aifoon - zet het luisteren in beweging

zet het luisteren in beweging

kokend donder water net frisdrank ov vóór de ijsblokjes skate spaghetti een een spron erin gaat… straatsten het uitknijpen van bubbelplastiek

een bal d voetstappen in de sneeuw het “kabbe van een kindervoetjes op de trap kaartspel een fles die ontkurkt wordt

het geluid van een vislijn wanneer je d p beet hebt

een scheermesje dat door een stoppelbaard glijdt

het aan

verdorde bladeren onder je schoen d

coverfoto: murmur, een voorstelling van Grensgeval en aifoon © Bart Grietens

Luisteren is een beweging In het dagelijkse leven komt er een constante stroom van beelden op ons af.

Door al die visuele prikkels zijn we het luisteren soms wat verleerd. En als we het al over geluid hebben, is dat vaak in termen van “lawaai” of “overlast”.

Terwijl geluid zoveel meer kan zijn.

Bij aifoon geloven we dat de geluidenwereld rondom ons eigenlijk een non-stop compositie of ‘muziekstuk’ vormt waarin we allemaal tegelijk én uitvoerder én dirigent én toehoorder zijn. We willen op een artistieke en participatieve manier onderzoeken hoe we daar bewuster mee om kunnen springen. Hoe worden we beïnvloed door het geluid om ons heen en hoe kunnen we zelf bijdragen aan het klanklandschap rondom ons?

Onze focus ligt dus niet op muziek of stem, maar wel op geluiden, klanken en vooral luisterbeleving. Die beleving wordt mee bepaald door allerlei factoren waar we ons niet altijd bewust van zijn: de ruimte rondom ons, ons lichaam, onze gemoedstoestand, beweging, cultuur, persoonlijke herinneringen … Wist je bijvoorbeeld dat je anders luistert wanneer je verliefd bent? Of als je honger hebt?

‘‘ai’ is het Japanse woord voor “liefde” en “harmonie”, ‘foon’ komt van het Oud-Griekse woord voor “geluid”.

aifoon legt z’n oor al te luister sinds lang vóór de komst van de Apple-telefoon ...!

1

De kunst van het luisteren aifoon wil mensen stimuleren om hun omgeving niet alleen met hun ogen, maar ook al luisterend af te tasten. We worden omringd door geluiden, we ervaren geluiden op een fysieke manier, geluiden roepen herinneringen op …

En toch beluisteren we de wereld nauwelijks op een bewuste, actieve of creatieve manier.

Luisteren beperkt zich voor ons dan ook niet tot de oorschelpen, het is iets dat je doet met je hele zijn. Je lichaam is als het ware een membraan dat mee resoneert. Bovendien wordt je luisterervaring mee gekleurd door je verleden, je cultuur, je verbeelding … En daarnaast bepalen ook de ruimte waarin je je bevindt en de akoestiek ervan je perceptie van geluid.

Kortom, luisteren verbindt ons met onszelf, met elkaar en onze omgeving. Voor aifoon is luisteren een beleving en een beweging, die we zowel fysiek in onszelf als in de ruimte kunnen ervaren.

Voor ons is luisterkunst de manier bij uitstek om het luisteren maatschap­pelijk te activeren, ook als alternatief op de visuele dominantie.

Luisterkunst gebruikt geluidsobjecten, stilte, akoestiek, geluidsopname en -weergave om onze (auditieve) ervaringen uit te drukken en er over te reflecteren. Het kan een hefboom zijn om op een metaforische manier te communiceren over wat we voelen en beleven.

“Onbewust komt er heel veel geluid op ons af, en dat heeft z’n effect op ons. Maar bewust kan je daar ook heel creatief en avontuurlijk mee zijn: je kan dat luisteren uitdagen en ermee experimenteren.”

Stijn Dickel (artistiek leider van aifoon)

3

4

Luisteren verbindt je met je omgeving De wereld en hoe ernaar te luisteren Het getik van fietsspaken, ritselende sleutels, voetstappen, een stuiterende basketbal, het ruisende geluid van zwierende armen langs een winterjas, spinnende katten, fluitende vogels … Dat zijn nog maar enkele voorbeelden van de geluiden die kinderen hebben opgenomen nadat we hen vroegen: Hoe beleef je de weg van huis naar school? En hoe zou je die ervaring in geluid kunnen vatten?

Met die vragen en een recorder in de aanslag gingen kinderen van verschillende scholen op pad, vol aandacht voor wat ze onderweg allemaal konden horen. Met al hun opnames maakten de kinderen een compositie.

Het was 2003 en het project TRAJEcT van vzw Kong legde de kiemen voor wat later aifoon zou worden.

Sinds dat prille begin zit luisteren naar de stad in het DNA van aifoon.

Toen het SMAK met de tentoonstelling TRACK een dialoog wilde aangaan met de stad Gent en haar bewoners, nodigde het museum ook aifoon uit.

We ontwikkelden de Sound Walks waarbij we mensen geblinddoekt meenemen, met op hun oren een koptelefoon en op hun hoofd een helm met een ingebouwde shotgun microfoon. Die neemt de geluiden waar de microfoon naar gericht is ongewoon helder op, terwijl de geluiden uit de rest van de omgeving veel zwakker doorklinken. Plots besef je hoeveel van wat we horen door onze hersenen wordt weggefilterd in het dagelijkse leven.

