Τεύχος 9 by Aeginaia

Funrrt β α \ Ε ^ Β.

le Hinrr Λ TÉ 3 Ν du.c*icp.i »

JSçûievudu MoiülL'ijj-c

ΤΕΥΧΟΣ

(& rj

Ιχιναία '

ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ

ΕΚΔΟ

Α, Ι Α Ν Ο Υ Α Ρ Ι Ο Σ - Ι Ο Υ Ν Ι Ο Σ 2 0 0 4

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ Η Μ Ε Ρ Ι Δ Α

ΑΙΓΙΝΑ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΔΟΜΗΣΗ

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ, Ε Π ϊ 2 Τ Η Μ Ο Ν ΐ ε . ϊ 1 Κ « ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ, ina

Γ. J . H O I Ï O A Î

«Όνομαζεταί δε ή έφημερίς αυτή, Η ΑίΓΙΝΑΙΑ, ώς υπό παροικούντων εις ΑΓγιναν i=;l^Ìw-' : - :: ^Ì'>I^É;i"'Él

Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ Περιοδική πολιτιστική έκδοση

εκδιδομένη»

Καλλιτεχνική Επιμέλεια: Ξανθίππη Μίνα Μπανιά

Τεύχος 9ο. Αίγινα, Ιανουάριος-Ιούνιος 2004

Παραγωγή: Graphicon, Μαυρομιχάλη 36, 106 ί Αθήνα, τηλ.: 210 3613992

Ιδιοκτήτης - Εκδότης: Αστική μη κερδοσκοπική Εταιρεία

Συνδρομές:

»Η Λιγιναία».

Εσωτερικού: 20 ευρώ

Έδρα: Ιωάννοιι Σακκιώτου 8,

Φοιτητές-Μαθητές: 15 ευρώ

Κυψέλη Αιγίνης, 180 10 Αίγινα.

Εξωτερικού: 30 ευρώ

ΑΦΜ: 099119847

Οργανισμών-Τραπεζών: 60 ευρώ

Υπεύθυνος συνδρομών: Διευθυντής:

Γιάννης Πούντος

Γεώργιος Ι. Μπόγρης

τηλ. 2297026278-6932648020

Αρχισυντάκτης: Αχιλλεής Γ. Χαλδαιάκης

Επιταγές-Εμβάσματα:

Διαχειριστής:

Γεώργιος Μπόγρης,

Γιάννης Φ. Πούντος

Μητροπόλεως 9, 180 10 Αίγινα,

Συντακτική επιτροπή:

τηλ. : 2297026625-61876-69443705 87

Άννη Βρυχέα,

Γιώργος Γουλάκος,

Κώστας Γαβρόγλου,

Βαλαωρίτου 12, 106 71 Αθήναι,

Μαίρη Γαλάνη-Κρητικού,

τηλ.: 2103628501

Γιώργος Καλοκέντης

Γιώργος Κουλικούρδης,

Αριθμός τραπεζικού λογαριασμού:

αρχείο Αννας Χιτζανίδου

Βασίλης Λυκούρης,

241/47005110

αρχείο Μαίρης Γαλάνης-Κρητικού

Μιχάλης Μουτσάτσος,

Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος

Γεώργιος Μπόγρης, Γιάννης Πούντος,

ΠΗΓΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΟΝ

Φωτογραφίες εξωφύλλου: Επιστολές-Σονεργασίες

Γιώργος Καλοκέντης

Δημήτρης Σαραντάκος,

στη διεύθυνση:

Αχιλλεύς Χαλδαιάκης,

Αστική μη κερδοσκοπική Εταιρεία

Το κόσμημα του εξωφύλλου

«Η Aiyjva/a».

της Αιγινώας είναι

Τ.Θ. 38, 180 10 Αίγινα

του Γιάννη Μόραλη.

Αννα Χάρρισσον.

Διόρθωση κειμένων:

Ηλεκτρονική διεύθυνση: www.aiginaia.gr

Βαρβάρα Σπυροπούλου

e-maiI:pountosjd>aig.forthnet.gr

ISSN 1108-748Χ

ΤΕΥΧΟΖ

11 • •

ιγιναια Ι

ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ

•:ΚΑ@ςΕ

Λ/ΠΝΛ, ΙΑΝ0ΥΑΡ10Σ-Ι0ΥΝΙ0Σ 2004

Αίγινα και

Ύδρευση

Αίγινα: Περιβάλλον

':„',..:·."·•-•'

Λ ·

και

Δόμηση

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ

9-89

Συνέντευξη με τον Δήμαρχο Αίγινας Δημήτρη Μουρτζή για το πρόβλημα του νερού

Γιάννης Πουλόπουλος Η παρακμιακή πορεία του φυσικού περιβάλλοντος και του υδατικού δυναμικού της Αίγινας μέσα στο γερανό Κίμων Βλαχάιαις Το πρόβλημα του νερού στην Αίγινα

Απόστολος Δαμοράκης Η ποιότητα του νερού και ο έλεγχος της

Δημήτρης Σαραντάκος Λίγα ακόμα λόγια για το πρόβλημα της ύδρευσης

Μιχάλης Μουχσάτσος Θα «ωριμάσει» η λύση του προβλήματος της ύδρευσης;

Πασχάλης Μελισσάρης Συνοπτική πρόταση αντιμετώπισης υδατικού προβλήματος Νήσου Αίγινας

Αντώνης Κουτσουραδής Ομάδα... και θεοί πείθονται

ΚΕΙΜΕΝΑ

93-105

Ιάκωβος Καρακωστάνογλου Παρατηρώντας πεζοπεριηγητικά την Αίγινα Ι

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΔΟΜΗΣΗ

107-139

Άννη Βρυχέα Η ενεργοποίηση των πολιτών «Για την Αίγινα της κατοίκισης»

109

Γιώργος Τσιώλης Τοπική ανάπτυξη: Προϋποθέσεις και καλές πρακτικές

117

Ελένη Ηλιοπούλου Ανάγκη χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού της Νήσου Αίγινας

123

Μιχάλης Μουχσάτσος Η Αίγινα σε σταυροδρόμι

130

ΑΙΓΙΝΗΤΙΚΑ ΛΑΟΓΡΑΦΗΜΑΤΑ

141-145

Λίνα Μπόγρη-Πετρίτου Κόμπο κόμπο το νερό τρύπησε το μάρμαρο

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ

141

146-153

Μαίρη Γαλάνη-Κρητικού Από την Πνύκα στο Παγκράτι: Οι επιφυλλίδες της Έβης Τουλούπα Σόλων Ξενόπουλος Awn Βρυχέα: Κατοίκιση και κατοικία - Διερευνώντας τα όρια της αρχιτεκτονικής

151

Θανάσης Παπαθανασόπουλος Δημήτρης Σταμέλος: Ανδρέας Μιαούλης

ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

ΧΡΟΝΙΚΆ

154-155

157-158

Μαίρη Γαλάνη-Κρητικού Γιάννης Μόραλης: «Προεκτάσεις»

157

153

146

iSC '-ist-'Ufazurei anîCE.q. E.

"JEgiiie ΛΤΙ di ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗ ΤΗΣ «ΑΙΓΙΝΑΙΑΣ» ΓΕΩΡΓΙΟΥ Ι. ΜΠΟΓΡΗ

Αγαπητοί αναγνώστες και αγαπητές αναγνώστριες,

ο φετινό καλοκαίρι σηματοδοτείται από την Ολυμπιάδα 2004, γεγονός το οποίο επηρεάζει όλες τις εκφάνσεις του δημόσιου και ιδιωτικού βίου στη χώρα μας. Αν για όλη τη χώρα πολλά μεγάλα ή μικρότερα προβλήματα παραπέμπονται προς επίλυσιν για μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες, για την Αίγινα φαίνεται ότι κάποια προ βλήματα δεν μπορούν να περιμένουν τόσο ή, τουλάχιστον, δεν επιδέχονται την παρα μικρή αναβολή ή ολιγωρία. Όπως καταλαβαίνετε, αναφερόμαστε στο πρόβλημα του νερού, που γίνεται όλο και πιο επιτακτικό και καυτό και ειδικά από καλοκαίρι σε καλοκαίρι όλο και οξύτερο. Θα αποκτήσει, επιτέλους, η Αίγινα επάρκεια ποιοτικού νερού και πότε; Ή θα συ νεχιστούν η έλλειψη, οι διακοπές και η κακή ποιότητα που μέχρι σήμερα μας παρέχε ται; Το πρόβλημα είναι οξύ, μακροχρόνιο και, δυστυχώς, κατάντησε περίπλοκο. Η Αίγιναία, θέλοντας να συμβάλει στον προβληματισμό και τη συζήτηση του προ βλήματος και να συνεισφέρει στο διάλογο και τις κινητοποιήσεις που γίνονται εσχάτως για το πρόβλημα αυτό, περιέχει στο παρόν τεύχος ένα ειδικό και εκτεταμένο αφιέρω μα πάνω στο θέμα του νερού στην Αίγινα. Συνεχίζοντας λοιπόν τον επιτυχημένο —από ό,τι δείχνει η ανταπόκριση του ανα γνωστικού της κοινού— θεσμό των αφιερωμάτων, προσπάθησε να παρουσιάσει και εδώ ένα κατά το δυνατόν πλήρες, πολυφωνικό και αντικειμενικό αφιέρωμα. Δημοσιεύονται όλες οι απόψεις. Από συνέντευξη του Δημάρχου κ. Δημήτρη Μουρτζή μέχρι απόψεις πολιτών και φορέων, καθώς και αντίστοιχες μελέτες, επιστη μονικές ή εμπειρικές. Η αποτίμηση της προσπάθειας αυτής είναι στην κρίση σας. Κα τά τα άλλα, επανερχόμαστε στο άλλο μεγάλο και κρίσιμο πρόβλημα της Αίγινας. Δη λαδή, στην υπερβολική, άναρχη και ανεξέλεγκτη δόμηση. Θέμα που βρίσκεται σε συ νάφεια με το προηγούμενο, μια και το γεγονός αυτό υποβαθμίζει τις ήδη ανύπαρκτες ή μηδαμινές υποδομές και καταστρέφει ανεπανόρθωτα το περιβάλλον του νησιού μας. Όπως είχε διαφανεί και καταγγελθεί στην περσινή ανοικτή καλοκαιρινή εκδήλωση της Αίγιναίας, η έλλειψη ρυθμιστικού σχεδίου και ζωνών οικιστικού ελέγχου (ZOE) για την Αίγινα είναι το ένα σκέλος του προβλήματος. Το άλλο ήταν η προκλητική και εγκληματική αδιαφορία, ανοχή ή και συνενοχή της Πολεοδομίας Πειραιά και των εντε ταλμένων οργάνων-υπαλλήλων της. Αυτοί που ήταν κατεξοχήν υπεύθυνοι για την τή ρηση της νομιμότητας στη δόμηση και για την πάταξη της αυθαιρεσίας, αυτοί οι ίδιοι

Mouillage. ήταν που προκλητικά και ενάντια σε κάθε αίσθημα δικαίου κάλυπταν τις παρανομίες και αγνοούσαν τις νόμιμες και δίκαιες αντιδράσεις όσων ενδιαφέρονταν για το συντε λούμενο εις βάρος του νησιού βιασμό. Οι λόγοι και τα ονόματα γνωστά σε όλους όσοι παρεπιδημούν στην Αίγινα. Αρκεί μόνο να υπενθυμίσουμε τις διαπιστώσεις, πριν από λίγες εβδομάδες, του προϊστάμενου της Υπηρεσίας Προστασίας Προσωπικών Δεδομέ νων κ. Δαφέρμου. Επικεφαλής του πίνακα διαφθοράς στο δημόσιο τομέα είναι οι Υπη ρεσίες Πολεοδομίας. Και λαμπρό δείγμα αυτής της εκτίμησης, η Πολεοδομία Πειραιά. Ευτυχώς όμως, φαίνεται ότι εδώ και 2-3 μήνες κάτι άλλαξε. Μετά από παρέμβα ση ανώτερων θεσμικών και πολιτικών παραγόντων τα πράγματα ήρθαν άνω-κάτω στην αμαρτωλή αυτή υπηρεσία. Καταγγελίες συλλόγων, πολιτών και του ίδιου του Δήμου για πρωτοφανείς παρανομίες και αυθαιρεσίες ειδικά των μεγαλοκατασκευαστών, που επιδίδονται στην εμπορική δόμηση (συγκροτήματα, μεζονέτες κ.λπ.), έμεναν θαμμένες στα συρτάρια της υπηρεσίας και αναιδέστατα και προκλητικότατα οι αρμόδιοι υπάλ ληλοι ουδέποτε απαντούσαν σε αυτές. Ή , αν απαντούσαν, μετά από πολλούς μήνες και πολλή πίεση και επιμονή, τα έβρισκαν όλα νόμιμα. Από ό,τι ξέρουμε, κάποιοι υπάλληλοι που διενεργούσαν αυτές τις κατ' όνομα αυ τοψίες και οι οποίοι είχαν φτάσει στο σημείο να εκβιάζουν τους νομιμόφρονες πολί τες προκειμένου να καλύψουν τους διαπλεκόμενους και τους κατασκευαστές, δεν ξα ναπατούν το πόδι τους στην Αίγινα. Και συγχρόνως επανεξετάζονται από την αρχή όλες οι καταγγελίες ενάντια στα ανεγειρόμενα συγκροτήματα. Ή δ η για κάποια από αυτά έχει εκδοθεί διακοπή εργα σιών. Για να αποδειχθεί πόσο δίκιο είχαν οι πολίτες και οι σύλλογοι, που διαμαρτύρο νταν για τις αυθαιρεσίες των κατασκευαστών συγκροτημάτων κατοικιών. Ευχόμαστε να συνεχιστεί αυτή η παρέμβαση και η κατάσταση να επανέλθει στη νο μιμότητα από τούδε και στο εξής. Και μια και ανοίξαμε το σημείωμα μας με αναφορά στους Ολυμπιακούς Αγώνες 2004 της Αθήνας, να σας ανακοινώσουμε και κάτι που αφορά τον αθλητισμό και τους Ολυμπιονίκες και την Αίγινα. Η Αΐγιναία εξέδωσε σε αυτόνομη έκδοση την καταπληκτική δουλειά του κ. Δημή τρη Κοπανίτσα, Πίνδαρος και Αίγινα. Πρόκειται για ένα καλαίσθητο βιβλίο, μικρού σχήματος, 130 σελίδων, στην τιμή των 8 ευρώ. Περιέχει το αρχαίο κείμενο και τη με τάφραση έξι αιγινήτικων ωδών του Πινδάρου για Αιγινήτες αθλητές (Ολυμπιονίκες, Ισθμιονίκες, Πυθιονίκες κ.λπ.), καθώς και κάποιες μελέτες για τον Λειδινό. Μια ομο λογουμένως έξοχη δουλειά, την οποία ο κ. Κοπανίτσας προσέφερε αφιλοκερδώς προς την Αΐγιναία, επωμιζόμενος μάλιστα και το ήμισυ των εξόδων εκτύπωσης. Για την προσφορά του αυτή, θερμώς τον ευχαριστούμε. Αγαπητοί φίλοι και φίλες, καλό σας καλοκαίρι.

' "-"M-iif' '«ί

Cl U

vi.

'"'"Ι'

„If

,!;

ϊ> *1ί/:

•..VV-j-V'V·

•

'•

;?•'

;.;r::Ei

,ίΙΙΙ'11

ίϊ|:'Β;!*ί

„·ί é ri.".:;'

»I ,

IJU£?'

B j >.*« j

ili l l » i | if )

4 »

ÜB i»v f|

ΑΦΙΕΡΩΜΑ 1

ΑΙΓΙΝΑ KM Υ/

^ >°

.,. ,Vr,ä, ,.M

v" =| à

S * 9 t |

. :MïÊ&

Ψ4 •8

S" Ü .fcit

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 9

Συνέντευξη με τον Δήμαρχο Αίγινας Δημήτρη Μουρτζή για το πρόβλημα του νερού Η Αίγιναία, στην προσπάθεια της για την κατά το δυνατόν αντικειμενική και πλήρη ενημέρωση των αναγνωστών της στο μείζον για την Αίγινα πρόβλημα του νερού, δημοσιεύει τη συ νέντευξη που ακολουθεί. Η συνέντευξη παραχωρήθηκε στον Διευθυντή της ΑΙγιναίας Γ. Μπόγρη, στις 6 Ιουνίου 2004.

Κύριε Δήμαρχε, επειδή το πρόβλημα του νερού είναι γνωστό ότι υπάρχει από χρόνια στην Αίγινα, και αυτό αφορά και την ποσότητα-επάρκειά του αλλά και την ποιότητακαταλληλότητά του, η Αίγιναία προχώρησε στο παρόν τεύχος σε ένα αφιέρωμα σχε τικό με το πρόβλημα αυτό. Στην Αίγινα το πρόβλημα είναι γνωστό ότι υφίσταται επί δεκαετίες, δεν εμφανίστηκε επί των ημερών της δημαρχίας σας, θα έλεγα ότι εσείς το κληρονομήσατε. Θα θέλαμε καταρχάς να μας κάνετε μια μικρή ιστορική αναδρομή γύρω από το πρόβλημα, δηλαδή πώς και γιατί φτάσαμε ως εδώ. Καταρχάς, χαίρομαι ιδιαιτέρως που μου κάνετε αυτή την ερώτηση, αλλά πριν απαντή σω, να πω ότι χαίρομαι δύο φορές διότι ένας αξιόλογος άνθρωπος όπως εσείς, φίλος, και πάνω απ' όλα Αιγινήτης, έχετε την όρεξη και τη θέληση να προσφέρετε ανιδιοτελώς, αφιλοκερδώς σε έναν τομέα, όπου εκτός από την ενημέρωση είναι και η καταγραφή της ιστορίας του νησιού - αναφέρομαι στην Αίγιναία. Είναι ό,τι καλύτερο μπορεί να έχει η βιβλιοθήκη μας, το Ιστορικό μας Αρχείο και ύστερα από πολλά χρόνια η Αίγινα. Πι στεύω και στην εξαγγελία του προγράμματος μας, ότι είναι απαραίτητη η αξιοποίηση και του ανθρώπινου δυναμικού για να πάει αυτός ο τόπος μπροστά, θεωρώ λοιπόν ότι είστε ένας από τους λίγους που έχουν τη διάθεση να προσφέρουν α αυτόν τον τόπο. Θα απα ντήσω ευθέως στην ερώτηση σας, μια ερώτηση που πραγματικά είναι όπως τη θέτετε. Μην πάμε πολλά χρόνια πίσω, γνωρίζετε ότι πριν από την επέκταση του δικτύου, σε πολλά χωριά, πολλούς οικισμούς, γινόταν συλλογή του νερού σε αποθηκευτικούς χώ ρους και έτσι υδρεύονταν τότε. Βεβαίως, τα χρόνια πέρασαν και μπορώ να πω ότι αυτή η μορφή δεν υπάρχει πλέον, υπάρχει η πιο εξελιγμένη μορφή, που είναι η επέκταση των δικτύων στους ορεινούς οικισμούς, εκτός από την πόλη και στα χωριά, αλλά αυτό δεν πάει να πει ότι εξασφαλίσαμε το απαραίτητο αυτό αγαθό για την υγεία και τη ζωή του ανθρώπου, απλά και μόνο μπήκαμε σε κάποιες προϋποθέσεις καλύτερες, πιο ανθρώπι-

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΔΗΜΑΡΧΟ ΑΙΓΙΝΑΣ

νες για να μη στερείται κανείς στο νησί το νερό. Όμως, αυτό που θέλω να πω είναι ότι ένα νησί όπως το δικό μας ποτέ δεν θα μεταβληθεί σε μια στεριά, σε μια λίμνη. Τα νη σιά όλα είναι προβληματικά στο θέμα του νερού, και βεβαίως όποιος έρχεται να κατοι κήσει, εκτός από αυτούς που μένουν μόνιμα και ξέρουν το πρόβλημα, ξέρει ότι έρχεται σε ένα νησί που στερείται αυτό το αγαθό. Δεν θέλω να βγάλω ευθύνες από κανέναν και ιδιαιτέρως ούτε από τους προκατόχους μου, γιατί το θεωρώ χιλιοειπωμένο να ρίχνουμε ευθύνες στους προηγούμενους και όχι και σε μας, και στους επόμενους, αν δεν λύσουν κι αυτοί το πρόβλημα. Όμως, θέλω να πω ότι σε αυτό το ευαίσθητο πρόβλημα, το νερό, δυστυχώς δεν έχει βοηθηθεί [σ.σ. η τοπική αρχή] από την κεντρική εξουσία. Και ανα φέρομαι στην εκάστοτε κυβέρνηση. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα, σήμερα στον 21ο αιώνα, σε μια Αίγινα στην οποία βρίσκονται σε εξέλιξη 1.600 νέες οικοδομές, μια Αίγινα την οποία επισκέπτονται το τριήμερο, όχι μόνο το καλοκαίρι, πάνω από 30.000 άνθρωποι, μια Αίγινα που η απογραφή του 2001 είναι πλασματική -δεν είναι 13.000-14.000 κάτοι κοι, στην πραγματικότητα κατοικούν πολλοί περισσότεροι- να στερείται αυτό το σημα ντικό αγαθό. Εγώ θα αναφερθώ στις δικές μας ενέργειες. Πιστεύετε ότι οι προηγούμενες δημοτικές αρχές ή οι προηγούμενες κυβερνήσεις φέ ρουν ευθύνη, δεν έπραξαν αυτό που έπρεπε να πράξουν, υπήρξε ολιγωρία ή ότι αντι κειμενικά το πρόβλημα είναι τέτοιο που δεν μπορεί να λυθεί; Θεωρώ, για να καταλογίσω ευθύνες σε όλους μας, για να μην τις παίρνει τις ευθύνες ένας, ο Δήμαρχος ή και το υπόλοιπο Δημοτικό Συμβούλιο, θεωρώ ότι υπάρχει εγκλη ματική αμέλεια από μεριάς της κυβερνήσεως, και ιδιαιτέρως της τελευταίας που απο χώρησε, στο θέμα του νερού. Όλοι έπαιξαν εις βάρος των Αιγινητών και αυτό θεωρώ ότι δεν είναι καθόλου έντιμο. Εγώ είχα την εντύπωση ότι το νερό περίμενε πράγματι απέναντι από τη Σαλαμίνα. Και άμα τη αναλήψει των καθηκόντων μου, το πρώτο έγ γραφο που απέστειλα στην ΕΥΔΑΠ ήταν στις 17/1, το έχω εδώ μπροστά μου και μπο ρώ να σας το διαβάσω, είναι πολό μικρό, αλλά για να μη σας φάω χώρο, θα σας πω περιληπτικά ότι αναφέρομαι στη σύνδεση. Μετά από χρόνιες πιέσεις προς τους αρμό διους, η ΕΥΔΑΠ είχε καταρτίσει μελέτη σύνδεσης με αγωγό ΕΥΔΑΠ-Αίγινας μετά από προμελέτη, την οποία είχε καταρτίσει το ΥΠΕΧΩΔΕ. Για τη συγκεκριμένη μελέτη διε τέθησαν 220 εκατομμύρια δραχμές. Αυτή την προμελέτη την έχω εδώ μπροστά μου και ήταν ο μπούσουλας των δικών μου κινήσεων. Αυτό είναι ακριβές με την εξαγγελία του προγράμματος μου, που έλεγα ότι πρώτος στόχος είναι η σύνδεση με την ΕΥΔΑΠ με υποθαλάσσιο αγωγό. Αυτό ήταν το ζήτημα στο οποίο είχα ποντάρει κι αυτό είναι, ανε ξάρτητα από την απογοήτευση τη σημερινή που έχω, που θα γίνει ο καθημερινός μου αγώνας. Η απάντηση όμως της ΕΥΔΑΠ, μετά από 6 μήνες και μετά από 3 έγγραφα που ακολούθησαν για την αδιαφορία, ακόμα και την εξαπάτηση, ξέρετε τι μου απάντησαν; Η διασύνδεση με υποθαλάσσιο αγωγό είναι μια δαπανηρή λύση για να υλοποιηθεί. Θα απαιτήσει πέρα από τις εγκαταστάσεις, σημαντική χρηματοδότηση των έργων, πλήρεις μελέτες περιβαλλοντικές, εδαφολογικές και άλλα. Σήμερα δεν είναι δυνατή η

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 9

υδροδότηση της Αίγινας από την Πέρανη της Σαλαμίνος, διότι απαιτούνται πρόσθετα έργα εκ μέρους της ΕΥΔΑΓΊ προς και από τη νήσο της Σαλαμίνας. Αυτό λοιπόν τα λέ ει όλα. Οι άνθρωποι διέθεσαν 220 εκατομμύρια δραχμές και μετά από αυτά τα χρήμα τα, η απάντηση ήταν αρνητική και εγώ καλόπιστα ρωτάω μόνο: γιατί διέθεσαν 220 εκα τομμύρια για μια μελέτη, την οποία όπως φάνηκε εξαρχής δεν ήθελαν να υλοποιή σουν; Διότι θεωρώ το θέμα της σύνδεσης με την ΕΥΔΑΠ, θέμα πολιτικής βούλησης. Επομένως, η ευθύνη πιστεύετε ότι είναι στην ΕΥΔΑΠ, κυρίως, και στις προηγούμενες κυβερνήσεις. Πιστεύετε ότι οι δημοτικές αρχές έπραξαν αυτό που έπρεπε από τη με ριά τους, δηλαδή πίεσαν προς την κατεύθυνση της πολιτικής ηγεσίας ή προς την ΕΥΔΑΠ, ώστε να υπάρξει πρόοδος στο θέμα του νερού; Εγώ θα σας πω για το τι έχω κάνει εγώ, και για τις προηγούμενες, επειδή το έχω πει πολλές φορές, μπορεί να έγιναν κάποιες μικρές πιέσεις ή ελάχιστες ή καθόλου - εγώ θέλω να μιλήσω για το τι έχω κάνει στις δικές μου τις ημέρες. Επειδή το θέμα εκκρεμεί εδώ και δεκαετίες, θα θέλαμε να μας πείτε εσείς, ως δημοτι κή αρχή, σε ποιες συγκεκριμένες ενέργειες ή παραστάσεις έχετε προχωρήσει και τι μέλλει να προκύψει στη συνέχεια, καθώς και ποια είναι η σημερινή κατάσταση με το νερό στην Αίγινα. Από την πρώτη στιγμή που αναλάβαμε το Δήμο και επειδή το θέμα της σύνδεσης με την ΕΥΔΑΠ το έχω αναλάβει προσωπικά, τα έγγραφα τα βλέπετε εδώ μπροστά σας, και έχω ένα φάκελο εγγράφων, που συνδυάζονται και με παραστάσεις προσωπικές καταρχάς προς τους βουλευτές, προς τον πρωθυπουργό, τον τέως πρωθυπουργό και το νυν, όταν ήταν αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, με μοναδικό θέμα αυτό της ΕΥΔΑΠ. Η απαγορευτική απάντηση του τέως διευθύνοντος συμβούλου της ΕΥΔΑΠ, διορισμένου από την κυβέρνηση, κου Τζέλλα, πιστεύω ότι ήταν απλή δικαιολογία των ιδίων, πρω θυπουργού, υπουργού περιβάλλοντος, των τότε λέω, ότι δηλαδή εμείς θα περιμένουμε την απάντηση της ΕΥΔΑΠ. Δηλαδή μου έλεγαν ότι αφού η ΕΥΔΑΠ δεν κρίνει σκόπιμο να γίνει το έργο, συμφωνούσαν με το διευθύνοντα σύμβουλο της ΕΥΔΑΠ. Εγώ θεωρώ ότι αυτό ήταν ένας εμπαιγμός. Εγώ θα αναφερθώ σε όλους τους κοινοβουλευτικούς μας εκπροσώπους, που έχουμε εκλέξει, τέσσερις της Ν.Δ., έναν του ΠΑΣΟΚ και έναν του ΚΚΕ. Αυτός ο αγώνας, από τον οποίο εγώ δεν θα υποχωρήσω ούτε δευτερόλεπτο - δεν θα ξεχαστώ σε αυτόν τον αγώνα, και θέλουμε και τη δική σας συμμετοχή. Όμως να απαντήσω στην ερώτηση για το αποτέλεσμα που έχουν φέρει αυτές οι ενέρ γειες. Στα έγγραφα που έχω στείλει και στις συζητήσεις που έχω κάνει, αναφέρω ότι το θέμα του νερού θα πρέπει να ενταχθεί σε ένα πρόγραμμα χρηματοδοτήσεως, το οποίο θα έλθει ή από το Ταμείο Συνοχής -που το θεωρώ πολύ σημαντικό να ενταχθεί σε ένα τέ τοιο πρόγραμμα, γιατί πολύ σύντομα θα εφαρμοσθεί- ή να γίνει με αυτοχρηματοδότη ση, το οποίο επίσης ζητάω. Δηλαδή, να γίνει ο αγωγός μέχρι την Πέρανη της Σαλαμί νος όπου, ψευδέστατα, μας έλεγαν ότι εκεί υπάρχει αγωγός και περιμένει, και από κει και ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΔΗΜΑΡΧΟ ΑΙΓΙΝΑΣ

πέρα εμείς με ένα διεθνή διαγωνισμό να φέρουμε το νερό στην Αίγινα. Κι αυτό αφού πρώτα θα γίνει μια οικονομοτεχνική μελέτη, η οποία φυσικά επ' ουδενί δεν θα ανεβάζει το κόστος στον καταναλωτή, δηλαδή να πάει σε καλύτερα επίπεδα απ' ό,τι είναι σήμερα. Άρα, αυτό που προηγείται είναι να γίνει μια πλήρης οικονομοτεχνικοί μελέτη, προκει μένου να υποβληθεί στην ΕΥΔΑΠ ή οπουδήποτε αλλού, για να εξασφαλιστεί αφενός μεν ο προγραμματισμός, αφετέρου δε η χρηματοδότηση. Αυτά τη στιγμή υπάρχει έτοιμη τέτοια μελέτη εκ μέρους του Δήμου ή πρέπει να συνταχθεί, αν δεν υπάρχει, και εκ μέρους ποιου φορέα; Κύριε Μπόγρη, δεν μπορεί να γίνει από το Δήμο, δεν υπάρχει τέτοια μελέτη. Είναι βέβαια μέσα στις συμβατικές υποχρεώσεις της εταιρείας που έχει συντάξει την προ μελέτη του έργου, απλώς καθυστέρησε η ολοκλήρωση της, επειδή υπήρχαν πολλές μεταβατικές περίοδοι, όπως αλλαγές κυβερνήσεων. Η εταιρεία που έχει συντάξει την προμελέτη είναι υποχρεωμένη να συντάξει και τη μελέτη του έργου και μέσα σε αυτή είναι και η οικονομοτεχνική μελέτη. Και λέει πόσο ακριβώς θα στοιχίσει το κυβικό σε μια αυτοχρηματοδότηση, της οποίας τα χρονικά όρια θα είναι 15-20 χρόνια μέχρι να περάσει η χρήση στο Δήμο. Όπως γνωρίζετε, το θέμα του νερού είναι ανταποδοτικό. Εμείς με την ανάληψη των ανταποδοτικών σίγουρα θα πρέπει να είμαστε συνεπείς στις υποχρεώσεις μας, γιατί θα γίνουν κάποιες συμβάσεις, κάποια συμβόλαια. Αυτή η μελέτη έγινε κατ' ανάθεσιν ποιου; Αυτή η μελέτη είναι Καραβοκύρης-Ρόγκας και συνεργάτες του 2001 με χρηματοδότη ση ΥΠΕΧΩΔΕ και ανάθεση από την ΕΥΔΑΠ. Δηλαδή, ο τότε υπουργός Βερελής και ο Λαλιώτης, γιατί ήταν δύο τα εμπλεκόμενα υπουργεία, διέθεσαν 220 εκατομμύρια. Και βγάλανε μια μελέτη ή προμελέτη, και εδώ καταθέτω την άποψη μου, εγώ πολιτική δεν κάνω και αδιαφορώ για τα οποιαδήποτε κομματικά, διέθεσαν λοιπόν 220 εκατομμύ ρια. Απλώς και μόνο για να χρυσώσουν το χάπι, επειδή υπήρχαν κάποιες πιέσεις, κι από την άλλη μεριά λένε, ορίστε τη φτιάξαμε τη μελέτη, αλλά δεν γίνεται. Τα 220 εκα τομμύρια ήταν φαίνεται ποσό ασήμαντο κατ' αυτούς. Από ό,τι γνωρίζουμε, πριν μερικά χρόνια η ΕΥΔΑΠ είχε εντάξει στο πρόγραμμα της τη σύνδεση της Αίγινας μέσω υποθαλάσσιου αγωγού. Στην συνέχεια, από τη στιγμή που έγινε Α.Ε., αυτό έπαψε να ισχύει, ή όχι; Αυτό που ξέρω εγώ είναι ότι η σύνδεση είναι θέμα πολιτικής βούλησης. Αν λοιπόν [σ.σ. κινηθεί] ο σημερινός πρωθυπουργός, ο οποίος έχει δεσμευτεί να γίνει η σύνδε ση με όλα τα νησιά, και αναφέρθηκε και στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, όπου εί πε ότι επιτέλους τα νησιά που βρίσκονται δίπλα στο λεκανοπέδιο -δεν αναφέρθηκε στην Αίγινα μόνο- θα πρέπει να μην στερούνται αυτό το αγαθό. Είναι απαράδεκτη αυτή η κατάσταση. Άρα, δηλαδή ο ίδιος είχε δεσμευθεί και δεν είναι δυνατόν να ζού με τέτοιες καταστάσεις τριτοκοσμικές, να μεταφέρουμε νερό με μαούνες. Θεωρώ λοιΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, χ.9

πόν ότι αυτό θα πρέπει να γίνει πράξη. Η δέσμευση του πρωθυπουργού είναι θέμα πολιτικής βούλησης, να δώσει το OK, να προχωρήσει η σύνδεση. Ποια πιστεύετε ότι θα είναι η κατάσταση με το νερό φέτος το καλοκαίρι, με δεδομένο τον τριπλασιασμό με τετραπλασιασμό του πληθυσμού τους καλοκαιρινούς μήνες; Πι στεύετε ότι θα έχουμε επάρκεια ποιοτικού νερού αυτό το καλοκαίρι; Εγώ θα πω ότι παρακαλώ και εύχομαι να έχουμε επάρκεια νερού, και το ποιοτικό, επειδή είναι ένας όρος απαγορευτικός σήμερα και δεν κάνουμε τέτοιες προβλέψεις, το αφήνω στις επόμενες μέρες που θα κυλήσουν -και επειδή ήδη έχουμε μπει σε ένα κρίσιμο σημείο, και επειδή το προηγούμενο τριήμερο, όπως και εσείς καλά γνωρίζε τε, είχαμε πρόβλημα σε ορισμένους οικισμούς- Τζίκηδες, Λαζάρηδες κ.λπ. Είχε έρ θει πάρα πολύς κόσμος και δεν είχαμε επάρκεια νερού. Ουαί και αλίμονο αν συνεχι στεί αυτή η κατάσταση τους καλοκαιρινούς μήνες. Και θεωρώ ότι οποιαδήποτε κίνη ση πρέπει να γίνεται με λεπτούς χειρισμούς, να λαμβάνουμε υπόψη όλους τους πα ράγοντες, όλα αυτά τα απρόβλεπτα. Εάν κάνεις μια κίνηση για να ξεσηκώσεις το λαό, ενώ παράλληλα δεν έχεις να του δώσεις τις απαιτούμενες λύσεις, θεωρώ ότι είναι εις βάρος της οικονομίας του νησιού. Και γι' αυτό είμαι πάρα πολό προσεκτικός. Λέω όμως ότι αυτό που στερεί από τον Αιγινήτη και σήμερα την καλύτερη ποιότητα νερού είναι αποκλειστικά και μόνο ευθύνη της προηγούμενης κυβέρνησης, αλλά και του ΟΛΠ, ο οποίος έχει έγγραφο δικό μου αλλά και του υπεύθυνου του Δήμου επί της ύδρευσης του Αντιδημάρχου Μωρογιάννη, οι οποίοι όχι μόνο μας εξαπάτησαν, για τί μας είχαν τάξει -θυμάστε που είχε κάνει μια επερώτηση στη Βουλή ο βουλευτής Μπετενιώτης- μια περιοχή μεταξύ Ικονίου και Περάματος. Ε, αυτή λοιπόν τη δήλω ση που είχε κάνει ο βουλευτής - όταν πήγαμε εμείς στην ΕΥΔΑΠ για να γίνει αυτό πράξη, μας είπανε διάφορες δικαιολογίες για να μη μας δώσουν αυτή τη δεύτερη πα ροχή, που θα ήταν μια παροχή χωρίς άλατα για να μην είναι η ποιότητα του νερού αυτή που είναι τώρα. Επομένως, λέτε ότι η ΕΥΔΑΠ δεν είναι διατεθειμένη να διαθέσει δεύτερη παροχή νε ρού για να μην είναι η ποιότητα του νερού αυτή που είναι τώρα. Η ΕΥΔΑΠ δεν μου φέρνει αναρρήσεις, ως προς το να μου δώσει έναν (δεύτερο) αγωγό. Τις αντιρρήσεις όμως τις έχει ο φορέας, ο οποίος είναι ο ΟΛΠ. Που στην περιοχή ευθύ νης του από το λιμάνι μέχρι το Πέραμα, περιοχή που μπορεί να συντομέψει τη μεταφο ρά του νερού, ώστε να πηγαίνουν περισσότερα πλοία, δεν μας δίνει μια δεύτερη παροχή. Η κωλυσιεργία προέρχεται από την ίδια τη διοίκηση του ΟΛΠ. Ο κύριος πρόεδρος λοι πόν του ΟΛΠ έφυγε πριν από λίγες μέρες και έχω έρθει σε επαφή με τον καινούργιο και τη Δευτέρα θα έχω συνάντηση και σίγουρα ελπίζω ότι θα έχουμε μια πρόσθετη παροχή, δηλαδή 4.000 κυβικά περισσότερα, ώστε το νερό αυτό το καλοκαίρι να μην το στερηθού με, σε πρώτη φάση, και σίγουρα η κατάσταση θα είναι καλύτερη από ό,τι είναι σήμερα. Πιστεύετε, λοιπόν, ότι η διάθεση μιας παροχής ακόμη εκ μέρους της ΕΥΑΑΠ και η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΔΗΜΑΡΧΟ ΑΙΓΙΝΑΣ

ανάμιξη με το νερό των γεωτρήσεων θα δώσει επαρκή ποσότητα νερού, ώστε να μην έχουμε φέτος το καλοκαίρι έλλειψη νερού; Εγώ πιστεύω ότι το θέμα της άντλησης από τις υπόγειες γεωτρήσεις πρέπει να στα ματήσει. Το λέω εγώ που κάποια εποχή, είκοσι χρόνια πριν στην Αίγινα, οι πρώτες γεωτρήσεις ήταν οι δικές μου, τις οποίες έχω κλείσει. Και τις έχω κλείσει για ποιο λό γο, όχι γιατί είναι ακατάλληλες, διότι υγειονομικώς είναι κατάλληλες, αλλά γιατί είναι σκληρές, που σημαίνει ότι έχουν φτάσει σε ένα σημείο τέτοιο, που το νερό τους να εί ναι μισό μισό, να το πω έτσι, είναι δηλαδή μεταξύ νερού και θάλασσας, διότι έχουν μεγάλη σκληρότητα, 3.000 βαθμούς. Η θάλασσα βέβαια πηγαίνει μετά τις 15.000, αλ λά δεν έχει σημασία, το βλέπετε στη γεύση ότι αυτό δεν είναι νερό. Ποια είναι η αναλογία του νερού των γεωτρήσεων, σε αυτό που διατίθεται προς κα τανάλωση; Εμείς θέλουμε 4,5 μήνες το χρόνο, που ξεκινάει το τέλος της άνοιξης με αρχές καλο καιριού, περίπου 12.000-13.000 κυβικά ημερησίως. Όταν λοιπόν παίρνουμε 4.000 κυ βικά ημερησίως από την ΕΥΔΑΓΊ, περίπου το ένα τρίτο της κατανάλωσης, αναγκαστι κά, θα διοχετεύσουμε μέσα το νερό των γεωτρήσεων, δεν μπορούμε να το στερηθού με το νερό, και αυτό είναι που αλλοιώνει τη γεύση του νερού. Όμως επ' ουδενί δεν θέλω να περάσει η εντύπωση στον κόσμο ότι ρίχνουμε νερό μέσα, το οποίο είναι ακα τάλληλο. Εγώ προσωπικά, δελτίο θα κάνω στον κόσμο κάθε δόο μέρες για το νερό, επ' ουδενί όμως δεν θα ρίξω μέσα νερό το οποίο είναι ακατάλληλο αποδεδειγμένα. Θα σας πω και κάτι άλλο όμως, γιατί απ' έξω μπορεί ο καθένας να κάνει την κριτική του, από μέσα όμως τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά. Δεν ευσταθεί και δεν είναι έντιμο κάποιοι να λένε ότι το νερό της Αίγινας δεν είναι κατάλληλο και ότι είναι θά λασσα, είτε το ένα είτε το άλλο, γιατί έχουν πάρει κάτι δήθεν εξετάσεις από ιδιωτικά εργαστήρια. Τα αποτελέσματα των χημείων είναι κρατικά. Ουαί και αλίμονο εάν στο Κρατικό Χημείο είχα τη δύναμη να πω εγώ, ξέρεις, αλλοίωσε τα αυτά. Άρα εγώ θεω ρώ πιο έγκυρη την ανάλυση που κάνει το Χημείο του Κράτους. Δε θέλω βέβαια να θίξω τους ιδιώτες, αλλά πώς ελέγχονται, πώς το πήραν το νερό και το πήγαν εκεί. Θέ λει μια προεργασία για να γίνει αυτό, όλα αυτά τα έχουν κάνει; Δηλαδή, ο Δήμος προκείμενου να εξετάσει την καταλληλότητα του νερού των γεω τρήσεων -γιατί της ΕΥΔΑΓΊ είναι κατάλληλο ως εκ της προελεύσεως του- έχει κάποιο πρόγραμμα βάσει του οποίου προβαίνει σε τακτά χρονικά διαστήματα στον ποιοτικό έλεγχο του νερού, τόσο από χημικής όσο και από υγειονομικής πλευράς; Και με τι συ χνότητα, από πού και με ποιες προδιαγραφές; Όπως ξέρετε, έχουμε ξεκινήσει στον τομέα της οργάνωσης στο Δήμο, ανεξάρτητα αν κάποιοι δεν θέλουν να το βλέπουν. Στον τομέα της ύδρευσης συζητήσαμε και απο φασίσαμε να κάνουμε τέσσερις, τουλάχιστον, περιοδικούς ελέγχους του νερού ετη σίως. Την περασμένη χρονιά κάναμε έξι. 14

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΠΝΑ1Α, τ. 9

,:.-'M

M .'•'·<' ι.-.ì

- " ι

ι·' ;• " . · . · . ' , .

l'i

•

·.

:/ r '', "λί; Ìf;;''· .7' ' • • ' r: . ;*M\

,·

'Jll·'

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ME ΤΟΝ ΔΗΜΑΡΧΟ ΑΙΓΙΝΑΣ

Από όλες τις πηγές και από όλες τις γεωτρήσεις; Βεβαίως, από όλες και από το καράβι. Αύριο λοιπόν, Δευτέρα, θα είναι εδώ το προ σωπικό από το Χημείο του Κράτους, να πάρουν αναλύσεις με μπουκαλάκια από όλες τις πηγές και όλες τις γεωτρήσεις, αύριο στις 7 Ιουνίου. Πόσες είναι οι γεωτρήσεις από τις οποίες κάνει ο Δήμος αυτή τη στιγμή ανάμιξη με το νερό της ΕΥΔΑΠ; Αυτή τη στιγμή, ο παλιός Δήμος προμηθεύεται από τρεις γεωτρήσεις ιδιωτών. Το δια μέρισμα της Κυψέλης από μία γεώτρηση δημοτική και μία ιδιώτη, το Βαθύ από δύο γεωτρήσεις, μία δημοτική και μία ιδιώτη, ο Μεσαγρός από δύο γεωτρήσεις ιδιωτών και μία του Δήμου και η Πέρδικα, όπως ξέρετε, έχει το προνόμιο να παίρνει νερό αποκλειστικά της ΕΥΔΑΠ. Για να είμαι όμως ειλικρινής απέναντι στους συμπολίτες μας, το καλοκαίρι, αν παραστεί ανάγκη, ακόμα και από αυτές τις γεωτρήσεις που το νερό τους είναι πολύ σκληρό, πάνω από 3.500 βαθμούς, αναγκαστικά το δίνεις το νε ρό, τουλάχιστον να μπορούν να πλυθούν, γιατί για να λέμε την αλήθεια κανείς δεν το πίνει αυτό το νερό. Νομίζω ότι και της ΕΥΔΑΠ το νερό στον Πειραιά κανείς δεν το πίνει, όχι για τίποτε άλλο, αλλά γιατί δεν προλαβαίνει η ΕΥΔΑΠ, το διυλιστήριο της, να διοχετεύσει το νερό που χρειάζεται η Αθήνα μόνο. Στην Αθήνα έχει δυνατότητα να διυλίσει 1.000.000 κυβικά, ενώ οι ανάγκες της Αθήνας μόνο είναι 1.800.000 κυβικά, και όποιος το ξέρει αυτό δεν πίνει νερό από τη βρύση. Εγώ που έχω σπίτι στην Αθή να, δεν το πίνω αυτό το νερό. Μα εγώ ξέρω πως όλος ο κόσμος στην Αθήνα πίνει νερό της βρύσης' δεν είναι κα τάλληλο προς πόσιν; Όχι, όχι, δεν μπορούμε να πούμε τέτοιο πράγμα βέβαια. Της Αίγινας όμως είναι ακατάλληλο προς πόσιν, αυτό είναι δεδομένο. Βέβαια. Ο ποιοτικός έλεγχος του νερού είναι δυο ειδών, χημικός και μικροβιολογικός. Στα δείγματα που είπατε ότι πήρατε από όλες τις γεωτρήσεις, προέβητε και σε χημικό και σε μικροβιολογικό έλεγχο; Στις πέντε περσινές εξετάσεις νερού έγινε ξεχωριστά χημικός και μικροβιολογικός έλεγχος. Ο χημικός έλεγχος βγαίνει αμέσως, ο μικροβιολογικός μετά από είκοσι μέ ρες περίπου. Από ποιο φορέα γίνεται αυτός ο έλεγχος; Από το Γενικό Χημείο του Κράτους, με υπαλλήλους του, και μετά από πολύ πίεση. Κω ποια ήταν τα αποτελέσματα; ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ.9

Τα αποτελέσματα ήταν αυτά που σας προανέφερα. Ότι δηλαδή έχουν βρεθεί γεω τρήσεις με υψηλότερη τιμή μέχρι 3.000 βαθμούς και χαμηλότερη μέχρι τα 1.200, όπου κανονικές τιμές είναι μέχρι τα 1.500. Δηλαδή κάποιες, δυο-τρεις γεωτρήσεις, έχουν ξεφύγει από τα κανονικά όρια της χημικότητας, μικροβιολογικώς όμως είναι όλες εντάξει. Δηλαδή, αν πιεί κάποιος να ξεδιψάσει, δεν πάει να πει ότι θα πεθάνει. Και αυτά είναι στοιχεία τα οποία παραμένουν στο Γενικό Χημείο του Κράτους ή κοι νοποιούνται στο Δήμο και είναι διαθέσιμα σε όποιον τα ζητήσει; Βεβαίως, βεβαίως, είναι στη διάθεση σας, μπορείτε να τα πάρετε. Αν δεν απατώμαι, π αποδεκτή σκληρότης-αγωγιμότης

του νερού είναι 360 βαθμοί.

Η αγωγιμότητα έχει ξεκινήσει από 100, έχει πάει 200, 400, 800, 1.000 και η αποδεκτή από το Γενικό Χημείο του Κράτους τιμή συνεχώς ανεβαίνει, γιατί στην Ελλάδα το νε ρό είναι σκληρό. Δηλαδή, ποια θεωρείται σήμερα από το Γενικό Χημείο του Κράτους αποδεκτή τιμή; Δεν είμαι απολύτως σίγουρος, νομίζω 1.200-1.300, αυτό θα το δούμε όταν πάρουμε τα αποτελέσματα των αναλύσεων, που δεν τα έχω τώρα εδώ μπροστά μου. Από κάποια στοιχεία που έχουν δημοσιευθεί στο προηγούμενο τεύχος της ΑΙγιναίας, προκύπτει ότι η αναλογία του νερού από γεωτρήσεις στο σύνολο του νερού είναι με γαλύτερη από αυτό προέλευσης ΕΥΔΑΠ. Δηλαδή, για το 2002, σε σύνολο 1.880.000 κυβικά είχαμε 891.000 της ΕΥΔΑΠ και τα υπόλοιπα σχεδόν 1.000.000 κυβικά ήταν από γεωτρήσεις. Άρα, η σκληρότητα του νερού της Αίγινας οφείλεται σε αυτή τη δυσανα λογία προέλευσης του νερού. Έτσι δεν είναι; Συμφωνείτε; Ναι. Αυτό, αυτό ακριβώς είναι. Γι' αυτό και σας είπα προηγουμένως ότι ο αγώνας που γίνεται για την εξασφάλιση μιας δεύτερης παροχής από την ΕΥΔΑΠ θα έχει ως αποτέλεσμα τη βελτίωση της ποιότητας και της ποσότητας, βεβαίως, του νερού. Εκτός από την ποιότητα του ίδιου του νερού, υπάρχει και το δίκτυο παραλαβής, απο θήκευσης και διανομής, καθώς και τα πλοία μεταφοράς. Εδώ είναι παραδεκτή η κα τάσταση από πλευράς τεχνικής και υγειονομικής; Ναι, οι κεντρικές δεξαμενές, οι αποθηκευτικοί χώροι του νερού, είναι σε κατάσταση η οποία ελέγχεται. Δεν κρύβω ότι στον τομέα της ύδρευσης γίνεται πάρα πολύ καλή δου λειά, οι δεξαμενές καθαρίζονται σε τακτά χρονικά διαστήματα, δεν μένουν ούτε τα κατά λοιπα της λάσπης που μπορεί να μείνει, τα επίπεδα είναι πολύ ικανοποιητικά. Όμως αυ τές οι δεξαμενές που έχουμε δεν είναι αρκετές ώστε σε περίπτωση βλάβης, για παρά δειγμα, να έχουμε στοκ, ή σε περίπτωση βλάβης του πλοίου μεταφοράς, οπότε η Αίγινα αμέσως θα μείνει από νερό. Δεν έχουμε αποθηκευτικούς χώρους μεγάλους, 15.00020.000, κυβικών για να αποφύγουμε το πρόβλημα. Όμως εγώ θα το πω και για να ενη-

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΔΗΜΑΡΧΟ ΑΙΓΙΝΑΣ

μερώσω τους συμπολίτες μου γενικότερα, επειδή όλοι παρακολουθούμε μια κατάσταση η οποία δεν είναι καλή. Αυτό το μένος, που καταφέρονται κατά ενός δημάρχου, ο οποί ος έχει ένα χρόνο μόνο στην αρχή, χωρίς να ξέρουν τι έχει κάνει, ή μάλλον δεν θέλουν να μάθουν ή δεν διαβάζουνε. Είμαι υποχρεωμένος να στείλω επιστολές στα σπίτια και να τους πω τι έχει γίνει στο θέμα του νερού. Έχουν γίνει σημαντικά βήματα, αν θέλετε μπο ρώ να σας τα πω όλα, και μάλιστα όχι μόνο στο θέμα του νερού, αλλά και σε άλλα. Ας μείνουμε για τώρα στο θέμα του νερού. Αν θέλετε, μπορούμε να κάνουμε μια άλ λη συνέντευξη άλλη φορά, αλλά για τώρα ας μείνουμε στο νερό. Πολύ ευχαρίστως. Λοιπόν βρήκα τρία έργα ημιτελή, τα οποία αν δεν πιέσουμε να ολοκληρωθούν, είναι χαμένα. Είναι όπως το αποχετευτικό, που ξεκίνησε και χάθηκε σκεπασμένο στην παραλία. Τι έγινε αλήθεια με το έργο αυτό, το αποχετευτικό, την εγκατάσταση του βιολογικού καθαρισμού κ.λπ.; Η κατάσταση είναι ότι ξεκινάμε μελέτη από την αρχή, γιατί μετά από τόσα χρόνια κα νένας τεχνικός δεν μας εμπιστεύεται ότι μπορεί να γίνει το έργο αυτό. Δηλαδή, μια άχρηστη χρηματοδότηση. Αλήθεια γιατί, διότι υπάρχει η εντύπωση ότι πήγαν άχρηστα πολλά εκατομμύρια. Πήγαν άχρηστα τα λεφτά αυτά. Διότι μετά από τόσα χρόνια μένουν ανενεργά τα έρ γα αυτά, δημιουργούνται επιπρόσθετες, διπλές φθορές στους σωλήνες κ.λπ. Πρόσφατα βλέπουμε κάποια έργα στην παραλιακή προς Φάρο, έχουν σχέση με το παραπάνω έργο, είναι έργα του Δήμου, της Νομαρχίας, τι γίνεται; Κι αυτό το έργο, δυστυχώς, πήγε στο βωμό των σκοπιμοτήτων, για να μην αναφέρω τίποτε άλλες σκοπιμότητες. Χωρίς να έχει εγκρίσεις η Νομαρχία, χωρίς τίποτε, ξεκί νησε ένα έργο το οποίο θα δείτε πόση ζημιά θα κάνει στους επαγγελματίες και στους ντόπιους και στην οικονομία του νησιού, διότι αυτό το έργο θα σταματήσει. Τι ακριβώς γίνεται εκεί; Για συλλογή των ομβρίων γίνεται. Εκεί σ' αυτή την περιοχή δεν χρειαζόταν τέτοιο έρ γο. Απλά και μόνο έγινε ένα έργο για διαφήμιση, για προπαγάνδα, το οποίο θα δημι ουργήσει τεράστια προβλήματα στην Αίγινα, κι εγώ είμαι υποχρεωμένος να το κα ταγγείλω και ήδη το έχω καταγγείλει. Αυτό ακριβώς είναι η αντιδικία μου με τον κύ ριο Νομάρχη. Ξεκίνησε ένα έργο χωρίς να έχει χρήματα, χωρίς να έχει πίστωση, χω ρίς να έχει εγκρίσεις. Το έργο αυτό, όταν μιλάμε για αναπλάσεις, θέλει τρία τουλάχι στον χρόνια για εγκρίσεις, από υπουργεία, από αρχαιολογία. Το ξεκίνησε λοιπόν το έργο αυτό και τώρα λέει, τώρα θέλω να σταματήσει. Και οι παραθεριστές και οι επαγ γελματίες και οι καταστηματάρχες, τώρα, ποιον θα βρίζουν;

ΑΦΙΕΡΟΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ.9

Να τελειώσω όμως με την προηγούμενη ερώτηση σχετικά με τα ημιτελή έργα. Λοιπόν, έχουμε το ημιτελές έργο, που έγινε διακοπή πιστώσεων, που είναι το έρ γο κατασκευής του κεντρικού αγωγού ύδρευσης Αίγινας-Πέρδικας. Έγινε το μισό πε ρίπου έργο, έχει σταματήσει στην περιοχή του Μαραθώνα. Έχουμε το δεύτερο έργο, το οποίο είναι επισκευή-επέκταση κεντρικών δεξαμενών ύδρευσης, το οποίο είναι ημιτελές - είναι ενταγμένα αυτά τα έργα στο ΕΠΤΑ (Ειδικό Πρόγραμμα Τοπικής Αυτοδιοίκησης) και έχουν σταματήσει. Και το τρίτο που σας ενδιαφέρει και σας προσωπικά είναι η κατασκευή του δι κτύου ύδρευσης στους οικισμούς της Αίγινας, που είναι ένα έργο για το οποίο Περι μένουμε προσκλήσεις. Και τα τρία έργα θέλουν μόνο προσκλήσεις από την Περιφέ ρεια, τα κυνηγάω προσωπικά, διότι είναι ημιτελή και δεν έχουν γίνει διακοπές πι στώσεων, λόγω μη ύπαρξης πιστώσεων στο ΕΠΤΑ. Παράλληλα, έχω υποβάλει στην Περιφέρεια πέντε προτάσεις για το νερό. Οι προ τάσεις δεν είναι απλώς η υποβολή ενός εγγράφου, ακολουθούν πλήρεις προτάσεις με τεχνικά δελτία, ώριμες, και δεν επιδέχονται καμία άρνηση αυτές οι μελέτες, αφού εί ναι ολοκληρωμένες. Είμαι σίγουρος ότι αυτές οι μελέτες, ή από το Ταμείο Συνοχής ή από το ΕΠΤΑ ή από το 3ο Κοινοτικό Πλαίσιο -διότι στον τομέα του περιβάλλοντος υπάρχει μόνο 18% απορρόφηση- θα μπουν και έτσι θα τελειώσει το θέμα της επέ κτασης του δικτύου ύδρευσης. Αυτό λοιπόν, θεωρώ ότι θα είναι ένα μεγάλο έργο, για όσους δεν ξέρουν τι μεγάλο έργο έχει γίνει στο θέμα του νερού από τη Δημοτική Αρχή. Για το θέμα του νερού παρακολουθούμε δύο προγράμματα. Τα ΠΕΠ Αττικής και το ΕΠΤΑ και το άλλο πρόγραμμα είναι το Ταμείο Συνοχής, στο οποίο έχω κάνει τρεις ολοκληρωμένες προτάσεις. Και περιμένω την πρόσκληση. Οι μελέτες αυτές ουνετάχθησαν από υπηρεσίες του Δήμου, από μελετητικά γραφεία ή από κάποιους άλλους φορείς; Γνωρίζετε ότι τα οικονομικά του Δήμου δεν είναι καλά. Έχουμε αλλάξει λιγάκι αυτή την κατάσταση και πάμε προς το καλύτερο, αλλά έχουμε κληρονομήσει ένα τεράστιο χρέος, το οποίο είχε υπερβεί τα 2,5 δις δραχμές. Άρα, δεν είχα την πολυτέλεια να απευθυνθώ σε μελετητικά γραφεία, τα οποία είναι μια ακριβή και χρονοβόρα υπόθε ση. Ενεργοποιήθηκε η Τεχνική Υπηρεσία του Δήμου, μαζί με τις υπηρεσίες της Πε ριφέρειας. Ένα από τα πρώτα που έκανα ήταν να προσλάβω έναν επιστήμονα, ο οποί ος θα παρακολουθεί όλα τα προγράμματα της Ε.Ε. με μια αμοιβή 8.000 ευρώ το χρό νο. Είναι μια σημαντική προσφορά. Έχουμε κάνει έτσι δεκατρείς ολοκληρωμένες με λέτες, και όχι μόνο για την ύδρευση, χωρίς να υπάρχουν χρήματα. Σε ποιο στάδιο βρισκόμαστε επομένως τώρα, μετά την υποβολιί αυτών των μελετών; Επειδή η πρόταση η δική μας είναι ολοκληρωμένη, το λένε και οι ίδιοι, σίγουρα θα έχουμε προτεραιότητα, έναντι κάποιων άλλων. Υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος χρονικός ορίζοντας; ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΔΗΜΑΡΧΟ ΑΙΓΙΝΑΣ

SEr •

•y.::

•

'•.••

•

• :•

•

JIB •

•

::••••••

•

.••·.••-

•

' -.Γ ';·' "Ì-r, ·:·;ί Xf^CIÏSS' ;. ^W^U

•

ϊ ^S^'ZuzC * .· ·

«m.'isKv·

ism

-asta*

'. ':.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 9

™

ÏÏ,Jr

• I

m IHIIII •

•

< •

•

. .

