përkon me propaganden e luftës kundër diversantave (1946-1958), ka qenë periudha që Enveri pushtoi Shqipnin e Veriut dhe e vuni atë nën skllavërinë e vet.

Vetëm ky fakt dhe vetëm ky, ka qenë shkaku i tragjedisë së mavonshme dhe aspak prifti si subjekt në vedi.

Kjo kuptohet edhe prej faktit se Dom Engjëll Kovaçi ka qenë i denuem edhe me 1954 (me vendim #33 dt. 16 qershor, por për moskallxim krimi kundër shtetit, simbas nenit #226) me 5 vjet burg, prej të cilave bani tri vjet. (Del pyetja: Pse u lirue para kohe!?).

Disa ditë përpara vrasjes, Dom Engjëlli largohet nga Qelza për punët e tia, kurse forcat e sigurimit, pikërisht këtë kohë, kryejnë krimin n’afërsi të Kishës pa prift, tue vra operativin e zonës Markun. Ai, ka shumë mundësi që asht vra edhe në përpjekje me malcorët e malit, ndërsa Sigurimi e shfrytëzoi këtë rast për qëllimet e tija tue eliminue edhe Dom Engjëllin fizikisht. Domethanë nuk ishte se Dom Engjëlli asht largue mbas vrasjes, por asht krye vrasja mbas largimit të priftit prej katundit, gja të cilën e tregojnë katundarët, pikërisht kjo u fsheh në gjyq dhe u dëshmue e kundërta, tue e ngatërrue qëllimisht kronologjinë e ngjarjes, nji diçka e njoftun ndër gjyqet komuniste, mbasi populli i Shkodrës asht dëshmitarë, mbas 48 vjetësh, për nji ngjarje analoge, ku u vra lulja e rinisë shkodrane dhe S.Sh. njofton kronologjinë si i intereson atij.

Sesi u ba puna me kufomen e viktimës dhe a u fut në Kishë, ajo nuk ka rëndësi, mbasi faktikisht prifti i katundit Qelzë u arrestue për vrasjen e kryeme prej forcave të Sigurimit dhe si pasojë tjerat çështje që vijnë mbas, janë plotësisht të kjarta, mbasi Dom Engjëlli atëherë ishte në hetuesi e për 7 muaj u realizue

Jeta Katolike

KORRIK - SHTATOR 2006

projekti.

Se çfarë ka ndodh aty, këtë nuk e dijmë.

Asht fakt, se S.Sh. me K.K.Sh., ka përdorë të gjithë mjetet e metodat ma shnjerëzore, për t’i ba me pohue gjanat ma absurde. Kjo dihet botnisht. Por dihet edhe se kush prej torturës merrte përsipër faje të paqenuna, mbas gjyqit të “popullit” eleminohej fizikisht. Kështu edhe çështja mbyllej si donin ata.

Në këtë rast gjyqi “vertetoi” edhe se Don Engjëlli ishte një “vrasës ordiner”, edhe pse nuk kishte asnji lidhje me krimin.

Organizatorët e vrasjes dhe të gjyqit (mbasi përveç Gen. Hilmi Seitit, në sallën e gjyqit, kanë asistue edhe dy gjeneralë të Ministrisë P.B.), donin me përgatitë nji terren sa ma të dënueshëm prej popullit e, aq ma tepër të damshëm për priftin, gja e cila në dukje ecte siç dëshironte S.Sh. Por këtu i ngeci sharra në gozhdë.

Njëna prej dy motrave të priftit, tue mos mujtë me mbajtë mbi vedi nji turp të tillë, proteston me forcë, tue denoncue para popullit të terrorizuem të Shkodrës, se ai gjyq ishte nji akt mashtrimi i plotë dhe se asgja nuk ishte siç propagandohej. Të gjitha pohimet e paqenuna ishin mbërrijtë prej S.Sh., me tortura të papërshkrueme, gja e cila e detyroi trupin gjykues me mbyllë edhe seancen gjyqsore, për të vazhdue mbas dreke për qejfin e tyne. Trimnija e kurajoja e saj u shpërblyen me 25 vjet burg, me vendimin #12, dt. 13/XI/1958. Në nji farë mënyre, ky akt i kësaj burrneshe, solli deshtimin e suksesit të gjyqit në drejtim të besueshmenisë. Atëherë S.Sh. veproi në krahun tjetër, mbasi e kishte përgatitë edhe variantin tjetër, po të ndodhte ajo që ndodhi; arrestoi edhe Pader Leonard Shajakun, tue e akuzue për mosdenoncim krimit në rrëfim prej Dom Engjëllit (gja që nuk kishte si me qenë, përderisa nuk ishte as vrasje prej Dom Engjëllit), për vrasjen hipotetike e dënon me heqje lirie, kur ai ishte ma shumë se 70 vjeç, fati i të cilit s’dihet as sot…

Me këtë krim u mbyll procesi e mbas nji muaji u ekzekutue, ku menjiherë do të fillonte edhe propaganda e shthurun kundër klerit katolik, deri në mbylljen e kishave, tue i pasuar me nji seri pafund gjyqesh fallco në veçanti kundër klerikëve katolikë, tue i veshë çka i ka ardhë përdoresh S.Sh. Mbas të gjithë këtij informacioni, a kemi të drejtë të pretentojmë mbi pamjaftueshmëninë e Vendimit të Kuvendit Popullor (sot Parlamentit), kur realizoi pafajsinë e të denuemve të ndërgjegjës? Asht në nderen e Parlamentit me ndreq gabimet e “drejtësisë” shqiptare, kur ata lidhen me veprimet e S.Sh. Për njohuni të dy motrat e Dom Engjëllit janë në Shkodër e jetojnë thjeshtësisht. Ato nuk pranuen me ba asnji dëshmi, por kjo nuk do të thotë se ato nuk duen drejtësi. Mbërrijta me kuptue se ato jetojnë me hijen e zezë të Sigurimit komunist, që i ka ndjekë për vite me radhë, e sigurisht shkëputja asht e

vështirë, mbasi e kanë pague tepër shtrejt. Të friksueme deri në palc nga politika shtypse e rregjimit të E. Hoxhës, ato bajnë mbi vendi nji krim të paqenun si dhe të vërtetën e madhe të ngjarjes së Qelzës.

Bibla thotë: “Non coronabitur nisi legitime certeverit! (Të mos i jepet kunora, po të mos ketë luftue simbas rregullave).

N’emen të katundarve të Qelzës së martirizueme, kërkojmë përsëritjen e gjyqit të të ndjerit Dom Engjëll Kovaçit, po jo vetëm në

25

Shkodër, mbasi fileja shpirtnore ka të drejtë të asistojë në seancat e gjyqit. Katundarët hjedhin në gjyq “drejtësinë” shqiptare për shpërdorimet e bame dhe kërkojnë drejtësi për bariun e tyne shpirnor të dikurshëm, qe u masakrue pa faj.

E drejta vonon, por nuk harron. “Mund të gënjesh nji pjesë të popullit për nji farë kohe, por nuk mund të gënjesh të tanë nji popull për të gjithë kohën”, ka thanë ish-Presidenti i ShBA-së z. Abraham Linkoln.

ZADRIMA, DJONOVIC & GOJÇAJ, LLP ATTORNEYS AT LAW

REPRESENTING THE ALBANIAN-AMERICAN COMMUNITY ON ALL MATTERS:

CIVIL REAL ESTATE - SALES - PURCHASES - MORTGAGES - REFINANCING

BROKERING CONTRACTS LANDLORD & TENANT ARBITRATION

PLEASE CALL FOR AN APPOINTMENT. WE OFFER FREE CONSULTATION.

WE SPEAK ALBANIAN – NE FLASIM SHQIP.

(914) 285-1111 ALBANIAN ATTORNEYS FOR THE ALBANIAN COMMUNITY

Avokatët Shqiptarë për Komunitetin Shqiptar 99 MAMARONECK AVE., SUITE 2 WHITE PLAINS, NEW YORK 10601

Jeta Katolike

26

KORRIK - SHTATOR 2006

• Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike • Nana Tereze

Kolec Traboini

(1910-1997)

Boston

LUTJE Hapna sytë tanë, o Zot Që të mund të shohim Ty Te vëllezërit dhe motrat tona.

Hapna veshët tanë, o Zot, Që të mund të dëgjojmë thirrjet E atij që ka uri, të ftohtë, frikë, Dhe të atij që është i shtypur.

Hapna zemrën tonë, o Zot, Që të mësojmë për të dashur njeri-tjetrin Ashtu si do Ti. Falna përsëri Shpirtin Tënd, o Zot, Që të bëhemi një zemër e vetme dhe një shpirt i vetëm, Me emrin Tënd.

Ashtu kjoftë!

UJKU I PLAKUR

Prof. Dr. Simon Pepa (1936-2002)

Kurrkush nuk niset për tu mbytur në det por, për ta kaluar detin, o, peshkun e madh në breg për të sjellë.

NDARJE EMIGRANTI

Ëndrrat mbase kurrë nuk mund ti zë me dorë, por dora drejt tyre gjithnjë zgjatet, paçka se një vajzë e bukur në shtrojën time, kurrë më s’do të bjerë,

Po nisem, nënë e dashur, nëpër shtegtime larg Dhe vala k’tu pranë teje, kushdi kur do t’më sjellë Ja! Ashtu si pulëbardhat që rrugën marrin varg Do t’endem edhe unë, kahdo jeta t’më hjedhë.

nuk pushoj dot së dëshiruari, më thotë marrok vitengrysur-nuk e di, ajo çfarë di, se është se: ujku mbetet ujk edhe i plakur…

Po iki, kush e di, kur do të kthej pranë teje Bekimin që më dhe të shtrenjtë do e ruaj sa mot

Lasgush Poradeci

Prof. Martin Camaj

(1899-1987)

(1925-1994)

E di, k’shtu e ka jeta, ti mua do t’m’kujtosh Gjithëher’ n’ndërgjegjen tënde do t’ruhet emri im Me letra e përshëndetje ti mallin do e kalojsh Dhe në shtëpin’ atërore do t’m’ruajsh çdo kujtim.

Po nisem përgjithmonë në t’largëtat shtegtime Larg teje do të endem me ditë, me javë, me muaj Porse gjithherë ty pranë do t’kem n’t’ëmblat ëndërrime Në shpirt do i ruaj t’skalitur dy sytë e bukur tuaj…

Ç’U MBUSH MALI Shqipëri! moj nëna ime, Më ke ritur me thërrime!

Shqipëri! të qofsha falë, Të kam nënë-e më ke djalë! Ç’u mbush mali me dëborë, Ç’u mbush deti me pamporë, Seç u mbush e shkreta Vlorë Plot me krushq e me dasmorë: S’janë Toskë-e Malësorë Me flamur të kuq në dorë Si dhëndurë me kurorë. Ç’u zbardhë malet, ç’u zbardhë: Nga çdo anë seç na ardhë Shqipëtarët gunë-bardhë.