“Het verwrongen geluid van de tram op de sporen, de piepende wieltjes van een trolley, de stevige tred van dameshakken, trillende boren, draaiende motoren, ze dragen allemaal poëzie in zich.”

Stijn Dickel (artistiek leider van aifoon)

Sound Walk © Jan Opdekamp

5

De stad als één grote soundscape Met Oorkanaal verlegden we onze focus naar de Gentse kanaalzone, waar industrie, havenbedrijven, garages, treinen, fabrieken en vracht­ schepen het leven dwarsen van de kanaaldorpen met hun scholen, winkels, cafés, landbouwgronden, voetbalclubs en verenigingen. Het resultaat is een auditieve smeltkroes, één grote, permanente soundscape. En al wordt een industriezone snel met lawaai geassocieerd, vallen er ook heel wat intrigerende (combinaties van) geluiden te ontdekken. aifoon maakte en deelde een heleboel opnames met bewoners, schoolkinderen, senioren, mensen met een beperking en verschillende bedrijven (Volvo, Arcelor Mittal, DSDF, Honda, Havenbedrijf Gent …).

We deden aan ‘audiovissen’ met onderwatermicrofoons aan een vishengel en de plaatselijke lagereschoolkinderen deelden onder de noemer The City Rings (zie ook p. 13) online soundscapes van de Kanaalzone met leeftijdsgenootjes uit heel Europa.

“A picture may be worth a 1000 words, a soundscape is worth a 1000 pictures.”

Bernie Krause (muzikant en soundscape ecologist) Een andere buurt waar aifoon zijn oor te luister legt is de Gentse Papegaai­­­wijk. Voor Phonorama – een meerjarig project waarbij we de wijk willen vangen in geluiden – stuurden we de buurtbewoners op geluiden­­ jacht met een ‘eifoon’, een speciaal voor aifoon ontworpen opname­­toestel in de vorm van een houten ei. Ze kwamen terug met een buit van herkenbare, mysterieuze, opvallende of subtiele audiofragmenten van bij hen thuis, op straat, in steegjes, winkels, cafés, bij buren, bekenden en onbekenden …

Audiovissen in de Gentse Kanaalzone.

6

Dat materiaal werd aan de buurt teruggegeven in de vorm van een concert van een geluidskunstenaar die de geluiden van de bewoners vermengde met opnames uit o.a. IJsland en Zuid-Afrika. Daarnaast maakten we verschillende soundscapes die te horen waren in een aantal leegstaande beluikhuisjes, een totaalcompositie die het verhaal van de wijk ‘vertelt’ aan de hand van geluid. We gebruikten de opnames ook tijdens de Klinkt Als Quiz, een toegankelijke en geestige quiz vol weetjes over geluid en alles wat er (van dichtbij of van heel ver) mee te maken heeft.

De eifoons Phonorama duikt gedurende enkele jaren op regelmatige basis op in de Gentse Papegaaiwijk in diverse vormen en projecten met scholieren, nieuwkomers, senioren en de plaatselijke blindenschool. Bedoeling is om uiteindelijk alle vangsten en vondsten van de verschillende projecten samen te brengen en terug te koppelen naar de wijk. In 2020 willen we de 20 meest opvallende geluiden van de wijk begraven in een tijdscapsule die voor 20 jaar onder de grond verdwijnt.

De VRT maakte een reportage over Suzan die geluiden opneemt in de Papegaaiwijk.

Klinkt Als Quiz © Astrid Agemans

7

Een rugzak vol geluid aifoon laat mensen niet alleen luisteren naar hun omgeving, maar laat ze er ook zelf actief op ingrijpen. Tijdens de performance Watch Out! bijvoorbeeld kregen de toeschouwers een rugzak aan. Daarin zat een speaker verstopt die geluiden afspeelde die zich gingen vermengen met de echte geluiden uit de omgeving. Zo werden de deelnemers letterlijk deel van de soundscape. Welke geluiden zijn echt en welke komen uit de rugzak?

Watch Out! werd in Oostende gerealiseerd in samenwerking met het programma Atelier De Stad van Canvas over innoverende stadsprojecten.

Geluiden uit hun context nemen en ze in een andere setting inbedden waardoor ze een nieuwe betekenis krijgen, noemen we audiohacking.

Het is een methode om geluidsomgevingen en luisterhoudingen te sturen.

Een voorbeeld van audiohacking was het project Ras-El-Hanout tijdens de Gentse Feesten waarbij aifoon geluiden uit Marrakesh (Marokko) via speakers liet infiltreren in de Gentse feestenzone. De passanten waren zich niet bewust van wat er gaande was, maar kregen subliminaal geluiden te horen die hun perceptie mee kleurden. In Sint-Niklaas maakten we met jongeren van jeugdhuis Den Eglantier een geluidsdecor voor een winkelstraat.

“Weinig mensen staan stil bij het geluid van een winkelstraat. Door zelf opgenomen geluiden uit andere omgevingen door speakers te laten klinken, hebben we geprobeerd om mensen een ander gevoel te geven terwijl ze door de straat wandelen.”