•

• -

;

•

;

•

;

•

• -

•

, .

•• .

;

Ä-e^t

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ME TON ΔΗΜΑΡΧΟ ΑΙΓΙΝΑΣ

Μετά το καλοκαίρι, μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες, θα είμαατε έτοιμοι να αρχίσουμε. Ποιου φορέα αρμοδιότητα είναι αυτά τα έργα; Περιφέρειας και Δήμου. Επειδή υπάρχουν προβλήματα με το μεταφορέα νερού, υπάρχουν άλλες εναλλακτικές λύσεις, ώστε να μην υπάρξει έλλειψη νερού φέτος το καλοκαίρι; Επίσης, έχει τη δυ νατότητα ο Δήμος να προβεί στη δημιουργία δικού του φορέα ύδρευσης ή να ενοι κιάσει πλωτό μέσον ή να υπάρξει και άλλος μεταφορέας νερού; Γενικώς, τι εναλλα κτικές λύσεις υπάρχουν; Ο συγκεκριμένος μεταφορέας έχει την αποκλειστικότητα, διότι έχει πάρει όλα τα δια θέσιμα υδροφόρα πλοία, μικρά και μεγάλα. Δεν υπάρχει στην αγορά διαθέσιμο πλω τό μέσον. Η έρευνα όμως που έχει γίνει -έχω επικοινωνήσει ακόμη και με την Τουρ κία και με την Αγγλία- λέει ότι οι τιμές σήμερα είναι από 300-400 εκατομμύρια το σκά φος, όχι καινούργιο, 10-15 ετών, και δεν υπάρχουν κιόλας. Όλοι λένε γιατί δεν νοι κιάζετε σκάφη. Εγώ δεν λέω αν συμφέρει ή δεν συμφέρει, αλλά ο Δήμος της Ύδρας, που πριν από 10 χρόνια έκανε αυτό το πείραμα, το έχει σήμερα να πετάει πυρομαχικά για τα Μιαούλεια. Ήταν ασύμφορο. Διότι, μας επιβάλλουν ένα σκάφος άνω των 750 κόρων με επταμελή σύνθεση πληρώματος και των 1.000 εντεκαμελή. Δηλαδή, το κυ βικό του νερού θα πήγαινε πολύ πάνω από τις 1.000 δραχμές. Κάτι άλλο τώρα. Αυτό που είχαμε και μεις σαν συνδυασμός διακηρύξει, ήταν ότι θα μπορούσε να γίνει μια δημοτική επιχείρηση ύδρευσης-αποχέτευσης. Είναι μια πολύ εύκολη λέξη, που μπο ρεί να την πει οποιοσδήποτε. Θα σας πω με μεγάλη ειλικρίνεια και μπορείτε να το δια σταυρώσετε, ότι η σύσταση δημοτικής επιχείρησης στη φάση που είμαστε σήμερα εί ναι τελείως απαγορευτική. Ένας Δήμος όπως εμείς, με 14.000-15.000 παροχές, χρειά ζεται 20 υπαλλήλους τεχνικούς, τουλάχιστον 8 υπαλλήλους-υδρονομείς, 3-4 προϊστα μένους υπηρεσιών, ταμειακή υπηρεσία - συνολικά, δηλαδή, περίπου 40 υπαλλήλους σε αυτή τη φάση. Διότι, αν είχε γίνει η σύνδεση με την ΕΥΔΑΠ, το πράγμα αλλάζει. Την αποκατάσταση των βλαβών κ.λπ. την κάνει η εταιρεία αυτή. Σήμερα εργάζονται για την ύδρευση στο Δήμο επτά άτομα, και δεν μας φτάνουν τα χρήματα να τους πλη ρώσουμε. Αλλιώς είναι το μόνο εύκολο να γίνει. Μια απλή απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου χρειάζεται. Θα ήταν εύκολο, αν υπήρχε η σύνδεση με την ΕΥΔΑΠ. Λέγεται ότι μπορεί να υπάρξει μεταφορά με υδροφόρο του Πολεμικού

Ναυτικού,

εφόσον παραστεί ανάγκη. Ισχύει αυτό; Αυτά είναι συζητήσεις καφενόβιων, που δεν ξέρουν το αντικείμενο. Το Πολεμικό Ναυ τικό έχει μια-δυο υδροφόρους. Πήγε λοιπόν σε κάποιο απομακρυσμένο νησάκι μιαδυο φορές το καλοκαίρι. Πού να προλάβει. Εδώ πρέπει να έχουμε στις αποθήκες μας, καθημερινά, 14.000 κυβικά τουλάχιστον. Γι' αυτό οι χειρισμοί στο θέμα του νερού πρέ πει να είναι λεπτοί. Εγώ, από θαύμα θεωρώ ότι η Αίγινα δεν έμεινε εντελώς από νερό. ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 9

Με τις υπάρχουσες εγκαταστάσεις, τι δυνατότητα υπάρχει για ημερήσια αποθήκευση νερού; Οι δεξαμενές για όλη την Αίγινα είναι περίπου 15.000 κυβικά. Δηλαδή, που επαρκούν μόνο για ημερήσια θερινή κατανάλωση. Ναι, αν υπάρξει μια ώρα καθυστέρηση ή διακοπή, έχουμε πολύ σοβαρό πρόβλημα. Είναι δεδομένο ότι το δίκτυο αποθήκευση-διανομή είναι πεπαλαιωμένο, καθώς και το μηχανολογικό (αντλιοστάσια κ.λπ.), εξούκαι εικάζεται ότι υπάρχουν απώλειες της τά ξεως του 30-40%. Είναι έτσι τα πράγματα και αν ναι, υπάρχει ανάγκη επισκευής του υπάρχοντος δικτύου; Επίσης, ποια είναι η κατάσταση των γεωτρήσεων; Δηλαδή είναι επαρκείς τεχνικώς και υγειονομικώς οι εγκαταστάσεις; Στη μελέτη που έχουμε στα χέρια μας, έχουμε βάλει μέσα και τις τεχνικές υποδομές που πρέπει να γίνουν στη χερσαία πλευρά του νησιού. Με τις ιδιωτικές γεωτρήσεις ο Δήμος έχει συνάψει σύμβαση με ετήσια ανανέωση. Εκεί τους έχουμε κάνει συστάσεις να είναι προσεκτικοί. Να υπάρχει υπόβαση, να μην γίνεται απορροή από τριγύρω κ.λπ. Ελεγχος από πλευράς του Δήμου στις γεωτρήσεις υπάρχει; Βεβαίως. Σε κάθε περιοχή υπάρχει ένας υπάλληλος του Δήμου, ο οποίος είναι υποχρε ωμένος να κάνει έλεγχο, να τους βάλει να τις λειτουργήσουν ή να τις σταματήσουν κ.λπ. Υπάρχουν εντεταλμένοι υπάλληλοι, οι οποίοι έχουν τις τεχνικές και επιστημονικές γνώσεις, ώστε να γίνεται έλεγχος; Όχι, οι υπάλληλοι δεν την έχουν, αλλά σίγουρα επιβλέπουν τι γίνεται. Για τις εγκατα στάσεις όμως θέλω να πω αβίαστα, ότι δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα, γιατί όλες σχεδόν οι εγκαταστάσεις έχουν ανακαινισθεί. Δηλαδή, το δίκτυο διοχέτευσης νερού είναι ολό κληρο καινούργιας τεχνολογίας, για όλο το νησί. Σε ένα μέρος του δικτύου, από Αγίους Ασωμάτους μέχρι την πόλη, περίπου 1,5 χλμ., έχουμε κάνει αιτήματα να αντικατασταθεί. Υπάρχουν ακόμη σωλήνες αμιάντου; Με το έργο το αποχετευτικό που έγινε έχουν αντικατασταθεί. Ελάχιστες υπάρχουν μέ σα στην παλιά πόλη. Πότε έγινε ο εκσυγχρονισμός του δικτύου διανομής; Κοιτάξτε, γίνεται τμηματικά. Κάθε κομμάτι που υφίσταται διαρροή, αντικαθίσταται. Έχουμε ζητήσει να γίνει αντικατάσταση στους Αγίους Ασωμάτους, όπου υφίστανται δύο παράλληλοι αγωγοί, 650 περίπου μέτρων ο καθένας. Πιστεύουμε μέσα στο χει μώνα να τον αντικαταστήσουμε. Στο σύνολο του σχεδόν το δίκτυο είναι πλαστικοί σω λήνες πολυαιθυλενίου. Οι απώλειες είναι πάρα πολύ μικρές. Οι απώλειες οφείλονταν στις μεγάλες διαφορές στη μεταφορά του νερού. Θυμόσαστε με το σκάνδαλο που εί χε γίνει, με τα 600.000 κυβικά, που άλλα έγραφαν τα ρολόγια της ΕΥΔΑΠ, άλλα έγραΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΔΗΜΑΡΧΟ ΑΙΓΙΝΑΣ

φαν τα ρολόγια των δήμων. Υπάρχει καθημερινός έλεγχος και δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ υδρομετρητών ΕΥΔΑΠ και Δήμου. Πώς γίνεται η καταμέτρηση; Γίνεται από τις δεξαμενές της ΕΥΔΑΠ στο πλοίο και εν συνεχεία από τους ογκομετρητές στο λιμάνι από το πλοίο. Υπάρχει πρόγραμμρα για κατασκευή επιπλέον δεξαρενών; Βεβαίως. Υπάρχει ολόκληρη μελέτη, στην περιοχή του Λεοντίου για 15.000 κυβικά, καθώς και σε όλα τα σημεία του νησιού. Ο έλεγχος γίνεται από υπαλλήλους του Δήμου και πώς; Τηρείται κάποιο πρωτόκολ λο, κάποιο ρητρώο, ή απλώς είναι εκεί και επιβλέπουν; Όχι, όχι. Γίνεται καταγραφή, άλλες φορές καθημερινώς και άλλες μια φορά την εβδο μάδα, σε ένα πρόχειρο βιβλίο και εν συνεχεία στον υπολογιστή και γίνεται η σύγκριση. Επορένως, βάσει των στοιχείων ρπορεί να γίνει ένας προγραρματισμός με βάση την καθηρερινή και ετήσια κατανάλωση, και άρα να γίνει pia πρόβλεψη για το αύριο, δε δομένου ότι ο πληθυσμός του νησιού αυξάνεται και οι ατομικές ανάγκες επίσης. Τι θα γίνει λοιπόν για το αύριο; Βεβαίως είναι αναγκαία τα στατιστικά στοιχεία, γιατί πρέπει να γίνει ένας προγραμ ματισμός με ορίζοντα δεκαετίας, αφού η αύξηση της κατανάλωσης είναι σημαντική. Έχετε μια ιδέα ποιας τάξεως είναι αυτή η αύξηση; Περίπου του 20% και με την οικοδομική έξαρση που υπάρχει σε μια δεκαετία μπο ρεί να φτάσουμε σε διπλασιασμό της κατανάλωσης. Νομίζω έγινε κάποιος διαγωνισμός για τις γεωτρήσεις στις 19/5 και δεν παρουσιά στηκε κανείς. Γιατί άραγε; Αυτά είναι τα ακραία του καινούργιου ελέγχου επί της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Είναι φαιδρό να βάζεις να τσακώνονται για τις τέσσερις γεωτρήσεις, ποια θα δώσει την κα λύτερη τιμή. Αφού τις έχουμε ανάγκη όλες τις γεωτρήσεις, οπότε μπορούμε να έχου με διαφορετικές τιμές; Δηλαδή θα γίνει κατ' ανάθεσιν. Ένα τυπικό, γραφειοκρατικό θέμα είναι, να γίνει ένα χαρτί για να είναι κατοχυρωμέ νες οι υπηρεσίες και θα γίνει κατ' ανάθεσιν, όπως γίνεται κάθε φορά. Μιλάμε συνεχώς τόσα χρόνια για την ΕΥΔΑΠ και τίποτε άλλο. Όμως υπάρχουν και κά ποιοι άλλοι τρόποι ή λύσεις με τις οποίες μπορεί να υποβοηθηθεί το πρόβληρα, έστω και παραπληρωρατικά και κατά τρόπο οικονορικά πολύ συρφέροντα. Μιλάμε για τα φράγ-

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΠΝΑ1Α, τ.9

ματα ανάσχεσης, για εμπλουτισμό του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα και τη βελτίωση του νερού των γεωτρήσεων, γιαλιμνοδεξαμενές, για συστήματα αφαλάτωσης, εξοικονό μηση και ορθολογική διαχείριση των υδάτινων πόρων κλπ. Από ό,τι ξέρω, έχει από εξα μήνου εγκριθεί η μελέτη για την κατασκευή οκτώ φραγμάτων στο Βυρό και δεκατριών στη Σκοτεινή. Πότε προβλέπεται να αρχίσει η κατασκευή αυτών των φραγμάτων; Η υλοποίηση αυτού του έργου θα ξεκινήσει το προσεχές φθινόπωρο και σίγουρα θα συμβάλει στη βελτίωση του υδροφόρου ορίζοντα. Βέβαια, δεν προσφέρονται όλες οι περιοχές για την κατασκευή φραγμάτων. Εμένα όμως η ευχή μου είναι ότι κάποια στιγμή θα πρέπει να σταματήσουμε να πίνουμε νερό από τα δικά μας. Όμως θέλω να σας πω και για την άλλη λύση που προαναφέρατε, δηλαδή την αφαλάτωση. Έχουμε ήδη κάνει δύο μελέτες, από δύο διαφορετικές εταιρείες. Το έχουμε δει πάρα πολύ σο βαρά το θέμα, το δουλεύουμε και πιστεύω ότι μέχρι το τέλος του χρόνου τουλάχιστον σε μια περιοχή, όπου έχουμε δεσμευθεί, μιλάω για την Αγία Μαρίνα, θα μπει ένα πι λοτικό πρόγραμμα σε πρώτη φάση. Υπάρχουν δύο εταιρείες, μία αμερικάνικη και μία γερμανική που έχουν δώσει προσφορές. Αυτές οι προσφορές, μαζί με τις δύο άλλες που περιμένουμε, θα συγκεντρωθούν, θα αξιολογηθούν και εν συνεχεία θα προβού με στον απαραίτητο διαγωνισμό, για να ξεκινήσει στην Αίγινα ένα τέτοιο εργοστάσιο, στην Αγία Μαρίνα σε πρώτη φάση, και εν συνεχεία στην υπόλοιπη Α'γινα. Σε τι ποσότητα νερού θα συνεισφέρει ένα τέτοιο έργο; Εμείς αυτό που έχουμε ζητήσει από τις εταιρείες είναι μια ποσότητα 1.500-2.000 κυ βικά ημερησίως επί καθημερινής βάσεως. Στο Μεσαγρό η ημερήσια κατανάλωση εί ναι γύρω στα 1.000 κυβικά. Ποια είναι η ετήσια μέση κατανάλωση ημερησίως για όλη την Αίγινα; Είναι 10.000 κυβικά. Κω με τις λιμνοδεξαμενές τι γίνεται; Αν δεν απατώμω, προ δεκαετίας περίπου, υπήρξε έγκριση μελέτης για κατασκευή λιμνοδεξαμενής στους Άλωνες, η οποία απορρίφθηκε για περιβαλλοντικούς λόγους. Άλλο μέρος στην Αίγινα δεν προσφέρεται για την κατα σκευή λιμνοδεξαμενής; Εγώ προσωπικά, κάθε φορά που βλέπω μετά από μια ραγδαία βροχή τόσο νερό, ποτάμια ολόκληρα, να τρέχει από το Ανιτσαίου, για παράδειγμα, προς τις Πόρτες ή από το Σφεντουρι προς το Κλήμα και την Πέρδικα, αναρωτιέμαι γιατί αφή νουμε τόσο νερό να πηγαίνει χαμένο στη θάλασσα. Πάρτε το παράδειγμα της Μυκόνου. Κι εγώ το ίδιο. Όμως στους Άλωνες, ή μάλλον στην περιοχή του Μπαρού, όπως λέγε ται, απορρίφθηκε και για άλλους λόγους, υπήρχαν κτήματα εκεί, υπήρχαν κατοικίες. Η μόνη περιοχή που προσφέρεται είναι εκεί στα πουλιά, στην Παχιά Ράχη. Όσο για τη Μύ κονο, αν δεν πέσει δυνατή βροχή για κάποια χρόνια, κινδυνεύουν να μείνουν από νερό. Επειδή κατοικώ στο Σφεντουρι, που στερείται ύδρευσης, σας φέρνω ένα παράδειγ μα, μια υπόθεση εργασίας. Κάτω στο Κλήμα υπάρχουν πηγάδια. Με μερικά αναοχεΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΔΗΜΑΡΧΟ ΑΙΓΙΝΑΣ

τικά φράγματα, τα πηγάδια αυτά θα μπορούσαν να προσφέρουν λύση στο πρόβλη μα, δεδομένου ότι οι ημερήσιες ανάγκες δεν είναι μεγάλες. Εγώ προσωπικά, χωρίς βέ βαια να είμαι ειδικός, τις υπολογίζω σε 20-30 κυβικά ημερησίως κατά μέσο ετήσιο όρο, δεδομένου ότι δεν υπάρχουν και καλλιέργειες στο χωριό. Με ένα αντλιοστάσιο, λοιπόν, από το Κλήμα, το νερό μπορεί να ανέβει στο χωριό. Λύση εύκολη, απλή, εφαρμόσιμη και προπάντων φτηνή. Δεν γίνεται, διότι δεν υπάρχουν αποθηκευτικοί χώροι, δεν υπάρχει δίκτο και δεν θα στοι χίσει φτηνά, όπως νομίζετε, και αν θα βρέξει. Θεωρώ ότι η μόνη λύση για το Σφεντούρι είναι να βγουν οι ανάλογες πιστώσεις και να τελειώσει το έργο που έχει ξεκινήσει. Μοιάζει μοιρολατρικό να έχουμε εναποθέσει όλες μας τις ελπίδες στην ΕΥΔΑΠ. Η σύνδεση με την ΕΥΑΑΠ μπορεί να γίνει αύριο, μπορεί σε δέκα χρόνια, μπορεί ποτέ. Υπάρχει μια ολοκληρωμένη γεωλογική και υδρογεωλογική μελέτη για το νησί; Τα πα ραπάνω, φράγματα, λιμνοδεξαμενές κ.λπ. μπορούν βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθε σμα να συνεισφέρουν σημαντικά. Και είναι λύσεις φτηνές, εύκολες και πραγματοποι ήσιμες. Αν συνδυαστούν δε και με κάποια άλλα μέτρα, υποχρεωτική κατασκευή δε ξαμενών στις νέες οικοδομές (ένας χώρος επιφάνειας 10x10 μ. και βάθους 5 μ.), εξοι κονομούνται 500 μ} νερού. Το φαντάζεστε, είναι πολύ μεγάλη οικονομία. Επίσης, απαγόρευση κατασκευής πισίνων και γκαζόν ή όποιος θέλει, ας βρει με δικά του μέ σα νερό K.L·. Έλεγχος χωροταξικός και οριοθέτησης ζωνών δόμησης. Αυτή τη στιγ μή, η Αίγινα έχει τρομακτική ανοικοδόμηση, στερείται υποδομών και νερού. Πού θα φτάσουν οι ημερήσιες ανάγκες με αυτό το φοβερό κύμα της οικοδομής; Το πρόβλη μα, λοιπόν, συνεχώς θα επιδεινώνεται. Πρέπει να ληφθούν μέτρα. Η ερώτηση είναι πράγματι πολύ σοβαρή και οι απαντήσεις μπορεί να διαρκέσουν και δύο μέρες. Οι μελέτες υπάρχουν ή μπορεί να γίνουν, αλλά δυστυχώς δεν εφαρμόζονται. Έχω εδώ μια μελέτη της ΕΥΔΑΠ, σύνδεση με υποθαλάσσιο αγωγό της Αίγινας με ορίζοντα διε τίας και αν σε ένα χρόνο δεν εφαρμοσθεί, η μελέτη αυτή θα είναι άχρηστη. Εγώ δεν θα αναφερθώ στο τεράστιο θέμα που είναι το χωροταξικό. Επιτέλους, αυτό πρέπει να στα ματήσει. Η Αίγινα όσες προτάσεις και να κάνει, όσες μελέτες και να δώσει, είναι θέμα όχι της Αίγινας, αλλά πολιτικής βούλησης. Εγώ για να κάνω έλεγχο σας οικοδομές πρέπει να έχω και τα ανάλογα όργανα. Μου έχουν απαγορέψει ακόμα και τη Δημοτική Αστυνομία, που θα μπορούσα να κάνω έλεγχο σε όλο το νησί. Έχω προσωπικά σκίλει άπειρα έγγρα φα στην πολεοδομία, για οικοδομές και για τα μεγάλα συγκροτήματα των μεγαλοκατασκευαστών. Στην ίδια τη διευθύντρια της πολεοδομίας, την κυρία Οικονομοπούλου. Και μου απαντάει, θα έρθουμε να σας επισκεφθούμε, ονομάστε μου ποιος συγκεκριμένα είναι που παρανομεί. Λες και δεν ξέρει ότι το κάνει η τάδε μεγαλοκατασκευαστική εταιρεία το συγκρότημα, ή ο τάδε μεγαλοκατασκευαστής - ξέρετε έχουμε πολλές τέτοιες κατασκευα στικές εταιρείες τώρα τελευταία, και περιμένει από εμένα να της το πω. Το γνωρίζει λοιπόν η πολεοδομία. Όμως, αυτό που είναι να κάνει, δεν το κάνει. Τώρα γιατί δεν το κάνει, το αφήνω εγώ να αιωρείται. Λοιπόν, η Αίγινα είναι ένας μεΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η Α1ΓΙΝΑΙΑ, τ. 9

γάλος διάσπαρτος οικισμός, με όλα τα προβλήματα που συνεπάγεται αυτό. Υπάρχουν οικοδομές ελεγμένες ή ανεξέλεγκτες, που χτίζονται επάνω στην κορυφή του λόφου. Αυτός που ξεκινάει μια οικοδομή στην κορυφή ξέρει πολύ καλά ότι δεν μπορεί να πάει το νερό εκεί. Στην Αιγινήπσσα ξεκίνησε μια οικοδομή, πάνω στην κορυφή του λόφου, και έχτισε μια δεξαμενή. Εγώ όταν το είδα αυτό εκεί, τρελάθηκα. Είπα, δεν εί ναι δυνατόν, στην κορυφή του λόφου επάνω; Τι φτιάχνει εκεί ένας μεγαλόσχημος; Και έστειλα επιστολή, και λέω τι είναι αυτό, δεν είναι αλλοίωση περιβάλλοντος, στην κορυφή του λόφου επάνω; Και ήρθε και απεφάνθη ότι δεν είναι έκταση χορτολιβαδική, δεν έχει πεύκα και το ένα και το άλλο. Μόλις την ξεκινάει λοιπόν την οικοδομή ο κύριος, μετά από δύο μήνες μου στέλνει επιστολή, ότι εγώ έχω κάνει επένδυση 350.000.000 και θέλω νερό. Τι έλεγχο να κάνω; Αφού η τοπική αυτοδιοίκηση μόνο κατ' όνομα είναι. Οι μελέτες λοιπόν μπορούν να γίνουν, αλλά θέλει και πολύ βοήθεια από την κεντρική εξουσία, από τους φορείς, τις ΔΕΚΟ, την Πολεοδομία κ.λπ. Ωστόσο, πιστεύω ότι αυτό το τελευταίο που είπαμε είναι πολύ εύκολο να το κάνετε. Δηλαδή, να απαγορεύσετε την κατασκευή πισίνων και γκαζόν και την υποχρεωτική πρόβλεψη δεξαμενών. Ναι, είναι σοβαρό αυτό. Ή δ η έχουν ξεκινήσει οι έλεγχοι, ακόμα και σε ξενοδοχεία. Επί σημα το λέω αυτό. Δεν θα χορηγείται άδεια, εάν δεν ερωτάται ο τοπικός φορέας, που είναι ο Δήμος. Κύριοι, μπορείτε να εξασφαλίσετε το νερό στις πισίνες από μόνοι σας; Καλώς. Αυτό όμως μπορεί να γίνει με ένα έγγραφο. Βεβαίως, σας είπα. Έχουμε απαγορεύσει στην Πολεοδομία να δίνει άδειες κατασκευ ής πισίνων χωρίς την απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου και πρέπει να γίνει υπο χρεωτικό, επιτέλους, κάθε σπίτι να φτιάχνει τη δική του δεξαμενή. Δεν έχω τίποτε άλλο να σας ρωτήσω, κύριε Δήμαρχε. Σας εύχομαι καλή δύναμη και με το καλό να τα ξαναπούμε. Κι εγώ με τη σειρά μου να σας ευχαριστήσω, να πω ότι χάρηκα ιδιαιτέρως για τη συ νέντευξη που σας έδωσα, και αυτά που είπα στον πρόλογο μου τα επαναλαμβάνω. Θεωρώ ότι έστω και έτσι, υπό τη μορφή συνεντεύξεως, η παρουσία σας είναι πολύ σημαντική. Να ακολουθήσουν και άλλοι συμπατριώτες και άλλοι συμπολίτες ώστε επιτέλους αυτό το νησί να πάρει την οδό της ανάπτυξης. Ευχαριστώ πάρα πολύ.

Η συνέντευξη έγινε με φορητό κασετόφωνο. Η δε μεταφορά της σε γραπτό κεί μενο είναι οχεδόν αυτούσια. Μικρές μόνο προσαρμογές, μορφικές κυρίως του κειμένου, έγιναν κατά την απομαγνητοφώνηση, ώστε να γίνει όσο το δυνατόν mo κατανοητός ο προφορικός λόγος κατά τη μετεγγραφή του σε γραπτό. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΔΗΜΑΡΧΟ ΑΙΓΙΝΑΣ

'•••;,

• '

•

"fi

mmà

•

••...

••.:•% ' : : : • •

:,.

*φ·- ν·:- :-•;:•'

• 28

ΐ*ί

• · : ir

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 9

; •

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΟΥΛΟΠΟΥΛΟΣ

Η παρακμιακή πορεία ιου φυσικού περιβάλλοντος και ιου υδατικού δυναμικού της Αίγινας μέσα στο χρ

Αίγινα, το νησί με το σχεδόν τριγωνικό σχήμα, έχει εμβαδόν 82,63 τετραγωνι κά χιλιόμετρα και το έδαφος του είναι κατά τα 2/3 τραχύ, πετρώδες και ηφαι

στειογενές. Η καλλιεργήσιμη έκταση παλαιότερα περιελάμβανε εκτός από τις πεδινές περιοχές και πολλές ημιορεινές, όπου υπήρχαν πεζούλες που δυστυχώς σήμερα έχουν εγκαταλειφθεί και έχουν πλέον μόνο ελιές. Παλαιότερα εκεί καλλιεργούνταν σι

τηρά, οπωροκηπευτικά, αμπέλια κ.λπ., έχοντας έτσι μετατρέψει ένα μεγάλο μέρος του νησιού μας σε όμορφο κήπο. Αργότερα, η φιστικιά έγινε η κύρια σχεδόν ασχολία των καλλιεργητών και πλέον οι λοιπές καλλιέργειες έχουν σχεδόν εγκαταλειφθεί. Αυτά όλα και με μεγαλύτερη λεπτομέρεια έχουν γραφτεί πολλές φορές σε κείμενα σχετικά με την Αίγινα και κάποιος που δεν έχει έρθει ποτέ στο νησί, εάν τα διαβάσει, ίσως νο μίσει ότι η Αίγινα είναι ένας επίγειος παράδεισος με άφθονα τρεχούμενα νερά. Δυ στυχώς, από την αρχαιότητα ακόμη η Αίγινα είχε πάντοτε ξηρό κλίμα χωρίς πολλές βροχοπτώσεις και βεβαίως χωρίς ποταμούς, λίμνες και υγρά λιβάδια. Όμως, η αλή θεια αυτή είναι η μισή. Το παρόν κείμενο αποτελεί μια γενική αναφορά στην υπόλοιπη μισή αλήθεια, για την οποία ελάχιστα είναι, δυστυχώς, τα στοιχεία που σώζονται από το παρελθόν. Τα περισσότερα στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν προέρχονται από τη βιβλιογραφία, ενώ τα υπόλοιπα από συζητήσεις του γράφοντος με ηλικιωμένους σήμερα Αιγινήτες, που θυμούνται τις παλιότερες δεκαετίες που έζησαν στο νησί, καθώς και τις αφηγήσεις ακόμη παλαιοτέρων τους, όταν οι ίδιοι ήταν μικρά παιδιά. Είναι εντυπωσιακό το ότι εδαφογενετικά η Αίγινα αποτελείται από δύο τύπους πε τρωμάτων: το νότιο και το ανατολικό τμήμα του νησιού αποτελείται από σκληρά ηφαιστειογενή πετρώματα, ενώ το βόρειο και το κεντρικό από ιζηματογενή (ασβε στόλιθο, πωρόλιθο, λιμναίες και θαλάσσιες μάργες). Τα ασβεστολιθικά είναι τα κυ ρίαρχα πετρώματα της Ελλάδας και είναι εκείνα που επιτρέπουν τη δημιουργία των αναρρίθμητων σπηλαίων και σπηλαιοβαράθρων της χώρας μας, που αποτελεί πραγ ματικό παράδεισο για τους σπηλαιολόγους ολόκληρου του πλανήτη μας. Είναι δε γνωστό ότι πολλά από τα κοιλώματα αυτά περιέχουν υπόγειες λίμνες, υπόγειους πο ταμούς ή καταβόθρες. Στην Αίγινα έχουν ανακαλυφθεί επίσημα λίγα μόνο μικρά σπή λαια και αυτά δεν έχουν μεγάλο βάθος, ούτε καν σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Αιτία Η ΠΑΡΑΚΜΙΑΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

γι' αυτό φαίνεται πως είναι η έλλειψη νερού και η ξηρή ατμόσφαιρα. Υπάρχουν, όμως, από παλιά φήμες που επιζούν και σήμερα σχετικά με την ύπαρξη εδώ γιγαντι αίων σπηλαιοβαράθρων, που εκτείνονται και κάτω από το βυθό της θάλασσας, επι κοινωνώντας με άλλες χερσαίες περιοχές της χώρας. Κάτι τέτοιες φήμες, που υπάρ χουν και σε πολλές άλλες περιοχές της Ελλάδας, χρειάζονται συστηματική έρευνα, αφού συνεχώς ανακαλύπτονται άγνωστα σπήλαια. Παρ' όλο που τα ορεινά του νησιού είναι σήμερα στη μεγαλύτερη τους έκταση γυ μνά από δασοκάλυψη και θαμνώνες, εντούτοις υπάρχουν ακόμη πευκόφυτα μέρη (από το Μεσαγρό ώς την Αγία Μαρίνα και τις Πόρτες). Όμως, μέχρι πριν από αρκετές δεκαετίες, λέγεται ότι σε πολλά ορεινά μέρη του νησιού υπήρχαν δάση από άγριους κέδρους, βελανιδιές, πεύκα και δενδρώδη σχοίνα. Ακόμη και λίγο έξω από τη βόρεια πλευρά των πρώην φυλακών του νησιού ξε κινούσε πευκοδάσος που διατηρήθηκε λίγο-πολύ μέχρι τη δεκαετία του '50, ή ίσως και λίγο περισσότερο. Αυτό το μαρτυρά η λεπτομερής ιστορία για πολιτικούς κρα τούμενους που δραπέτευσαν και έκρυψαν τα ρούχα τους μέοα στο δάσος αυτό, 100150 μέτρα από τη φυλακή. Αυτά τα ρούχα βρέθηκαν το επόμενο πρωί από τσοπάνο, που ειδοποίησε τους φρουρούς. Από άλλη πηγή μαθαίνουμεε ότι στο Κακοπέρατο, σύμφωνα με μια παράδοση από την Πέρδικα, «όλα τα βουνά της περιοχής ήταν δασωμένα και παίρνανε κέδρους για τους λιακούς και τις σκεπές... Στην Πέρδικα ήτανε δάσος και είχε πέρδικες. Μια φορά έχασαν μέσα ένα παιδί και το βρήκανε την άλλη μέρα πεθαμένο. Τήνε γδύσανε [την Πέρδικα] οι Χιώτες. Καίγανε τα δάση και τα κάνανε κάρβουνα και τα ψιλά στά χτη και τα πουλάγανε. Ήτανε σκίνα σα δέντρα. Μέσα εκεί βρίσκανε άσυλο». Σύμφω να με την ίδια παράδοση, «το Λυκόβουνο ή Λυκοβούνι, στο Κακοπέρατο, είναι ένας ψηλός λόφος που είχε δάση και λύκους». Ενδέχεται να γίνεται εδώ λόγος για τσακά λια (Canis aureus) που υπάρχουν και σε ελάχιστα άλλα ελληνικά νησιά, παρά στο λύ κο (Canis lupus) που σε ένα τόσο μικρό νησί αποκλείεται να ευδοκίμησε. Τα ευαίσθητα τσακάλια, λοιπόν, χάθηκαν πιθανώς πριν από δύο σχεδόν αιώνες, μην αντέχοντας την αποδάσωση και την εγκατάσταση στην Αίγινα πολλών προσφύγων από άλλα μέρη της Ελλάδας, που προφανώς έφεραν μαζί τους και σκύλους (που απο τελούν μεγάλη απειλή για το τσακάλι). Οι αλεπούδες (Vulpes vulpes) φαίνεται πως έζησαν αρκετές δεκαετίες περισσότερο, αφού αποτελούν σχετικά ανθεκτικό και πολύ ευπροσάρμοστο είδος. (Για την πανίδα της Αίγινας έχει γράψει και ο Jean Giraud.) Για τα χαμένα σήμερα δάση της Αίγινας, αξίζει να αναφερθούμε στο Π.Δ. Αίγινας 1839 αρ. 109/16 Φεβρουαρίου, όπου ο δήμαρχος Αιγίνης αποφάσισε «περί απαγο ρεύσεως του να κόπτουν άγρια δένδρα, οίον πεύκα, κέδρους και αγρίας ελαίας». Αυ τό αναφέρεται στο βιβλίο Travels (Ταξίδια) του R. Chandler 2, 16: «The land within mountainous and woody» (δηλαδή, η γη στο εσωτερικό του νησιού -από Αγία Μα ρίνα προς την πόλη- ορεινή και δασώδης). Επίσης, στην εργασία του Δ.Ν. Φουντούλη «Η αύξησις του αιγινητικού εισοδήμαΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 9

τος και η αξιοποίησις της νήσου» περ. ΚΑ τεύχος 2/Μάρτιος 1947, σελ 3: «Όπως μου διηγήθησαν οι παλαιότεροι, προ του '21 τα βουνά της νήσου ήσαν κατάφυτα και μάλι στα από κέδρους. Εγώ ο ίδιος παρατρέχων την νήσον έφιππος, πολλάκις παρετήρησα εις τας πλαγιάς ξηρών σήμερον βουνών κορμούς σύρριζα κομμένων κέδρων, καλώς ακόμη διατηρουμένων [καταστράφηκαν κυρίως από τους πρόσφυγες]». Η ιστορία αυτή επαναλήφθηκε πολλές φορές σε περιόδους κρίσεων, πολέμων, κατοχής και πρροσφυγιάς σε πολλά μέρη της χώρας μας, που έγιναν κυριολεκτικά κρανίου τόπος. Από τις βελανιδιές, που είτε σε αμιγή δάση (δρυμώνες) είτε σε μικτά (μαζί με άλ λα δέντρα που προαναφέρθηκαν) εξαπλώνονταν στις πλαγιές πολλών λόφων, διασώ ζονται σήμερα ελάχιστα δέντρα μεγάλης ηλκίας, διασκορπισμένα εδώ και κει. Αυτή όλη η πλούσια δασοκάλυψη της γης βοήθησε τα μέγιστα στην ύπαρξη γόνιμου εδά φους αφενός (χωρίς το επικίνδυνο φαινόμενο της διάβρωσης που παρατηρείται σή μερα), και αφετέρου στην ομαλή και αδιάκοπη πορεία του υδρολογικού κύκλου, του τόσο πολύτιμου για την ίδια τη ζωή. Έτσι, η Αίγινα διατηρούσε και συντηρούσε μια πιο σύνθετη ποίκιλα αγρίων ζώων, σαρκοφάγων και φυτοφάγων, που κι αυτά συντελούσαν στη συντήρηση και λειτουργία ενός ποιοτικά ανώτερου οικοσυστήματος από το απλούστερο και ασταθέστερο σημερινό. Αυτό εκτός των άλλων σήμαινε και μεγαλύτερη αυτάρκεια σε αγαθά για τους κατοίκους, αλλά και μεγαλύτερη παρουσία πόσιμου νερού. Αυτό το τελευταίο το αναφέρει στα 1667 ο Τούρκος περιηγητής Εβλά Τσελεπή, γράφοντας ότι στην Αίγινα τα πόσιμα νερά είναι πολλά. Ο Boblaye, το 1835, αναφέρεται στις μικρές πηγές που υπήρχαν σε διάφορα σημεία του νησιού και σε μία, που σωζόταν ώς την εποχή μας στο Μετόχι του Προφήτη Η λ α , όπου βρίσκεται σή μερα ο οικισμός της Αιγινήτισσας. Σήμερα υπάρχουν ακόμα μικρές εν ενεργεία πηγές με τρεχούμενα νερά, κάποιες όμως από αυτές θεωρούνται ακατάλληλες για χρήση του νερού τους ως πόσιμου και εί ναι κυρίως οι εξής: Η βρύση του Αγίου Παντελεήμονα, δεξιά στο δρόμο προς το Μεσαγρό, στη θέση Πετρωσή. Η βρύση του Καλόγερα, θέση στους πρόποδες του Όρους. Το Φρεάτσι, πηγή στη ρεματιά, εκεί που αρχίζει το ποτάμι της Σκοτεινής. Οι χείμαρ ροι της Αίγινας είναι περισσότεροι, που οι παλαιότεροι περιηγητές ονόμαζαν ρυάκια. Οι χείμαρροι αυτοί είναι κυρίως οι εξής: α) Οι εκβάλλοντες στη βόρεια ακτή (από Δ προς Α): Μαρίνας ή του Αγίου Γεωργίου, που πηγάζει από τη λεκάνη του Κοντού, περ νά από την Κυψέλη και καταλήγει στην Καβουρόπετρα. Μαυράγγελος, που πηγάζει από τη Δραγονέρα και εκβάλλει στο Λεόντι. Ποριατάδος, που πηγάζει επίσης από τη Δραγονέρα και εκβάλλει ανατολκά του παλοό εργοστασίου της ΔΕΗ. Κουρέντης, που πηγάζει από τη θέση Τσουκαλά στη βόρεια πλαγιά του βουνού της Παληαχώρας και εκβάλλει στη Σουβάλα. Ρέμα της Βαγίας, που πηγάζει στη λεκάνη του Κοντού, διασχί ζει το Μεσαγρό και εκβάλλει στη Βαγία. β) Στην ανατολκή ακτή, ο κυριότερος χεί μαρρος που εκβάλλει είναι το Ρέμα της Βλυχάδας ή Γλυφάδας, που πηγάζει στον Κο ντό, διασχίζει τους Άλωνες και εκβάλλει στα βόρεια του ακρωτηρίου Κυραννίτσα. Στην

Η ΠΑΡΑΚΜΙΑΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ανατολική ακτή καταλήγουν, επίσης, πολλές χαράδρες που το χειμώνα μεταβάλλονται σε χείμαρρους, γ) Στη δυτική ακτή εκβάλλουν οι χείμαρροι (από Ν προς Β): Το Ρέμα του Μαραθώνα, που πηγάζει από το Όρος, κοντά στην Παχιά Ράχη και εκβάλλει στα βόρεια του Κακοπέρατου' τα Κόκκαλα, που ακολουθεί πορεία παράλληλη με του προηγούμενου αλλά βορειότερη' η Μεσόρακα ή Το Ρέμα της Κουταλοός, που περνά μέσα από τις ράχες Στροβίλι και Βωβού και εκβάλλει νότια από το ακρωτήριο Παλαιόπυργος' τέλος, η Σκοτεινή που πολλοί συγγραφείς ταυτίζουν με τον Ασωπό των αρ χαίων, ο μακρύτερος (μαζί με το Μαρίνα) χείμαρρος της Αίγινας, που πηγάζει από το Αντρίκειο Μοναστήρι και εκβάλλει στα βόρεια του ακρωτηρίου Παλαιόπυργος. Οι πα λαιότεροι κάτοικοι ονόμαζαν τους μικρούς χείμαρρους και βιρούς. Αυτοί οι χείμαρροι έχουν ροή νερού μόνο κατά το χειμώνα και λίγο την άνοιξη, και όχι συνεχώς, επομένως δεν μπορούν να συντηρήσουν υδρόβια ζωή, ούτε καν στις εκβολές τους. Όμως τα σκληροτράχηλα καλάμια υπάρχουν συστάδες - συστάδες εδώ και κει, με μεγαλύτερη συγκέντρωση κοντά και πάνω στην παραλία της Αιγινήτισσας. Ανάμεσα στα καλάμια μπορούν να βρουν καταφύγιο και λίγα μεταναστευτικά πουλιά, για λίγες ημέρες, προτού συνεχίσουν το προαιώνιο ταξίδι τους γι' αλλού. Στο ορεινό νότιο τμήμα του νησιού υπάρχουν πολλές μικρές λεκάνες που συγκρατούν τα νερά της βροχής για πολλούς μήνες, οι λεγόμενοι μπουρδέχτες (από το ομβροδέκτης). Τέ τοιοι μπουρδέχτες υπάρχουν στο ομώνυμο οροπέδιο, νότια από το Αντρίκειο Μονα στήρι, στην Ψαχνή, στην Καμάρα, στου Πενήντα τα Βράχια, στο Πάνω Βόδι και στους Λαζάρηδες, που όπως φαίνεται από τα σχετικά αρχαιολογικά ευρήματα ήταν σε χρήση από την προϊστορική εποχή. Ο υδροφόρος ορίζοντας φαίνεται πως τροφοδοτούσε με καλής ποιότητας νερό τους κατοίκους παλαιότερα, κυρίως στις ΝΑ και Α ορεινές περιοχές, που έγιναν ολό τελα άνυδρες. Εκεί, οι λιγοστοί τότε κάτοικοι υδρεύονταν από ανοιχτές στέρνες (σουβάλες) ή από κάποια πηγάδια σε χαμηλότερα σημεία. Σουβάλες υπάρχουν διάφορες, με κυριότερες τις εξής: Της Αγίας Τριάδας του Μπάση, στους δυτικούς πρόποδες του Όρους. Το βαθσρέμα, κάτω από το Κρυονέρι στη νότια πλαγιά του Όρους. Η Μακροσουβάλα, πάνω από το Σφεντούρι. Το Κρυονέρι, στο Σφεντούρι. Επίσης, η Σουβάλα της Αχλάδας, στο Σφεντούρι. Οι Μαρδιές, προς τους Κανάτσηδες. Οι Παλιοσουβάλες, ανατολικά στην Παχιοράχη. Η Σουβάλα, ΒΔ του Ανιτσαίου. Η Παληαχώρα υδρευόταν από στέρνες που είχαν τα σπίτια και οι εκκλησίες, από το Αγιασμα της Επισκοπής και από ένα μεγάλο πηγάδι ή υπόγεια πηγή, τον Κουρέντη, στους βόρειους πρόποδες του λόφου. Η νεότερη πόλη είχε πηγάδια με γλυφό νερό, που τα μεταχειρίζονταν όμως για καθημερινή χρήση. Στις πεδινές περιοχές, έξω, ιδίως στο Λιβάδι, υπήρχαν πηγάδια με καλό νερό, που τροφοδοτούσαν την πόλη. Το νερό δεν ήταν πολύ, αλλά φαίνεται πως επαρκούσε. Απόδειξη, το γεγονός ότι τα σπίτια των πεδιάδων και της πόλης δεν είχαν στέρνες. Ο Boblaye αναφέρει ότι στα 1828 υπήρ χαν τρία δημόσια πηγάδια στην πόλη, όπου σύχναζαν αδιάκοπα οι γυναίκες. Ως τις αρχές του 20ού αιώνα, η πόλη της Αίγινας υδρευόταν από το Μεριστό, το ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ.9

πηγάδι του Γιουρούκου και το Φανταδο. Αργότερα γύριζαν νερουλάδες με βαρέλια ή στάμνες και πουλούσαν νερό από το Λιβάδι. Αυτό κράτησε ως τα 1946 περίπου. Τα πιο γνωστά πηγάδια της Αίγινας είναι: Η Άργελο, στην Περιβόλα. Το Αφε ντικό στον Ασώματο, επειδή, λένε, το είχε κάποιος αφέντης. Το λένε και Αγαπονέρι, γιατί όποιοι πίνουν νερό αγαπιώνται. Το Βαθυφρέας, στην είσοδο το μεσαγρού. Του Γιουρούκου, στο Μεριστό. Του Ηρειώτη, βόρεια στην Κολόνα. Του Καλαφάτη, στο Λεόντι. Ο Κουρέντης, στην Παληαχώρα. Του Κουτρίτσα, κοντά στον Άγιο Δημήτριο. Του Βουρκάνου,

στον Ασώματο. Του Μάρνα, στην Κυψέλη. Ο Μποριατάδος, ανά

μεσα Κυψέλη και Βαθύ. Το Πηγαδάκι, στη βόρεια ακτή της Αίγινας, στα Γλυκά Νε ρά. Του Πίγκου, στην πόλη, βόρεια του Κυβερνείου. Ο Ροδατσάνος, στην Κυψέλη. Ο Φαντάδος ή το Φανταδο, στο Κάτω Λιβάδι. Του Φουρτού, πηγάδια στην Παχιοράχη. Τα περισσότερα είναι πολύ παλιά, όπως δείχνουν και τα ονόματα τους. Κατά την αρχαιότητα, όταν η Αίγινα είχε πολύ μεγάλο πληθυσμό, η πόλη υδρευ όταν από ένα μεγάλο υδραγωγείο, που άρχιζε από τον Κοντό, μάζευε τα νερά της βροχής από τα γύρω βουνά, τα συγκέντρωνε με πλατιούς αγωγούς στη δεξαμενή του Μεριστού και από κει τα διοχέτευε προς την Κολόνα και την πόλη. Για την ύδρευση της πόλης κατασκευάστηκε στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα ένα μικρό υδραγωγείο με κάποιους υποτυπώδεις αγωγούς, που συμπληρώθηκε αργότε ρα. Η πόλη υδρευόταν ώς τα 1947 από δημόσιες βρύσες, μία ή δύο φορές την εβδο μάδα. Στα 1947 έγιναν μελέτες και ανοίχτηκαν αρτεσιανά πηγάδια στην Περιβόλα και αλλού. Το νερό δινόταν στα 1948 δύο ώρες την ημέρα. Η ΠΑΡΑΚΜΙΑΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Από τα παραπάνω στοιχεία γίνεται κατανοητό ότι μέχρι πριν από λίγα χρόνια και σε βάθος χρόνου χιλιετιών, η Αίγινα μπορούσε (άλλοτε λιγότερο, άλλοτε περισσότερο) να ανταπεξέλθει σας μεγάλες ή μικρότερες ανάγκες για ύδρευση, ενώ παράλληλα συ ντηρούσε ένα πλήρες οικοσύστημα, που περιελάμβανε και χερσαία σαρκοφάγα θηλα στικά (τα οποία εξαρτιώνταν απόλυτα από την ποιότητα του οικοσυστήματος του νη σιού για να διαιωνίζουν την παρουσία τους σε αυτό, σε επίπεδο βιώσιμου πληθυ σμού). Έτσι, παρ' όλο που η Αίγινα κατοικείται από ανθρώπους αδιάκοπα εδώ και 5.500 χρόνια περίπου, τα αγρίμια αυτά κατάφεραν να επιβιώσουν και να συμβιώσουν με το είδος μας στο ίδιο νησί για τουλάχιστον 5.300 χρόνια! (Μια και η παρουσία τους εδώ είναι πολύ προγενέστερη του ανθρώπου). Αυτό τονίζεται, γιατί είναι γνωστή η αναπόφευκτη κόντρα ανάμεσα στα χερσαία σαρκοφάγα θηλαστικά μιας περιοχής (εδώ αναφέρθηκαν τα τσακάλια και οι αλεπούδες, χωρίς να γνωρίζουμε εάν υπήρξαν και άλλα μικρότερα, όπως είναι, λόγου χάριν, το κουνάβι και η νυφίτσα, ενώ οι πηγές κά νουν λόγο και για αϊτούς και όρνια). Και δεδομένου του μεγάλου, σχετικά, ανθρώπι νου πληθυσμού στο νησί μας, κατά διαστήματα, από τη λαμπρή αρχαϊκή περίοδο έως και τα τέλη της Τουρκοκρατίας (όπου αρχίζει πλέον η μεγάλη παρακμή των δασών και των σαρκοφάγων), φαίνεται πως τουλάχιστον στα προ του χριστιανισμού χρόνια, η γνωστή και με τις φιλοσοφικές διαστάσεις της φυσιολατρεία του αρχαίου Έλληνα δεν επέτρεπε στους Αιγινήτες να κάνουν εξοντωτικό πόλεμο στα... «ενοχλητικά» άγρια σαρκοφάγα ζώα του νησιού, γνωρίζοντας προφανώς και τον ευεργετικό τους ρόλο στην ισορροπία των πληθυσμών των φυτοφάγων και των φυτών. Φαίνεται πως η πο ρεία προς τον αφανισμό αυτών των φυσικών ρυθμιστών άρχισε αρκετό καιρό πριν από την εξαφάνιση τους, αφού αναφέρεται ότι ήδη την εποχή των αρχών του 19ου αι ώνα (που υπήρχαν ακόμη λίγες αλεπούδες), οι πέρδικες είχαν πληθυνθεί τόσο πολό, που ολόκληρα κοπάδια τους περπατούσαν στους εξοχικούς δρόμους και έκαναν ζη μιές στις καλλιέργειες. Γι' αυτό οι κάτοικοι, με διαταγή των προκρίτων, έβγαιναν όλοι την άνοιξη και κατέστρεφαν τα αβγά τους. Σύμφωνα με άλλη παράδοση, η σημερινή πόλη ήταν έρημη, φυτεμένη με δέντρα και είχε πολλές πέρδικες. Έριχνες το ραβδί σου και σκότωνες. Αναφέρονται και πλήθος αγριομέλισσες. Όλο αυτό το πλήθος αγρίων ζώων σίγουρα χρειαζόταν όλο το χρόνο, και κυρίως κατά τα ξηρά και μακριά καλο καίρια, μόνιμη ύπαρξη καλού πόσιμου επιφανειακού νερού. Σήμερα, η Αίγινα δεν έχει καθόλου άγρια σαρκοφάγα θηλαστικά, ούτε καν τις μι κροσκοπικές ποντικονυφίτσες, πράγμα αφύσικο για βιότοπο. Το οικοσύστημα έχει φτωχύνει, όμως ήδη η Αίγινα έχει αλλάξει προς το απλούστερο οικολογικά, χωρίς την έκταση και την ποιότητα της δασικής κάλυψης που είχε κάποτε, ώστε δεν υπάρχει καν λόγος για επιτυχημένη επανεισαγωγή των ειδών που χάθηκαν. Εκτός από τη μείωση της δασοκάλυψης του νησιού, η αύξηση του αριθμού των κατοίκων, Αιγινητών και επισκεπτών, πιέζει περισσότερο την υποβαθμισμένη οικολογικά Αίγινα. Περισσότερη γη πωλείται και αγοράζεται, χτίζεται, καλλιεργείται. Περισσότερες από ποτέ άλλοτε εί ναι οι ανάγκες των ανθρώπων για νερό. Επομένως, από τη μία συρρρικνώνονται δρα-

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ.9

ματικά οι δημόσιες εκτάσεις του νησιού (που θα μπορούσαν κάποια στιγμή να επαναδασωθούν σιγά σιγά) ενώ παράλληλα το πόσιμο νερό αποτελεί ήδη μεγάλη σπανιότη τα. Πόσο μάλλον να «περισσεύει» νερό για να ξαναμετατραπούν κάποιοι χείμαρροι σε φυσικά ρυάκια, όπως τους γνώρισαν οι περιηγητές της εποχής της Τουρκοκρατίας. Σήμερα, είναι ειρωνεία που παρ' όλη τη λεγόμενη πρόοδο της τεχνολογίας, η κα τάσταση του υδρολογικού δυναμικού στην Αίγινα επιδεινώνεται δραματικά. Και ενώ οι κάτοικοι αντιμετωπίζουμε ορατό πλέον τον κίνδυνο της μόνιμης λειψυδρίας, ίσως φαντάζει πολυτέλεια να μιλάμε για έστω και μικρούς υγροβιότοπους στο νησί μας, όπως πιθανώς να υπήρχαν παλαιότερα. Αλήθεια, οι βάτραχοι και οι φρύνοι που ζουν ακόμα στο νησί μας, πού αναπαράγονταν άραγε πριν από την έλευση των πρώτων αν θρώπων, αφού χρειάζονται ως γνωστόν την άνοιξη και το καλοκαίρι επιφανειακό νε ρό για να γεννήσουν τα αβγά τους και να μεγαλώσουν οι γυρίνοι τους; Γιατί σήμερα αρκούνται προφανώς και σε κάποια ανοιχτή στέρνα. Άρα, εκτός από τη βραχυ-μεσοπρόθεσμη λύση της άφθονης εισροής νερού από αλλού, είναι απαραίτητη η μελέτη του υδρολογικού δυναμικού του νερού στο νησί, η υποβοήθηση του υδροφόρου ορίζοντα, η εξυγίανση του με μικρά φράγματα και δεντροφυτεύσεις στις όχθες των χειμάρρων, μετά από σωστή μελέτη και μόνο με τα είδη δέντρων και θάμνων που υπάρχουν φυσιολογικά στο νησί. Μόνο έτσι και με την κατασκευή λιμνοδεξαμενών και στερνών ομβροσυλλογής θα μπορέσει να λυθεί μόνιμα-μακροπρόθεσμα το μεγαλύτερο σήμερα πρόβλημα της Αίγινας (σε συνδυασμό με λελογισμένη χρήση του νερού από τους κατοίκους του νησιού). Επιπλέον, με τέτοιες ενέργειες θα βελτιωθεί το τοπίο, κάνοντας το νησί μας πιο πράσινο, mo όμορφο από ό,τι είναι σήμερα, με θετικά αποτελέσματα και στην οικονομία αλλά και στην ποιότη τα της ζωής όλων μας.