Seç na ardhe palë-palë Dyke rutulluar malë Kush më këmb’ e kush më kalë, Kush më shpejt, kush më ngadalë: Kush i lum e kush i gjorë Kanë zbritur mun në Vlorë, Mun në Vlorën e lirisë, N’atë thelb të Shqipërisë.

ELEGJI E PARË Kur kam me qenë i këputun nga mundi i vjetve të rrëpirta sa i shkamb mos të vij keq ty, taze, për mue të shtrimë mbi drrasat e vdekjes, kingj i gatuem për flije.

Leni plakat të qajnë mbi mue at ditë për njerzit e vet, vdekë qysh kur.

Edhe nji amanet, moj grue: kur viq im atë, premë dy qe me ngimun të unshmit e thenglat e lamit me grimca buke.

Por un do të vdes mes njerzve gjithmonë të ngishëm, prandaj ndër drekët e mija qitni vetëm kafe të idhta.

Birit tim, që mori rrugët e mërgimit

Pra, zemër, nënë e dashur, e fortë qëndro pranë meje

E fshij dy sytë e lodhur që t’rigojnë lot.

Më rrite, m’bëre burrë e unë rrugët mora Në moshën më të re prej teje jam larguar O Zot! Sa rëndë e pata, kur shpinën ty ta solla Por k’shtu qe fati i jetës, kështu për mua qe shkruar.

Veç një amanet t’vogël kjo zemër ëndërrtare S’bashku me lamtumirën, o nënë asht tue e lanë Sa her’ të shihsh në qiell pulëbardhat shtegëtare Kujto dhe një shpirt t’lodhur që endet në botë t’paanë..

Prof. Alfred Çapaliku Shkodër

Frederik Reshpja

CAKU

(1941-2006)

Të vdekurve u veshin këpucë të reja, Se duhet të shkelin në udhë pa krye, Mirazh shkretëtire në rendje pafund, Pa semaforë e vija të bardha e shtylla, Pa policë trafiku e manekinë mode, Pa kalimtarë në sens të kundërt si duna, Për gjetjen e orës, adresës së saktë.

Mbi kalldrëme shtruar me gurë sizifi Trokasin shojet e ngrëna si patkoj kuajsh, Ciasin gomat si në përplasje veturash, Thyhet njëqind copash pasqyra e lustrës.

KËNGË LAHUTE Më zuri gjumi i balladave Dalin etrit pleq në prag të rapsodive Dhe natë e ditë një zog më rri në kryet.

O ti zogu i zi i amanetit, Për ku vrapoin të bësh shi, o zog?

Dy tre shira ranë e u bë dimër, Dy tre net u deshëm dhe u harruam.

Do të ngrihem e do të marr dynjan Por gjumi i balladave nuk më lë.

Dy tre shira ranë e u bënë dimër, Dy tre net u deshën dhe u grindem.

Jeta Katolike

KORRIK - SHTATOR 2006

• Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike •Sofra poetike • Gjergj Lacuku

Ilirjan Meçe

Gjekë Marinaj

Florida

Florida

TEXAS

TEK JU LASHË UNË ZEMRËN TIME

NËNA

SHQIPËRIA

Pikon mall kjo zemra ime, Pikon mall e dashuri.

Qetësi gjen ve në vendlindje Ku kalova fëmijërinë.

I pyeta diellin, hënen, malet Lumenjtë dhe erën.

Kush është më e larta?

Pyeta pemen, barin dhe vesen.

Kush është më e buta?

Pyeta fëmijët, jetimët të dashuruarit.

Kush është më e dashura?

I pyeta poetët, filozofët, të urtët.

Kush është më e ditura?

Të gjithë mu përgjigjen: - NËNA Nëna ime paskesh qenë gjithçka!

Atdheu im U përmbys si një filxhan i palarë.

Mbeturinat e kafesë (sipas një magjistareje); mijëra rrugë të zbrazëta moskthimi.

“Malli rrjedh, jo nuk pikon!” zemra ime flet kështu.

Dallgët e mallit e qetësojnë Veç kur është aty tek ju.

Bien muzgje, çelin agime, Erret natë, zbardh mëngjes, Tek ju lashë unë zemrën time Për ju rreh deri sa të vdes.

Qazim Rrushaj

Gjeto Turmalaj Connecticut FOTOGRAFIA IME

California DHËMBJA NË ËNDËRR Duke u zvarritur lehtë E digjem në pyllin e dashurisë Aty kënga përcëllohet me gjethët Një ditë erdhët Unë thirra emrin tënd Dhe tek ajo thirrje i pashë të gjitha: Por nuk do të kallzoj se çka pashë Ti duhej të ishe aty.

Vitore Stefa Leka Itali

Ajo më rëndon nëpër duar Sikur imazhi im të jetë prej dheu Dhe letra e saj të jerë prej akulli.

Aty rinia dhe pleqëria grindën, Grindën pa i thënë një fjalë njëra-tjetrës.

Ndërsa trupi, Trupi im i përket një bote të pakthyeshme, Ku forca e arsyes pajtohet me të Vetëm për t’më nxjerrë në pah përsosjen e shpirtit.

Elinda Marku Detroit

NË GREQI NETË TË LAGURA Vend hyjnor-Greqi e lashtë!

Tek ti dashuruar janë dashuritë Në gjirin tënd, në Olimp të lartë U deshën, u zunë, u çmendën perënditë.

Këtu, tek ti lindën gjithë dituritë…

Lindi, krijoi i madhi Homer Tani unë ec rrugëve të Athinës…

Fashikujt historia i ka bërë mermer.

Dhimitër Pojanaku

Aromen e yllit të mbetur Përtej resë së pikllimit S’kam si ta shijoj as me ty.

Të pabukura…

Netët e spërkatura me ikje.

Kozeta Zylo New York

Tiranë

DHURIM LULESH

MAKTH

Bebëzat e syrit duken si një liqen i pastër Kur nga cepat e tyre rrjedh lot i kaltër Se loti shndrin më shumë në faqe Kur vogëlushët e tu të dhurojnë manushaqe.

S’kam gjumë, skam - s’kam s s’kam, Hiqmani këtë xhind çalaman çalaman – man – man,…

që m’i çakërdis – dis – dis – dis,… qerpikët – ikët – ikët – ikët… largomini këto ëndrra grera, që më pickojnë – ojnë – ojnë – ojnë,… gjakun – gjakun - gjakun – gjakun,… mbulomëni edhe më – më – më…

Ngjyra e manushaqes vjollcë I jep një nur e hijeshi shpirtit tënd Se doçkat e vogla të nxënësve Kanë stolisur me punëdore çdo kënd.

Kështu zakonisht ndodh Kur u beson më tepër magjistarëve se vetes.

27

28

Jeta Katolike

KORRIK - SHTATOR 2006

Profil shkrimtari

Pak ethe mërgimi

Lekë Gjoka Florida

Cikël poetik Shkrimtari Lekë Gjoka (1970) ka lindur në Kallmet të Lezhës, në një fshat të bukur në Shqiperinë e Veriut, me gjelbërim të përhershëm, ujëra të bollshëm, me njerëz punëtorë e artdashësh. Kallmeti identifikohet me verën e famshme, me leksikografin e parë shqiptar, patriotin erudit Frang Bardhin. Autori, në fillim të vitit 1991, duke mos duruar dot ofshamat e fundit të komunizmit, që kërkonin ta merrnin, në varrin greminë që po binte, arratiset nga ushtria në Ersekë të Kolonjës në Greqi. Në Athinë, njihet me poetin, publicistin, gazetarin e talentuar Kolec Traboini, ku nis të botojë reportazhe, artikuj e cikle me poezi në gazetën “Egnatia”, që botohej në Greqi nga Koleci. Leka është fitimtar i përhershëm mbi rropatjet e travajat e jetës. Në vitin 2001 botoi vëllimin e parë poetik “Lotët e puthjes”, e më pas “Diellin e kapa për veshësh” (2003). Cikle me poezi janë botuar në antologjinë poetike: “Ballada e largësive” (1995), “45 poetë për Lezhën” (1996), “Pas Migjenit (2001), në gazetat në Shkodër, Tiranë, Prishtinë, Detroit, New York etj. Drejton në internet faqen Lezha Online dhe në Yahoo, toplistën më të madhe shqiptare Mëmëdheu. Ai po përgatit vëllimin e tretë me poezi dhe prozë.

Prej vitit 1998 jeton në Jacksonville, Florida, sëbashku me bashkëshorten Bardha, dy femijët: Donald e Daniela Gjoka...

Me dy nëna...

(Një ditë para betimit për nënshtetësi amerikane) Nata nuk e di pse gjumin e gjuajti me shkelm dhe orës i tha ti ec, por mos bëj zhurmë e ndienjat mërgimin e varin në tel se zemra përgatitet të udhëtojë në dy udhë!

Më fal Shqipëri por nesër do të bëhem qytetar i botës së lirë por ti je atdheu im i parë por ti je nëna ime më e mirë!

Shqipëria më sheh disi e mërzitur shfryn e në këmbë ngrin Jonin e Adriatikun eh mor bir e di pse keni ikur por shpirti im do rri gjithmonë i trishtur!

Se fëmijët e tu do harrojnë se ç’pemë i mbolli se thonë se vendi i huaj të ha do harrojnë të flasin më gurgullimat e bjeshkëve e ajri i trishti gjakun ka me ju shpëla!

Jo nënë ti hidhe mërzinë e idhnimin n’humnerë më shiko se në çast do të të qeshin sytë të thash ti je atdheu im i parë e Amerika e lirë atdheu im i dytë!

Qesh se tashti u bëra me dy nëna ti që më mësove të flas me male e dete Amerika atdheu im i dytë që më fali lirinë që nëpër botë shqiptarëve po ia mbyllin në çelse!...

mbuloka dhe kthimit ja kanë vrarë në mes udhën....

Pak ethe mërgimi…

(Nënës time që nuk jeton më) Pak ethe mërgimi më përshkojnë në vena e nata neonin e territ ndezur ka papritmas në andërr prap vjen nana që shpirtin tim mos me e lanë tuj kja!..

E di nanë se ti tashmë je shtrirë që gjumin e pazgjushëm që askush s’e do më fal nanë që u zgjove ashtu si e mpirë e ballit tim të zjarrmuem zjarrin mia pakso!..

Batanijen e ngrohtë të nanës prap birit tan ia hedh në ndjenja e trup se ethet e mërgimit mi mbodhën thinjat e mungesa jote ndjenjat mi ka këput!..

Për një çast dua të hap pak sytë që nanës imazhin e shikimin t’ia përqafoj por nuk e di se kam shumë frikë se ikën...

Eh nana mungesa jote një hon shpirtëror që dot nuk e plotësoj!...