Roel Thierens (jeugdhuis Den Eglantier)

Watch Out! © Canvas

8

aifoon onderzoekt verder de mogelijkheden van audiohacking in een participatieve context, waarbij jongeren op een experimentele en creatieve manier kunnen onderzoeken hoe mensen luisteren. Zij vinden het spannend om met een soort van guerilla-actie het luisteren van andere mensen op het verkeerde been te zetten … Horen anderen het eigenlijk als je subtiel ‘vreemde’ geluiden laat afspelen? Valt het hen op dat er plots andere klanken te horen zijn in hun vertrouwde omgeving?

Ook onze installatie De Zwerm kan ingezet worden om aan audio­ hacking te doen. De Zwerm bestaat uit 20 speakers die via een draadloos netwerk met elkaar verbonden zijn en aangestuurd kunnen worden vanuit één live-console. Een technisch huzarenstukje! Ook deze speakers kunnen in rugzakken verstopt worden om verschillende plekken onopvallend met geluid te gaan infiltreren … Zo krijgen de toe­schouwers van de voorstelling murmur (zie ook p. 18) bij het binnenkomen een rugzak met een speaker in en worden zo deel van de performance.

Luisteren naar de kosmos Met Oormos zetten we nog een stap verder: we luisteren niet naar de ruimte rond ons, maar naar de kosmos! Samen met jeugdwerkgroep Ruimtevaart uit Brugge zetten we een project op rond imaginaire geluiden uit het heelal. Aangezien de kosmos een vacuüm is, kunnen we er geen hoorbare geluiden waarnemen. Maar de NASA is er wel in geslaagd om elektromagnetische golven van de zon, manen en planeten om te zetten in hoorbare signalen. Met Ruimtevaart creëerden we een fictieve geluidenkosmos aan de hand van de onhoorbare elektromagnetische golven die onze dagelijkse elektronische toestellen uitstralen. Het resultaat van dit proces wordt via De Zwerm in het Concertgebouw Brugge (binnen hun programmatie rond de Kosmos) voorgesteld.

© Tim Pierce

9

© Piet Vranckx

Auditief samenleven Hoe we luisteren naar de stad, brengt onlosmakelijk ook de vraag mee: hoe speelt geluid een rol in de manier waarop we samenleven? Geluid is iets waar in architectuur en stedenbouw te weinig aandacht aan wordt besteed.

Nochtans is samenleven iets dat we ook auditief doen. aifoon wil de discussie rond auditief samenleven niet verengen tot geluidsmetingen. Wij willen eerder de rol spelen van intermediair: we reiken artistieke tools aan om mensen actief en creatief te laten nadenken over hun geluidsomgeving én over mogelijke alternatieven. Binnen onze projecten wordt de stad voorgesteld als een soundscape waar mensen zelf deel van uitmaken. Die invalshoek helpt om hun rol als participant te activeren.

Hoe kunnen we de bestaande soundscape beïnvloeden en manipuleren?

Hoe kunnen we geluiden toevoegen, maskeren of filteren om een park, een lokaal, een beluik, de winkelstraat of onze klaslokalen opwindender of rustiger vorm te geven. Rond deze thematiek hebben we lezingen gegeven bij BUUR (een toonaangevend multidisciplinair team van steden­ bouwkundigen, architecten, landschapsarchitecten, ruimtelijke planners en mobiliteitsexperten), aan de architectuuropleiding van LUCA School of Arts, op een congres van de Acoustical Society of America in San Diego en op de Deep Listening Conference van Pauline Oliveros in New York.

10

“Geluid mag dan wel onzichtbaar zijn, maar dat maakt het geen minder architecturaal materiaal dan hout, glas, beton, steen of licht. Helaas denken de meeste architecten pas na over geluid wanneer ze een concertzaal bouwen.”

Michael Kimmelman (architectuurcriticus in de New York Times, 29/12/2015)

Je eigen klaslokaal tunen Ruimtelijkheid in het luisteren heeft ook te maken met de akoestiek binnen vier muren, de plaatsing van geluid in een ruimte of hoe de ene ruimte anders klinkt dan de andere.

Interioor is een project rond akoestisch comfort waarbij we de akoestiek van lokalen in onderwijs- en zorginstellingen in vraag stellen.

Akoestische aandacht en aanpassingen verhogen niet alleen de verstaanbaarheid, maar ook het algemeen welbevinden en de productiviteit.

We ontwikkelen een online tool die een klas of groep in staat stelt om zelf akoestisch te luisteren naar hun lokaal en handvaten geeft om de ruimte te ‘tunen’. We werken hiervoor samen met o.a. een architect, een sound designer en een akoestisch specialist.

11

12

Luisteren verbindt je met de ander Al luisterend grenzen overbruggen Wist je dat je manier van luisteren even uniek is als je vingerafdruk?

Iedereen luistert dus op een persoonlijke manier die mee gekleurd wordt door je eigen ervaringen en verleden, en door de cultuur waarin je bent opgegroeid. Je perceptie van geluid wordt dus ook bepaald door culturele conventies in het luisteren.

