De vruchten van het brein Fortis imaginatio generat casum (Sterke verbeelding brengt iets werkelijks voort) Bart Verschaffel Filosoof en kunstcriticus, professor architectuurtheorie aan de universiteit van Gent (Ugent).
I
n zijn essay over ‘La Force de l’ imagination’ schrijft Montaigne over wat de verbeelding vermag. Zijn voorbeelden zijn bijgeloof, ingebeelde ziektes en genezingen, en voornamelijk de plotse impotentie die een onwetende prille echtgenoot kan overvallen wanneer die bevangen is door haast en schrik en te veel verlangen. Zo verschuift Montaignes argument onvermijdelijk naar de vreemde eigengereidheid van het lichaam. Het duidelijkste voorbeeld hiervan is vanzelfsprekend het mannelijke lid. “On a raison de remarquer l'indocile liberté de ce membre, s'ingérant si importunément lors que nous n'en avons que faire, et defaillant si importunément lors que nous en avons le plus affaire : et contestant de l’authorité, si imperieusement, avec nostre volonté, refusant avec tant de fierté et d'obstination noz solicitations et mentales et manuelles.” (128) Maar, zo gaat Montaigne verder, dit lichaamsdeel is helemaal niet het enige dat doet wat het wil. “Elles ont chacune des passions propres, qui les esveillent et
endorment, sans notre congé.” (129). Ons haar groeit vanzelf, we krijgen kippenvel, onze hand tast ergens zonder dat we het willen, de darmen doen hun werk. En het is erger. Zelfs onze wil is zo vrij dat hij niet wil wat we willen. “Veut-elle toujours ce que nous voudrions qu’elle vousist?” (130). Het vlees is zwak en de wil is ook al niet veel zaaks. Hoe zouden we dan denken wat we willen? Waar komen mijn gedachten vandaan, en hoe zijn ze de mijne? Wat is ‘verbeelding’? “Tout cecy se peut raporter à l’estroite cousture de l’esprit et du corps s’entrecommuniquants leurs fortunes…” (132). Denken en verbeelden zijn, van Plato en Aristoteles over Montaigne tot de wetenschap van vandaag, (mede) een lichaamskwestie, een mind-body problem. Dat zeggen klinkt goed, en het is zeker waar. Wanneer de geest in de spiegel kijkt ziet hij een lichaam, en wanneer hij zijn schedel openmaakt vindt hij hersenen. Maar de kwestie is dat we met dat te zeggen nog altijd niets begrijpen. We menen dat onze gedachten in ons hoofd zitten,
45