Το νου σου στο διαδίκτυο

Ειδική ενημερωτική έκδοση για εφήβους, γονείς και σχολεία Παραγωγή: Ομάδα Αγωγής Υγείας 5ου Λυκείου Λάρισας Copyright 2018

1

Ειδική ενημερωτική έκδοση στο πλαίσιο του προγράμματος Αγωγής Υγείας του 5ου Λυκείου Λάρισας με τίτλο «Καταπολεμούμε τη ρητορική μίσους-Ενισχύουμε τα ανθρώπινα δικαιώματα και στο διαδίκτυο» Α’ έκδοση: Απρίλιος 2018 Β’ έκδοση: Απρίλιος 2019 Επιμέλεια: Αρχοντία Γιαννακάκη, συντονίστρια του προγράμματος Συμμετείχαν οι μαθητές του προγράμματος: Δανάη Βαρνά, Σοφία Ζαγγανά, Έλλη Κοντέου, Κωνσταντίνος Κυριακού, Νικόλαος Πνευματικός, Βασίλειος Κοψίδας, Νικόλαος Πινάτσης, Λίνα Σπυράτου Ζωγραφική στο χέρι: Βασίλειος Κοψίδας Ψηφιακή ζωγραφική: Λίνα Σπυράτου Επεξεργασία στο Photoshop: Νικόλαος Πνευματικός

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Διαδικτυακός εκφοβισμός (Cyber bullying) .. Σελ. 5 Grooming (Διαδικτυακή αποπλάνηση) .........Σελ. 19 Sexting ................................................................ Σελ. 23 Ρητορική μίσους στο διαδίκτυο (Hate speech) ..... Σελ. 29 Παγίδες του διαδικτύου και Εμπειρία χρήσης της Κοινωνικής Δικτύωσης από τους μαθητές .. Σελ. 39 Κοινωνικά δίκτυα (Facebook, Instagram κλπ): Ηλικία πρόσβασης, προσωπικά δεδομένα, γονική συναίνεση ........................................................... Σελ. 40 Ερωτηματολόγιο για την ασφαλή χρήση του διαδικτύου ................................................................ Σελ. 46

Σχεδιασμός εξωφύλλου

Ζωγραφική: Βασίλειος Κοψίδας Ψηφιακή επεξεργασία: Λίνα Σπυράτου Σχεδιασμός οπισθοφύλλου

Λίνα Σπυράτου

Εικόνα από την αφίσα της εκδήλωσης για την ασφαλή χρήση του διαδικτύου που διοργανώθηκε από τον Δήμο Λάρισας-Αντιδημαρχία Κοινωνικής Πολιτικής και το Κέντρο Πρόληψης Π.Ε. Λάρισας-Ο.ΚΑ.ΝΑ., σε συνεργασία με το Δίκτυο Πρόληψης κι Αντιμετώπισης της Ενδοσχολικής Βίας της Περιφερειακής Διεύθυνσης Εκπαίδευσης Θεσσαλίας. 25-1-2018 Χατζηγιάννειο. Κεντρικός ομιλητής: Γεώργιος Κορμάς, Εκπρόσωπος του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου ΙΤΕ. Συμμετείχε η Ομάδα Αγωγής Υγείας του 5ου Λυκείου Λάρισας

Αγαπητοί μαθητές, εκπαιδευτικοί, γονείς, αναγνώστες, Η έκδοση του ενημερωτικού εντύπου, βασίστηκε σε βιωματικά εργαστήρια και την ανατροφοδότηση για την ασφαλή χρήση του διαδικτύου, κατά τη διετή εφαρμογή του προγράμματος στο 5ο Λύκειο Λάρισας, αλλά και σε σεμινάρια σε μαθητές άλλων σχολείων και σε εκπαιδευτικούς στο πλαίσιο 3

συνεργασίας με το Κέντρο Πρόληψης-ΟΚΑΝΑ Λάρισας-που ήταν ο συντονιστικός φορέας, με την Ακαδημία Πρεσβευτών του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου, καθώς και με το Δίκτυο κατά της Ενδοσχολικής Βίας της Περιφερειακής Διεύθυνσης Εκπαίδευσης Θεσσαλίας. Σε κάποια από τα εργαστήρια στα σχολεία πήραν μέρος τέσσερις μαθητές του προγράμματος, οι οποίοι είναι και μέλη του Πανελλήνιου Πάνελ Νέων του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου. Στα εργαστήρια διαπιστώθηκε η άγνοια μαθητών για πολλούς κινδύνους, οι οποίοι συχνά δεν γίνονται αντιληπτοί από ένα παιδί ή έφηβο που ακόμα δεν έχει διαμορφώσει την απαραίτητη κριτική σκέψη προκειμένου να προστατεύσει τον εαυτό του. Παράλληλα διαπιστώθηκε και η άγνοια της πλειοψηφίας των εκπαιδευτικών για τους ίδιους κινδύνους με αποτέλεσμα εσφαλμένες αντιλήψεις και αδυναμία προστασίας των εφήβων μαθητών. Αυτοί οι κίνδυνοι είναι το cyberbullying, το grooming, το sexting και η ρητορική μίσους.

4

Το έντυπο έχει στόχο να ενημερώσει, να ευαισθητοποιήσει, να αφυπνίσει και να δώσει ιδέες για ζητήματα που αφορούν αυτούς τους κινδύνους και τη θυματοποίηση που προκύπτει απ’ αυτούς στο διαδίκτυο. Απώτερος στόχος σε δεύτερο επίπεδο είναι, να χρησιμοποιηθεί από τις Ομάδες Δράσης Πρόληψης στα σχολεία, στο πλαίσιο της λειτουργίας του Δικτύου κατά της Ενδοσχολικής Βίας της Περιφερειακής Διεύθυνσης Εκπαίδευσης Θεσσαλίας, σε συνεργασία με το Κέντρο Πρόληψης-ΟΚΑΝΑ και την Ακαδημία Πρεσβευτών του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου, ώστε να βοηθηθούν τα σχολεία να διαχειριστούν σωστά το σοβαρό αυτό θέμα και οι μαθητές να κατανοήσουν πώς να αντιμετωπίζουν τους νέους κινδύνους. Με την ελπίδα και τη βεβαιότητα πως ένας ενημερωμένος μαθητής αλλά και εκπαιδευτικός, δεν θυματοποιείται εύκολα, ούτε τροφοδοτεί τον φαύλο κύκλο της σιωπής. Αρχοντία Γιαννακάκη

Διαδικτυακός εκφοβισμός Cyber bullying

Π

ολλά παιδιά, τη σήμερον ημέρα, είναι θύτες ή θύματα ηλεκτρονικού εκφοβισμού (cyber bullying). Οι θύτες αυτού του εκφοβισμού, χρησιμοποιώντας διάφορα μέσα, εκφοβίζουν άλλους, είτε στέλνοντας φωτογραφίες είτε παραποιώντας προσωπικά στοιχεία του θύματος, και με άλλους πολλούς τρόπους. Για να μεταστραφούν αυτά τα παιδιά και να σταματήσουν να εκβιάζουν άλλα παιδιά, θα πρέπει να συναισθανθούν το λάθος τους. Και καταλύτες αυτής της μεταστροφής θα πρέπει να είμαστε εμείς. Πολλοί θα αναρωτηθούν «κι εμείς τι μπορούμε να κάνουμε;». Η απάντηση δεν είναι τόσο απλή όσο μπορεί να νομίζουμε, πόσο μάλλον η υλοποίησή της. Κατ’ αρχάς, οι θύτες χωρίζονται ανάλογα με την ευπείθεια που επιδεικνύουν. Οπότε έχουμε τις εξής κατηγορίες – ομάδες θυτών: • αυτοί που δεν προβάλλουν αντίσταση και εύκολα μεταστρέφονται. Αυτοί, κυρίως, είναι θύτες που δεν το κάνουν κακοπροαίρετα, αλλά

για πλάκα.

• αυτοί που ακολουθούν εντολές, οι «μαριονέτες» κάποιων που κινούν τα νήματα από το παρασκήνιο. Αυτοί κάνουν ό,τι κάνουν, από φόβο μήπως δε γίνουν αρεστοί στους «μεγάλους» του σχολείου και εκφοβηθούν κι αυτοί, οπότε με λίγη πίεση και καλή θέληση μπορούν να σταματήσουν τον εκφοβισμό 5

• και τέλος, αυτοί που εκφοβίζουν τους άλ-

λους με σκοπό τη δική τους ευχαρίστηση και την ψυχολογική κατάρρευση των θυμάτων. Αυτοί είναι και οι πιο δυσχειρίσιμοι. Πρέπει να χειριστούμε το θέμα με μεγάλη διακριτικότητα και μαστοριά, για να πετύχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα, αν και αυτό δεν είναι εγγυημένο. Για κάθε μια από τις παραπάνω κατηγορίες υπάρχει και διαφορετικός τρόπος χειρισμού. Ακροθιγώς θα αναφέρουμε ένα παράδειγμα – τρόπος για κάθε περίπτωση αντίστοιχα: Παίρνουμε κατά μόνας το θύτη και του συνιστούμε με καλό και ευγενικό τρόπο να σταματήσει να εκφοβίζει άλλα παιδιά και προσπαθούμε, στη συνέχεια, να τον εντάξουμε ομαλά στην ομάδα της τάξης. Πρέπει να του δείξουμε ότι νοιαζόμαστε γι’ αυτόν και ότι και οι άλλοι νοιώθουν το ίδιο. Προσπαθούμε να ευαισθητοποιήσουμε τα παιδιά αυτά, με συμμετοχές σε διάφορες δράσεις, και τους δίνουμε να καταλάβουν ότι δεν είναι μόνοι τους και ότι νοιαζόμαστε γι’ αυτούς. Παίρνουμε με το καλό το θύτη και με ήπιο και διακριτικό τρόπο του δίνουμε να καταλάβει ότι αυτό που κάνει δεν είναι σωστό κα αποδεκτό από τους άλλους. Πρέπει να τους αποδείξουμε ότι ο «e-προπηλακισμός» των άλλων δεν είναι μέσο διασκέδασης και η βία τρόπος πειθούς. Τώρα, για να αποτρέψουμε άλλα παιδιά από το να γίνουν θύτες, θα ήταν πρέπον να τους ενημερώσουμε με τη βοήθεια διαφόρων δομών και προγραμμάτων ότι ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός, και γενικότερα ο εκφοβισμός, διαταράσσει τις ισορροπίες ανάμεσα στα άτομα. Χρήσιμο μέσο θα ήταν να βλέπουν τα παιδιά παραδείγματα εκφοβισμού και τις καταστροφικές συνέπειες που επιφέρει και έτσι να τους δημιουργείται απέχθεια προς αυτόν. Νικόλαος Πινάτσης

6

Ο ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ «Είναι αξιοσημείωτο, πόση σκληράδα, πόση επιπολαιότητα και πόση επιλεκτική ευαισθησία, συναντά κανείς στο χώρο του σχολείου… Μαθητές στοχοποιούνται, απειλούνται, εξευτελίζονται στο σχολείο και στο διαδίκτυο, λόγω εμφάνισης, καταγωγής, προφοράς, καλών ή κακών επιδόσεων, επειδή είναι συνεσταλμένοι, επειδή ανήκουν σε άλλη κοινωνική τάξη, ή επειδή ‘έτσι’, γενικώς διαφοροποιούνται από το περιβάλλον των εκφοβιστών τους. Η ίδια μπάλα στην ορμή της, παρασύρει και τους εκπαιδευτικούς…»

Έχουν συμβεί: Παραδείγματα διαδικτυακού εκφοβισμού Είμαι ο Χρήστος Α.,17 ετών. Πρόσφατα άλλαξα σχολείο. Στο καινούργιο μου σχολείο εντάχθηκα σε μία παρέα, με τα οποία είχα αρχικά αρκετά καλή σχέση. Όλα κυλούσαν ομαλά, μέχρι που άρχισα να δέχομαι υβριστικά μηνύματα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σχετικά με την σεξουαλικότητά μου. Λίγες μέρες αργότερα, έμαθα πως σας παιδιά αυτά ήταν οι ίδιοι οι γελοίοι τους οποίους είχα εμπιστευτεί. Σε μια δημοσίευση στο FB είδα, «έχει πλάκα ο Χρήστος να φιλιέται με αγόρι», με πλήθος like. Μια εβδομάδα μετά, προσπάθησα να πω σε έναν από τους «φίλους» ότι θέλω να μου ζητήσουν συγγνώμη και να μην ασχοληθούν ξανά μαζί του. Η απάντηση που πήρα ήταν «άσε ρε ξέρουμε τι σκέφτεσαι. Γύρνα στο σινάφι σου»…

Προσπάθησα να πω σε έναν από τους φίλους μου ότι θέλω να μου ζητήσουν συγγνώμη και να μην ασχοληθούν ξανά μαζί μου. Η απάντηση που πήρα ήταν «Άσε ρε ξέρουμε τι σκέφτεσαι. Γύρνα στο σινάφι σου»