Tijdens Phonorama, ons project in de Gentse Papegaaiwijk, wilden we niet alleen weten hoe de bewoners zelf naar hun wijk luisteren, maar ook hoe mensen van buitenaf de buurt ervaren. Misschien horen zij geluiden waar buurtbewoners niet meer van staan te kijken. We vonden Mouhanad en Waed, twee nieuwkomers uit Syrië, bereid om als artistiek onderzoeker geluiden op te nemen in de Papegaaiwijk. Ze vertelden ons over geluiden die hen opvallen in Gent. Sirenes van ambulances zijn volgens hen bijna permanent hoorbaar. Het geluid van meeuwen achtervolgde hen als huilende baby’s. Vuurwerk en donder roepen levendige taferelen op van bombardementen uit hun geboorteland … Hun luisteren lijkt sterk gelinkt aan bedreigingen en spanning. Geluiden met een monumentale impact.

Geluiden die ze niet meer kunnen loslaten en die hun luisteren tekenen …

Sonic Postcards Ook met The City Rings willen we culturele verschillen onderzoeken en overbruggen. The City Rings is een internationaal uitwisselingsproject waarbij kinderen uit een tiental Europese landen elkaar ‘sonic postcards’ bezorgen. In verschillende Europese scholen worden simultaan workshops gegeven. De kinderen maken in de klas auditieve portretten van hun stad en sturen die naar elkaar via een blog: van Athene naar Parijs, van Gent naar Berlijn, van Sint-Kruis-Winkel naar Barcelona, van Molenbeek naar Hailuoto in Finland, van Londen naar Porto. Wars van taalbarrières delen de kinderen hun beleving met elkaar: hoe klinkt jouw stad? Hoe klinkt onze stad voor iemand uit Athene? Wat zijn de verschillen en gelijkenissen? Wat vertelt ons dat allemaal?

Luisterboxen in Huis van Alijn © Michiel Devijver

13

© Karolien Deman

Bijzondere geluidsherinneringen Via het luisteren kunnen niet alleen verbindingen ontstaan tussen hier en daar, maar ook tussen nu en toen. Hoe klonk het verleden? Welke geluiden zijn of zullen verdwijnen? En hoe kunnen we ze bewaren? Ook hier zetten we op in tijdens Phonorama, onze residentie in de Gentse Papegaaiwijk. aifoon stuurt een schrijfster op de koffie bij oudere mensen in de wijk om in hun geheugen te graven naar geluiden die verloren zijn gegaan in de tijd. Ze vist naar betekenisvolle geluidsherinneringen die de senioren doen terugdenken aan bijzondere plekken of markante momenten in hun leven.

Deze beschrijvingen van verdwenen geluiden willen we presenteren in Memoorie, een portret van vergeten geluiden, niet in klank maar in woorden.

“Na de oorlog volgde ik een opleiding steno en dactylo. Met zestien meisjes in het leslokaal, netjes rechtop achter een typemachine. De leerkracht gaf het tempo aan door te tikken met een stok. Tak tak tak tak. Op haar teken vielen we allemaal samen in, een woest oerwoud van tikgeluiden was het! Min of meer in de maat weerklonk er hier en daar een ‘ting’ op het einde van het blad. Ting! Ting! Ting! Dan was er steeds die korte ratel, om de cursor op de volgende lijn te brengen. Het duurde niet lang of ik kon sneller tikken dan het ritme dat de leerkracht aangaf.”

Adeline (90 jaar, geboren in de Veldstraat in Gent)

14

Museum van dagelijkse geluiden Ook het Gentse museum Huis van Alijn legt de bijzonderheden, gewoontes en rituelen van het dagelijkse leven vast in beeld en klank. Het museumverhaal neemt je mee doorheen een rijke collectie objecten, foto’s, geluid en bewegend beeld en toont dat alledaags allerminst gewoon is. aifoon kampeerde enkele jaren als resident in het museum en zorgde voor een geluidsontwerp dat de sfeer van de expo’s versterkt. Geluiden roepen immers ook beelden, herinneringen en emoties op. Daarnaast maakte aifoon luisterposten in het museum met objecten die mogen aangeraakt worden en zo een geluidscompositie triggeren die niet alleen hoorbaar, maar ook voelbaar is.

Binnen onze residentie stelden we enkele vragen: hoe luisteren mensen naar een museum? Hoe kunnen we een auditieve collectie van verdwenen geluiden aanleggen en hoe kunnen we deze collectie ontsluiten naar een publiek? Dit onderzoek kreeg de voorbije jaren vorm op verschillende manieren: van een compositie van kermisgeluiden over een dj-act met het geluid van speelgoed tot een interactieve installatie met roterende luid­ sprekers die geluiden van de wielerbaan het Kuipke projecteren.

© Michiel Devijver

© Michiel Devijver

15

16

Luisteren verbindt je met jezelf Je lichaam en hoe het resoneert 70% van ons lichaam bestaat uit water. En laat water nu net een heel goede geleider zijn voor geluid. Ons lichaam is dan ook heel gevoelig voor geluid. Wist je dat zelfs geluiden die je niet kan horen toch een effect op je hebben? Eigenlijk is geluid niet meer dan een vibratie die door materie gaat. En ook frequenties die te laag zijn voor het menselijke oor trillen toch in je lichaam.