Βιβλιογραφία - Π.Δ. (Πρωτόκολλο Δήμου Αίγινας) 1839 αρ. 109/16 Φεβρ.: 32. - Π.Δ. 1841 αρ. 1014/17 Δεκ.: 41. - Γ.Α.Κ. (Γενικά Αρχεία Κράτους) φάκ. 148/3 Αυγ. 1830: 41. - Αλυφαντής Φλώρος, Ο τόπος μου η Αίγινα, Αίγινα 2001. - Κουλικούρδη Γεωργία, ΑΙΓΙΝΑ Ι, Πιτσιλάς, Αθήνα 1990. - Σφυρόερα Ν. Σοφία, Αίγινα-Πρώτη Πρωτεύουσα της Νεότερης Ελλάδας, Ελληνικά Γράμ ματα, Αθήνα 2002. - Τζέραλντ Εφραίμ-Νεκτάριος Τόμσον, Πεζοπορικός οδηγός της Αίγινας. - Αίγινα '95, - Γενικός οδηγός. Γνωρίστε την Αίγινα Ε.Π.Ο.Α., Αίγινα 1995. - R. Chandler, Travels in Ask Minor and Greece, a new edition with corrections and remarks by Nickolas Revett, τ. 2, Oxford 1825. - J. Giraud, «Relation de TAttique», Χειρ. Εθν. Βιβλιοθήκης Παρισιού, φάκ. Nointels ff 246274 = M. Collignon, Le Consul Jean Giraud. - Δ.Ν. Φουντούλης, «H αύξησις του αιγινητικού εισοδήματος και η αξιοποίησις της νήσου», περ. Κ.Α. τεύχ. 2/Μάρτιος 1947.

Η ΠΑΡΑΚΜΙΑΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

ι .

X'$x:ë^XXXX

PXMtXtXXx !χΧ\

•

%ϊΨχ::χχ'φΧΜΧχ-χιχ:ΒΡ

:4ì'k\ lU:. ••-.; € Χ^χβΧΧΧ;

:^xx

r χ

i XX

-y

:* I : V-:S:-~

••BHHHK

Sii :

ftlIfiM

•

•,

•:.

•

yXgX

im:

•

: : ·^:.·£Ç5*Î

ÉÉ E - · • 36

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 9

ΚΙΜΩΝ ΒΛΑΧΑΚΗΣ*

Το πρόβλημα του νερού στην Αίγινα Οργάνωση και βελτίωση υφισταμένων συνθηκών και δυνατοτήτων ύδρευσης

α όσα αναφέρονται παρακάτω δεν έχουν επιστημονική υπόσταση, ούτε αποτε

λούν αντιγραφή κάποιου επεξεργασμένου σχετικού με το θέμα κανονισμού.

Απλώς είναι τεχνικές κοινότοπες αναφορές στο σημαντικό πρόβλημα του νερού για την Αίγινα, για εύκολη ενημέρωση όλων των ενεργών πολιτών, ώστε με διάλογο και διαδοχικές προσεγγίσεις, να ολοκληρωθεί η συμπαράσταση και πίεση της Κοινής Γνώ μης προς την υπεύθυνη Τοπική Αυτοδιοίκηση! Είναι προτάσεις οργανωτικές και βελτιωτικές αμέσου αποδόσεως και μικρού ανα γκαίου χρόνου και κόστους πραγματοποίησης, και χρήσιμες, όταν αποφασισθούν και υλοποιηθούν λύσεις αποτελεσματικότερες (υποθαλάσσιος αγωγός ή αφαλάτωση, ΔΕΥΑ, επεξεργασμένα λύματα του βιολογικού καθαρισμού για άρδευση δενδροκαλλιεργειών ή αναδάσωσης ή άλλα). Είναι ίσως μια ρεαλιστική αρχή, ένα ξεκίνημα να ανασκουμπωθούμε όλοι, να βγούμε από το τέλμα της αδράνειας και της μοιρολατρίας. 1. Σύσταση στην Οργάνωση Τεχνικών Υπηρεσιών του Δήμου Αίγινας, Τεχνικού Τμήματος Ύδρευσης αρμόδιου για όλη την Αίγινα 1.1. Η πρώτη Υπηρεσία είναι η Οικονομική Υπηρεσία, η οποία πρέπει να εκσυγ χρονιστεί άμεσα με μηχανοργάνωση (εάν δεν υπάρχει ή δεν λειτουργεί εξ όσων γνω ρίζουμε), να ενημερώσει με μεγάλη προσοχή τις καταστάσεις κάθε κατηγορίας κατα ναλωτών, να εισπράττει απαρεγκλίτως τις τρέχουσες καταναλώσεις και να επιδιώξει με κάθε νόμιμο μέσο την είσπραξη των οφειλών. Παράλληλα παρακολουθεί, ελέγχει, παραλαμβάνει και καταγράφει τις εισκομιζόμενες ποσότητες νερού, είτε με τις υδροφόρες από την ΕΥΔΑΠ είτε από τις γεωτρή σεις, διασταυρώνοντας τις μετρήσεις είτε από τους επί μέρους μετρητές είτε ογκομε τρικά στο σκάφος ή στις δεξαμενές του Δήμου. Επίσης, κατά διμηνία κάνει τον ισο λογισμό των βασικών παροχών σε μ3, προς την κατανάλωση (μετρητές), τη διαθέσι * Ο Κίμων Βλαχάκης είναι μη ποσότητα στις δεξαμενές και τις αιτιολογημένες (;) απώλειες (μ 3 )! Παρακολουθεί και ενημερώνεται σχετικά με το βασικό κόστος του νερού, της με ταφοράς του, και επιδιώκει τη μείωση του.

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ

Πολιτικός Μηχανικός, μέλος της Ομάδας Πολιτών για το πρόβλημα του νερού στην Αίγινα.

Συντάσσει τις συμβάσεις με τους προμη

θευτές νερού με πλήρεις και ελεγμένους νομι κούς, οικονομικούς, τεχνικούς κ.λπ. όρους και παρακολουθεί και διεκπεραιώνει τα προβλεπό μενα. Συντάσσει με επιμέλεια και ανελλιπώς χρο νοδιαγράμματα: Α) των κυβικών μέτρων των εισκομιζομένων ποσοτήτων νερού, (αϊ) από τις υδροφόρες νερό της ΕΥΔΑΠ, (α2) από κάθε γε ώτρηση και κάθε προμηθευτή ξεχωριστά, Β) κάθε διμηνία, (βΐ) της κατανάλωσης νερού βά σει των μετρήσεων των υδρομετρητών κατά πε ριοχή και συνολικά, (β2) τα αποθέματα ανά δε

, |

ξαμενή και (β3) τις απώλειες γενικά. Από τα διαγράμματα αυτά (στατιστικά στοι χεία) μπορεί να προκύψουν πολύτιμα συμπερά

tìfe

σματα προγραμματισμού, ελέγχου κ.λπ. 1.2. Η δεύτερη υπηρεσία του Τμήματος Ύδρευσης είναι η Τεχνική Υπηρεσία. Σε γενικές γραμμές έχει την ευθύνη και την αρμο διότητα για τη συντήρηση ή επέκταση και γενικά την καλή και ασφαλή λειτουργία και διατήρηση όλου του δικτύου ύδρευσης, από τους κεντρικούς αγωγούς πληρώσεως των δεξαμενών μέχρι τον τελευταίο μετρητή του δικτύου. Ιδιαίτερη ευθύνη έχει η Τεχνική Υπηρεσία σχετικά με τη συντήρηση ή βελτίωση για την καλή και ασφαλή λειτουργία και επάρκεια των δεξαμενών ή την κατασκευή νέων. Οι δεξαμενές πρέπει να έχουν χαρα κτηριστικά στοιχεία ταυτότητος, ογκομετρική ένδειξη και επαρκή χωρητικότητα για την κάλυψη των αναγκών της κατανάλωσης και σε απρόβλεπτες περιπτώσεις. Η αναλογία της ποσότητος του νερού από τις γεωτρήσεις έναντι του νερού από την ΕΥΔΑΠ πρέπει να είναι προκαθορισμένη ανάλογα προς τα χημικά συστατικά του νερού των γεωτρήσεων, υπ' ευθύνη της Δημοτικής Αρχής, εντός των επιτρεπομένων ορίων της υγιεινής του πόσιμου ύδατος και εν γνώσει των Δημοτών. Ο χημικός έλεγχος του παρεχομένου νερού θα γίνεται από τις δεξαμενές σε κάθε περίπτωση γεμίσματος ή συμπληρώσεως (πρώτα από την ΕΥΔΑΠ) και θα καταχωρεί ται σε σφραγισμένο ημερολόγιο. Οι δεξαμενές πρέπει εκ κατασκευής να είναι σκεπασμένες, πλήρως στεγανοποιη μένες έναντι εισροής ή εκροής, σε περιφραγμένο καθαρό και ασφαλή περιβάλλοντα χώρο με κλειδωμένα φρεάτια επισκέψεως και καθαρισμού, με ένδειξη πληρότητος αναγνώσιμη εξωτερικά ευκρινώς. Το άδειασμα (από τους κρουνούς εκκένωσης), ο κα θαρισμός, ο έλεγχος καλής κατάστασης, η αναγκαία συντήρηση ή και απολύμανση θα πραγματοποιούνται αυστηρά και προγραμματισμένα, όπως και η χλωρίωση με μεγά λη υπευθυνότητα κατά τους οικείους κανονισμούς. Γι' αυτό πρέπει να τηρείται μητρώο

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ.9

δεξαμενών με όλα τα στοιχεία ταυτότητος και : ,;•'.; f » *

κάθε σχετική ενέργεια ή προγραμματισμό. Επίσης, η Τεχνική Υπηρεσία συντάσσει τον ετήσιο χρονικό προγραμματισμό και προϋπολο γισμό των έργων συντήρησης, όπως και πεντα

•*r ·;":^.4.ί..

ετές πρόγραμμα εκσυγχρονισμού, ανακαίνισης και ολοκλήρωσης, σταδιακά, όλου του δικτύου ύδρευσης του νησιού, προς έγκριση, παρακο λουθεί την πραγματοποίηση και υποβάλλει κα τά το τέλος του έτους τον απολογισμό, το νέο προγραμμματισμό κ.λπ. 1.3. Τρίτη υπηρεσία του Τμήματος Ύδρευ σης είναι η Υγειονομική Υπηρεσία, η οποία έχει την ευθύνη και αρμοδιότητα του ελέγχου και της συνεχούς και αδιάλειπτου παρακολουθή σεως της καταλληλότητος από υγιεινής απόψε ως του περιεχομένου στο δίκτυο πόσιμου νερού, και από χημική και μικροβιολογική άποψη, επί

τη βάσει των ισχυόντων σχετικών κανονισμών του κράτους. Η ευθύνη του έλεγχου αυ τού είναι πολύ μεγάλη, διότι αφορά άμεσα την υγεία μεγάλου αριθμού ανύποπτων κα τοίκων και θα πρέπει να καλύπτεται από ειδικό επιοτήμονα υγειονολόγο. Ως πρώτη προσέγγιση του θέματος, για γενικό προγραμματισμό, μπορούμε να πού με τα ακόλουθα: Ο χημικός και μικροβιολογικός έλεγχος του νερού της ΕΥΔΑΠ θεω ρούμε ότι καλύπτεται μέχρι τις υδροφόρες. Ο χημικός έλεγχος του νερού των γεωτρή σεων πραγματοποιείται στην κάθε γεώτρηση, καταρχάς προ της έναρξης της περιόδου αντλήσεων, οπότε και γίνεται η πρώτη βαθμολόγηση της καταλληλότητος και η επιλογή των προμηθευτών. Εν συνεχεία καθ' όλη τη διάρκεια της αντλήσεως παρακολουθείται η άντληση προγραμματισμένα και ελέγχεται η ποιότητα. Ο χημικός έλεγχος μπορεί καταρ χάς να πραγματοποιείται υπεύθυνα από την υπηρεσία. Επί τη βάσει αυτών των μετρή σεων καθορίζεται η αναλογία στις δεξαμενές του νερού ΕΥΔΑΠ προς γεωτρήσεων. Προς τούτο επιβάλλεται η τήρηση μητρώου όλων των γεωτρήσεων του νησιού με καταγραφή των στοιχείων της ταυτότητας τους και με εξαμηνιαία ενημέρωση. Για το μικροβιολογικό έλεγχο, τα πράγματα είναι πιο πολύπλοκα και υπεύθυνα. Καταρχάς στο χάρτη της πόλεως και ευρύτερα για όλο το νησί πρέπει να απεικονιστεί όλο το δίκτυο, οι διαδρομές, οι δεξαμενές, οι γεωτρήσεις, τα ενδιάμεσα αντλιοστάσια, οι λήψεις από τις υδροφόρες, οι θέσεις διελεύσεως ιδιαιτέρου κινδύνου (π.χ. λιμνά ζοντα νερά, σφαγεία, ψαράδικα και παρόμοια) κ,λπ. και να σημειωθούν επιλεκτικά, κομβικά σημεία λήψεως δειγμάτων νερού προς έλεγχο, σε προγραμματισμένα χρονικά διαστήματα κ.λπ. επί τη βάσει της οικείας νομοθεσίας και κανονισμών. Θα πρέπει να επισημανθεί η παλαιότητα του δικτύου, οι συχνές βλάβες ιδιαιτέρως στην περιοχή της ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ

παλαιάς πόλης, όπου ο υπόγειος ορίζοντας του νερού είναι σε πολλές θέσεις σε πολύ υψηλή στάθμη, μολυσμένος από τις αποχετεύσεις και περιβάλλει το δίκτυο. Αυτά καταρχάς τα στοιχειώδη για τις Υπηρεσίες Ύδρευσης, ενδεικτικά, ως αφε τηρία για την πρόκληση (ή όχι;) ενδιαφέροντος και περαιτέρω σταδιακή συμπλήρω ση και υπεύθυνη ολοκλήρωση.

2. Φράγματα ανασχέσεως Θα έχει περάσει μια πενταετία από τότε που στο Δημαρχείο της Αίγινας έγινε από τους μηχανικούς του Υπουργείου Γεωργίας η παρουσίαση της μελέτης κατασκευής φραγμάτων ανασχέσεως ή συγκρατήσεως της ροής των υδάτων, σε δύο προς τη με σημβρινή πλευρά της Αίγινας χείμαρρους, της Σκοτεινής και του Βυροά, προϋπολο γισμού δαπάνης, τότε, εκατό εκατομμυρίων δραχμών. Είναι ντροπή ένα υποδειγματικό έργο μικρού προϋπολογισμού δαπάνης και χρό νου πραγματοποίησης, πολλαπλής ωφελιμότητος -όπως ο εμπλουτισμός των υπο γείων υδροφορέων του εδάφους με αποτέλεσμα τη βελτίωση της ποιότητος του νε ρού γεωτρήσεων και πηγαδιών και την αύξηση της ποσότητος, η προστασία του πε ριβάλλοντος από τις πλημμύρες και τη διάβρωση, η εξυγίανση του καλλιεργήσιμου εδάφους από την άρδευση με αλμυρό νερό, η συμβολή στη φυσική ανάπτυξη της το πικής χλωρίδας και πανίδας κ . λ π - να βρίσκεται ακόμη στο στάδιο των υποσχέσεων και το πολύτιμο νερό για την Αίγινα να πηγαίνει στη θάλασσα! Αυτό και τα «Καποδιστριακά» αποδεικνύουν την ανικανότητα και την αδιαφορία της πολιτείας γενικά.

3. Οικιακές δεξαμενές (στέρνες) Από πρόχειρη μέτρηση για μια 12ετία, το μέσο ετήσιο ύφος βροχής στην Αίγινα είναι περίπου 350 χιλ. κυμαινόμενο από ελάχιστο περίπου 200 χιλ. για το 1999-2000 και μέ γιστο για το 2000-2003 περίπου 580 χιλ. Εάν πάρουμε ως βάση το μέσο ύψος των 350 χιλ. μπορούμε να υπολογίσουμε ότι κατά μέσο όρο, ένα συνηθισμένο σπίτι μπορεί να 2

εξασφαλίσει επιφάνεια απορροής (στέγη, δώμα, αυλή) περίπου 150μ ή συγκρατεί3

αποθηκεύει όμβρια ύδατα περίπου 50μ ετησίως κατ' ελάχιστον. Η συνειδητοποίηση από τους πολίτες της πολυτιμότητος του νερού και της αξίας της διαφύλαξης του και όχι της σπατάλης και η χρησιμότητα του καθαρού νερού μας προτρέπει, ειδικά για την Αίγινα, στη θέσπιση υποχρεωτικής κατασκευής δεξαμενών σε κάθε έκδοση αδείας ανεγέρσεως κάθε είδους οικοδομήματος, αναλόγου χωρητικότητος (μ3) προς το μέγε θος του κτιρίου (συντελεστής εκμεταλλεύσεως). Για τις υφιστάμενες οικοδομές θα πρέπει να σκεφθούμε κάποια νομοθετικά μέτρα για την κάλυψη της υποχρεώσεως ή έστω και συμβολική επιδότηση (π.χ. έκπτωση στο λογαριασμό του νερού ανάλογης ποσότητος νερού). Η κατασκευή τους μπορεί να βασίζεται σε τυποποιημένες από την Τεχνική Υπηρεσία μελέτες.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΠΝΑ1Α, τ.9

4. Διαφοροποίηση τιμής νερού θέρους προς χειμώνα Όταν προσέξουμε το χρονοδιάγραμμα (§ 1.1) της κατανάλωσης του νερού, θα αντι ληφθούμε αμέσως τη μεγάλη αιχμή κατανάλωσης κατά τους θερινούς μήνες έναντι της πολύ χαμηλής κατά τους χειμερινούς. Η ιδιομορφία αυτή -έναντι των κλασικών αστικών κέντρων- οφείλεται αφενός μεν εις τη μεγάλη διαφορά του αριθμού των κατοίκων-καταναλωτών κατά τις δύο περιόδους και εις την απαραίτητη ανάγκη χρησι μοποίησης αρδευτικού νερού για τις μικρές και μεγάλες καλλιέργειες (φιστικιές κ.λπ.) και τους κήπους, κατά το θέρος. Αυτή η εικόνα μας οδηγεί εις την παρέμβαση για μεί ωση ή και εκμετάλλευση αυτής της ανωμαλίας. Χωρίς στατιστικά δεδομένα, γιατί δεν διαθέτουμε ή δεν υπάρχουν, υπολογίζουμε ότι η κατανάλωση των τεσσάρων θερινών μηνών - Ιούνιος, Ιούλιος, Αύγουστος και Σεπτέμβριος είναι περίπου το 80% της ετη σίας και το 20% της υπολοίπου οκταμήνου «χειμερινής» περιόδου. Εάν σκεφθούμε να διαφοροποιήσουμε την τιμή του μ 3 του παρεχομένου νερού μεταξύ των δύο πε ριόδων, π.χ. 50% μείωση της τιμής του «χειμερινού» νερού, (με σύγχρονο, ενδεχομέ νως, διακανονισμό με τους προμηθευτές), θα πρέπει για το ισοζύγιο της εισπράξεως να αυξήσουμε κατά 20% την τιμή του θερινού νερού, με ή χωρίς διαφοροποίηση της τιμής σχετικά προς την κατανάλωση. Κατά συνέπεια όλες οι δεξαμενές θα είναι γεμά τες στο τέλος Μαΐου (φθηνό νερό) και άδειες στο τέλος Σεπτεμβρίου, θα έχουμε μι κρότερη επιβάρυνση του δικτύου και αποτροπή της σπατάλης κατά το θέρος, κίνη τρο κατασκευής δεξαμενών, βελτίωση της μεθόδου άρδευσης, οργάνωση της άρδευ σης από τις γεωτρήσεις, οικονομική ελάφρυνση των μονίμων κατοίκων κ.λπ.

5. Δημοτική Υδροφόρος, ΔΕΥΑ Υπό σκέψιν, όταν αποδειχθεί ότι μπορούμε να οργανώσουμε το Τμήμα Ύδρευσης του Δήμου, η δρομολόγηση μιας Δημοτικής Υδροφόρου δωδεκάμηνης συνεχούς λει τουργίας ή ενός ρυμουλκού με φορτηγίδες και υποκατάσταση του υποθαλάσσιου αγωγού σε «επιθαλάσσιο πλωτό αγωγό», και τότε θα κριθεί η δυνατότητα ή η σκοπι μότητα σύστασης ΔΕΥΑ. Αυτά τα στοιχειώδη επί του παρόντος για την άμεση αντιμετώπιση του προβλή ματος και για να δοκιμάσουμε την υπεύθυνη βούληση των «αρμοδίων»! Τέλος, με το ρυθμό της οικιστικής ανάπτυξης γενικά της Αίγινας, η μόνη ολο κληρωμένη λογική λύση είναι η άμεση απόφαση κατασκευής του υποθαλασσίου αγωγού νερού και η σταδιακή ανακαίνιση και ολοκλήρωση του κλασικού δικτύου ύδρευσης όλου του νησιού με ευθύνη και διαχείριση κατ' αρμοδιότητα της ΕΥΔΑΠ, ως έργο ύδρευσης ενός προαστίου της Αθήνας. Όσον αφορά τα ανεύθυνα αναφερόμενα περί αντιοικονομικότητος της λύσης αυ τής, ας συνειδητοποιήσουν πρωταρχικά οι «φωστήρες» της οικονομίας, ότι το καθα ρό νερό είναι αγαθό πρώτης ανάγκης για την επιβίωση και διαβίωση του ανθρώπου και η εξασφάλιση του δεν μετριέται με το χρήμα, με υπευθυνότητα μετριέται και αντικει μενική κρίση! ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ

ί.«Ρ|Τ'.. -•'

I . -uHte-ί

%•·> 4}

*HJ|H

Λ, -1-

r i

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ,

τ.9

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΔΑΜΟΡΑΚΗΣ*

Η ποιότητα του νερού και ο έλεγχος της ον τελευταίο καιρό το χρόνιο πρόβλημα του νερού στην Αίγινα απέκτησε μια νέα και ενδιαφέρουσα διάσταση. Ο έλεγχος της ποιότητας του (για την ακρί βεια, κάποιων παραμέτρων της ποιότητας) έγινε προσιτός στον απλό καταναλωτή χω ρίς τη μεσολάβηση των διαφόρων ειδικών, υπευθύνων, αρμοδίων κ.λπ. (οι προη γούμενες τρεις λέξεις με και χωρίς εισαγωγικά). Αυτό έγινε δυνατό χάρη στην εμφά νιση στην αγορά φθηνών, απλών και σχετικά αξιόπιστων αγωγιμομέτρων. Η κατά σταση θυμίζει, σε μικρογραφία, την περίοδο μετά την καταστροφή στο Τσερνομπίλ, όταν εξαντλήθηκαν στην αγορά οι μετρητές ραδιενέργειας, αφού πολλοί έσπευσαν να αγοράσουν ένα μετρητή για προσωπική τους χρήση. Τότε τα μπεκερέλ και τα μιλιρέμ και τα μικροκιουρί ήταν λέξεις-κλειδί στις αγορές των φρούτων και ζαρζαβατικών πανελληνίως. Τώρα, η αναφορά σε μονάδες αγωγιμότητας μπαίνει δυναμικά στο κα θημερινό λεξιλόγιο της Αίγινας. Και στις δύο περιπτώσεις,το κοινό χαρακτηριστικό είναι η έλλειψη εμπιστοσύνης του κοινού προς τις επίσημες ανακοινώσεις ή σιωπές. Επειδή γίνονται πολλές συζητήσεις για την ποιότητα του νερού και τον έλεγχο της και όλες περιστρέφονται γύρω από το αν το νερό των δικτύων της Αίγινας είναι κα τάλληλο ή ακατάλληλο (χωρίς άλλες διευκρινίσεις) είναι σκόπιμο να διευκρινιστούν αυτά τα πράγματα με βάση τις επιταγές της νομοθεσίας και της κοινής λογικής. Οι τε χνικές λεπτομέρειες θα περιοριστούν στα απολύτως απαραίτητα.

Καταλληλότητα. Ο νόμος (ΚΥΑ Υ2/2600/2001) ορίζει ότι το νερό που παρέχεται από τα δίκτυα ύδρευσης πρέπει να είναι κατάλληλο για να το πίνουν και να παρασκευά ζουν την τροφή τους οι άνθωποι που υδρεύονται από αυτά, χωρίς βραχυπρόθεσμες ή μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία τους. Αν και το περισσότερο νερό κατανα λώνεται για άλλες χρήσεις, περισσότερο ή λιγότερο απαραίτητες, η καταλληλότητα του νερού δεν αναφέρεται σε αυτές. Εάν για οποιονδήποτε λόγο δεν είναι δυνατή η εξασφάλιση νερού με τις απαραί τητες προδιαγραφές, τότε επιτρέπεται μεν η παροχή νερού κατώτερων προδιαγρα φών, αλλά για περιορισμένο χρονικό διάστημα και με τη ρητή υποχρέωση των υπευ θύνων και των συναρμοδίων αρχών να ορίσουν συγκεκριμένες κατά παρέκκλιση * Ο Απόστολος προδιαγραφές, να δηλώσουν το χρόνο που θα διαρκέσει η παρέκκλιση, τα μέτρα τα οποία θα ληφθούν για να λυθεί το πρόβλημα και για όλα αυτά να ενημερωθεί ο θι-

Η ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΚΑΙ Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ

Δαμοράκης είναι Χημικός και Καθηγητής στο ΤΕΛ Αίγινας.

γόμενος πληθυσμός και, μάλιστα, να δοθούν οδηγίες σε συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες για τις οποίες η παρέκκλιση ενδέχεται να δημιουργήσει ειδικούς κινδύνους (άρθρο 9, παρεκκλίσεις). Στην Αίγινα, με την εξαίρεση της περιοχής της Πέρδικας, το νερό των δικτύων δεν πίνεται. Οι υπεύθυνοι (Δήμος Αίγινας) και οι συναρμόδιες αρχές (Διεύθυνση Δη μόσιας Υγείας της Νομαρχίας, της Περιφέρειας και του Υπουργείου Υγείας) ουδέπο τε δήλωσαν πρόβλημα σύμφωνα με τα προβλεπόμενα από το νόμο. Αντίθετα, οι υπεύ θυνοι δηλώνουν για χρόνια ότι το νερό είναι κατάλληλο (;) χωρίς όμως να το πίνουν ούτε οι ίδιοι. Έχει μάλιστα χρησιμοποιηθεί η οξύμωρη φράση: «Μπορεί να μην πί νεται, αλλά είναι κατάλληλο». Πρόκειται μήπως για περίπτωση ομαδικής παράνοιας, όπου μερικές χιλιάδες κα ταναλωτές προτιμούν να πληρώνουν εμφιαλωμένο νερό ή να στέκονται με τις ώρες στην ουρά για να πάρουν νερό από τον Κουρέντη (όταν λειτουργούσε) αντί να πιουν το πόσιμο νερό του δικτύου; Ποιότητα του νερού, ή αλλιώς το σύνολο των χαρακτηριστικών του νερού που το καθιστούν πόσιμο ή μη πόσιμο. Ο ίδιος νόμος αναφέρεται σε τρεις ομάδες παραμέτρων (οργανοληπτικές, χημικές και μικροβιολογικές), τις οποίες ιεραρχεί σε δύο κατηγορίες. Εκείνες οι οποίες έχουν σαφή ανελαστική ανώτατη τιμή (μικροβιολογικές και χημικές) και εκείνες τις οποίες ονομάζει ενδεικτικές. Στις ενδεικτικές παραμέτρους περιλαμβάνονται όλες οι οργανοληπτικές πα ράμετροι, οι οποίες ούτως ή άλλως δεν έχουν ποσοτικό χαρακτήρα, και κάποιες χημι κές και μικροβιολογικές παράμετροι, για τις οποίες μπορεί να γίνει υπέρβαση της ανα φερόμενης τιμής, εφόσον κριθεί ότι αυτή δεν δημιουργεί κινδύνους για την υγεία. Σε κάθε περίπτωση υπέρβασης των αναφερομένων τιμών (περιοριστικών ή ενδει κτικών) οι συναρμόδιες αρχές είναι υποχρεωμένες να εξετάσουν το θέμα και να απο φανθούν κατά πόσον η υπέρβαση είναι ακίνδυνη ή πρέπει να αναληφθούν επανορ θωτικές ενέργειες και, στην περίπτωση αυτή, να ενημερώσουν και τους καταναλωτές. Οι τιμές όλων αυτών των παραμέτρων, όπως περιέχονται στο παράρτημα Ι του πα ραπάνω νόμου, έχουν περιληφθεί στο άρθρο του κ. Σαραντάκου στην Αΐγιναία, τεύχος 7. Οι οργανοληπτικές παράμετροι έχουν υποκειμενικό χαρακτήρα και δεν επιδέχο νται αντικειμενική ποσοτική έκφραση. Η όψη του νερού (θολότητα και χρώμα), η οσμή και η γεύση του αποτελούν, με τη σειρά που αναφέρθηκαν, ένα ιεραρχημένο σύνολο από πληροφορίες (μέχρι σχετικά πρόσφατα οι μόνες διαθέσιμες πληροφο ρίες) που μας επιτρέπουν να εντοπίσουμε ενδεχόμενους κινδύνους στο πόσιμο νερό. Η ερμηνεία τους είναι μονοσήμαντη. Αν, δηλαδή, οι οργανοληπτικές ιδιότητες δη λώνουν κίνδυνο, τότε ο κίνδυνος είναι υπαρκτός. Αν δεν δηλώνουν κίνδυνο, ο κίν δυνος δεν μπορεί να αποκλειστεί. Οι απαιτήσεις του νόμου ως προς τις οργανοληπτικές παραμέτρους είναι: «απο δεκτό από τους καταναλωτές και χωρίς ουσιώδη μεταβολή». ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΪΓΙΝΑΙΑ, τ.9

Ως προς την αποδοχή, οι ιδιότητες είναι από τη φύση τους ιεραρχημένες. Η γεύ ση κρίνει τελικά την αποδοχή ή μη του νερού, αφού για να τολμήσουμε να δοκιμά σουμε το νερό πρέπει προηγουμένως να αποδεχτούμε την όψη του και την οσμή του. Ο όρος «χωρίς ουσιώδη μεταβολή» είναι καθοριστικός για την τελική αποδοχή του νερού από τους καταναλωτές. Σε ένα δίκτυο που η γεύση του νερού παρουσιά ζει απότομες και ακραίες μεταβολές, η υποκειμενική εντύπωση που απομένει δεν εί ναι ο μέσος όρος ανάμεσα στα άκρα, αλλά η χειρότερη περίπτωση. Ακόμα και αν οι κακές στιγμές είναι σύντομες σε σχέση με τις καλές, ακόμα και μία μοναδική κακή εμπειρία μπορεί να οδηγήσει τον καταναλωτή να διαμορφώσει απορριπτική γνώμη και να αρνηθεί άλλες δοκιμές. Στην περίπτωση που ένα μεγάλο μέρος των κατανα λωτών έχει αυτή την αντίδραση και δεν πίνει το νερό του δικτύου, και ανεξάρτητα με το αν υπάρχει ή όχι αντικειμενική βάση για την αντίδραση αυτή, τότε το νερό είναι εξ ορισμού μη πόσιμο. Σχετική με το θέμα είναι και η υποχρέωση των υπευθύνων για «τη λήψη γενικά κάθε μέτρου που θα διασφαλίζει κανονική παροχή υγιεινού νερού σε μόνιμη βάση». Οι χημικές παράμετροι αφορούν τις διαλυμένες στο νερό ουσίες. Αυτές περι λαμβάνουν φυσικά συστατικά των πετρωμάτων που διαλυτοποιήθηκαν από τη δρά ση του νερού, λιπάσματα, φυτοφάρμακα και βιομηχανικά και αστικά απόβλητα που πέρασαν στα υπόγεια και επιφανειακά νερά και, τέλος, ουσίες που προστέθησαν στο νερό κατά την επεξεργασία του (κροκκιδωτικά και απολυμαντικά) ή από διάβρωση του δικτύου (ψευδάργυρος, αμίαντος και χαλκός). Με την εξαίρεση των τελευταίων, η περιεκτικότητα του νερού σε χημικά συστα τικά είναι δεδομέενη από την πηγή του και πρακτικά δεν αλλάζει μέχρι να φθάσει στον καταναλωτή. Η οξεία τοξικότητα των χημικών παραγόντων, η ποσότητα δηλαδή που απαιτεί ται για να προκληθεί άμεση βλάβη στην υγεία (αναστρέψιμη ή μη) προσδιορίζεται με σχετική ακρίβεια από μετρήσεις σε πειραματόζωα. Η χρόνια όμως τοξικότητα, αυτή στην οποία αντιστοιχούν οι χημικές παράμετροι του νερού, είναι πρακτικά αδύνατο να εκτιμηθεί με βεβαιότητα. Οι εκτιμήσεις στηρί ζονται σε επιδημιολογικές μελέτες, στατιστικά στοιχεία, συσχετισμό με την οξεία το ξικότητα, θεωρητικές προβλέψεις με βάση τον τρόπο εισόδου στον οργανισμό και τους μηχανισμούς αποθήκευσης και απέκκρισης κ.λπ. Το πρόβλημα περιπλέκεται από την ενδεχόμενη συνεργική δράση των διαφόρων χημικών παραγόντων, καθώς επίσης και από την επίδραση άλλων προβλημάτων υγείας. Για τους λόγους αυτούς, οι ανώτατες τιμές των χημικών παραμέτρων είναι συμ βατικές. Δεν ορίζουν, δηλαδή, ένα φυσικό όριο κάτω από το οποίο ο καταναλωτής είναι ασφαλής, ενώ στην αντίθετη περίπτωση κινδυνεύει άμεσα, γιατί τέτοιο όριο δεν υπάρχει. Απλώς, αποτελούν ένα κανονιστικό πλαίσιο σύμφωνα με τις επιστημονικές γνώσεις της εποχής και τις αντικειμενικές συνθήκες που επικρατούν στον κόσμο, ώστε να εξασφαλίζεται κατά το δυνατόν η υγεία του πληθυσμού. Η ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΚΑΙ Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ

Οι μικροβιολογικές παράμετροι αναφέρονται στην ύπαρξη ζωντανών οργανι σμών στο νερό. Οι επιπτώσεις στην υγεία είναι άμεσες και μπορούν να πάρουν δια στάσεις επιδημίας. Υπάρχουν και χρόνια προβλήματα με μικροβιακή αιτιολογία, αλ λά προηγείται κατά κανόνα η οξεία φάση. Άλλωστε, αρκεί η εφάπαξ πρόσληψη πα θογόνων μικροοργανισμών για να δημιουργηθεί το χρόνιο πρόβλημα σε αντιδιαστο λή με τις χρόνιες δηλητηριάσεις από χημικούς παράγοντες, που προϋποθέτουν τη μα κρόχρονη πρόσληψη μικροποσοτήτων. Ο νόμος προβλέπει ότι το πόσιμο νερό δεν πρέπει να περιέχει παθογόνους μικρο οργανισμούς και αναφέρονται κάποιοι μικροοργανισμοί οι οποίοι ανιχνεύονται ως δεί κτες επικίνδυνης μικροβιακής μόλυνσης και των οποίων η παρουσία καθιστά το νερό ακατάλληλο για πόση. Και εδώ οι τιμές (μηδενικές) είναι συμβατικές και δηλώνουν όχι μόνο τον κίνδυνο από τους μικροοργανισμούς που ανιχνεύθηκαν αλλά και τον ενδε χόμενο κίνδυνο από τη μόλυνση που διαπιστώθηκε και μπορεί να πάρει διαστάσεις. Υπάρχει, δηλαδή, μια μεγάλη αβεβαιότητα σε ό,τι αφορά τους μικροβιακούς πα ράγοντες, που απορρέει από το ότι έχουμε να κάνουμε με ένα μεγάλο πλήθος διαφο ρετικών οργανισμών, κάποιοι από τους οποίους είναι παθογόνοι, οι οποίοι μπορούν να εισαχθούν στο δίκτυο σε διάφορα σημεία (τα σημεία διαρροής, όταν το δίκτυο εί ναι υπό πίεση είναι σημεία εισροής σε περιόδους διακοπής), οι οποίοι έχουν τη δυ νατότητα να πολλαπλασιάζονται, των οποίων η ταυτοποίηση και εξακρίβωση της πα θογένειας δεν είναι απλή υπόθεση και οι οποίοι (οι παθογόνοι) μπορούν να προκα λέσουν σοβαρές μικροβιακές λοιμώξεις επιδημικής έκτασης. Για το λόγο αυτό, αν και η πλειονότητα των μικροοργανισμών, ιδιαίτερα σε μικρές συγκεντρώσεις, δεν είναι παθογόνοι (είναι χαρακτηριστικό ότι οι πολυάριθμοι Αιγι νήτες που έπιναν νερό από την πηγή του Κουρέντη δεν παρουσίασαν ποτέ πρόβλη μα υγείας), επιλέγεται το χειρότερο δυνατό σενάριο και μάλιστα σε κάποιες περιπτώ σεις επιβάλλεται η προληπτική απολύμανση του νερού. Η απολύμανση μπορεί να γίνει με την προσθήκη στο νερό κάποιου τοξικού παρά γοντα (χλώριο και παράγωγα του, βρώμιο, όζον κ.ά.) ή με υπεριώδη ακτινοβολία. Υπάρχει ένα δίλημμα. Η απολύμανση γίνεται στις κεντρικές δεξαμενές, πριν το νερό πε ράσει στο δίκτυο διανομής. Αν επιλεγεί μέθοδος απολύμανσης που δεν αφήνει τοξικά κατάλοιπα στο νερό (UV, όζον), αυτό είναι mo υγιεινό από χημική άποψη για τους κα ταναλωτές αλλά δεν καταστέλλονται οι μεταγενέστερες μικροβιακές μολύνσεις μέσα στο δίκτυο. Αν επιλεγεί η προσθήκη τοξικού παράγοντα με υπολειμματική δράση (π.χ. χλώ ριο), αυτή πρέπει να γίνεται με αυστηρά ελεγχόμενο τρόπο, ώστε να διασφαλίζεται ότι η περιεκτικότητα του νερού σε δραστικές ουσίες είναι σε επίπεδα που εξασφαλίζουν μεν τη μικροβιοκτόνο δράση, αλλά δεν αποτελούν κίνδυνο για την υγεία των καταναλωτών. Στην Αίγινα δεν γίνεται απολύμανση του νερού σε κανένα από τα δίκτυα του νη σιού. Υπάρχει, βέβαια, η άποψη ότι το νερό της ΕΥΔΑΠ είναι ήδη χλωριωμένο. Όμως, το νερό της ΕΥΔΑΠ είναι χλωριωμένο, σύμφωνα με όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, σε βαθμό που να εξασφαλίζεται η ασφάλεια αυτού και μόνο. Η ανάμειξη του με πολΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 9

λαπλάσιες ποσότητες νερού από γεωτρήσεις και η κυκλοφορία του σε παλαιωμένα προβληματικά δίκτυα μέσα σε οικισμούς που δεν διαθέτουν αποχετευτικό σύστημα είναι προφανές ότι ακυρώνει αυτή την απολύμανση. Έλεγχος της ποιότητας του νερού Αντίθετα από την ποινική διαδικασία, στην περίπτωση του νερού πρέπει να αποδει χθεί η αθωότητα του, η συμμόρφωση του, δηλαδή, με τις προδιαγραφές. Η απουσία στοιχείων δεν είναι ένδειξη καταλληλότητας, αλλά το εντελώς αντίθετο. Η πληρότητα με την οποία πρέπει να γίνει η απόδειξη της καταλληλότητας του νερού είναι ανάλο γη με το μέγεθος της βλάβης που μπορεί να προκύψει, αν η εκτίμηση δεν είναι σω στή. Για παράδειγμα, ο περιπατητής που θα θελήσει να πιει νερό από κάποιο πηγάδι θα αρκεσθεί σε ενδείξεις όπως η καθαριότητα του χώρου, το σκέπασμα του πηγαδι ού, η ύπαρξη καθαρού κουβά, αν επιφανειακά νερά στραγγίζουν στο πηγάδι, αν υπάρχουν γάρω ζώα κ.λπ. Η επίσημη έκφραση είναι «υγειονομική αναγνώριση του χώρου». Σε περίπτωση που κάνει λάθος εκτίμηση κινδυνεύει μόνο η προσωπική του υγεία από μικροβιακή λοίμωξη. Αντίθετα, στην περίπτωση της μακρόχρονης υδροδότησης ολόκληρης κοινότητας από μια πηγή υδροληψίας θα απαιτηθούν επιπλέον στοιχεία και θα ληφθούν πρό σθετες προφυλάξεις, γιατί διακυβεύεται η υγεία περισσοτέρων ατόμων και με τον πρόσθετο κίνδυνο της χρόνιας βλάβης από χημικούς παράγοντες. Επιπλέον δε, ο υπεύθυνος της ύδρευσης δεν διακινδυνεύει μόνο την προσωπική του υγεία, την οποία στο κάτω κάτω την κάνει ό,τι θέλει, αλλά και την υγεία όλων των άλλων, την οποία έχει υποχρέωση να προφυλάξει. Έλεγχος της ποιότητας του νερού είναι η συνολική διαδικασία της συλλογής όλων των σχετικών πληροφοριών, του συσχετισμού και της αξιολόγησης τους, ώστε οι υπεύθυνοι της ύδρευσης και οι συναρμόδιες αρχές να γνωρίζουν ανά πάσα στιγ μή και να μπορούν να αποφανθούν με την απαιτούμενη κατά περίπτωση σιγουριά αν το διατιθέμενο νερό είναι μέσα στις απαιτήσεις του νόμου, να προχωρούν σε διορθω τικά μέτρα, αν χρειάζεται, να προβλέπουν ενδεχόμενα προβλήματα και να παίρνουν προληπτικά μέτρα και, τέλος, να ενημερώνουν τους καταναλωτές. Έλεγχος δεν είναι: - Η απόρριψη σχετικών πληροφοριών, επειδή προέρχονται από μη εξουσιοδο τημένα άτομα. - Η αναφορά σε άσχετες ή μη αντιπροσωπευτικές πληροφορίες ή σε πληροφο ρίες που δεν μπορούν να αξιολογηθούν. - Η μη αξιολόγηση των πληροφοριών. - Η επιλεκτική συλλογή και αξιολόγηση πληροφοριών, ώστε να σχηματιστεί μια προαποφασισμένη εικόνα. Ο έλεγχος της ποιότητας του πόσιμου νερού εξετάζεται διεξοδικά στην Υ2/4052/2000 εγκύκλιο του υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας, η οποία δημοσιεύεται Η ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΚΑΙ Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ

στο τεύχος αυτό. Επειδή ο νόμος Α5/288/86, στον οποίο αναφέρεται η εγκύκλιος αυ τή, έχει αντικατασταθεί από την Υ2/2600/2001, έχουν αλλάξει οι παράμετροι που εξε τάζονται κατά προτεραιότητα. Κατά τα άλλα, είναι πολύ διαφωτιστική για τις γενικές αρχές και απαιτήσεις του ελέγχου, από τις οποίες θέλω να υπογραμμίσω δύο σημεία σχετικά με τις εργαστηριακές εξετάσεις. Το ένα είναι η επισήμανση ότι οι εργαστηριακές εξετάσεις και ειδικά οι μικροβιο λογικές δεν αποτελούν τη μόνη βάση του ελέγχου, αλλά πρέπει να επιβεβαιώνονται από τα πορίσματα της υγειονομικής αναγνώρισης του δικτύου, διότι «κάθε εξέταση δεν αντικατοπτρίζει παρά την κατάσταση τη στιγμή της δειγματοληψίας, ενώ η ανα γνώριση επιτρέπει την επισήμανση των υπαρκτών και ακόμα δυνητικών κινδύνων». Το άλλο είναι ότι οι εργαστηριακοί έλεγχοι πρέπει να γίνονται με βάση συγκεκρι μένο πρόγραμμα παρακολούθησης σε αντιπροσωπευτικά προκαθορισμένα σημεία ολό κληρου του δικτύου διανομής. Ως προς τον έλεγχο των διαφόρων παραμετρικών τιμών, θέλω να κάνω κάποια σχόλια και παρατηρήσεις με ειδική αναφορά στην περίπτωση της Αίγινας. Ως προς τις οργανοληπτικές παραμέτρους, υπάρχει μια περίεργη κατάσταση. Ενώ αποτελούν κατά το νόμο καθοριστικό κριτήριο για το χαρακτηρισμό του νερού ως πόσιμο και παρόλο που υπάρχει καθημερινή δοκιμασία της γεύσης από χιλιάδες ανθρώπους με ομόφωνη απορριπτική ετυμηγορία, αυτό δεν αξιολογείται και δεν αναφέρεται σε καμία επίσημη έκθεση των υπευθύνων ύδρευσης ή των συναρμοδίων αρχών. (Αμφιβάλλω αν υπάρχει καν οποιοδήποτε είδος επίσημης έκθεσης.) Βρισκόμαστε έτσι να μιλάμε με σοβαροφανή επιχειρήματα για την καταλληλότητα ενός νερού, το οποίο κανείς δεν το πίνει και επομένως είναι εξ ορισμού μη πόσιμο. Το νερό του δικτύου έχει περιπέσει (δικαίως) σε ανυποληψία, έχει διαμορφωθεί η συνήθεια της χρήσης εμφιαλωμένου ακόμα και στο μαγείρεμα και θα χρειαστεί κά ποιο διάστημα με συνεχή και αδιάλειπτη παροχή αποδεδειγμένα πόσιμου (ως προς τις παραμέτρους) νερού πριν αυτό γίνει αποδεκτό από τους καταναλωτές, ώστε να εκ πληρώσει τον κύριο σκοπό για τον οποίο παρέχεται και να μπορεί να χαρακτηριστεί πόσιμο με όλη τη σημασία της λέξης. Σκοπός των χημικών εξετάσεων είναι να έχουμε μια κατά το δυνατόν πλήρη και αντιπροσωπευτική εικόνα των χημικών παραμέτρων που χαρακτηρίζουν ανά πάσα στιγμή το δίκτυο ύδρευσης. Καθοριστικός παράγοντας για την επίτευξη του σκοπού αυτού είναι όχι η ανάλυ ση καθαυτή αλλά ο σχεδιασμός του προγράμματος από τον υπεύθυνο της ύδρευσης, σε συνεργασία και με την έγκριση των συναρμοδίων αρχών, με προσεκτική επιλογή των σημείων δειγματοληψίας και των παραμέτρων που πρέπει να προσδιοριστούν. Εγκέφαλος του ελέγχου είναι ο σχεδιαστής του προγράμματος, ο οποίος θα κρί νει ποιες πληροφορίες του χρειάζονται για να ολοκληρώσει την εικόνα και στη συνέ χεια, αφού τις πάρει, θα τις αξιολογήσει, θα βγάλει τα συμπεράσματα του και θα προ χωρήσει στις απαιτούμενες ενέργειες. ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 9

Η γενική αρχή είναι να πάρουμε όσο γίνεται περισσότερες χρήσιμες πληροφορίες από όσο γίνεται λιγότερες αναλύσεις. Η εκτέλεση αναλύσεων «έτσι, χωρίς πρόγραμ μα» έχει ως αποτέλεσμα να φορτώνονται τα εργαστήρια με περιττή δουλειά, να γεμί ζουν τα συρτάρια των «υπευθύνων» με άχρηστες πληροφορίες και να δουλεύει το σύ στημα χωρίς κανένα έλεγχο. Γενική αξιωματική αρχή: Πριν πραγματοποιήσεις μια εξέταση αναλογίσου τι θα κάνεις ανάλογα με το αποτέλεσμα της εξέτασης. Αν ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα εσύ θα κάνεις το ίδιο πράγμα, δηλαδή τίποτε, τότε μην κάνεις την εξέταση. Το δίκτυο του τέως Δήμου Αίγινας μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα εργασίας για να σκιαγραφήσουμε ένα ορθολογικό πρόγραμμα χημικού ελέγχου. Η τροφοδότηση του δικτύου γίνεται εν μέρει από νερό της ΕΥΔΑΠ άριστης ποι ότητας και εν μέρει από νερό δημοτικών και ιδιωτικών γεωτρήσεων με κυμαινόμενα χαρακτηριστικά. Η πρόσμιξη γίνεται χωρίς πρόγραμμα, σε αναλογίες που καθορίζο νται από τις ανάγκες της κατανάλωσης και τη διαθεσιμότητα νερού διαφόρων προε λεύσεων. Το σύστημα παρουσιάζει βίαιες διακυμάνσεις μεταξύ ακραίων τιμών με κύ ριο (γνωστό) κυμαινόμενο συστατικό το θαλασσινό αλάτι. Κάτω από αυτές τις συν θήκες οποιαδήποτε χημική εξέταση είναι άχρηστη. Το πρώτο βήμα ελέγχου του συστήματος είναι η εξάλειψη των μεγάλων διακυ μάνσεων. Αυτό έγινε ήδη από τα μέσα Ιουνίου με τον αποκλεισμό κάποιων γεωτρή σεων, που πρακτικά αντλούσαν θάλασσα, και μέχρι σήμερα (τέλη Ιουνίου) η ποιότη τα του νερού από οργανοληπτική τουλάχιστον άποψη είναι σταθερά σε καλά επίπεδα. Για να είναι όμως μόνιμη η σταθεροποίηση αυτή πρέπει να εκτιμηθεί η δυναμικότη τα όλων των γεωτρήσεων ανεξάρτητα από το ιδιοκτησιακό τους καθεστώς με βάση τα στοιχεία της άδειας τους, που έχει η Νομαρχία Πειραιά, και σε σχέση με τις δυνατό τητες του υδροφορέα. Αυτή είναι δουλειά υδρογεωλόγου, ο οποίος αφού εκτιμήσει τα διαθέσιμα στοιχεία και κάνει τις απαραίτητες δοκιμασίες θα καθορίσει το βάθος άντλησης, την παροχή, το χρόνο άντλησης κ.λπ. για κάθε γεώτρηση. Έτσι, με βάση αξιόπιστα στοιχεία θα καθοριστούν οι εισροές και οι εκροές στο δίκτυο, όπως πολύ σωστά προτείνει ο κ. Βλαχάκης. Τότε και μόνο, αφού δηλαδή τακτοποιηθούν τα λογιστικά θέματα του συστήμα τος, μπορούμε να μιλήσουμε για αξιόπιστο χημικό έλεγχο. Ως προς τους χημικούς παράγοντες, κάθε σύστημα ύδρευσης περιέχει αυτά που του βάζουμε. Αν ελέγξουμε το νερό της τροφοδοσίας, γνωρίζουμε τι κυκλοφορεί στο δίκτυο. Το νερό της ΕΥΔΑΠ δεν χρειάζεται άλλο χημικό έλεγχο, εκτός ίσως από μέτρηση της αγωγιμότητας κατά την παραλαβή για να αποκλειστεί η υποψία της πρόσμειξης με θάλασσα. Στο νερό των γεωτρήσεων πρέπει αρχικά να γίνει έλεγχος για βαρέα μέταλλα, για τα οποία δεν υπάρχει καμία πληροφορία μέχρι τώρα. Παρά το ότι δεν υπάρχει στην Αίγινα βιομηχανική μόλυνση, που είναι η κύρια πηγή βαρέων μετάλλων, υπάρχει πά ντα το ενδεχόμενο της διαλυτοποίησης από το νερό συστατικών των πετρωμάτων του Η ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΚΑΙ Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ

υπεδάφους. Ενδείξεις του τι είναι πιθανό να εμφανιστεί στο νερό μπορεί να δώσει ο γεωχημικός χάρτης της περιοχής. Παραθέτω ένα παράδειγμα για τα ενδεχόμενα προβλήματα σε γεωτρήσεις, ειδικά όταν ο υδροφορέας έχει θαλασσώσει λόγω υπεράντλησης, από τα Χημικά

Χρονικά,

τ. 10/2003. Το Μάιο του 2002, ύστερα από έντονες διαμαρτυρίες πολιτών για το υφάλμυρο νερό, καθώς και από παραστάσεις του τμήματος Β. Αιγαίου της Ένωσης Ελλήνων Χημικών προς το Δήμο και τη Νομαρχία Χίου, έγινε για πρώτη φορά προσδιορισμός κάποιων βαρέων μετάλλων στο νερό γεωτρήσεων. Διαπιστώθηκαν περιεκτικότητες σε υδράργυρο έως και επτά φορές υψηλότερες από την ανώτατη επιτρεπτή. Η επιστη μονική επιτροπή, που συγκροτήθηκε από γεωλόγους και χημικούς, αφού απέκλεισε το ενδεχόμενο μόλυνσης από παρακείμενη χωματερή και με αφετηρία την ύπαρξη ορυκτών του υδραργύρου στην περιοχή, πρότεινε ένα θεωρητικό μοντέλο που εξη γούσε τη διαλυτοποίηση του κανονικά αδιάλυτου ορυκτού του υδραργύρου από τη δράση του αλμυρού νερού. Το μοντέλο αυτό επαληθεύτηκε με τη συστηματική πα ρακολούθηση επί ένα χρόνο (140 αναλύσεις για υδράργυρο στο νερό γεωτρήσεων), κατά την οποία διαπιστώθηκε ότι η περιεκτικότητα σε υδράργυρο ακολουθούσε τη διακύμανση της αλατότητας που εμφανιζόταν εποχικά λόγω υπεράντλησης. Επίσης, αποδείχτηκε και με ανεξάρτητη πειραματική μέθοδο. Το πρόβλημα ελέγχθηκε μερι κώς με τον περιορισμό της άντλησης. Στην περίπτωση της Αίγινας, αν οι αρχικές αναλύσεις για βαρέα μέταλλα δώσουν αρνητικά αποτελέσματα, δεν χρειάζεται να επαναληφθούν παρά μόνο αν υπάρξουν σαφείς ενδείξεις κίνδυνου. Οι χημικές παράμετροι, που πρέπει να προσδιορίζονται σε μόνιμη βάση με δειγματοληψίες σε δεξαμενές και σημεία του δικτύου, τα οποία θα επιλεγούν ύστερα από προσεκτική εκτίμηση των χαρακτηριστικών του δικτύου, είναι αυτές που ορίζει ο νόμος για τη δοκιμαστική και ελεγκτική παρακολούθηση με τη συ χνότητα που επίσης ορίζει ο νόμος. Να διευκρινίσουμε εδώ ότι υπάρχει μεν στο νό μο ένα κανονιστικό πλαίσιο που καθορίζει, καταρχάς, τα σχετικά με τα παραπάνω θέ ματα, υπάρχει όμως ρητή πρόβλεψη σε διάφορα σημεία ότι εναπόκειται στη διακρι τική ευχέρεια της συναρμόδιας αρχής να τροποποιεί με αιτιολογημένη απόφαση της αυτό το πλαίσιο, ώστε σε κάθε περίπτωση να εκπληρώνεται ο σκοπός του ελέγχου. Στον έλεγχο υπολειμματικού χλωρίου θα αναφερθώ μαζί με το μικροβιολογικό έλεγχο, γιατί αν και πρόκειται για χημική παράμετρο, είναι δείκτης της ασφάλειας από μικροβιολογική άποψη. Επίσης, είναι απαραίτητος ο συνεχής επιτόπιος έλεγχος της αγωγιμότητας στο νε ρό των γεωτρήσεων για την παρακολούθηση της διακύμανσης της αλατότητας, που είναι σήμα κινδύνου. Ηλεκτρική αγωγιμότητα του νερού είναι η ευκολία με την οποία περνάει το ηλε κτρικό ρεύμα μέσα από το νερό. Η αγωγιμότητα του νερού μεγαλώνει ανάλογα με την ποσότητα των διαλυμένων αλάτων. Αν και δεν μας δίνει πληροφορίες για το είδος των ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 9