Gjumin e mora për dore

Mungesa Sonte shiu shtrin duart drejt tokës që dashurisë së mërguar t’ia njomi buzët megjithëse kishte shumë mungesa shpirtërore e puthja ishte ngatërruar rrugës!...

Dikur në shpinë të Adriatikut e gjuanin dashurinë me valë dikur vetëm puthjen s’e mbyllen dot me çelsa por tashti me krahë mërgimi rrin tuj ardhë i rrethuar me psherëtima djalëria imazhi i tij dhe mungesa!..

E thinjet po mbijnë si kërpurdha të helmatisura që në mendime mundohen të helmatisin ndienjat vitet kanë ngecuar e bashkë me to edhe puthja që gjithmone shtriqen të lodhura te mungesa!..

Sonte shiu shtrin duart drejt tokës por dashurisë s’po ia njom dot buzët vetëm natën zgjon nga gjumi e me zhurmë e

Për dore e mora gjumin dhe e shtriva në krevatin e ndjenjës e hënës i thashë t’i hedhë një shami fytyrës që gjumi të flejë gjumin pa dridhjet e së nesërmes!...

U fikën dritat por gjumit s’ia lëshova dorën se kisha frikë se me rrëzohej shpirtërisht e nesër do ngurosej në allqinë e ndjenjës !...

Enigma troket Papritur enigma troket me sheh me sy e përgjumur si perde qëndron mes nesh si perde me shpirt të përhumbur..

E di se djalli kur gatoi njerinë femrën ta munde donte e u rrejte pastaj prej femnisë e në fund e shihte veteveten e qëllonte..

E di se jo të gjitha kanë djallëzinë shumica janë të shijshme me aromë dashurie por po të përzgjedhësh veç bukurinë mund t’hysh në një shishe pa hyrje ......

Nënat Kur dhimbja në shpirt të gjuan me shuplaka mërzije dhe dielli shpirtëror të shikon me inat

Jeta Katolike

KORRIK - SHTATOR 2006

kur dita e lodhur ta fiku semaforin e fatit vjen nëna si në një ëndërr të artë.

E dhimbja në çast ikën rreshqathi të mbytet në det dhe dielli shpirtëror të fal ledhatime fati t’merr në krah pa përtim e tuj qesh merzija e mbyll rubinetin e nuk ka më shi dhimbjeje!

Nëna kjo ndjenje e qeshur si vetë pranvera por kur ajo është mungesë ke gjithmonë tallaze shpirtërore dhe asnjëherë ndjenjat nuk kanë me qeshë!..

prapë n’shtëpin tane ke me ik herë t’u qesh e herë t’u kja!...

Eh more bir! - prapë m’kthehet nana unë po kthehem me retë në qiell s’kam nevojë për vizë, a gjana e prap tek bijt kam me ardh!...

T’lutem nanë mos ik dhe pak se unë mallin du me vra ikën nana se n’shpi bijtë kanë ba shamat e shumë dasina janë t’u ba!... (në qiell retë filluan me kja!)...

Natë idhnuse qendron në shpirtrat tanë tonelata mëkatesh me zor i tërheq zvarre ndjenja fëmijët ëngjuj kurrë nuk dinë të shajnë dhe dritë shpirtërore iu flakëron zemra!

Jemi të krishterë e Jezusi na fali mëkatet dhe gëzimin na e vuri në shinat e jetës na i ledhatoi ndienjat me shikime mirësie e në çast ia ndryshoi pulsimin zemrës!...

Falënderoj Jezusin e në udhën e tij vrapoj i përqafoj imazhin e i them me lot ndër sy ma beko atdheun që djajtë e zhytën në terr dhe ma vranë shpirtërisht Nënën Shqipëri!...

Jezusi kthen kokën e buzëqesh më mirësjellje Zoti ka bekuar gjithë njerëzit gjithë kombët e shqiptarët bekimin po fillojnë ta shijojnë se Kosova me Pavarësi po Pagëzohet!...

Në mërgim takoj Shqipnin Larg ku varfërinë kam vrarë shoh Shqipnin këtë zanë të bardhë!

Dhe ngadalë nis t’kuvendoj n’udhë t’mërgimit e takoj!

Hej Shqipni moj nanë baroti ktheje kokën t’flasim pak turivaruna retë prej soti kanë me ikun prej teje larg!

Qesh nanëmadhja, psherëtin dhe me dorë flokëve iu jep ah more birë, këtu n’mërgim ajri n’fyt se si më djeg!

Ah moj nanë mos u pshterit ti veç bijtë ke ardhë me pa

Më shikonte dielli si i trullosur - çfarë ke me mua? - më tha ta dish unë Shqipërinë nuk ta kam ftohur e lumin u mundova të pi por ajo mbrenda ra!..

Gjuha Shqipe Qesh fytyra e Bjeshkëve të Nalta kur shqip era nis e flet dhe u nisën n’udhna t’larg’ta rrokullimthi në kurbet!

Ikin vitet disi të ndryshkura mëkatet fillojnë të vihen në rradhë Dreqit i shpërthen me hare zemra e në ferr mundohet të na presë ai djall!

Por... Dielli shpërthen e sytë ia verbon Jezusi plot vuajtje shpirtërore dorën ta jep deren për në Ferr përfundimisht e saldon Jam i krishterë!.. Jam i krishterë zemra plot dritë buzeqesh!

Ah! - shfryu dielli - kur ia lëshova veshët e tonelata vransire i shpërthyen sytë male zemërimesh kërcitnin mëngjesesh e në pellgjet e trishtimit notonin merzitë!..

Më fal! - i thash me një shikim dhe desha prap për veshesh ta kap por shoh tek rrokulliset disi më e qeshur Shqipërinë e dielli shtriu duart dhe e ledhatonte tërë merak!...

Jam i krishterë!

Amerikës iu mbushën sytë me lot (Ushtarëve amerikanë që ranë heroikisht në kërkim të lirisë) Ju puthjen e varroset në heshtje të përlotura retë iu vështrojnë nga lart u niset udhëve të vdekjes me pak rreze shprese që Lirinë popujve të robëruar t’iu sillnit në prag!

Nga lart retë rigojnë shi të idhët baroti përdore me vdekjen ecni në çdo hap që të kapni ato që në kopshtin e brishtë mbjellin vdekjen e terrorin dhe që popujve lirinë iu mbyllen në kafaz!...

Por,… një çast vdekja shtrihet plot qejf duke harruar që ju vdekjen e keni vrarë me liri vetëm puthjen iu varros në heshtjen e blertë dhe heronjtë iu kthen në përjetësi!...

Amerikës iu mbushën sytë me lot për një çast Amerika ndaloi frymarrjen shtrin duart plot dhimbje e fërkon heronjtë e në ndjenjën e pavdeksisë iu uron Mirëseardhjen!...

Diellin kapa për veshesh Diellin kapa për veshësh natën një ditë dhe ai më pa me inat në trup e kapluan ca të dridhura si mornice e një të zbehtë fytyres i trokiti në prag!..

29

Shtriqet fusha e përgjumur dhe një sy pakëz e hap shqip ia nis këngës dhe lumi shqip nis t’flasin rruezat në gjak!

Shqip nis flet dhe shija e puthjes ku dashnia nis e rrjedh shqip nis flet dhe loti i humbjes kur shpresa n’rrugë na ka ngel!

Por... ikën shqipja në mërgim se varfnia duhet vra nis fëmija tue psherëtim edhe shqip ai nis me kja!

Qesh fytyra me vogëlushin sa mirë shqip ai din me kja malet jashta frymën ndalin deti sytë hapi t’u pa! Ç’asht ky za, kjo gjuhë që mbjell diamante rreth e qark e vransinën në det e hedh vetëm diellin sjell në prag?!

Që shëron malle e trishtime t’fohtin n’shpirt në vend ta heq e me ty rri n’halle e n’gëzime e kurrë s’lodhet, kurrë s’thotë dreq!

Gjuhës shqipe i qeshin sytë në mërgim bijtë ledhaton shqip prapë flasin dhe dashuritë dhe era e shpirtit veç shqip këndon!

30

Jeta Katolike

KORRIK - SHTATOR 2006

Jeta njerëzore rrjedh përmes anktheve të ndryshme Një vështrim i shkurtër rreth prozës së shkrimtarit Ramiz Gjini Ramiz Gjini (1961) ka botuar aq tregime në shtyp, e sidomos në gazetën e njohur “Illyria” (1991), sa lexuesi i rregullt, edhe pse nuk ka patur mundësi të

Mhill

VELAJ marrë në dorë librat e botuar, i ka përthith me endje mesazhet e ngrohta, që përcjell arti i rrëfimeve të tij.

Misioni artistik e bën shkrimtarin ta shikojë shumë më herët dritën e diellit, mjegullën apo mugëtirën, dhe si e tillë, i jep të drejtën atij, të futet nëpër shtjella ngjarjesh, duke i bërë jetës një shpalosje universale: që nga dhimbjet intime të dashurisë e deri tek ngutja e vrullshme njerëzore, që kërkon të arrijë transformime të mëdha. I tillë është profili i shkrimtarit Ramiz Gjini. Larg atij modeli, ku shpesh skemat ngjanin me njëra-tjetrën, (e si rezultat, u jepnin ngjashmëri edhe autorëve), prozatori Gjini ka individualitetin e tij krijues në letërsinë shqipe.

Proza e tij, e sidomos tregimet, duhen lexuar me vëmendje e meditim, për të kuptuar në mënyrë befasuese vërtitjen e shtjellave të ngjarjeve. Me elokuencë e pjekuri të thellë si një rrëfimtar i regjur me artin e rrëfimit, ai na sjell me artin e fjalës mistere të fshehura.

Katër vëllimet e botuar me tregime, janë padyshim një kontribut i veçantë në letërsinë shqipe, për faktin e thjeshtë, sepse përmbushin misionin, që duhet ta ketë letërsia: janë zbulime, që përftojnë e zgjojnë tek lexuesi emocione të fuqishme.

Sot ka një lum të madh botimesh dhe ç’është e vërteta, lexuesi është disi i topitur nga mungesa e orientimit drejt vlerave të vërteta në letërsi. Nuk ka një institucion të mirëfilltë kritike, ku studjuesit të kenë kurajon, për t’i frenuar disi antivlerat, duke i thënë këpucarit troç të merret me këpucët dhe shkrimtarit, të merret me letërsinë. Megjithatë, edhe mes këtij zhurmimi tamtamesh, që na vjen në vesh nga të gjitha anët, fjala e

mençur dëgjohet, kur në rreshta shkëlqejnë të vërtetat, kur shpirti i shkrimtarit shkrihet me ato të personazheve të tij.

Ramiz Gjini-shkrimtar e ka këtë cilësi. Ai ka kuptuar, se njerëzit në jetë janë enigmatikë, se ata kanë dhimbje të fshehura e të ndrydhura, të cilat nganjëherë, i marrin me vete në varr.