Luisteren doen we dus niet enkel met onze oren, maar met ons hele lichaam. Ons lichaam absorbeert geluiden, resoneert, reflecteert en filtert. Het is dan ook een heel sensuele en bijna intieme ervaring om een luistermassage te krijgen waarbij iemand speciaal voor jou je oren masseert en dat zonder je aan te raken, maar door subtiele geluiden te gebruiken: een vioolboog die over de snaren van een eiersnijdertje glijdt, een petanquebal die over een houten vloer rolt, een metalen schuurborsteltje waar handen over wrijven terwijl het van je linker- naar je rechteroor beweegt ... Geen mindfulness, maar soundfulness als het ware.

17

Zo’n luistermassage, maar dan in een XL-versie, was de voorstelling Fondouk, een luisterperfomance waarbij de toeschouwers zich nestelden in tien koepeltentjes en hun ogen sloten, terwijl drie performers hen meenamen op een geluidenreis. Fondouk prikkelde de verbeelding, een stukje poëzie op het canvas van de stilte.

“Regen, vuurwerk, kerkklokken en kinderstemmen sijpelen je oren binnen maar ook kleuren, beelden en geuren. De tentzeilen hebben iets van een tweede huid waardoor de trillingen nabij aanvoelen in de duisternis. (...)

Anders luisteren leidt tot anders kijken.”

Charlotte De Somviele (De Standaard, 18/02/2015)

De multi-channel wifi speakers van De Zwerm zetten we o.a. in voor murmur.

18

Geluiden maskeren, versterken of manipuleren met je lichaam, is bijna een vorm van acrobatie. Dat neemt circusartiest Camiel vrij letterlijk in murmur, een voorstelling van het gezelschap Grensgeval en aifoon die al tijdens het maakproces genomineerd werd voor de prestigieuze CircusNext wedstrijd en voor de Roel Verniersprijs op het Theaterfestival. Camiel zwiept, smijt en slingert met speakers waaruit natuurgeluiden klinken. Hij bedekt ze, dempt ze, deelt ze uit. Zo maakt hij live een bewegende compositie. Het geluid is als het ware zijn tegenspeler in de voorstelling. Bovendien draagt elke toeschouwer een rugzak, als een soort van levend surround systeem.

Als de rugzakken plots beginnen te zoemen, wordt alles en iedereen deel van een wervelwind van geluid.

Ook hiervoor zetten we onze zelf ontwikkelde installatie De Zwerm in.

Fondouk

Fondouk

Een voelboek van geluiden Wanneer je denkt aan geluid en lichamelijkheid, rijst al snel de vraag of je geluiden tastbaar kan maken. Dat onderzocht aifoon met de installatie PTCHWRK – te zien tijdens het Festival van Vlaanderen en op Happy New Ears – die de grenzen tussen horen, zien en voelen deed vervagen.

PTCHWRK is een holle sculptuur met verschillende openingen die aan de binnenkant met diverse stoffen en texturen zijn bekleed. Het betasten en manipuleren van deze materialen wordt in geluid omgezet. Verschillende deelnemers kunnen tegelijk aan de slag in een “klankdialoog”.

In ZOOM, een traject met de blinden en slechtzienden van het Gentse Sint-Rafaël Revalidatiecentrum, onderzoeken we of we klanken kunnen vangen in woorden en zo een geluidenatlas of voelboek kunnen maken.

Omdat woorden soms onvoldoende de lading dekken wanneer we praten over geluid, doen we een beroep op texturen. Dat maakt het mogelijk om fijner te luisteren. Het voelboek kan mensen met visuele beperkingen helpen om over geluiden te praten. Evengoed hebben ziende mensen soms nood aan een poëtischer jargon om over geluid te praten wanneer metingen en curves de lading niet dekken. Ook zo willen we bouwen aan een rijkere luistercultuur … Verder verdiepen we ons met de mensen van Sint-Rafaël in echolocatie, een techniek waarbij je door met je tong te klikken een akoestisch beeld kan vormen van de ruimte.

Wat luisteren allemaal met je doet en welke luisterhoudingen je bij jezelf en bij anderen kan onderscheiden is een van de onderwerpen die aan bod komen in Salong, een denktank van kunstenaars uit verschillende disciplines (van een stedenbouwkundige tot geluids- en beeldend kunstenaars, muzikanten, een sound designer en een schrijver) die op regelmatige tijdstippen samenkomt om kennis te delen en te reflecteren.

In 2019 leggen zij zich toe op een lijst met alle mogelijke luisterhoudingen en laten ze die circuleren binnen (online) vakliteratuur. Bedoeling is dat deze lijst als een educatieve tool kan ingezet worden om in vormingen over luisterhoudingen te reflecteren, ze uit te testen, extra voorbeelden te zoeken en omschrijvingen verder te verfijnen.

19

20

Luisteren zet je verbeelding aan het werk “Geluiden zijn als een doos kleurpotloden.

Je kan er een tekening mee maken, een geluidscompositie.”

Stijn Dickel (artistiek leider van aifoon) Dat geluid een belangrijke rol speelt om de toon te zetten in films, dat weten we allemaal. “Wanneer mensen denken aan een Hitchcock-film, denken ze niet alleen aan de beelden, maar ook aan het geluid”, zegt actrice Eva Marie Saint die de hoofdrol speelde in ‘North by Northwest’. In film en theater is geluid dan ook een van de belangrijkste elementen om een bepaalde sfeer te creëren en emoties op te roepen. Geluid wordt vaak gebruikt om de emotionele verbinding te leggen met het verhaal en vormt ook een bindmiddel tussen verschillende disciplines als theater, dans en circus.