Ονομάζομαι Παναγιώτα Κ. και είμαι 45 ετών. Πέρυσι υπήρξα θύμα διαδικτυακού εκφοβισμού από τους ίδιους μου τους μαθητές. Με βιντεοσκοπούσαν την ώρα του μαθήματος και το υλικό αυτό ανέβηκαν στο Facebook. Μόλις το είδα έπαθα σοκ. Αισθάνθηκα ντροπιασμένη και προδομένη. Ήμουνα αποφασισμένη να καταγγείλω το γεγονός στην αστυνομία, αλλά σταμάτησα την τελευταία στιγμή, καθώς η διερεύνηση της υπόθεσης στο σχολείο φανέρωσε τον μαθητή που ανέβασε το βίντεο. Βεβαίως ο μαθητής τιμωρήθηκε, αλλά εγώ εξακολουθώ να πιστεύω πως το να δεις τον εαυτό σου σε βίντεο, σκηνοθετημένο από τους μαθητές σου είναι ο χειρότερος εξευτελισμός που μπορεί να υποστεί εκπαιδευτικός…

7

Η μπάλα του εκφοβισμού στην ορμή της, παρασύρει και τους εκπαιδευτικούς Ζωγραφική: Λίνα Σπυράτου

Η Μίλα είναι μια μαθήτρια Λυκείου με καταγωγή από την Κροατία. Έχει γεννηθεί και μεγαλώσει στην Ελλάδα. Όμως τα τελευταία χρόνια ακούει συνεχώς αρνητικά σχόλια από τους συμμαθητές της για το όνομα και την καταγωγή της. Στο facebook, αυτά τα σκληρά σχόλια που λάμβανε εξελίχθηκαν σε υβριστικά και στη συνέχεια δεχόταν και απειλές. Της έλεγαν ότι θα της πετούσαν αβγά στο σπίτι και την αποκαλούσαν με χυδαία ονόματα. Η Μίλα θεωρούσε ότι ήταν καλύτερο να κρατήσει τα παραπάνω κρυφά από τους γονείς και καθηγητές της για να αποφύγει τυχόν περαιτέρω στοχοποίηση. Μετά από λίγο καιρό όμως αποδείχθηκε λάθος η θέση της αυτή καθώς ο εκφοβισμός από ηλεκτρονικός μετουσιώθηκε σε βία στην τάξη της. Μια μέρα στην ώρα του μαθήματος της πέταξαν μια γεμάτη κασετίνα στο κεφάλι και την τραυμάτισαν. Όταν οι καθηγητές και οι γονείς αντιλήφθηκαν τη σοβαρότητα της κατάστασης η Μίλα είχε ήδη κάνει αίτηση για αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος.

8

Ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός μπορεί να συμβεί στον καθένα, όχι μόνον σε ευάλωτα παιδιά και νεαρά άτομα. Ωστόσο ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός είναι πολύ πιθανό να συμβεί σε παιδιά που υφίστανται εκφοβισμό και εκτός διαδικτύου.

Τι θα έπειθε τα παιδιά θύτες να σταματήσουν το cyber bullying;

Προσωπικά, πιστεύω ότι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να σταματήσει το cyber bullying είναι οι βιωματικές εμπειρίες. Ειδικότερα, οι θύτες επιδίδονται σε τέτοιες συμπεριφορές διότι έχουν την εντύπωση πως αυτό που κάνουν είναι αβλαβές και δεν γνωρίζουν ότι οι πράξεις τους έχουν σοβαρές συνέπειες στη ψυχική γαλήνη του ατόμου που εκφοβίζουν. Όμως, αν ο θύτης βιώσει αυτές τις καταστάσεις, κυρίως μέσα από ομάδες ευαισθητοποίησης που ασχολούνται με το ασφαλές διαδίκτυο, τότε θα καταλάβει ότι η συμπεριφορά του αυτή είναι ικανή να πληγώσει τους συνανθρώπους του σε μεγάλο βαθμό. Συμπεραίνεται λοιπόν, ότι η εξοι-

κείωση του θύτη με τα συναισθήματα του θύματος βοηθάει στην παύση και τη μελλοντική αποφυγή παρόμοιων ενεργειών. Έτσι, κατά την άποψη μου, κρίνεται αναγκαία η δημιουργία ομάδων ευαισθητοποίησης, κυρίως στο πλαίσιο του σχολείου όπου παρατηρούνται τα περισσότερα φαινόμενα bullying και cyber bullying, με σκοπό την αφύπνιση των μαθητών και την ενημέρωσή τους σχετικά με τον εκφοβισμό, μέσω βιωματικών δράσεων και δραστηριοτήτων. Δανάη Βαρνά Ένα παιδί, το οποίο έχει γίνει πολλές φορές στη ζωή του θύτης, δύσκολα αλλάζει γνώμη στο θέμα της συμπεριφοράς του, πόσο μάλλον και από έναν συνομήλικο. Για να σταματήσει αυτό το παιδί το cyber bullying, πρέπει το παιδί που δέχεται τον εκφοβισμό να μιλήσει σε κάποιον μεγαλύτερο, όπως ένας γονέας ή ακόμα καλύτερα ένας καθηγητής. Ο καθηγητής θα θίξει το θέμα αυτό στο συμβούλιο των καθηγητών κι ένας εκπαιδευμένος εκπαιδευτικός, θα καλέσει το παιδί θύτη και θα του εξηγήσει ότι αυτό που κάνει δεν είναι σωστό και ότι πρέπει να αλλάξει στάση συμπεριφοράς. Μεγάλη απήχηση μπορεί να έχει, ένα βιωματικό σεμινάριο, στο τμήμα που παρουσιάζεται πρόβλημα με πραγματικά παραδείγματα cyberbullying, αλλά και παιχνίδια ρόλων, στα οποία φαίνεται η επικινδυνότητα του φαινομένου στα παιδιά θύματα και τονίζεται, ότι οι μαθητές που εκδηλώνουν τέτοιες συμπεριφορές, έχουν μεγαλύτερα προβλήματα που πρέπει να διαχειριστούν. Νικόλαος Πνευματικός Θεωρώ πως ο μόνος τρόπος τα παιδιά θύτες να σταματήσουν το cyber bullying, είναι να καταλάβουν πως οι πράξεις τους έχουν συνέπειες και για το θύμα αλλά και για τους ίδιους. Πιστεύω πως κανένας άνθρωπος - πόσο 9

«Δεν θέλω να μιλήσω γι’ αυτό…»

Συμβαίνει πιο συχνά απ’ ό,τι φαντάζεσαι… Ζωγραφική: Βασίλειος Κοψίδας

μάλλον έφηβος - έχει ως μοναδικό του σκοπό να προκαλεί φόβο. Πίσω από κάθε είδος εκφοβισμού, κρύβονται ανασφάλειες από τη μεριά του θύτη. Πρέπει λοιπόν το κράτος να προνοήσει και όταν εντοπίζονται οι θύτες να στέλνει, σε αυτούς, εκπαιδευμένους ψυχολόγους. Έτσι με τη βοήθεια των ειδικών το άτομο θα αντιμετωπίσει τα προσωπικά του προβλήματα. Όταν σεβόμαστε τον εαυτό μας, σεβόμαστε και τους άλλους. Λίνα Σπυράτου 10

Τι θα απέτρεπε τα παιδιά από το να γίνουν θύτες σχολικού εκφοβισμού; Κατά τη γνώμη μου, η καλύτερη λύση για την αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού είναι η σωστή ενημέρωση και η εκπαίδευση. Αναλυτικότερα, οι μαθητές πρέπει να ευαισθητοποιούνται πάνω σε τέτοιες περιπτώσεις, μέσω οργανωμένων ομάδων αγωγής υγείας, επισκέψεων σε κέντρα υποστήριξης και βοήθειας νέων, ομιλίες και αμφίδρομες συζητήσεις με ειδικούς σε θέματα εκφοβισμού, ασφαλούς διαδικτύου και ψυχικής υγείας. Με αυτό τον τρόπο, τα παιδιά μαθαίνουν όχι μόνον πώς να προστατεύονται από πιθανές εκφοβιστικές επιθέσεις, αλλά καταλαβαίνουν και τον αντίκτυπο που έχουν αυτές οι πράξεις στα στοχοποιημένα άτομα, με αποτέλεσμα να αποφεύγουν να υιοθετούν οι ίδιοι τέτοιες συμπεριφορές. Συνεπώς, είναι δυσκολότερο για εκείνους να γίνουν θύτες, όταν έχουν βιώσει, μέσα από δράσεις πώς νιώθουν τα θύματά τους. Δανάη Βαρνά Αρχικά εγώ πιστεύω ότι ο μόνος τρόπος για να σταματήσει ένα παιδί το σχολικό εκφοβισμό είναι μέσω του σχολείου. Ένας σωστός τρόπος κατά τη γνώμη μου που εφαρμόζει το σχολείο μου, είναι μέσω προγραμμάτων. Χά-

ρις στα προγράμματα αυτά, οι μαθητές, μαθαίνουν τι είναι σωστό και τι είναι λάθος, διδάσκονται την καλοσύνη και προσπαθούν, να εξαλείψουν τη βία και γενικά την κακία. Μαθαίνουν να μπαίνουν στη θέση του άλλου, με μελέτη περιπτώσεων, με δραματοποιήσεις, με παιχνίδια ρόλων. Μέσω των προγραμμάτων τα παιδιά μονοιάζουν και όχι μόνο αυτό. Τα παιδιά νιώθουν ότι ανήκουν σε μια ομάδα όλα μαζί και είναι όλα ίσα. Επίσης λόγω των εργασιών που τους δίνονται, όλοι έχουν κάποια συγκεκριμένη δουλειά να κάνουν και έτσι νιώθουν ότι προσφέρουν, ότι είναι στην πρώτη γραμμή και όχι στο «περιθώριο». Ένας άλλος τρόπος είναι μέσω συνεχούς ενημέρωσης για αυτά τα θέματα. Οι καθηγητές θα πρέπει να ενημερώνουν τα παιδιά, αφού πρώτα επιδιώκουν να ενημερώνονται οι ίδιοι, ή ακόμα να πραγματοποιούνται διδακτικές επισκέψεις σε χώρους όπου υπάρχει κάποιος ειδικός για να ενημερώσει και να ευαισθητοποιήσει. Η ενημέρωση να γίνεται όχι με κηρύγματα, αλλά με βιωματικό τρόπο, γιατί μέσω αυτού τα παιδιά δίνουν μόνα τους τις λύσεις, μαθαίνοντας να αναγνωρίζουν το φαινόμενο και να αντιδρούν. Νικόλαος Πνευματικός

Η έλλειψη γνώσης πάνω στο αντικείμενο πιστεύω πως αποτελεί έναν τους βασικούς λόγους οι οποίοι συνδέονται με την ύπαρξη του σχολικού εκφοβισμού. Από μικρή ηλικία πρέπει τα παιδιά να ενημερώνονται για το συγκεκριμένο ζήτημα. Σε δημοτικά και γυμνάσια είναι αναγκαίο να γίνονται παρουσιάσεις με αναφορές σε πραγματικά γεγονότα και δράσεις ευαισθητοποίησης. Το panel νέων επίσης θα μπορούσε να βοηθήσει σε αυτό. Ακόμα θα μπορούσαν να γίνουν ορισμένα σεμινάρια που θα έβλεπαν στην καλύτερη πληροφόρηση δασκάλων και καθηγητών. Λίνα Σπυράτου

11

Τι θα οδηγούσε έναν έφηβο σε τέτοιες συμπεριφορές και πώς κάποιος θα τον απέτρεπε;

Ο

λόγος για τον οποίο οι περισσότεροι έφηβοι, ανάμεσά τους κι εγώ, οδηγούνται σε άσκηση bullying είναι η πλάκα και η ανάγκη ένταξης σε μια παρέα, ένα σύνολο. Πιο συγκεκριμένα, πολλές φορές οι έφηβοι παρασύρονται και θεωρούν αστείο κάτι το οποίο προσβάλλει και πληγώνει τους συμμαθητές τους. Μέσα στο πλαίσιο αυτό, μια αθώα πλάκα δύναται να καταλήξει σε εκφοβισμό, τόσο παραδοσιακό όσο και ηλεκτρονικό. Παράλληλα, ο θύτης δημιουργείται συνήθως μέσα από μία παρέα, όπου η γελοιοποίηση των άλλων από ένα μέλος της συντροφιάς θεωρείται μαγκιά και κατόρθωμα. Επομένως, το άτομο, στην προσπάθειά του να ταιριάξει και να ενσωματωθεί στη παρέα, επιδίδεται σε εκφοβιστικές πράξεις ενάντια σε περιθωριοποιημένους συμμαθητές του.