Shkrimtari ka kuptuar, se për t’i zbuluar këto dhimbje, nuk është e lehtë. Duhet zelli i një hulumtuesi të devotshëm, duhet vështrimi prej skifteri, syri i një kamere, që futet aty, ku nuk futet dot vështrimi i zakonshëm. Por tregimtari ynë nuk merr përsipër t’i shërojë plagët e tyre. Misioni i tij është t’i zbulojë ato, përmes një arti pikant dhe t’i vendosë në një vend të dukshëm në shoqëri, si qenje, me faj apo pa faj, kjo nuk ka fort rëndësi.

Janë gati 100 tregime të shkruara nga R. Gjini, si dhe një roman i titulluar “Rrëketë” dhe ne nuk mund të analizojmë sot si duhet asnjërin prej këtyre krijimeve, por do t’u ftoja të lexoni vetëm njërin nga tregimet që më ka mbetur në mendje, “Këpucët e të tjerëve mbi trotuar”, që ju e keni si fashikull në dorë.

Do të dëgjoni gjatë leximit ca hapa kalimtarësh, që shkojnë e vijnë në rrugën sipër, hapa që të ngjallin frikë, një frikë që është e lidhur ngushtë dhe e përligjur nga morali strikt i shoqërisë. Për shkak të moralit, individët janë të destinuar të ndrydhin brenda tyre dashuri të zjarrta, e të përjetojnë drama të vërteta tronditëse.

Në këtë tregim plazmohet një gjendje sociopsikologjike, sa dramatike aq edhe lirike. Takimi e çastet, që kalojnë protoganistët, mbartin një ngarkesë të fortë morale dhe psikologjike, për shkak të mardhënjeve erotike e morale në një zgrip fatal. Por autori nuk e analizon këtë gjendje, nuk rreket të na paraqesë ngarkesën psikologjike, përmes “parametrash të brendshëm” apo komentesh patetike. Me një finesë të mrekullueshme prej narratori, ai rrëfen mënyrën e takimit e pastaj operon me komunikimin e protoganistëve, dialogun e brendshëm, e sidomos, me mjetet e pranishme: lulet (e verdha për të vdekurin, e kuqja për të dashurën).

Fati i kësaj dashurie të brishtë

dhjetëvjeçare, përcaktohet nga lulja që ka marrë rrëmbimthi e dashura.

Duke dashur të mos zgjatëm e hyrë në shumë detaje (pasi kjo do të kërkonte një impenjim të madh në fushën studimore), më lejoni të shpall, sipas meje, një dukuri të veçantë krijuese në prozën e shkrimtarit Gjini. Ajo është: bukuria e anktheve njerëzore. Dhe nuk është e fundit për nga rëndësia. Është ndoshta më kryesorja, më e spikatura. Gati të gjitha tregimet e tij, kanë këtë sintagmë: Jeta njerzore rrjedh përmes anktheve të ndryshme. Dhe të gjitha këto, edhe kur përmbajnë elemente të së shkuarës, apo të groteskut, janë të bukura. Ramiz Gjini i sjell kështu me artin e fjalës së tij narrative. Uroj t’i çojë më tutje.

----------------------------------------------------------Ramiz Gjini (1961) lindi në Kastriot të Dibrës.

Më 1992, përfundon studimet në Akademinë e Arteve të Bukura në Tiranë, ku specializohet si aktor.

Punon 4 vjet si aktor profesionist në Teatrin e Qytetit Peshkopi.

1966-2000, punon si redakro i kulturës në gazetën “Rilindja Demokratike”.

Në gusht të vitit 2000, emigron në ShBA dhe vendoset me banim në New York.

Ka botuar: 2005, “Mendjet e njerëzve”, - tregime.

2004, “Rrëketë”, -roman.

2003, “Atdheu prej dëbore”, - tregime.

1999, “Këpucët e të tjerëve mbi trotuar”, -tregime.

1998, “Dush varrezash”, - tregime.

Krijime të veçanta të R. Gjinit janë përkthyer në gjuhët: rumune, italiane dhe angleze. _____________ Shënim: Mhill Velaj është n/Kryetar i Klubit të Shkrimtarëve ShqiptaroAmerikan.

Jeta Katolike

KORRIK - SHTATOR 2006

31

Gjergj Kastrioti (Skëndërbe) – ATLET I KRISHTIT DOMINIUS ALBANIAE Kumtesa e Z. Bardhyl Ukcamaj, mbajtur me rastin e përkujtimit të 600 vjetorit të lindjes së Gjergj Kastriotit më 25 shtator, 2005 në New York I nderuar Dom Pjetër, Te nderuar organizatorë, Zonja dhe Zotërinj pjesmarrës!

Sonte ne përkujtojme Atin e Kombit Shqiptar, Gjergj Kastriotin, rreth të cilit shekuj më parë shqiptarët, për here të parë u bashkuan ne emër te lirisë, të krishterë latinë, të krishterë bizantinë, pravosllavë dhe unitë apo edhe ajo pakice e vogël e sapokthyer në islamë.

Patër Gjergj Fishta me rastin e 450-vjetorit të përkujtimit të heroit, porosiste: “Skëndebeu asht fatosi i lirisë dhe i pavarësisë së kombeve, tue qenë që dëshira e lirisë qe ajo që ma së pari e shtyni atë burrë të përmendun me rrokë armët për Shqipninë.

Prandaj të gjithë shqiptarët e vërtetë, pa ndërlikim partie a besimi, do ta nderojnë Skënderbeun si një fatos të kombit e do t’u bahet nam me kremtue emnin e punën e tij.Skënderbeu asht ideali i lirisë e i pavarësisë së Shqipërisë.”

Ceremonitë në nderim të heroit kombëtar të shqiptarëve, Gjergj Kastrioti- Skënderbeut e kanë vendin e vet në të gjitha tempujt e kulturës, në të gjitha faltoret e shqiptarëve e theksoj te shqiptarëve, në të gjitha tempujt fetar, në kisha, teqe e xhami shqiptare.

Krerët e bashkësive fetare shqiptare përkrah njëri-tjetrit duhet të hyjnizojnë në gjuhën shqipe, Atin e kombit shqiptar, shenjtin e shqiptarisë, jo vetëm të të krishterëve, por dhe të myslimanëve dhe do te duhej te ftohen, sic jane ftuar edhe sonte dhe të jenë së bashku në këto aktivitete. Gjergj Kastrioti ishte princ i shqiptareve te shekullit te 15-te, atëkohe te krishtere e sot me përkatësi te ndryshme fetare po pasardhës të të njëtit gjak, bij dhe bija të të njëjtit komb.

Zonja dhe Zotërinj, Gjashtëqind e ca vjet me parë, vëndi ynë, Shqipëria, quhej Arbëri dhe banorët e saj – arbër.

Kishat dhe Katedralet latine të ndërtuara që në kohën e apostujve dhe ato të ritit bizantin lulëzonin anekënd vëndit. Ajo ishte po aq e zhvilluar sa edhe gjithë vendet tjera Europiane. Bujqit punonin tokat, barinjët kullosnin bagëtitë në bjeshkët e pasura, tregtarët merrnin rrugët e karvaneve ose anijet pët të shkuar larg në përendim e në lindje, punishtet e zejtarëve i mbushnin me zhurmë qytetet ndërsa kështjellat e bujarve vëndas ngriheshin në shpatet e thepisura. Arberia ishte e ndarë në principata të mëdha. Ndër më të përmedurat ishin Dukagjinajt, Balshajt e Zahariajt në

Veri; Topiajt, Muzakajt e Kastriotët në Shqipërinë e Mesme dhe Aranitët e Zenebishtët, në Jug. Principata më e madhe nisi të bëhej ajo e Kastriotëve, që e vendosi qendrën në Krujë dhe kryezot kishte Gjon Kastriotin. Princit arbër luftonin shpesh me njëri-tjetrin për më shumë pushtet dhe hapsira, faktor ky, që së bashku me ndarjen e kishës bizantine do të ndikonte në invazionin osman.

Kostandin Kastrioti, themelues i principatës së Kastriotëve e filloi sundimin e tij,në hapsirën midis Matit dhe Dibres, në kufirin verior me zotërimet e Topijave në vitin 1383.

I biri, Gjergji, me trupat e tij, mori pjese në betejën ogurzeze te Kosovës më 1389. Më vonë Gjon Kastrioti e shtriu sundimin e tij mbi Tiranën, Matin, Dibrën dhe Mirditën, nga Prizreni në lindje e deri në detin Adriatik në përëndim.Kalate e fuqishme të Kastrioteve ishin ne Krujë, Petrel afër Tiranës, Petralbe në Mat, Stefigraf në Dibren e Eperme dhe Tornak. Në vitet 1407 - 1430, Gjoni luftoi periodikisht me turqit.Kur turqit, me ne krye Muratin e II-të e thyen në vitin 1421, ata ndoqen praktiken e tyre te zakonshme, duke e lejuar që të mbante në kontroll të kufizuar principaten e tij duke paguar harac vjetor dhe të dorezonte katër djemte e tij si pengje për garantimin e nështrimit të përhershëm ndaj Sulltanit”.

Gjon Kastrioti dhe gruaja Vojsava nga Tribalda e Pollogut, kishin 9 fëmijë, katër djem (Stanishin, Reposhin, Konstantinin dhe Gjergjin) dhe pesë vajza.Gjergj Kastrioti, ishte djali i katert i Gjonit dhe lindi ne Mat ne vitin 1405, sipas M.Barletit, i cili u muar peng në moshë të vogël (gjashtë vjec, po sipas M.Barletit), u stërvit dhe luftoi në ushtrinë e sulltanit, duke arritur te merrte edhe gradën e gjeneralit.

Në kohën kur te krishteret e perendimit dhe lindjes (katoliket dhe ortodoksit) krijuan frontin e perbashket anti-islam, Gjergj Kastrioti kthehet ne Kruje per te shenuar ne historine e shqiptareve faqen me te ndritur, ndersa ne historine e qyteterimit europian kontributin me te vleresueshem te ketij kombi. Pasi merr Keshtjedhen nisë pergaditjen e kryengritjes së përgjithshme kundërosmane te shqiptarëve.

Shqiptaret do ti bashkoheshin frontit te krishtere se pari duke krijuar beslidhjen mes tyre jo rastesisht ne Katedralen Katolike. Më 2 mars të vitit 1444, në Katedralen e Shën Nikolles të qytetit të Lezhës, qe ishte ne zoterimin e Venedikut,u mbajt i pari Kuvend Kombëtar i princërve dhe i fisnikëve shqiptarë të shek.XV-të.

Në kuvend morën pjesë: Gjergj Kastrioti, Gjergj Arianiti, Andrea Topia (bashkë me dy

Bardhyl Ukcamaj djemtë e tij),Gjergj Stres-Balsha,Nikollë e Pal Dukagjini, Teodor Muzaka i Riu (dhe disa pjestarë të tjerë të kësaj familjeje), Lekë Zaharia, Pjetër Spani (bashkë më katër djemtë e tij),Lekë Dushmani, Stefan Gojçini (Cernojeviçi) etj.