Voor de circusvoorstelling Plock! creëerde aifoon een luisterconcept met geluiden die onbewust je kijkgedrag mee sturen. Speakers die onder de tribune verstopt zitten bepalen mee de beleving van het publiek. In de voorstelling voert het hoofdpersonage een krampachtige strijd met zichzelf.

Die vertwijfeling wordt versterkt door de geluiden die hem omringen: verfpotten beginnen te brommen, kleuren krijgen geluid en omgekeerd.

Een 6-jarig toeschouwertje omschreef het mooi: “Het geluid vertelt wat hij voelt”. Plock! is een knap staaltje geluidstheater dat de verbeeldingskracht aantoont die geluid in zich kan dragen.

Voor aifoon is geluid de bouwsteen bij uitstek om artistiek aan de slag te gaan. Geluid zet je fantasie aan het werk en kan een uitstekend middel zijn om jezelf artistiek uit te drukken. Toch blijkt dat vaak niet zo eenvoudig.

Onze oren worden immers overspoeld met voorgesneden koek en in een bepaalde richting geduwd.

Daarom ontwikkelde aifoon samen met MATRIX (Centrum voor Nieuwe Muziek) de online tool Start to Listen. Op www.starttolisten.org bieden we een staalkaart van audiofragmenten die als inspiratie en gereedschap kunnen dienen voor leerkrachten van het lager onderwijs.

Plock! van Grensgeval en aifoon © Bart Grietens

21

Geluidskunst, nieuwe en experimentele muziek en field recording staan centraal: allemaal geluiden die de traditionele media amper aanreiken. Ze dagen je uit om op een andere manier te luisteren. De bijhorende luister­ vragen helpen leerkrachten om verschillende vormen van reflectie aan te moedigen: verbaal, plastisch, performatief en filosofisch. Met Start to Listen wordt luisteren een wandeling in het ongewisse, met verschillende ontmoetingen, beelden en associaties. Via uitwisseling kom je in contact met andere luisterkaders.

Knutselen met geluid aifoon ziet geluid als een toolbox waar je allerlei kanten mee op kan. Tijdens LAwaBO, een vijfdaagse workshop voor kinderen van 9 tot 12, mogen kinderen ongebreideld experimenteren met geluiden: klanken raden, associëren, nabootsen, visualiseren via tekeningen of in beweging, een soundtrack of een compositie maken …

In ons atelier gaan de kinderen aan de slag met heel uiteenlopend materiaal: van kleurpotloden over mengpanelen en luidsprekers tot onderwatermicrofoons. Ze maken geluiden met pakweg een fiets, een emmer water of een zak chips. Al die klanken sturen ze door effectpedalen en speakers om er de gekste geluidscollages mee te maken. Verder zetten ze nieuwe geluiden op een bestaand stukje film, gaan ze geblinddoekt op geluidenspeurtocht, zetten ze klanken om in kleur … De nadruk ligt vooral op: zelf doen, out of the box denken, amuseren en bricoleren. Na vijf dagen heeft de wereld van het geluid geen enkel geheim meer!

Daarnaast geeft aifoon ook vormingen voor studenten en

docenten in het hoger of het deeltijds kunstonderwijs rond luisteren, geluid en stilte. De studenten krijgen tijdens zo’n atelier een artistiek laboratorium met een vrij en open klimaat waarbij ze reflecteren en creëren met geluid en waarbij groeien, worstelen, vallen én weer opstaan worden aangemoedigd. De interculturele of intergenerationale samenstelling van de groepen zorgt ervoor dat er ook over en buiten de gangbare en vertrouwde referentiekaders gereflecteerd wordt. Zo geeft aifoon een lessenreeks in S.P.A.C.E. (Social Pedagogical Art & Creativity Exploration), een internationale vorming en artistiek laboratorium voor sociale agogen aan de Hogeschool VIVES (Kortijk).

We geven ook ateliers specifiek gericht op leerkrachten uit het DKO (zowel beeld als muziek), want ook voor hen is geluid een interessante manier om een transitie te maken in ideeën: van geluiden boetseren of sculpturen verklanken tot klanken opnieuw plastisch vormgeven … Zo beginnen ze geluid te zien als een ongecodeerd en vrij medium waarmee je echt los van regels of kaders kan werken, om tot onorthodoxe resultaten te komen, om het narratieve te overstijgen …

22

23

24

Creatief met klank: kinderen maken akoestische laptops. Š Bram Bosteels

25

26

aifoon in de praktijk aifoon beweegt zich al meer dan vijftien jaar in een universum waarvan we telkens nieuwe horizonten blijven verkennen. Met alles wat we ontdekken, gaan we aan de slag. Zo leidt elk nieuw inzicht – filosofisch, artistiek, technisch … – organisch naar een volgende stap. Op die manier breiden we telkens ons arsenaal aan invalshoeken, methodes, materies en partners uit.

We ontwikkelen verschillende tools, projecten en producties waarin vragen rond luisteren en auditief samenleven ter discussie worden gesteld. We geven hierin geen antwoorden, maar luisteren vooral naar hoe dit inwerkt op de deelnemers. Die reacties, ideeën en reflecties van de deelnemers worden op hun beurt mee opgenomen in de ontwikkeling van andere projecten.