διαλυμένων αλάτων, είναι ένας ασφαλής τρόπος για να παρακολουθήσουμε την πε ριεκτικότητα, όταν η χημική σύσταση είναι περίπου γνωστή. Η μέτρηση της αγωγιμότητας αποτελεί αυτή τη στιγμή μία από τις χρησιμότερες και ασφαλέστερες μεθόδους για τον έλεγχο και τη διαχείριση νερού κάθε κατηγορίας. Ελέγχεται η ποιότητα υπερκαθαρού αποσταγμένου νερού, η αποτελεσματικότητα της αφαλάτωσης θαλασσινού νερού, η λειτουργία αρδευτικών συστημάτων και με τη δυ νατότητα να ελέγχεται αυτόματα η προσθήκη στο νερό της άρδευσης ελεγχόμενης πο σότητας από διάλυμα λιπάσματος, η ποιότητα βιομηχανικών αποβλήτων κ.λπ. Τα κύρια προσόντα της μεθόδου είναι η ευκολία και η ταχύτητα της μέτρησης, που μπορεί να γίνει σε λίγα δευτερόλεπτα από ανειδίκευτο προσωπικό, η δυνατότη τα συνεχούς ελέγχου και αυτόματης καταγραφής, η δυνατότητα ελέγχου αυτοματο ποιημένων συστημάτων - από απλή ειδοποίηση έως πολύπλοκους χειρισμούς σε μια γραμμή παραγωγής και, τελευταίο αλλά πολύ σημαντικό, το σχετικά μικρό κόστος του εξοπλισμού. Στην Αίγινα, οι απλοί ιδιώτες έσπευσαν να εκμεταλλευτούν τις δυνατότητες της αγωγιμομετρίας για να αποφασίσουν πότε θα ποτίσουν αποφεύγοντας τις περιόδους με εγκληματικά υψηλή αλατότητα του νερού. Οι υπεύθυνοι της ύδρευσης προτιμούν να περιμένουν 15 μέρες για την απάντη ση του εργαστηρίου και για τιμές που αλλάζουν μέσα σε λεπτά της ώρας. Και μάλι στα, όταν τα φθηνότερα φορητά αγωγιμόμετρα μεγέθους στυλό κοστίζουν 70 ευρώ, τα καλύτερα φορητά όργανα με ανταλλακτικά και τεχνική υποστήριξη δεν ξεπερνούν τα 300 ευρώ, ενώ ένα εργαστηριακό όργανο έχει τιμή της τάξης των 500 ευρώ. Οι μικροβιολογικές παράμετροι του νερού πρέπει να προσδιορίζονται πάντα στη βρύση του καταναλωτή, καθώς η μόλυνση μπορεί να συμβεί σε οποιοδήποτε σημείο του δικτύου. Καθώς οι επιπτώσεις από μικροβιακή μόλυνση είναι άμεσες, η μικρο βιολογική ανάλυση μόνο επεξηγηματική χρησιμότητα έχει, αφού γίνει η ζημιά. Για το λόγο αυτό, η υγειονομική διάταξη Υ14/5673/57 προβλέπει την υποχρεωτική προλη πτική απολύμανση του νερού των δικτύων που εξυπηρετούν πάνω από 3.000 άτομα, εκτός αν η κατάσταση του δικτύου είναι τόσο καλή που να αποκλείεται ο κίνδυνος μόλυνσης. Αρμόδια αρχή να το κρίνει είναι η Διεύθυνση Δημόσιας Υγιεινής της Νο μαρχίας, η οποία μπορεί επίσης να αποφασίσει και την υποχρεωτική απολύμανση του νερού μικρότερων δικτύων, αν κρίνει ότι αυτό επιβάλλεται λόγω ειδικών συνθη κών (κίνδυνοι μόλυνσης, θέρετρα, τουριστικά κέντρα κ.λπ.). Εξ όσων γνωρίζω, δεν υπάρχει απόφαση της Υπηρεσίας Υγείας της Νομαρχίας Πειραιά που να απαλλάσσει το Δήμο της Αίγινας από την υποχρέωση του να απολυμαίνει το νερό του δικτύου - άρα ο Δήμος σαφώς παρανομεί, όσον αφορά τουλάχι στον το δίκτυο του τέως Δήμου Αίγινας. Γενικότερα, δεν έχω υπόψη μου καμία έκθεση, οποιασδήποτε υγειονομικής αρ χής, που να αναφέρεται στα επιμέρους δίκτυα ύδρευσης της Αίγινας, να αποτιμά τους κινδύνους μικροβιακής μόλυνσης και να αποφαίνεται για την αναγκαιότητα ή μη της Η ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΚΑΙ Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ

προληπτικής απολύμανσης του νερού, όπως προβλέπεται στην παραπάνω υγειονο μική διάταξη. Η μέθοδος απολύμανσης που προβλέπεται, καταρχάς, από το νόμο είναι η χλω ρίνη και μάλιστα σε επίπεδα που να εξασφαλίζουν ότι το υπόλειμμα του ελευθέρου χλωρίου στα ακρότατα σημεία του δικτύου θα είναι τουλάχιστον 0,2 mg/1. (Ο νόμος Υ2/2600/2001 δεν θέτει ακριβές όριο και συνιστά να ελαττωθεί η περιεκτικότητα υπο λειμματικού χλωρίου στο χαμηλότερο επίπεδο χωρίς να θίγεται η μικροβιοκτόνος δράση). Για να εξασφαλιστούν αυτά τα επίπεδα χλωρίου, ο υπεύθυνος της ύδρευσης είναι υποχρεωμένος να μετρά καθημερινά με δικά του μέσα τα επίπεδα χλωρίου σε τρία, τουλάχιστον, σημεία του δικτύου. Πιστεύω ότι αν δεν γίνουν ολοκληρωμένες υγειονομικές αναγνωρίσεις όλων των δικτύων της Αίγινας και αν δεν εφαρμοστεί η προληπτική απολύμανση του νερού τό σο εκεί που είναι υποχρεωτική από το νόμο όσο και εκεί που θα κριθεί απαραίτητο, οποιοσδήποτε μικροβιολογικός έλεγχος θα είναι προσχηματικός. Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει σοβαρός κίνδυνος από μικροβιακές μολύνσεις, γιατί το νερό δεν πίνεται και ίσως αυτό να καθησυχάζει τους υπευθύνους. Αν όμως ελεγχθεί η αλατότητα και η γεύση του νερού γίνει αποδεκτή από τους καταναλωτές, ο μικροβιακός κίνδυνος θα ανακτήσει όλη του τη σοβαρότητα. Επειδή συχνά οι υπεύθυνοι της ύδρευσης και οι συναρμόδιες αρχές αναφέρονται στις εκθέσεις χημικής ή μικροβιολογικής ανάλυσης, όχι για να δώσουν στοιχεία αλ λά για να επικαλεστούν τη γνωμάτευση του χημικού ή μικροβιολόγου, αποφεύγοντας έτσι να εκφράσουν άποψη και να αναλάβουν ευθύνη, ανακύπτει θέμα ευθύνης αρ μοδιότητας και δικαιοδοσίας. Ο νόμος Α2/2600/2001 σαφώς περιγράφει τις υποχρεώσεις, τις αρμοδιότητες και τη δικαιοδοσία όλων των εμπλεκομένων φορέων. Η ευθύνη και η αρμοδιότητα των εργαστηριακών παραγόντων (χημικών και μικροβιολόγων) περιορίζεται στο να εκτε λέσουν με επιστημονική συνέπεια τις αναλύσεις δειγμάτων που άλλοι πήραν και για παραμέτρους που άλλοι επέλεξαν. Η γνωμάτευση τους, ως προερχόμενη από μια απλή αντιπαραβολή αριθμών, έχει καθαρά διακοσμητικό χαρακτήρα. Ακόμα και αν η αντιπαραβολή αυτή έγινε απρόσεκτα και προέκυψε λανθασμένη γνωμάτευση, και υπό την προϋπόθεση ότι η ανάλυση καθαυτή έγινε με την απαιτούμενη προσοχή, δεν δη μιουργείται πρόβλημα, γιατί δεν είναι αυτοί που έχουν την αρμοδιότητα να αξιολο γήσουν τα στοιχεία και τη δικαιοδοσία να προχωρήσουν στις απαιτούμενες ενέργει ες. Την αρμοδιότητα αυτή και τη δικαιοδοσία την έχουν, μέσα σε όρια που περιγρά φονται από τον ίδιο νόμο, ο υπεύθυνος της ύδρευσης και οι συναρμόδιες αρχές. Αν αυτοί δεν κάνουν την αξιολόγηση (των πρωτογενών στοιχείων και όχι της γνωμάτευ σης) τότε υπάρχει πρόβλημα με πάρα πολλές διαστάσεις. Παράδειγμα: Στις 15/10/2003 έγιναν δύο δειγματοληψίες σε καταστήματα της Λ. Δημοκρατίας, στους αριθμούς 2 και 20 αντίστοιχα. Τα αποτελέσματα των αναλύσεων ως προς τα χλωριούχα ήταν 263 mg/1 και 174 mg/1 αντίστοιχα. Και στις δύο περιΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 9

πτώσεις, η γνωμάτευση του χημικού ήταν: «Το δείγμα είναι σύμφωνο με την υγειο νομική Διάταξη Α5/288/1986 ως προς τις εξετασθείσες περαμέτρους.» Δεδομένου ότι στον αναφερόμενο νόμο (που ίσχυε τότε) το ενδεικτικό επίπεδο των χωριούχων ήταν 25 mg/1, και με τη σημείωση ότι η «κατά προσέγγιση συγκέ ντρωση πάνω από την οποία υπάρχει κίνδυνος να προκληθούν συνέπειες είναι 200 mg/1», η γνωμάτευση για το πρώτο από τα δείγματα είναι προφανώς λάθος. Ωστόσο, ο υπεύθυνος ύδρευσης, αρμόδιος επαναλαμβάνω για να αξιολογήσει τις τιμές, δεν δί νει σημασία και πολύ περισσότερο δεν προβληματίζεται από το γεγονός ότι δύο γει τονικά σημεία του δικτύου εμφανίζουν για την ίδια χρονική στιγμή τιμές που διαφέ ρουν μεταξύ τους κατά 50%. Επιπλέον δε, έξι μήνες μετά, δίνει αυτές τις δύο εκθέσεις χημικής ανάλυσης ως απά ντηση, χωρίς άλλο σχόλιο, στο γραπτό ερώτημα μου αν το νερό του δικτύου στο Λεόντι είναι σύμφωνο με τις προδιαγραφές του νόμου. Όταν δόθηκε η απάντηση αυτή, υπήρ χαν ήδη άλλες δύο πρόσφατες εκθέσεις από δειγματοληψίες στις 10/2/2004 με αρνητική γνωμάτευση ως προς τα χλωριούχα, για τις οποίες ο υπεύθυνος ύδρευσης εσιώπησε. Εδώ έχουμε μια σύνθετη περίπτωση «υπευθύνου», ο οποίος δεν αξιολογεί τα στοιχεία για να διαμορφώσει την υπεύθυνη άποψη που από το νόμο είναι υποχρεω μένος να έχει, χρησιμοποιεί έγγραφα όχι για να τεκμηριώσει άποψη, όπως θα ήταν θεμιτό, αλλά με σκοπό να μετακυλίσει την ευθύνη οχυρωνόμενος πίσω από γνωμα τεύσεις, οι οποίες, ανεξάρτητα από την ορθότητα τους, δεν μπορούν να απαντήσουν στο συνολικό ερώτημα και, τέλος, αντί πληροφόρησης αφήνει την εξαγωγή συμπε ρασμάτων στον καταναλωτή και μάλιστα φροντίζοντας να επιλέξει τα στοιχεία που εμφανίζει, ώστε να οδηγούν σε συγκεκριμένο βολικό συμπέρασμα. Στην αρχή αυτού του άρθρου έκανα, καθ' υπερβολή, ένα παραλληλισμό ανάμεσα σε δύο περιπτώσεις αναφέροντας ως κοινό στοιχείο τη δυσπιστία των καταναλωτών απέναντι στα εντεταλμένα όργανα της πολιτείας. Πιστεύω ότι είναι χρήσιμη μια αντι διαστολή των δύο περιπτώσεων. Στην περίπτωση του Τσερνομπίλ επρόκειτο για ένα φαινόμενο πρωτοφανούς με γέθους σε παγκόσμια κλίμακα, που μέσα σε μερικές μέρες οδήγησε σε καταστάσεις για τις οποίες κανένας από τους υπευθύνους και αρμοδίους δεν είχε προηγούμενη εμπει ρία και κατά συνέπεια δικαιολογημένα αυτοσχεδίαζε. Στην περίπτωση του ελέγχου του πόσιμου νερού στην Αίγινα έχουμε να κάνουμε με ένα θέμα που είναι γνωστό για δεκαετίες, για το οποίο υπάρχει πλήρες νομικό πλαί σιο, υπάρχει εξαντλητική επιστημονική διερεύνηση, υπάρχει τεχνογνωσία, υπάρχουν στην κυριολεξία εκατοντάδες προηγούμενα στην Ελλάδα και μόνο. Δεν βρίσκω καμία δικαιολογία για την ανυπαρξία ελέγχου στο νερό που παρέχεται από τα δίκτυα της Αίγινας, καθώς και για την έλλειψη ενημέρωσης των καταναλωτών. Θεωρώ επιβεβλημένο να τελειώσω με μια πρόταση. Στη συγκέντρωση της 6/6/2004, ο κ. Σαραντάκος πρότεινε τη δημιουργία επιστημονικής επιτροπής για να μελετήσει το θέμα του νερού. Μέσα στο αγωνιστικό πνεύμα της στιγμής, η πρόταση απορρίφθηκε ως Η ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΚΑΙ Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ

άλλη μια παραπομπή του θέματος στις ελληνικές καλένδες. Θέλω να επαναφέρω αυτή την πρόταση κάτω από πιο νηφάλιες συνθήκες και με κάποιες εξηγήσεις. Μέχρι να λυθεί τελικά το πρόβλημα της ύδρευσης της Αίγινας (όποια και αν εί ναι η λύση αυτή) θα περάσει ένα μεγάλο χρονικό διάστημα που η διαχείριση του νε ρού θα εξακολουθήσει να γίνεται από το Δήμο Αίγινας. Υπάρχουν πολιλά επιμέρους θέματα που αν και δεν λύνουν το συνολικό πρόβλημα, έχουν μεγάλη επίδραση στην εξομάλυνση οξέων προβλημάτων. Τέτοια θέματα είναι η οργάνωση της Υπηρεσίας Ύδρευσης, ο έλεγχος της ποιότητας, η διαχείριση του νερού από γεωτρήσεις, τα μι κρά έργα για εμπλουτισμό του υδροφορέα, η ενημέρωση του κοινού κ.λπ. Για τα θέ ματα αυτά, ακόμα και αν υπάρχει η καλή πρόθεση των αρμοδίων, δεν υπάρχει πάντα η εμπειρία και η επάρκεια. Αντίστοιχα, υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι έχουν επαγγελματική εμπειρία και εξει δικευμένες γνώσεις, χωρίς πολιτικές δεσμεύσεις ή οικονονομικά συμφέροντα, οι οποίοι έχουν κατά καιρούς εκφράσει απόψεις για τα παραπάνω θέματα και έχουν προσφερθεί να πλαισιώσουν το Δήμο στο μέτρο των δυνατοτήτων τους. Ας πάρει ο Δήμος την πρωτοβουλία να αξιοποιήσει αυτή την προσφορά και να δημιουργήσει μια ομάδα ανθρώπων που θα μπορούν να αξιολογήσουν καταστάσεις, προβλήματα και προτάσεις και θα μπορούν, σε τελευταία ανάλυση, να συντάξουν και ένα δελτίο ενημέρωσης του κοινού που να είναι αξιόπιστο. Απαραίτητη προϋπόθεση για τη συνεργασία είναι οι άνθρωποι αυτοί να έχουν άμεση πρόσβαση σε όλα τα υπάρχοντα στοιχεία χωρίς να περιμένουν δύο μήνες την απάντηση. Στη χειρότερη περίπτωση δεν θα δουλέψει το σύστημα χωρίς να έχουμε χάσει τίποτε. Στην καλύτερη περίπτωση ο Δήμος Αίγινας θα έχει δωρεάν συμβούλους. ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 9

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΑΡΑΝΤΑΚΟΣ*

Λίγα ακόμα λόγια για ιο πρόβλημα ιης ύδρευσης

ε την ευκαιρία της ανοιχτής συγκέντρωσης που έγινε στις 6/6/04 και με αφορ μή τα όσα ακούστηκαν σε αυτήν, θα ήθελα να διευκρινίσω ορισμένα στοιχεία.

Στη σύντομη μελέτη μου που δημοσιεύτηκε στο 7ο τεύχος της Αίγιναίας, πριν από ένα περίπου χρόνο, είχα προσπαθήσει να προσεγγίσω σφαιρικά το πρόβλημα της ύδρευσης της Αίγινας, τονίζοντας ότι η επιδίωξη μονοσήμαντης επίλυσης του εγκυ μονεί κινδύνους. Η άποφή μου, την οποία εκθέτω στη μελέτη αυτή, αλλά και την οποία είχα υπο στηρίξει τα τελευταία είκοσι χρόνια με πλήθος δημοσιεύσεων σε τοπικά έντυπα, κα θώς και σε ημερίδες και συγκεντρώσεις σχετικές με αυτό το θέμα, είναι ότι η προ σφυγή σε μία και μόνη πηγή νερού (συγκεκριμένα, στο δίκτυο της ΕΥΔΑΠ), όσο άφθονη και ανεξάντλητη να φαίνεται σήμερα, μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφή. Ένα χρόνο μετά επιμένω ακόμη περισσότερο στη θέση μου αυτή και πιστεύω πως οι εξελίξεις με δικαιώνουν. Αυτή τη στιγμή, η μεν ΕΥΔΑΠ δηλώνει απρόθυμη να αναλάβει το έργο της σύν δεσης της Αίγινας με υποθαλάσσιο αγωγό με το δίκτυο της, η δε Δημοτική Αρχή εί ναι εκ των πραγμάτων ανίκανη να το προχωρήσει. Η Δημοτική Αρχή, όμως, δεν είναι μόνο ανίκανη να αναλάβει έργο τέτοιας κλί μακας, αλλά δείχνει απρόθυμη να προχωρήσει και στη σύσταση Δημοτικής Επιχεί ρησης Ύδρευσης Αποχέτευσης, που αποτελεί κατά γενική ομολογία το πρώτο βήμα και την απαραίτητη προϋπόθεση για την ορθή αντιμετώπιση του προβλήματος. Η προβαλλόμενη δικαιολογία, ότι η σύσταση παρόμοιας δημοτικής επιχείρησης συνεπάγεται μεγάλες δαπάνες, τις οποίες δεν μπορεί να αντέξει ο Δήμος, κατά τη γνώ μη μου δεν ευσταθεί. Εν πρώτοις, η σχετική νομοθεσία (Νόμος 1069/80 - ΦΕΚ 191 Α) προνοεί τόσο για τα κίνητρα που απολαμβάνουν οι Δήμοι, οι οποίοι προχωρούν στη σύσταση παρόμοιων Επιχειρήσεων Ύδρευσης Αποχέτευσης, αλλά και καθορίζει ρητά τους πόρους των επιχειρήσεων αυτών και τον αριθμό του προσωπικού τους, με γάλο ποσοστό του οποίου προέρχεται από μετάταξη υπηρετούντων ήδη δημοτικών υπαλλήλων. Στη συγκεκριμένη περίπτωση του Δήμου της Αίγινας μεγάλο μέρος της απαιτούμενης δαπάνης για τη σύσταση της Επιχείρησης Ύδρευσης Αποχέτευσης εί ναι ήδη εξασφαλισμένο και εξηγούμαι πώς: Τα τελευταία (δέκα τουλάχιστον) χρόνια οι μηνιαίες αποζημιώσεις (για έξοδα παΛΙΓΑ ΑΚΟΜΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΥΔΡΕΥΣΗΣ

* Ο Δημήτρης Σαραντάκος είναι ^ κ ό ς Μηχανικός.

ραστάσεως κ.λπ.), του Δημάρχου, των δύο Αντιδημάρχων και του Προέδρου του Δη μοτικού Συμβουλίου καθορίζονται (σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία που διέπει τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης) με βάση το ύψος του ετήσιου προϋπο λογισμού του Δήμου. Σήμερα, ο προϋπολογισμός αυτός είναι υπέρμετρα αυξημένος, γιατί περιλαμβά νει όλες τις δαπάνες τις σχετικές με την ύδρευση και αποχέτευση, οι οποίες δεν αφο ρούν μόνο την αξία του νερού που προμηθεύεται ο Δήμος από την ΕΥΔΑΠ και τις γε ωτρήσεις, αλλά και όλα τα έξοδα για τη συντήρηση και επέκταση του δικτύου, των δημοτικών δεξαμενών κ.ά. Για παράδειγμα, το 2003, το σύνολο των ετήσιων αποζη μιώσεων των τεσσάρων δημοτικών αρχόντων έφτασε στο πολύ σεβαστό ποσό των 95.000 ευρώ. Με τη σύσταση Δημοτικής Επιχείρησης Ύδρευσης Αποχέτευσης όλες αυτές οι δαπάνες θα αφαιρεθούν από το δημοτικό προϋπολογισμό, με αποτέλεσμα, από τον περιορισμό και μόνο των αποζημιώσεων των δημοτικών αρχόντων περίπου στο ήμι συ, να προκύψει σημαντική οικονομία και να βρεθούν τα κονδύλια που θα χρηματο δοτήσουν τη σύσταση. Πέραν όμως αυτού, η ίδρυση και λειτουργία Δημοτικής Επιχείρησης Ύδρευσης Αποχέτευσης, που θα αναγορευθεί ο μοναδικός ανεξάρτητος διαχειριστής όλων των θεμάτων που άπτονται της ύδρευσης και αποχέτευσης, θα κάνει δυνατά τη σφαιρική, επιστημονική και ορθολογική αντιμετώπιση τους. Σήμερα στην Ελλάδα λειτουργούν με επιτυχία και κερδοφορία δεκάδες παρόμοι ες επιχειρήσεις. Πρόκειται για έναν επιτυχή θεσμό, που στην εικοσαετία της εφαρμο γής του έχει συσσωρεύσει πολύτιμη πείρα. Εφόσον ιδρυθεί και λειτουργήσει και στην Αίγινα, θα μπορέσει να εκτιμήσει ρε αλιστικά και με χρονικό ορίζοντα τουλάχιστον μίας δεκαετίας τις υδατικές ανάγκες του νησιού, να μελετήσει τις ενδεικνυόμενες λύσεις και να σχεδιάσει τα απαιτούμε να έργα. Επαναλαμβάνω επιτροχάδην αυτές τις λύσεις, τονίζοντας ότι η τεχνολογική πρό οδος έχει κάνει μερικές από αυτές εξαιρετικά προσιτές: • Συγκέντρωση των ομβρίων με κάθε είδους και μεγέθους ομβροδέκτες, από τις οικιακές στέρνες ώς τις εκτεταμένες λιμνοδεξαμενές. • Εμπλουτισμός των υπεδαφίων υδατικών οριζόντων, με ταυτόχρονη παρεμπό διση της μόλυνσης τους με βοθρολύματα. 0

Αφαλάτωση του θαλασσινού νερού ή του υφάλμυρου νερού των γεωτρήσεων.

Ανάκτηση νερού κατάλληλου για άρδευση από τις εγκαταστάσεις βιολογικού καθαρισμού, οι οποίες επιβάλλεται να γίνουν παράλληλα με την κατασκευή ολο κληρωμένου δικτύου αποχέτευσης, όχι μόνο στην πόλη αλλά και στα χωριά.

Αποφυγή των διαρροών με ανακατασκευή του δικτύου ύδρευσης και στεγανο ποίηση των δημοτικών δεξαμενών.

Τα έργα που θα γίνουν για την υλοποίηση αυτών των λύσεων, εκτός του ότι θα ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ. ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ. 9

δημιουργήσουν πολλές (και μόνιμες) θέσεις εργασίας, θα βελτιώσουν το φυσικό πε ριβάλλον και γενικότερα θα ωφελήσουν πολλαπλά το νησί. Απομένει, όμως, αναπάντητο ένα καίριο ερώτημα: καλά και άγια όλα αυτά, αλλά στο μεταξύ τι γίνεται; Από πού θα υδρεύεται η Αίγινα; Η απάντηση είναι μία: θα εξακολουθήσει να εισάγει νερό (από την ΕΥΔΑΠ ή από αλλού) αλλά με διαφορετικούς όρους και τρόπους. Η Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης Αποχέτευσης, που δεν θα κουβαλά στη ράχη της τις αμαρτίες και τα χρέη της δημοτικής διαχείρισης, θα ναυλώσει προσωρινά δυο ή και τρία βυτιοφόρα πλοία και θα φέρνει νερό, χωρίς τη μεσολάβηση επιχειρηματία. Αυτό θα είναι το πρώτο βήμα. Το δεύτερο θα είναι να αρχίσουν αμέσως να σχε διάζονται, να μελετούνται και να υλοποιούνται σταδιακά τα έργα που προαναφέρω. Οι Κινέζοι λένε: «Ένα ταξίδι χιλίων μιλίων αρχίζει με ένα βήμα». Ας κάνουμε το βήμα αυτό πριν να είναι αργά.

1ϊ

ΛΙΓΑ ΑΚΟΜΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΥΔΡΕΥΣΗΣ

SJI

/?• :£•

•''•: •••'^%'Α

WÈ8.

; 1 §!fff

#*§s

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 9

ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΟΥΤΣΑΤΣΟΣ*

Θα «ωριμάσει» η λύση χου προβλήματος ιης ύδρευσης;

ο πρόβλημα της ύδρευσης είναι ίσως το μεγαλύτερο πρόβλημα του νησιού, πά

ντως είναι το πρόβλημα που ανέκαθεν μας ταλαιπωρούσε και μας ταλαιπωρεί

καθημερινά, είναι το πρόβλημα που οξύνεται και γίνεται αιτία δημιουργίας άλλων προβλημάτων. Το πρόβλημα της ύδρευσης είναι ένα κλασικό παράδειγμα των σχέσε

ων των κάθε είδους εξουσιών τόσο μεταξά τους όσο και με τους πολίτες (ή μάλλον τους υπηκόους) ενός τόπου. Το ιστορικό του προβλήματος αυτού μπορεί να φανε ρώσει όχι μόνο πολλές πτυχές του αλλά ίσως και τρόπους παρέμβασης κοινωνικών δυνάμεων για την επίλυση του. Οπωσδήποτε το εγχείρημα είναι μεγάλο και τα μέσα πενιχρότατα, δηλαδή η μνή μη και ένα μικρό προσωπικό αρχείο. Κανείς όμως δεν ενδιαφέρεται για λεπτομέρει ες, αλλά για σημαντικά στοιχεία. Ελπίζω επίσης ότι γίνεται κατανοητό πως σε τέτοια θέματα, που φτάνουν μέχρι το σήμερα, υπάρχουν προσωπικές απόψεις ή ανεπιβε βαίωτες πληροφορίες. Η διατήρηση εξάλλου όσο το δυνατόν περισσότερων μυστι κών διατρέχει όλη την τελευταία τριακονταετία, όπως θα δούμε στη συνέχεια. Στο προηγούμενο τεύχος της Αίγιναίας και με τον τίτλο «Το οικολογικό έγκλημα» είχα θέσει το θέμα (και το ιστορικό) της καταλήστευσης των υδάτινων πόρων του νη σιού, που έγινε την τελευταία τριακονταετία και συνεχίζεται να γίνεται. Αναγκαστικά ορισμένα σημεία θα επαναληφθούν, αν και θα ορώνται από διαφορετική σκοπιά, αυ τή της κάλυψης των αναγκών ύδρευσης των κατοίκων. Είναι, επίσης, κατανοητό ότι τα περισσότερα ιστορικά στοιχεία μέχρι το 1998 αφορούν τον τέως Δήμο Αίγινας και ότι η «προϊστορία» της λειψυδρίας του νησιού έχει ήδη εκτεθεί πολλές φορές, χωρίς βέβαια ποτέ να έχουν αντληθεί συμπεράσματα από τους υπεύθυνους για τη λύση του προβλήματος. Οι πλέον σημαντικοί σταθμοί στη μεταπολεμική εποχή ήταν η πρώτη γεώτρηση (Περιβόλα), για την οποία ειπώθηκε ότι έλυσε το πρόβλημα της Αίγινας (!) και η κα τασκευή του υπόγειου δίκτυου ύδρευσης στη διάρκεια της δικτατορίας. Η άνοδος του βιοτικού επιπέδου και η αύξηση του πληθυσμού (ιδίως το καλοκαίρι) οδήγησαν στην υπεράντληση και την εξάντληση των πρώτων γεωτρήσεων, χωρίς βέβαια να βγει κάποιο συμπέρασμα. Αντίθετα, οδήγησε (αργότερα) στην αύξηση του αριθμού των ,

ι,

γεωτρήσεων. Μπήκε, όμως, στη ζω η του νησιού το υδροφόρο σκάφος. Η κατασκευή του δικτύου ύδρευσης ήταν σημαντικό γεγονός για τους κατοίκους ΘΑ «ΩΡΙΜΑΣΕΙ» Η ΛΥΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΥΔΡΕΥΣΗΣ;

* Ο Μιχάλης Μουτσάτσος είναι

Γεωπόν£Μ

Δημοσιογραφεί από

.Α ,

δικά η Ai 59

της πόλης, αφού έφερε το νερό σχεδόν οε όλα τα σπίτια της. Δεν έλυσε, βέβαια, το πρό βλημα της λειψυδρίας, αλλά μάλλον το επέτεινε, αφού -όπως ήταν φυσικό- αύξησε την κατανάλωση. Οι διακοπές νερού ήταν πολύ συχνές το καλοκαίρι, γεγονός που οδήγη σε πολλούς κατοίκους να εγκαταστήσουν στις ταράτσες τους τεπόζιτο με φλοτέρ, ώστε να διατηρείται πάντα γεμάτο. Η έλλειψη νερού και πιθανώς η μικρή τότε ευαισθησία των υδρομέτρων οδήγησε για μερικά χρόνια το Δήμο στην απαγόρευση των φλοτέρ! Το δίκτυο, όμως, έφερε και άλλα προβλήματα. Αμέοως μετά τη μεταπολίτευση, το πρώτο εκλεγμένο δημοτικό συμβούλιο κλήθηκε να αντιμετωπίσει ένα μεγάλο πρό βλημα: τις εκτεταμένες κακοτεχνίες του δικτύου, οι οποίες είχαν γίνει από τον (προ φανώς προστατευόμενο από τη χούντα) εργολάβο και γίνονταν αντιληπτές προτού καν παραληφθεί επισήμως το δίκτυο. Μετά από δύο χρόνια άκαρπων συζητήσεων και παζαριών, το δημοτικό συμβούλιο δεν συμφώνησε να καταγγείλει το έργο και το παρέλαβε. Οι μεγάλες απώλειες και τα πολλά έξοδα συντήρησης είναι η κατάσταση εδώ και πολλά χρόνια, εκτός του ότι οι αγωγοί έγιναν δυστυχώς από αμίαντο, αν και από τότε υπήρχε η τάση της αντικατάστασης του από PVC. Την ίδια εποχή, το συμβούλιο αυτό πήρε την απόφαση να επισκευάσει το αρχαίο υδραγωγείο της πόλης, που ξεκινούσε από τον Κοντό. Η απόφαση ήταν γενναία, έγι ναν οι αναγκαίες εργασίες και το μόνο που έλειπε ήταν μια ειδική άμμος για τη διύ λιση του νερού που συγκεντρωνόταν στη δεξαμενή του Μεριοτοό. Εκεί κάτι «χάλα σε» και το έργο εγκαταλείφθηκε! Τα συμπεράσματα θα ακολουθήσουν... Οι κοινότητες ίου νησιού (με εξαίρεση την Πέρδικα) είχαν λιγότερα προβλήμα τα. Οι ανάγκες τους ήσαν μικρές, αφού πολλά σπίτια είχαν τα δικά τους πηγάδια και οι οικισμοί (που χρειάζονταν δίκτυο) μικροί. Η αύξηση της κατανάλωσης λόγω του ρισμού και παραθερισμού αντιμετωπίστηκε σχεδόν αποκλειστικά με πηγάδια και πη γές, ενώ στη συνέχεια με γεωτρήσεις. Στα ορεινά χωριά και στην Πέρδικα υπήρχαν περισσότερο «σουβάλες», δηλαδή φυσικές κοιλότητες του εδάφους όπου αποθηκευ όταν το νερό, και λιγότερο πηγάδια. Γι' αυτό και κατασκευάστηκε στην Πέρδικα (πριν το 1965) μικρά εγκατάσταση αφαλάτωσης, η οποία όμως δεν συντηρήθηκε και εγκα ταλείφθηκε. Το δίκτυο του Δήμου έφτασε στα ορεινά χωριά στα μέσα της προηγού μενης δεκαετίας και συνέχισε μέχρι τις Πόρτες. Το Σφεντοόρι, οι Βλάχηδες και ο Κύ λινδρος δεν έχουν ακόμα νερό. Από την εποχή της δικτατορίας, το υδροφόρο σκάφος ήταν ο κύριος τρόπος υδρο δότησης της πόλης. Όπως συμπεραίνεται, ο Δήμος ήταν έκτοτε κακοπληρωτής και ο πλοιοκτήτης πίεζε να πάρει τα λεφτά του. Καταγγέλθηκε ως εκβιαστής και μια καλοκαι ρινή μέρα (πριν το 1980) η υδροφόρα εκδιώχθηκε από το λιμάνι από αγανακτισμένους πολίτες με το σύνθημα «Η Αίγινα έχει τα δικά της νερά». Ήταν η εποχή που μόλις είχαν ανοιχθεί γεωτρήσεις, κυρίως στην κοινότητα Κυψέλης, και είχαν βρει «πολύ νερό». Το «πολύ νερό» όταν μεν περισσότερο από αυτό των πρώτων γεωτρήσεων που εί χαν στερέψει, αλλά όχι και ικανό να καλύψει τις ανάγκες του Δήμου. Σύντομα το υδροφόρο σκάφος ξανάρχισε να επισκέπτεται το λιμάνι, ενώ νέες γεωτρήσεις ανοίγοΑΦΙΕΡΟΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, ι. 9

νταν και δίνονταν εντολές εκβάθυνσης άλλων, παρακάμπτοντας πολιτικά τις απαγο ρεύσεις της (τότε) ΥΕΒ του Υπουργείου Γεωργίας. Είχαμε μπει για τα καλά στην επο χή της αφροσύνης, ενώ η κατανάλωση αυξανόταν αλματωδώς. Μόνο στη διετία 1983-85 οι παροχές νερού στον τέως Δήμο αυξήθηκαν από 3.500 σε 4.200. Οι γεωτρήσεις επανειλημμένα έδειχναν ότι δεν μπορούν να ανταποκριθούν στην υπεράντληση. Αλλες στέρευαν, άλλες χρειάζονταν συνεχώς εκβάθυνση και άλλες άρ χισαν να δίνουν υφάλμυρο νερό. Όταν η κατανάλωση έφτανε στο ζενίθ (μετά τις 20 Ιουλίου), οι παροχές πολλών γεωτρήσεων έπεφταν στο 30%, ακόμα και στο 20% της δυναμικότητας τους, με επακόλουθο τις διακοπές νερού. Τα συμπεράσματα που βγή καν τότε ήταν άλλοτε ότι φταίει η κοινότητα Κυψέλης, που άνοιξε γεώτρηση, άλλοτε ένας ιδιώτης γιατί εκβάθυνε μια δική του κι άλλοτε ότι φταίει η φιστικιά (!), οπότε δό θηκε εντολή (1985) να σφραγίζονται οι παροχές όσων πότιζαν αναγκαστικά με το ακριβό νερό του Δήμου, αφού όλες οι γεωτρήσεις είχαν δεσμευτεί από αυτόν! Ήταν η εποχή των «λαϊκών συνελεύσεων» και των παχυλών υποσχέσεων. Το αί τημα της σύνδεσης του νησιού με την ΕΥΔΑΠ μέσω υποθαλάσσιου αγωγού είχε ήδη τεθεί από την ίδια την τότε κυβέρνηση. Επρόκειτο για υποσχέσεις που δίνονται σε αφελείς για να περνά ο καιρός και να εκτονώνονται οι πιέσεις. Στις 21 Μαΐου 1984, η ΕΥΔΑΠ απέστειλε έγγραφο προς το Δήμο Αίγινας και τον πληροφορεί ότι η μελέτη για τον υποθαλάσσιο αγωγό είναι ολοκληρωμένη, ότι το μέρος της δαπάνης που ανα λογεί στο Δήμο είναι 398 εκατομμύρια δραχμές και ότι πρέπει να δοθεί απάντηση το συντομότερο. Απόφαση καμία δεν πάρθηκε, αφού το θέμα δεν ήρθε στο δημοτικό συμβούλιο προς ψήφιση! Στη λαϊκή συνέλευση της 23/11/1984, οι νομάρχες Πειραιά και Αττικής μιλούν για έργο που θα συνδέει όλα τα νησιά, θα στοιχίζει 650 εκατομμύρια αλλά θα πρέπει να συμφωνήσουν και τα άλλα νησιά! Αναμφίβολα επρόκειτο περί κοροϊδίας. Η απόδει ξη: περίπου δύο χρόνια αργότερα, σε μια από τις τελευταίες λαϊκές συνελεύσεις που έγιναν, ο νέος νομάρχης κλήθηκε από πολίτες να απαντήσει τι γίνεται με την υπόσχε ση σύνδεσης και απάντησε με το ιστορικό: «Είπαμε, ξείπαμε. Η δουλειά μπορεί να γί νει και με κάποιο καράβι». Όσοι αντέδρασαν ήσαν «μια μικρή μειοψηφία». Το 1987, με τη νέα δημοτική αρχή, υπάρχει αλλαγή πλεύσης. Οι μεγαλύτερες πο σότητες νερού που χρειάζεται ο Δήμος θα μπορούν να έρχονται από την ΕΥΔΑΠ με πλοίο στο Λεόντι και αρχίζει η κατασκευή νέου αγωγού από εκεί προς την κεντρική δεξαμενή στους Αγ. Ασωμάτους. Το έργο δεν ολοκληρώνεται λόγω κακοτεχνιών και αλλαγής δημάρχου. Ολοκληρώνεται δέκα χρόνια αργότερα, προφανώς γιατί δεν γι νόταν πια αλλιώς! Στην προηγούμενη δεκαετία ολοκληρώνεται η πρόσδεση του Δήμου στην εταιρεία μεταφοράς νερού. Απίστευτες ιστορίες αποκαλύπτονται. Το υδρόμετρο στην υδροφό ρα που έκλεβε χιλιάδες κυβικά, το νερό που φορτωνόταν από τον Ασπρόπυργο αλλά δεν έφτανε στην Αίγινα, η πτώση της τιμής μεταφοράς κατά 30%, όταν επετράπη να λάβει μέρος στη δημοπρασία και δεύτερη εταιρεία, και η κατακόρυφη αύξηση της ΘΑ «ΩΡΙΜΑΣΕΙ» Η ΛΥΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΥΔΡΕΥΣΗΣ;

όταν αποκλείστηκε ο ανταγωνιστής, τελείως χαριστικοί όροι σύμβασης, που αφαιρούντο όταν αποκαλυπτόταν τι έκρυβαν και ξανάμπαιναν την επόμενη διετία. Θα έλεγε κανείς ότι ο Δήμος θα έκανε οτιδήποτε για να απαλλαγεί από το βραχνά αυτό. Συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Μελέτη σκοπιμότητας για την αγορά υδροφόρου σκάφους απεκρύβη και δηλώθηκε ότι το αποτέλεσμα ήταν αρνητικό. Επανειλημμένες προτάσεις της εταιρείας Πετζετάκι για κατασκευή υποθαλάσσιου αγωγού δεν έτυχαν καμίας απάντησης. Πρόταση της αγγλικής εταιρείας WEIR (δραστηριοποιείται στον Περσικό Κόλπο) για κατασκευή εργοστάσιου αφαλάτωσης μεγάλης δυναμικότητας, χωρίς οικονομική συμμετοχή του Δήμου και διατήρηση της τιμής νερού που ίσχυε τότε, έτυχε της περιφρόνησης του δήμαρχου, που απέτρεψε ακόμα και τη συζήτηση του θέματος στο δημοτικό συμβούλιο. Ενώ αυτά συνέβαιναν, ένα νέο σκάνδαλο ωρίμαζε. Τα χρέη δημοτών προς το Δή μο, κυρίως από τέλη ύδρευσης, αυξάνονταν με ιλιγγιώδεις ρυθμούς. Οι προϋπολο γισμοί του Δήμου, στον κωδικό με τα εισπρακτέα υπόλοιπα προηγούμενων ετών, πε ριείχαν πια εκατοντάδες εκατομμύρια. Δημιουργήθηκαν οι «πολιτικοί όμηροι», οι ψη φοφόροι που χρωστούσαν εκατοντάδες χιλιάδες δραχμές, αλλά δεν υποχρεώνονταν να τα πληρώσουν. Η πολιτική αυτή είχε δύο επακόλουθα. Το πρώτο ήταν η αδυναμία του Δήμου να αγοράζει και να μεταφέρει τις αναγκαίες ποσότητες νερού της ΕΥΔΑΠ και να πλη ρώνει εγκαίρως. Για να καλυφθεί το έλλειμμα χρησιμοποιούντο όλο και μεγαλύτερες ποσότητες νερού γεωτρήσεων, που κόστιζε πολύ φτηνότερα. Όχι μόνο δινόταν όλο και χειρότερη ποιότητα στους καταναλωτές αλλά και εντεινόταν η ληστρική εκμετάλ λευση των υδάτινων αποθεμάτων του νησιού και χειροτέρευε συνεχώς η ποιότητα τους με την εισροή θαλασσινού νερού στους υπόγειους ταμιευτήρες. Το δεύτερο επακόλουθο ήταν χειρότερο. Μετά από χρόνια αποκαλύφθηκε ότι τα χρήματα αυτά δεν θα εισπράττοντο ποτέ, γιατί ισχύει η μετά πενταετία παραγραφή τους! Επρόκειτο για ποσά που κατά τους μετριότερους υπολογισμούς ξεπερνούσαν τα 350 εκατομμύρια δραχμές, αλλά θα μπορούσε να ήταν και πολύ περισσότερα, αφού υπήρχαν χρέη από τη δεκαετία του '80. Δεν επρόκειτο, δηλαδή, για «εξυπηρέτηση», αλλά για χάρισμα εκατοντάδων εκατομμυρίων, μια συναλλαγή για την οποία τα πά ντα θα μπορούσε να υποθέσει κανείς. Βρέθηκα (το 2001) στη δυσάρεστη θέση να «κυνηγήσω» δημοσιογραφικά -αλλά και ως δημότης- τη θλιβερή αυτή ιστορία. Απευθύνθηκα στο Υπουργείο Εσωτερικών και στην Περιφέρεια (το όργανο που ελέγχει τους ΟΤΑ), ζητώντας να βεβαιώσουν ότι ισχύει η μετά πενταετία παραγραφή, γιατί ο Δήμος δεν το παραδεχόταν. Μετά από δε κάδες τηλεφωνήματα, ψευδείς υποσχέσεις, αναφορές στον Περιφερειάρχη και πάρο δο μηνών, απευθύνθηκα μέσω δικηγόρων στο Συνήγορο του Πολίτη, ο οποίος σχε τικά σύντομα γνωμοδότησε ότι πράγματι η παραγραφή ισχύει. Ας σημειωθεί ότι το υπουργείο απάντησε μετά από επτά μήνες και η αρμόδια Περιφέρεια ποτέ! Οι νόμοι, βεβαίως, προστατεύουν τους ισχυρούς. Καταθέτοντας ως πολίτης αίΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ.9

τηση στο δημοτικό συμβούλιο σχετικά με το θέμα άκουσα τον τότε δήμαρχο να λέει ότι αυτός δεν έχει καμία ευθύνη, αφού δεν υπάρχει ταμιακή υπηρεσία και οι εισπρά ξεις γίνονται μέσω ΔΟΥ. Αν δηλαδή επρόκειτο να κινηθεί διαδικασία για μη είσπρα ξη δημοσίου χρήματος, θα γινόταν εναντίον των υπαλλήλων που δέχονταν εντολές από τον πολιτικό τους προϊστάμενο να μη στέλνουν ειδοποιήσεις προς τους κακο πληρωτές, αλλά μόνο σε παραθεριστές! Κανείς βέβαια δεν αναρωτήθηκε αν ο δήμαρ χος έχει το δικαίωμα να μη «γνωρίζει» ότι παραγράφονταν εκατοντάδες εκατομμύρια δραχμές και αν αποτελεί «δικαιολογία» η δήλωση του ότι η υπηρεσία του είναι ανί κανη να εισπράξει οφειλές. Η νέα δημοτική αρχή άλλοτε δεχόταν ότι υπήρξαν χρέη που παραγράφηκαν και άλλοτε όχι. Άλλοτε δεν ήξερε τίποτε και άλλοτε δήλωνε ότι έστειλε εκατοντάδες (άλ λες φορές δήλωνε χιλιάδες) ειδοποιητήρια προς κατάσχεση. Το μόνο βέβαιο είναι ότι μετά από ένα χρόνο (προϋπολογισμός 2004) τα χρέη παρελθόντων ετών εμφανίστη καν αυξημένα, άρα όχι μόνο δεν εισπράχθηκαν επιπλέον ποσά αλλά προστέθηκαν και νέα χρέη, χωρίς βέβαια να μπορεί να υπολογιστεί πόσα ήταν τα χρέη του προεκλογι κού έτους 1997-98 που παραγράφηκαν φέτος. Ας ελπίσουμε ότι η λειτουργία από το 2004 της ταμειακής υπηρεσίας του Δήμου θα αποτρέψει την επανάληψη τέτοιων φαι νομένων, που δεν έχουν προηγούμενο στην ιστορία της τοπικής αυτοδιοίκησης. Τα τελευταία χρόνια, με την έκρηξη της οικοδομικής δραστηριότητας αλλά και του είδους των οικοδομών που κτίζονται, οι ποσότητες νερού που απαιτούνται είναι πολύ μεγαλύτερες αυτών που χρειάζονταν πριν από δέκα χρόνια. Χρειαζόμαστε πά νω από δύο εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού το χρόνο. Αντίστοιχα αυξάνουν τα πο σά που πρέπει να πληρώνονται. Αποκαλύφθηκε ότι έχουμε πολλά χρόνια να πληρώ σουμε την ΕΥΔΑΠ, πληρώνουμε τους φρεατοϊδιοκτήτες συνήθως με ένα χρόνο κα θυστέρηση και χρωστάμε πάντα μεταφορές νερού μερικών μηνών. Το σύνολο των χρεών του Δήμου αγγίζει τα 2 εκατομμύρια ευρώ. Οι δυσχέρειες αυτές ώθησαν στους περιορισμούς της κατανάλωσης (διακοπές νε ρού, πτώσεις πίεσης) και στην περαιτέρω στροφή προς τις (φτηνότερες) γεωτρήσεις, με αποτέλεσμα να χειροτερεύει συνεχώς η ποιότητα αλλά και να χρησιμοποιούνται ακόμα και γεωτρήσεις με νερό ακατάλληλο για κάθε είδους χρήση. Η ποιότητα του νερού ξεπερνά τα τελευταία χρόνια τα όρια του πόσιμου τόσο ως προς την αγωγιμό τητα (2500 uS/cra) όσο και ως προς τα χλωριούχα (250 mg/1) για τουλάχιστον έξι μή νες το χρόνο. Συχνότατα ιδιώτες μετρούν αγωγιμότητες υπερδιπλάσιες του ορίου. Τα φυτά ξεραίνονται και οι σοβαρές επιπτώσεις στη ζωή και την οικονομία του νησιού από τη χρήση τέτοιου νερού έχουν κατ' επανάληψη περιγραφεί (π.χ. στα δάο προη γούμενα τεύχη της Αίγιναίαφ. Συμπερασματικά, η συσσώρευση οφειλών και η παραγραφή μεγάλων ποσών από τα τέλη ύδρευσης οδήγησαν στην όλο και μεγαλύτερη εξάρτηση από τις γεωτρήσεις, οι οποίες δίνουν όλο και χειρότερη ποιότητα νερού. Πρόκειται για φαινόμενο φαύ λου κύκλου, το οποίο είναι γνωστό που θα οδηγήσει. Η προηγούμενη (και μακρό©Α «ΟΡΙΜΑΣΕΙ» Η ΛΥΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΥΔΡΕΥΣΗΣ;

βία) δημοτική αρχή δήλωνε «αυτό έχουμε, αυτό δίνουμε». Η τωρινή δημοτική αρχή έχει την ατυχία ότι κλήθηκε να αντιμετωπίσει την υπερχρέωση του Δήμου. Το απο τέλεσμα είναι η μεγάλη υποβάθμιση της ποιότητας, το εφιαλτικό περυσινό καλοκαί ρι, ενώ το φετινό προμηνύεται χειρότερο. Η τακτική όμως της δημοτικής αρχής να αρνείται την ύπαρξη σοβαρού προβλήματος, ισχυριζόμενη ότι το νερό είναι κατάλ ληλο και αποκρύπτοντας τις αναλύσεις, έχει πολύ σοβαρότερες επιπτώσεις από την απώλεια της αξιοπιστίας της και τις συχνές προστριβές με δημοτικούς σύμβουλους και πολίτες, όπως θα δούμε στη συνέχεια. Κατά την πρώτη χρονιά της λειτουργίας του ενιαίου Δήμου (1999) προτάθηκε από τη μειοψηφία να γίνει αίτηση του Δήμου για σύνδεση με την ΕΥΔΑΠ, κάτι που η δημοτική αρχή απόφευγε επιμελώς επί χρόνια να κάνει. Άρνηση δεν μπορούσε να υπάρξει. Η αίτηση έγινε και η κρατική ακόμα ΕΥΔΑΠ προκήρυξε μελέτη σύνδεσης με υποθαλάσσιο αγωγό, εξετάζοντας ταυτόχρονα και εναλλακτικές λύσεις. Μέχρι το 2002 σχεδόν όλοι θεωρούσαν ότι η λύση είναι μπροστά μας, αν και η ΕΥΔΑΠ έγινε εν τω μεταξύ Ανώνυμη Εταιρεία. Ακούστηκε ότι η μελέτη αυτή στοίχισε εκατοντάδες εκατομμύρια δραχμές, κάτι τελείως αναληθές. Αν ήταν έτσι, η τελική μελέτη θα έπρεπε να στοιχίζει δισεκατομ μύρια. Πρόκειται απλώς για «επικαιροποίηση» της μελέτης του 1984. Όσο για το ότι η σύνδεση ήταν πια ορατή, αρκεί ίσως η βεβαιότητα στενών συνεργατών του πρώην δήμαρχου, ένα μόνο χρόνο μετά την υποβολή τα αίτησης, ότι το έργο δεν πρόκειται να γίνει. Πώς το ήξεραν; Φαίνεται ότι στην ιστορία αυτή πολλά είναι τα μυστικά αλ λά και πολλά θα αποκαλυφθούν. Αποκαλύφθηκε λοιπόν ότι το έργο της σύνδεσης (όπως και αυτό της λιμνοδεξαμενής στα ΜΟΠ) ήταν γραμμένο στο Β' ΚΠΣ αλλά λό γω αδιαφορίας διαγράφτηκε (και αυτό) και το έργο δεν είναι πια επιλέξιμο. Πράγματι, η ΕΥΔΑΠ ανακοίνωσε ότι το έργο δεν μπορεί να το κάνει η ίδια. Πι θανότατα το σχετικό έγγραφο ήταν γνωστό πριν από τις δημοτικές εκλογές του Οκτω βρίου 2002, αλλά κρατήθηκε μυστικό. Η αγανάκτηση «γιατί δεν μας απαντά η ΕΥΔΑΠ» μετατράπηκε σε αγανάκτηση «γιατί μας το αρνείται η ΕΥΔΑΠ». Πλην όμως, καμία ενέργεια δεν έχει έκτοτε γίνει, εκτός από τις οργισμένες καταγγελίες κατά των άσπλαχνων ΕΥΔΑΠ και κυβερνήσεων, που δεν μας συνδέουν. Πρόσφατα ανακοινώθηκαν οι άξονες και οι προτεραιότητες της δεύτερης τριετίας του Γ' ΚΠΣ. Το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών δίνει προτεραιό τητα σε έργα ύδρευσης, αποχέτευσης, διαχείρισης υδάτινων πόρων, διαχείρισης απορριμμάτων και προστασίας περιβάλλοντος. Έργα ύδρευσης μπορούν ακόμα να προταθούν και να επιλεγούν, πρέπει όμως να υποβληθεί διαχειριστική μελέτη, ενώ η περιοχή πρέπει να βρίσκεται «σε κρίσιμη κατάσταση» και το έργο να κρίνεται απολύ τως αναγκαίο (Αιγινήτικα Νέα 19/12/2003). Αυτά, λοιπόν, δεν συμβιβάζονται με τις αλλεπάλληλες διαψεύσεις της δημοτικής αρχής μπροστά στις κάμερες των καναλιών (καλοκαίρι 2003) για την ανεπάρκεια νε ρού και την κακή - απαράδεκτη ποιότητα του. Πώς θα πείσουμε ότι βρισκόμαστε σε ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 9

κρίσιμη κατάσταση, όταν δεν δεχόμαστε ότι οι ποσότητες δεν φτάνουν και η ποιότη τα είναι απαράδεκτη; Και αντί μάλιστα να το προβάλουμε ως επιχείρημα, το διαψεύ δουμε οργισμένοι και επιτιθέμεθα εναντίον αυτών που αποκαλύπτουν τα προβλήμα τα, ότι τάχα δυσφημούν το νησί; Πρόσφατα και υπό την πίεση των πολιτών και των καταστάσεων (ομάδα πολιτών, συγκεντρώσεις για το νερό, συλλογή υπογραφών, κίνδυνος επανάληψης των περυσι νών), η δημοτική αρχή δείχνει ότι αλλάζει πορεία, αποφασίζοντας δημοσιοποίηση του προβλήματος. Πλην όμως, ο τρόπος με τον οποίο η ίδια εννοεί ότι θα γίνει και οι πρώτες ενέργειες της δείχνουν σπασμωδικότητα και καταγγελτική διάθεση, κάτι που ως μόνο αποτέλεσμα έχει μέχρι στιγμής την αντιμετώπιση του θέματος από τα σκανδαλοθηρικά κανάλια ως πρόβλημα μιας υποβαθμισμένης περιοχής, που δεν αξί ζει να την επισκεφτεί κανείς. Αναμφίβολα οι διαθέσεις και οι ικανότητες μιας δημοτικής αρχής είναι αποφασι στικός παράγων για την επίλυση των προβλημάτων ενός Δήμου. Εξίσου σημαντικός, όμως, παράγων είναι το επίπεδο στο οποίο βρίσκεται η τοπική κοινωνία και οι δια-

ΘΑ .ΩΡΙΜΑΣΕΙ» Η ΛΥΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΥΔΡΕΥΣΗΣ;

θέσεις της απέναντι στις προκλήσεις της εποχής και στις τοπικές ή πολιτικές εξουσίες. Σε παλαιότερο άρθρο μου (που δημοσιεύεται στο τεύχος αυτό) υποστηρίζω ότι η τοπική κοινωνία κυριαρχείται από απόψεις και αντιδράσεις που ονόμασα «ακραία συ ντηρητική αντίληψη». Είναι ίσως ευκαιρία να μελετηθεί το πώς οι εκφράσεις της αντί ληψης αυτής επηρεάζουν την πορεία ενός τόπου σε κάποιο συγκεκριμένο σοβαρό θέ μα, όπως είναι αυτό της ύδρευσης του νησιού. • Το αίσθημα ρειονεκακότητας. Οι εκφραστές της αντίληψης αυτής δεν πολυπιστεύουν ότι μπορεί να λυθεί το πρόβλημα της ύδρευσης. Οι εκφράσεις «σιγά μήπως φέρουν το νερό» και «όλοιμας κοροϊδεύουν» είναι τυπικές αυτής της συ μπεριφοράς. 0

Η άρνησιι ανάγκης σχεδιασμού και η έμφαση στο σημερινό. Η μεγάλη πλειονό τητα δεν πιστεύει ότι τα προβλήματα -και ιδίως τα μεγάλα- λύνονται μόνο με σχεδιασμό, με μεθοδικές ενέργειες, με συνεργασίες, με αξιοποίηση γνώσεων και δυναμικού και όχι με τις «παραδοσιακές» μεθόδους.

Η ιδέα περί παντοδυναμίαςTOHκράτοας και η επιδίωξη προσωπικών σχέσεων με τους εκπρόσωπους της -όποιας- εξουσίας. Δεν είναι τυχαίο ότι η έκφραση που κυριαρχεί είναι «να λύσει το πpóßL·μa το κράτος

και «π κάνει το κράτος».

Επίσης, το ότι μονίμως επιδιώκεται η «συμπαράσταση» και η βοήθεια των βου λευτών, κατεξοχήν αναρμόδιων για τη λύση τέτοιων προβλημάτων. Το ότι επί είκοσι και πλέον έτη οι βουλευτές δεν έχουν προσφέρει τίποτε στην υπόθεση του νερού (δεν μπορούν, άλλωστε, πριν προηγηθούν άλλες ενέργειες), δεν φαί νεται να πτοεί τους περισσότερους δημότες, αφού δεν μπορούν να σκεφτούν με άλλο τρόπο. • Η προαγωγή χου μικροσυμφέροντος ως μείζονος λόγου ύπαρξης. Σήμερα, ένας από τους σοβαρότερους λόγους που εμποδίζουν τη λύση του προβλήματος εί ναι το γιγάντωμα του πλέγματος μικρών (αλλά και μεγαλύτερων) συμφερόντων, πολλά από τα οποία περιγράφτηκαν ήδη. Δεν είναι μόνο τοπικοί παράγοντες αλλά και δημότες που «βολεύονται» με την υπάρχουσα κατάσταση. Η κυριαρχία των αντιλήψεων και των συμπεριφορών αυτών μπορεί να χαρακτηρι στεί ως η «συνταγή της αποτυχίας» και αυτό δεν μπορεί -ως εκ του αποτελέσματοςνα αμφισβητηθεί. Η όξυνση του προβλήματος δεν σημαίνει ότι πλησιάζει η επίλυση του. Ας θυμηθούμε τα λόγια ενός παλαιού και «έμπειρου» υπουργού, όταν του είπαν ότι νέος και ανερχόμενος πολιτικός πίεζε για τη λύση κάποιου προβλήματος που το χαρακτήριζε ως «εξαιρετικώς επείγον»: - Δεν υπάρχουν επείγοντα προβλήματα, υπάρχουν μόνο βιαστικοί πολιτικοί. Το πρόβλημα πρέπει να αφεθεί, να ωριμάσει και τότε θα δούμε πώς θα βρούμε τη λύση του, ώστε να υπάρξουν και τα πολιτικά

οφέλη.