Kuvendi krijoi “Lidhjen Shqiptare” me Skenderbeun, si kryetar te saj me titullin:”Kapiten i Pergjithshem”(Capitaneus Generalis).Kuvendi i Lezhes është ngjarja me e rëndesishme e kombit shqiptar në histori.

Gjergj Kastrioti me Lidhjen shqiptarë të Lezhës, realizoi të parin bashkim të shqiptarëve, e cila hapi rrugën e krijimit të shtetit të pavarur shqiptar, themeluesi i të cilit u bë ai vetë.

Forcimi i unitetit kombëtar në luftën kundër pushtuesve, bëri të mundur që për herë të parë të përfshiheshin në një shtet të vetëm, në atë të Gjergj Kastriotit, të gjitha principatat e viseve të lira Shqiptare, jo nëpërmjet luftës së konflikteve të armatosura, por nëpërmjet marrveshjeve. Ky shtet krijoi një traditë të rëndësishme të jetës shtetërore shqiptare.Me krijimin dhe drejtimin për 25-vjet të këtij shteti, Gjergj Kastrioti mbeti Ati i Kombit Shqipëtar “DOMINIUS ALBANIAE”.

Testamenti i madh i Kastriotit është: Aleancë me Përëndimin.

“Bashkë me rebelimin e tij të bujshëm kundër shtetit osman, Gjergj Kastrioti shpalli një ide të re e një ideal të ri: ndarje me Lindjen, aleancë me Perëndimin.Ky ndërrim i kahut të historisë, ky programim i ri i saj u bë për shqiptarët orientimi themelor i jetës së tyre.Ishte kaq i fortë, saqë nuk e shuan dot as shekujt e gjatë të pranisë turke, as pluhuri e përgjumja e “pax ottomana”.Shqiptarët të dalluar si për dashuri, si për mohim të atdheut, bënë gabime e marrëzi të njëpasnjëshme, megjithatë nuk mund të thuhet se i kthyen krahët idealit kastriotian. Edhe kur ndërruan atdhe e fe, në një kënd të ndërgjegjes së tyre mbeti si qiri i zbehtë kujtimi i princit katolik që u kishte mësuar se liria e tyre ishte pjesë e lirisë së Evropës”shkruan Ismail Kadare.

Në librin “Historia e Shqipnis”, Tajar

32

Jeta Katolike

Zavalani shkruan: te kapercyer këtë rrezik.Misjoni i tij u realizua me “Nuk asht nji ekzagjerim me thanë se sukses kur Dukagjinet provuen se nuk kishin gisht Skënderbeu ishte nga klasa e heronjve legjendar, në komplot.Po kështu në vitin 1454, kur Nikollë e të cilët penda e Plutarkut i ka ba të pavdekshëm. Pal Dukagjini tentuan të lidhin marrveshje me Kësaj i duhet shtue se Skënderbeu ishte pjestar i osmanët. fundit i kësaj falange që nuk dinte se ë’asht frika Papa Nikolla IV-te, duke e pare këtë konflikt dhe që jetonte për të luftue për idealin e liris dhe “në dëm të çështjes së krishterë”, me 22 gusht të mirën e nji populli që e kishte zgjedhë si pri- 1454 lëshonte një interdict që i shtrëngonte jës.Merita e tij ma e madhe asht se ai jetoi në pragun e shoqnis moderne dhe se u frymzue nga feja kristiane. Gjatë nji cerek shekull, ai luftoi për të mos lanë që Shqipnija dhe Gadishulli Balkanik të ckeputeshin nga vathi i qytetnimit perendimor per disa shekuj”.

Shqipëria e Gjergj Kastriotit ishte pjese e Perëndimit katolik.Aleati dhe udhëzuesi i tij i përhershëm mbeti deri diten e fundit,Papati. Dhe kjo eshte krejt e natyrshme nese analizohen kushtet historike te kohës kur zhvillohen ngjarjet.Shqiptarët ishin një populli krishtërë dhe feja ishte pë ta nje faktor kohezioni.

Kur më 15 qershor 1445 sulltani i dërgonte mesazhin që fillonte me fjalët: “Murati osman, sovran i turqve dhe perandor i Orientit, birthit të tij mosmirënjohës Skënderbé...”, Skënderbeu i kishte kthyer një përgjigje sfidiuese duke nënshkruar për veten: “Ushtar i Krishtit dhe Princ i shqiptarëve dhe Gjergj Kastrioti epirotëve”(A.Galanti:L’Albania.Notizie geografiche, etnografiche e storiche, Roma 1901, f.141). Zot i Shqipërisë (Dominus Albaniae), Ushtar i Krishtit.

Fan S.Noli, shkruan se Skënderbeu luftonte “kryesisht nën urdhrat e drejtpërdrejtë të Papëve Dukagjinët ta prishnin marrëveshjen me osmanët dhe vetëm rastësisht nën urdhrat e fuqive të tjera dhe të pajtoheshin me Gjergj Kastriotin. Pajtimin për sa kohë ishte i autorizuar nga Papët vetë”(F.S. duhej ta shoqëronin me një “betim fetar” për të Noli:Vep. e cit., f. 73 ). cilin ngarkoheshin dy ipeshkvijtë e Lezhës dhe të Nikolla V (1447-1455) pati qenë i pari papë Pultit.(A.Theiner: Monumenta Slavorum...,vëll. I, që përshëndeti fitoret e Gjergj Kastriotit ky ishte i f. 413-414). pari Papë që e quajti Skënderbeun “Luftëtar i Sikur Papa Piu i Dyte te mos vdiste ne Krishtit”.( F. Kayser: Vep. e cit., f. 215, shën. 3, Ankone me 14 gusht 1464 në përgaditje të shtojca nr. 7). kryqezatës në ndihmë të të krishtërëve biozantiMë 1457, pas fitores së bujshme të Kastriotit në,Gjergj Kastrioti do të mbetej në historinë ndaj ushtrisë Sulltanit prej 80.000 ushtarësh te botërore ndër emrat me të shquar dhe tjetër do të komandur nga tradhetari Hamzë Kastriotit (nipi i kish qënë fati i kristianizmit në lindjen europiane.

Gjergj Kastriotit i cili ruante ritet islame e shpresonte te bëj sundimtar i Shqipërise me Fjalën e fundit mbi vëndin e Skënderbeut ne verdiktin e sulltanit), dhe vdekjes së Jan Hunyadi- histori e kanë thanë dy Papë, Kalikst i III dhe Piu t, 28 dhjetor1457,Papa Kalikst i III-të, i jep i II-të. Piu i II shkruen kështu në Komentarët e tij: Skënderbeut titullin ekskluziv “Kapiten i “ Ai (Gjergj Kastrioti-Skëndërbe) kaloi gati gjithë Përgjithshëm i Selisë së Shenjtë” në luftën jetën e tij tuj luftue për kauzën Kristjane. Eshtë kundërosmane. vështirë me gjetë nji prijës Kryqzate që mund të Në nji letër drejtuar Perandorit të Gjermanisë, krahasohet me të”.

Frederikut të III, Papa e cilëson Skënderbeun si luftëtar të palodhun dhe si Ushtar të Krishtit me Papa Kalikst i II-të, përmbledhë me këtë fjali krahun e pathyeshëm.Në nji rast tjetër, Papa rëndësinë historike të luftës së Skënderbeut: “Si Kalikst i III flet për “birin tonë të shtrenjtë nji pendë e patundëshme, ai ndaloi furin e sulSkënderbeun fisnik, mbretin e Shqipërisë”. meve turke dhe i pengoi të zaptonin Europën Kristjane”.

Papati ndërhyri edhe në shuarjen e konflikNjë studim që do të duhet të kryhet në të teve te brëndshme mes princëve shqiptare sidomos mes Gjergj Kastriotit dhe Nikollë e Pal ardhmen nga historianët seriozë do të zbardhte edhe vendin e sundimtarëve të Malit të Zi në Dukagjinit.

Ne vitin 1452, kur u zbulua një komplot për Lidhjen Shqiptare edhe arsyet pse.Princi i Malit të vrasien e Skëndërbeut dhe dyshimi ra mbi Zi Stefan Gojçini me mbiemër sllav (Cernojeviçi) Dukagjinet, Shqiperia rrezikoi te zhytet në ishte një ndër princit që themeluan Lidhjen vllavrasje. Papa ngarkoi Peshkopin e Drishtit për Shqiptare ne “Besëlidhjen e Lezhës”. Stefan

KORRIK - SHTATOR 2006

Gojcini, sundimtari i Malit të Zi gjatë shekullit XV-të, u martua me vajzen e madhe të Gjergj Kastriotit Marën.Familja e Crnojeviçëve, duke ndjekur traditën e familjes së njohur të Balshajve (po ashtu jo sllave), ndërtoi një kishë-manastir për varrimin e pjesëtarëve të familjes.Qëndra e këtij manastiri është Kisha “Fjetja e Shën Mërisë”, ndërtuar rreth viteve 1415-1427 në ishullin e Komit pranë Zhabjakut. Për një periudhë të shkurtër Manastiri i Komit ka qënë qendra e Mitropolisë së Zetës.Tek pllaka e Marës nga kreu pranë derës lexohen disa monograme:”Eshtë pllaka e zonjës Mara, princesha e Crna Gora, vajza e Giorgio Scanderbeg”, në gjuhën sllave.

Epoka e Skënderbeut përfaqëson një nga elementët kyesore që përbën boshtin e vetidentifikimit kolektiv të shqiptarëve, që i kanë bërë ata të ndjehen një komb i vetëm.Kjo është edhe arsyeja që kujtimi i Skënderbeut si hero kombëtar u ruajt prej shekujsh në kujtesën kolektive të shqiptarëve, edhe në kohën kur shqiptarët për të ruajtuar ekzistëncën e tyre në kushtet e pushtimit, në një masë të konsiderueshme ndërruan fe. Një gjë e tillë u ridëshmua sidomos gjatë Rilindjes Shqiptare, kur ridel në drite heroi dhe testamenti i tij u bë moto e Rilindjes sonë Kombetare.

Vargjet e famshme: “O dritëz e bekuar që lind nga perëndon”, në të cilat shprehet programi i rilindasve për rikthim te Evropa Perëndimore, janë shkruar nga një poet bektashi, Naim Frashëri i cili shkroi gjithashtu edhe vargjet e famshme.

Kruj' o qytet i bekuar!