De inzichten die we opdoen vormen niet alleen de basis voor onze eigen creaties, we willen onze kennis ook met zoveel mogelijk mensen delen. Daarom geven we verschillende vormingen en gaan we in dialoog met maatschappelijke spelers zoals de zorgsector, het onderwijs, architecten en stedenbouwkundigen ...

Deze portfolio biedt geen ‘pick and choose’-catalogus, maar wel een relaas van wat en waar onze ontdekkingsreis ons de afgelopen jaren heeft gebracht. We hopen dat we je een inkijk hebben kunnen geven in ons traject, en wie weet, je binnenkort mee te nemen op de weg die we afleggen.

© Michiel Devijver

27

Wat brengt de toekomst? aifoon is niet voor één gat te vangen. Ook in de toekomst gaan we artistiek samenwerken met spelers uit verschillende sectoren. We blijven de klem­ toon leggen op stadsmonitoring, stedenbouw en auditief samenleven en volgen nieuwe tendensen rond akoestische ecologie en natuurbeleving.

Ook zetten we volop in op het Interioor-project over de architec­ tuur en akoestiek van onderwijs- en zorg­instellingen.

Daarnaast staat de relatie tussen luisteren en lichamelijkheid (massage, ademhaling en slaap) binnen het domein welzijn en zorg op de agenda. Wie weet komt het tot een immersieve installatie rond voelbare geluiden … In verschillende projecten stoten we op de onmacht van mensen om op een talige manier geluiden en effecten te omschrijven, een gegeven dat ons aanspoort om ook daar een hoofdstuk aan te wijden.

Het ontwikkelen van een app of een auditieve tamagotchi die de grenzen van de dagelijkse evidenties in het luisteren doorprikken lijkt ons een ideaal vervolg op Start To Listen. Ook binnen spionage en gevechtskunst zijn er technieken waarbij we met de allerjongsten op een ruimtelijke manier een spel of programma willen ontwikkelen waarbij stilte en luisteren in hun hoogste alertheid uitgedaagd worden.

Verder denken we aan projecten rond podcasts, gaming,

3D-audio, experimenten met smartphones en ASMR (autonomous sensory meridian response, een tintelende sensatie in het achterhoofd en de rug die kan opgeroepen worden door o.a. auditieve prikkels) …

28

© Michiel Devijver

29

Wat doet aifoon?

PARTICIPATIE aifoon wil mensen van alle leeftijden en achtergronden op een open en actieve manier betrekken bij het luisteren.

We gebruiken in al onze projecten participatie en artistieke creatie als middel om hen te laten stilstaan, reflecteren en zelf hun leven en omgeving auditief vorm te geven.

Ons ultieme doel is dat het bewustzijn dat ze tijdens onze activiteiten verwerven nadien ook nog resoneert en een invloed heeft in hun dagelijkse leven.

ONDERZOEK & ONTWIKKELING aifoon is een organisatie die voortdurend verschillende methodes zoekt om een breed publiek te betrekken bij de vele facetten van geluids- en luisterkunst. We werken aan inhoudelijke concepten en creatieve experimenten en we testen technische mogelijkheden. Wat we in het ene project ontwikkelen, zetten we later in in een volgend project. Zo creëerden we met De Zwerm (p. 9) een installatie van 20 speakers die tegelijkertijd draadloos bediend kunnen worden. Daarnaast ontwikkelen we met Start to Listen (p. 21) en Interioor (p. 11) toolboxen voor het lager onderwijs rond luisteren en rond akoestiek.

30

ATELIERS & VORMINGEN aifoon geeft niet zozeer korte eenmalige workshops, maar wel reeksen van vormingen waarbinnen een traject kan worden afgelegd met de deelnemers. We doen dit o.a. in het hoger onderwijs en het deeltijds kunstonderwijs, met zowel studenten als leerkrachten. Ons concept LAwaBO (p. 22), een geluidsatelier voor kinderen van de lagere school, ontwikkelen we verder in samenwerking met de Gentse Academie voor Beeldende Kunsten.

BUURTPROJECTEN & RESIDENTIES aifoon kan zich als resident in een werking of een buurt inbakeren en er als een kameleon deel gaan uitmaken van de omgeving. Zo sloegen we onze tenten op in musea als het MIAT en het Huis van Alijn (p. 15), en werkten we in o.a. de Pianofabriek in Brussel, de Gentse Kanaalzone (p. 6) en de Papegaaiwijk (p. 6-7 & 13-14).

PRODUCTIES & INSTALLATIES aifoon creëert of werkt mee aan podiumvoorstellingen, performances en installaties die op verschillende plekken in Vlaanderen (en daarbuiten) toeren: van de Grote Post of MuZEE in Oostende over KMSK Antwerpen en De Week van de Klank in Brussel tot C-Mine of Krokusfestival in Limburg en zelfs festivals van Frankrijk tot Denemarken ...

Ons repertoire gaat van one-on-one-performances en acties in de publieke ruimte tot circusvoorstellingen waarvoor aifoon het geluidsconcept ontwierp: Plock! (p. 21), murmur (p. 18), Sound Walks (p. 5) ...