12

Με στόχο την αποτροπή τέτοιων συμπεριφορών πριν αυτές λάβουν χώρα, η οικογένεια, το σχολείο και οι φίλοι του πιθανού θύτη οφείλουν να επέμβουν. Πράγματι, εγώ προσωπικά, αν είχα σκοπό να υιοθετήσω μια εκφοβιστική συμπεριφορά απέναντι σε κάποιον συνάνθρωπό μου, θα μπορούσα να αλλάξω γνώμη αν μιλήσω με έναν άνθρωπο που εμπιστεύομαι, ο οποίος θα με συμβουλέψει και θα με βάλει ξανά στον ίσιο δρόμο. Γίνεται έτσι φανερό ότι ο περίγυρος του εν δυνάμει θύτη έχει την ικανότητα να αμβλύνει και να αποτρέπει τις τάσεις του προς εκφοβισμό, όταν είναι κοντά του και γνωρίζει τις προθέσεις του και τους λόγους για τους οποίους οδηγείται στην άσχημη αυτή συμπεριφορά. Δανάη Βαρνά

Το

να γίνει κάποιος θύτης είναι πολυπαραγοντικό ζήτημα. Εξαρτάται από το περιβάλλον που μεγάλωσε, από το σχολείο που πηγαίνει και την ανοχή που δείχνει αυτό σε τέτοια φαινόμενα, από την ομάδα που κάνει παρέα, από τα στοιχεία του χαρακτήρα του και πολλά άλλα. Εγώ πιστεύω ότι

δύο παράγοντες θα με έκαναν να ασκήσω bullying: Η εκδίκηση και η παρορμητικότητα. Οι περισσότεροι άνθρωποι λόγω της φύσης τους, έχουν σαν πρώτη σκέψη και αντίδραση, όταν κάποιος τους εκνευρίζει και τους ενοχλεί, να τον εκδικηθούν. Για παράδειγμα όταν κάποιος με εκνευρίζει, αισθάνομαι πολλές φορές ότι πρέπει να αντιδράσω. Είμαι τυχερός όμως που στο σχολείο μου έχουμε προγράμματα αγωγής υγείας και συνεχώς μαθαίνω και καλλιεργούμαι στο να σκέφτομαι πριν κάνω κάτι και να αντιδρώ με πιο πολιτισμένους τρόπους. Μαθαίνω επίσης τον εκνευρισμό και το θυμό μου να τον συζητώ με την οικογένειά μου, η οποία θα με νουθετήσει. Το πρόβλημα στο cyberbullying πολλές φορές δεν είναι η εκδικητικότητα αλλά η πλάκα. Λόγω της παρορμητικότητας της ηλικίας μου, θα μπορούσα μια πλάκα την οποία θεωρούσα εγώ αστεία να την διακινήσω και σε άλλους συμμαθητές μου, με αποτέλεσμα το παιδί το οποίο έτυχε να γίνει η πλάκα να αισθανθεί άσχημα και το θέμα να πάρει έκταση. Εδώ θα μπορούσαν να με αποτρέψουν συμμαθητές μου ή να μην με ενισχύσουν. Σε κάθε περίπτωση σε ένα σχολείο το οποίο δείχνει μηδενική ανοχή σε ζητήματα βίας και το οποίο έχει μάθει τους μαθητές του να αναγνωρίζουν τα φαινόμενα και να αντιδρούν, είναι δύσκολο να εκδηλωθούν τέτοιες συμπεριφορές κι αν εκδηλωθούν θα αντιμετωπιστούν με τρόπο που ο θύτης να καταλάβει το λάθος του. Νικόλαος Πνευματικός

Π Σε

ροσωπικά δε νομίζω ότι θα μπορούσε κάτι να με κάνει θύτη ηλεκτρονικού εκφοβισμού, αλλά αν γινόταν, παρ’ ελπίδα, κάτι τέτοιο, τα επιχειρήματα που θα μπορούσαν να με μεταπείσουν θα ήταν ότι «Ό,τι δε θες να σου κάνουν οι άλλοι, μην το κάνεις κι εσύ σ’ αυτούς». Νικόλαος Πινάτσης

τέτοιες συμπεριφορές ίσως να με οδηγούσε ο προσωπικός μου φόβος, οι ανασφάλειές μου. Όταν νιώθεις ότι «απειλείσαι», ορισμένες φορές φτάνεις στο σημείο να προσπαθείς να «ρίξεις» τον άλλο για να νιώσεις καλύτερα. Σε τέτοιες καταστάσεις πιστεύω ότι για να μου ‘’ανοίξουν» τα

μάτια θα έπρεπε να μου μιλήσει κάποιος που σέβομαι. Λίνα Σπυράτου

13

Απαντήστε στο ερώτημα γιατί εσείς δεν θα αναπτύξετε τέτοιες συμπεριφορές και αναρωτηθείτε πως γίνεται παιδιά με τις ίδιες απόψεις με τις δικές σας να γίνονται θύτες.

Π

ιστεύω ότι δεν θα επιχειρήσω ποτέ να εκφοβίσω έναν άνθρωπο, διότι γνωρίζω πως νοιώθουν τα άτομα που πέφτουν θύματα εκφοβισμού. Μέσω ενός προγράμματος που υλοποιείται στο σχολείο μου με στόχο την αγωγή υγείας και την ψυχική ηρεμία των μαθητών, έχω έρθει τους τελευταίους μήνες σε επαφή με περιπτώσεις και παραδείγματα εκφοβιστικών επιθέσεων και έχω ευαισθητοποιηθεί πλέον πάνω σε τέτοια θέματα. Γνωρίζω τα αρνητικά συναισθήματα που προκαλεί και τις επιπτώσεις που έχει ο εκφοβισμός στους ανθρώπους, ακόμα κι εκείνους που φαίνονται ανεπηρέαστοι από αυτόν. Έτσι, δεν σκοπεύω να εφαρμόσω ποτέ μου τέτοιες πρακτικές επειδή δεν θέλω να πληγώσω κανέναν με τις πράξεις μου. Νομίζω πως άτομα με τις δικές μου απόψεις πάνω στο θέμα του εκφοβισμού σπανίως θα αναπτύξουν συμπεριφορές που βλάπτουν τους συνανθρώπους τους. Ίσως όμως, γίνουν θύτες ακούσια, καθώς υπάρχει περίπτωση να υποπέσουν σε εκφοβιστικές πράξεις άθελά τους, πολλές φορές θεωρώντας ότι αυτό που κάνουν είναι διασκεδαστικό και άκακο. Παρόλα αυτά, πιστεύω ότι αν κάποιος τους μιλήσει και τους εξηγήσει ότι αυτό που κάνουν είναι λάθος, τότε θα σταματήσουν αμέσως. Δανάη Βαρνά 14

Ε

γώ, δεν θα γινόμουν ποτέ θύτης διότι έχω μάθει πώς πρέπει να αντιδρώ και έχω πάρει σωστή παιδεία τόσο από το οικογενειακό μου περιβάλλον, όσο και από το σχολείο μου. Άλλα παιδιά που έχουν ίδιες απόψεις με τις δικές μου, θα μπορούσαν να παρασυρ-

θούν λόγω των παρεών τους και το κλίμα που επικρατεί στις οικογένειές τους. Όταν οι φίλοι τους, τους λένε να κάνουν κάτι για πλάκα, και πολλές φορές τους πιέζουν κιόλας, τα παιδιά το κάνουν για να μην τους πούνε οι φίλοι τους κατώτερους. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να γίνει συνήθεια σε αυτά τα παιδιά να συμπεριφέρονται έτσι, με αποτέλεσμα να γίνονται θύτες χωρίς να καταλάβουν . Νικόλαος Πνευματικός

Α Α

υτό συμβαίνει διότι εγώ έχω υποδομές ενάντια στη βία και τον εκφοβισμό λόγω των προγραμμάτων στα οποία συμμετείχα, ενώ άλλα παιδιά δεν είχαν τις ίδιες βιωματικές εμπειρίες, έτσι είναι πιο επιρρεπή στην ανάπτυξη τέτοιων συμπεριφορών. Νικόλαος Πινάτσης

υτή τη στιγμή μου φαίνεται παράλογο στο μέλλον να αναπτύξω τέτοιες συμπεριφορές, γεγονός που αποδίδω στην ενημέρωση που δέχτηκα από μικρή ηλικία από τους γονείς μου και το σχολείο. Είμαι τυχερή που η οικογένειά μου, μου έμαθε να αποδέχομαι και να αγαπάω

το διαφορετικό και που το σχολείο μου, μέσα από τα προγράμματα και τις δράσεις που πραγματοποιεί, με έκανε να επιθυμώ να το υποστηρίξω και να το προστατεύσω. Παιδιά με τις ίδιες απόψεις με εμένα θεωρώ ότι γίνονται θύτες όταν νιώθουν ότι «απειλούνται» σε κάποιο τομέα, όταν φοβούνται. Δυστυχώς, είναι ένστικτο να φοβόμαστε το διαφορετικό και να προσπαθούμε να κυριαρχήσουμε σε βάρος του. Είναι λοιπόν μια μάχη μεταξύ του ενστίκτου και του πνεύματος, και χωρίς τις απαραίτητες γνώσεις και τριβή πάνω στο θέμα, το πνεύμα δύσκολα νικά. Λίνα Σπυράτου

15

Εάν ο καλύτερός σας φίλος, ή φίλη ή ο μικρότερός σας αδερφός ήθελε να αναπτύξει τέτοιες συμπεριφορές, με ποια επιχειρηματολογία θα τον αποτρέπατε.

Είναι σημαντικό οι κοντινοί άνθρωποι ενός επικείμενου θύτη να καταλάβουν τις προθέσεις του και να προσπαθήσουν να τον σταματήσουν. Εάν ήξερα πως ένα οικείο μου πρόσωπο σκόπευε να αναπτύξει τέτοιες συμπεριφορές, θα προσπαθούσα πρώτα να μάθω τους λόγους που τον οδήγησαν σε αυτή του την απόφαση. Έπειτα, θα τον βοηθούσα να κατανοήσει ότι ο εκφοβισμός δεν είναι η λύση για τα προβλήματα που πιθανόν να έχει και θα έψαχνα να βρω τρόπους με τους οποίους θα μπορέσει να τα αντιμετωπίσει επιτυχώς, ώστε να μην καταφύγει σε εκφοβιστικές ενέργειες. Κατά τη γνώμη μου, ο καλύτερος τρόπος να αποτραπεί ο εκφοβισμός είναι η βελτίωση των συνθηκών που συντελούν στην ανάπτυξη βίαιης συμπεριφοράς από το άτομο. Δανάη Βαρνά

16

Αν ένα κοντινό μου άτομο ήθελε να αναπτύξει τέτοιες συμπεριφορές είτε ήταν φίλος, είτε μικρότερος αδερφός, αρχικά θα προσπαθούσα να το μεταπείσω με επιχειρήματα ότι αυτό που θα διαπράξει δεν είναι σωστό, ούτε κοινωνικά αποδεκτό και συνεπάγεται ψόγο. Μπορεί, για να το έκανα να καταλάβει καλύτερα τι λάθος πράξη πάει να κάνει, να έψαχνα στο internet να βρω βίντεο που θα έδειχναν τα αποτελέσματα του να γίνεται κάποιος θύτης, ελπίζοντας να καταλάβει το μέγεθος των συνεπειών της πράξης του, μπαίνοντας στη θέση του άλλου και να αλλάξει στάση συμπεριφοράς. Ένα πολύ δύσκολο άτομο θα τα έφερνα ως απειλή την εμπλοκή με τον νόμο. Νικόλαος Πνευματικός Αν κάποιος γνωστός μου, νέος, ανέπτυσσε τέτοια συμπεριφορά, τότε θα προσπαθούσα να του δείξω το λάθος του, αποδεικνύοντάς του στην πράξη τις επιπτώσεις που έχουν τέτοιες συμπεριφορές στο θύμα αλλά και στο θύτη. Νικόλαος Πινάτσης Αν κάποιο κοντινό μου άτομο αναπτύξει τέτοιες συμπεριφορές, για τα τον αποτρέψω θα του έφερνα απλά παραδείγματα από πραγματικές περιπτώσεις εκφοβισμού και τα αποτελέσματά τους. Θα προσπαθούσα να του δείξω την οπτική γωνία του θύματος και θα του υπενθύμιζα ότι δεν είναι όλοι οι άνθρωποι το ίδιο ανεκτικοί και δυνατοί. Τέλος, αν τα παραπάνω δεν ήταν αρκετά, θα τον απειλούσα με την τεράστια ενοχή που θα είχε στο τέλος, ειδικά αν η κατάσταση ξέφευγε και δεν μπορούσε να διορθωθεί. Λίνα Σπυράτου

Τι μπορεί να κάνει το Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου, ώστε να εκπαιδεύσει τα παιδιά στο ενάρετο - καλό διαδίκτυο που θα έχει ως αποτέλεσμα να περιοριστεί ο διαδικτυακός εκφοβισμός: Θεωρώ πως Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου μπορεί να συνδράμει σε μεγάλο βαθμό στην καταπολέμηση του διαδικτυακού εκφοβισμού, εκπαιδεύοντας τα παιδιά στο καλό και ασφαλές διαδίκτυο. Ειδικότερα, δύναται να διοργανώσει ημερίδες και εκδηλώσεις, οι οποίες θα απευθύνονται σε σχολεία και μαθητές, με στόχο την ενημέρωση τους για την κατάλληλη χρήση του διαδικτύου και την άμβλυνση της ρητορικής μίσους και των διαδικτυακών επιθέσεων. Επίσης, σε συνεργασία με την διεύθυνση και τους καθηγητές των σχολείων, μπορεί να δημιουργήσει ομάδες μαθητών οι οποίοι θα εκπαιδευτούν σε θέματα χρήσης των υπολογιστών και των δυνατοτήτων που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες, και με τη σειρά τους θα ευαισθητοποιήσουν κι άλλους μαθητές για τους κινδύνους που εγκυμονούν στον κόσμο του διαδικτύου. Δανάη Βαρνά

17

18

Grooming

(Διαδικτυακή αποπλάνηση)

H Μαίρη, μία 15χρονη, μαθήτρια της τρίτης γυμνασίου, μία μέρα μόλις άνοιξε την εφαρμογή του Messenger στο κινητό της είδε ένα μήνυμα από έναν άγνωστο. Ο άντρας μεγαλύτερης ηλικίας απ’ αυτήν ξεκίνησε να την πλησιάζει, κερδίζοντας την εμπιστοσύνη της, λέγοντάς της, πως είναι φίλος του ξαδέρφου της. Μετά από έξι μήνες που οι δύο τους είχαν συζητήσει πολύ και ο Χρήστος την έκανε να τον εμπιστευτεί και να πιστεύει πως τους συνδέει κάτι ξεχωριστό, την έπεισε να του στείλει γυμνές φωτογραφίες για να δει πόσο όμορφη είναι. Η στάση αυτή του αγαπημένου της συνεχίστηκε, ώσπου σε μία συζήτηση με τον ξάδερφό της διαπίστωσε πως ο υποτιθέμενος 17χρονος διαδικτυακός της φίλος δεν γνωριζόταν καν με τον ξάδερφό της. Η Μαίρη μόλις κατάλαβε ότι την κορόιδεψε, ένιωσε πολύ άσχημα και αποφάσισε να πει τι συνέβη στους γονείς της οι οποίοι απευθύνθηκαν στην αστυνομία. Ο 26χρονος όπως αποδείχτηκε κατηγορήθηκε για παράνομη κατοχή γυμνών φωτογραφιών ανήλικης και έπαψε να αποτελεί τον εφιάλτη της.