Prite prite Skenderbene, po vjen si pellumb i shkruar, te shpetoje Memedhene; shqipetaret t'i shpetoje, nga zgjedh' e keq' e Turqise, edhe ty te te nderoje, qe je kreu i Shqiperise; Me 1465, Gjergj Kastrioti vdes,për te mbetur tek shqiptaret, përjetesisht hero kombetar, simboli i shtetit te tyre.Princi i shqiptareve dhe epirioteve u varros ne Katedralen Katolike te qytetit te Lezhes. Leke Dukagjini i pari i principates se Dukagjinaseve do te shkulte floket nga dhimja dhe do te vajtonte me gjame burrash ( nje tradite e mbetur qe nga ajo dite ne disa treva veriore te shqiperise se sotme )vdekjen e heroit, i cili u ngrit ne vetedijen e shqiptareve në cilësinë e Shejtit te tyre mbrojtes.

Me vdekjen e Gjergj Kastriotit, pas vitesh lufte, Shqiperia ra nën sundimin aziatik.Turmat otomane nen famurin e gjysmehenes se bashku me shkaterrimin e keshtjedhave, vrasjet e meshkujve, dhunimin e grave, shkaterrimin e pjeses kryesore te trazhgimnise sone kombetare, shkaterrimin e objekteve te kultit qe shqiptaret kishin ngritur qe nga koha e apostujve, tentuan te zhduknin edhe endrren e lirise se bashku me esh-

Jeta Katolike

KORRIK - SHTATOR 2006

trat e heroit.

Sot bustet e ketij heroi shqiptar por edhe te botes kristiane kane pushtuar rruget dhe sheshet kryesore te Shqiperise dhe disa shteve prendimore, ndërsa udhetimi i permendores se tij, disa vite me pare drejt Prishtines (Ulpianes se Dukagjinasve), shoqëruar nga qindra-mijëra shqiptareve është i pangjashem në histori.

Monumente e sheshe me emrin e tij gjenden në shumë shtete prëndimore, në Rrome që më 1968, me përkushtimin gdhendur në 500 vjetorin e vdekjes: ‘..mbrojtësit të paepur të qytetërimit europian’, Paris, Bruksel, Gdansk, Bernë, etj., Jo vetëm kronikanët e kohës dhe hulumtuesit e historise i kane kushtuar shume vepra heroit tone te cilat jane te shumta dhe trajtohen nga referuesit e tjere sonte, por gjithashtu poet dhe kompozitorë te njohur te botes se perendimit i kane kushtuar nje pjese te krimtarise se tij heroit të shqiptarëve, që nga poeti Amerikan i shekullit 19, Longfellow e poeti i shquar Francez, Ronsard i cili portretizon Skenderbene me vargjet: "... Dhe Skenderbeu mundës i Skithve/Që prej gjith Azis/Ungjillin kanë dëbue O ti, nder i këtij shekulli/O shqiptar i shënuem prej Fatit.

Antonio Vivaldi kompozoi operën Scanderbeg.Një tjetër opera e titulluar Scanderberg u kompozua prej kompozitorit frëng të shekullit XVIII Fransua Frankue.Opera u përkrye përpara mbretit Lui XV dhe mbretëreshës Sharlot Leszinka të Francës në Fontenblo më 22 Tetor 1763.Një opera e tretë për Skënderbeun ka qenë kompzuar prej Bernar Zherme le Konte de Laspede (1765-1805), i njohur si naturalist, politikan dhe muzikant frëng.Opera ishte titulluar Scanderbeg që u aprovua nga Komiteti i Akademisë Mbretërore të Muzikës më 1875.

Në librin "Historia e heronjve" të baronit danez Ludvig Holberg 1684 -1754, shkruhet: “Mund të thuhet për këtë burrë, se ai ishte heroi më i madh dhe askush, as në historinë e vjetër dhe as në atë të re nuk mund të krahasohet BARDHYL UKCAMAJ – Ka kryer studimet në fakultetin e filologjisë në Universitetin e Tiranës dhe është specializuar në shkencat politike në Universitetin Thomas Valley në Londër. Merr pjesë aktive në drejtimin e lëvizjes studentore të dhejtorit të vitit 1990. Ishte Kryetar i degës së universiteteve të Partisë Demokratike dhe anëtar i Këshillit Kombëtar. Më 1992 dekorohet nga Presidenti i Republikës me titullin “Pishtar i Demokracisë”. Ish-President i Rinisë së Shqipërisë. Autor i librit “Qytetërimi kundër Terrorizmit”.

me të. Pasi asgjë nuk është më e çuditshme se sa të shohësh një princ të vogël me një grusht njerëzisht të drejtojë luftën kundër dy monarkëve, nga të cilët Persia, Egjipti dhe e gjithë Evropa u dridhën dhe u tmerruan. Ai i shkatërroi plotësisht 20 ushtri të fuqishme osmaneve.Zotësia dhe burrëria e tij u shoqërua nga mëshira dhe butësia.Ai kishte një zell të veçantë për besimin kristian dhe kjo duket nga të gjithe letrat e tij, se ai i dha vetes titullin: Gjergj Kastrioti, Luftëtari i Krishtit”.

Gjergj Kastrioti i vuri themele konsolidimit të nacionalitetit shqiptare.Gjatë 25 viteve ai luftoi, me ushtrinë më të fuqishme të asaj kohe dhe arri-

33

ti që të dal fitues. Më 1450 Ushtria Turke qe e udhëhequr nga vetë Sultan Murati i II i cili vdiq gjatë rrugës duke e kthyer nga beteja e hupur. Dy herë të tjera, më 1466 dhe 1467, Mehmeti i II, pushtuesi i Konstantinopojës, udhëheqi ushtrinë Turke kundër Gjergj Kastriotit dhe dështoi.

Perandoria Turke provoi ta pushtoi Krujën 24 herë dhe dështoi të 24 herët.

Gjergj Kastrioti është Ati i kombit shqiptar. Ai qendroi ne krye te shtetit shqiptar te krijuar prej tij me titullin e thjeshte: zot i Shqipërisë (Dominus Albaniae), Ushtar i Krishtit.

34

Jeta Katolike

KORRIK - SHTATOR 2006 Krezmimi:

Dy Sakramente në Kishën Tonë: Më 7 maj, Kungimi i Parë dhe më 21 maj, Krezmimi Nga Mark K. Shkreli Më 7 Maj 2006, të përgatitur në Katekizëm për afro nëntë muajsh nga Eduard, Teuta dhe Nora Buçaj, 38 fëmij morën Kungimin e Parë.

Sakramenti i Kungimit kurdoherë, duke përfshirë edhe kungimin e parë, mund të merret vetëm mbas Sakramentit të Pajtimit (Rrëfimit, si është thirrë në të kaluarën). Arësyeja që po e theksoj këtë është se në disa vende të botës, kungimi i parë jepej më parë sesa rrëfimi. Ky ngatërrim (konfuzion), si dhe debate të gjata, duhej të ndërpritëshin mbas datës 8 Gusht 1916, kur Papa PIO X, përmes Dekretit “Quam Singulari”, vendos që fëmijtë të marrin sakramentin e pajtimit (rrëfimit) dhe të kungimit menjëherë mbasi të arrijnë moshën e arësyes. Kongregacioni për Klerin, më 11 Prill 1971, e përforcon këtë praktikë duke thënë se “praktika e tanishme në fuqi në Kishë, e cila vën rrëfimin para kungimit të parë duhet të vazhdojë”.

Megjithatë, në disa vende të botës praktika e kungimit të parë para rrëfimit ka vazhduar deri më 24 Mars 1973, kur Papa Pali VI ka vendosur që dekreti “Quam singulari” duhet të nderohet në çdo vend dhe nga të gjithë.

Dy javë më vonë, më 21 Maj, edhe një ditë e gëzueshme për gjithë famullinë Zoja e Shkodrës: Krezmimi i 48 të rinjve, të përgatitur mirë nga trio Buçaj. Gjatë meshës së rastit, më parë se të bënte krezmimin, Shkëlqesia e Tij Imzot Rrok Mirdita, Arqipeshkëv Metropolitan i Tiranë-Durrës që, i ftuar nga Famullitari

Imzot Rrok Mirdita gjatë ritit të krezmimit

Dom Pjetër Popaj kishte ardhur enkas për këtë rast, u foli të rinjëve për domethëniën e Sakramentit të Krezmimint, duke e krahasuar atë me ardhjen e Shpirtit Shenjt mbi apostuj.

Ardhja e Shpirtit Shenjt mbi ta, përmes krezmimit, do t’i bejë më të fuqishëm për një jetë në Krishtin.

Imzot Mirdita vazhdoi me ritin e

Kungimi i parë:

Martin Balaj Roberta Berisha Leonard Biblekaj Kristina Biblekaj Luke Bucaj Klaudio Coku John Curanovic Elisa Gashaj Cindy Gecaj Angela Gojcaj Mrika Gojcaj Christian Ivezaj Anton Ivezaj Ardiana Ivezic Madalena Lala Manika Lleshi Kevin Ndou Klea Parubi Anthony Pepaj Linda Perlleshi Sabrina Perlleshi Giovanni Prendi Ergin Prenga Martin Saljanin Luk Saljanin Zef Saljanin Amanda Selca Christian Shkreli Driton Thaqi Nikoll Tinaj Anthony Trashani Klaudia Trashani Anthony Voka Arjeta Vukaj Anjeza Vukaj Andrew Vuktilaj

Albert Berishaj Victor Berishaj Aylina Buçaj Serena Buçaj Christian Camaj Joseph Cohen Josephina Curanovic Tiffani Curanovic Nik Deda Giuliano Gashaj Anton Duravcevic Kristofer Gjuraj Robert Gjuraj Albert Gorvokaj Rina Gorvokaj Marina Ivezaj Suzana Ivezic Linda Junçaj Mikel Kolaj Kristian Lala Leonora Lala Anthony Margilaj Michelle Margilaj Mikel Marku Francesk Nilaj Barbara Nokaj Bernardeta Nokaj Florinda Pepa Kristian Pepa David Perlleshi Nik Perlleshi Dugagjin Perlleshi Riqard Perlesi Joanna Rrezja Gjon Jonathan Rukaj Deanna Selca Valerie Selca Anthony Shkreli Bianca Shkreli Joseph Shkreli Alexander Stanaj Nick Stanaj Kristjan Vukaj Alexander Vukel Martin Vukel Natalie Vukel Melissa Vuksanaj Angelena Zadrima

Grupi i fëmijëve që morën Kungimin e Parë

Jeta Katolike

KORRIK - SHTATOR 2006

krezmimit duke lyer ballin e çdonjërit me vajin e krizmit, me fjalët “Prano vulën e dhurates së Shpirtit Shenjt”, dhe me një goditje të lehtë në faqe duke thënë “Paqja qoftë me ty”. Mandej, Imz. Rrok Mirdita e përfundoi ritin e krezmimit me lutjen që Shpirti Shenjt të veprojë në zemrat e sapo të krezmuarve dhe duke u dhënë bekimin ipeshkvnor.