31

KUNSTEN Van cultuurhuizen als SMAK, STAM, Vooruit, MIAT, Huis van Alijn, MUHKA, C-Mine, Z33, Concertgebouw Brugge en Netwerk Aalst over projecten op het Festival van Vlaanderen en Film Fest Gent tot samenwerkingen met gezelschappen als Grensgeval, geluidstheatermakers Tuning People, danscompagnie Ultima Vez of MATRIX Centrum voor Nieuwe Muziek ‌

ONDERWIJS We geven vormingen in het hoger en deeltijds kunstonderwijs waarbij we zowel studenten als leerkrachten op een andere manier over geluid doen nadenken. Daarnaast ontwikkelen we ook tools waar leerkrachten autonoom mee aan de slag kunnen in hun lessen en klaslokalen.

32

Op welke terreinen werkt aifoon?

ZORG & WELZIJN aifoon gaat projecten aan in diverse zorg- of welzijns­ instellingen zoals een blindenschool, een rusthuis, een gevangenis ...

ARCHITECTUUR & STEDENBOUW We denken na over auditief samenleven in de stad, akoestische ecologie en de rol van akoestiek in onderwijsinstellingen of openbare gebouwen.

EN NOG VEEL MEER …

33

34

Samenwerken met aifoon? aifoon leidt een nomadisch bestaan. Wat ons vooral boeit is om ons gedurende een bepaalde periode in een context te kunnen innestelen en aan de slag te gaan met wat de partners, omgeving, deelnemers of eventuele samenwerkingen ons bieden aan inspiratie. Bij al onze projecten staat co-creatie centraal: met verschillende organisaties, kunstenaars en het brede publiek.

Wij komen niet zomaar ergens ons ding doen, maar zetten onze voelsprieten open, passen ons als een kameleon aan aan de omstandigheden rondom ons en zoeken naar een gemeenschappelijke meerwaarde. aifoon werkt het liefst on demand: we willen samen met jou bekijken wat jouw specifieke vraag is en hoe we ons aanbod daarop kunnen afstellen. Wie is je doelgroep, wat wil je bereiken, wat zijn je mogelijkheden?

We doen graag een voorstel dat perfect aan jouw noden voldoet. Dat kan gaan van één specifieke activiteit tot een op maat samengesteld pakket met elementen uit verschillende van onze projecten. We geven de voorkeur aan langdurige projecten zodat participanten op een verdiepende manier kunnen groeien in het project.

Interesse om samen te bekijken wat mogelijk is?

Neem contact op met artistiek leider Stijn Dickel: info@aifoon.org of 0494 544 391

© Kobe Wens

35

kokend donder water net frisdrank ov vóór de ijsblokjes skate spaghetti een een spron erin gaat… straatsten het uitknijpen van bubbelplastiek

een bal d voetstappen in de sneeuw het “kabbe van een kindervoetjes op de trap kaartspel

het geluid van een vislijn wanneer je d p beet hebt

een fles die ontkurkt Dankzij structurele subsidies kan aifoon een kleine vaste kern op de been wordt

houden met daarrond geëngageerde freelancers, trouwe vrij­wil­ligers en inspirerende professionals uit verschillende vakterreinen, allen gepassioneerd en verbonden door luisteren en geluid. Op onze website vind je de meest actuele lijst van medewerkers.

een scheermesje dat door een stoppelbaard glijdt aifoon vzw Dok-Noord 4F/204 9000 Gent www.aifoon.org info@aifoon.org 0494 544 391

lay-out: Gunther Fobe druk: Zwartopwit verantwoordelijke uitgever: Stijn Dickel, Dok-Noord 4F/204, 9000 Gent

het aan

verdorde bladeren onder je schoen d

coverfoto: murmur, een voorstelling van Grensgeval en aifoon © Bart Grietens

een toom gakkende ganzen

het tikken van een lepeltje in een koffietas

r in de verte kleren aan ver s gieten een lijn die eboard dat na ng terug op de wapperen nen landt in de wind

die door een basketbalring gaat

elen�

de naald van een platenspeler die op een lp wordt gezet

die de folie van een nieuwe toast uit de toaster pot choco doorprikken springt

nstrijken van een lucifer

e n e

sissend spek in een hete pan

de haartjes van een verfborstel die over een canvas strijkt

aifoon is een kunstenorganisatie die vanuit een liefde voor geluid werkt rond luisteren.

Bij aifoon ligt de focus op de luisterbeleving: wat doet een geluid met je? Luister je eigenlijk enkel met je oren?

Hoe zet geluid je verbeelding aan het werk?

Hoe beïnvloeden ruimte en beweging je luisterervaring?

Tegelijk hebben we ook oren voor stilte en akoestiek en hoe die een rol spelen in onze manier van (samen)leven.

In onze luisterprojecten, voorstellingen, installaties, vormingen en ateliers doorbreken we de grenzen tussen o.m. kunst, onderwijs, zorg, architectuur, leefmilieu en stedenbouw.

“Luisteren is als zoenen.

Je aarzelt. Je voelt. Je twijfelt. Je zoekt.

Je leidt en laat je leiden.

Verrassingen schuilen om de hoek.

Intensiteit die resoneert door gans je lichaam, en je trilt mee...”

Stijn Dickel (artistiek leider van aifoon)