Στην εποχή μας, τα τέτοιου είδους προβλήματα δεν λύνονται πια με «εντολή υπουργού», οπωσδήποτε όμως υπάρχουν προβλήματα ώριμα και μη ώριμα. Ο χα ρακτηρισμός ενός προβλήματος ως ώριμου ξεπερνά τον τεχνοκρατικό ορισμό, δηλα-

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 9

δή το να υπάρχει η τελική μελέτη υλοποίησης του. Εξάλλου, εφόοον μιλάμε για έρ γα που ξεπερνούν το σύνηθες νομαρχιακό επίπεδο (δηλαδή αυτό της «δίκαιας» δια νομής του νομαρχιακού ταμείου), όπως είναι το έργο της σύνδεσης της Αίγινας με τη Σαλαμίνα μέσω υποθαλάσσιου αγωγού, τα πράγματα είναι πολύ πιο πολύπλοκα από τη σύνταξη μιας -έστω και δαπανηρής- μελέτης. Πρέπει να αναρωτηθούμε γιατί εγγράφονται έργα στα κοινοτικά προγράμματα και γιατί αυτά δεν προχωρούν. Τα έργα δεν «ωριμάζουν» όχι γιατί δεν συντάσσονται οι οριστικές μελέτες αλλά γιατί δεν είναι ώριμα σε επίπεδο απαίτησης από την τοπική κοινωνία. Τα έργα ωριμάζουν όχι όταν συντάσσεται η μελέτη αλλά όταν η τοπική κοι νωνία (και οι εκπρόσωποι' της) είναι βέβαιη ότι τα θέλει και ότι γνωρίζει τον τρόπο να τα διεκδικήσει. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι επί χρόνια οι βουλευτές «συμπαρίστανται», αλλά πο τέ κανείς δεν είπε ότι για να λυθεί ένα πρόβλημα πρέπει να γίνουν τα τάδε συγκεκρι μένα βήματα. Γνωρίζουν πολύ καλά ότι δεν έχει νόημα να προηγούνται της ωριμό τητας ή μη μιας τοπικής κοινωνίας. Πρόσφατα, ένας κυβερνητικός βουλευτής μάς διαβεβαίωσε ότι «θα προχωρήσουμε

όλοι μαζί», πιθανώς εναντίον κάποιου αόρατου

εχθρού που εμποδίζει την πραγματοποίηση του έργου της σύνδεσης. Έχω την εντύπωση ότι η επίλυση του βασικού για τον τόπο προβλήματος της ύδρευσης δεν έχει ακόμα ωριμάσει. Η ευκολία με την οποία η δημοτική αρχή δήλω νε πριν από δέκα μήνες ότι σκέπτεται να κάνει μελέτη για -έστω επιπέδου τοπικού διαμερίσματος του νησιού- εργοστάσιο αφαλάτωσης και πρόσφατα ότι οι κάτοικοι του νησιού δεν είναι ώριμοι (;) για τέτοια λύση, λόγω περιβαλλοντικών επιπτώσεων, δίνει άλλη μια διάσταση στο θέμα της ωριμότητας του προβλήματος της ύδρευσης. Το μέτωπο, λοιπόν, δεν βρίσκεται μεταξύ της τοπικής κοινωνίας και των εκπρο σώπων της από τη μία και των κυβερνήσεων από την άλλη. Βρίσκεται -στο στάδιο αυτό- μεταξύ των δυνάμεων που εκφράζονται από τον περιληπτικό όρο «ακραία συ ντηρητική αντίληψη» και των νεωτερικών δυνάμεων του νησιού, οι οποίες όμως δεν φαίνεται ότι έχουν τη διάθεση να αναλάβουν πρωτοβουλίες, έστω και πλαισίωσης των προσπαθειών που κάνει η πρωτοβουλία πολιτών για την επίλυση του προβλή ματος. Από την άλλη πλευρά, η πρωτοβουλία, θέλοντας να αποδείξει ότι είναι εκτός τοπικών κινήσεων και κομμάτων, απομονώνεται και γίνεται εύκολη λεία των δυνάμε ων που δεν προωθούν τη λύση του προβλήματος. Το καλοκαίρι αυτό φάνηκε ότι το θέμα της ύδρευσης του νησιού περνά σε μια άλλη φάση, η οποία μπορεί να σημαίνει πολλά για τη μελλοντική επίλυση του. Οι κι νήσεις που γίνονται τελευταία μπορούν να διαβαστούν με διαφορετικούς τρόπους. Ή ότι αρχίζουν συντονισμένες προσπάθειες για την επίλυση του προβλήματος ή ότι οι προσπάθειες έχουν ως στόχο τον αποπροσανατολισμό και την εκτόνωση των πιέσε ων. Το τι θα συμβεί είναι θέμα συσχετισμού δυνάμεων, αλλά και συντονισμού τους. Και αυτός είναι ένας επιπλέον λόγος που το πρόβλημα της ύδρευσης του νησιού φαί νεται ότι δεν έχει ακόμα ωριμάσει. ΘΑ «ΩΡΙΜΑΣΕΙ» Η ΛΥΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΥΔΡΕΥΣΗΣ;

mi.'

m gm

I !

•

Zìi* ί

β:: 68

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 9

ΠΑΣΧΑΛΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΡΗΣ*

Συνοπτική πρόταση αντιμετώπισης υδατικού προβλήματος Νήσου Αίγινας Ι. ΓΕΝΙΚΑ Υδατικά προβλήματα έχουν αρχίσει να διαφαίνονται και σε περιοχές που μέχρι σήμε ρα εθεωρούντο όχι μόνον αυτάρκεις αλλά και πλούσιες σε υδατικούς πόρους. Τα προβλήματα αυτά και οι αιτίες τους είναι δυνατόν να συνοψιστούν, σε γενικές γραμ μές, ως ακολούθως: • Μείωση του υδατικού δυναμικού, τα τελευταία χρόνια, λόγω φθίνουσας πορεί ας των βροχοπτώσεων αφενός, και παράλληλης αύξησης των οικιστικών και κοινωνικοοικονομικών δραστηριοτήτων, αφετέρου. • Ανεξέλεγκτα μεγάλη σπατάλη νερού, μέσω του δικτύου διανομής από διαρροές, οφειλόμενες στην παλαιότητα του, είτε μέσω ιδιωτικών γεωτρήσεων, λόγω έλ λειψης θεσμικού πλαισίου το οποίο να καθορίζει ορθολογικά τη χρήση τους, ανάλογα με τα καταρτιζόμενα ισοζύγια προσφοράς-ζήτησης και τις ανάγκες του χρήστη, ώστε να αποφεύγονται συγκρουόμενα συμφέροντα. • Δυσμενείς έως καταστροφικές επιπτώσεις στους υπόγειους υδροφορείς, λόγω ανε ξέλεγκτης υπεράντλησής τους, με αποτέλεσμα την αναπλήρωση μικρότερης ποσό τητας νερού από την αντλούμενη, σε ετήσια βάση και, ως εκ τούτου, τη συνεχή ελάτ τωση τους, μέχρι ακόμη και την εξάντληση τους. Σε περιοχές επιδεκτικές διείσδυ σης της θάλασσας (νησιωτικές, παράκτιες κ.λπ.), λόγω αλόγιστης άντλησης, η υφαλμύρινση των υπόγειων υδροφορέων έχει ως αποτέλεσμα τον υποχρεωτικό πε ριορισμό της χρήσεως τους. Διότι η παρατεταμένη, πολυετής άρδευση ορισμένων φυτικών ειδών ανεκτικών στην υφαλμύρινση μπορεί να οδηγήσει σε απερήμωση των αρδευόμενων αυτών εδαφών, λόγω συσσώρευσης αλάτων στα μόρια τους. • Δυσμενείς επιπτώσεις για το περιβάλλον οφειλόμενες στη συνεχή αύξηση της ρύπανσης και μόλυνσης των επιφανειακών και υπόγειων νερών από τα λύματα και απόβλητα των οικισμών και των επαγγελματικών ρυπογόνων δραστηριοτή των (βιοτεχνίες, βιομηχανίες κ.λπ.). Οι γεωργικές δραστηριότητες με την αλό γιστη χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων και οι κτηνοτροφικές δραστηριό τητες με την ανεξέλεγκτη βοσκή και τα υπαίθρια ανοργάνωτα παράνομα σφα γεία έχουν σημαντική επίπτωση στο περιβάλλον και, κυρίως, δυσμενή επίδρα ση σε υπόγειους υδροφορείς και σε τυχόν πηγαία νερά.

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΝΗΣΟΥ ΑΙΓΙΝΑΣ

* Ο Πασχάλης Μελισσάρης είναι Γεωλόγος-Υδρογεωλόγος. 69

II. Ι Δ Ι Α Ι Τ Ε Ρ Ο Τ Η Τ Ε Σ Ν Η Σ Ο Υ ΑΙΓΙΝΑΣ Η νήσος Αίγινα έχει ορισμένες ιδιαιτερότητες έναντι άλλων νησιών, οι οποίες θα πρέ πει να ληφθούν υπόψη κατά την επιλογή της προσφορότερης λύσης για την υδρο δότηση της. Αυτές είναι: 8

Θέση- Ανάπτυξη: Το πλησιέστερο νησί στον Πειραιά (επίνειο της πρωτεύουσας και πρώτο λιμάνι της Ελλάδος) και στη νήσο Σαλαμίνα (όπου καταλήγει κλά δος του υδροφόρου αγωγού Μόρνου-Εύηνου), με τη μεγαλύτερη, ίσως, οικι στική ανάπτυξη στον ελληνικό χώρο (από στοιχεία του ΙΚΑ). Προσφέρεται και για μόνιμη κατοικία των κατοίκων του λεκανοπεδίου, με τουριστική ανάπτυξη, κυρίως εσωτερικού τουρισμού, κατά τη μεγαλύτερη περίοδο του έτους. Καλ λιέργεια φιστικιάς, το προϊόν της οποίας έχει αναγνωριστεί από την ευρωπαϊ κή κοινότητα ως «προϊόν ονομασίας τόπου προέλευσης», γεγονός που προ σφέρεται για διεκδίκηση χρηματικής ενίσχυσης για τη βελτιστοποίηση του.

Μικρής έκτασης νησί: Μικρές υδρολογικές λεκάνες, μεγάλη κλίση με μικρό μή κος ρευμάτων, άρα ταχεία απορροή (χειμαρρώδεις καταστάσεις-κατακλυσμικά φαινόμενα).

• Κίψαηκή-Μετεωρολογική: Χαμηλό ύφος κατακρημνισμάτων -350 χιλ. ετησίως - έντονες (κατακλυσμιαίες) βροχοπτώσεις, κυρίως χειμώνα-φθινόπωρο. Η χιο νόπτωση, η οποία εμπλουτίζει κυρίως τους υπόγειους υδροφορείς λόγω βρα δείας απορροής, ελλείπει από το νησί σχεδόν παντελώς. 0

Ποικιλία εδαφών: Ως προς την υδρολογική (επιφανειακά νερά) και υδρογεωλογική (υπόγεια νερά) συμπεριφορά.

Ανάγκες σε νερό: Αντιστρόφως ανάλογες της φυσικής προσφοράς (λόγω τουρι στικών και αγροτικών αναγκών). Παραθεριστικές και μόνιμες κατοικίες με κή πους, πρασιές, περιβόλια και δέντρα.

• Περιβαλλοντικές επιπτώσεις: Υποβάθμιση των υπόγειων υδροφορέων λόγω υπεραντλήσεων και εκβαθύνσεων πολύ πέραν του επιτρεπόμενου βάθους (για νησιωτική περιοχή) των υδρογεωτρήσεων. Μικροβιολογική μόλυνση ορισμέ νων υδροφορέων λόγω οικιστικής ανάπτυξης και κατασκευής απορροφητικών βόθρων ή/και μετατροπής παλαιών πηγαδιών σε βόθρους. Μόλυνση των εδα φών και υπόγειων υδροφορέων από την αλόγιστη χρήση λιπασμάτων και φυ τοφαρμάκων και από την ελευθέρα βοσκή ζώων και τους ανεξέλεγκτους χώ ρους σφαγής των.

III. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - Π Ρ Ο Τ Α Σ Ε Ι Σ Η σφαιρική αντιμετώπιση των υδρευτικών και αρδευτικών αναγκών της Αίγινας κρί νεται απαραίτητη και άμεση για να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα που αναφέρο νται παραπάνω, τα οποία είναι κοινά και γι' αυτήν. Για την επίτευξη του στόχου αυ τού και σε σχέση με τις ιδιαιτερότητες της Αίγινας, οι ακόλουθες εργασίες (όχι περιο ριστικά) κρίνονται απαραίτητες: 70

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, χ. 9

1) Καταγραφή των σημερινών και μελλοντικών (για μια εικοσαετία τουλάχιστον) αναγκών σε νερό (για ύδρευση, άρδευση, βιοτεχνική δραστηριότητα, περιβάλλον, αναψυχή κ.λπ.) των προς υδροδότηση περιοχών (πόλη Αίγινας, Αγ. Μαρίνα, Μεσαγρός, Πέρδικα κ.λπ.), ύστερα από προβλέψεις και σενάρια για τη μελλοντική πληθυ σμιακή και οικονομική ανάπτυξη τους. 2) Καταγραφή της σημερινής κατάστασης του επίγειου και ενάλιου περιβάλλο ντος (οικοσυστήματα, πηγές ρύπανσης επιφανειακών και υπόγειων νερών κ.λπ.) και καθορισμός των περιβαλλοντικών περιορισμών για τη διατήρηση και διαχείριση των οικοσυστημάτων. 3) Προσδιορισμός υδατικών ισοζυγίων των προς υδροδότηση περιοχών μετά από συλλογή, επεξεργασία, συμπλήρωση και ανάλυση γεωλογικών, υδρολογικών και υδρογεωλογικών πληροφοριών και σύνταξη σχετικών χαρτών. 4) Καταγραφή των προσφερομένων λύσεων για την κάλυψη του υδατικού ελλείμ ματος του νησιού, χωροχρονικά κατά ποσότητα, ποιότητα και κόστος και καταγραφή των έργων κατασκευής που τυχόν θα απαιτηθούν για την υλοποίηση των λύσεων. 5) Χρησιμοποίηση υπάρχοντος ή κατάρτιση και προσαρμογή ενός νέου διαχειρι στικού μοντέλου με τη βοήθεια του οποίου θα γίνει, ύστερα από εισαγωγή των απο τελεσμάτων των (1), (2), (3) και (4), η επιλογή της προσφορότερης λύσης ή συνδυα σμός λύσεων, ο γενικός σχεδιασμός και ο χωροχρονικός προγραμματισμός των έρ γων. Η συνεχής τροφοδοσία του μοντέλου με νέα δεδομένα θα βοηθήσει στη σωστή επιλογή του συνδυασμού των λύσεων που θα προταθούν και στη συνεχή παρακο λούθηση της ποσοστιαίας συμμετοχής εκάστης λύσης, ώστε η ορθολογική διαχείρι ση των υδατικών πόρων να είναι συνεχής και παρούσα σε κάθε μελλοντικό σενάριο, ανάλογα με την εκάστοτε επικαιροποίηση των δεδομένων. Οι λύσεις που παρουσιάζονται για την ικανοποίηση των αναγκών σε νερό του νη σιού της Αίγινας θα πρέπει να αναζητηθούν ανάμεσα στις ακόλουθες ή ακριβέστερα θα πρέπει να είναι συνδυασμός των παρακάτω: • Ενίσχυση των υδατικών πόρων του νησιού: α) Με ορεινή υδρονομία (ανασχετικά μικρά φράγματα σε επιλεγμένες θέσεις χει μάρρων), για τον εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφορέων. Τα έργα αυτά θα βοηθή σουν επίσης στην ελάττωση της στερεοπαροχής και στην άμβλυνση των δυσμενών επιπτώσεων στις κατάντη περιοχές από τις πλημμύρες, κατά τη διάρκεια κατακλυ σμιαίων βροχοπτώσεων. Η επιλογή των θέσεων θα πρέπει να γίνει μετά από εμπερι στατωμένη μελέτη και όχι εμπειρικά. β) Με παραποτάμιες ομβροδεξαμενές, για την αποθήκευση, κατά το δυνατόν, με γαλύτερης ποσότητας νερού, κυρίως κατά τη διάρκεια κατακλυσμικών βροχοπτώσεων. • Εγκατάσταση συστημάτων επεξεργασίας νερού: Η εξέλιξη (τεχνολογική, οικονο μική κ.λπ.) της επεξεργασίας διαφόρων ποιοτήτων νερού (θαλασσινού, υφάλμυρου, λυμάτων κ.λπ.) με σκοπό την ποιοτική αναβάθμιση του, ώστε να καταστεί κατάλληλο για κάποια χρήση (οικιακή, αρδευτική, αναψυχής κ.λπ.) επιτρέπει αισιοδοξία για τη ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΝΗΣΟΥ ΑΙΓΙΝΑΣ

διερεύνηση συμμετοχής τέτοιων συστημάτων στην επίλυση των αναγκών του νησιού. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στις επιπτώσεις που μπορεί να προκληθούν στο περιβάλλον από την εγκατάσταση τέτοιων συστημάτων. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να καταγραφεί, αρχικά, η υπάρχουσα περιβαλλοντική κατάσταση, ώστε κατά την επιλο γή του χώρου εγκατάστασης παρόμοιων μονάδων επεξεργασίας νερού να ληφθεί υπό ψη και η παράμετρος της περιβαλλοντικής ευαισθησίας. Κατά τη λειτουργία των μο νάδων να παρακολουθούνται ανελλιπώς οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις, ώστε να γίνο νται εγκαίρως κατάλληλοι χειρισμοί για την άμβλυνση τους. * Μεταφορά νερού από πηγές εκτός νησιού. Η πηγή απόληψης του νερού δεν φαίνεται να είναι άλλη παρά η περιοχή της Σαλαμίνας, όπου καταλήγει κλάδος του αγωγού προσαγωγής του νερού των ποταμών Μόρνου-Εύηνου. Η περιοχή της Τροιζήνας, από την οποία προμηθευόταν παλαιότερα νερό η Αίγινα, τώρα φαίνεται ότι με δυσκολία καλύπτει πλέον τις δικές της ανάγκες. Η λύση της μεταφοράς νερού, η οποία είναι άμεση, βασική και μέχρι σήμερα εφαρμόζεται, θα πρέπει να παραμείνει βα σική μέχρι την ολοκλήρωση, τουλάχιστον, της έρευνας. Σε αυτό συνηγορεί και η ιδι αιτερότητα του νησιού, που δεν βρίσκεται σε απαγορευτική απόσταση από την πηγή τροφοδοσίας, θ α πρέπει όμως να εξασφαλιστεί η κατοχύρωση ικανοποιητικής ποσό τητας και σταθερής ποιότητας πόσιμου νερού για μακροχρόνιο διάστημα (τουλάχιστον εικοσαετία), από το διαθέτη του νερού, εν προκειμένω την Α.Ε. ΕΥΔΑΠ για να προλη φθούν τυχόν μελλοντικές μεταβολές που θα αφορούν στη διάθεση των υδατικών πό ρων του λεκανοπεδίου της Αθήνας. Εξεταστέα παραμένει η ανάγκη κατασκευής έργων υποδοχής και διατήρησης της πόσιμης ποιότητας του νερού και ο τρόπος που συμ φέρει να γίνεται η μεταφορά από τεχνικοοικονομική άποψη (εργολαβικά, με ίδια μέ σα, με υποθαλάσσιο αγωγό) και πρέπει να ελέγχεται, συστηματικά, η ποιότητα του νε ρού που μεταφέρεται. s

Έλεγχος του δικτύου μεταφοράς νερού και σταδιακή αντικατάσταση του παλαιού.

Με τον τρόπο αυτό μπορεί να εξοικονομηθεί ικανή ποσότητα νερού και να προλη φθούν τυχαίες μολύνσεις. Έχει διαπιστωθεί, στατιστικά, ότι πεπαλαιωμένα δίκτυα χά νουν από 20% έως και 50% του νερού που μεταφέρουν, και ότι μπορεί να επιτρέψουν την είσοδο μολυσματικών στοιχείων (από παρακείμενους βόθρους, σκουπιδότοπους, ανοικτές εκσκαφές κ.λπ.) στο δίκτυο. Στο επιχείρημα ότι η αντικατάσταση του πα λαιού δικτύου είναι χρηματοβόρα αντιπαρατίθεται ο υπολογισμός κόστους του νερού που στατιστικά χάνεται κατά πάγια και συνεχώς αυξανόμενη ποσότητα με την πάρο δο του χρόνου. Πέραν του γεγονότος ότι απομακρύνεται η περίπτωση τυχαίας μο λύνσεως του νερού του δικτύου. • θεσμοθέτηση όρων για την προστασία της διαχείρισης των υδατικών πόρων, μέ σα στο πλαίσιο του θεσμικού νόμου για τα νερά. Προσδιορισμός δραστηριοτήτων που επιτρέπονται και που απαγορεύονται (υδροβόρες, ρυπαίνουσες, μολύνουσες) στο νη σί της Αίγινας και στα γύρω από αυτό νησιά, που υπάγονται στην ευθύνη του Δήμου. Θεσμοθέτηση κινήτρων για την εξοικονόμηση νερού (κατασκευή ομβροδεξαμενών, ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η Α1ΠΝΑΙΑ, τ.9

εγκατάσταση συστημάτων στάγδην άρδευσης, κλιμακωτή τιμολογιακή πολιτική κ.λπ.). Επιχείρηση ενημέρωσης των κατοίκων από ειδικούς, με φυλλάδια και ομιλίες για την ορθολογική, οικιακή και αρδευτική, χρήση του νερού. Ιδιαίτερη σημασία θα πρέπει να δοθεί στο συνδυασμό ποσότητα χρήσης λιπασμάτων-φυτοφαρμάκων και χρόνου άρδευσης μετά τη χρήση, ώστε να αποφεύγεται η απόπλυση των λιπασμάτωνφυτοφαρμάκων και η μόλυνση του τελικού αποδέκτη. • Αναβάθμιση της Τεχνικής Υπηρεσίας του Δήμου με επιστημονικό προσωπικό εξειδικευμένο σε θέματα διαχείρισης Υδατικών Πόρων και οργάνωση εργαστηρίου ελέγχου ποιότητας του νερού. Διάθεση χρηματικών πόρων. Έχω τονίσει και άλλη φο ρά, πως το νερό είναι φυσικό αγαθό ζωτικής σημασίας και ότι ανήκει δικαιωματικά σε όλα τα έμβια όντα του πλανήτη. Ο άνθρωπος, ως το μόνο λογικό ον, έχει υποχρέω ση να το διαχειριστεί. Εν προκειμένω, η πολιτεία διά των οργάνων της καλείται να το διαχειριστεί ορθολογικά. Αλλά η διαχείριση ενός ζωτικής σημασίας αγαθού πρέπει να γίνεται από απόλυτα εξειδικευμένο προσωπικό, ιδιαίτερα στην εποχή μας, που το νερό όσο πάει και λιγοστεύει και υποβαθμίζεται ποιοτικά. Διότι το νερό ομοιάζει με ζωντα νό οργανισμό και υπόκειται σε όλες τις συνέπειες καλής ή κακής μεταχείρισης του. Παχαίνει, αδυνατίζει, μολύνεται, αρρωσταίνει, δηλητηριάζεται και αν δεν το προσέ ξεις. .. πεθαίνει! Με τραγικές, πολύ συχνά, συνέπειες για ευρύ φάσμα δραστηριοτή των γύρω του. Η πολιτική βούληση είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την εξεύρεση χρηματικών πόρων προκειμένου να υλοποιηθούν τα απαιτούμενα έργα και για να ορ γανωθεί, να στελεχωθεί και να λειτουργήσει Εξειδικευμένη Υπηρεσία και να θεσμοθε τηθούν νόμοι και κανόνες διαχείρισης του. Τα νησιά προσφέρονται για αυτόνομη δια χείριση των υδατικών τους πόρων. Η Αίγινα, το νησί με τις ιδιαιτερότητες που ανα φέρονται παραπάνω, προσφέρεται για τη δημιουργία μιας Εξειδικευμένης Δημοτικής Υπηρεσίας, η οποία με υπευθυνότητα και αυτονομία θα διαχειριστεί ένα τόσο ζωτι κής σημασίας πρόβλημα για τους κατοίκους και την ανάπτυξη του νησιού. Η Δημο τική Αρχή η οποία θα εργαστεί προς αυτή την κατεύθυνση, μακριά από κάθε ιδιοτέ λεια, πολιτική ή άλλη σκοπιμότητα, θα καταγραφεί στις χρυσές σελίδες της ιστορίας του τόπου. Η Ενωμένη Ευρώπη με την Οδηγία 2000/60 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου προς τα κράτη-μέλη της χαράσσει σαφείς αλλά αρκετά πολύπλοκες μεθοδεύσεις για ένα κοι νό θεσμικό πλαίσιο κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων. Η Ελλά δα, μέσω των αρμοδίων φορέων της, προσπαθεί, προσφάτως, να εναρμονιστεί. Η παρούσα υποβάλλεται στη Δημοτική Αρχή της Αίγινας με την ελπίδα ότι θα συμβάλει θετικά στις προσπάθειες της για την επίλυση του ζωτικού αλλά και ακαν θώδους υδατικού προβλήματος της νήσου. Αίγινα, Δεκέμβριος 2003

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΝΗΣΟΥ ΑΙΓΙΝΑΣ

«Καλησπέρα σας, αγαπητοί συμπατριώτες, δεν έχω κανένα πpóßL·μa

να το πω αυτό, γιατί

έχω ζήσει στις φυλακές, σε δυο διαφορετικές περιόδους, επτά χρόνια. .. .Βρισκόμαστε λοιπόν στην Αίγινα. Τη ετυμολογία της λέξης την ξέρουμε. Η πιο επι κρατούσα αντίληψη είναι ότι η Αίγινα είναι από τον κυματισμό που κάνει το κύμα, η αίγα, το Αιγαίο, οι Αιγιείς, η Αίγινα. Τι λέει η μυθολογία για την Αίγινα, η Αίγινα, λέει, ήταν η κόρη του Ασωπού, πάλι ποταμός στη μέση, Ασωπός, η λέξη, τι σημαίνει; Σημαίνει το μέρος, το ρέ μα του νερού που είναι γεμάτο λάσπη. Ας είναι η λάσπη στα αρχαία ελληνικά, το λασπωμένο νερό, και οπός είναι το ουσιαστικό του ρήματος οράω-ώ (βλέπω), που είναι οφ-οπός. Λοιπόν, το ρέμα που έχει μέσα λάσπη και η Ασία αν θέλετε να ξέρετε από κει προέρχεται, η λασποήπειρος, δηλαδή, να το πούμε έτσι. Λοιπόν, η Νύμφη Αίγινα ήταν κόρη του Ασωπού ποταμού, την ερωτεύτηκε ο Δίας και από τη συνάντηση τους γεννήθηκε ο Αιακός. Ο Αιακός, προσέξτε ότι το όνομα του Αιακού, πάλι με άλφα γιώτα, δεν είναι άσχετο από την Αίγινα. Ο Αιακός ο ένας από τους κριτές του Αδη, ο άλλος όπως γνωρίζετε καλά ήταν ο Ραδάμανθυς κι ο άλλος ήταν ο Μίνωας. Ο Αιακός, ο πιο ευσεβής απ' όλους τους ανθρώπους, ήταν εδώ στην Αίγινα βασιλιάς των Μυρμιδόνων.

Εκεί λέει, δεν υπήρχαν άνθρωποι στην Αίγινα, παρά υπήρχαν μονάχα

μυρμή

γκια και περιστέρια και παρακάλεσε τον Δία τον πατέρα του ο Αιακός να μεταμορφώσει τα μυρμήγκια

τους Μυρμιδόνες

νος των Μυρμιδόνων

σε ανθρώπους, τους μεταμόρφωσε και έτσι υπήρχε εδώ το γέ

με βασιλιά τον Αιακό.

Σε όλη την Ελλάδα υπήρξανεμεγάλες

περίοδοι ξηρασίας κι έγινε μια μεγάλη ξηρασία πα

ντού σε όλη την Ελλάδα και τότε ήρθανε αντιπροσωπείες από όλη την περιοχή εδώ και πα ρακάλεσαν τον Αιακό να παρακαλέσει τον πατέρα του τον Δία να βρέξει. Και πήγε στο Ελλάνιον Όρος, αυτό που οι σημερινοί Αιγινήτες αποκαλούν Όρος. Πήγε στο Ελλάνιον

Όρος,

εκεί που είναι η θέση Σφυρίχτρες είναι το παλιό ιερό που κάνανε θυσίες για τον όμβριο Δία, και τον παρακάλεσε να βρέξει και έβρεξε και έτσι απέκτησε νερό η Αίγινα. Κω είπα λοιπόν να πω αυτή την ιστορία για να πω ότι η έλλειψη νερού δεν είναι τώρα ήταν από την αρχαιότητα. Από την αρχαιότητα υπήρχε πpóßL·μa. Και μάλιστα αυτή η ξηρασία εκεί νης της εποχής ήταν μεγάλη, γιατί για πολλά έτη δεν είχε βρέξει, και της έδωσαν την ονομασία Αιάκειος Ξηρασία κι έτσι έχει καταχωρηθεί στην επιστήμη της υδρολογίας.» Απόσπασμα της ομιλίας του Μανώλη Γλέζου την Κυριακή 9 Ιανουαρίου 2004 στο Δημοτικό Θέατρο Αίγινας.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 9

»'

Α Ν Τ Ω Ν Η Σ ΚΟΥΤΣΟΥΡΑΔΗΣ

Ομάδα... και θεοί πείθονται

Ομάδα Πολιτών για το πρόβλημα του νερού στην Αίγινα δημιουργήθηκε τον Οκτώβριο του 2003, όταν ως πολίτες, με τον ίδιο θυμό που διακατέχει όλο τον

πληθυσμό του νησιού για την απαράδεκτη ποιότητα του νερού που μας παρέχεται, συ ναντηθήκαμε, συζητήσαμε και καταλήξαμε ότι κάτι πρέπει να γίνει επιτέλους για να μην ξαναζήσουμε τη θλιβερή κατάσταση που επί πολλά χρόνια ζούμε και που το περσινό κα λοκαίρι ξεπέρασε κάθε ανεκτό όριο της υπομονής μας. Αποτελείται από μόνιμους κατοίκους του νησιού που δεν έχουν κομματικές ή παρα ταξιακές δεσμεύσεις, ούτε καμία οικονομική εμπλοκή με το πρόβλημα, πέραν του ότι ως καταναλωτές πληρώνουν πανάκριβα νερό που τους πουλιέται ως πόσιμο, ενώ στην πραγ ματικότητα είναι υφάλμυρο. Σκεφτήκαμε πως τα «πολιτικά παιχνίδια» που επί χρόνια τώρα παίζονται εις βάρος των κατοίκων του νησιού γύρω από το ζήτημα του νερού κούρασαν, απογοήτευσαν και απομάκρυναν τους πολίτες από την ουσία του θέματος, που είναι το αυτονόητο: καθαρό και φθηνό νερό στη βρύση και στο ποτήρι μας. Τα προβλήματα που είχαμε στη διαδρομή να αντιμετωπίσουμε ήτανε πολλαπλά: Καταρχάς, η εσωτερική παθογένεια κάθε ελληνικής ομάδας, όπου πέντε άτομα έχουν έξι γνώμες. Με υπομονή και επιμονή, επειδή ο κοινός στόχος ήτανε το νερό, καταφέρα με, μετά από πολλές ώρες συζητήσεων, κυρίως στην αίθουσα του Μορφωτικού Συλλό γου -τον οποίο και από εδώ ευχαριστούμε- να μη φτάσουμε ποτέ σε ψηφοφορία, παρά να συμφωνούμε με την προσφορότερη κάθε φορά άποψη. Αντιμετωπίσαμε ακόμη και την προκατάληψη ότι κάποιοι από εμάς δεν είμαστε ντόπιοι, άρα δεν δικαιούμαστε να εκφέρουμε γνώμη για τον τόπο όπου ζούμε. Όπως ακούστηκε όμως και στην πρώτη μας συγκέντρωση, ντόπιος είναι όποιος φροντίζει και νοιάζεται για τον τόπο του και ξένος όποιος αδιαφορεί πλήρως για το τι συμβαίνει γύρω του. Γνήσιος εκφραστής αυτής της βαθύτατα συντηρητικής προκατάληψης ο Δήμος, διά του Δη μάρχου και του Αντιδημάρχου ύδρευσης, μας αντιμετώπισε εξαρχής απαξιωτικά Η πρώτη πρωΟΜΑΔΑ... ΚΑΙ ΘΕΟΙ ΠΕΙΘΟΝΤΑΙ

τοκολλημένη επιστολή μας υπ' αριθμ. 12476 εστάλη 2 Δεκεμβρίου του 2003 και, αφού επακολού θησαν συνεχείς αιτήσεις πληροφοριών προς το Δήμο, πήραμε επιτέλους την πρώτη του απάντη ση, αρνητική προς πς αιτήσεις μας, για παραχώρηση του Δημοτικού Θεάτρου και του Πνευματι κού Κέντρου της Κυψέλης κατά το Μάρτη - και επί της ουσίας του νερού ούτε λόγος. Ακόμη και σήμερα στο φόρτε υποτίθεται της δημοσιότητας του θέματος, οπότε χρειάζεται ο καλύτερος δυνα τός συντονισμός, προσπαθούμε επί μία εβδομάδα να κλείσουμε ραντεβού με το Δήμαρχο. Από κοντά και η δημοτική αντιπολίτευση που, στην πλειονότητα της, έλαμψε διά της απουσίας της από τις κινητοποιήσεις, και η μοναδική της πρόταση ήταν ηλικίας τουλάχιστον είκοσι χρόνων περί ΔΕΥΑπ, που μας παραπέμπει στο φιάσκο των συνεταιρισμών. Αποφασίσαμε την πρώτη συγκέντρωση-συζήτηση στις 23 Νοεμβρίου 2003 στον κινη ματογράφο «Τιτίνα» με σκοπό την ενεργό και ισότιμη συμμετοχή των συμπολιτών μας, ού τως ώστε να ακουστεί και η δική τους φωνή πάνω σε ένα ζωτικό και πολύπλευρο θέμα, που αγγίζει πρωτίστως την υγεία και την ποιότητα της ζωής όλων μας. Οι βασικές συνιστώσες των ομιλιών ήταν δυο: α. η προστασία και ενίσχυση των ντόπιων αποθεμάτων του υδροφόρου ορίζοντα (φράγ ματα, αναβαθμοί, στέρνες, βιολογικός καθαρισμός), και β. π προτιμότερη, υγειονομικά και οικονομικά, λύση μεταφοράς νερού από την ΕΥΔΑΠ. Επόμενη εκδήλωση, η ομιλία του Μανώλη Γλέζου. Αντιγράφω από το Δελτίο Τόπου: Στην κατάμεστη αίθουσα του Δημοτικού Θεάτρου Αίγινας, παρουσία του Δημάρχου και Δημοτικών Συμβουλών, την Παρασκευή 9 Ιανουαρίου 2004, έγινε η εκδήλωση της Ομά δας Πολιτών για το πρόβλημα του νερού στην Αίγινα με ομιλητή τον Μανώλη Γλέζο και θέμα: «Για να μη θαλασσώνουν τα νερά». Ο Μανώλης Γλέζος ανέπτυξε το θέμα των σχέσεων του ανθρώπου με το νερό και ιδι αίτερα τα προβλήματα της λειψυδρίας, της πλημμυρογένεσης

και της διάβρωσης των

εδαφών, καθώς και τους τρόπους αντιμετώπισης τους. Παρουσίασε τα φράγματα ανάσχεσης της χειμαρρικής ροής προς εμπλουτισμό των υπογείων υδροφορέων. Με διαφάνειες έδειξε το πείραμα εφαρμογής που έγινε στ' Απεράθου της Νάξου και επακολούθησε δίωρη συζήτηση με τους κατοίκους της Αίγινας με επίκεντρο το σοβαρό πρόβλημα νερού που αντιμετωπίζει το νησί. Η επόμενη εκδήλωση είχε ομιλητή τον κ. Κατσαρό, με θέμα τις επιπτώσεις του κακού νε ρού στην υγεία μας. Παραθέτω πάλι το Δελτίο Τύπου: Την Κυριακή 08/01/04 στην αχανή αίθουσα του κινηματογράφου «Τιτίνα» συγκεντρώθη καν οι ίδιοι και ίδιοι εκατό επιμένοντες για το πρόβλημα του νερού και άκουσαν την ομιλία του Ν. Κατσαρού, χημικού, διευθυντή του τμήματος Φυσικοχημείας του ΕΚΕΦΕ Δημόκρι τος με θέμα: «Έλεγχος και ποιότητα νερού - Επιπτώσεις στην υγεία μας». Στην ομιλία του ο κ. Κατσαρός αναφέρθηκε στις επιπτώσεις που έχει στην υγεία μας η κακή ποιότητα του νερού, που μπορεί να οφείλεται σε μικροβιολογικούς

(μόλυνση του

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΓΙΝΑ!Α, τ. 9

νερού) ή σε χημικούς (σκληρότητα, αλατότητα) παράγοντες, οι οποίοι μπορούν να προ καλέσουν αντιστοίχως άμεσες και μακροχρόνιες βλάβες στην υγεία. Επεσήμανε ότι σήμερα περίπου 4 δις κάτοικοι του πλανήτη μας δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό και ανέφερε ότι το 60% των ασθενειών που εμφανίζονται (τύφος, χολέρα, ηπατίτιδα, K.L·.) στους πληθυσμούς της Κίνας, της Ινδίας και άλλων περιοχών της Γης, οφείλονται στην κακή ποιότητα του νερού. Τόνισε ακόμη ότι η άρδευση με υφάλμυρα-ακληρά νερά έχει ως αποτέλεσμα την απο σάθρωση και οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε ερημοποίηση της γης. Έδωσε επίσης ιδι αίτερη σημασία στους τακτικούς περιοδικούς ελέγχους του νερού, καθώς και στην απαραί τητη πληροφόρηση των πολιτών για τα αποτελέσματα τους. Οι νόμοι του κράτους και της Ευρωπαϊκής Ένωσης δίνουν το δικαίωμα σε ομάδες πολιτών ή και σε μεμονωμένους πολίτες να απαιτούν και να λαμβάνουν από τους φορείς διαχείρισης του νερού (τοπική αυτοδιοίκηση, πολιτεία) λεπτομερείς μικροβιολογικές και χημικές αναλύσεις του νερού που τους παρέχεται. Το δικαίωμα στην πληροφόρηση είναι θεμελιώδες δικαίωμα για οποιονδήποτε πολίτη της Ε.Ε. και η άρνηση των αρχών να την παρέχουν αποτελεί αδίκημα με σοβαρότατες συνέπειες. Στον κ. Κατσαρό υποβλήθηκαν ερωτήσεις και έγιναν τοποθετήσεις από αρκετούς πα ρευρισκόμενους, με ιδιαίτερη έμφαση στο ότι οι υπάρχουσες έως σήμερα αναλύσεις είναι ελλιπέστατες. Η Ομάδα Πολιτών για το πρόβλημα του νερού επισημαίνει στους συμπολίτες της ότι η αδράνεια είναι κακός σύμβουλος και ότι αν δεν κινητοποιηθούμε όλοι μας, η κατάστα ση το καλοκαίρι θα ξεπεράσει κάθε προηγούμενο.

Απευθυνθήκαμε με επιστολές μας: 1) ΠΡΟΣ ΤΟ ΔΗΜΟ ΜΕ ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑ (16/01/04):

Προς τον κ. Δήμαρχο Αίγινας Διαμαρτυρόμαστε, γιατί ενώ δημοσίως έχετε επανειλημμένα γι' αυτό δεσμευτεί, δενμας έχετε ακό μη δώσει τα αποτελέσματα των χημικών αναλύσεων του νερού, που σας έχουν ζητηθεί από την 26η Νοεμβρίου 2003, παρά το ότι εκ του νόμου υποχρεούστε να το πράξετε εντός δεκαημέρου. Διαμαρτυρόμαστε για την απροθυμία σας να βοηθήσετε πραγματικά στην ενημέρωση των πολιτών σε θέματα τόσο βασικά όσο η υγεία τους. Αναφερόμαστε συγκεκριμένα στην ενημερωτική εκδήλωση που έχουμε προγραμματίσει για την Κυριακή 8 Φεβρουαρίου 2004, όπου θα μιλήσει ο κ. Νίκος Κατσαρός, χημικός, διευθυντής του τμήματος Φυσικοχημείας του ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος, με θέμα «Έλεγχος και ποιότητα νερού». Για το σκοπό αυτό ζητάμε τις αναλύσεις και την ωθούσα του Δημοτικού Θεάτρου Αί γινας με την υπ' αριθμ. 319/14.01.04 αίτηση μας. Δεδομένου ότι ο Δήμος είναι οι πολίτες του, θα συνεχίσουμε τις διαμαρτυρίες μας προς όλες τις κατευθύνσεις, και μάλιστα τώρα εν όψει των εκλογών, με σκοπό να δημοσιοποιήσου με τις απόψεις μας, καθώς και τις αντιδράσεις σας στις αιτήσεις μας. Περιμένουμε εγγράφως τις απαντήσεις σας σε αυτά τα δύο θέματα. ΟΜΑΔΑ... ΚΑΙ ΘΕΟΙ ΠΕΙΘΟΝΤΑΙ

και κατόπιν με συγκεκριμένο ερωτηματολόγιο, καλώντας τον σε διοργάνωση λαϊκής συ νέλευσης (22/3/04): Προς τον κ. Δήμαρχο και τα μέλη του Δημοτικού

Συμβουλίου

Αξιότιμοι κύριοι, Πιστεύουμε ότι έφτασε πια το πλήρωμα του χρόνου να συζητήσουμε όλοι μαζί δημόσια το μεγάλο θέμα του νερού, σε συγκέντρωση που όπως υποχρεούστε και έχετε υποσχεθεί θα διοργανωθεί από το Δήμο της Αίγινας μέχρι τέλη Απριλίου, όπου θα πρέπει να ληφθεί μέριμνα να παρευρεθούν όσο το δυνατόν περισσότεροι από τους εμπλεκόμενους με το θέ μα (Δήμος, τοπικοί φορείς, Νομαρχία, κυβερνητικοί παράγοντες, ΕΥΔΑΠήκαι άλλες εν διαφερόμενες εταιρείες). Αν παρ' ελπίδα καθυστερήσετε, θα αναλάβουμε εμείς τη διοργάνωση της εκδήλωσης, ώστε να μπουν επιτέλους οι βάσεις για ένα πιο ελπιδοφόρο μέλλον για το νησί μας. Ας θυ μηθούμε πως χωρίς καλό νερό δεν μπορούμε να μιλάμε για ανάπτυξη και ποιότητα ζωής. Μετά από εξάμηνο «ψάξιμο» και συμμετέχοντας στον προβΜματισμό που έχει εκ φραστεί και από τα τοπικά φύλλα και περιοδικά, συνοψίζουμε τις απορίες μας σε ερωτή σεις και περιμένουμε κι εμείς, όπως όλοι οι Αιγινήτες, απάντηση: Άμεσα Τι νερό θα πιούμε το φετινό καλοκαίρι, το ίδιο με το περσινό ή μήπως χειρότερο, λό γω αύξησης οικοδομών και Ολυμπιακών Αγώνων; Εάν βρεθούν γεωτρήσεις ακατάλληλες (όπως είναι πολύ πιθανό), τι εναλλακτικές λύ σεις θα δώσετε; Πώς θα ενεργήσετε ώστε να σταματήσει η υπεράντληση που φέρνει τη θά λασσα; (Εμείς έχουμε ζητήσει με την υπ' αριθμ. 1995/30.1.04 αίτηση μας από τη Νομαρχία το χημικό έλεγχο του νερού όλων των γεωτρήσεων που πέφτει στο δίκτυο). Σκοπεύετε να ακολουθήσετε την ισχύουσα νομοθεσία, που είναι και οδηγία της Ε.Ε. για το νερό ανθρώπινης κατανάλωσης; Μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα Όλοι οι ειδικοί μιλούν για σφαιρική αντιμετώπιση του προβλήματος με συνδυασμό λύ σεων (εμπλουτισμός υδροφόρου ορίζοντα με φράγματα, λιμνοδεξαμενές, κίνητρα για κα τασκευή ομβροδεξαμενών σε σπίτια, ταμιευτήρες, αντιμετώπιση της μόλυνσης του νερού από φυτοφάρμακα και λιπάσματα, συστήματα επεξεργασίας νερού και χρήση των υδάτων του βιολογικού καθαρισμού για άρδευση κ.λπ.) Τι έχετε σκεφτεί για τις λύσεις αυτές; Έχουν ξεκινήσει μελέτες και σε ποιο στάδιο βρίσκονται; ΕΥ Α ΑΠ

Υπάρχει περιορισμός στην ποσότητα του νερού που μας παρέχει η ΕΥΔΑΠ; Έγινε ποτέ συζήτηση για παραχώρηση ή πώληση του δικτύου στην ΕΥΔΑΠ με αντάλ λαγμα τη σύνδεση και εάν δεν έχει γίνει, προτίθεται ο Δήμος να κάνει κάποια πρόταση; Και αν όχι, για ποιο λόγο; ΑΕΥΑπ (Δημοτική Εταιρεία Ύδρευσης Αποχέτευσης) Γιατί δεν έχει προχωρήσει η σύσταση της; Θα γίνει ή θα προτιμηθεί η τωρινή κατάσταση; 78

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ.9

ΔΙΚΤΥΟ Πότε θα συνδεθούν και τα χωριά που τώρα στερούνται αυτό το αγαθό; Πώς και πότε θα εκσυγχρονιστεί το δίκτυο; (Αντικατάσταση φθαρμένων τμημάτων, αμιαντοσωλήνων, νέες κατασκευές;) Τι θα γίνει με τις διαρροές του; (Αναφέρονται απώλειες του 30% ή 40%). Θα στεγανοποιηθούν και θα καθαριστούν όλες οι δεξαμενές; ΧΡΗΜΑ Τ ΟΛΟ ΤΗΣΕΙΣ Ποιες πηγές υπάρχουν για αντίστοιχες μελέτες και έργα; Ποια είναι τα χρονικά περι θώρια για ένταξη σε χρηματοδοτικά προγράμματα; Αν η Αίγινα κριθεί σε «κρίσιμη» κατάσταση (πολιτικά απόφαση) μπορούμε ακόμη να ενταχθούμε σε προγράμματα του Γ' ΚΠΣ; ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΠΟΛΙΤΩΝ Έχετε συμπεριλάβει στον προγραμματισμό σας την απαραίτητη ενημέρωση των πολι τών και μαθητών όλων των βαθμίδων για την ανάγκη εξοικονόμησης του νερού;

2) ΠΡΟΣ ΤΗ ΝΟΜΑΡΧΙΑ ζητώντας επίμονα αποτελέσματα από αναλύσεις, χημικές και μικροβιολογικές (18/02/04): Επικοινωνώντας πάλι μαζί σας, με δεδομένη την ευαισθησία σας για την ποιότητα του πό σιμου νερού, σας ζητούμε τη διενέργεια χημικού και μικροβιολογικού ελέγχου του νερού στις βρύσες όλων των σχολείων της Αίγινας, προκειμένου να διαφυλάξουμε τα παιδιά μας από νερό που δεν πληροί τους κανονισμούς υγιεινής. Θα θέλαμε, επίσης, να σας παρακαλέσουμε να μας αποστείλετε τα αποτελέσματα όλων των χημικών αναλύσεων του νερού των γεωτρήσεων που τροφοδοτούν το δίκτυο του Δή μου Αίγινας από το 2000 και εντεύθεν.

3) ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ καθιστώντας την υπεύθυνη ως ελέγχουσα αρχή (28/05/04): Αξιότιμη κ. Διευθύντρια Όπως ήδη γνωρίζετε, στο νησί της Αίγινας έχει εδώ και πολλά χρόνια αναδειχθεί σε μεί ζον πρόβλημα, το πρόβλημα της ποιότητας και ποσότητας του νερού. Παρά τις εκάστο τε προεκλογικές υποσχέσεις, αντί να προωθείται κάποια λύση από τους αρμόδιους φο ρείς, το πρόβλημα χειροτερεύει ιδιαίτερα την τουριστικά περίοδο. Δεδομένου ότι το νησί μας μετατρέπεται ταχύτατα σε προάστιο του λεκανοπεδίου και ότι τάησιάζει ένα «δύσκολο» καλοκαίρι, σας καλούμε να επιληφθείτε προσωπικά του θέ ματος και να προβείτε στη λήψη αποφάσεων για άμεση, έστω προσωρινή, επίλυση του χωρίς να παραγνωρίζετε την τελική μακροπρόθεσμη λύση με αξιοποίηση όλων των δυ νατοτήτων (στέρνες, ανασχετικά φράγματα κ.λπ.). Για να διαπιστώσετε τη διάσταση και τη σοβαρότητα του προβλήματος, σας πληροΟΜΑΑΑ... ΚΑΙ ΘΕΟΙ ΠΕΙΘΟΝΤΑΙ

φορούμε ότι συγκεντρώθηκαν με πρωτοβουλία της ομάδας μας, από τις αρχές Απριλίου μέχρι σήμερα, 5.600 υπογραφές αγανακτισμένων κατοίκων και φίλων της Αίγινας και σας κοινοποιούμε το κείμενο που τις συνοδεύει. Ακόμα, σας γνωρίζουμε ότι η συγκέντρωση υπογραφών θα συνεχιστεί και ότι θα ακο λουθήσουν και άλλες δυναμικότερες μορφές διαμαρτυρίας και δημοσιοποίησης του προ βλήματος μέχρι να ευαισθητοποιηθούν οι αρμόδιοι και το ρυθμίσουν άμεσα. Είμαστε στη διάθεση σας για ενημέρωση και συνεργασία. 4) ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΥΔΑΠ ζητώντας εξηγήσεις για το τι άραγε σημαίνει μη οικονομικά συμφέρουσα λύση, για ποιον και σε ποιο βάθος χρόνου (18/02/04): Επειδή διαβάσαμε δημοσιεύματα στις εφημερίδες, όπου η διοίκηση της ΕΥΑΑΠ, παρου σία της κυρίας Παπανδρέου, δήλωνε ότι, παρά το δημόσιο ακόμη χαρακτήρα της εται ρείας σας, η σύνδεση της με την Αίγινα δεν είναι δυνατό να πραγματοποιηθεί, σας ζη τούμε να αποσαφηνίσετε για ποιους λόγους κρίνεται οικονομικά ασύμφορη και με ποιο τρόπο μπορεί αυτή η απόφαση να αναθεωρηθεί. (28/05/04): Ζητάμε να επανεξετάσετε το θέμα της σύνδεσης του νησιού με την εταιρεία σας και να ανα θεωρήσετε την απόφαση σας, ώστε να αναλάβετε τον εφοδιασμό της Αίγινας καθ' ολοκλη ρίαν με καλής ποιότητας υγιεινό νερό, αξιοποιώντας μελέτες και έργα που έχουν γίνει στο παρελθόν και για άγνωστους σε εμάς λόγους κρίθηκαν ασύμφορες οικονομικά. Επίσης, ζη τάμε να ολοκληρωθούν τα έργα στην ΓΊέρανη της Σαλαμίνας, που έχουν διακοπεί λίγο πριν το τέλος τους, για να καταστεί δυνατή η υδροδότηση του νησιού. Δεν χρειάζεται, βέβαια, να σας υπενθυμίσουμε ότι το νερό είναι αγαθό πρώτης ανά γκης και δικαίωμα όλων και δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να γίνεται αντικείμενο οικο νομικών ή πολιτικών διαπραγματεύσεων με αποκλειστικό γνώμονα το κέρδος. Σας υπενθυμίζουμε, επίσης, ότι περιμένουμε ακόμη απάντηση στην από 18/02/04 επι στολή μας (υπ όψιν κ. Τζέλλα) με την οποία ζητάμε πληροφορίες σχετικά με τη σύνδε ση του νησιού με την εταιρεία σας. 5) ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΕΥΤΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΥΤΕΣ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΜΑΣ ζητώντας τη συνεργασία και βοήθεια τους για την επίλυση του ζητήματος (28/02/04 και 28/05/04): ΑΝΟΙΧΤΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ προς τους κ.κ. υποψήφιους Βουλευτές του νησιού μας (Α' Πειραιώς) Κύριοι, Σας απευθύνουμε αυτή την ανοικτή επιστολή, ώστε να λάβετε όλοι σας γνώσιν του προβλήματος που απασχολεί σοβαρά τους κατοίκους της Αίγινας, αλλά και για να μας ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 9

γνωστοποιήσετε τι μέτρα σκέφτεστε να πάρετε σχετικά με τη λύση του - αμέσως μετά τις εκλογές. 3

Η Αίγινα υδρεύεται αφενός μεν από την ΕΥΔΑΠ (περί τα 4.500 μ ) και αφετέρου από 3

ντόπιες γεωτρήσεις (6.000-10.000 μ ανάλογα με την εποχή). Το νερό αυτό, ιδιαίτερα κα τά τις περιόδους αιχμής, είναι υφάλμυρο, όπως γνωρίζουν όλοι στο νησί, άρα και ο Δή μος, διότι οι ντόπιες γεωτρήσεις έχουν κατέβει σε τέτοιο βάθος, όπου αντλούνε θάλασσα. Ο τοπικός Τύπος έχει θίξει από ετών το θέμα και οι κάτοικοι εκτός του ότι πληρώ νουν πανάκριβα το νερό, δεν μπορούν να το πιουν καν, οπότε είναι υποχρεωμένοι ναχρησιμοποιούν εμφιαλωμένο νερό ακόμη και για το μαγείρεμα. Οι αναλύσεις που πήραμε από το Δήμο δεν είναι επαρκείς ώστε να μπορούν να εξα χθούν επιστημονικά συμπεράσματα. Οι επιπτώσεις για την υγεία μας, αλλά και για το ίδιο το νησί είναι ολέθριες, καθώς η θάλασσα θα μετατρέψει μακροπρόθεσμα σε έρημους τις περιοχές που ποτίζονται με αυτό το νερό. Δημοσιεύματα του Αθηναϊκού Τύπου ανέφεραν ότι δεν είναι δυνατή η σύνδεση με την ΕΥΔΑΠ, λόγω του ότι κρίνεται οικονομικά ασύμφορη. - Δεδομένου του δημόσιου χαρακτήρα της εταιρείας, πώς αξιολογείτε αυτή την από φαση; Και αφού δεν γίνεται η σύνδεση, η κυβέρνηση δεν είναι υποχρεωμένη να μας εξα σφαλίσει ανεμπόδιστα την απαιτούμενη ποσότητα νερού από τις ήδη υπάρχουσες παρο χές, πιέζοντας την ΕΥΔΑΠ; - Προτείνετε κάποια λύση ώστε να μην ξαναπιούμε το απαράδεκτο νερό του προη γούμενου καλοκαιριού; - Τι θα γίνει με την πιθανή χρηματοδότηση του έργου από το Γ Κοινοτικό Πλαίσιο; - Δεν μπορεί να κηρυχτεί η Αίγινα Περιοχή σε Κρίση, ως προς αυτό το θέμα, ώστε να αντιμετωπιστεί άμεσα η ανάγκη της σε νερό; - Τι σκοπεύετε να κάνετε σε μακροχρόνιο επίπεδο, ώστε να προωθηθούν τα ανασχε τικά φράγματα σε όλο το νησί, καθώς και όλα τα μέσα που θα καταστήσουν αειφόρο τη διαχείριση των υδάτων; Σας θυμίζουμε ότι για το φλέγον αυτό θέμα επί σειράν ετών έχουμε λάβει ουκ ολίγες υποσχέσεις, οι οποίες έμειναν απραγματοποίητες. Θα σας παρακαλούσαμε πολύ να τοποθετηθείτε επί όλων των ανωτέρω θεμάτων κα τά την επόμενη επίσκεψη σας στο νησί. (28/05/04): Σας υπενθυμίζουμε τις προεκλογικές σας υποσχέσεις σχετικά με την επίλυση του προ βλήματος του νερού στην Αίγινα, το οποίο τόσες κυβερνήσεις, ενδεχομένως για πολιτι κούς λόγους, δεν έλυσαν. Όπως ήδη γνωρίζετε, η κατάσταση όχι μόνο δεν βελτιώθηκε, αλλά αντίθετα έχει φτά σει στο απροχώρητο. Επειδή το καλοκαίρι που έρχεται προβλέπεται πιο «δύσκολο» από κάθε άλλη φορά, σας καΟΜΑΔΑ... ΚΑΙ ΘΕΟΙ ΠΕΙΘΟΝΤΑΙ

λοόμε να τηρήσετε την υπόσχεση σας και να πιέσετε μαζί με τους 5.600 υπογράφοντες το κεί μενο που σας κοινοποιούμε, έτσι ώστε να ληφθούν άμεσα οι αποφάσεις που θα λύσουν το πρό βλημα έστω προσωρινά, χωρίς να ξεχνάτε την οριστική μακροπρόθεσμη αντιμετώπιση του.