19

Η Ειρήνη, μαθήτρια 16 χρονών, αφιερώνει πολύ χρόνο στο διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και έχει πάνω από 1000 διαδικτυακούς φίλους. Ένα Σάββατο του περασμένου χρόνου, βλέπει ένα μήνυμα στην οθόνη του υπολογιστή της, το οποίο προερχόταν από τον Παύλο έναν συνομήλικό της, όπως φαινόταν από το προφίλ του. Εκείνος της είπε πως τη βρήκε μέσω κοινών γνωστών. Η Ειρήνη αφού σιγουρεύεται πως πράγματι έχουν κοινούς διαδικτυακούς φίλους, του απαντάει στο μήνυμα. Όσο περνάει ο καιρός, η Ειρήνη νομίζει ότι ο Παύλος είναι ο άνθρωπος που μπορούσε να την κάνει ευτυχισμένη και χαρούμενη. Έχει έναν άνθρωπο για να μιλήσει, μία παρέα, μία συντροφιά. Του ζητάει να γνωριστούν και να συναντηθούν από κοντά, αλλά αυτός προσπαθεί να την αποφύγει. Κατά τη διάρκεια των συνομιλιών, την πείθει να του αποστέλνει προσωπικές της, γυμνές φωτογραφίες. Όσο όμως συνεχίζεται η άρνηση του 16χρονου να συναντηθούν, η Ειρήνη 20

υποπτεύεται πως κάτι συμβαίνει. Η υποψία της γίνεται βεβαιότητα, όταν ο φίλος της ζητά και άλλες φωτογραφίες, καθώς και βίντεο. Μετά από άρνησή της να του στείλει ακόμη περισσότερα αρχεία, την απειλεί ότι θα δημοσιοποιήσει-με τη δημιουργία άλλου προφίλ-τις προκλητικές φωτογραφίες της και παράλληλα θα ενημερώσει τη μητέρα της. Η Ειρήνη αισθάνεται να χάνει τη γη κάτω από τα πόδια της, τρελαίνεται, δεν μπορεί να πιστέψει τι συμβαίνει, νομίζει ζει έναν εφιάλτη, αισθάνεται αδιέξοδο. Ενημερώνει τη μητέρα της, η οποία έντρομη καλεί την αστυνομία. Μέσα από την έρευνα που πραγματοποιεί η Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος αποδεικνύεται πως ο 16χρονος είναι ένας 40χρονος οικογενειάρχης, ο οποίος συνομιλούσε με τη 16χρονη Ειρήνη, χρησιμοποιώντας στο προφίλ του τα στοιχεία συγγενικού του προσώπου. Στην κατοχή του υπολογιστή του, βρέθηκε υλικό από φωτογραφίες της Ειρήνης, αλλά και από άλλα ανήλικα άτομα.

Το απέραντο και χαλαρό Διαδίκτυο με την ιδιότητά του να καλύπτει ταυτότητες, παρέχει ένα νέο πλαίσιο όπου ανήλικοι μπορούν να παρασυρθούν μέσω της ανταλλαγής σεξουαλικών μηνυμάτων με αποτέλεσμα να θυματοποιηθούν αργότερα μέσω σεξουαλικής εκμετάλλευσης. Ο όρος Grooming περιγράφει τη συμπεριφορά ενός διαδικτυακού δράστη που στόχο έχει να εμπνεύσει εμπιστοσύνη σ’ ένα παιδί ή έφηβο για να συναντηθεί μαζί του ή να του αποστείλει το παιδί ή ο έφηβος προσωπικές φωτογραφίες ή video. Το grooming είναι διαφορετικό από τις άλλες μορφές παιδικής κακο-

ποίησης, καθώς η σωματική επαφή δεν είναι απαραίτητη προκειμένου να θυματοποιηθεί ένα παιδί ή έφηβος αφού το διαδίκτυο ευνοεί τη χρόνια θυματοποίηση μέσω για παράδειγμα διανομής φωτογραφιών που μπορούν να μείνουν για πάντα. Μια από τις συχνές πρακτικές που χρησιμοποιεί ο θύτης είναι η δημιουργία ψεύτικης ταυτότητας, δίνοντας ψεύτικο όνομα, κυρίως ψεύτικη ηλικία και ακόμη παραπλανητική φωτογραφία. Ο θύτης επίσης, αντιγράφει ακριβώς το παιδί όσον αφορά τη συναισθηματική του κατάσταση, τα ενδιαφέροντά του. Για παράδειγμα αν ο έφηβος πει ότι αισθάνεται μόνος ή ότι έχει κάποια προβλήματα με τους γονείς του, ο θύτης θα απαντήσει πως κι αυτός βιώνει τα ίδια προβλήματα και τα ίδια συναισθήματα και θα ζητήσει τη φιλία. Έτσι οι άμυνες του παιδιού δεν είναι ενεργοποιημένες καθώς πιστεύει ότι συνομιλεί με έναν συνομήλικο. Όσο πιο έμπιστες πληροφορίες γνωρίζει ο θύτης τόσο το παιδί εξαρτάται απ’ αυτόν. Το σεξουαλικό στοιχείο θα εισαχθεί μεταξύ του δράστη και του παιδιού εφόσον έχει καλλιεργηθεί η εμπιστοσύνη κι έχει ισχυροποιηθεί ο δεσμός ανάμεσά τους κι αυτό μπορεί να πάρει πολύ καιρό.

Μέσα από την σχέση αυτή προκαλούνται σιγάσιγά συζητήσεις σεξουαλικής φύσεως και πολλές φορές γίνεται ανταλλαγή φωτογραφιών πορνογραφίας για να δοθεί η αίσθηση ότι αυτό είναι κάτι το αποδεκτό και φυσιολογικό. Αν το παιδί προσπαθήσει να διακόψει τη σχέση, μπορεί να απειληθεί από το θύτη με τη δημοσιοποίηση προσωπικών στοιχείων που του είχε εμπιστευτεί. Χρειάζεται προσοχή γιατί, σύμφωνα με τις έρευνες, όσο περισσότερο χρόνο οι έφηβοι ξοδεύουν στο διαδίκτυο, τόσο περισσότερες πιθανότητες έχουν να εκδηλώσουν επικίνδυνες συμπεριφορές, όπως το να στείλουν προσωπικές τους φωτογραφίες σε αγνώστους ή να συναντήσουν κάποιο άτομο που γνώρισαν διαδικτυακά. Είναι επίσης απαραίτητη η επαγρύπνηση των γονέων, εκπαιδευτικών αλλά και των υπόλοιπων ειδικών για την προστασία των παιδιών. Μία άλλη πληροφορία που θα πρέπει να γνωρίζουν οι ανήλικοι είναι ότι τίποτα δεν είναι ό,τι φαίνεται στο διαδίκτυο, ακόμη κι αν το δεις online με webcamera. Οι διαδικτυακοί groomers μπορούν να επιστρατεύσουν ανήλικους χρήστες τους

οποίους έχουν ομήρους με την απειλή της δημοσίευσης υλικού τους προκειμένου να ψαρέψουν κι άλλους ανήλικους στα δίχτυα τους. Το grooming χρειάζεται άμεση αναφορά και κινητοποίηση ενώ το πιο πιθανό είναι ότι θα χρειαστεί η συνδρομή της αστυνομίας.

Τίποτα δεν είναι ό,τι φαίνεται στο διαδίκτυο, ακόμη κι αν το δεις online με web camera. Οι διαδικτυακοί groomers μπορούν να επιστρατεύσουν ανήλικους χρήστες- τους οποίους έχουν ομήρους με την απειλή της δημοσίευσης υλικού τους, προκειμένου να ψαρέψουν κι άλλους ανήλικους στα δίχτυα τους.

21

Ο κόσμος των κοινωνικών μέσων είναι γεμάτος αρπακτικά. Το πιο τρομακτικό είναι ότι αυτοί οι άνθρωποι αρπακτικά, συχνά δεν εμφανίζονται σαν τέρατα, αλλά αντίθετα έρχονται ντυμένοι με ένα μεγάλο φωτεινό χαμόγελο, απαλά μάτια, όμορφο πρόσωπο και έρχονται εξοπλισμένοι με καλλιεργημένες δεξιότητες συζήτησης.

22

Sexting

Μία πολύ διαδεδομένη επικίνδυνη συνήθεια των εφήβων Η Νεφέλη, μαθήτρια της Α’ Λυκείου, πριν από δυο μήνες έκανε σχέση με τον Αλέξανδρο, μαθητή της Γ’ Λυκείου, από διαφορετικό σχολείο. Τις πρώτες ημέρες, η ζωή της έμοιαζε βγαλμένη από ταινία. Ο Αλέξανδρος της φερόταν υπέροχα, ήταν γλυκός και την πρόσεχε. Νόμιζε πως είχε βρει το τέλειο αγόρι. Όμως, καθώς ο καιρός περνούσε, η συμπεριφορά του αγοριού άλλαξε. Άρχισε να γίνεται απότομος και πιεστικός. Οι συνομιλίες τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης απέκτησαν σταδιακά άλλο χαρακτήρα. Της ζητούσε επίμονα να του στείλει γυμνές φωτογραφίες, για να τις εντάξουν Όχι στη διακίνηση προσωπικών φωτογραφιών από το κινητό στη σχέση τους. Κι εκείνη, παρασυρμένη από το όμορφο παρουσιαστικό του και την προσποιητή αγάπη του, ενέδωσε και του έστειλε τις φωτογραφίες που ήθελε. Όλα κυλούσαν ομαλά, μέχρι που διαπίστωσε ότι κάθε φορά που περνούσε μπροστά από παρέες αγοριών στο σχολείο της, αυτοί γελούσαν μεταξύ τους και ψιθύριζαν διάφορα σχόλια. Ένοιωθε πολύ άσχημα και δεν ήξερε τι είχε κάνει για να προκαλέσει τις κοροϊδίες. Αποφάσισε λοιπόν να ρωτήσει έναν καλό της φίλο, αν ήξερε τι συνέβαινε. Εκείνος την ενημέρωσε για μια κρυφή σελίδα στο Facebook, όπου διάφορα αγόρια ανέβαζαν προκλητικές φωτογραφίες ανυποψίαστων κοριτσιών, για να τις βλέπει όλος ο κόσμος. Εκεί είχε δημοσιεύσει και ο Αλέξανδρος τις δικές τις φωτογραφίες, με αποτέλεσμα να τις δουν και οι συμμαθητές της. Τότε, η Νεφέλη έπεσε από τα σύννεφα. Ένοιωσε προδομένη, αλλά θύμωσε και με τον εαυτό της, επειδή ήταν τόσο αφελής και εύπιστη. Για να ευχαριστήσει ένα σχεδόν άγνωστο άνθρωπο, είχε τελικά γίνει θύμα εξευτελισμού και είχε πληγεί η αξιοπρέπειά της.