Cila është domethënia e vërtetë e Krezmimit? Krezmimi është një sakrament me të cilin u jepet Shiprti Shenjt atyre që më parë

kanë qenë të pagëzuar, ashtu që të bëhën të krishterë të fortë e të përsosur dhe ushtarë të Jezu Krishtit. Ai nuk është vetëm një rit që duhet kryer por, sipas Catholic Enciclopedia, është një sakrament i cili të krezmuarit: ia rrit hirin shenjtërues që e bën atë ktristian të përsosur, i jep hir të veçantë sakramental të përbërë nga shtatë dhuratat e Shpirtit Shenjt dhe posaçërisht forcë dhe kurajo të rrëfejë

35

me guxim emrin e Krishtit, i jep një karakter të pashlyeshëm për arsye të të cilit sakramenti nuk mund të merret përsëri nga i njëjti person.

Me këtë rast të rendësishëm dhe të gëzuar, Jeta Katolike përgëzon të rinjtë, prindët dhe kumbarët, duke uruar që ata të bëhën vërtetë ushtarë të të Lumit Jezu Krisht dhe tërë jetën e tyre ta kalojnë si të krishterë të mirë.

Arqipeshkvi Metropolitan Imz. Rrok Mirdita, Dom Pjetër Popaj dhe Dom NIkolin Përgjini mes të rinjëve që morën Krezmimin më 21 maj, 2006.

Kulture

Duke filluar nga viti 1945 të shek. XX Kleri katolik konsiderohej si kundërshtar serioz, që nuk mund të mos shpërfillej. Kleri mendohej se ishte një nga forcat që pengonte përparimin shoqëror. Për këtë, lulëzoi me

Dorina

XHERAJ përmasa gjigande lufta ndaj ndërtesave të besimive të ndryshme fetare kështu institucionet fetare, duke filluar nga viti 1967, pësuan goditje të rënda, kjo si pasojë ndaj besimit katolik dhe atij musliman, duke arritur deri në zhdukjen e ambjenteve të besimit.

popullore

Prifterinjtë rendnin natën drejt shtëpive të besimtarëve, sidomos në qytetet dhe fshatrat e Tiranës, Shkodrës, Krujës, Mirditës, Lezhës etj. Këta klerikë ushtronin fshehurazi ritet fetare, nëpër besimtarë të ndryshëm, në kundërshtim me vendimet e marra në mbledhjet e popullit gjatë vitit 1967.

Pas kësaj panorame, midis përndjekjeve të bëra nga pushteti, për të zhdukur çdo gje që kishte lidhje me “besimet e bestynitë”, duhet kuptuar se Veriu i Shqipërisë “sundohej” nga dogmat fetare, që për vite kishin qenë pjesë e njerëzve dhe besimit të tyre.

Krejt papritur, ato duheshin shfarosur e bashkë me to çdo predikim e besim ndaj Kishës katolike. Në vorbullen e ndryshimeve padyshim zakonet, ritet e veshja, që më parë ishin ndikuar nga adhurimi ndaj fesë së tyre, duhej të merrte përmasa të tjera drejt elim-

Pjesa e pasme e veshjes trdicionale Mirditore

36

Jeta Katolike

inimit të besimit.

Objekt i qëllimit të shkrimit nuk është Kisha dhe problemet e Saja me ideologjinë pas luftës, por veshja ose, më saktë, një pjesë përbërëse e veshjes së grave mirditore “Zhupi pa mëngë”.

Zonat e Veriut edhe sot ne lehtësisht i dallojmë, për përkatësinë fetare e traditat ndaj fesë së tyre, sidomos në fshatrat dhe zonat e thella. Duke qenë adhurues të besimit të tyre, ato e kanë praktikuar, por edhe shprehur besimin nëpërmjet veshjeve, të cilat, i përgatisnin vetë. Nëse vështrohet me kujdes zhupi (xhupi) pa mëngë, i cili ishte pjesë e veshjes së gruas mirditore e që vishej sipër kostumit, duke arritur deri tek gjuri, aty vërehet qartë krijimtaria artistike e frymëzuar nga besimi

dhe zbukuruar me ngjyra të ndryshme.

Gjithashtu, element tjetër i zbukurimit nuk mungon të jetë edhe lulja ose më mirë petalet e saj. Çudia tjetër, por ndoshta edhe fantazia, i ka bërë gratë që të qepin tre petale sipër çdo trekëndshi, nga i cili formohet kryqi, duke bërë që midis zbukurimeve me ngjyra elementi i besimit të humbas nga vështrime të padëshëruara.

Ky element, simbol i fesë katolike, kristiane e ortodokse, simbol i besimit që mbledh çdo të djele në Sheshin e Shën Pjetrit në Vatikan mijëra qytetarë të kombësive të ndryshme, shfaqet me kaq elegancë e zgjuarsi tek gratë katolike mirditore, që e kanë patur pjesë të bashkjëtesës së tyre, gjatë periudhave të mohimit kategorik të fesë, duke e qepur me dashuri e fanatizëm, duke e fshehur në menyrë kaq të mirë vizive edhe atëherë kur propagandohej, se feja dhe besimi duhej

katolik. Në dy anët e zhupit, poshtë krahëve, janë stilizuar e qepur njëkohësisht dy kryqe të mëdhenj, që nisnin nga poshtë krahut e deri poshtë në drejtim vertikal, për të përfunduar afër vitheve, sipas korporaturës së gruas që e mbante.

Atë që gratë me mjeshtëri dhe zgjuarsi kanë ditur të qepnin për të mos rënë në sy besimi i tyre gjatë periudhës së luftës, që e përshkrova me lart, por edhe për ta mbajtur të pacënuar vetën e tyre, kanë qenë pikërisht paraqitja e simbolit të kryqit, aq të adhuruar të besimit të tyre në mënyrë haptazi e të pacënueshme, që në pamje të parë kanë pamje dekoruese, por vetë gratë e Mirditës më kanë rrëfyer që kryqin e tyre e kanë qepur për t’a personalizuar më mirë veshjen e tyre.

Brenda kësaj forme të kryqit, i cili, sipas traditës, por edhe deshirës së tyre, është i Grua shqiptare me veshje mirditore qepur me ngjyrë të kuqe, ndodhen katër (foto e vitit 1931 botuar në National Geographic) trekëndsha. Brenda trekëndorëve, që përbëjnë gjithësinë e kryqit ndodhen elemente të shfarosur e zhdukur përgjithmonë.

Elementi në veshjen e tyre, por njëkohëtjerë, siç janë qepur për çdo sipërfaqe boshe sisht simbol në mbarë botën e zhvilluar perëndimore të besimit katolik, duket po aq mirë edhe në pjesën e kurrizit, i cili nis të zbukurojë pjesën e zverkut e njëtrajtësisht zbret poshtë vërtikalisht, për të marrë pamjen dhe shëmbëlltyren e kryqit. Pjesa e sipërme e kësaj figurë, herë ngjan si një kaktus i shkretëtirës e herë si pemë, pa patur një linjë të qartë se çfarë kërkon të shprehë, ndërsa në pjesën që zbret poshtë saj duket më së miri kryqi i zbukuruar me fantazinë e grave. Në të gjithë zhupin pa mëngë bie në sy ngjyrimi me në të katër sipërfaqet e brendshme të tij nga ngjyrë të kuqe të fortë (por nganjëherë është një figurë zoomorfe e përafërt me gaforren përdorur edhe ngjyra portokalli dhe vishnje).

Adaptimi, për këto ngjyra të forta, niset sëpari nga tradita, që përgjithësisht gratë e Veriut kanë përzgjedhur ngjyrat e ndezura, rezistente ndaj diellit, por edhe joshëse, nga ana tjetër, meqenëse gratë e Veriut kanë përdorur teknikën e lyerjes së fijës së leshit në shtëpi, ajo duhej t’i rezistonte fuqishëm ekspozimit të veshjes në diell, gjatë punëve në natyrë, në stinën e nxehtë, mbasi edhe sipas ligjit të Kanunit të Lekë Dukagjinit, gruaja apo gratë e ndryshme në shtëpi duhej patjetër të punonin në arë, të mbanin dru mbi shpinë, të mbarte ujin në lumë ose tek burimi etj Këto ishin disa prej detyrave të saja, kur u martonte. Po kështu, ajo gjatë këtyre punëve të rënda duhej patjetër të vishej sipas zakonit të krahinës dhe nuk kishte rëndësi nëse ishte nxehtë apo ftohtë. Ajo duhej të vishte zhupin prej leshi ose shajaku. Ky është edhe qëllimi i preferimit, për të përdorur ngjyrat e forta, në veshjen e tyre. Në këtë mënyrë, veshja e tyre nuk do të konsumohej përnjëherë ndaj ekspozimit në diell.

Përdorimi i ngjyrave të kuqe në veshje është i njohur në krahina të tjera të Veriut si në Malësinë e Madhe dhe Zadrimë, ku e kuqja iu është rezervuar plotësisht grave të sapomartuara dhe këto shembuj gjenden fare mirë edhe në veshjen me xhubletë, në të cilën përdoreshin shamitë e kuqe, të vendosura sipër kërdhokles ose brezit të gjerë, që mbante xhubletën nga pesha e rendë. Në zakonet e grave zadrimore, është përdorur xhamadani i kuq, boçja e kuqe, kureti, që ka patur ngjyrë të kuqe dhe të zezë, ku ngjyra e zezë vendosej në pjesën e mbrapme dhe ngjyra e kuqe, dukej në pjesën e përparme të kraharorit, duke i dhuruar femrës një pamje të gezuar edhe pse jeta e saj përbëhej prej njëmijë hallesh.

Autoria ka mbaruar studimet e larta në Universitetin e Bolonjës në Fakultetin LetërsiFilozofi, në degën Kulturë dhe Teknika e Kostumeve dhe Modës. Ka botuar artikuj në disa revista kulturore, si: “Millosao”, “Fjala”, etj. Është antare e Insitutit AlbShkenca, ka një koleksion të vogël të veshjeve tradicionale dhe objekteve të tjera të përdorimit shtëpiak dhe aksesorë të mbajtur nga gratë e burrat shqiptarë deri në vitet 1935. Aktualisht merret privatisht me kërkime në terren.

Jeta Katolike

37

Westchester Honors its 109 Residents Lost on 9/11

By Tonin Mirakaj On September 10, 2006, at Kensico Dam Plaza, one of Westchester’s most beautiful parks, Westchester County officially dedicated “THE RISING” in memory of the 109 Westchester residents who lost their lives on September 11, 2001 in the World Trade Center terrorist attacks. One of the 109 victims that the memorial is dedicated to is an Albanian-American, Simon Marash Dedvukaj. He was born on February 17, 1975, and died on September 11, 2001, at only 26 years old. He went to work that day, and like almost 3,000 others, never came home again.

Over 1000 people participated at the memorial dedication, many of them family members and friends of the victims of the terror attacks that changed America and per-

Simon Marash Dedvukaj

haps the world forever.