Στις αρχές Απριλίου ξεκινήσαμε τη συλλογή υπογραφών διαμαρτυρίας. Ήταν πρωτο φανής η συμπαράσταση που βρήκαμε από τον κόσμο, αφού πολλοί ήταν αυτοί που ζη τούσαν άδεια χαρτιά και πολύ σύντομα τα επέστρεφαν γεμάτα. Έτσι, μέσα σε δύο μήνες είχαμε μαζέψει πάνω από 7.000 υπογραφές αγανακτισμένων κατοίκων και φίλων του νη σιού μας, που συνόδευαν το ακόλουθο κείμενο: SOS ... νερό Διαμαρτυρία

προς κάθε αρμόδια

αρχή

Εμείς οι υπογράφοντες κάτοικοι και φίλοι του νησιού της Αίγινας διαμαρτυρόμαστε έντο να για το τεράστιο πρόβλημα του νερού που διαιωνίζεται στο νησί μας. Το πρόβλημα του νερού που βιώνουμε επί δεκαετίες αντί να οδεύει προς τη λύση του συνεχώς χειροτερεύ ει. Κω όπως όλα δείχνουν, εφέτος το καλοκαίρι θα είναι ακόμη χειρότερο, δηλαδή: - Νερό υφάλμυρο που δεν πίνεται, άχρηστο ακόμη και για πότισμα, το οποίο όμως χρυσοπληρώνουμε. - Νερό που σε ώρες και μέρες αιχμής δε φτάνει σε αρκετά διαμερίσματα του νησιού, ει δικά σε αυτά με μεγάλο υψόμετρο, που αντί για νερό οι βρύσες τους βγάζουν αέρα. - Εκ των πραγμάτων θα είμαστε και πάλι αναγκασμένοι να καταφεύγουμε στην πα νάκριβη λύση του εμφιαλωμένου, κοινώς «πεθαμένου» νερού. - Το νερό του Κουρέντη και του Μεσαγρού, που οι Αιγινήτες και πολλοί παραθεριστές προμηθεύονταν, έχει πρόβλιμα και ένας Θεός ξέρει αν θα ξανατρέξει όπως παλιά. - Αόγω αυξημένης -Ολυμπιακής- κίνησης εφέτος το καλοκαίρι η ποιότητα του νε ρού προβλέπεται να υποβαθμιστεί ακόμη περισσότερο, γιατί η παροχή νερού της ΕΥΔΑΠ θεωρείται από το Δήμο πως θα παραμείνει η ίδια, άρα αυτή των γεωτρήσεων που παρέ χουν υφάλμυρο νερό θα πολλαπλασιαστεί. Παρ' όλα αυτά, δεν έχει ιδρώσει κανένα αυτί των αρμοδίων της κυβέρνησης, της περι φέρειας, της νομαρχίας και της τοπικής αυτοδιοίκησης, που παραμονές εκλογών έχουν το πpóßL·μa λυμένο, αλλά στη διάρκεια της διοίκησης τους το ξεχνούν. Οι λύσεις είναι συγκεκριμένες, μελετημένες, εγκεκριμένες και δοκιμασμένες και κανέ νας φορέας δεν έχει δικαίωμα να μας εμπαίζει. - Η μελέτη σύνδεσης με την ΕΥΔΑΠ έχει εγκριθεί και η εταιρεία δεν δικαιούται να ισχυρίζεται ότι το έργο είναι ασύμφορο οικονομικά. Από πότε το νερό, αγαθό ζωτικής ανά γκης, μεταβλήθηκε σε αντικείμενο εκμετάλλευσης και κέρδους; - Η μελέτη για την κατασκευή φραγμάτων σε χείμαρρους, που θα εμπλουτίσουν τον υδροφόρο ορίζοντα του νησιού, έχει εγκριθεί. Γιατί δεν ξεκινάει η κατασκευή τους; - Η μελέτη για λιμνοδεξαμενή στους Άλωνες έχει εγκριθεί. Γιατί δεν ξεκινάει η κατα σκευή της; ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΛΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, ι. 9

- Σε πολλές περιοχές με πpóßL·μa νερού έχουν κατασκευαστεί και κατασκευάζονται εργοστάσια αφαλάτωσης θαλασσινού νερού. Ολόκληρα κράτη με εκατομμύρια κατοί κους στην περιοχή του Περσικού Κόλπου έλυσαν έτσι το πρόβλημα. Εδώ, γιατί δεν ξε κινάει τίποτε; - Έχει συζητηθεί άπειρες φορές το θέμα της αγοράς υδροφόρων σκαφών από το Δή μο. Μια τέτοια κίνηση θα έλυνε το πρόβλημα επάρκειας και θα μείωνε σημαντικά το κόστος που πληρώνει ο καταναλωτής ανά κυβικό μέτρο. Γιατί δεν γίνεται η αγορά υδροφόρων; - Οι υπεύθυνοι της Τοπικής Αυτοδιοίκησης δεν έχουν πάψει ποτέ να μας θυμίζουν ότι οι απώλειες νερού λόγω παλαιότητας δικτύου είναι της τάξεως του 40%. Πότε επιτέλους θα ξεκινήσει η επισκευή του δικτύου που θα σταματήσει αυτή την παράλογη σπατάλη; - Το αποχετευτικό δίκτυο και το εργοστάσιο βιολογικού καθαρισμού, πέρα από τις ευ εργετικές συνέπειες στο υπέδαφος και την υγεία μας, θα μπορούσε να παρέχει άφθονες πο σότητες νερού για πότισμα. Γιατί δεν τελειώνει η κατασκευή του; Στην Αίγινα, λοιπόν, που ιστορικά διαπρέπει αλλά επί του παρόντος στερείται το πο λυτιμότερο αγαθό πρώτης ανάγκης, το νερό, πρέπει κάποτε να βάλουμε ένα τέρμα στην απάθεια που μας διακατέχει. Τέρμα

οι δικαιολογίες

νους. Απαιτούμε ρίς καμία

να μπουν

και οι υποσχέσεις σε εφαρμογή

του αέρα από τους

όλα τα έργα που χρειάζονται,

υπεύθυ χω

καθυστέρηση.

Αιτάντηση δεν λάβαμε από κανέναν και έτσι, ερήμην του Δήμου, αποφασίσαμε εμείς τη διοργάνωση συγκέντρωσης των κατοίκων του νησιού, στον Πύργο του Μάρκελου, όπου υιοθετήθηκε το ακόλουθο ψήφισμα: ΨΗΦΙΣΜΑ Εμείς οι Αιγινήτες που συγκεντρωθήκαμε σήμερα 6/6/2004 για να συζητήσουμε το καυτό θέμα της ΥΔΡΟΔΟΤΗΣΗ! που αντιμετωπίζει το νησί μας: Διαμαρτυρόμαστε γιατίγια δεκαετίες οι δημοτικοί και κοινοτικοί άρχοντες αρνούνται να αναγνωρίσουν ότι υπάρχει πρόβλημα με το νερό, πρόβλημα που για να λυθεί χρειάζε ται σοβαρές μελέτες και μακροπρόθεσμο

σχεδιασμό.

Διαμαρτυρόμαστε γιατί όλες οι δημοτικές αρχές μέχρι τώρα απέφυγαν κάθε ενέργεια που θα απέδιδε μακροπρόθεσμα και έξω από τα στενά χρονικά όρια της θητείας τους. Διαμαρτυρόμαστε για τα έργα που ξεκίνησαν χωρίς μελέτες, χωρίς προοπτική, χωρίς γενικό σχεδιασμό και κάποια στιγμή εγκαταλείφθηκαν ή υπολειτουργούν ημιτελή με πλή θος κακοτεχνίες και είναι τελικά άχρηστα. Διαμαρτυρόμαστε γιατί έξι χρόνια μετά τη διοικητική ενοποίηση του νησιού, που δί νει τη δυνατότητα συνολικής αντιμετώπισης του προβλήματος, οι χιλιάδες κάτοικοι της Αίγινας είναι ακόμη χωρισμένοι σε κατηγορίες ως προς το νερό που τους παρέχεται (ή δεν τους παρέχεται). Διαμαρτυρόμαστε γιατί óL·ς οι δημοτικές παρατάξεις αντιμετωπίζουν το πρόβλημα ΟΜΑΛΑ... ΚΑΙ ΘΕΟΙ ΠΕΙΘΟΝΤΑΙ

του νερού μόνο σαν εργαλείο στις μεταξύ τους διαμάχες και χάνουν κάθε ενδιαφέρον για οτιδήποτε δεν θα τους φέρει άμεσα, άκοπα, πολιτικά οφέλη. Διαμαρτυρόμαστε για τη μικροπολιτική χρησιμοποίηση των λογαριασμών

ύδρευσης

και της τιμολογιακής πολιτικής από όλες ανεξαιρέτως τις μέχρι τώρα δημοτικές ή κοινο τικές αρχές, που για να προωθήσουν τις πελατειακές τους σχέσεις φόρτωσαν το αντικει μενικό πρόβλημα της ανεπάρκειας νερού με ένα ακόμη χρόνιο οικονομικό

npoßhipa.

Διαμαρτυρόμαστε για τη ληστρική εκμετάλλευση του υδατικού δυναμικού της Αίγινας χωρίς καμία ενέργεια συντήρησης και αναπλήρωσης του, ακόμα και στις περιπτώσεις που υπάρχουν εγκεκριμένες προτάσεις καθολικής αποδοχής (ανασχετικά φράγματα). Το βάθε μα των γεωτρήσεων όχι μόνο δεν δίνει λύση αλλά δημιουργεί χειροπιαστό κίνδυνο κατα στροφής των πολύτιμων για την Αίγινα υδάτινων αποθεμάτων, με ανυπολόγιστες συνέπει ες για την ποιότητα ζωής των κατοίκων και το περιβάλλον. Διαμαρτυρόμαστε για την άναρχη οικιστική εκμετάλλευση με «πισίνες» και «γκαζόν» χωρίς να επιβάλλεται η αυτοδύναμη κάλυψη των αναγκών τους σε νερό, π.χ. δεξαμενές ομβρίων, μονάδες αποσκλάρυνσης κ.λπ. Διαμαρτυρόμαστε γιατί οι δημοτικές αρχές προσβάλλουν τη νοημοσύνη μας, όταν ισχυ ρίζονται ότι οι ελάχιστες αναλύσεις σε δείγματα νερού που πάρθηκαν (σκόπιμα;) σε απολύ τως μη αντιπροσωπευτικό τόπο και χρόνο μπορούν να ακυρώσουν την καθημερινή δυσά ρεστη γεύση των χιλιάδων (μόνιμων ή εποχιακών) κατοίκων της Αίγινας. Διαμαρτυρόμαστε για την έλλειψη συνεργασίας ανάμεσα στις υπηρεσίες που έχει ως συνέπεια οι ενέργειες της μίας να αντιστρατεύονται τις ενέργειες της άλλης με καταστρο φικά αποτελέσματα. Όταν υπηρεσίες της Νομαρχίας προωθούν διάνοιξη χειμάρρων δη λώνοντας άγνοια για μελέτες άλλων υπηρεσιών της ίδιας Νομαρχίας που προβλέπουν φράγματα στο ίδιο σημείο. Και ο Δήμος της Αίγινας που έχει σπεύσει να οικειοποιηθεί τα φράγματα γυρίζει πλευρό στον ύπνο του. Διαμαρτυρόμαστε για όλα τα χαμένα χρόνια, για όλες τις χαμένες ευκαιρίες και τις χα μένες χρηματοδοτήσεις, όταν ζητάμε σήμερα τα ίδια που μια αντίστοιχη συγκέντρωση ζη τούσε τις 14/9 του 1985. Μόνο που σήμερα η κατάσταση έχει χειροτερέψει τόσο που ο πολυετής ύπνος είναι μια ανέφικτη πολυτέλεια. Διαμαρτυρόμαστε, τέλος, γιατί όλα αυτά τα χρόνια ο κύριος αρμόδιος για τη λύση του προβλήματος -η εκάστοτε δημοτική αρχή- όχι μόνο δεν ενημερώνει τους πολίτες της Αίγινας για το μέγεθος του προβλήματος και τις τυχόν ενέργειες που κάνει αλλά αντίθετα επιδίδεται σε μεθοδευμένη προσπάθεια παραπληροφόρησης και απόκρυψης στοιχείων μέσα από αλληλο συγκρουόμενες εξαγγελίες, καταγγελίες, υποσχέσεις, δηλώσεις ή ένοχη σιωπή και με την ανο χή πάντα όλων των συναρμόδιων αρχών (Νομαρχία, Περιφέρεια, υπουργείο Υγείας) οι οποί ες υποτίθεται ότι τον ελέγχουν.

ΖΗΤΟΥΜΕ Από όλους τους καθ' ύλιν αρμόδιους να σκύψουν άμεσα και επισταμένα πάνω στο npo ßhipa και να δώσουν τις κατάλληλες λύσεις, ειδάλλως ας παραιτηθούν. ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 9

Να εξασφαλιστεί η υδροδότηση του νησιού με υδροφόρα πλοία, μέχρι την οριστική λύση του προβλήματος. Άμεσα μέτρα για την προστασία και αύξηση του υδάτινου δυναμικού της Αίγινας (δη μοτικές και κοινοτικές δεξαμενές, επισκευή δικτύου ύδρευσης, κίνητρα για κατασκευή ιδιωτικών δεξαμενών -άτοκα δάνεια κ.λπ- δενδροφυτεύσεις ορεινών περιοχών, έργα υποδομής για συγκράτηση των βρόχινων νερών). Σύνδεση της Αίγινας με την ΕΥΔΑΠ.

ΑΠΟΦΑΣΙΖΟΥΜΕ Συγκέντρωση των κατοίκων στις πλατείες των χωριών και κάθοδο τους προς το Δημαρ χείο την Παρασκευή 11/6/2004 στις 7 το απόγευμα. Δημιουργία επιτροπής αγώνα, ανοιχτής σε νέα μέλύΐ, για προσωπικές συναντήσεις ραντεβού με όλους τους αρμόδιους, αποτελούμενη από τους κ.κ. Κοττάκη Στέλιο, Δελή Αντώνιο, Αγγελοκαστρίτη Δαμιανό, Σακκιώτη Θεοδόση, Λαμπαδάριο Χρήστο και Κουτσουραδή Αντώνη. Δημιουργία φακέλου με τα απαραίτητα στοιχεία και υποβολή του στην Ε.Ε. και, αν αποδειχθεί αμέλεια ή δόλος, και στον Εισαγγελέα. Κοινή, ενδεχομένως, μήνυση πολιτών για βλάβη και καταστροφή οικιακών συσκευών. Επόμενη συγκέντρωση στις 26 Σεπτεμβρίου 2004 στις 7 η ώρα το απόγευμα. Το παρόν ψήφισμα να επιδοθεί με πορεία των παρευρισκομένων στο Δήμαρχο και απουσία του Δημάρχου να θυροκολληθεί.

Την Παρασκευή προ των ευρωεκλογών συγκεντρωθήκαμε μπροστά στο Δημαρχείο και ανεβήκαμε στο γραφείο του Δημάρχου, όπου με αίτηση της Επιτροπής Αγώνα προς τον Πρόεδρο του Δημοτικού Συμβουλίου πετύχαμε την έκτακτη σύγκληση του Δημοτικού Συμβουλίου, όπου διανεμήθηκε το παρακάτω κείμενο: Η Επιτροπή Αγώνα για την επίλυση του προβλήματος του νερού στην Αίγινα, που προέκυψε από τη Συγκέντρωση των κατοίκων του νησιού την 6/6/04, συναντήθηκε με τον κ. Δή μαρχο την 11/6/04 και με τη συμφωνία του, παρουσία του Προέδρου του Δημοτικού Συμβουλίου, ορίστηκε σύγκληση έκτακτου Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Αίγινας τη 17η Ιουνίου με θέμα: «Εξέταση των δυνατοτήτων λύσης του προβλήματος ύδρευσης με εξαιρετική προτεραιότητα τόσο σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο όσο και σε μακροπρόθεσμο». Η Επιτροπή στη συνεδρίαση της την 14/6/04, επιβεβαιώνοντας τις αποφάσεις της Συ γκέντρωσης, ΖΗΤΑ από το Δημοτικό Συμβούλιο: 1) Ομόφωνη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου για την ανάληψη της υδροδότησης της Αίγινας από την ΕΥΔΑΠ. 2) Εξασφάλιση της υδροδότησης του νησιού με υδροφόρα πλοία ή ασκούς, μέχρι την οριστική λύση του προβλήματος. ΟΜΑΔΑ... ΚΑΙ ΘΕΟΙ ΠΕΙΘΟΝΤΑΙ

3) Είσπραξη των οφειλών από τους καταναλωτές προς το Δήμο, με απειλή διακοπής της υδροδότησης πάνω από ένα ορισμένο ποσό χρέους, καθώς και την άμεση επισκευή των διαρροών του δικτύου. 4) Μέτρα για την προστασία και αύξηση του υδατικού δυναμικού της Αίγινας (με δη μοτικές και κοινοτικές δεξαμενές, κίνητρα για κατασκευή ιδιωτικών δεξαμενών, δενδροφυτευσεις ορεινών περιοχών, ανασχετικά φράγματα που έχει εγκριθεί η κατασκευή τους κ.λπ.) 5) Ανάληψη από το Δημοτικό Συμβούλιο, με επικεφαλής τον κ. Δήμαρχο, εκστρατεί ας δημοσιοποίησης του προβλήματος και κινητοποιήσεων των κατοίκων για την υλοποί ηση των παραπάνω αποφάσεων του Δ.Σ., εφόσον ψηφιστούν, με παραστάσεις προς όλους τους καθ' υλιν αρμόδιους (Νομάρχη, Περιφερειάρχη, ΕΥΔΑΠ, Βουλευτές, συναρ μόδια Υπουργεία και γραφείο του

Πρωθυπουργού).

Και ενώ οι πολίτες που προκάλεσαν το έκτακτο Δημοτικό Συμβούλιο έπρεπε να τοποθε τηθούν πρώτοι, κατά τη ρητή δέσμευση του Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων, δεν πήρα με το λόγο παρά μόνο μετά από δυόμισι ώρες ατελείωτων μονόλογων επιφανειακής αντι μετώπισης του θέματος. Οι αποφάσεις του έκτακτου Δημοτικού Συμβουλίου που ψηφίστηκαν ομόφωνα, εκτός από δύο δημοτικούς συμβούλους που αποχώρησαν, ήταν: 1. Να ζητηθεί η άμεοη παραχώρηση από τον ΟΛΠ δύο νέων παροχών δυναμικότη τας 5.000-6.000 κυβικών στην περιοχή από Ικόνιο μέχρι Πέραμα. 2. Να ζητηθεί άμεση επιχορήγηση από τον κρατικό προϋπολογισμό για την αντιμε τώπιση της δαπάνης μεταφοράς του νερού με υδροφόρα σκάφη. 3. Να ζητηθεί η άμεση ένταξη του έργου Σύνδεση ΕΥΔΑΠ—Αίγινας-Αγκιστρίου

στο

Γ' Κοινοτικό Πλαίσιο ή στο Ταμείο συνοχής. 4. Ανάληψη από το Δημοτικό Συμβούλιο, με επικεφαλής τον κ. Δήμαρχο, εκστρατείας δημοσιοποίησης του προβλήματος και κινητοποιήσεων των κατοίκων για την υλο ποίηση των παραπάνω αποφάσεων του Δ.Σ., εφόσον ψηφιστούν, με παραστάσεις προς όλους τους καθ' υλιν αρμόδιους (Νομάρχη, Περιφερειάρχη, ΕΥΔΑΠ, Βουλευ τές, συναρμόδια Υπουργεία και γραφείο του Πρωθυπουργού, MME, αξιωματική αντιπολίτευση και όλα γενικά τα πολιτικά κόμματα). 5. Ενημέρωση των αρμοδίων οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το πρόβλημα υδροδότησης της Αίγινας. 6. Εξέταση δυνατότητας παροχής κινήτρων για κατασκευή ιδιωτικών δεξαμενών. 7. Σύνταξη φυλλαδίου με συμβουλές και οδηγίες για την εξοικονόμηση νερού. 8. Ανάθεση σύνταξης οικονομοτεχνικής μελέτης για σύσταση Δημοτικής Επιχείρησης και Αποχέτευσης και ίδρυση μικτής υδρομεταφορικής εταιρείας. 9. Έναρξη διαδικασιών για την άμεση πρόσληψη ενός επόπτη υγείας. Δηλαδή, ένας αχταρμάς όλων των προτάσεων που υποβλήθηκαν, πλην της κύριας πρότα σης για ανάληψη του δικτύου από την ΕΥΔΑΠ, που έκαιγε, οπότε άλλα λόγια ν' αγαπιόμαστε. ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ.9

Τότε μάθαμε πως ο Δήμος προγραμματίζει εσπευσμένα για τις 20/6/04 συγκέντρωση στο λιμάνι για το νερό και συνέντευξη Τύπου στα κανάλια για το θέμα. Αυτές, όμως, είναι σπασμωδικές κινήσεις, καθόσον τέτοιες κινητοποιήσεις, αν πραγματικά μας ενδιαφέρει να κατέβει ο κόσμος στο λιμάνι και δεν τις κάνουμε για εντυπωσιασμό, χρειάζονται καλύτερη προετοιμασία και ενημέρωση. Από κει και πέρα, στο βαθμό που εντάσσονται στο πνεύμα της παραδοχής του προβλήματος και της δημοσιοποίησης του, στηρίξαμε την επιλογή του Δημάρχου με επιφύλαξη ως προς το χρόνο που επιλέχτηκε να γίνει και, στην εξέλιξη της, ως προς την προτεινόμενη τελικά λύση. Στη δεκάμηνη ενασχόληση μας με το θέμα μάθαμε πολλά. Εκείνο που ακόμη δεν έχουμε καταλάβει είναι το πώς είναι δυνατόν όλοι οι πρώην, νυν και επίδοξοι μέλλοντες δημοτικοί άρχοντες να έχουν γαντζωθεί από αυτή την αγελάδα που λέγεται νερό και να την αρμέγουν μόνο και μόνο για να τα φέρουν βόλτα με τα λειτουργικά έξοδα του Δή μου, με αποτέλεσμα στο τέλος να χρωστάνε και στην ΕΥΔΑΠ και στους μεταφορείς και να μπαίνουν μέσα στον ισολογισμό του Δήμου, αφού ισχυρίζονται ότι επιχορηγούν κιόλας το νερό. Ο ομφάλιος λώρος της κακοδαιμονίας του νερού είναι η διασύνδεση του με τα οικονομικά του Δήμου Αν ο Δήμος χρειάζεται έσοδα έχει πεδίον δόξης λαμπρόν. Ας εκμεταλλευτεί το παραγό μενο πολιτιστικό μας προϊόν. Ας διαχειριστεί σωστά τα κληροδοτήματα. Ας επαναδιαπραγματευθεί τις συμβάσεις για τα δημοτικά καταστήματα και τις παραλίες που νοικιάζει. Ας υι οθετήσει την ανακύκλωση των σκουπιδιών που μπορεί να δώσει ένα μικρό έσοδο. Ας κά νει πάρκινγκ ή ακόμη ας τοποθετήσει παρκόμετρα στην πόλη και ας μη σβήνει τις κλήσεις που δίνει η τροχαία. Ας μας βάλει επιτέλους κάποιο μικρό φόρο, αν νομίζει ότι δεν βγαίνει οικονομικά. Αρκεί να αφήσει από τα χέρια του το νερό. Στη δεκάμηνη διαδρομή μας κατηγορηθήκαμε ταυτόχρονα ότι κάνουμε αντιπολίτευ ση και συμπολίτευση στο Δήμο. Μακριά από μας αυτοί οι χαρακτηρισμοί. Δεν κάνουμε ούτε συμπολίτευση ούτε αντιπολίτευση, γιατί δεν είμαστε πολιτευτές. Είμαστε πολίτες, και το μόνο που επιζητούμε είναι η κινητοποίηση των κατοίκων του νησιού μας με σκοπό την επίλυση του ζητήματος. Και δεν θέλουμε να οικειοποιηθεί πολιτικάντικα κανείς αυ τόν τον αγώνα. Δεν θέλουμε η ματαιοδοξία και οι σκοπιμότητες κανενός - ατόμου, πα ράταξης ή κόμματος να καπελώσει αυτόν τον αγώνα. Πάντως, παραμένουμε ρεαλιστές. Ζητάμε αυτό που όλοι προσπαθούν να μας παρου σιάσουν ως αδύνατο. Αποσύνδεση της διαχείρισης του νερού από το Δήμο και ανάληψη του δικτύου της ύδρευσης και αποχέτευσης από την ΕΥΔΑΠ, όπως προβλέπει η ολοκλη ρωμένη προμελέτη του έργου της σύνδεσης, παράλληλα με τα ανασχετικά φράγματα και το νοικοκύρεμα της διαχείρισης και της εξοικονόμησης του νερού, ως αγαθού εν ανε πάρκεια, όπως προτείνει και το φυλλάδιο του Συλλόγου Ενεργών Πολιτών, που υιοθε τήθηκε αυτούσιο στο Δημοτικό Συμβούλιο, αφού ήταν ήδη έτοιμο, για να αποσταλεί προς ενημέρωση και συνειδητοποίηση του προβλήματος από τους κατοίκους. Αλίμονο μας αν μπούμε στην διελκυστίνδα να παρακαλάμε τους διεθνείς επενδυτές να βάλουν λε φτά για τη σύνδεση, γιατί στο τέλος θα μας βάλουν διόδια και στο νερό. Και αυτά τη στιγ-

ΟΜΑΔΑ... ΚΑΙ ΘΕΟΙ ΠΕΙΘΟΝΤΑΙ

μή που η ΕΥΔΑΠ κάνει μελέτες σκοπιμότητας για να επεκταθεί μέχρι την Κόρινθο, από σταση πενταπλάσια από τη δική μας. Κι εδώ μπαίνει «ο δάκτυλος επί των τύπων των ήλων», αγγίζουμε δηλαδή ένα θέμα που προσκρούει σε πολλά παγιωμένα μικροσυμφέροντα. Γι' αυτό πρέπει να είναι δεδομένη πια η αντίθεση μας σε κάθε ΔΕΥΑπ. Δεν είναι δυνα τό να μην έχει περάσει από το μυαλό κανενός η δημιουργία Δημοτικής Πολιτιστικής Επι χείρησης, όταν ο πολιτισμός είναι το αγαθό που παράγεται σωρηδόν στο νησί και να συ ζητάμε να κάνουμε Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης και Αποχέτευσης, όταν ούτε νερό έχουμε ούτε ξέρουμε ακόμη τι θέλουμε να κάνουμε για να το φέρουμε. Αυτή τη στιγμή, οι περισσότερες ΔΕΥΑπ στην Ελλάδα είναι χρεωμένες, αφού το κόστος λειτουργίας τους επι βαρύνει ακόμη περισσότερο τη διαχείριση του νερού, με αποτέλεσμα οι περισσότερες από αυτές να απειλούνται με διακοπή της υδροδότησης από την ΕΥΔΑΠ, λόγω χρεών. Ειδικά για μας εδώ στην Αίγινα θα είναι η ταφόπλακα που θα στείλει το αίτημα μας για σύνδεση με υποθαλάσσιο αγωγό στις ελληνικές καλένδες. Ο στόχος μας, λοιπόν, πρέπει είναι η άσκηση πίεσης προς την κεντρική εξουσία και τους βουλευτές και πολιτευτές της περιφέρειας μας, έτσι ώστε η φωνή μας να φτάσει μέχρι το Κοινοβούλιο, όπου με μια τροπολογία θα επεκταθούν τα όρια της ΕΥΔΑΠ κατά την Αί γινα και το Αγκίστρι, οπότε θα συνδέσουμε τη μοίρα μας με όλα τα μεγάλα έργα ύδρευσης που έχουν κατασκευαστεί στην Αττική, αφού έτσι κι αλλιώς δεχόμαστε τη μεγαλύτερη πίε ση και κίνηση που μπορεί να δεχθεί νησί από την πρωτεύουσα. Ο στόχος μας, λοιπόν, πρέπει είναι η άσκηση πίεσης προς το Δήμο να στείλει επιστολή προς την ΕΥΔΑΠ, για να διερευνήσει τις προθέσεις της εταιρείας όσον αφορά την παραλαβή του δικτύου του νησιού, και όχι να προφασίζεται «εν αμαρτίαις» ότι η εταιρεία δεν δραστη ριοποιείται εκτός σχεδίου, γιατί αυτό δεν αφορά την παραλαβή του δικτύου. Για να γίνουν αυτά, όμως, πρέπει ο κόσμος της Αίγινας να δείξει τον ίδιο ενθουσια σμό που έδειξε με τις υπογραφές και να καταλάβει ότι πρέπει να βγει στο δρόμο και να διαδηλώσει τη σταθερή απόφαση του, να μην αφήσει καμία λύση να δρομολογηθεί ερή μην του. Προτείνω, λοιπόν, για το Σεπτέμβρη μια μεγάλη συναυλία στο γήπεδο για το νερό, υπό την αιγίδα της ΑΙγιναίας, με συμμετοχή όλων μας, Δήμου, πολιτικών, καλλιτεχνών και, κυρίως, πολιτών, πολλών πολιτών, πριν από την προγραμματισμένη λαϊκή συνέλευ ση της 26ης του μήνα, όπου θα λογοδοτήσει η παρούσα Επιτροπή Αγώνα, όπου θα ήταν καλό να κληρωθεί, ανάμεσα στους παρευρισκομένους, η επόμενη Επιτροπή, που θα συ νεχίσει να παλεύει για το θέμα, αφού ένα πρόβλημα που χρονίζει τόσα χρόνια δεν μπο ρεί να λυθεί ως διά μαγείας. Ας φωνάξουμε όλοι, κι άλλο, κι άλλο, πολύ. Ώσπου να γίνει πραγματικότητα η μόνη λογική και άμεση λύση που συμφέρει το νησί μας.

Αίγινα, 4 Ιουλίου 2004

ΚΟΥΤΣΟΥΡΑΑΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ μέλος της Ομάδας Πολιτών και της Επιτροπής Αγώνα ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ ΚΑΙ ΥΔΡΕΥΣΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 9

Υ.Γ: 09/07/2004 συνάντηση της Επιτροπής Αγώνα με το Δήμαρχο, έγγραφο υπ' αριθμ. πρωτοκόλ λου 7358/9/07/04: Επιτροπή Αγώνα SOS ... νερό προς τον κ. Δήμαρχο Αίγινας

κοινοπ.: ΕΥΔΑΠ, Διεύθυνση Παραλαβής Δικτύων Ωρωπού 156, 111 46 Γαλάτσι Αξιότιμε κ. Δήμαρχε, Σε συνέντευξη σας στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία (21/6/04) δηλώσατε ότι προτείνα τε στην ΕΥΔΑΠ το δίκτυο ύδρευσης της Αίγινας, αλλά το αρνήθηκε γιατί δεν δραστηριο ποιείται εκτός σχεδίου. Επειδή σε τηλεφωνική μας επικοινωνία με την ΕΥΔΑΠ (κ. Τζαμτζής, υπεύθυνος πα ραλαβής δικτύων, τηλ. 210 7495254) δεν κατέστη δυνατό να μάθουμε για κάποιο έγγρα φο του Δήμου προς την εταιρεία, σας ζητάμε να μας πληροφορήσετε για το συγκεκριμέ νο έγγραφο σας προς την ΕΥΔΑΠ, καθώς και την τυχόν απάντηση τους. Σε περίπτωση που δεν έχετε πρωτοκολλημένη απάντηση, σας παρακαλούμε να επα ναφέρετε το αίτημα σας με αριθμό πρωτοκόλλου, έτσι ώστε, ίσως και μέσω μιας προσω πικής επαφής με τα ανώτερα κλιμάκια της εταιρείας, να αποσαφηνιστούν οι προθέσεις της ΕΥΔΑΠ. Μετά τιμής Επιτροπή Αγώνα

Η απάντηση του Δημάρχου: «Δρομολογούνται λύσεις για τη σύνδεση, ίσως και μέσα στο Σεπτέμβρη να μπορούμε να τις ανακοινώσουμε».

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Μυρμιδόνες μετρηθείτε, Αιγινήτες γρηγορείτε.

ΟΜΑΔΑ... ΚΑΙ ΘΕΟΙ ΠΕΙΘΟΝΤΑΙ

SI- Ì

,V.y.;i ,,

.Τ!

'. -, ,:'.tri"' ì

•ill "ί'ί

'S"*:

iafitlilllÉBBflilìllll ^: ::|SfP:!§Ì|fcÌ|!ÉÌ

MËMum

Si Itllllilllfll i„»;Iff

•BUI

Συντομογραφίες MEE: Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια ΓΥΣ: Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού ΕΣΥΕ: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 9

#;;!i!M-f;!:.

* mm 1

*? μ

, I

ΙΑΚΩΒΟΣ ΚΑΡΑΚΩΣΤΑΝΟΓΛΟΥ

Παρατηρώντας πεζοπεριηγητικά την Αίγινα (Ι)

νώρισα, έζησα κι αγάπησα την Αίγινα στα πέντε χρόνια (1998-2003) της υπη ρεσίας μου ως εκπαιδευτικός στο Καποδιστριακό (Ιο) Γυμνάσιο του νησιού. Γύρισα πόλη και χωριά, κοσμοπολίτικες πιάτσες κι έρημους τόπους, περπάτησα δρόμους και μονοπάτια, ρεματιές και βουνά, επισκέφθηκα μνημεία ένδοξης ιστο ρίας, τόπους ευλάβειας και ξεχασμένες άσημες γωνιές του νησιού, όμως δε μπορώ ΠΑΡΑΤΗΡΏΝΤΑς ΠΕΖΟΠΕΡΙΗΓΗΤΙΚΑ ΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ Ι

να πω ότι ξέρω καλά την Αίγινα. Ίσως γιατί δεν είμαι Αιγινήτης. Συχνά διαπιστώ νω ότι κάτι μου ξεφεύγει, μου λένε κάτι που δε γνωρίζω, πληροφορούμαι κάτι που πρέπει να επισκεφτώ! Όταν πρωτοπάτησα στην Αίγινα αγόρασα το βιβλίο ΑΙΓΙΝΑ Ι της αείμνηστης Πρέσβειρας του νησιού Γεωργίας Κουλικούρδη. Και τα δύο: το βι βλίο και η συγγραφέας μέσα απ' το βιβλίο της ήσαν οι πρώτες μου, ίσως οι σημα ντικότερες ανακαλύψεις! Με τον καιρό, γνώρισα αξιόλογους ανθρώπους, Αιγινήτες και μη, συναδέλφους στο σχολείο ή «συντοπίτες». Σε μερικούς απ' αυτούς οφείλω πολλά για τις περιηγή σεις: πληροφόρηση, παρακίνηση, προβληματισμό, συντροφιά. Πρέπει ν' αναφέρω μερικούς: Τους συναδέλφους: Γιάννη Πουντο, Γιώργο Μπήτρο, Έ φ η Παπαευσταθίου, Ρένα Κορκοβέλου. Τις μαθήτριες και τους μαθητές των εκάστοτε Περιβαλλοντι κών Ομάδων του Ιου Γυμνασίου Αίγινας. Τους εξ Αθηνών παλιούς φίλους, συνο μηλίκους και συντρόφους σε περιηγήσεις ανά την Ελλάδα και Αίγινα: Αντώνη Παγκράτη και Γεωργία Ταρτάρη. Τους αγαπητούς συμπορευομένους στις περίφημες «Πε.Π.Πε.Α.) (Πεζοπορικές Περιηγήσεις Περιέργων Αίγινας). Τέλος, το γιατρό Γιώρ γο Μπόγρη, διευθυντή της Αίγιναίας, του περιοδικού που έλειπε από την Αίγινα και τώρα η Αίγινα (και όχι μόνον αυτή) το καμαρώνει! Αυτούς, ία άλλους πολλούς, τους ευχαριστώ και δεν ξεχνώ... Η σειρά αυτών των προσπαθειών καταγραφής της «Αίγινας μου» υποθέτω ότι έχει (θα έπρεπε να έχει αποκλειστικά) γεωγραφικό χαρακτήρα, στηρίζεται σε περιο ρισμένες γραπτές πηγές πληροφόρησης από τη βιβλιοθήκη μου και μπορεί να προ καλέσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη κυρίως για τις παρατηρήσεις από τον Αιγιναίο χώρο. Γλωσσικά είναι ατελής, διχασμένη: η δημοτική εμπλέκεται αυθόρμητα με την καθαρεύουσα (παλιές σχολικές αμαρτίες της γενιάς μου). Η παράθεση αποσπα σμάτων από πηγές, κυρίως πολιές, γίνεται ίσως φορτική. Όμως, ορισμένα μη δια δεδομένα ή σκοτεινά ζητήματα, κυρίως ιστορικά, ίσως απαιτούν την ψυχολογική και γνωστική προετοιμασία του αναγνώστη προτού αυτά εξειδικευτούν για την Αί γινα. Εξάλλου, αυτές οι πηγές είναι σήμερα δυσεύρετες (ποιος έχει το χρόνο σήμερα να πάει σε βιβλιοθήκες να βρει την παραπομπή για να επαληθεύσει του λόγου το αληθές του συγγραφέα!) και αποτελούν έναυσμα εκκίνησης στο θέμα. Στηρίχθηκα πολύ στη «Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια» του Πυρσού, την οποία θεωρώ ως την εγκυρότερη και πλουσιότερη από τις προπολεμικές εγκυκλοπαιδικές εκδόσεις. Τέλος, στην παράθεση παλαιών κειμένων που πρωτοτόπως είναι γραμμένα στο πο λυτονικό επέλεξα ανορθόδοξα τη μονοτονία, δηλαδή μόνο μία οξεία στο τονιζόμενο φωνήεν, κι αυτό για λόγους προσωπικούς, καθαρά πρακτικούς, δηλαδή για την εύ κολη ψηφιακή (σε Η/Υ) μεταγραφή τους. Έτσι κι αλλιώς, το νόημα βγαίνει ' η πλη ροφορία μας ενδιαφέρει, κι ας είναι η γραφή αιρετική... Ποτέ μου δεν αναζήτησα φιλολογικές δάφνες. Την αγάπη μου για τόπους που με φιλοξένησαν και μου επέτρεψαν να τους γνωρίσω θέλησα να εκφράσω.

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ. 9

ΣΟΥΒΑΛΑ ΚΑΙ Α Ι Γ Ι Ν Η Τ Ι Κ Ε Σ ΣΟΥΒΑΛΕΣ Πρώτο μέρος: οι γραπτές πηγές' προετοιμασία, πληροφόρηση και προβληματισμός. Α. Σουβάλες στην Αίγινα α. Οι Αιγινήτες φαίνεται ότι ονομάζουν σουβάλες: - τις δεξαμενές ή στέρνες που κατασκεύαζαν οι κάτοικοι των ορεινών θέσεων του νησιού για να συγκεντρώνουν τα βρόχινα νερά (1, σ. 264) - τις «ανοιχτές στέρνες» (2, σ. 40) ή - «τις ανοιχτές στέρνες, όχι κτιστές αλλά φυσικές» (3, σ. 15) Κατασκευαστικά οι σουβάλες: - «βρίσκονταν κάτω από την επιφάνεια του εδάφους και είχαν σχήμα ακανόνιστο και σκεπάζονταν με ειδικό χτίσιμο, όπως παλιά οι φούρνοι» (1, σ. 264). Όμως, εκτός από τις σουβάλες: - «Σε διάφορες περιοχές της Αίγινας υπάρχουν και μεγάλες χτιστές σκεπαστές στέρνες» (2, σ. 40). β. Μερικές σουβάλες έχουν δικά τους ονόματα και η γεωγραφική τους θέση προσ διορίζεται με βάση τοπωνύμια οικισμών ή βουνών, όπως φαίνεται στον πίνακα (2, σ. 40).

Όνομα

Προσδιορισμός γεωγραφικής θέσης

Της Αγ. Τριάδας του Μπάση

Στους Δ πρόποδες του Όρους

Το Βαθυρέμα

Κάτω από το Κρυονέρι οτη Ν πλαγιά του Όρους

Η Δρακοσουβάλα

Πάνω από το Σφεντούρι

Το Κρυονέρι

Στο Σφεντούρι

Οι Μαρδιές

Προς τους Κανάτσηδες στο δρόμο (3, σ. 15)

Οι Παλιοσουβάλες

Α στην Παχιοράχη

Η Σουβάλα

ΒΔ στου Ανιτσαίου

Όμως: - «Παρόμοιες στέρνες (ή σουβάλες) σώζονται στη Χρυσολεόντισσα, στους Λαζάρηδες και αλλού... Ωστόσο, συλλέκτες βρόχινου νερού εντοπίστηκαν στις Σφυ ρίχτρες, στο Μπουρδέχτη, στην Κυλίστρα, στου Πενήντα τα Βράχια και σε άλ λα σημεία του νησιού» (1, σ. 264). Επίσης: - «Η ύπαρξη Σουβάλων συνδέεται με την ομώνυμη περιοχή στη βόρεια πλευρά της Αίγινας. Ασφαλώς, η αλματώδης αλλά άναρχη ανοικοδόμηση της περιοχής έχει "καλύψει" τη Σουβάλα και τις Σουβάλες» (3, σ. 15). γ. Η αίσθηση κάποιας ασάφειας που αποκτά ο «περίεργος» αναγνώστης και η εσωτερική του ανάγκη να ταυτοποιήσει τη «σουβάλα» τον παρακινεί στην επίσκεψη των παραπάνω και άλλων θέσεων, στην αναζήτηση και τον εντοπισμό κάθε είδους παλαιού συλλεκτήρα ή δεξαμενής βρόχινου νερού, στη μελέτη της κατασκευαστικής του ιδαιτερότητας και στην ταξινόμηση και ερμηνεία των αποτελεσμάτων της έρευνας ΠΑΡΑΤΗΡΏΝΤΑς ΠΕΖΟΠΕΡΙΗΓΗΤΙΚΑ ΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ Ι

του. Σε αυτή την επίπονη ψυχική και σωματική διαδικασία σοβαρός οδηγός αποδει κνύεται η γλωσσολογική και κοινωνικοϊστορική ενημέρωση, που αφορά στην προέ λευση και πορεία της λέξης «σουβάλα». Β. Σοϋβάλες σιην Ελλάδα και την Αίγινα α. Στη ΜΕΕ και στο λήμμα Σουβάλα διαβάζουμε: - «[Γεωγρ.]: Τοπωνύμιον απαντώμενον εις μέρη της Ελλάδος, σλαυϊκής προελεύ σεως, σημαίνον κλεισχόν πεδινόν χώρον» (4, τ. 22, σ. 116). Μια άλλη εκδοχή αναφέρει για τη σουβάλα: - «η (δημ., σλαβ. 5υνα1α=έλος)>(μσν.) σουβάλα, κατ' άλλους εκ του συμβάλλω)' τόπος ελώδης» (5, στ. 8376). Τέλος, η σουβάλα προσδιορίζεται ετυμολογικά ως: - «η, έλος, ως τόπων. μεσν. σουβάλα < σλαβ. suvala (=έλος): Απίθανη η παραγωγή άλλων από το ρ. συμβάλλω» (6, σ. 332). Για το έλος στη ΜΕΕ διαβάζουμε: -«(το)' ύδωρ λίμναζαν αβαθές και ακίνητον... τόπος κοίλος κατακλυζόμενος υπό υδάτων και μη ξηραινόμενος, κοιν. βάλτος...» (4, τ. 11, σ. 29). Και αλλού: - «το (αρχ. - νεώτ.)' χθαμαλή, κοίλη περιοχή, εν η λιμνάζουσιν ύδατα αβαθή..., αλλ. τέλμα ή βάλτος» (5, στ. 3151). β. Από τα παραπάνω φαίνεται ότι ο ερευνητής πρέπει να αναζητήσει και να επι σκεφθεί θέσεις, οι οποίες έχουν συγκεκριμένα υδρογεωμορφικά χαρακτηριστικά και έχουν ή είχαν το τοπωνύμιο «Σουβάλα» πριν τις επί το ελληνικότερον μετονομασίες που επέβαλε προπολεμικά στους οικισμούς της επικράτειας του το ελληνικό κράτος. Τέσσερις τέτοιες θέσεις επισημάνθηκαν, εκ των οποίων μόνο ο οικισμός του λιμένα του Βαθέος της Αίγινας έχει σήμερα το όνομα Σουβάλα! 1. Η Σουβάλα του κεντρικού Πηλίου του νομού Μαγνησίας. Είναι αυτό που ανα φέρει ο χάρτης της ΓΥΣ ως Σανατόριον Πηλίου και υπάγεται στο δημοτικό διαμέρι σμα -πρώην Κοινότητα- Δράκειας. Η ΜΕΕ αναφέρει γι' αυτήν: - «Σουβάλα [Γεωγρ.]: Συνοικισμός της Κοινότητος Δρακείας... Κατ. (1928) 35. Κείται επί των δυτικών κλιτύων του Πηλίου, κατά τας πηγάς του αρχαίου (χειμάρρου) Βρύχωνος..., ένθα έχει ανεγερθεί σανατόριον. Πρότερον εκαλείτο Σανατόριον Πηλίου» (4, τ. 22 σ. 116). Ενώ αλλού αφήνεται να εννοηθεί ότι Σουβάλα είναι το όνομα του Σανατορίου (7, τ. 11, σ. 626). Στο χάρτη της ΓΥΣ 9.1 η θέση ευρίσκεται ΒΔ της Δράκειας σε ύφος 1.310 μ. Οι πηγές του Βρύχονα πρέπει να ευρίσκονται Α του Σανατορίου σε οριζό ντια απόσταση ~1 χλμ. Οι παρακείμενες της θέσης ισοϋψείς των 1.300 υποδηλώνουν σχετικά οριζόντιες επιφάνειες με δυνατότητα εμφάνισης μικρών βυθισμάτων. 2. Η Σουβάλα, Β του παράκτιου στο Δίαυλο Ωρεών λόφου Παλαιόλακκα, στο ΚΕΙΜΕΝΑ,

ΗΑΙΠΝΑΙΑ,τ.9

ΒΑ άκρο του νομού Φθιώτιδος. Είναι ο οικισμός που αναφέρει ο χάρτης της ΓΥΣ ως Βαθύκοιλον και αποτελεί δημοτικό διαμέρισμα -πρώην κοινότητα - του Δήμου Πελασγίας. Η ΜΕΕ αναφέρει γι' αυτήν: - «Σουβάλα [Γεωγρ.]: Τοπωνύμιον... Δύο χωρία του νομού Φθιώτιδος και Φω κίδος φέροντα το όνομα τούτο έχουν μετονομασθή το μεν της επαρχίας Φθιώ τιδος εις Βαθύκοιλα (βλ. λ.), το δε της επαρχίας Παρνασσίδος εις Πολύδροσον (βλ λ)» (4, τ. 22, σ. 116). Ενώ αλλού δεν αναφέρεται η μετονομασία εις Βαθύκοιλα (7, τ. 11, σ. 626). Στο χάρτη της ΓΥΣ 9.2 διακρίνεται η κλειστή λεκάνη (λάκκα) μεταξύ του οικισμού και του λόφου Παλαιόλακκα, το βαθύτερο σημείο της οποίας φαίνεται να είναι στο ΝΑ άκρο της, χωρίς να υπάρχει εκεί σύμβολο καταβόθρας για τη φυσική αποστράγ γιση των υδάτων. Ανατολικά του Βαθυκοίλου, σε απόσταση μερικών χιλιομέτρων, διακρίνεται ο όρ μος της Γλύφας με ομώνυμο οικισμό και λιμάνι. Το όνομα παραπέμπει σε γλυφά νερά, τα οποία συνήθως προκύπτουν από ανάμειξη θάλασσας με υπόγεια νερά κατερχόμενα μέσα από υπερκείμενους καρστικούς ασβεστολιθικούς αγωγούς (πηγές επαφής;). 3. Η Σουβάλα των Β υπωρειών του Παρνασσού του νομού Φθιώτιδος (υπάρχει και Πάνω Σουβάλα). Είναι οι οικισμοί που αναφέρει ο χάρτης της ΓΥΣ ως Πολύδροσος και Άνω Πολύδροσος, δημοτικό διαμέρισμα -πρώην κοινότητα- του Δήμου Παρνασσού. Η ΜΕΕ αναφέρει γι' αυτήν (βλ. και προηγ. #2): -«Πολύδροσον [Γεωγρ.]: 3) Χωρίον... αποτελούμενον εκ των δύο συνοικιών Άνω και Κάτω Πολύδροσου (πρώην Άνω και Κάτω Σουβάλας)... Κείται επί των βορείων υπωρειών του Παρνασσού...» (4, τ. 20, σ. 484). Στο χάρτη της ΓΥΣ 9.3 ο Πολύδροσος ευρίσκεται κοντά (-2 χλμ.) στη θέση Αγ. Ελεούσα, όπου: πηγή, εικονοστάσι, καλύβα και αρχαία ερείπια. Η πηγή «ακου μπάει» στον εύφορο, σχεδόν οριζόντιο Μεσόκαμπο, όπου διακρίνεται δίκτυο αρ δευτικών καναλιών. Πάνω από τον Πολύδροσο και προς Ν υψώνεται ο Παρνασ σός, η επιφάνεια του οποίου βρίθει δολινών, δηλαδή μικρών κλειστών βυθισμάτων. Αυτά υποδηλώνουν έντονη καρστικοποίηση σε ασβεστολιθικό πέτρωμα. Μέσα σε μια ρεματιά του όρους, Ν και 400 μ. ψηλότερα από τον Πολύδροσο, βρίσκεται ο Άνω Πολύδροσος (απόσταση -10 χλμ.), το πετρολογικό περιβάλλον του οποίου (πέτρωμα μεγάλης υδροπερατότητας) δεν δικαιολογεί εμφανίσεις λιμναζόντων υδάτων, ελών κ.λπ. 4. (i) Η Σουβάλα της Αίγινας. Η σημερινή μοναδικότητα του τοπωνυμίου πιθα νότατα οφείλεται στο ότι προπολεμικά υπήρχαν ελάχιστοι κάτοικοι, αφού: «Στα 1947 υπήρχε στη Σουβάλα ένα ξενοδοχείο, μερικά δωμάτια για τους λουσμένους και κά ποιες ψαροταβέρνες γύρω στο λιμάνι» (2, σ. 184) και στην πρώτη μεταπολεμική απο γραφή του 1951 δεν αναφέρεται ως οικισμός της Κοινότητας Βαθέος (2, σ. 178). Στην επόμενη απογραφή του 1961 ο οικισμός της Σουβάλας είχε 78 κατοίκους (5, στ. 8376 ΠΑΡΑΤΗΡΏΝΤΑς ΠΕΖΟΠΕΡΙΗΓΗΤΙΚΑ ΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ Ι

και 7 Συμπ., σ. 855/1243), οπότε η ΕΣΥΕ, το 1963, τον τοποθετεί στους χάρτες της (8). Πολλές ιδιωτικές εκδόσεις χαρτών έχουν περιλάβει τη Σουβάλα ως οικισμό, επειδή στηρίζονται στο υπόβαθρο των χαρτών της ΓΥΣ, η οποία στην έκδοση του 1973 επι σημαίνει τον οικισμό του λιμένα του Βαθέος με το όνομα: Σουβάλα. 19.4 (ii) Η παλαιότητα του τοπωνυμίου στην Αίγινα φτάνει στο 1673 (port Souvala) (2, ο. 184 και 54) αν και σε έκδοση του 1835 αναφέρεται ως port Vaglio (2, σ. 39 και 243) ενώ η ΜΕΕ αναφέρει ότι, ενώ είναι όρμος «ανώνυμος εις τον αγγλικόν, αναγράφεται εις τον χάρτην "Νήσος Αίγινα" Λαμπαδαρίου» (4, τ. 22, σ. 116). Πράγματι, η ΜΕΕ δημοσιεύει το «χάρτη της νήσου Αιγίνης (1904), πλουσιώτατον εις τοπωνυμίας τοποθεσιών, εκπονηθέντος υπό Ε.Ν. Λαμπαδαρίου». Το σχετικό λήμμα ΑΙΓΙΝΑ (Γεωγραφία) υπογράφουν οι Γ.Ν. Μπήτρος, Υποστράτηγος, πρόε δρος κοινότητος Αιγίνης και Στ. Εμμ. Λυκούδης, Πλοίαρχος Π. Ναυτικού (4, τ. 2, ο. 462-484). Αυτός ο χάρτης, πέρα από τον όρμο της Σουβάλας, αναγράφει με το όνο μα Σουβάλα και μια θέση Ν και πολύ κοντά στη Μονή Παναγίας. Επίσης, αναφέρει το Κρυονέρι, μια θέση κοντά στο Σφεντούρι, χωρίς να διευκρινίζεται αν αυτό το όνο μα αφορά σουβάλα, στέρνα, πηγάδι, πηγή ή άλλο. (iii) Στο χάρτη της ΓΥΣ το μικρό (1:50.000), που στην πραγματικότητα είναι τέσ σερις χάρτες, οι οποίοι περιέχουν τμηματικά το νησί 9. 4, 5, 6, 7, αλλά και στο με γάλο (1:25.000), όπου φαίνεται ενιαίο το νησί 10, υπάρχουν διακριτά σύμβολα για τα: πηγή, κρήνη, φρέαρ, δεξαμενή ύδατος: επίγειος, υπόγειος, αντλιοστάσιον, υδατοστάσιον φυσικόν. Για να λάβει κανείς υπόψη του όλες τις θέσεις εμφάνισης νερού που επισημαίνει η ΓΥΣ πρέπει να συλλέξει στοιχεία και από τους δύο χάρτες (μικρό και μεγάλο), διότι δεν υπάρχει πλήρης αντιστοιχία συμβόλων. Για παράδειγμα, στη Ν πλαγιά του Όρους, θέση που ο χάρτης Λαμπαδαρίου ονομάζει Κρυονέρι, ο μι κρός χάρτης της ΓΥΣ δείχνει δύο «υδατοστάσια φυσικά», ένα υψηλότερα και ένα χα μηλότερα, το δεύτερο προς τη μεριά ενός ανωνύμου στους χάρτες ρέματος, που εί ναι όντως βαθύ. Τα δύο «υδατοστάσια» διαχωρίζονται από ένα μονοπάτι που ενώνει το Σφεντούρι με τους Βλάχηδες. Όμως, ο μεγάλος χάρτης της ΓΥΣ δείχνει μόνο ένα «υδατοστάσιον», αυτό κάτω από το μονοπάτι. Όπως ίσως έγινε αντιληπτό, το παρά δειγμα δεν είναι τυχαίο' είναι πολύ πιθανό το πάνω «υδατοστάσια» της ΓΥΣ να είναι «το Κρυονέρι» της Κουλικούρδη και το κάτω να είναι «το Βαθυρέμα», δηλαδή σουβάλες που αναγράφονται στον πίνακα, στην αρχή της μελέτης. Από αυτόν τον πίνα κα δεν εντοπίζονται στους χάρτες της ΓΥΣ: η σουβάλα της Αγ. Τριάδας του Μπάση και η Δρακοσουβάλα, εντοπίζονται σαν «δεξαμενές ύδατος υπόγειες» οι Παλιοσουβάλες (;), σαν «φρέαρ» οι Μαρδιές, ενώ «η Σουβάλα» διακρίνεται καθαρά στο μικρό χάρτη ως «υδατοστάσιον φυσικόν», όχι όμως και στο μεγάλο χάρτη. Επιπλέον, ο με γάλος χάρτης δείχνει Ν και ΝΑ της Μονής (Χρυσολεοντίσσης) - ο μικρός την ανα φέρει: Χρυσολεόντης- δύο «δεξαμενές ύδατος υπόγειες», ενώ και ο μεγάλος χάρτης και ο μικρός δείχνουν τρία «υδατοστάσια φυσικά» στους Λαζάρηδες. Τέλος, για τους συλλέκτες βρόχινου νερού του Σταμάτη (βλ. αρχή μελέτης), οι Σφυρίχτρες, ο ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ. 9

Μπουρδέχτης και η Κυλίστρα δεν αναφέρονται ως τοπωνύμια στους χάρτες της ΓΥΣ, ενώ στου Πενήντα τα Βράχια και οι δύο χάρτες (Ακ. Πενήντα) δείχνουν δύο «υδατοστάσια φυσικά». (iv) Η συσχέτιση του όρμου-λιμένα-οικισμού της Σουβάλας με τις ανύπαρκτες (;) σήμερα εκεί σουβάλες δυσχεραίνεται από το γεγονός ότι ούτε τα κείμενα ούτε οι χάρ τες δείχνουν κάτι που να παραπέμπει σε σουβάλα στη Β ζώνη του νησιού, από το Ακρ. Πλακάκια μέχρι το Ακρ. Τούρλος. Βέβαια, η πληθώρα πηγαδιών, κυρίως προς τα Δ της ζώνης και στην ευρύτερη περιοχή του Μεσαγρού, το σχετικά ομαλό ανά γλυφο, η γεωργική χρήση της γης και το πηγάδι-«πηγή» Κουρέντη (2, σ. 40), Ν της Σουβάλας (-2,5 χλμ.) δε θα ανάγκαζαν τους παλαιούς κατοίκους της περιοχής αυτής σε λύσεις υδατοστασίων, δεξαμενών, στερνών κ.λπ. Αν, λοιπόν, υποθέσει βάσιμα κα νείς ότι η Σουβάλα ονοματίστηκε έτσι από σουβάλα ή σουβάλες που υπήρχαν κάπο τε πολύ κοντά στον ομώνυμο όρμο-λιμένα, γεννιέται το ερώτημα κατά πόσον και για τί αυτές ήσαν τεχνητές δεξαμενές ή μήπως ήσαν φυσικές γούβες και διατηρούσαν το βρόχινο (ή άλλο;) νερό για μεγάλο χρονικό διάστημα ή και καθ' όλο το έτος (λού τσες). Αυτό το εκ πρώτης όψεως αναπάντητο ερώτημα ίσως φωτίζεται από τις προ του 1835 παρατηρήσεις του Γάλλου περιηγητή Μ. Ch-s Henry la Blanchetons (2, σ. 39, 243) οι οποίες αποδίδονται εδώ σε ελεύθερη μετάφραση: - «Η μύτη που προχωρά προς βορρά κατά τη Σαλαμίνα είναι επίπεδη και πολύ χαμηλή ' θα έλεγα ότι είναι αποτέλεσμα αρχαίων αλλουβιακών (αποθέσεων) ' τρεις μεγάλοι χείμαρροι παράλληλοι (μεταξύ τους) αυλακώνουν τον κάμπο ανάμεσα στην πόλη και στα Περιβόλια' αυτοί παρασύρουν (κυλώντας) μια μεγάλη ποσότητα τραχυτικών χαλικιών και δεν έχουν νερό παρά μόνο κατά την εποχή των βροχών' κατά το βορρά, ο χείμαρρος που πηγάζει από το κέντρο του νησιού, κοντά στην Αίγινα των Βενετών, σκάβει μια βαθιά κοίτη στον κάμπο και εκβάλλει (φουντάρει) στη θά λασσα δίπλα από το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου' από εκεί ώς το λιμάνι Vaglio (Σουβάλα) παρατηρούνται πέντε άλλοι κύριοι χείμαρροι, πολύ βίαιοι (ορμητικοί, «βασανιστικοί») και μεγάλης αποταμιευτικής ικανότητας (παροχής), των οποίων οι κοίτες, σκαμμένες μέσα σε γαλάζιες υποαπέννινες μάργες, διατηρούν το νερό καθ' όλο το έτος.» Οι παρατηρήσεις του Γάλλου περιηγητή πρέπει να έγιναν είτε εν πλω (π.χ. πα ραλληλία χειμάρρων) είτε με αποβίβαση σε ακτές (π.χ. τραχυτικά χαλίκια), άρα η δια τήρηση του νερού που αναφέρει στο τέλος πρέπει να αφορά παράκτιες θέσεις. Από τους πέντε χείμαρρους που πράγματι δείχνουν οι χάρτες της ΓΥΣ, οι δάο έχουν μικρή διαδρομή και πέφτουν απότομα στη θάλασσα. Οι άλλοι τρεις εκβάλλουν στο Λεόντι, στη ΔΕΗ και στη Σουβάλα, έχουν πλατιές-οριζόντιες κοίτες στην απόληξη τους (50100 μ. από τη θάλασσα) και δεν μπορεί να αποκλειστεί η κατά το παρελθόν δυνατό τητα να διετηρείτο νερό σε λούτσες. Ίσως η μη μόνιμη κατοίκηση του λιμανιού της Σουβάλας στα παλιά τα χρόνια να οφείλετο

στην παρουσία αυτών των

λουτσών-ελών-σουβαλών (σλαβ.).