23

Ο Λάζαρος, ένα δεκαεφτάχρονο αγόρι, έχει συνηθίσει να χρησιμοποιεί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, για να συνομιλεί με μια πληθώρα κοριτσιών, τόσο από το σχολείο, όσο κι από άλλα σχολεία, Συνήθως, ξεκινά τι συζητήσεις με τις κοπέλες φιλικά, και μόλις περάσει λίγος καιρός και κερδίσει την εμπιστοσύνη τους, εισάγει με πλάγιο τρόπο το ερωτικό στοιχείο. Από τις περισσότερες, ζητάει προκλητικές φωτογραφίες με επιμονή, μέχρι να τις αποκτήσει. Όταν γίνει αυτό, τις μοιράζεται αμέσως με τους φίλους του, για να περηφανευτεί για τις κατακτήσεις του, και να νοιώσει ικανοποίηση από των θαυμασμό των άλλων. Μ’ αυτόν τον τρόπο, εξευτελίζει τις κοπέλες και τις υποβαθμίζει, μετατρέποντάς τες σε αντικείμενο εκμετάλλευσης και χλευασμού. Εκείνες σπάνια αντιδρούν καθώς φοβούνται ότι αν αποκαλύψουν τι έκανε, εκείνος θα δημοσιεύσει τις φωτογραφίες τους στο διαδίκτυο. Όμως, η Ελένη, που ήξερε τη μέθοδο που χρησιμοποιούσε ο Λάζαρος, δεν έπεσε θύμα του, όταν την προσέγγισε μέσω ηλεκτρονικών μηνυμάτων. Εν αντιθέσει, είχε το θάρρος να μιλήσει στους γονείς της και τη διεύθυνση του σχολείου, ώστε να σταματήσει επιτέλους αυτή η κατάσταση. Πράγματι, οι υπεύθυνοι ανέλαβαν δράση και ο Λάζαρος γκρεμίστηκε από τη θέση του και τιμωρήθηκε για τις πράξεις του, όπως άρμοζε. Τελικά, το βάρος της ποινής του και ο αποτροπιασμός της κοινότητας προς το πρόσωπό του ήταν πολύ πιο έντονα από την ψεύτικη αυτοπεποίθηση που λάμβανε, εκμεταλλευόμενος τα κορίτσια. «Μια μέρα ήρθε η κόρη μου και μου είπε ότι κυκλοφόρησαν γυμνές φωτογραφίες μαθητριών του σχολείου μέσω facebook. Της θύμισα να είναι προσεκτική, πως ό,τι γράφεται στο Ιντερνετ μένει. Σαν να της έλεγα “πήγαινε κάνε τα ίδια”. Έμαθα τι συνέβαινε όταν μια μέρα μπήκα στον λογαριασμό της στο facebook, όπως συνηθίζω αραιά και πού για να έχω έναν έλεγχο. Έγραφε σε φίλη της ότι θέλει να αυτοκτονήσει, ότι δεν άντεχε άλλο. Τη ρώτησα, μου τα είπε όλα κλαίγοντας».

24

Tι είναι το φαινόμενο sexting; Οι έφηβοι λόγω της παρορμητικότητας, της περιέργειας, της επιπολαιότητας και της επαναστατικότητας που διαθέτουν σε αυτή την ηλικία έχουν την τάση να προβαίνουν σε ενέργειες και συμπεριφορές χωρίς να σκέφτονται τις συνέπειες. Πολλές φορές αυτές οι ενέργειες αυτές είναι ακατάλληλες. Μία τέτοια ενέργεια είναι το sexting, μια ‘’μόδα’’ ανταλλαγής μηνυμάτων με φωτογραφίες σεξουαλικού περιεχομένου (γυμνών ή σχεδόν γυμνών) μέσω των κινητών και του διαδικτύου. Οι έφηβοι επιλέγουν να φωτογραφίζονται προκλητικά και να στέλνουν τις φωτογραφίες τους σε άλλον έφηβο, συνήθως για να τραβήξουν τη προσοχή του, ή για να προκαλέσουν το θαυμασμό του, ή στο πλαίσιο μιας ρομαντικής αλληλεπίδρασης στο πλαίσιο μιας σχέσης. Αυτό όμως που δεν καταλαβαίνουν, είναι οι πιθανοί κίνδυνοι που μπορούν να δημιουργηθούν όταν στέλνουν τέτοιων ειδών φωτογραφίες.

Κίνδυνοι:

Μία αρχική συνέπεια είναι οι λανθασμένες πεποιθήσεις που αποκτούνται για το φλερτ ή τη συνέχεια του φλερτ

Οι προθέσεις του αποστολέα μπορεί να παρερμηνευθούν από τον παραλήπτη Ψηφιακή ζωγραφική: Λίνα Σπυράτου από το φυσικό κόσμο στο διαδίκτυο σαν κάτι το εύκολο χωρίς να αντιλαμβάνονται και να υπολογίζουν τις ψυχολογικές συνέπειες αν οι προθέσεις τους παρερμηνευθούν. Για παράδειγμα ένας έφηβος θέλει να προκαλέσει απλώς τον θαυμασμό με την αποστολή φωτογραφίας, ο παραλήπτης όμως την εκλαμβάνει σαν πρόθεση σεξουαλικής σχέσης. Υπάρχει όμως το ακόμη πιο επικίνδυ-

νο: Σε περίπτωση που αυτές οι φωτογραφίες διαρρεύσουν στο διαδίκτυο, οι έφηβοι θα βιώσουν μετά τέτοια ντροπή και ταπείνωση, που μπορεί να τους επηρεάσουν για την υπόλοιπη ζωή τους. Είναι εύκολο να γίνει αυτό; Στην πραγματικότητα μια φωτογραφία που μοιράζεται ανάμεσα σε δύο ανθρώπους, είναι πολύ εύκολο να βρεθεί και σε χέρια άλλων κι ακόμη χειρότερα να αποτελέσει πορ25

να στείλουν μια ανάρμοστη φωτογραφία είναι σαν να τη στέλνουν σ’ ολόκληρο το σχολείο. Το sexting αποτελεί μια παράνομη δραστηριότητα όταν πρόκειται για παιδιά κάτω των 18 ετών. Ωστόσο αυτή η αξιόποινη πράξη, υποβαθμίζεται

Πες όχι στο καλέσματα “Send nudes” (Παρακαλώ στείλε γυμνό) Μην αφήνεις αρπακτικά να τεμαχίζουν το σώμα σου μέσα από εικόνες

νογραφικό υλικό στα χέρια και τα μάτια διεστραμμένων. Μια συνηθισμένη συμπεριφορά παρατηρείται σε περίπτωση διακοπής μιας σχέσης, όπου μπορεί, οι φωτογραφίες του ενός να κυκλοφορήσουν ως μέσο αντεκδίκησης του άλλου. Μπορεί να ακολουθήσει ψηφιακός και μη εκφοβισμός (bullying), κοροϊδία και στιγματισμός. Πολλές παρέες και φιλίες διαλύονται. Αν μάλιστα οι φωτογραφίες πέσουν σε ακατάλληλα χέρια, υπάρχει κίνδυνος για εκδικητική πορνογραφία και εκβιασμό, που μπορεί να φτάσει και σε πολύ οδυνηρές καταστάσεις. Κάποια παιδιά επειδή το βιώνουν σε μεγάλο βαθμό αυτό, δεν αντέχουν και υποκύπτουν και μπορεί να φτάσουν μέχρι και στην αυτοκτονία. Οι μαθητές θα πρέπει να γνωρίζουν πως αν πρόκειται 26

έστω κι αν κάποιοι έφηβοι συνήθως πιάνονται. Πού μπορεί να συμβεί; Το sexting μπορεί να συμβεί τόσο στο κοινωνικό μας περιβάλλον όσο και στο σχολικό. Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να γνωρίζουν πως το sexting είναι διαδεδομένο στα Γυμνάσια και Λύκεια. Γιατί οι έφηβοι ασχολούνται με το sexting; Είναι γνώστες κινδύνων; Στις μέρες μας σχεδόν κάθε έφηβος έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο με πολλούς τρόπους: μέσω κινητών τηλεφώνων, υπολογιστών, laptop, tablet. Όλες αυτές είναι ιδιωτικές συσκευές. Είναι, λοιπόν, πολύ εύκολο να βγάλουν και να στείλουν φωτογραφίες και video χωρίς οι γονείς τους να το γνωρίζουν. Πολλά κορίτσια κάνουν sexting για πλάκα ή επειδή προσπαθούν να κερδίσουν την προσοχή ή κατόπιν πίεσης από τα αγόρια. Τα αγόρια

Αν οι φωτογραφίες πέσουν σε ακατάλληλα χέρια, υπάρχει κίνδυνος για εκδικητική πορνογραφία και εκβιασμό, που μπορεί να φτάσει και σε πολύ οδυνηρές καταστάσεις.

συνήθως αποδίδουν αυτή τους τη συνήθεια στην πίεση από τους φίλους τους. Για μερικούς εφήβους, αυτή η συμπεριφορά αποτελεί μια κανονικότητα, έναν τρόπο να φλερτάρουν, ναγίνουν σημαντικοί και δημοφιλείς. Είναι κάτι που τους προσφέρει την ευχαρίστηση του ότι έχουν μεγαλώσει. Τα παιδιά και οι νέοι αποκτούν μια δυναμική σχέση με το Ίντερνετ και τη φωτογραφία, χωρίς να γνωρίζουν ακριβώς και σε βάθος τον τρόπο λειτουργίας και τους κινδύνους που υπάρχουν. Γιατί οι έφηβοι είναι ευάλωτοι; Είναι σίγουρο ότι το sexting είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο μεταξύ των εφήβων. Σύμφωνα με έρευνες, ένας στους πέντε εφήβους (αγόρι ή κορίτσι) έχει ανταλλάξει σεξουαλικού περιεχομένου μηνύματα ή φωτογραφίες με άλλους. Και ένας στους τρεις εφήβους έχει δεχτεί ένα τέτοιο μήνυμα. Ωστόσο, υπάρχουν ενδείξεις ότι το sexting λαμβάνει χώρα περισσότερο στα πλαίσια μιας σχέσης μεταξύ εφή-

Από το Sexting στο Cyberbullying Ζωγραφική: Λίνα Σπυράτου

βων, παρά ως τρόπος προσέγγισης και φλερτ. Συνήθως οι νέοι είναι ευάλωτοι στο sexting λόγω των ιδιαίτερων γνωρισμάτων του χαρακτήρα τους. Τα σύμφυτα χαρακτηριστικά τους (παρορμητισμός, ανωριμότητα κλπ) είναι αίτια του φαινομένου. Επιπρόσθετα οι νέοι είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς και επηρεάζονται συχνά τόσο από τον σχολικό όσο και από τον κοινωνικό τους περίγυρο. Αν συμβεί πώς μπορεί ένας έφηβος να κινηθεί; Πρώτα από όλα ο νέος οφείλει να ενημερώσει τους γονείς του και εκείνοι θα διαχειριστούν την κατάσταση αναλόγως. Παρόλα αυτά

ο έφηβος μπορεί να κάνει κάποιες ενέργειες για να προστατέψει μόνος του τον εαυτό του. Εάν δει ή του σταλούν τέτοιες φωτογραφίες που απεικονίζουν κάποιον άλλον, φίλο ή γνωστό πρέπει να απευθυνθεί σε κάποιον ενήλικα που εμπιστεύεται. Πότε το sexting γίνεται cyberbullying; Το sexting γίνεται cyberbullying όταν ένα ηλεκτρονικό μήνυμα μοιράζεται χωρίς την άδεια του ατόμου με σκοπό την ταπείνωση και την ντροπή του εφήβου. Όμως βασικός στόχος είναι η μείωση της κοινωνικής θέσης του και η καταστροφή των φιλικών σχέσεων.

27

Ποιες είναι οι συνέπειες; Οι συνέπειες του sexting είναι οι εξής: • Δημόσια ταπείνωση • Κατάθλιψη • Χαμηλή αυτοπεποίθηση • Κοινωνική απομόνωση • Αποβολή από το σχολείο • Πρόβλημα εύρεσης εργασίας στο μέλλον • Πρόβλημα σε μελλοντικές σχέσεις • Nα δεχτούν οι έφηβοι εκφοβισμό • Να πληγωθούν • Να υποστούν τιμωρία από τους γονείς τους • Να διωχθούν από τις ομάδες του σχολείου • Να εκβιαστούν από τρίτους με το φόβο ότι αν δεν λάβουν ένα χρηματικό ποσό θα κάνουν διανομή τις φωτογραφίες τους στους φίλους και στην οικογένεια τους • Να δεχτούν σωματική βία, ακόμα και σεξουαλική από αυτούς που γνωρίζουν

Τι πρέπει να γνωρίζει ο κάθε μαθητής: Οφείλει να σκέφτεται πριν ποστάρει, μοιραστεί προσωπικό περιεχόμενο δικό του ή κάποιου άλλου στο διαδίκτυο. Δεν πρέπει να στέλνει και να αποθηκεύει φωτογραφίες του στο διαδίκτυο ή στο κινητό του τηλέφωνο που δεν θα ήθελε να δουν οι συμμαθητές του, οι γονείς του, οι καθηγητές του ή οι μελλοντικοί του φίλοι.

Μια φωτογραφία που μοιράζεται ανάμεσα σε δύο ανθρώπους στο κινητό ή στο διαδίκτυο, είναι πολύ εύκολο να βρεθεί και σε χέρια άλλων Ζωγραφική: Νικόλαος Πνευματικός

28

Ρητορική μίσους στο διαδίκτυο Όταν ένας άνθρωπος είναι καθηλωμένος σε μια καρέκλα καθηλώνεται και το μυαλό του...