Among the officials and dignitaries present were Westchester County Executive Andrew Spano, Congresswoman Nita Lowey, Senators Hillary Clinton and Charles Schumer, and others. There were many speakers but one, Rosaleen O’Neill, who lost her son in the attacks, received a standing ovation after her speech. She was a member of the committee that helped select the design of the memorial. In her short but very emotional speech, regarding the selection, Mrs. O’Neill said: “I loved that (the memorial)… it spiraled towards the Heavens, making me lift my head and eyes up toward the sky, toward possibility…”

The architect that designed “The Rising”

is Frederic Schwartz. It is said that the architect was inspired by a song with the same title, written by the famous singer Bruce Springstein. The memorial consists of 109 steal beams that intertwine upward, and all merge together creating a beautiful view of the sky 80 ft high. The base is surrounded by 109 granite plaques, with the names of each of those honored. One of them has the name

of Simon Marash Dedvukaj.

When one visits the memorial and thinks of all the innocent lives lost on that tragic day of, it is impossible not to get emotional.

I highly recommend to all Albanian Americans that they visit the memorial at Kensico Dam Plaza in honor of Simon Dedvukaj and all the others who lost their lives on that day. They will be remembered forever.

38

Jeta Katolike

KORRIK - SHTATOR 2006

PAGËZIME LAURA DREJAJ Prindër: Tonin & Pranvere Drejaj Kumbarë: Prek & Bardhe Alijaj FABIAN DORIAN JUNCAJ Prindër: Marijan & Liljana Juncaj Kumbarë: Gjon & Maria Lleshaj VIKTOR KOCAJ Prindër: Vinko & Valbona Kocaj Kumbarë: Mati & File Markic

OLIVIA EVA CAMAJ Prindër: Djerdj & Drana Camaj Kumbarë: Fran & Diana Pllumaj JOSEPH TOMA GJOKAJ Prindër: Tony T. & Franca Gjokaj Kumbarë: George & Nateli Gjokaj ANDREW JOSEPH KOCAJ Prindër: Joseph & Susane Kocaj Kumbarë: Martin & Gina Vuksanaj JOSEPH ANTHONY KALAJ Prindër: Anthony & Kristina Kalaj Kumbarë: Gjon & Kristina Lekaj NADIA MARTINAJ Prindër: Nard & Albana Martinaj Kumbarë: Agron & Pranvera Malvataj ALEX PJETRANI Prindër: Nike & Albane Pjetrani Kumbarë: Stefan & Silvana Gjuraj ALEKSIANA RUKAJ Prindër: Tom & Maria Rukaj Kumbar: Mark Gojcaj ALEX SINISHTAJ Prindër: Pjetro & Mara Sinishtaj Kumbarë: Tom & Lisa Mrijaj HANA SINISHTAJ Prindër: Malot & Victoria Sinishtaj Kumbarë: Gjon & Antoneta Gjolaj ANTHONY SHLLAKU Prindër: Leonard & Lindite Shllaku Kumbarë: Artur & Gjuliana Gjura IZABELA KEQAJ Prindër: Paul & Elvana Keqaj Kumbarë: Marjan & Rita Kacaj SUZANA MARTINAJ Prindër: Arben & Kristina Martinaj Kumbarë: Lush & Flutura Kapaj DAMIAN CHRISTIAN RIZAJ Prindër: Engjell & Liljana Rizaj Kumbarë: Sander & Kristina Syku CHRISTOPHER MARK BUCAJ Prindër: Mark & Renata Bucaj Kumbarë: Doda & Kristina Ujkaj NOAH MARK CUBI Prindër: Mark F. & Sonia Cubi Kumbarë: Palush & Katarina Marku

ADRIANA NIKOLLAJ Prindër: Simon & Marije Nikollaj Kumbarë: Angjell & Mrike Nikollaj MAYA SALJANIN Prindër: Marko & Garentina Saljanin Kumbarë: Ded & Tereze Grimci DENISA NIKOLLAJ Prindër: Edmund & Adriana Nikollaj Kumbarë: Lek & Aiede Gjoni MONIKA POPAJ Prindër: Alfred & Kristina Popaj Kumbarë: Steven & Alexandra Gazivoda NICHOLAS BUNJAJ Prindër: Aleks & Gjelina Bunjaj Kumbarë: Aleksander & Ana Volaj LULJETA CULAJ Prindër: Gjelosh & Drita Culaj Kumbarë: Gjoke & Leze Selca NICOLETTE KOLA Prindër: Tome & Gjyljana Kola Kumbarë: Luz & Dila Prenaj KOL LALA Prindër: Seljan & Artilda Lala Kumbarë: Ndue & Pranvera Lala DAJANA LUCAJ Prindër: Gjergj & Katarina Lucaj Kumbarë: Vasel & Vera Lucaj NICHOLAS SMAJLAJ Prindër: Tom & Vera Smajlaj Kumbarë: Martin & Elizabeth Vulaj GABRIEL GEORGE SINISHTAJ Prindër: Michael & Diana Sinishtaj Kumbarë: Robert & Sandra Sinishtaj LAURENA HAXHARI Prindër: Florin & Luce Haxhari Kumbarë: Arben & Metilda Haxhari LINDA NUCULLAJ Prindër: Prentas & Marina Nucullaj Kumbarë: Fran & Maria Marasevic ANTHONY RAKAJ Prindër: Alex & File Rakaj Kumbarë: Anto & Lisa Lulaj LUKES ANTHONY VUKDEDAJ Prindër: Robert & Maria Vukdedaj Kumbarë: Sander & Liza Nikac DEANNA GJELEVIC Prindër: Anton & Janine Gjelevic Kumbarë: Alex Gjelevic & Nicole Solomon

CONSTANTINE M. POPOVIC Prindër: Frank & Marcela Popovic Kumbarë: Anthony & Marita Popovic PAULINA FRANGAJ Prindër: Ardian & Dila Frangaj Kumbarë: Petref Smakaj & Elona Ulaj OLIVIA RADOINA Prindër: Gilbert & Rita Radoina Kumbarë: Martin & Gina Vuksanaj ANTON GEGAJ Prindër: Pal & Etleva Gegaj Kumbarë: bardhok & Mira Vuktilaj GABRIELA LACA Prindër: Gege & Dafina Laca Kumbarë: Gjon & Rudina Gojcaj JOANA LELCAJ Prindër: Yily & Violeta Lelcaj Kumbarë: Gjon & Suzana Juncaj DIANA NOKAJ Prindër: Skander & Magdalena Nokaj Kumbarë: Vilson & Renata Jakaj MONICA NOKAJ Prindër: Tome & Marjeta Nokaj Kumbarë: Vitor & Valbona Nokaj JOSEPH A. PERPEPAJ Prindër: Alex & Ana Perpepaj Kumbarë: Anton & Nora Perpepaj AJRON PEPUSHAJ Prindër: Gezim 7 Dhurata Pepushaj Kumbar: Nikolin Mitaj JOSEPH CHRISTOPHER BERISHA Prindër: Pal & Maria Berisha Kumbarë: Paul & Linda Gjokaj CHRISTIAN BUNJAJ Prindër: Lavdimir & Pauline Bunjaj Kumbarë: Dode & Elona Vushaj ISABELLA GECAJ Prindër: Agron & Albina Gecaj Kumbarë: Santini & Suzanna Gojcaj JULIANA GJONAJ Prindër: Robert & Rudina Gjonaj Kumbarë: Jac & Maria Zadrima ANGELA IVEZAJ Prindër: Agron & Albina Gecaj Kumbarë: Santini & Suzanna Gojcaj DASHAMIRE POPAJ Prindër: Pjeter & Lindita Popaj Kumbarë: Mark & Age Dushaj ALEX TREASHEE, JR. Prindër: Alexander & Albana Trieshi Kumbarë: Kanto & Jacqueline Elezaj PAUL UJKAJ Prindër: Nik & Angelina Ujkaj Kumbarë: Nikoll & Maria Vataj

Jeta Katolike

KORRIK - SHTATOR 2006

Kurorëzime

39

In Memoriam GJON CUPI, 78-VJEÇ Vdiq më 10 Korrik 2006 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

Pellumb Fusha me Liljana Lunaj më 1 Korrik 2006

Victor Sinishtaj me Rose Curanaj më 6 Gusht 2006

Valentin Jaku me Shpresa Bujaj më 1 Korrik 2006

Zef Dedaj me Mirjana Mladenovic më 12 Gusht 2006

Paul Keqaj me Elvana Nacaj më 3 Korrik 2006

Krist Berisha me Bore Nrecaj më 13 Gusht 2006

Franc Mrizaj me Eva Broqi më 8 Korrik 2006

Paul Joseph Pepaj me Viktoria Camaj më 2 Shtator 2006

Lush Keqaj me Flutura Gjonpali më 8 Korrik 2006

Ilir Syku me Anila Qosaj më 2 Shtator 2006

Albert Vukdedaj me Altina Vuktilaj më 8 Korrik 2006

Lush Preldakaj me Fatmira Guri më 9 Shtator 2006

Ilir Tota me Arelis Altagracia Rodriguez më 8 Korrik 2006

Kristofer Dushaj me Marina Vuksanaj më 9 Shtator 2006

Franco Lulaj me Valentina Tagic më 8 Korrik 2006

Pavle Mirdita me Susana C. Guayara më 9 Shtator 2006

Leonard Mazrreku me Kristina Nikollaj më 9 Korrik 2006

Jozef Popovic me Jacqueline Jankovic më 16 Shtator 2006

Alban Dreni me Fabjola Gjoni më 15 Korrik 2006

Nicola Shkreli me Dila Kalaja më 16 Shtator 2006

Gjok Zefaj me Marija Pecaj më 15 Korrik 2006

Tom Popovic me Adeline Kolaj më 23 Shtator 2006

Alexander Toma me Elona Simoni më 23 Korrik 2006

David P. Stupple me Violeta Bucaj më 24 Shtator 2006

GJYSTE (SHORE) ZADRIMA, 87-VJEÇ Vdiq më 19 Korrik 2006 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York PALJO SALJANIN, 72-VJEÇ Vdiq më 22 Korrik 2006 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York PASHKO NIKOLLA GJOKAJ, 62-VJEÇ Vdiq më 12 Shtator 2006 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York LULA RUKAJ, 85-VJEÇ Vdiq më 21 Shtator 2006 U varros në varrezat “Gate of Heaven” në New York

~

~

~

Epjau o Zot pushimin e pasosun.

E i ndritë drita e pambarueme!

Pushofshin në paqë!

Krist Kamberi me Maria Berisha më 29 Korrik 2006

10 vjet me profesionalizëm i shërbejmë komunitetit tonë!

Mbi 2000 lloj ftesash për dasma dhe gëzimet tuaja familjare!

Tel. 718-584-1620 Fax. 718-584-1228 2322 Arthur Avenue, Suite 9&10, Bronx, NY 10458

FAMILJA E NOC MATI GJONAJ nga Reçi i Ulqinit

përgëzon Kishën e re të “Shën Markut” në Shtoj Shuguruar me 5 Gusht, 2006