ΠΑΡΑΤΗΡΏΝΤΑς ΠΕΖΟΠΕΡΙΗΓΗΤΙΚΑ ΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ Ι

Γ. Σλάβοι στην Ελλάδα και την Αίγινα α. Η κάθοδος Σλάβων στην Ελλάδα αποδεικνύεται «και διά των και μέχρι σήμερον ακόμη σωζόμενων τοπωνυμίων εν Ηπείρω και κυρίως εν Πελοποννήσου, όπου εκα τοντάδες ονομάτων χωρίων, ποταμών και βουνών μαρτυρούν πράγματι περί της κα τά την μεσαιωνικήν εποχή επισυμβάσης διαβάσεως και εγκαταστάσεως εις τας ελληνικάς χώρας Σλαύων, ουχί βεβαίως εις τας πόλεις, αλλ' εις τας αγροτικάς περιοχάς... όπου βαθμιαίως εξελληνίσθησαν, απολέσασαι (αϊ ομάδες των Σλαύων) και το ελάχι στον ίχνος της σλαυϊκής γλώσσης... ήσαν (δε) υπήκοοι ή υποτελείς (πακτιώται) του βυζαντινού κράτους» (4, τ. 22, σ. 30). Αυτά τα σλαβικά φύλα «συνεχωνεύθησαν μετά του ιθαγενούς πληθυσμού» (5, στ. 8343). Επίσης: «Εις την κυρίως Ελλάδα κατήλθον ολίγοι Σλαύοι και διά τούτο βαθμηδόν και εξελληνίσθησαν» (7, τ. 11, σ. 577) και «οι οποίοι (Σλαύοι) κυρίως κατά τον Η ' υπερμεσούντα και Θ' αρχόμενον αιώνα έλαβον την μεγίστην αυτών επέκτασιν εν τη κυρίως Ελλάδι. Αλλ' οι εις αυτήν ... οριστικώς εγκατασταθέντες Σλαύοι, ούτε εις πλήθος ήσαν πολλοί, ούτε άλλως τόσον ισχυροί... αλλά διά των αιώνων εξελληνίσθησαν» (7, τ. 5, σ. 293). Από την προσιτή στο σύγχρονο Έλληνα και εξαιρετική ιστορική μελέτη για «Το σλαβικό ζήτημα ή το πρόβλημα των σλαβικών εγκαταστάσεων στην Ελλάδα» της Μα ρίας Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου (11, τ.1, σσ. 513-515) επισημαίνονται τα εξής: 1. Οι Σλάβοι που ήλθαν στην Ελλάδα εγκαταστάθηκαν κυρίως στις πλαγιές των βουνών και σε δυσπρόσιτα μέρη, λιγότερο στις πεδιάδες και πολύ σπάνια στις ακτές, όπως δείχνει και το τοπωνυμικό υλικό. 2. Οι Σλάβοι έποικοι νωρίς άρχισαν να ασχολούνται με την καλλιέργεια της γης... Είναι αξιοσημείωτο ότι δεν βρέθηκε ώς τώρα στην Ελλάδα σχεδόν κανένα ίχνος του υλικού πολιτισμού των πρώιμων Σλάβων. Τα κύρια χαρακτηριστικά αυτού του υλι κού πολιτισμού είναι η καύση των νεκρών, συγκεκριμένος τύπος ημιυπόγειας καλύ βας για κατοικία και η χειροποίητη κεραμεική ... δεν βρέθηκε στην Ελλάδα κανένα ίχνος της τυπικά σλαβικής κατοικίας. 3. ...τον 9ο και 10ο αιώνα, η συμβίωση του σλαβικού στοιχείου με το ελληνικό και η ένταξη του στο βυζαντινό κορμό είχε συντελεστεί και είχε αρχίσει η διαδικασία του εξελληνισμού τους... Η διαδικασία της ένταξης και αφομοίωσης διήρκεσε περί που τρεις αιώνες... Ωστόσο, το 10ο αιώνα -με μερικές εξαιρέσεις- η αφομοίωση εί χε σε μεγάλο βαθμό επιτευχθεί. β. Η απουσία σοβαρών στοιχείων από τον υλικό πολιτισμό των εν λόγω Σλάβων θα μπορούσε να δικαιολογήσει τη διατύπωση αληθοφανών εξηγήσεων για τις αιτίες και τον τρόπο διασποράς τους και, κυρίως, για την επικράτηση των σλαβικών τοπωνυμιών. Ο μελετητής και Στρατηγός ε.α. Ξ. Λίβας έχει εκθέσει γλαφυρά σε βιβλίο του (βραβείο Ι. Κούμαρη, 1960, της Ελληνικής Ανθρωπολογικής Εταιρείας) την άποψη ότι: «.. .ουδείς πληθυσμός ή λαός θα εχρησιμοποίει δι' εαυτόν τοιαύτας γενικών ιδεών λέξεις και εν τη ιδία αυτού γλώσση, προς οριστικόν προσδιορισμόν του τοπογραφικού του περιβάλλοντος. Ονοματοθέχησαν συνεπώς οι Έλληνες και οι αυτόχθονες, διά των ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ. 9

συμπτωματικών και στιγμιαίων αλλόγλωσσων προσδιορισμών των μεταξύ αυτών ευ ρεθέντων Σλάβων ποιμένων και εργατών. Η αγροτική ονοματοθεσία είναι πράγματι δυσκολώτατον πρόβλημα (ως συμβαίνει και εις τον Στρατόν κατά τας ασκήσεις και κα τά τας πολεμικός επιχειρήσεις), διότι προσδιορισμοί, ως "τρία δένδρα", "ωοειδής λό φος", "μαύρος τόπος", "χωριό" και άλλα παρόμοια, είναι πάντοτε επισφαλείς. Η πα ρουσία και ενός μόνον αλλόγλωσσου, συμπτωματικώς και ασυνειδήτως ονοματοθετουντος, έρχεται ως από μηχανής θεός, διότι τα "τρία δένδρα" π.χ., εις άλλην γλώσσαν προφερόμενα, προσδιορίζουν επακριβώς και οριστικώς συγκεκριμένην τοποθεσίαν και ως εκ τούτου δύναται μία τοιαύτη τοπωνυμία, να αντιστή εις το διηνεκές, μολονό τι ο ονοματοθετήσας εξηφανίσθη από της πρώτης στιγμής.» (12, σ. 244). Τη διασπορά, ο Ξ. Λίβας την αποδίδει κυρίως σε αναζήτηση εργασίας ή καλύτε ρης τύχης. Έτσι: «...ποιμένες και άλλοι εργάται, οίτινες, προσλαμβανόμενοι υπό των γαιοκτημό νων και των κτηνοτρόφων και διαβιούντες ως επί το πλείστον επί των ορέων, θα ήρκουν αυτοί και μόνοι, προς δικαιολόγησιν των μετέπειτα Σλαβικών τοπωνυμίων. ... Εις τοιαυτην επαγγελματικήν μετανάστευσιν ... δύναται να αποδοθώσι και σπάνια τί να Σλαβικά τοπωνύμια επί νήσων του Αιγαίου, ως η Εύβοια, η Άνδρος, η Τήνος, η Κρήτη κ.λπ.» (12, σ. 245). Τέλος, την εξαφάνιση των Σλάβων την εξηγεί ανθρωπολογικά, συγκρίνοντας την εξέλιξη των Σλάβων με αυτή των Βλάχων. Γράφει: «Η περίπτωσις είναι συγκρίσιμος με τους Βλάχους, οι οποίοι, καίτοι ολιγάριθμοι και υπό ανάλογους συνθήκας γειτονίας προς τους άλλους Έλληνας διαβιώσανχες, εν τούτοις περιεσώθησαν. Προκύπτει εξ αυτού ότι οι Σλάβοι ήσαν άνευ γυναικών, ότι (ως επί το πλείστον) δεν ίδρυσαν συνοικισμούς, ότι... έζησαν διάσπαρτοι εντός των Ελλήνων και των άλλων αυτοχθόνων...» (12, σ. 245). γ. Πέρα από τις γενικές θεωρήσεις του ζητήματος, τα τοπικά στοιχεία, τουλάχιστον για τις τέσσερις περιοχές με το τοπωνύμιο «Σουβάλα», έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα, για τί συναρτώνται με άλλες εκφάνσεις της τοπικής ιστορίας και λαογραφίας. Επίσης, οι συσχετίσεις των περιοχών μεταξύ τους βάσει ενός συγκεκριμένου στοιχείου ή χαρα κτηριστικού μπορούν να ανατροφοδοτήσουν τις γενικές θεωρήσεις. Για παράδειγμα, η γεωγραφική σχέση της σουβάλας-έλους με τη Σουβάλα-οικισμό για τις τέσσερις ως άνω περιοχές δίνει: 1. Το Βαθύκοιλο και το Πολύδροσο, και τα δύο: χωριά με παλαιό όνομα «Σου βάλα» και τα πιθανά έλη-σουβάλες παρακείμενα. 2. Η Δράκεια και το Βαθό (χαμηλότερο/νεότερο) ή Κοκαλάκι (ψηλότερο/παλαιό τερο) ή Ηράκλειο (δυτικότερο/αρχαίο) (2, σσ. 182-3) και τα δυο: χωριά με παλαιό όνομα όχι «Σουβάλα» και τα πιθανά έλη-σουβάλες απομακρυσμένα. 3. Στη «σουβάλα» της Δράκειας η θέση ελέγχεται αν κατοικήθηκε ή όχι κι έχασε το όνομα (λέγεται Σανατόριον Πηλίου), ενώ στη «σουβάλα» του Βαθέος κ.λπ. η θέση κατοικήθηκε σίγουρα και διατήρησε το όνομα. ΠΑΡΑΤΗΡΏΝΤΑς ΠΕΖΟΠΕΡΙΗΓΗΤΙΚΑΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ Ι

4. Το Πολύδροσο έχει και το πιο ορεινό Ανω Πολύδροσο (οικισμός), όπως και το Βαθύ έχει το πιο ορεινό Κοκαλάκι (οικισμός). Πα το τελευταίο, είναι πιθανό οι κάτοικοι να κατέβηκαν χαμηλότερα και στις δύο περιπτώσεις μετά την τεχνητή αποξήρανση ή φυσική εξαφάνιση των ελών-σουβαλών ή την υποχώρηση της επικινδυνότητας τους. 1. Η Σουβάλα Πηλίου μάλλον προϋπήρχε της Δράκειας. Η δεύτερη: «...Συνωκίσθη κατά τον ΙΕ' αιώνα, ότε οι κάτοικοι της Δημητριάδος και των Αγράφων φεύγοντες τας πιέσεις των Τούρκων κατέφυγον εις Πήλιον...» (7, τ. 4, σ. 745). Αυτό ενισχύεται από την πληροφορία του (και) λαογράφου Κώστα Λιάπη: «Από το 10ο ακόμα αιώνα αρχίζουν ... να δημιουργούνται στα ψηλώματα του Πηλίου ... αρκετά και μεγάλα μοναστήρια που νέμονται τεράστιες εκτάσεις γης... Οι μονές αυτές απασχολούν ως "προσκαθήμενους" (=κολίγους) στη δούλεψη των γαιών και στη φύλαξη των κοπαδιών τους αρκετούς λαϊκούς με τις οικογένειες τους, ανά μεσα στους οποίους και βλάχους δουλοπάροικους αλλά και ντόπιους ελεύθερους γε ωργούς. .. Παράλληλα, το ίδιο διάστημα έχουμε στο Πήλιο ... σύμφωνα με τις υπάρ χουσες ενδείξεις ... κι εγκαταστάσεις σλάβων και βλάχων μετοίκων, οργανωμένων σε πάτριες.» (13, σ. 23). Ο ίδιος επίσης αναφέρει ότι: «Τέλος, από τον Κορδάτο υποστηρίχτηκε πως το τοπωνύμιο τούτο (Δράκεια) έχει παλαιοσλαβική προέλευση, προερχόμενο από την τσέχικη λέξη draga ή draha που ση μαίνει "πέρασμα".» (13, σ. 80). 2. Η Σουβάλα της ΒΑ Φθιώτιδας γειτονεύει με τη Μαγνησία' σε μικρή απόσταση από τις ΝΔ ακτές του Παγασητικού κόλπου, τη χωρίζουν από αυτόν ομαλοί χαμηλοί βουνόλοφοι. Αφού όμως: «Μεμαρτυρημένους εντοπισμούς πρωίμων Σλαβικών φύλων έχομεν εν Θεσσαλία παρά τον Παγασητικόν κόλπον...» (4, β' εκδ., τ. 10, σ. 288) η παρουσία Σλάβων και «λίγο παρακάτω» είναι σχεδόν δικαιολογημένη. 3. Η Σουβάλα του Παρνασσού γειτονεύει με την Κάτω Αγόριανη (σημερινή Λίλαια). Ο Αγοριανίτης λόγιος Γιάννης Τσέλιος γράφει: «Στη Φωκίδα καθώς και την περιοχή της Λίλαιας εγκαταστάθηκαν (Σλάβοι), όπως δείχνουν τόσο τα τοπωνύμια που ακόμα υπάρχουν (Αγόριανη, Σουβάλα, Αράχωβα κ.λπ.) όσο και λέξεις στην οικιακή και ποιμενική διάλεκτο (κοτέτσι, κορίτος, βεδούρα, γκλίτσα, βελέτζα).» (14) Παρατηρούμε ότι η γνωστή σε όλους Αράχωβα «γλίτωσε» την ελληνοποίηση του ονόματος της, κάτι που δε συνέβη με τις Σουβάλες. Επίσης, οι σλαβικής προέλευσης ονομασίες αντικειμένων και ακατοίκητων θέσεων ή περιοχών, π.χ. λιμνοθάλασσα Γιάλοβα στη Μεσσηνία, μέχρι σήμερα καλά κρατούν. 4. Η Σουβάλα της Αίγινας είναι απίθανο να αποτελεί τοπωνυμιακή εξαίρεση όσον αφορά τη μητρική γλώσσα του πρώτου ονοματοθέτη: πρέπει να ήταν Σλά βος. Άλλα ιστορικά ή αρχαιολογικά τεκμήρια για την παρουσία Σλάβων στο νησί δεν έχουν βρεθεί" πάντως, μια διεξοδική γλωσσολογική έρευνα-μελέτη του αιγιΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ.9

νήτικου ιδιώματος (ονομασιών, ονομάτων κ.λπ.) θα βοηθούσε πολύ. Όμως: «Κατά την περίοδο των Βυζαντινών χρόνων η Αίγινα ήταν ένα ασήμαντο και άγνωστο νησί... χωρίς μαρτυρίες, ειδήσεις και ιστορικά γεγονότα... Και όχι μόνον αυτό, αλλά αυτή η σιωπή, τόσο στο παρελθόν όσο και σήμερα ακόμη, ερμηνεύτηκε ως καθολική απομάκρυνση τωνν Αιγινητών από το νησί τους, τους οποίους αντικα τέστησαν ξενόφερτα σλαβικά φύλα. Ιστορικά τεκμήρια μιας παρόμοιας θέσης δεν επαληθεύτηκαν ως τις μέρες μας...» (1, σ. 151). Δεν απομένει, επομένως, παρά η ερμηνεία της διασποράς σε μικρές ομάδες ή κα τά μόνας για εργασία, δηλαδή για επιβίωση. Εξάλλου, στο νησί υπάρχει και το ανά λογο άλλων μη ελληνόφωνων ομάδων, εκτός των Σλάβων. Έχει γραφτεί ότι: «Αλβανοί εγκαταστάθηκαν σε διάφορα μέρη του νησιού, κατά καιρούς.» (1, σ. 151). Για τα αρβανίτικα είναι γνωστό πως: «Μόνο στην Πέρδικα μιλούσαν παλιά σποραδικά αρβανίτικα. Ίσως, επειδή σ' αυ τές τις περιοχές (Πέρδικα, Παχιοράχη) υπήρχαν μεγάλα χτήματα του μοναστηριού της Παναγιάς και θα είχαν έρθει μερικοί από την Πελοπόννησο και τα χωριά της Αττικής ως εργάτες και βοσκοί» (2, σσ. 198-9) ή, όπως λένε οι Περδικιώτες: «επειδή πολλοί πα λαιότερα έπαιρναν γυναίκες από το Αγκίστρι και τα γύρω νησιά.» (2, σ. 198). Βέβαια: «.. .σχετικά με τους Αλβανούς στην Αίγινα, οι υπάρχουσες μαρτυρίες παραδίνουν ότι οι μετοικήσεις τους, που είχαν αρχίσει από το 14ο αι., πλήθυναν κατά το 15ο αι. ...»(Ι,σ. 154). Αυτή η πληθυσμιακή διαφορά και η χρονική απόσταση των πέντε αιώνων είναι δύο από τα κύρια στοιχεία που διαφοροποιούν τους Αρβανίτες (Αλβανούς;) από τους Σλάβους, όσον αφορά την επίδραση τους στη ζωή του νησιού. Αυτό εξάλλου φαίνε ται από τη διαφορά στον αριθμό (το πλήθος) των τοπωνυμίων ή ονομάτων που άφη σαν οι μεν και οι δε. δ. Ο όγκος των πληφοριών και σχολιασμών που παρουσιάστηκε στα προηγούμε να θα περίμενε κανείς να οδηγήσει σε κάποιο ξεκάθαρο συμπέρασμα για την παρου σία των Σλάβων στην Αίγινα. Δυστυχώς, οι βεβαιότητες μας ξεφεύγουν, όταν τα στοι χεία στα οποία στηρίζονται είναι πτωχά. Το μόνο που απομένει είναι η διατύπωση μιας αληθοφανούς, ρεαλιστικής και λογικής υπόθεσης. Η διηγηματική μορφή νομίζω ότι ταιριάζει καλύτερα στην περίπτωση μας. Ιδού, λοιπόν, η μικρή μας ιστορία: Στα παλιά τα χρόνια, γύρω στο 10ο αιώνα, τότε που οι Βυζαντινοί διαφέντευαν την Ελλάδα και τα μοναστήρια φύτρωναν το ένα μετά το άλλο, διάφοροι Σλάβοι φου καράδες τριγυρνούσαν σε Αττική και Κορινθία ψάχνοντας μια καλύτερη μοίρα, ζη τώντας δουλειά σε κτήματα και κοπάδια. Οικονομικοί μετανάστες, θα λέγαμε σήμερα. Απέφευγαν τις πόλεις' η ύπαιθρος τους ταίριαζε πιότερο, στη δουλειά και στην ψυ χή. Μερικοί απ' αυτούς είχαν ακούσει πως ομοεθνείς τους στο Πήλιο είχαν βρει δου λειά στα εκεί μοναστηριακά κτήματα. Όταν έμαθαν ότι υπάρχει δουλειά στα κτήματα του μοναστηριού, στην Αίγινα, δεν έχασαν την ευκαιρία. Βρήκαν το καΐκι -ο Έλλη-

ΠΑΡΑΤΗΡΩΝΤΑΣ ΠΕΖΟΠΕΡΙΗΓΗΤΙΚΑ ΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ Ι

103

νας καραβοκύρης σχεδόν τους λυπήθηκε- και σάλπαραν για το νησί. Φύσαγε νοτιάς. Μόνο οι βόρειες ακτές του νησιού ήταν προσιτές. Ο καπετάνιος τους έβγαλε στον όρ μο κάτω απ' το Βαθύ, δίπλα στις Θέρμες. Το μέρος, οι Αιγινήτες το χρησιμοποιού σαν από καιρό σαν λιμανάκι. Είχαν φτιάξει κι ένα ξύλινο ντόκο. Όμως, για ένα πε ρίεργο λόγο, μόνο μια καλύβα υπήρχε εκεί, κι αυτή αποθήκη. Ούτε σπίτια ούτε μα γαζιά. Μόνο ένα λιμανάκι, κι ένα ρέμα που κατέληγε εκεί απ' τα βουνά. Μόλις οι φί λοι μας πάτησαν επιτέλους στεριά πήγαν παράμερα, πιο μέσα, προς το ρέμα, για να συνέλθουν απ' τη ναυτία, απ' το κούνημα του καταραμένου καϊκιού, του τρελού νο τιά. Ξαφνικά, ένας απ' αυτούς άρχισε τις φωνές: σουβάλα, σουβάλα! Κι έδειχνε στους άλλους τις λούτσες στη ρεματιά με τα λιμνιασμένα νερά και τα κουνούπια να χορεύ ουν σα νεράιδες πάνω τους. Δε φύσαγε, βλέπεις, βοριάς να τα ρημάξει! Τα πρόσωπα όλων, τότε, άλλαξαν έκφραση' έδειχναν τρομαγμένα. Ποιος ξέρει τι έχουν τραβήξει απ' τα έλη του τόπου που τους έδιωξε, εκεί στο μακρινό βορρά! Οι άλλοι συνταξι διώτες τους, Αιγινήτες οι περισσότεροι, ξαφνιάστηκαν. Η λέξη τους φάνηκε παράξε νη, ήταν όμως εύηχη, ακουγόταν καλά. Σ' όλο το ταξίδι δεν είχαν βγάλει μιλιά. Επι τέλους, κάτι είπαν! Τι περίεργοι άνθρωποι, είπαν. Τι κακομοίρηδες, συμπλήρωσαν οι άλλοι. Στο ταξίδι κάνανε και λίγο πλάκα με τους εξαθλιωμένους Σλάβους. Ευτυχώς που αυτοί οι ταλαίπωροι δε κουβάλαγαν μαζί τους γυναικόπαιδα' ίσως η πλάκα να έπαιρνε άλλη τροπή. Σουβάλα λοιπόν στο λιμανάκι! Τους φίλους μας παρέλαβε ένας επιστάτης απ' το μοναστήρι και τράβηξαν όλοι μαζί, ποδαράτοι, για το βουνό. Σταμάτησαν στο Κουρέντη να πιουν νερό και να ξα ποστάσουν. Πείναγαν. Ο επιστάτης τους έδωσε απ' το καρβέλι που προνοητικά είχε μαζί του, να στηλωθούν. Προχώρησαν, πέρασαν το διάσελο, παράκαμψαν την Παληαχώρα με τον οικοδομικό της οργασμό, νέα πόλη βλέπεις, κατέβηκαν στον κάμπο - τι μικρός κάμπος! Άρχισαν ν' ανεβαίνουν το βουνό του δέντρου, αλλά έστριψαν προς την Πάνω Ψαχνή, νά 'ναι πιο ομαλή η ανάβαση. Ξάφνου, πάλι φωνές: σουβά λα, σουβάλα! Ήταν η μεγάλη, παλιά, σκαμμένη στον ηφαιστειακό βράχο δεξαμενή νερού όπου ποτίζουν ακόμη τα κοπάδια τους όσοι Αιγινήτες κτηνοτρόφοι έχουν απο μείνει. Όταν πλησίασαν κι οι άλλοι πρόσεξαν ότι δεν ήταν έλος. Κατάλαβαν όμως κά τι, ότι βρέθηκαν σε άνυδρο τόπο που το νερό ήταν χρυσάφι! Τελικά, έφτασαν κουρασμένοι στα κτήματα. Εκεί τους φάνηκε παράδεισος - αρκε τοί είχαν ήδη εξοικειωθεί με τη νέα θρησκεία του νέου τόπου. Είχε φαί', καθαρό νερό από στέρνες κτιστές, σκεπαστές, είχε φιλόξενους ανθρώπους! Τους έδειξαν να ξαπο στάσουν σε καλύβι. Ες αύριον τα σπουδαία. Νύχτωσε. Έπεσαν για ύπνο. Τα σκυλιά αλυχτούσαν. Οι κουκουβάγιες έσπαζαν τα άηχα κενά της φεγγαρόλουστης βραδιάς. Το νέο διαδόθηκε γρήγορα! Το ξημέρωμα μπορούσε ν' ακούσε! κανείς στους κα ρπιαίους οικισμούς διάλογους σαν κι αυτόν: - Στο μοναστήρι ήρθαν Σλάβοι! - Μπα, από πότε παίρνει σκλάβους η Παναγιά. - Όχι ρε συ σκλάβους, Σλάβους σου είπα, χωρίς το κάπα. ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ. 9

- Και τι είναι αυτοί; Τι γλώσσα μιλάνε; - Α, έχει πλάκα: τα παλιόνερα στο λιμανάκι στο Βαθύ τά 'λεγαν σουβάλα, τις δε ξαμενές νερού πάνω στην Ψαχνή πάλι σουβάλα! - Α , κατάλαβα. Τι σκλάβοι, τι Σλάβοι, τι σουλάβοι, τι σουβάλοι, το ίδιο είναι όπως και να τους πεις. Εδώ τελειώνει η ιστορία μας. Για φαντάσου, όμως, να λέγαμε τις σουβάλες «σλάβες»! Μελίσσια, 1η Ιουλίου 2004

Βιβλιογραφικές Παραπομπές 1. Σταμάτη Κώστα, Μ., Αίγινα Ι, Αίγινα, Αθήνα 1989. 2. Κουλικούρδη Γεωργία, Π., Αίγινα Ι, Πιτσιλάς, Αθήνα 1990. 3. Μπάτρος Γ., Τύλλιος Π., μαθητές Π.Ο. 2ου Γυμν. Αίγινας, Υδατική Οικονομία-Πηγές-Πηγάδια (της Αίγινας), αυτοέκδοση, Κυψέλη Αίγινας (1998;). 4. Μ.Ε.Ε., εκδ. 1η, ΠΥΡΣΟΣ Α.Ε., Αθήναι 192634/εκδ. 2η, Ο ΦΟΙΝΙΞ Ε.Π.Ε., Αθήναι 1963 (;). 5. Επίτομον Εγκυκλοπαιδικών και Γλωσσικόν Λεξικόν, ΠΑΠΥΡΟΣ, Αθήναι 1961. 6. Ανδριώτη Ν.Π., Ετυμολογικό Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, 3η εκδ., Θεσ/νίκη 1983. 7. Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗ, 1η εκδ., Αθήναι 1927-32/Συμπλήρωμα, Αθήναι 1962-65. 8. Ε.Σ.Υ.Ε., χάρτης 1:100.000 «Περιφέρεια Πρωτευ ούσης», 1963, αρ. αντ. 5. 9. Γ.Υ.Σ., Χάρτες Γενικής Χρήσεως 1:50.000, 1: φύλλον «Ζαγορά», 2: φύλλον «Πελασγία», 3: φύλλον «Αμφίκλεια», 4: φύλλον «Μέγαρα», 5: φύλ λον «Αγ. Μαρίνα», 6: φύλλον «Μέθανα», 7: φύλλον «Αθήναι-Πειραιεύς». 10. Γ.Υ.Σ., χάρτης, 1:25.000, χωρίς ισοϋψείς, ΑΙΓΙΝΑ (Η Διοίκησις ΠΕΤΡΙΤΗΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ Υπο στράτηγος). 11. Ελλάς, τ. 1, 2, Εκδ. Οργ. ΠΑΠΥΡΟΣ, Αμαρούσιον 1997. 12. Λίβας Ξ. (στρατηγός ε.α.), ΗΑιγηίς, 2η αυτοέκδοση (;), Αθήναι 1963. 13. Λιάπης Κώστας (κείμενα), Πήλιον Όρος, Εταιρεία Ανάπτυξης Πηλίου, Ζαγορά 2001. 14. Τσέλιος Γιάννης, Η Φωκίδα στην πρώτη μ.Χ. χιλιετία (άρθρο), εφημ. ΑΓΟΡΙΑΝΙΤΙΚΑ ΝΕΑ, αρ. φ. 80, 1-3/96, Αθήνα.

ΠΑΡΑΤΗΡΏΝΤΑς ΠΕΖΟΠΕΡΙΗΓΗΤΙΚΑ ΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ Ι

105

;

,t :•••• .•

fjU

, ;. ·

jlr.

I ;**

î .

' rfr»f

••·

TINA: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΔΟΜΗΣ Εισηγήσεις στην ο "ΐώνυμη ημερίδα noti διοργάνωσε τό περιοδικό Ή Αίγιναία στην Αίγινα, στις 22 Â-Jvcéoiou 2(

: ::

- λ!·^^:ϋ·^Η '

e/t *|;;f'ΐ

f r ' ^ ' M t ^' •;·.; ;

«'s.

? ; |S j ,v-

•: I

108

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ KAI ΔΟΜΗΣΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 9

ΑΝΝΗ ΒΡΥΧΕΑ*

Η ενεργοποίηση των πολιτών «Για την Αίγινα της κατοίκισης Για να συνεχίσουν οι γραμμές των βουνών να έχουν σχήμα

πό το 1998, αλλά κυρίως τα τελευταία δύο χρόνια στην Αίγινα, εμφανίζονται σκόρπια, αλλά εν τούτοις με μια περιοδικότητα που τρομάζει, και πάντως ορα

τά καθαρά και διά γυμνού οφθαλμού, τα σπέρματα μιας γρήγορης, μαζικής, φορτω μένης με παρανομίες οικοδομικής δραστηριότητας. Η οποία έρχεται να καλύψει, προς ίδιον συμφέρον των αντίστοιχων εταιρειών, τις «έντονες οικιστικές πιέσεις για παραθεριστική κατοικία κοντά στην Αθήνα», όπως λέγεται στη γλώσσα των οικονο μικοτεχνικών προτεραιοτήτων. Η στιγμή μοιάζει κρίσιμη. Απαιτεί συζήτηση, αλλά κυρίως την ενεργοποίηση της Δημοτικής Αρχής, των συλλογικοτήτων και φορέων του Νησιού, των πολι τών πριν να είναι αργά και «το σπίτι μας όλο μετατραπεί σε γραφεία μεσιτών και εμπόρων». Διευκρινίσεις προκαταρκτικά

ως απάντηση

στις απόψεις που υποστηρίζουν τη

«μονοκαλλιέργεια» της μαζικής οικοδομικής δραστηριότητας πιστεύοντας ότι ταυτί ζεται με την ανάπτυξη του Νησιού. Το αντίθετο ακριβώς συμβαίνει, δυστυχώς. Μια τέτοια γενικευμένη και ανεξέλεγκτη προοπτική είναι αντιαναπτυξιακή μακροπρόθε σμα, κι αυτό έχει αποδειχθεί στην πράξη. Στον αντίποδα αυτής της λογικής, μια ισόρ ροπη, ολοκληρωμένη ανάπτυξη είναι η μόνη η οποία μπορεί να εξασφαλίσει την ποι ότητα ζωής των κατοίκων ενός τόπου, μακροπρόθεσμα. Η οποία θα στηριχθεί σε πο λύπλευρες τοπικές πρωτοβουλίες αναπτυξιακού χαρακτήρα με σεβασμό στην ιστο ρία, τον πολιτισμό, το τοπίο, το περιβάλλον και τους ανθρώπους. Στην Αίγινα υπάρ χουν οι προϋποθέσεις για μια τέτοια διαφορετική, εναλλακτική σε σχέση με την απο τυχημένη κυριαρχούμενη από τους κανόνες της αγοράς μορφή ανάπτυξης. Και αυ τό μπορεί να αποτελέσει ένα συνολικό όραμα για την Αίγινα. Η Αίγινα μπορεί να γίνει ο τόπος εφαρμογής

στην πράξη των αρχών της βιώσι

μης (αειφόρου) ανάπτυξης, όπως αυτή ορίστηκε από τη Συνδιάσκεψη του OHE στην Κωνσταντινούπολη, και τις οποίες αρχές έχει υπογράψει και η Ελλάδα. Σύμφωνα με αυτές τις αρχές, η Βιώσιμη Ανάπτυξη ορίζεται ως η διαδικασία αλ-

Αρχ1τέκτωΥ;

Καθηγήτρια

λαγής που βελτιώνει την ποιότητα ζωής των ανθρώπων, ενώ παράλληλα προστατεύ- Αρχιτεκτονικής ΕΜΠ. Η ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ «ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΣΗΣ.

109

ει τους φυσικούς, ανθρώπινους και πολιτισμικούς πόρους στους οποίους θα βασι στούν και οι επόμενες γενιές.

1. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και το πνεύμα του τόπο», τα οποία ευνοούν τη βιώ σιμη ανάπτυξη. Η Αίγινα ως τόπος κατοίκισης. Η Αίγινα είναι ένας τόπος κατοίκισης. Έχει γλιτώσει από το μειονέκτημα «της εποχι κότητας του ελληνικού τουρισμού», μια πληγή που χαρακτηρίζει πολλά ελληνικά νη σιά. Η Αίγινα δε νεκρώνει το χειμώνα, εκτός ίσως από την περιοχή της Αγίας Μαρί νας, ένα κοντινό μας παράδειγμα προς αποφυγή. Σε όλη την υπόλοιπη Αίγινα, η ζωή μετασχηματίζεται στις διάφορες εποχές με περισσότερους ή λιγότερους ανθρώπους, αλλά πάντα συνεχίζεται, υπάρχει, ζωντανή και πολύχρωμη. Στην Αίγινα, ο τόπος, το τοπίο, η τοπική ζωή, η ατμόσφαιρα αναδύουν αυτή την επιθυμία κατοίκισης όπως την αναλύει ο R. Barthes,2 που δεν είναι ούτε ονειρική ούτε εμπειρική, αλλά φαντασμιακή. Μια επιθυμία που σε πηγαίνει μπροστά, αλλά και στο παρελθόν, μια συνεχής κίνηση ήρεμη και δυνατή συνάμα. Μια επιθυμία που σου δημιουργεί τη σιγουριά ότι ήμουν εκεί, ότι θέλω να κατοικήσω εκεί και όχι να περάσω από εκεί, ως τουρίστας ή στην καλύτερη περίπτωση ως ταξιδιώτης. Έχει σημασία να κατανοηθεί αυτή η ιδιαί τερη πτυχή της Αίγινας και για την προοπτική της σήμερα. Αυτό το ιδιαίτερο «πνεύμα του τόπου» δεν είναι τυχαίο. Διαμορφώθηκε ιστορικά ιδιαίτερα από το 19ο αιώνα μέχρι σήμερα και οφείλεται, βασικά, σε δύο σημαντικούς παράγοντες: Ια. Στην οικονομικιί, κοινωνική, πνευματική

αυτονομία της τοπικής κοινωνίας,

η οποία δεν στηρίχθηκε ποτέ μονοσήμαντα στον τουρισμό, ως «μονοκαλλιέργεια». Η Αίγινα, πρώτη πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους και έδρα, έστω και για μι κρό διάστημα, του Καποδίστρια, ανέπτυξε μια οικονομική ζωή, η οποία στηρίχθηκε στην πολλαπλή διαχείριση των πηγών του νησιού και την ισόρροπη ανάπτυξη στους 1. Η βιώσιμη ανάπτυξη ε.σάγε-

™VdS

S ναυτιλίας, της σπογγαλιείας, της αλιείας, της γεωργίας,

ται ως έννοια στο Ευρωπαϊκό Δίκαιο

της κτηνοτροφίας, της ναυπηγικής, του πουριού και της μαυρόπε-

το 1992, ενώ παράλληλα για την επί-

τρας. Παράλληλα, αναπτύχθηκαν διάφορα εξειδικευμένα, πολλά

τευξη αυτών των στόχων λειτουρ- α π ο α υ τ α κερδοφόρα επαγγέλματα που είχαν σχέση με την καλνούν, σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένω- \ / r η > , >\ ' , λιεργεια της φιστικιάς, τη ραφικη, την υφαντική, το κοπανελι, την σης, το 5ο 1 Ιρόγραμμα Δράσης για / „,,, ,, π κεραμεική, τη σπογγαλιεία, τη ναυπηγική, την πλεκτική, τα ελαιοπ r r το Περιβάλλον με τίτλο «Προς τη '' ' Βιώσιμη Ανάπτυξη» (μετά τη σύνοδο Κορυφής στο Ρίο, το 1992) και το

τριβεία, το άλεσμα, τη μεταξοσκωληκοτροφία, το ρετσίνι κ.λπ. Το νησί γνώρισε περιόδους οικονομικής άνθησης από την ανά-

6ο Πρόγραμμα «Περιβάλλον 2010: πτύξη παραγωγικών τομέων, όπως για παράδειγμα της σπογγαλιΤο μέλλον μας, η επιλογή μας». E - Q( . K Q 1 m ( . κ α χλα£ργ ε ι α ς τ ο υ φιστικιού, και δεν ήταν ο τουρισμός 2. Roland Barthes, Li chambre „ . , - , . , , „ . -_ , , ,. μονοσήμαντα που Βελτίωσε τη ζωη των Αιγινητών, όπως έγινε σε Claire. Note sur h photographie, Gallimard Seuil 1980 άλλα νησιά με ολέθριες επιπτώσεις μακροπρόθεσμα. 110

ΑΦΙΕΡΟΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΔΟΜΗΣΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ.9

Παράλληλα, αναπτύχθηκε και μια γηγενής πνευματική και εκπαιδευτική δρα στηριότητα, που συνέβαλε στη συνειδητοποίηση της σημασίας αυτής της αυτόνομης και ολοκληρωμένης ανάπτυξης αλλά και ενός σεβασμού στην ιστορία του νησιού. 1β. Στους μέτοικους με δεύτερη κατοικία στην Αίγινα. Από το 19ο αιώνα αλλά κυρίως τον 20ό μέχρι σήμερα, η Αίγινα δέχεται τη μετα νάστευση Αθηναίων αλλά και λιγοστών ξένων, που με επιλογή αποκτούν μια δεύτερη κατοικία στην Αίγινα. Κάποιοι/ες από αυτούς/ές έχουν δεσμούς καταγωγής με τον τό πο και άλλοι καρδιάς. Το σημαντικό όμως είναι ότι και αυτοί δεν χρησιμοποιούν την Αίγινα εποχιακά για το 15θήμερο της άδειας του θέρους. Η δεύτερη αυτή κατοικία χρησιμοποιείται σε όλη τη διάρκεια του έτους, η κατοικία τους είναι ο ιδιωτικός τους τόπος κατοίκισης, με όλη τη συνθετότητα που περικλείει αυτή η έννοια, ο οποίος εντάσσεται σε ένα δημόσιο χώρο και τόπο που κατοικείται ήδη. Η Αίγινα είναι γι' αυτούς/ές τόπος κατοίκισης και όχι ένας τόπος εφήμερης και περιστασιακής ύπαρξης. Η συνύπαρξη γίνεται δημιουργική και νοηματοδοτεί μια καθημερινή ζωή με ποιότητες. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, που πολλοί και πολλές μέτοικοι, άνθρωποι των γραμμάτων, της τέχνης και της επιστήμης έκαναν την Αίγινα καταφύγιο δημιουργικής δουλειάς. Οι παραπάνω δύο βασικοί παράγοντες, μαζί και με άλλους ίσως, διαμόρφωσαν ιστορικά το πνεύμα του τόπου, παρέκαμψαν την ευτέλεια του εφήμερου και του ευ καιριακού και καθιέρωσαν την Αίγινα ως ένα μοναδικό τόπο κατοίκισης, σε ένα πε ριβάλλον με όλα τα θετικά χαρακτηριστικά του Αττικού τοπίου, μόνο που τα βουνά εδώ εξακολουθούν ακόμα να έχουν Σχήμα. Ακόμα.

2. Το ευκαιριακό έρχεται να απειλήσει έναν τόπο κατοίκισης. Η Αίγινα σήμερα στο μεταίχμιο δραματικών αλλαγών. 2α. Οι ρυθμοί ανάπτυξης της οικοδομικής δραστηριότητας και η ασυμμετρία σε έρ γα υποδομής και προστασίας. Μερικοί αριθμοί: Οι καινούργιες οικοδομές (νέες οικοδομικές άδειες) πριν από το 1998 ήταν περίπου 50-60 ετησίως, έφτασαν τις 376 το 2001, τις 524 το 2002, τις 1.400 προβλέπεται για το 2003. Αν συνυπολογιστεί το γεγονός ότι παλαιότερα κάθε οικοδομική άδεια αφορούσε μία κατοικία, ενώ τα τελευταία χρόνια πολλές από αυτές αφορούν συγκροτήματα των 6-10, 15, 80 κατοικιών, γίνεται αντιληπτή η ασυμμετρία της οικοδομικής ανάπτυξης σε σχέση με τους μηδενικούς ρυθμούς υλοποίησης έργων υποδομής και προστασίας. 2β. Η μαζική ανοικοδόμηση, η οποία συγκροτεί μια νέα δραματικά διαφορετική κατάσταση για το Νησί. Οι οικιστικές πιέσεις και η μαζική ανοικοδόμηση, οι οποίες απρογραμμάτιστα και ανεξέλεγκτα έχουν εισβάλει βίαια στο νησί, κινούνται με μοναδικό κριτήριο το γρή γορο κέρδος. Από εποχικούς επιχειρηματίες, που δεν συνδέουν μακροπρόθεσμα τις Η ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ «ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΣΗΣ»

επιχειρηματικές τους δραστηριότητες με το νησί και τα κέρδη μεταφέρονται αλλού. Η εν σειρά παραγωγή ομοιόμορφων μοντέλων κατοικίας, «μεζονέτες ή διαμερίσμα τα» και «πολυτελείς κατοικίες» όπως διαφημίζονται, απευθύνονται σε απρόσωπους αποδέκτες. Σχεδιάζονται με κύριο μέλημα τα περισσότερα τετραγωνικά κτισμένης επι φάνειας, γιατί αυτά καθορίζουν την τιμή πώλησης, σε όσο το δυνατόν μικρότερο οι κόπεδο. Μεταφέρουν με έπαρση το μοντέλο της μεγαλούπολης στο τοπίο της Αίγι νας, αδιαφορώντας για τις πληγές και τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις ενός τέτοιου τρόπου παραγωγής.

Η γενίκευση αυτής της δραστηριότητας, η οποία προχωράει με αυξανόμενους ρυθ μούς, αυθαιρετώντας, καταπατώντας και βιάζοντας τη γη, την υπάρχουσα νομοθεσία, την ιστορία Km τους ανθρώπους, μπορεί να αποβεί μοιραία για την κατοίκιση στο νησί. 2γ. Γιατί ένα Νησί έχει και κάποια φυσικά όρια αντοχής, τα οποία επίμονα υπεν θυμίζει η γραμμή της θάλασσας που το περιβάλλει. Επιπροσθέτως, για μια Ισόρροπη Οικιστική Ανάπτυξη με βάση και πάλι τις αρ χές της Συνδιάσκεψης Habitat Π: • Οι ρυθμοί ανάπτυξης της παραθεριστικής κατοικίας θα πρέπει να εναρμονίζο νται με τις αντοχές του περιβάλλοντος, αλλά και με τις δυνατότητες των υποδομών. Δηλαδή, η αναγκαιότητα επεκτάσεων θα πρέπει να καθορίζεται σε σχέση με τη δια θέσιμη πολεοδομική χωρητικότητα και το επίπεδο οργάνωσης των δημόσιων χώρων και των χώρων αναψυχής. • Ενώ παράλληλα θα πρέπει να υπάρχουν έλεγχοι ή και περιορισμοί της δόμησης σε οικολογικά ευαίσθητες περιοχές. Στην Αίγινα καμία από αυτές τις παραμέτρους δεν μοιάζει να τηρείται και να συ σχετίζεται με τις υπόλοιπες.

3. Τ α νέα αυτά φαινόμενα, βέβαια, έρχονται να ενταχθούν σε ένα ήδη βεβαρημένο περιβάλλον, το οποίο χαρακτηρίζει:

3α. Η ολιγωρία μέχρι σήμερα των εκάστοτε Δημοτικών τοπικών αρχών. Και η εγκα τάλειψη από την Πολιτεία. Τα τελευταία χρόνια, η έλλειψη συνολικού οράματος για το Νησί και η απουσία μιας διεκδικητικής πολιτικής χαρακτηρίζουν τις Δημοτικές Αρχές. Πολλές είναι εξ αυτού οι παράπλευρες ελλείψεις: σε υποδομές, σε πολιτικές για την ενίσχυση παρα γωγικών δραστηριοτήτων ενός νησιού με ιστορία, σε πολιτικές και 3. 10-15 εταιρείες από Αθήνα,

μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος και των μνημείων.

Εταιρεία Έμπεδος: διαθέτει μεγάλες εκτάσεις σε Αίγινα και Uopo. (Ελευθεροτυπία, 18 Αυγούστου ,, „ Λ Τ, 2003, Κ. Λάμπρου, «Παραθέρισακή κατοικία») 112

Ας μην ξεχνούμε τα Καποδιστριακά Κτίρια, το Κυβερνείο και Εϋνάρδειο και την εγκατάλειψη τους-από τις Δημοτικές Αρχές _ . , , , , ,. , ,Λ(4η και την 1 Ιολιτεια αυτή τη φορά- παρ ολο που απο το 1998 υπαρ-r r r^ r Χ ο υ ν 0 1 Ρ ε ^τες για την αποκατάσταση τους και την επανακατοίκι-

τ 0

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΔΟΜΗΣΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ.9

σή τους με νέες χρήσεις μεγάλης σημασίας και πολιτιστικής εμβέλειας - Ιστορικό Αρχείο και Βιβλιοθήκη. Και ακόμα, το κτίριο των φυλακών και ο μετασχηματισμός του σε ένα διαχρονικό Μουσείο, ένα σημαντικό έργο που μοιάζει να καθυστερεί η ολοκλήρωση του. Και ακόμα, το σπίτι του Ροδάκη, την Παληαχώρα, κ.λπ. 3β. Η έλλειψη εγκεκριμένου, χωροταξικού την Αίγινα, αλλά και η καθυστέρηση

σχεδιασμού και ειδικών μελετών για

στη σύνταξη του

κτηματολογίου.

Όλα αυτά καθυστερούν από το ΥΠΕΧΩΔΕ όπως και για άλλα νησιά. Όλες αυτές οι καθυστερήσεις διευκολύνουν τις παρανομίες, συντηρούν τις ασάφειες και τα κενά τα οποία εγκεκριμένες μελέτες και σχέδια ρυθμίζουν και που αφορούν το χαρακτηρισμό του αιγιαλού, τον προσδιορισμό της πολύτιμης γεωργικής γης, των δασικών εκτάσεων και των περιοχών ιδιαίτερου κάλλους και υψηλού ενδιαφέροντος, αλλά και τις ειδικές νομοθετήσεις για τις εκτός σχεδίου περιοχές, οι οποίες κρίθηκαν αναγκαίες ύστερα από τις ανεπανόρθωτες καταστροφές που διαπιστώθηκαν σε πολλά ελληνικά νησιά. Όσο και για την Αίγινα δεν υπάρχουν συγκεκριμένες μελέτες για όλα αυτά τα θέ ματα, οι οποίες θα έχουν και τη συναίνεση όλων μέσα από διάλογο, αυτός ο τόπος θα γίνεται βορά στους καιροσκόπους. Ευτυχώς, ξεκίνησαν οι διαδικασίες για σύνταξη μελέτης ZOE για την Αίγινα και το Αγκίστρι. Η μελέτη όμως αυτή πρέπει να επισπευσθεί και να εγκριθεί πριν να εί ναι πολύ αργά. 3γ. Η μη τήρηση της υπάρχουσας νομοθεσίας και των όρων δόμησης. Και η ολι γωρία του γραφείου της πολεοδομίας. Παρατηρούμε όμως και φαινόμενα μη τήρησης της υπάρχουσας νομοθεσίας. Η κυριαρχία της λογικής των πολλών τετραγωνικών κτισμένης επιφάνειας σε λίγη γη, γιατί έτσι αυξάνουν τα κέρδη, σαρώνει στο διάβα της τους ισχύοντες περιορισμούς των όρων δόμησης (μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος, ποσοστό κάλυψης, συντελεστή δό μησης). Το πιο σοβαρό, όμως, είναι ότι σαρώνουν στο διάβα τους το σχήμα των λό φων, τις φυγές στη θάλασσα, τις ανάσες της γης, την πολύτιμη γεωργική γη, το φυ σικό τοπίο ιδιαίτερου ενδιαφέροντος, κάποιες φορές ακόμα και το δημόσιο χώρο. Σαρώνουν την Αίγινα της Κατοίκισης και της ήρεμης κίνησης των πολλών προς ίδιον συμφέρον των ολίγων.

4. Να αντισταθούμε προτείνοντας για την Αίγινα το δρόμο «μιας αειφόρου βιώσι μης και ισόρροπης ανάπτυξης» μέσα από ολοκληρωμένα Τοπικά Προγράμματα Ανάπτυξης (σε εφαρμογή της Habitat Agenda.4)

Παρ' όλες τις προσπάθειες που έχουν καταβληθεί από φορείς και άτομα απαιτείται πια σήμερα μια νέα μαζικότερη κινητοποίηση των πολιτών, μια ενεργή στάση των Δημοτικών Αρχών και μια άμεση Η ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ «ΠΑ ΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΣΗΣ»

^ ^ fo

ο η

, ^ ^

_Τ

EpEYNQN>

γ π Ε χ Ω Δ Ε ;

Αιεύθαν

Οικιστικής Πολιτικής. 113

ανταπόκριση από την Πολιτεία. Δεν υπάρχει άλλος δρόμος από την ενεργή συμμετο χή όλων μας. Θέτοντας το γενικό ερώτημα: πώς η τοπική κοινωνία, δηλαδή όλοι και όλες μας, θα θέλαμε να είναι η περιοχή μας, το νησί όλο στο μέλλον; Πολλά μπορούν να γίνουν. 4α. Με πρωτοβουλίες και πολιτικές, μέσα από μια ουσιαστικά συμμετοχικά δικασία, ίσως μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα

σε διάφορα

δια

επίπεδα:

" Σε επίπεδο διαχείρισης της γης, με στόχο τη διατήρηση της γεωργικής γης σε ικανοποιητικά επίπεδα, την ισορροπία του φυσικού περιβάλλοντος και παράλ ληλα την εξασφάλιση αστικής γης για κοινωνικές υποδομές και για οικιστική χρήση. • Σε επίπεδο δημογραφικής, κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης, με στόχο τη δημογραφική ισορροπία των αγροτικών και αστικών πληθυσμών και την ανά πτυξη των τοπικών κοινωνιών, την αναβίωση των τεχνικών με ιστορία. Φ

Σε επίπεδο προστασίας του περιβάλλοντος, με στόχο τη διατήρηση της οικολο γικής ισορροπίας, την ορθολογική διαχείριση των φυσικών διαθεσίμων (υδάτι να αποθέματα κ.λπ.).

4β. Να διεκδικήσουμε σε συνεργασία με τη Δημοτικά

Αρχά

• Την επίσπευση και την έγκριση της ειδικής μελέτης ZOE για την Αίγινα. » Τη σύνταξη και την έγκριση πολεοδομικών σχεδίων. •Την άμεση αναβάθμιση των Καποδιστριακών Κτιρίων και την επανάχρησά τους. • Το σταμάτημα των παρανομιών και των αυθαιρεσιών. • Τη βελτίωση των υποδομών. 4γ. Παράλληλα,

όμως, η δημιουργία

ενός «Τοπικού

Παρατηρητηρίου»

στάριξη «θεματικών ομάδων εργασίας» μπορεί να βοπθάσει σε προτάσεις

με τη

συγκεκρι

μένων πρωτοβουλιών και δράσεων. Στην κατεύθυνση κατάρτισης και υλοποίησης σε τοπικό επίπεδο Προγραμμάτων Ολοκληρωμένων Παρεμβάσεων, πάνω σε βασικούς άξονες, τους οποίους όλοι/ες μα ζί θα συγκεκριμενοποιήσουμε: Πάνω οτους παρακάτω άξονες, ως παράδειγμα: • Βελτίωση ποιότητας ζωής. • Ανάδειξη ιστορικής, πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς και των επαγγελ μάτων του Νησιού. • Αποτελεσματική διαχείριση χρήσεων γης. • Βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη. 9

Ισόρροπη χωροθέτηση των κοινωνικών υποδομών στους οικισμούς.

• Μέσα μαζικής μεταφοράς και βαδισψότητα στα κέντρα. s Φ

Προώθηση μέτρων για την ασφάλεια και υγιεινή των πολιτών. Προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, με ιδιαίτερη έμφαση σε ιδιαίτερα απει λούμενα οικοσυστήματα. ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΔΟΜΗΣΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 9

r : ï i i | : : f ! J; "Ι 4

à i • Εξασφάλιση ικανοποιητικής ποσότητας και ποιότητας νερού. • Προώθηση βιώσιμων αναπλάσεων σε οικισμούς. 4δ. Κάποιες συγκεκριμένες θούν με τη συζήτηση

ιδέες, ενδεικτικά, πολλές άλλες μπορούν

και την ενεργοποίηση

να γεννη

μας.