Όσο κάνετε πίσω στις απειλές, τόσο θα αλώνεται η χώρα μας. Πώς θα δεχτείτε αυτά τα παιδιά να φοιτήσουν με τα δικά σας? Κατ’ αρχήν τα εμβόλια που κάνουν τα δικά μας παιδιά γίνονται επί τρία χρόνια, κάποια για να πιάσουν θέλουν τρείς δόσεις ετήσιες. Πώς θα κάνουν εμβόλια λοιπόν αυτά τα παιδιά? Όλα μαζί. Και πότε θα περάσει το απαραίτητο διάστημα ανάπτυξης αντισωμάτων?

29

Και πώς θα παρακολουθούν τα μαθήματα αφού δεν ξέρουν την γλώσσα μας? Σε βάρος της προόδου των παιδιών σας? Επίσης ξέρετε ότι στα μέρη τους έχουν ένστικτα διαφορετικά από τα δικά μας? Όταν αρχίσουν να χτυπάνε ή να κάνουν άλλα πράγματα στα παιδιά σας, θα είναι αργά. Και στο κάτω κάτω δεν μας λένε ότι οι λαθρομετανάστες δεν θέλουν να μείνουν εδώ αλλά να πάνε στην Ευρώπη? Τότε γιατί να πάνε σχολείο?

Με όρους υποτίμησης και προσβολής προβάλλεται συχνά το γυναικείο φύλο στο Διαδίκτυο. Στοχεύει στην υποτίμηση της γυναικείας φύσης, ενώ επιδρά στη διαιώνιση των έμφυλων ανισοτήτων 30

Η «κανονικοποίηση» της ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο

Σ

υνηθισμένο φαινόμενο στο διαδίκτυο, δημοσιεύσεις, να πέφτουν θύματα σχολίων μίσους. Τα σχόλια δεν στοχεύουν σ’ αυτή καθαυτή τη δημοσίευση, αλλά με βάση αυτή, από το πουθενά, κάποιος χρήστης στοχοποιείται, συνήθως για κάτι το οποίο δεν επέλεξε να είναι: γιατί είναι γυναίκα, γιατί είναι άτομο με αναπηρία, γιατί είναι ξένος, γιατί είναι υπέρβαρος, γιατί έχει διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό, γιατί πιστεύει σε άλλη ή σε καμία θρησκεία, γιατί υποστηρίζει άλλη ιδεολογία, άλλη ομάδα. Οι «αιτίες» που δέχεται κανείς το μίσος δεν έχουν τέλος και, κυρίως, δεν έχουν λογική. Με πόσους τρόπους μπορεί να μισεί κανείς στο διαδίκτυο; Πέρα από τα σχόλια, με δημοσιεύσεις, με εικόνες, με βίντεο. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με τη δυνατότητα άμεσης επικοινωνίας που παρέχουν, ενώνουν μια μερίδα χρηστών, στο μίσος και την χωρίζουν

από την ανθρωπιά. Προσφέρουν γόνιμο έδαφος για την σπορά κάθε είδους ψέματος και συκοφαντίας, για να μεγαλώσει και να ανθίσει, η μισαλλοδοξία και ο φανατισμός. Είναι η εισβολή των ατόμων που σκληρά περιγράφει ο Ουμπέρτο Έκο, οι οποίοι μιλούσαν χωρίς να βλάπτουν κανέναν, αλλά σήμερα με το διαδίκτυο, έχουν το ίδιο δικαίωμα λόγου με ένα βραβείο Νόμπελ. Το διαδίκτυο σαν συνέχεια της πραγματικότητας, αναπαράγει την αυξανόμενη παρουσία της ρητορικής μίσους στον πολιτικό λόγο και την κάνει κοινή στη δημόσια ζωή. Όταν όμως το απαράδεκτο αρχίζει να γίνεται παραδεκτό, όταν «κανονικοποιείται», τότε τα ανθρώπινα δικαιώματα απειλούνται. Αυτό δεν ισχύει μόνο στην Ελλάδα. Βλέπουμε τις οδυνηρές συνέπειες του μίσους και του φανατισμού σε όλον τον κόσμο: πώς μεγαλώνουν τις διαφορές, πώς υπονομεύουν τις προσπάθειες συναίνεσης. Μάλιστα σε περιόδους κρίσης, που το αίσθημα της

αδικίας κυριαρχεί, η έκφραση του μίσους απενοχοποιείται, καίγοντας κατασκευασμένους ενόχους. Οι «άλλοι», οι «ξένοι», οι οποίοι εγκαθίστανται ανά την επικράτεια και αγωνίζονται για την επιβίωση μαζί με τους «ντόπιους», είναι πολύ εύκολο να αποτελέσουν τους αποδιοπομπαίους τράγους, τους φταίχτες, τους μισητούς με το επιχείρημα ότι ανήκουν σε διαφορετικούς πολιτισμούς. Πέρα από τους μετανάστες το ίδιο πρόβλημα υπάρχει και με τις κοινωνικές ανισότητες. Ο μαθητής που οι γονείς είναι άνεργοι, που έχει μαθησιακά προβλήματα, που είναι παιδί χωρισμένων γονιών, που είναι άτομο με αναπηρία, μπορεί να αντιμετωπίσει σχέσεις διακρίσεων, προκαταλήψεων και άνισης μεταχείρισης. Το ίδιο ισχύει και για τον πολίτη. Το ίδιο ισχύει και για όποια άλλη μειονότητα όπως οι Ρομά. Πάντα υπήρχαν επίσης οι διαφορές τάξεων και φύλου.

31

Ο ορισμός της ρητορικής μίσους, όπως διατυπώνεται από την Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης, είναι ξεκάθαρος: «Είναι κάθε μορφή έκφρασης που διαδίδει, υποκινεί, προωθεί ή δικαιολογεί το φυλετικό μίσος, την ξενοφοβία, τον αντισημιτισμό, τη διάκριση και εχθρικότητα κατά μειονοτήτων, μεταναστών και ανθρώπων μεταναστευτικής καταγωγής, επίσης διακρίσεις και προκαταλήψεις, όπως ο αντιαθιγγανισμός, η χριστιανοφοβία, η ισλαμοφοβία, ο μισογυνισμός, ο σεξισμός και η διάκριση για λόγους σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου.» Όμως η ρητορική μίσους που μεταφέρεται στο διαδίκτυο, δεν είναι απλά ένα πρόβλημα που έχει να κάνει με τον ρατσισμό και τη διάκριση. Έχει να κάνει επίσης με τον τρόπο που οι άνθρωποι χρησιμοποιούν το διαδίκτυο και την ανατροφοδότηση που παίρνουν απ’ αυτό, με τη δύναμη που δίνει το διαδίκτυο στον καθέναν να εκφραστεί ελεύθερα ακόμη και με λόγο υβριστικό κι ανού32

σιο. Στο διαδίκτυο η παρακολούθηση της ρητορικής μίσους είναι απελπιστικά δύσκολη, λόγω της ελευθερίας που δίνει η ανωνυμία, αλλά και λόγω των περιορισμένων ελέγχων. Το Συμβούλιο της Ευρώπης, θεωρεί τη ρητορική μίσους απειλή για τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Είναι αλήθεια ότι η ελευθερία της έκφρασης είναι ένα θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, που ισχύει εξίσου για ιδέες που μπορεί να ενοχλούν κάποιους ανθρώπους και πολλές φορές υπάρχει μια δυσκολία να κρατηθούν ισορροπίες ανάμεσα στην ελευθερία της έκφρασης και στη ρητορική μίσους. Όμως η ρητορική μίσους είναι ξεκάθαρη. Προτρέπει και υποκινεί τη βία. Τα πράγματα μπορεί να ξεφύγουν από αυτά που λένε οι άνθρωποι και να οδηγηθούν σ’ αυτά που κάνουν. Έτσι τα λόγια μίσους μπορούν να οδηγήσουν σε πραγματικά εγκλήματα μίσους που να καταστρέψουν ή να στερήσουν το δικαίωμα στη ζωή των ανθρώπων και έχουν καταγραφεί ανησυχητικά τέτοια περιστατικά. Η ρητορική μίσους είναι σήμερα μία από τις πιο

συνηθισμένες μορφές μισαλλοδοξίας και ξενοφοβίας στην Ευρώπη. Το σχολείο παρόλο που ως μικρογραφία της κοινωνίας αντανακλά τις ανισότητες και την βία, από την άλλη αποτελεί, τον πιο σημαντικό κοινωνικό θεσμό που μπορεί να κάνει πρωτογενή πρόληψη. Μπορεί να ενισχύσει τις δράσεις για την προάσπιση των δικαιωμάτων όλων των παιδιών. Μπορεί να αποτρέψει φαινόμενα ρατσισμού και διακρίσεων. Μπορεί να δείξει και να ενισχύσει τις θετικές φωνές στο διαδίκτυο που ενώνονται και αντιτίθενται στο μίσος. Η μάθηση γύρω από τα ανθρώπινα δικαιώματα, διαδραματίζει καίριο ρόλο μποστά στις ταχύρρυθμες αλλαγές που αντιμετωπίζουν οι κοινωνίες μας σήμερα. Η μάθηση αυτή πρέπει να αποτελέσει αναπόσπαστο μέρος της εκπαίδευσης για την κοινωνία, τα μέσα ενημέρωσης και τον διαδικτυακό γραμματισμό, καλλιεργώντας τελικά το ενδιαφέρον και την αγάπη για τον συνάνθρωπο, οποιοσδήποτε κι αν είναι αυτός. Αρχοντία Γιαννακάκη

Το σχολείο αγκαλιάζει όλους τους μαθητές, ανεξαρτήτως καταγωγής, θρησκείας, οικονομικής κατάστασης, οικογενειακών και μαθησιακών προβλημάτων, σεξουαλικού προσανατολισμού. Ζωγραφική: Βασίλειος Κοψίδας 33

Επικινδυνότητα της ρητορικής μίσους

Η σύγχρονη κοινωνία μας, η οποία αυτοτιτλοφορείται προοδευτική, ανοιχτόμυαλη και δεκτική σε όλους ανεξαρτήτως τους ανθρώπους, στην πραγματικότητα δυστυχώς διέπεται από προκαταλήψεις και στερεότυπα, που παγιδεύουν τους πολίτες σε αναχρονιστικές αντιλήψεις. Κύριος εκφραστής των ιδεών αυτών αποτελεί η 34

ρητορική μίσους, που ανθίζει μέσα στον ψηφιακή μικρογραφία της καθημερινότητας που δημιουργούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Οι φραστικές αυτές επιθέσεις, η υβρεολογία και οι υποτιμητικοί χαρακτηρισμοί που αποδίδονται σε μειονότητες, σε πρόσφυγες, σε ομοφυλόφιλους, σε γυναίκες

και άτομα με αναπηρία συνθέτουν ένα περιβάλλον εχθρικό, στερημένο της ελευθερίας της ύπαρξης και της έκφρασης, όπου κυριαρχούν φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας, όπως η βία και η απομόνωση. Ειδικότερα, η ρητορική μίσους εξ ορισμού αναφέρεται σε όλες τις μορφές έκφρασης που εξαπλώνουν, υποκινούν, προωθούν ή δικαιολογούν τις μορφές μίσους που βασίζονται στη μισαλλοδοξία. Πρόκειται δηλαδή για λεκτικές επιθέσεις που στοχεύουν στον εξευτελισμό και την ταπείνωση συγκεκριμένων ομάδων που παρουσιάζουν ορισμένα χαρακτηριστικά ή ιδιαιτερότητες. Όμως, σε μια πληθώρα περιπτώσεων η εχθρότητα δεν περιορίζεται στα λόγια, αλλά λαμβάνει υπόσταση πράξεων. “Η γλώσσα κόκαλα δεν έχει και κόκαλα τσακίζει” λέει ο λαός, ένα απόφθεγμα που ισχύει κυριολεκτικά, αφού ο ρατσιστικός λόγος σταδιακά εξελίσσεται σε ανοιχτές ρατσιστικές συμπεριφορές και φανερά εγκλήματα μίσους έναντι μειονοτήτων. Συνεπώς, η απειλή βίας που εκφράζεται στα κείμενα μίσους υλοποιείται τελικά σε άμεση σωματική κακοποίηση.

Επιπλέον, η ρητορική μίσους προσβάλλει την ταυτότητα των ατόμων στα οποία απευθύνεται, κατακρίνοντας όχι την προσωπικότητα τους, αλλά την εμφάνιση και την ίδια την ύπαρξή τους, ως σύνολο παρά ως μεμονωμένες οντότητες. Μ’ αυτό τον τρόπο, τα θύματα της πολιτικής αυτής απομακρύνονται από το κοινωνικό σύνολο, απομονώνονται και περιθωριοποιούνται, ανήμπορα να αντέξουν στην πίεση και τον χλευασμό που δέχονται από τον περίγυρο τους. Ως αποτέλεσμα, εσωτερικεύουν τα συναισθήματα τους και αναγκάζονται να υποκρίνονται και να παρουσιάζονται διαφορετικά απ’ ότι είναι στην πραγματικότητα, σε μια προσπάθεια να αποφύγουν τα κακόβουλα σχόλια και την ρατσιστική αντιμετώπιση. Δανάη Βαρνά Είναι αλήθεια ότι η ελεύθερη έκφραση της άποψης αποτελεί χαρακτηριστικό του δημοκρατικού πολιτεύματος και συνεπάγεται τη διατύπωση ιδεών, προβληματισμών και γενικότερα θέσεων των ανθρώπων. Όμως, οι δραματικές διαστάσεις που έχει πάρει τα τελευταία χρόνια η τεχνική της ρητορικής μίσους -η διατύπωση δηλαδή γνωμών για αμφιλεγόμενα ζητήματα, όπως η ομοφυλοφιλία ή η μετανάστευση κ.α.- καθιστά αναγκαία

την παράθεση ορισμένων συνεπειών που αυτή προκαλεί. Επεξηγηματικά, η ρητορική

τους με κακία, νιώθοντας ευχαρίστηση ταπεινώνοντας τους άλλους. Αντί να ηθικοποιού-

μίσους συχνά έχει σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία σημαντικών διακρίσεων εναντίον του ατόμου στο οποίο απευθύνεται, ενώ στοχεύει να το κάνει να νιώσει άσχημα και μειονεκτικά για αυτό που είναι ή πρεσβεύει. Όσον αφορά τους θύτες, αυτοί επηρεάζονται επίσης καθώς γεμίζουν την ψυχή

νται, προβάλλουν ανώριμη συμπεριφορά, προσπαθώντας να αυξήσουν την μερίδα του κόσμου που συμμερίζεται τέτοιες απόψεις. Υπονομεύουν έτσι την αξία της δημοκρατίας και των προγονικών αρχαιοελληνικών αρετών όπως την αλληλεγγύη και τον σεβασμό. Παράλληλα, προωθείται 35

μέσω της χρήσης της ρητορικής μίσους η παραβίαση των βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων από πλευράς θυτών και συνεπώς, από μεγάλο κομμάτι των μελών της κοινωνίας. Τα άτομα αυτά δείχνουν βαθύτερη ασέβεια σε ισότιμα μέλη της κοινωνίας, που απλώς τυχαίνει να είναι διαφορετικά. Δε γνωρίζουν τη σημασία της λέξης όρια, τη διαφορά της αναφοράς από την προσβολή. Προτιμούν να σχολιάζουν αρνητικά ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες από το να τις βοηθήσουν να ενταχθούν στα πλαίσια της κοινωνίας. Με αυτόν τον τρόπο προκαλούν συλλογικό κακό αφού οι προαναφερθείσες ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες παραμερίζονται, στιγματίζονται και δεν ενδιαφέρονται να συμμετέχουν στην κοινωνική, πολιτική, οικονομική ζωή. Τελικά, λίγοι είναι αυτοί που πραγματικά αγωνίζονται και παλεύουν ενάντια στη ρητορική μίσους που δέχονται, όντας άξιοι σεβασμού για τη θέση, στάση και συμπεριφορά τους. Σοφία Ζαγγανά Πλήρης ορισμός της ρητορικής μίσους δεν έχει υπάρχει ακόμα. Ωστόσο υπάρχουν γνωστές τυποποιημένες εκφράσεις που την περιγράφουν. Όσοι υιοθετούν τη ρητορική μίσους, υιοθετούν αρνητικά στερεότυπα κατά κάποιων ομάδων ή ατόμων, παραβιά36

ζοντας έτσι αρχές, όπως είναι η ισότητα και ο σεβασμός, και στοχεύουν σε άτομα ή σε ομάδες ατόμων, χτυπώντας γι’ αυτό που είναι και όχι γι’ αυτό που κάνουν. Απώτερος σκοπός και βέβαιη συνέπεια, η περιθωριοποίηση, η αποξένωση. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να προκαλείται ζημιά στην κοινωνία διότι προκαλούνται κοινωνικές εντάσεις. Το φαινόμενο της ρητορικής μίσους θεωρείται ο νούμερο ένα λόγος για τη βία, αλλά και για την αντιβία από τα θύματα. Ειδικά στο διαδίκτυο το φαινόμενο αυτό όλο και μεγαλώνει διότι ο θύτης νιώθει ότι προστατεύεται από μια οθόνη άρα θεωρεί ότι μπορεί να κάνει ό,τι θέλει. Η ρητορική μίσους πρέπει να περιορίζεται από τη νομοθεσία του κάθε κράτους. Η δυσκολία της ρύθμισης ελέγχου του διαδικτύου και το γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι τολμούν να πουν περισσότερα στο διαδίκτυο παρά στην πραγματική ζωή εκτός διαδικτύου έχει ως αποτέλεσμα να γίνεται πιο περίπλοκος και δυσχερής ο έλεγχος του διαδικτυακού μίσους. Νικόλαος Πνευματικός Όλοι ξέρουμε ότι η γλώσσα σκοτώνει. Πέρα από το γεγονός ότι πλήττονται και καταπατώνται βασικά πανανθρώπινα δικαιώματα, η ρητορική μίσους έχει τεράστια επίδραση στον ψυχισμό του ανθρώπου.

Ένα απειλητικό μήνυμα, μία προσβλητική χειρονομία, ένας απρεπής και υβριστικός χαρακτηρισμός, η διαδικτυακή επίθεση βωμολοχιών, μπορούν να επηρεάσουν σοβαρά την ψυχολογική υπόσταση ενός ανθρώπου και να κλονίσουν την ψυχική του ισορροπία. Ακριβώς λοιπόν επειδή η ρητορική μίσους απευθύνεται στην ταυτότητα ενός ατόμου, του προκαλεί βαθύ πόνο σε υπαρξιακό επίπεδο. Τον υποκινεί να κατακλυστεί από ενοχικά συναισθήματα ντροπής σχετικά με το ποιος είναι και στη χειρότερη περίπτωση το άτομο τελικά να οδηγηθεί σε αυτοκαταστροφική συμπεριφορά. Το διαδίκτυο είναι το κατά βάση μέσο για καλλιέργεια και ανάπτυξη του ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας, τα οποία απευθύνονται σε κοινό εκατομμυρίων και οι λανθασμένες ιδεολογίες που προωθούνται έχουν πολλούς οπαδούς. Έχουν υπάρξει αναρίθμητες συζητήσεις σχετικά με την παρρησία και τη ρητορική μίσους, καθώς και επίσης αναρίθμητες προσπάθειες να βρεθεί κάποια λύση, καταλήγοντας ότι μόνη μακροπρόθεσμη φυσικά λύση, είναι η εκπαίδευση, καθώς δύναται να προλάβει και να καταγγείλει τη ρητορική μίσους και να προωθήσει την αλληλεγγύη προς τα θύματα. Έλλη Κοντέου

…Και για τον κόσμο που μισείς δεν είμαι άλλος Και για τον κόσμο που αγαπάς δεν είμαι αυτός… Στίχοι: Μάνος ΕλευθερίουΜουσική: Θάνος Μικρούτσικος

Με λεν Μαριάνθη κι είμ’ από τρελή γενιά μισώ του κόσμου τη βία κι απονιά χιλιάδες μάτια με κοιτούν από μακριά και μου μετράνε της ζωής μου τα κεριά… Στίχοι-Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις

37

Αντιρατσιστικό Συλλογίσου λοιπόν ότι αν λειτουργούσαμε πραγματικά ως Άνθρωποι να εργάζονται μαζί το μυαλό και η ψυχή θα κατακλυζόμασταν απ’ την αγάπη δε θα ξεχείλιζε ο ρατσισμός… αν περίσσευε η αγάπη προς κάθε ον τότε ο κόσμος θα αποκτούσε φρέσκια πνοή και θα επέστρεφε στον αρχικό, τον πραγματικό του προορισμό : ΟΛΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΙ ΟΛΟΙ ΙΣΟΙ. Κάθε φορά που θα συναντάς κάτι “διαφορετικό” μην αφήσεις το ρατσιστικό μυαλό να παρασέρνει, να αρρωσταίνει, να κατατρώγει την ψυχή σου. Εγώ Άνθρωπε σε δέχομαι, ΔΕΞΟΥ ΜΕ ΚΙ ΕΣΥ! Έλλη Κοντέου

38

Παγίδες του διαδικτύου Σκίτσο: Βασίλειος Κοψίδας

Κάθε μορφή κινδύνου που διατρέχει ένα παιδί στο φυσικό κόσμο, όπως ο εκφοβισμός, η σεξουαλική παρενόχληση και η αποπλάνηση, μεταφέρεται με παλιούς και νέους όρους στο διαδίκτυο.

39

Κοινωνικά δίκτυα (Facebook, Instagram κλπ): Ηλικία πρόσβασης, προσωπικά δεδομένα, γονική συναίνεση Στη σημερινή εποχή της τεχνολογίας, κυριότερο μέσο επικοινωνίας και ενημέρωσης αποτελούν τα κοινωνικά δίκτυα, γεγονός που γίνεται εμφανές από την ανοδική πορεία του αριθμού τόσο των υπαρχόντων πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης όσο και των ατόμων που τις χρησιμοποιούν. Ειδικότερα, παιδιά και νέοι στρέφονται στα συγκεκριμένα δίκτυα από πολύ νεαρές ηλικίες. Όμως, σε πολλές περιπτώσεις, η ταχεία αυτή εγγραφή τους στα κοινωνικά δίκτυα εγκυμονεί κινδύνους, καθώς δεν κατέχουν ακόμη την απαραίτητη ωριμότητα ώστε να προστατέψουν τα προσωπικά τους δεδομένα και να προφυλάξουν τους εαυτούς τους από τους κακόβουλους χρήστες του διαδικτύου. Πράγματι, υπάρχουν παιδιά που έρχονται αντιμέτωπα, μέσω των κοινωνικών δικτύων και των chat rooms, με sexting και ακατάλληλες για την ηλικία τους συζητήσεις και προτάσεις. Φυσικά, η πλειοψηφία των νεαρών παιδιών δεν είναι σε θέση να διαχειριστεί με την αναγκαία σύνεση την κατάσταση, με αποτέλεσμα να παρασύρονται από την ανωριμότητα, την αφέλεια και την επιθυμία τους να αισθανθούν αρεστοί, υποκύπτοντας στις απαιτήσεις του συνομιλητή τους και τοποθετώντας τον εαυτό τους σε μια δύσκολη και ευάλωτη θέση. Για τους παραπάνω λόγους, θεωρώ ότι ηλικία πρόσβασης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θα έπρεπε να είναι τα 16 χρόνια, καθώς τότε οι νέοι κατέχουν τις απαραίτητες γνώσεις για να καταφέρουν να διατηρήσουν τα προσωπικά τους στοιχεία απόρρητα. Επιπλέον, σ’ αυτή την ηλικία έχουν αναπτύξει ορισμένες πνευματικές αντιστάσεις, και δεν παρασύρονται τόσο εύκολα από επιτήδειους ή από διάφορες παραπλανητικές διαφημίσεις. Παράλληλα, ως ένα βαθμό, έχουν την ικα40

νότητα να φιλτράρουν τις πληροφορίες που δέχονται και να ξεχωρίζουν τις ψευδείς ειδήσεις. Βέβαια, εάν η ενασχόληση τους με τα κοινωνικά δίκτυα ξεκινήσει πριν την ηλικία των 16, οφείλει να γίνει με την συναίνεση των γονέων και υπό τη διαρκή επίβλεψη αυτών, με στόχο να αποφευχθούν οι προαναφερθέντες απειλές για την ασφάλειά τους. Δανάη Βαρνά Ποια είναι σήμερα η εμπειρία των κοινωνικών δικτύων; Τα κοινωνικά δίκτυα ισοπεδώνουν τις ηλικίες. Η επικοινωνία γίνεται με εικονικούς όρους, άρα οι πάντες μπορεί να είναι αυτοί που είναι ή αυτοί που φαίνονται πως είναι. Η ηλικία μπορεί να είναι, ό,τι μας βολεύει. Ο ανήλικος μπορεί να δηλώσει ενήλικας και ο ενήλικας έφηβος. Οι υπηρεσίες θεωρούν ειλικρινή τα όσα δηλώνει ένας χρήστης. Κι αφού όλοι συμμετέχουν με ίσους όρους, μικροί μεγάλοι ποστάρουν περιεχόμενο της προσωπικής τους ζωής, σκόπιμα ή άσκοπα, και άλλοι μικροί και μεγάλοι θα το δούνε. Μικροί μεγάλοι θα συναντήσουν με ίσους όρους, το τυχαίο, τον κίνδυνο. Η αντίδραση όμως δεν θα είναι με ίσους όρους, με τις νεαρές ηλικίες να είναι οι πιο χαμένες, αν και συνέπειες εμφανίζονται και στους μεγαλύτερους. Εννοείται πως ένας μαθητής παρόλο που η τεχνολο-

Στον άνθρωπο πού τελειώνει το πρόσωπο και πού αρχίζει το προσωπείο; «Ούτε λύκος, ούτε πρόβατο στο διαδίκτυο» Ζωγραφική: Νικόλαος Πνευματικός γία του είναι φιλική, είναι δύσκολο να διακρίνει την ψεύτικη ή ακατάλληλη πληροφορία. Ακόμη περισσότερο εννοείται πως δεν μπορεί να διαχειριστεί ψυχολογικούς εκβιασμούς που είναι κρυμμένοι στο χάος των chat και των κοινοποιήσεων, στο ψευδώνυμο ή το επώνυμο. Το ίδιο ισχύει και στα διαδικτυακά παιχνίδια, γιατί μέσα μαζικής δικτύωσης δεν θεωρούνται μόνο τα κοινωνικά δίκτυα, αλλά οτιδήποτε είναι online και έχει chat. Ο χρήστης που είναι διατεθειμένος να φτιάξει έναν λογαριασμό στα κοινωνικά μέσα, πρέπει πριν το κάνει, να έχει πλήρη γνώση των κινδύνων, καθώς και την ωριμότητα να τους αντιμετωπίσει, αν τυχόν του εμφανιστούν. Τα μέσα τα ίδια δεν τον προστατεύουν.

Μέχρι σήμερα όμως, ένας μαθητής ακόμη και του Δημοτικού, μπορεί να ξεφύγει από την επίβλεψη των γονέων του και να εγγραφεί σε όσα κοινωνικά δίκτυα έχει την περιέργεια ή την παρότρυνση να γνωρίσει. Καλύτερη ηλικία κατά την γνώμη μου είναι αυτή των 16, διότι ο έφηβος έχει αναπτύξει έναν βαθμό ωρίμανσης. Οι γονείς έχουν οι ίδιοι την ευθύνη να ενημερώνονται και πρέπει να δίνουν τη συγκατάθεσή τους, για την ενεργό ή μη παρουσία του παιδιού τους, σε οποιαδήποτε κοινωνική δικτύωση. Ευθύνη έχουν το σχολείο και η Πολιτεία να ενημερώνουν. Η Πολιτεία επιπλέον πρέπει να βρει τρόπο να αποδεικνύεται η συγκατάθεση ή μη των γονέων. Νικόλαος Πνευματικός

41

Είμαι έφηβη και χρήστης διαφόρων κοινωνικών δικτύων και καθημερινά βιώνω την έκθεση, δικιά μου και άλλων, στην φαύλη κοινωνία του διαδικτύου και κυρίως των κοινωνικών δικτύων. Όταν οι έφηβοι είναι σωστά ενημερωμένοι σχετικά με τους κινδύνους που κρύβει το διαδίκτυο, τους τρόπους σωστής χρήσης του και είναι πνευματικά ώριμοι τότε μπορούν να προστατέψουν τους εαυτούς τους και να χρησιμοποιούν το ίντερνετ χωρίς ιδιαίτερο φόβο. Όμως όταν τα παραπάνω δεν ισχύουν και η έκθεση γίνεται υπερέκθεση και τα προσωπικά δεδομένα, παύουν να είναι “προσωπικά” τότε οι νέοι γίνονται ευάλωτοι μπροστά στους καμουφλαρισμένους κινδύνους που κρύβονται στα μέσα δικτύωσης. Δυστυχώς ή Ευτυχώς, η εφηβική ηλικία δεν τερματίζει στην ηλικία των 16. Σύμφωνα με τον νόμο, η ενηλικίωση γίνεται στην ηλικία των 18 και από τα 18 μέχρι τα 21 του χρόνια, ο άνθρωπος ανήκει στην κατηγορία της μετεφηβικής ηλικίας. Κάθε άνθρωπος ωριμάζει διαφορετικά, με τους δικούς του ρυθμούς, και δεν εμπιστεύομαι τους ίδιους τους εφήβους, οι οποίοι από τη φύση τους νιώθουν αήττητοι και δεν έχουν το απαιτούμενο επίπεδο αυτογνωσίας, για να γνωρίζουν αν έχουν ωριμάσει. Αυτή είναι η ερώτηση που πιστεύω μόνο ο γονιός του κάθε νέου μπορεί να απαντήσει ξεχωριστά. Ένας γονιός μπορεί να καταλάβει αν το παιδί του είναι αρκετά ώριμο και ικανό να αποφύγει τις παγίδες του διαδικτύου.

42

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, θέλω να κάνω μια παρέμβαση στη νομοθεσία και να επισημάνω ότι η γονική συναίνεση πρέπει να είναι υποχρεωτική τουλάχιστον μέχρι την ηλικία των 18 ετών που είναι η ηλικία ενηλικίωσης σύμφωνα με την Πολιτεία. Ελένη Σπυράτου Το πιο γνωστό μέσο κοινωνικής δικτύωσης, είναι το Facebook. Ο λόγος για τον οποίο δημιουργήθηκε είναι αρκετά απλός: η διασύνδεση και άμεση επικοινωνία πολλών χρηστών ανά τον κόσμο. Εδώ όμως, παρουσιάζεται ένα πρόβλημα. Θέλουν και οι ανήλικοι (κάτω των 13 ετών) να λάβουν μέρος στο «πανηγύρι»! Καθώς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης περιέχουν υλικό που δεν απευθύνεται σε όλους, δεν είναι πρέπον τα παιδιά να έχουν πρόσβαση σε αυτό. Ποιος μπορεί να εγγυηθεί πως το παιδί του είναι αρκετά μεγάλο(;), για να μπορεί να διαχειριστεί όλο αυτό τον όγκο πληροφοριών – όχι πάντα «αγαθών» - χωρίς να ζημιωθεί ψυχικά; Το έωλο επιχείρημα της ομαλής ένταξης των παιδιών στην κοινωνία μέσω της χρήσης των κοινωνικών δικτύων, καθώς και της δημιουργίας φιλικών δεσμών έχει προ πολλού καταρριφθεί. Το ηλικιακό όριο που έχει τεθεί μέχρι τώρα, είναι εύκολα παρακάμψιμο και δεν υπάρχει έως τώρα κάποιος τρόπος διασταύρωσης της πραγματικής ηλικίας του εγγραφομένου με αυτήν που

43

δήλωσε. Έρευνες έχουν δείξει πως μερικά παιδιά αποκτούν πρόσβαση σε κοινωνικά δίκτυα μόλις από την ηλικία των 7 ετών(!). Αυτό, νομίζω, είναι ικανό να μας δώσει να καταλάβουμε τον υφέρποντα κίνδυνο που απειλεί τα παιδιά. Όσον αφορά τα προσωπικά δεδομένα, πολλά λέγονται και ακόμη περισσότερα γίνονται, χωρίς να το μαθαίνει κανείς. Τα προσωπικά δεδομένα, όπως το λέει εξάλλου και η λέξη, είναι προσωπικά. Ποιος εμπιστεύεται τα προσωπικά του σε έναν παγκόσμιο οργανισμό, στον οποίο αποκτούν πρόσβαση εκατομμύρια ανθρώπων; Και καλά οι μεγάλοι που, οι περισσότεροι, έχουν επίγνωση των πράξεών τους, τα παιδιά; Τα παιδιά που λόγω της ηλικίας τους δεν έχουν την ωριμότητα να εκτιμήσουν σωστά τις

44

πράξεις τους, είναι εντελώς απροφύλακτα. Χωρίς κάποια προφύλαξη και επίβλεψη, η χρήση των κοινωνικών δικτύων γίνεται άκρως επικίνδυνη. Γι’ αυτό συνιστάται γονική άδεια και άγρυπνη παρακολούθηση, ώστε να αποφευχθούν δυστυχή γεγονότα. Με λίγα λόγια, η γονική συναίνεση πρέπει να απαιτείται τόσο κατά την εγγραφή ανηλίκων χρηστών, όσο και κατά τη διάρκεια της περιήγησης και χρήσης διαφόρων εργαλείων που προσφέρονται ελεύθερα από τα κοινωνικά δίκτυα στους χρήστες. Εκ πείρας, το Facebook (αυτό εξάλλου χρησιμοποιώ) είναι γεμάτο κενά ασφαλείας για κάποιον που γνωρίζει να τα εντοπίζει. Ακόμη περισσότερο είναι τρομερό όπλο για όποιον γνωρίζει και να τα εκμεταλλεύεται. Δημιούργησα το Facebook για καθαρά λόγους εργασίας, αλλά μπορώ να πω απ’ αυτά που έχω δει πως δεν ενδείκνυται για οποιαδήποτε έκθεση ευαίσθητων δεδομένων πάσης φύσεως. Νικόλαος Πινάτσης Τα social media ήρθαν για να μείνουν και δυστυχώς ή ευτυχώς οι συνθήκες τα κατέστησαν ως μη αποφευκτέα. Μπορεί να μην αποτελούν μία “δια ζώσης” επικοινωνία, παρ’ αυτά προσφέρουν πολύ καλό τρόπο σύνδεσης με τους άλλους αρκεί το γεγονός αυτό να μην υποκαθιστά την κοινωνική μας επαφή με τον εξωτερικό, τον πραγματικό κόσμο. Κανένα μέσο κοινωνικής δικτύωσης δε μπορεί να θεωρηθεί ασφαλές. Σήμερα οι νέοι χρησιμοποιούν κατά κόρον το instagram & το facebook. Αναγκαία είναι η ύπαρξη ορίων όσον αφορά την ηλικία και τη χρήση των μέσων αυτών , καθώς και η μη έκθεση προσωπικών μας στοιχείων σε αυτά. Ειδικά στο δημοτικό, καταπατάται η παιδικότητα και η αθωότητα των παιδιών. Οι μικρές αυτές ηλικίες είναι πολύ πιο επιρρεπείς στους διάφορους φορείς ιδεών που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο και πολύ πιο εύκολα τους δημιουργούνται ασυνείδητα λανθασμένες ιδεολογίες και αντιλήψεις. Απαραίτητη είναι η δημιουργία ιδιωτικού κι όχι δημοσίου λογαριασμού σε κάθε περίπτωση, έτσι ώστε να έχουν πρόσβαση στο προφίλ αυτό μόνο όσοι επιλέγει το ίδιο το άτομο. Η επικοινωνία είναι ιδιωτική είτε μέσω του direct είτε του messenger αντιστοίχως. Προτιμότερη είναι η χρήση ψευδωνύμων ώστε να αποκρύπτονται προσωπικά στοιχεία του χρήστη για περισσότερη ασφάλεια και σε καμία περίπτωση η χρήση tag που μπορούν να προδώσουν την τοποθεσία του χρήστη ή της αναρτήσεώς του. Όσον αφορά την οριοθέτηση στον ηλικιακό τομέα, η είσοδος ή μη των παιδιών στα δίκτυα είναι ευθύνη του γονικού ελέγχου αλλά ελπίζουμε και στην εφαρμογή του νόμου σύμφωνα με τον οποίο, σε περίπτωση που η εταιρία δεν διασφαλίσει ότι τα στοιχεία που δηλώνει το άτομο ώστε να έχει πρόσβαση στο δίκτυο είναι αληθινά, η ευθύνη θα μεταφέρεται σε αυτήν. Έλλη Κοντέου 45

«ΑΣΦΑΛΗΣ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ»

Παρακαλούμε απαντήστε στα παρακάτω ερωτήματα αφού συζητήσετε και πείτε όλοι την γνώμη σας. Είναι σημαντικό να ανατρέξετε στην δική σας εμπειρία και να την αξιοποιήσετε προς όφελος της ομάδας σας! Ερωτήσεις 1. Γνωρίζετε όταν αναφερόμαστε σε προσωπικά δεδομένα στη χρήση των νέων τεχνολογιών ποια είναι αυτά; Αναφέρετε μερικά.

2. Γιατί είναι σημαντικό να προστατεύουμε τα προσωπικά μας δεδομένα στη χρήση των νέων τεχνολογιών; Ποιοι κίνδυνοι ελλοχεύουν; Καταγράψτε κάποιους.

3. Γνωρίζετε τι είναι Ηλεκτρονικός Εκφοβισμός; Δώστε ένα ορισμό αυτού του φαινομένου και καταγράψτε ποιοι ρόλοι εμπλέκονται σ’ αυτό.

4. Τι θα μπορούσαμε να κάνουμε όταν πέσει στην αντίληψή μας ένα περιστατικό ηλεκτρονικού εκφοβισμού; 5. Τι γνωρίζετε για τη ρητορική μίσους στο διαδίκτυο; 6. Πώς μπορούν ιστοσελίδες ρητορικής μίσους να επηρεάσουν αρνητικά την ψυχολογία μας και την κοινωνική μας συμπεριφορά; Πώς μπορούμε να προστατευτούμε; 7. Ποια μπορεί να είναι στο σχολείο, τα συμπτώματα ενός μαθητή που έχει εθιστεί στη χρήση του Διαδικτύου, είτε αφορά στην χρήση παιχνιδιών, είτε κοινωνικών δικτύων; 8. Γνωρίζετε τι είναι το φαινόμενο του grooming; Ποια είναι τα στάδιά του και πόσο κινδυνεύουν οι μαθητές; 9. Έχετε ακούσει για το φαινόμενο του sexting που παρουσιάζεται μεταξύ των εφήβων; 10. Με ποιους τρόπους θα μπορούσε να προωθηθεί και να υποστηριχθεί, η σωστή χρήση των νέων τεχνολογιών στο σχολείο έτσι ώστε να μπορούμε να αντλήσουμε όλα τα οφέλη του Διαδικτύου, σεβόμενοι τους άλλους;

46

47

Πανελλαδικό Βραβείο Λυκείων 2019 από το Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου ΙΤΕ υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας 48