Μπορούμε να καταστρώσουμε προγράμματα και να διεκδικήσουμε χρηματοδοτήσεις: • Για εργαστήρια όλων των παραδοσιακών τεχνών και τεχνικών τα οποία άνθη σαν στην Αίγινα, μερικά από αυτά συνεχίζουν να υπάρχουν. Ν α βρεθούν χώ ροι γι' αυτά τα εργαστήρια και να διαγραφούν οι προοπτικές πώλησης αυτών των προϊόντων. • Για την ανάδειξη περιοχών ιδιαίτερου ενδιαφέροντος στην Αίγινα, π.χ. Ελαιώνας... • Για την καλύτερη αξιοποίηση του φιστικιού και τη δημιουργία ενός μουσείου εκπαιδευτικού για το Φιστίκι. • Για την ανάδειξη των μικρών μεσόγειων οικισμών της Αίγινας. Θα μπορούσε, για παράδειγμα, ένας από τους σχεδόν εγκαταλελειμμένους οικι σμούς να ενταχθεί σε ένα πιλοτικό πρόγραμμα αναβάθμισης, με ξενώνες φιλοξενίας και αγροτοτουρισμού, κ.λπ. Μόνο με την ενεργοποίηση όλων μας μπορούμε να στοχεύσουμε σε μια ισόρρο πη βιώσιμη ανάπτυξη του Νησιού και να διατηρήσουμε την Αίγινα της κατοίκισης με ποιότητες που βρήκαμε. Για να μην σκεφτούμε σε λίγα χρόνια, απελπισμένοι/ες, τα λόγια του Δημήτρη Πικιώνη; «Η γη τούτη κείτεται τώρα ως το πριν όμορφο σώμα ενός θεϊκού όπου κατατρώγει τις σάρκες του η αρρώστια...

Τρισμέγιστη

πλάσματος

είναι η ενοχή μας»''.

Να ενεργοποιηθούμε από αύριο και πολλά μπορούν να γίνουν. Να ενεργοποιηθούμε για έναν τόπο όπου οι γραμμές των λό, , , „ ., , φων να συνεχίσουν να έχουν σχήμα. 1 ία την Αίγινα της κατοικισης και της δημιουργίας. Η ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ «ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΙΓΙΝΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΣΗΣ»

5. Δ. 1 πκιωνης, 1 αιας απμωσις, κείμενα, επιμέλεια Αγνή Πικιώνη-Μι., _ χάλης Παρούσης, Μορφωτικό Ίορυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1987. 115

*'« MU:*.·;

•: Ί Î f

lf!"j

-Ì

,:H. }s^

î7''' 'V;

;»·'.,ΐ «; !

Äff* ;

•

;

lpll:l§l|

iti

wM\äk:r] ^B-\W^ WM0*ï}M^

'*'M'-"f'1'•''•' '*•!

116

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΔΟΜΗΣΗ, ΗΑΤΠΝΑΜ, τ. 9

ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΙΩΛΗΣ*

Τοπική ανάπτυξη: Προϋποθέσεις και καλές πρακχικές

ι ν , | α ήθελα καταρχάς να ευχαριστήσω τους διοργανωτές της σημερινής πολύ εν διαφέρουσας ημερίδας, που με τίμησαν με την πρόσκληση τους. Η δική μου παρέμβαση έχει ένα διττό στόχο. Αρχικά θα προσπαθήσω να προσ διορίσω κάποιους όρους και προϋποθέσεις που είναι αναγκαίοι για να ορίσουμε ένα σύνολο δράσεων, διαδικασιών και παρεμβάσεων ως «ενδογενή τοπική ανάπτυξη». Στη συνέχεια, θα παραθέσω κάποια παραδείγματα τοπικών πρωτοβουλιών και καλών πρακτικών, που κινούνται προς την κατεύθυνση των καινοτόμων τοπικών αναπτυ ξιακών δράσεων. Ο χαρακτηρισμός «τοπική» στην έννοια της τοπικής ανάπτυξης δεν υποδηλώνει μόνο, ή αν θέλετε δεν υποδηλώνει πρωτίστως, μια διαφοροποίηση κλίμακας: για πα ράδειγμα, το τοπικό σε αντίθεση προς το περιφερειακό ή το εθνικό ως χωρικά περιο ρισμένο και εστιασμένο. Η έννοια της τοπικής ανάπτυξης διαφοροποιείται από την κεντρικά ή «εκ των άνω» σχεδιασμένη ανάπτυξη ποιοτικό. Μπορούμε να προσδιορίσουμε ως τοπική ανάπτυξη ένα σύνολο διαδικασιών και παρεμβάσεων που λαμβάνουν χώρα σε μια γε ωγραφικά καθορισμένη περιοχή με σκοπό τη βελτίωση του επιπέδου ζωής του τοπι κού πληθυσμού (αύξηση του εισοδήματος, βελτίωση των όρων εργασίας, αναβάθμι ση της ποιότητας ζωής). Οι διαδικασίες και οι παρεμβάσεις αυτές -και εδώ έγκειται η ποιοτική διαφορά- πρέπει (ΐ) να εκκινούν από τις ανάγκες των πολιτών της περιο χής, (2) να αξιοποιούν τις ιδιαίτερες δυνατότητες και πόρους της περιοχής κατά τρό πο ώστε να μη τους εξαντλούν και τους απαξιώνουν και (3) να ενεργοποιούνται ή να υποστηρίζονται από τοπικούς παράγοντες και το ντόπιο πληθυσμό. Μια τέτοια αντίληψη της τοπικής ανάπτυξης, ως συνόλου διαδικασιών και δρά σεων που ενεργοποιούνται μέσα από την τοπική κοινότητα και με την ενεργό συμμε τοχή της, αποτελεί μια εναλλακτική στρατηγική προς κάθε πρότυπο εξωγενούς ανά πτυξης (είτε αυτό προτείνεται στη βάση ενός κεντρικού σχεδιασμού ερήμην των το- * Ο Γιώργος Τσιώλης είναι πικών κοινωνιών είτε εφαρμόζεται στη βάση αγοραίων λογικών). Η ιδέα ενός τέτοιου προτύπου ενδογενούς «τοπικής ανάπτυξης» είχε αρχίσει να

ακιω

Ρ οινωνικων^

Επιστημών, στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του

αναπτύσσεται στη συζήτηση περί περιφερειακών αναπτυξιακών πολιτικών ήδη από τη Πανεπιστημίου Αίγα ΤΟΠΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

117

δεκαετία του 70 και ισχυροποιήθηκε κατά τη δεκαετία του '80.1 Οι λόγοι μεταξύ άλ λων ήταν από τη μία η αναποτελεσματικότητα των κεντρικά σχεδιασμένων πολιτικών, που δεν λάμβαναν υπόψη τις τοπικές ιδιαιτερότητες. Και από την άλλη, η υπερεκμε τάλλευση των τοπικών πόρων από δραστηριότητες της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, που χαρακτηρίζονταν από καιροσκοπική, εκμεταλλευτική και μονομερή λογική.2 Είναι ιδι αίτερα εύγλωττο το παράδειγμα των τουριστικά κορεσμένων περιοχών, οι οποίες αφού αποστραγγίστηκαν, στην κυριολεξία, περιήλθαν στο φαύλο κύκλο της κρίσης. Θα ήθελα, στη συνέχεια, να παραθέσω μερικές σκέψεις σχετικά με τα χαρακτηρι στικά και τις προϋποθέσεις ενός προτύπου ενδογενούς τοπικής ανάπτυξης: (α) Ένα τέτοιο πρότυπο θα πρέπει καταρχάς να ανταποκρίνεται αλλά και να ξεκι νά από τις ανάγκες της περιοχής και των πολιτών της. Κάτι τέτοιο, βέβαια, προϋπο θέτει τη θέσπιση διαδικασιών μέσα από τις οποίες θα καταστεί δυνατή η άρθρωση και η ανάδειξη των αναγκών αυτών. Η ενεργοποίηση της τοπικής κοινωνίας των πολι τών, καθώς και πρωτοβουλίες που διευρύνουν το χώρο της «δημοσιότητας»,3 το χώ ρο δηλαδή της ελεύθερης έκφρασης όλων των απόψεων και του διαλόγου, είναι ιδι αίτερα σημαντικές προς την κατεύθυνση αυτή. Προς την κατεύθυνση της ανίχνευσης και ανάδειξης των τοπικών προβλημάτων και αναγκών επικουρικό ρόλο θα μπορούσαν, βέβαια, να έχουν το πανεπιστήμιο ή και τα άλλα ερευνητικά ιδρύματα. Θα πρέπει, ακόμη, να αναφερθεί πως όταν μιλάμε για ανάγκες, τις οποίες οι τοπι κές αναπτυξιακές δράσεις καλούνται να καλύψουν, δεν πρέπει να κατανοούμε μόνο τις υλιστικές ανάγκες, αλλά και τα αιτήματα που αφορούν την καθημερινή ζωή, την επι κοινωνία, τις ανθρώπινες σχέσεις, τον πολιτισμό, τον ελεύθερο χρόνο, την αναψυχή. 1. Αλένρας Γ., «Περιβάλλον, Τοπική Ανάπτυξη και Αγροτική Διαφοροποίηση», στο Μπεριάτος Η. & Ψαλτόπουλος Δ., Περιβάλλον

(β) Μια δεύτερη προϋπόθεση ενός προτύπου ενδογενούς τοπικής ανάπτυξης αποτελεί η αξιοποίηση των ιδιαίτερων δυνατοτήτων και των πόρων της περιοχής. Ως πόρους κατανοούμε εδώ όχι μόνο τους

και Ανάπτυξη της Υπαίθρου. Οικο

φυσικούς ή οικονομικούς διαθέσιμους πόρους αλλά επίσης την ιστο

νομικές, Γεωγραφικές και Περιβαλ

ρική και πολιτιστική κληρονομιά, την παράδοση, το περιβάλλον. Ακό

λοντικές Πτυχές, Θεμέλιο 2003.

μη, τα κοιτάσματα του κοινωνικού νοήματος, της λαϊκής γνώσης και

2. Βλ. σχετικά Παπαϊωάννου Σκ., «Τοπικός Κοινωνικός Μετα σχηματισμός και Εναλλακτική Οικο

της τοπικής τεχνογνωσίας, που διατηρούνται στη συλλογική μνήμη έστω και σε λανθάνουσα μορφή.

νομία. Εναλλακτικές Μορφές Πα

Στην αντίληψη μιας ενδογενούς τοπικής ανάπτυξης, η συζήτη

ρέμβασης», εισήγηση στη Διημερίδα

ση περί πόρων μας οδηγεί κατ' ανάγκη στην έννοια της αειφορίας.

του Δικτύου Αγροτουρισμού Αποκο-

Κάθε αναπτυξιακή πρόταση οφείλει, δηλαδή, να συνυπολογίζει

ρώνου Κρήτης, 21/22 Μαρτίου 2003.

και να αναγνωρίζει τα όρια που τίθενται από τους φυσικούς και

3. Habermas J., «Volkssouveraenitaet als Verfahren. Ein normativer

τους κοινωνικούς όρους. Απαρέγκλιτη προϋπόθεση κάθε πρότα

Begriff von Oeffentlichkeit», στο

σης είναι η εξασφάλιση της διατήρησης και της ανανέωσης των το

Merkur, 43, 1989, σσ. 465-477.

πικών πόρων. Σε αυτό διαφέρει, άλλωστε, μια τέτοια αντίληψη από

118

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΔΟΜΗΣΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 9

την αγοραία λογική μιας εξωγενούς ανάπτυξης, που υπαγορεύεται αποκλειστικά και μόνο από την επιδίωξη των ιδιωτικών συμφερόντων. Στο παράδειγμα των τουριστι κά κορεσμένων περιοχών, που ανέφερα προηγουμένως, μπορείτε να προσθέσετε και εκείνες τις περιοχές που περιήλθαν στη δίνη της αποβιομηχάνισης. Η ενδογενής τοπική ανάπτυξη στοχεύει στη βιωσιμότητα των τοπικών κοινω νιών, στην ισόρροπη ανάπτυξη, στην προστασία του περιβάλλοντος, στην κοινωνική συνοχή. Έχει ήπιο χαρακτήρα, σέβεται την ιστορία και την παράδοση του τόπου, τις συνήθειες των κατοίκων, τις ιδιαιτερότητες της περιοχής. Ως εκ τούτου, κάθε ανα πτυξιακή πρόταση πρέπει να συνυπολογίζει και να εκτιμά τις επιπτώσεις που θα επι φέρει τόσο στο φυσικό περιβάλλον όσο και στα διάφορα υποσυστήματα του κοινω νικού. Θα πρέπει, επίσης, να εκτιμά στο βαθμό του εφικτού τις απροσδόκητες συνέ πειες που μπορεί να προκαλέσει η δράση.

(γ) Μια τρίτη προϋπόθεση της στρατηγικής της τοπικής ανάπτυξης είναι η εμπλοκή της τοπικής κοινωνίας. Οι αναπτυξιακές δραστηριότητες στο τοπικό επίπε δο έχουν επιτυχία στο βαθμό που γίνονται με πρωτοβουλία τοπικών παραγόντων και υποστηρίζονται από τον τοπικό πληθυσμό. 4 Η τοπική ανάπτυξη βασίζεται στην κι νητοποίηση των δρώντων υποκειμένων και των φορέων που είναι σε θέση να διατυ πώσουν και να επιδιώξουν θεμιτούς κοινωνικο-οικονομικούς στόχους. Σημαντικός είναι, βέβαια, ο ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης τόσο στο επίπεδο της ανάληψης πρωτοβουλιών όσο και στο συντονισμό των διαφόρων δράσεων που πραγματοποι ούνται στο τοπικό επίπεδο. Πρωτοβουλίες, ωστόσο, μπορούν να αναλαμβάνουν και άλλοι φορείς, όπως ομάδες πολιτών, συνεταιρισμοί, εθελοντικές οργανώσεις.5 Θα πρέπει εδώ να σημειωθεί πως πολλές φορές κάποιες από τις παρεμβάσεις θα πρέπει να συγκρουστούν με κατεστημένες αντιλήψεις ή πρακτικές. Σε αυτή την περί πτωση, επιτυχημένα παραδείγματα αντιστοίχων παρεμβάσεων σε άλλες περιοχές μπο ρεί να χρησιμοποιηθούν με παιδευτική διάσταση. Όσο και αν δεν χαίρουν ιδιαίτερης δημοσιότητας, τα τελευταία χρόνια στην Ελλά δα πραγματοποιούνται σε τοπικό επίπεδο πρωτοβουλίες και παρεμβάσεις που έχουν αναπτυξιακό χαρακτήρα με την ευρεία έννοια του όρου. Οι παρεμβάσεις αυτές επι διώκουν να τοποθετηθούν στον ενδιάμεσο εκείνο χώρο ανάμεσα στις δύσκαμπτες κρα τικές υπηρεσίες, από τη μία, και στις δραστηριότητες του ιδιωτικού , , ,η η / / / / τομέα, απο την άλλη. θ α επιχειρήσω στη συνεχεία να αναφέρω κα-

4. Παπαϊωάννου Σκ., ό.π.

ποιες ενδεικτικές περιπτώσεις τέτοιων τοπικών πρωτοβουλιών και

mg&

καλών πρακτικών.

σε

χ.

A v a m a m

επ

Θεσσαλθ

ν ί κ η , Ί997,

Το Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου του Αιγαίου

6. Την επιστημονική και οργα-

ανέλαβε πρόσφατα την πρωτοβουλία και διοργάνωσε ένα διήμερο συνέδριο με θέμα «Καινοτομία και Απασχόληση για την Τοπική , , , c Αναπτυςη και την Ιίοιοτητα Ζώης». 6 Σκοπός του συνεδρίου που Γ > ' ' πραγματοποιήθηκε στις 28 & 29 Ιουνίου στη Μυτιλήνη ήταν να

νωτική επιτροπή του συνεδρίου ο υ σ α ν 01 κ κ · - τουρης ., Γρηγορίου Π., Ζήση Α., Ναγόπου. . . _,,. τ , . _ λος Ν., 1 (,ωρτί,ακακης Α., ΒουγιΕλευθεριάδου Μ 0 0 κ α ς £

ΤΟΠΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

αποτε

119

καταγραφούν και να δημοσιοποιηθούν καινοτόμες ενέργειες και 7. Ενδιαφέρουσες πρωτοβου λίες έχει αναλάβει το Κέντρο Κοινω νικής Στήριξης Εύοσμου, που παρέ χει συμβουλευτική στήριξη, ενδυνά μωση και ενημέρωση των πολιτών οι οποίοι αντιμετωπίζουν ειδικά προβλήματα. Στην ίδια κατηγορία τοποθετείται και το Πρόγραμμα Κοινωνικής Μέριμνας και Πολιτι σμού του Δήμου Ηλιούπολης, που στοχεύει αφενός στη στήριξη ευπα θών κατηγοριών του πληθυσμού και αφετέρου στην υποβοήθηση πρωτο βουλιών στο χώρο του πολιτισμού. 8. Χαρακτηριστική είναι η πε ρίπτωση του Οργανισμού Φροντί δας Ηλικιωμένων «Η Εστία» στο Δήμο Αγίας Παρασκευής Λέσβου, όπου μια ομάδα εθελοντών και εθε λοντριών παρέχει ψυχολογική στή ριξη και φροντίδα σε ηλικιωμένους. 9. Αναφέρουμε σχετικά το Συμ βουλευτικό Πολυϊατρείο του Δή μου Πεύκης. 10. Χαρακτηριστική είναι η πε ρίπτωση της κινητής θαλάσσιας μο νάδας «Δελφίνι της Ζωής και της Ελπίδας» της Νομαρχιακής Αυτοδι οίκησης Ρόδου. 11. Μια ιδιαίτερα πρωτότυπη πρωτοβουλία έχει λάβει ο Δήμος Κορυδαλλού, ο οποίος έχει συστή σει ένα Κέντρο Κοινωνικής Διαμε σολάβησης, το οποίο ενεργεί συμ βουλευτικά διευθετώντας αντιδικίες μεταξύ των δημοτών - ένα είδος, δηλαδή, ουδέτερου επιδιαιτητή με σκοπό τη μείωση των κοινωνικών διενέξεων. 12. Αξίζει εδώ να αναφερθεί επίσης το Ειδικό Σχολείο του Δή μου της Κω. 13. Χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις των Κέντρων Στήριξης Τσιγγάνων στους Δήμους Καρδί τσας, Κορίνθου και Μενεμένης. 120

προγράμματα, που λαμβάνουν χώρα στο τοπικό επίπεδο με στόχο την κοινωνική ανάπτυξη και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών. Το συνέδριο ανταποκρίθηκε με αυτό τον τρόπο στην ανά γκη διάχυσης καλών, επιτυχημένων και καινοτόμων πρακτικών που πραγματοποιούνται διάσπαρτα σε διαφορετικούς τόπους, κα θώς και στην ανάγκη παροχής ανατροφοδότησης προς τους φο ρείς που τις υλοποιούν. Οι πρακτικές αυτές αφορούσαν την απα σχόληση, τις κοινωνικές υπηρεσίες, την υγεία, το περιβάλλον, τον πολιτισμό, την επικοινωνία, την εκπαίδευση, τον ελεύθερο χρόνο και την αναψυχή. Προβλέπονταν δε τιμητικές διακρίσεις για 15 καινοτόμες και βέλτιστες πρακτικές, οι οποίες και παρουσιάστηκαν κατά τη δεύτερη ημέρα του συνεδρίου. Οι παρεμβάσεις και οι δράσεις που παρουσιάστηκαν μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σύμφωνα με θεματικά κριτήρια ως εξής: - Μια πρώτη κατηγορία παρεμβάσεων αφορά την παροχή κοι νωνικών υπηρεσιών. Οι υπηρεσίες αυτές έχουν να κάνουν με την κοινωνική στήριξη,7 τη φροντίδα ηλικιωμένων,8 την προ ληπτική ιατρική,9 την ιατρική περίθαλψη σε δυσπρόσιτες ή νη σιωτικές περιοχές,10 καθώς και πρακτικές κοινωνικής διευθέ τησης. 11 Θα πρέπει να σημειωθεί πως οι παρεμβάσεις αυτές οργανώνονται πρωτίστως με πρωτοβουλία των δήμων, ενώ σημαντική είναι η συνεισφορά εθελοντών. - Μια δεύτερη ομάδα δράσεων στοχεύουν στην κοινωνική ένταξη ευπαθών κοινωνικών ομάδων. Σε αυτή την κατηγορία εντάσσονται δράσεις που προωθούν την επαγγελματική απα σχόληση των ατόμων με ειδικές ανάγκες, όπως για παράδειγ μα το παραγωγικό εργαστήρι ΑΜΕΑ «Περίτεχνο» στο Δήμο Έδεσσας αλλά και το «πλυντήριο-στεγνωτήριο» που λειτουρ γεί στο Δήμο Συκεών από νέους με νοητική υστέρηση. Η τε λευταία είναι μια ημι-προστατευμένη επιχείρηση, η οποία λει τουργεί με όρους ανταγωνιστικούς παρέχοντας υψηλής ποι ότητας υπηρεσίες και έχοντας κατακτήσει ένα τμήμα της το πικής αγοράς ξεφεύγοντας έτσι από κάθε λογική φιλευσπλαχνίας και ελεημοσύνης. Στην κατηγορία αυτή συναντάμε ακόμη πρωτοβουλίες που αφορούν και άλλες ευπαθείς ομάδες πέρα των ΑΜΕΑ,12 όπως πρα κτικές που εφαρμόζουν οι Δήμοι που συμμετέχουν στο Δίκτυο ROM και στοχεύουν στη στήριξη των τσιγγάνων 13 αλλά και πρα κτικές κοινωνικής στήριξης κατοίκων ορεινών απομακρυσμένων ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΔΟΜΗΣΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ.9

περιοχών,

μεταναστών και παλιννοστούντων, ψυχικά πασχόντων.

Οι δράσεις της

δεύτερης αυτής κατηγορίας στοχεύουν ευρύτερα στη διασφάλιση της κοινωνικής συ νοχής των τοπικών κοινωνιών. - Μια τρίτη κατηγορία αφορά οικολογικές παρεμβάσεις (μικρής και μεσαίας κλί μακας). Ενδεικτικές δράσεις που παρουσιάστηκαν στο συνέδριο ήταν ένα σύ στημα φυσικής επεξεργασίας λυμάτων και επαναχρησιμοποίησης τους για άρ δευση, που εφαρμόζεται στο Δήμο του Μούδρου, στη Λήμνο. Αλλά και ένα πρόγραμμα ανακύκλωσης φυτικών υλικών στο σπίτι, που εφαρμόζεται στο Δή μο Θερμαϊκού. Στη δεύτερη αυτή περίπτωση εντυπωσιακή είναι η συμμετοχή των δημοτών. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις, οι πρωτοβουλίες υποστηρίζονται επιστημονικά και τεχνικά από επιστημονικούς φορείς: η πρώτη από το Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας και η δεύτερη από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο. - Ενδιαφέρον παρουσίασε επίσης το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του Δήμου Παρανεστίου Δράμας, που συνδυάζει την περιβαλλοντική εκπαίδευση με τον οικολογικό τουρισμό. Σε ό,τι αφορά δραστηριότητες που έχουν πρωτίστως οικονομικό χαρακτήρα, θα μπορούσε κανείς να αναφέρει ως δείγματα πρωτοβουλιών τοπικής ανάπτυξης τους αγροτουριστικούς ή οικοτεχνικούς συνεταιρισμούς (γυναικείους στην πλειοψηφία τους), που έχουν αναπτυχθεί τις τελευταίες δεκαετίες σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Αναφέρω ενδεικτικά το συνεταιρισμό της Πέτρας Λέσβου, του Γερακίου Λακωνίας, της Ζαγοράς και της Πορταριάς του Πηλίου, της Βίγλας του Νομού Άρτας, των Αμπελακίων, της Αράχωβας, του Αγίου Γερμανού των Πρεσπών, της Διαδιάς Σουφλίου κ.α. Στις περιπτώσεις των αγροτικών τουριστικών ή οικοτεχνικών

14. Αναφέρουμε σχετικά την

συνεταιρισμών, παραδοσιακές δεξιότητες και τεχνογνωσία αποτέ-

καινοτόμο Πρακτική Κοινωνικής

λεσαν τη βάση για εναλλακτικές και ήπιες αναπτυξιακές προτάσεις

Πολιτικής για Ομάδες Ορεινών

σε αγροτικές περιοχές παρέχοντας τη δυνατότητα δημιουργικής ,·, , , απασχόλησης σε άνεργες, κυρίως, γυναίκες.

Απομακρυσμένων Περιοχών του Δήμου Αχελώου, 15. Μια ενδιαφέρουσα και καιπ ρ α κ π κ ή ε π α ν έ ν τ α ξ η ς ατο_ με προβλήματα ψυχικής υγείας

Συνεταιριστικοί οργανισμοί μπορούν να αποτελέσουν τους μοχλούς για την προώθηση ενός διαφοροποιημένου μοντέλου ανά-

μ ω ν

πτύξης, στηριγμένου στην πολυδραστηριότητα, την κινητοποίηση

έχει αναπτύξει η Δημοτική Επιχεί-

νοτόμο

του ανθρώπινου δυναμικού, την αξιοποίηση του φυσικού περί- Ρ η σ η Κοινωνικής Ανάπτυξης ΑργοQ ι\ι -, , \ , οτολίου με τη μορφή του Συνεταιριραλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς. r r t-τ r t r i t η ομού Ρότα. Στο συνεταιρισμό, στον Αξιομνημόνευτες προς μια τέτοια κατεύθυνση είναι οι αναπτυ1 Γ ' L ι 'Γ οποίο συμμετέχουν άτομα με προξιακές δραστηριότητες που έχουν αναλάβει κάτοικοι του χωριού Βάμος στο νομό Χανίων, οι οποίοι αναστήλωσαν παλαιά κτίσματα,

βλήματα ψυχικής υγείας, αναπτύσσονται παραγωγικές δραστηριότη-

που χρησιμοποιούνται ως τουριστικά καταλύματα. Οργάνωσαν την

τε

παραγωγή παραδοσιακών προϊόντων με έμφαση στα οικολογικά .., τ ' \ ι ο / ο / / η, προιοντα. επίσης, λειτουργούν παραοοσιακη ταρερνα, οπού σερρι-

Km η

ρεται κρητικό φαγητό καθώς και ένα καφενείο που λειτουργεί ταυΤΟΠΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

ς> όπως η καλλιέργεια, η ξήρανση

™ π ο π ο ί η σ η αρωματικών φυών και βοτάνων, η τυποποίηση το, πικων προϊόντων και η λειτουργία παραδοσιακού καφενείου.

τ(

121

τόχρονα ως χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων (παρουσιάσεις βιβλίων, εκθέσεις φωτο γραφιών, μουσικές εκδηλώσεις κ.λπ.). Θα σταματήσω εδώ την παράθεση αυτών των ενδεικτικών πρωτοβουλιών και πα ρεμβάσεων τοπικής πολιτικής υπενθυμίζοντας συνοπτικά τις προϋποθέσεις, που πρέ πει να συντρέχουν, για να τοποθετούνται τέτοιες παρεμβάσεις στη λογική της ενδογε νούς τοπικής ανάπτυξης: ί) Πρέπει να ανταποκρίνονται σε έκδηλες ή λανθάνουσες ανάγκες του τοπικού πληθυσμού. ϋ) Να αξιοποιούν με ήπιο τρόπο υλικούς, κοινωνικούς, πολιτισμικούς ή συμβο λικούς πόρους της περιοχής. iii) Να ξεκινούν ή να υποστηρίζονται από τους τοπικούς παράγοντες και τους πο λίτες της περιοχής. ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΔΟΜΗΣΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 9

ΕΛΕΝΗ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ*

Ανάγκη χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού της Νήσου Αίγινας

ΓΕΝΙΚΑ

Τα ιδιαίτερα ελκυστικά χαρακτηριστικά της Αίγινας (κλίμα, ποιότητα φυσικού περι βάλλοντος, πλούσιοι ιστορικοί και πολιτιστικοί πόροι, αξιόλογο οικιστικό περιβάλλον και οικιστικό απόθεμα, εγγύτητα στο μητροπολιτικό κέντρο της Αθήνας κ.λπ.) έχουν αυξήσει, κυρίως τα τελευταία χρόνια, την επισκεψιμότητα του νησιού και τη ζήτηση για αναψυχή - τουρισμό και πρώτη και δεύτερη κατοικία, καθόλη τη διάρκεια του χρόνου, δημιουργώντας τάσεις προασποποίησης ως προς την Αθήνα. Ως συνέπεια των παραπάνω, η έξαρση της δόμησης στην Αίγινα με αυξανόμενους ρυθμούς, σε συνδυασμό με την έλλειψη βασικών υποδομών που υποστηρίζουν τις πιο πάνω δραστηριότητες (κοινωνικής υποδομής, μεταφορικής και λοιπής τεχνικής και περιβαλλοντικής υποδομής) και την έλλειψη σχεδιασμού, έχει καταλήξει σε άμορφη διάχυση της δόμησης σε βάρος των φυσικών και πολιτιστικών πόρων. Τα όρια μετα ξύ αστικού και εξωαστικού χώρου, κυρίως στο βορειοδυτικό τμήμα του νησιού, γίνο νται δυσδιάκριτα με επιπτώσεις επίσης στη λειτουργία της ίδιας της ζωής του νησιού, τη σπατάλη υποδομών και επενδύσεων. Οι νότιες περιοχές που μέχρι πρόσφατα είχαν διαφυλαχθεί έχουν ήδη σημαδευτεί απο τις ίδιες αυξανόμενες πιέσεις. Λόγω των τάσεων αυτών, στην Αίγινα η κτηματαγορά ευρίσκεται σε έξαρση κυ ρίως με αγορά γης όχι μόνο για ιδιόχρηση, αλλά με προσδοκίες εκμετάλλευσης και παράλληλη άνθηση κατασκευαστικών εταιρειών, εταιρειών real estate και κτηματομε σιτικών γραφείων. Η μακροχρόνια χρήση του εξωαστικού χώρου για ποικίλες μη αγροτικές δραστηριότητες έχει δημιουργήσει προσδοκίες για την οικιστική αξιοποίη ση κάθε τμήματος γης ανεξαρτήτως της θέσης του. Μεγάλος αριθμός συλλόγων της Αίγινας πολιτιστικού και περιβαλλοντικού χα ρακτήρα με το συντονιστικό τους όργανο έχει ενεργοποιηθεί για την προστασία της φυσιογνωμίας της Αίγινας από την τυχαία και υπερβολική δόμηση. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες ασφαλώς απαιτούν χώρο για οικιστική χρήση (α και β'κατοικίας), υποδομές μεταφορών (οδικό δίκτυο, λιμάνια κ.λπ.), περιβαλλοντική

υποδομή (χώρο απόθεσης απορριμμάτων, βιολογικό καθαρισμό), αναπτυξιακές δρα- Πολεοδόμος. ΑΝΑΓΚΗ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΚΑΙ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΑΙΓΙΝΑΣ

123

στηριότητες (τουρισμό, βιομηχανία-βιοτεχνία, λατομεία, χονδρεμπόριο, σφαγεία κ.λπ.), κοινωνική υποδομή (εγκαταστάσεις υγείας, πρόνοιας, πολιτισμού, αθλητισμού, ανα ψυχής, νεκροταφεία), που όμως έρχονται σε σύγκρουση με την προστασία του φυσι κού περιβάλλοντος (γεωργική γη, δασικές εκτάσεις, τοπία φυσικού κάλλους, ακτές), καθώς και ιστορικού και αρχαιολογικού ενδιαφέροντος. Για τη ρύθμιση των πιο πά νω δραστηριοτήτων στο χώρο με τις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης (προστασία των φυσικών πόρων με παράλληλη οικονομική ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή) απαιτεί ται καταρχάς ολοκληρωμένος σχεδιασμός οε επίπεδο ολόκληρου του νησιού (χωροτα ξικός και πολεοδομικός), η θεσμοθέτηση του και στη συνέχεια η εφαρμογή του. Αυτό το σύνθετο έργο είναι υποχρέωση της Πολιτείας, η οποία για να είναι αποτελεσματική χρειάζεται τη συνεργασία της τοπικής κοινωνίας.

2. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ

Η Αίγινα αποτελεί τμήμα του Νομού Αττικής που συμπίπτει με την Περιφέρεια Αττι κής. Αυτό έχει ως συνέπεια μια σειρά από θεσμικές ρυθμίσεις να είναι ενιαίες με τον υπόλοιπο Νομό Αττικής. Οι ρυθμίσεις αυτές αφορούν π.χ. στον καθορισμό από το 1983 ορίου κατάτμησης στις εκτός σχεδίου και οικισμών περιοχές στα 20 στρέμματα, στη δυνατότητα (η μη) ίδρυσης νέων βιομηχανικών μονάδων και στους όρους και περιορισμούς δόμησης τους, στον καθορισμό και στη συνέχεια άρση του κορεσμού για την κατασκευή τουριστικών μονάδων στο νησί στις Περιοχές Ελέγχου Τουριστι κής Ανάπτυξης, κ.λπ. Ως τμήμα του νησιωτικού χώρου της Αττικής καταρχάς η Αίγινα υπάγεται στις διατάξεις του Ν 1515/85 που αφορά στο «Ρυθμιστικό Σχέδιο και Πρόγραμμα Προ στασίας Περιβάλλοντος της Αθήνας» (ΡΣΑ). Πιο συγκεκριμένα, το ΡΣΑ «είναι το σύ νολο των στόχων, των κατευθύνσεων,

των προγραμμάτων και των μέτρων που προ

βλέπονται από το νόμο ως αναγκαία για τη χωροταξικά και πολεοδομικά

οργάνωση

της στα πλαίσια των πενταετών προγραμμάτων οικονομικής και κοινωνικής

ανάπτυ

ξης». Στο νόμο περιλαμβάνονται γενικοί και ειδικοί στόχοι, κατευθύνσεις και μέτρα για την εφαρμογή τους, που επικεντρώνονται κυρίως στο λεκανοπέδιο και δευτερευ όντως στο ηπεφωτικό τμήμα της Αττικής. Το νησιωτικό τμήμα της Αττικής δεν αντι μετωπίστηκε το 1985 ως διακριτή χωροταξική υποενότητα, όπως θα έπρεπε λόγω της ιδιαιτερότητας που παρουσιάζει (αξιόλογο και ευαίσθητο φυσικό περιβάλλον, πλού σιο ιστορικό και πολιτιστικό απόθεμα, έντονες οικιστικές πιέσεις, απομόνωση λόγω θαλάσσιας σύνδεσης με το μητροπολιτικό κέντρο κ.λπ.). Είκοσι χρόνια σχεδόν μετά την έγκριση του ΡΣΑ και μετά την εμπειρία που απο κτήθηκε από την εφαρμογή του, ο Οργανισμός Ρυθμιστικού Σχεδίου της Αθήνας (ΟΡΣΑ), αρμόδιος για την προώθηση των στόχων του, προχωρεί σε πρόταση επικαιροποίησής του, εξειδικεύοντας μεταξύ άλλων το χωροταξικό και αναπτυξιακό χαραΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΔΟΜΗΣΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 9

κτήρα των επιμέρους χωροταξικών ενοτήτων. Το επικαιροποιημένο ΡΣΑ υπέχοντας θέση Περιφερειακού Πλαισίου Σχεδιασμού θα αποτελέσει το απαραίτητο πλαίσιο για τα χαμηλότερα επίπεδα σχεδιασμού, όπως τα χωροταξικά, οι Ζώνες Οικιστικού Ελέγ χου, τα Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια. Τα θεσμικά εργαλεία του Οικιστικού Νόμου 1337/83 για το σχεδιασμό του εξωαστικού και αστικού χώρου που ήταν οι Ζώνες Οικιστικού Ελέγχου και τα Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια, αντιστοίχως, λειτουργούσαν συμπληρωματικά όχι μόνο για τον καθορισμό χρήσεων γης και όρων δόμησης αλλά και την ενσωμάτωση και εξειδίκευ ση επιλογών χωροταξικού επιπέδου. Βάσει του νεότερου οικιστικού Νόμου (Ν 2508/97) που τροποποίησε τον προη γούμενο, μια ενιαία μελέτη πρέπει να αντιμετωπίζει τον εξωασπκό και τον αστικό χώ ρο στην έκταση ενός Δήμου, με τις μελέτες ΓΠΣ νέου τύπου. Η έλλειψη ολοκληρωμένου σχεδιασμού του νησιού, που να καλύπτει τον αστικό και τον εξωαστικό χώρο, είναι προφανής. Ο χώρος ρυθμίζεται σήμερα από ανεπαρ κείς αποσπασματικές, δαιδαλώδεις και αντιφατικές διατάξεις που οδηγούν πολλές φορές σε δόμηση νόμιμη και νομότυπη πέρα από τη φέρουσα ικανότητα των φυσι κών συστημάτων, σε σύγχυση και αναποτελεσματικότητα, με επακόλουθα περιβαλ λοντικά, οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα. Στο παρελθόν (1974) έγινε προσπάθεια αντιμετώπισης του προβλήματος, που προφανώς ήταν πολύ πιό ήπιο, με την ανάθεση από το υπουργείο Συντονισμού με λέτης με τίτλο «Χωροταξική Ρυθμιστική μελέτη Νήσων Αιγίνης, Αγκιστρίου και των πέριξ νησίδων μετά πολεοδομικών - ρυμοτομικών Σχεδίων οικισμών και Ζωνών Αναπτύξεως» (γραφεία μελετών Σ. Μαύτα-Παπαδόπουλου, Η. Αγγελόπουλου, Γ. Μιχαλιτσιάνου) η οποία όχι μόνο δεν θεσμοθετήθηκε αλλά δεν δημοσιοποιήθηκε καν επαρκώς ώστε να στηρίξει προσπάθειες σχεδιασμού άλλων φορέων. Σήμερα, ένα σύνολο φορέων όπως τα υπουργεία Γεωργίας, Πολιτισμού, Εμπορι κής Ναυτιλίας, Ανάπτυξης (μαζί με τον EOT), το ΥΠΕΧΩΔΕ, το υπουργείο Εθνικής Άμυνας κ.λπ. και η Νομαρχία Πειραιά, που περιλαμβάνει αντίστοιχες με τα παραπά νω υπουργεία Διευθύνσεις, καλύπτουν επιμέρους τομείς χωρίς συντονισμό ως προς την έκφραση της πολιτικής τους στο χώρο. Η δόμηση στην εκτός σχεδίου περιοχή της Αίγινας (πλην της περιοχής γύρω από την πόλη, όπου καθορίζονται όροι και περιορισμοί και χρήσεις γης με το Π.Δ. των κατηργημένων οικισμών και του Π.Δ. για την κοινότητα Κυψέλης ) διέπεται από τους γε νικούς όρους του Π.Δ. που αφορά την εκτός σχεδίου δόμηση σε όλη την Ελλάδα, χω ρίς εξειδίκευση λόγω ιδιαιτεροτήτων του νησιού. Έτσι επιτρέπονται όλες οι χρήσεις γης δίνοντας επιπλέον τη δυνατότητα καθορισμού υψηλών συντελεστών δόμησης και διατήρησης μικρών αρτιοτήτων με τη διαδικασία των παρεκκλίσεων. Σε ό,τι αφορά την κατάτμηση, αυτή ορίστηκε στα 20 στρέμματα, όπως και σε όλη την Αττική, μέχρι να εξειδικευτεί ο σχεδιασμός με καθορισμό ζωνών χρήσεων γης (γεωργικής γης, ανα πτυξιακών δραστηριοτήτων, προστασίας, κατοικίας κ.λπ.) και όρων δόμησης, με τη ΑΝΑΓΚΗ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΚΑΙ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΑΙΓΙΝΑΣ

125

• *-",ΐ

• : t

ι » %

' ί α

» i

'fS^Î

» » », - „

t. » », »

•

' j

* i

•

« f

f, *

» •'

, .

ri.

* <

1 *

I "

s»

* » «

;

s •

•i I »

I, ?

à* » - *

# ,

f «

I * « 1 » ê m ρ S.

i ι

« i* s < ν

% 4

» ·!

» 1'

« ... ï

j If' - If

ι é

a * «

•'

-" ;t-:"' i I

•

<·:

ß »

i * i l I

«,

i il

* » ,

.. m

: „ t \ *• Φ Ά *

J, «ι

: ï

f 5

'•

•

f f

I- « a

* r lì ·* I 1 * 1 .

ιι ;

*, %%i r r

« * i

* »

- Τ ,

'm:

l'I

i l l

t *

ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΟΥΤΣΑΤΣΟΣ

fiva σε σταυροδρόμι

θέση, η γεωμορφολογία, η ιστορία και οι ανθρώπινες επεμβάσεις είναι οι απο φασιστικοί παράγοντες που προδιαγράφουν τη σημερινή κατάσταση και την

πορεία ενός τόπου, στην περίπτωση μας της Αίγινας. Θαλασσοκράτειρα, «λύμη του Πειραιώς», θέρετρο, άσημο νησάκι, στόχος αλλά και ορμητήριο πειρατών, καταφύγιο

των αγωνιστών του '21 και πρώτη πρωτεύουσα του νέου ελληνικού κράτους, πρόσφο130

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΔΟΜΗΣΗ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ.9

m 'IBI

pn για τα πρώτα βήματα του τουρισμού και του παραθερισμού, σήμερα η γρήγορη απόδραση από την πρωτεύουσα είναι βήματα στην πορεία του νησιού μέσα στο χρόνο, για τα οποία η θέση του έχει παίξει πρωτεύοντα ή σημαίνοντα ρόλο. Η γεωμορφολογία του νησιού, προϊόν δύο διαφορετικών γεωλογικών εποχών και σχηματισμών, έχει επηρεάσει, εξίσου σοβαρά με τη θέση, την πορεία και την κα τάσταση του. Η Αίγινα είναι ένα μικρό νησί, χωρίζεται σε ορεινή-δασώδη και σε πε δινή πλευρά (που είναι στο μεγαλύτερο μέρος της μικρής γονιμότητας), ενώ το νησί βρίσκεται (λόγω γεωμορφολογίας μάλλον παρά γεωγραφικού στίγματος) σε «θέση ομβροσκιάς». Αυτά καθόρισαν αποφασιστικά τη ζωή και την κοινωνία του νησιού, αφού ο πληθυσμός του δεν μπόρεσε ποτέ να στηριχθεί αποτελεσματικά στους πόρους Η ΑΙΓΙΝΑ ΣΕ ΣΤΑΥΡΟΔΡΟΜΙ

131

της γης. Στην ιστορία της η Αίγινα ξέφυγε από την αφάνεια και τη φτώχεια μόνο σε εποχές που συνέδραμαν εξωτερικοί παράγοντες. Η γεωμορφολογία ωστόσο (φυσικά σε συνδυασμό με τη θέση) έχει προσφέρει στο νησί μερικά ανεκτίμητα πλεονεκτήματα. Το εύκρατο κλίμα της Αττικής γίνεται ακόμα πιο ήπιο από τη γειτνίαση της θάλασσας, χωρίς όμως να είναι υγρό (σπάνιο για μικρά νησιά), είναι δηλαδή πολύ υγιεινό. Η διαύγεια και τα χρώματα της ατμό σφαιρας προσφέρουν το σπάνιο πια στις μέρες μας αττικό φως και ιδιαίτερης ομορ φιάς δύση του ήλιου. Αυτό όμως που περισσότερο «δένει» τον άνθρωπο με το νησί είναι οι συχνότατες και έντονες εναλλαγές τοπίου, χωρίς το καθένα να εντυπωσιάζει με την πρώτη ματιά. Υπάρχει ακόμα πάντα κάτι που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «ήμερο», κάτι που ισχύει και για τις γραμμές των λόφων. Σε όλους αυτούς που τους κέρδισε η Αίγινα, κάτοικους, έποικους, παραθεριστές και επισκέπτες, οι εικόνες του νησιού μπήκαν «από την πίσω πόρτα του μυαλού». Η Αίγινα κερδίζει με το σύνολο της, αν λάβει κανείς τον κόπο να τη γνωρίσει, να την αισθανθεί. Τι θα ήταν η Αίγινα χωρίς την Αφαία, την Κολόνα, το Ελάνιο, την Παληαχώρα, την εικόνα της παραλίας που καλωσορίζει τον επισκέπτη; Πιστεύω ότι θα ήταν κάτι λιγότερο από ένα νησί, στο οποίο απλώς θα έλειπαν οι συγκεκριμένοι χώροι. Προ φανώς θα ήταν φτωχότερη, αλλά όχι μόνο σε εισόδημα των κατοίκων, στο οποίο η ιστορία (μαζί με τον άγιο του νησιού) συνεισφέρει σε υπολογίσιμο ποσοστό. Έχω την εντύπωση ότι η ιστορική συνέχεια του τόπου, όπως αυτή οπτικοποιείται από τους ιστορικούς της χώρους, στους οποίους πρέπει να προστεθούν τα Καποδιστριακά κτίρια Ορφανοτροφείο, Ευνάρδειο και Κυβερνείο, η Μητρόπολη, η Χρυσολεόντισσα, τα νεοκλασικά της πόλης και τα παραδοσιακά του Μεσαγρού, προσφέ ρουν κάτι περισσότερο από την προσέλκυση επισκεπτών. Πάλι «από την πίσω πόρτα του μσαλού» ο χώρος και ο χρόνος, το τοπίο και η ιστορία του εμπλέκονται και το ένα εμποτίζει το άλλο, δημιουργώντας στο βάθος της συνείδησης μια αίσθηση «εστίας». Αυτή που εποίκησε την Αίγινα στις μεταστροφές της ιστορικής πορείας της, που έκα νε τους Χιώτες, τους Ψαριανούς και τους εκατοντάδες της τελευταίας τεσσαρακονταετίας, Έλληνες και αλλοδαπούς, να θεωρήσουν το νησί νέα τους πατρίδα. Είναι γενικά παραδεκτό ότι οι παραδοσιακές κοινωνίες είχαν (και έχουν, όπου υπάρχουν) μικρή δυνατότητα επίδρασης και μόνιμων επεμβάσεων στα οικοσυστήμα τα. Το ίδιο ισχύει και για τις πολιτικές εκφράσεις τους. Στην Αίγινα, εκτός από τη δό μηση, οι μόνιμες επεμβάσεις αφορούσαν την εκχέρσωση όσων εκτάσεων μπορούσαν να καλλιεργηθούν και την αμέσως μετά την απελευθέρωση μαζική υλοτόμηση του δάσους κέδρων της νότιας Αίγινας από τους πρόσφυγες, για να καλυφθούν οι ανά γκες σε κάρβουνο του πληθυσμού που συνέρρεε στην έδρα της κυβέρνησης. Η μετατροπή των φυσικών οικοσυστημάτων σε γεωργικά δεν μπορεί να αξιολο γηθεί σήμερα και στο πνεύμα του παρόντος άρθρου, αφού αποτελεί δεδομένο της μό νιμης εγκατάστασης και της οικιστικής εξάπλωσης των ανθρώπων. Μετά την εγκα τάλειψη της γεωργικής δραστηριότητας στις ορεινές περιοχές, το ορατό σημάδι της ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΔΟΜΗΣΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 9

επέμβασης, οι αναβαθμίδες (πεζούλια), θεωρούνται σήμερα στοιχείο προστασίας του εδάφους από τη διάβρωση και επιδοτείται η συντήρηση τους από προγράμματα της Ε.Ε. Παρά τις επεμβάσεις αυτές, η Αίγινα δεν υστερεί ιδιαίτερα σε ποσοστό δασοκά λυψης από το σύνολο της χώρας και βρίσκεται σε πολύ καλύτερη θέση από τα πε ρισσότερα νησιά του Αιγαίου και των Κυκλάδων.

Γ ι γεωμορφολογία του νησιού, η γεωγραφική του θέση και οι πολό μικροί πλουτο παραγωγικοί του πόροι δικαιολογούν το ιδιαίτερα μεγάλο ποσοστό συμμετοχής του τριτογενούς τομέα στο συνολικό εισόδημα των κατοίκων. Ο τομέας αυτός αυξήθηκε κατακόρυφα από τη δεκαετία του '60 λόγω του μαζικού τουρισμού και σήμερα εξα κολουθεί να κατέχει υψηλά ποσοστά, λόγω των πολλών εκατοντάδων δεότερων-παραθεριστικών κατοικιών και των εκδρομέων. Το ποσοστό του τομέα των υπηρεσιών δικαιολογεί και το σχετικά υψηλό μέσο εισόδημα των κατοίκων του νησιού, σε σύ γκριση με το μέσο όρο της χώρας. Η αδυναμία του νησιού και της τοπικής κοινωνίας να στηρίξουν και να διατη ρήσουν τα οφέλη από την έκρηξη του τουριστικού ρεύματος των δεκαετιών του '60 και του 70 αναπληρώθηκε (όχι χωρίς τριγμούς) από τη μεγάλη αύξηση του αριθμού των δεύτερων-παραθεριστικών κατοικιών και του εκδρομικού ρεύματος. Το φαινό μενο αυτό, αποτέλεσμα κυρίως των συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων της πρωτεύ ουσας, επιτείνεται λόγω των πολιτικών επιλογών των τελευταίων ετών, που οδηγούν στην εισροή ανθρώπων και πόρων στο λεκανοπέδιο της Αττικής και δημιουργεί νέες καταστάσεις στο νησί. Οι επεμβάσεις στο περιβάλλον λόγω δόμησης υποβάθμισαν περιοχές όπως της Σουβόλας και της Αγίας Μαρίνας. Οι λόγοι είναι γνωστοί (αδυναμία πρόβλεψης και σχεδιασμού, ανυπαρξία περιοριστικών όρων, απουσία εναλλακτικών χρήσεων γης) και δεν χρειάζεται να αναλυθούν εδώ. Πρόκειται για επεμβάσεις που έγιναν εδώ και χρόνια, σταμάτησαν χωρίς να διαφαίνεται τρόπος επέκτασης τους και που -κατά κά ποιο τρόπο- «χωνεύτηκαν» από το νησί, δίνοντας ταυτόχρονα κάποιες προειδοποιή σεις για τα αποτελέσματα που έχουν τέτοιου είδους επεμβάσεις. Οι τοπικές κοινωνίες χαρακτηρίζονται συνήθως από μεγάλου βαθμού δυναμικές ισορροπίες. Ο πληθυσμός παραμένει σχεδόν σταθερός (εφ' όσον το εισόδημα δεν εί ναι μικρό), οι οικιστικές ανάγκες είναι μικρές και ικανοποιούνται, τα έργα υποδομής βρίσκονται συνήθως σε ευθεία σχέση με την ανάπτυξη της περιοχής και τις διαθέσεις των κατοίκων και των εκπροσώπων τους. Οι ισορροπίες αυτές απειλούνται από την εμφάνιση παραγόντων (συνήθως εξωγενών), που αλλάζουν μία ή περισσότερες από τις συνιστώσες τους. Είναι, λοιπόν, η μεγάλη αύξηση της μόνιμης και ημιμόνιμης κατοικίας στην Αίγινα ο παράγων που «απειλεί» τις ισορροπίες του νησιού και της τοπικής κοινωνίας, ο ίδιος Η ΑΙΓΙΝΑ ΣΕ ΣΤΑΥΡΟΔΡΟΜΙ

δηλαδή παράγων στον οποίο στηρίζεται ίο μεγαλύτερο ίσως μέρος της οικονομίας της Αίγινας. Δεν είναι οξύμωρο σχήμα, συμβαίνει συχνά, σε πολλές και ανόμοιες μεταξύ τους περιπτώσεις. Το μέγεθος και η εμμονή του παράγοντα αυτού είναι τα κύρια χα ρακτηριστικά που χρειάζονται διερεύνηση. Τα τελευταία χρόνια γίνεται σε όλο και περισσότερους αντιληπτή η μεγάλη οικο δόμηση που πραγματοποιείται στην Αίγινα. Το ακριβές μέγεθος της οικοδόμησης δεν μπορεί εύκολα να γίνει αντιληπτό «με το μάτι», αφού δεν μπορεί εύκολα να αποκτή σει κανείς εποπτεία όλου του νησιού. Γίνεται περισσότερο αντιληπτό από τον αριθμό των οικοδομικών αδειών που εκδίδοντα! τα τελευταία χρόνια, αριθμός που φτάνει τις αρκετές εκατοντάδες το χρόνο, είναι δηλαδή περίπου δεκαπλάσιος του αντίστοιχου αριθμού της προηγούμενης δεκαετίας. Στον υπολογισμό του μεγέθους της οικοδόμησης που πραγματοποιείται ή μπορεί ανά πάσα στιγμή να πραγματοποιηθεί στο νησί, πρέπει να συνυπολογιστούν τα εξής: Πρώτον, ότι ένα υπολογίσιμο ποσοστό των αδειών οικοδόμησης αφορούν συγκροτή ματα κατοικιών και όχι μια μεμονωμένη κατοικία, όπως ήταν ο κανόνας στο παρελθόν. Δεύτερον, ότι σχέδια για οργανωμένη δόμηση εκατοντάδων κατοικιών υπήρχαν, υπάρ χουν και θα υπάρχουν. Πριν λίγο ματαιώθηκε την τελευταία στιγμή η αγοραπωλησία γης για την ανέγερση τετρακοσίων κατοικιών (ιδιωτική πολεοδομία - νόμος Μάνου) και διαλύθηκε η ανώνυμη εταιρεία που είχε συσταθεί για το σκοπό αυτό. Τρίτον, ότι οι περισσότερες οικοδομές που γίνονται τελευταία είναι οικοδομές μεγάλου εμβαδού. Η Αίγινα έχει ξαναζήσει ημέρες έντονης οικοδόμησης, στις δεκαετίες του '60 και του 70. Άφησε και τα ίχνη της, όπως ήδη αναφέρθηκε. Δεν υπήρξε όμως η εμμονή που υπάρχει σήμερα. Είτε με τα περιοριστικά μέτρα είτε λόγω «μόδας» (προτίμηση σε άλλα νησιά), η ζήτηση γης για οικοδόμηση κυρίας ή δεύτερης κατοικίας στην Αίγι να ήταν σχετικά περιορισμένη στις προηγούμενες δεκαετίες. Η σημερινή κατάσταση έχει τελείως διαφορετικά χαρακτηριστικά: 1) Η αύξηση του πληθυσμού και των πόρων που εισρέουν στην πρωτεύουσα αυ ξάνει τη ζήτηση για δεύτερη-παραθεριοτική κατοικία και λόγω των συνθηκών ζωής της μεγαλούπολης και λόγω της βελτίωσης της ακτοπλοϊκής συγκοινωνίας, που επι τρέπει στους Αθηναίους να πηγαίνουν στις δουλειές τους σε λογικό χρόνο (τα Ολυ μπιακά έργα αναμένεται να επιφέρουν πρόσκαιρη και μόνο βελτίωση, όπως έχει γίνει σε όλες τις μεγαλουπόλεις). Το ταξίδι στην Αίγινα δεν είναι πια μια μικρή περιπέτεια, αλλά απλά μια αλλαγή συγκοινωνιακού μέσου. Αυτό, μαζί με τις συνθήκες ζωής στην Αθήνα και την άνοδο του εισοδήματος της μεσαίας τάξης, κάνουν την κατοικία στην Αί γινα περισσότερο δεύτερη και λιγότερο καθαρά παραθεριστική. 2) Σε ένα μεγάλο κομμάτι του νησιού, που είναι η ζώνη καλλιέργειας της φιστι κιάς, υπάρχει πολύ μεγαλύτερη προσφορά, αφού η καλλιέργεια είναι σε κρίση, σε αντίθεση με τις προηγούμενες του 1990 δεκαετίες, όπου η καλλιέργεια ήταν αποδοτι κή και υπήρχε επίσης τουριστικό ρεύμα. 3) Η ζήτηση γης ή οικίας αλλά και η αύξηση της προσφοράς αναμένεται να αμΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΔΟΜΗΣΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ. 9

βλύνουν ή να αλλάξουν περιορισμούς δόμησης, που κράτησαν χρόνια το νησί μα κριά από τη μαζική οικοδόμηση και από τη μετατροπή του σε νησιώτικο προάστιο της πρωτεύουσας. Υπάρχει λοιπόν μια σύμπτωση παραγόντων, κάτω από την πίεση των οποίων το νησί οδηγείται στη μαζική οικοδόμηση και στη μετατροπή του σε διάστημα μιας γενιάς σε προάστιο της πρωτεύουσας. Η μετατροπή αυτή καθαυτή είναι μάλλον νομοτελεια κή διαδικασία. Αυτό που έχει μέγιστη σημασία είναι το χρονικό εύρος της μετατρο πής, το νομικό - πολεοδομικό πλαίσιο και η ύπαρξη ή μη των υποδομών που χρει άζονται. Με λίγα λόγια, σε τι είδους προάστιο θα εξελιχθεί η Αίγινα. Η μικρή χρονικά διάρκεια της μετατροπής αυτής θα παίξει καταλυτικό ρόλο στη μόνιμη αλλαγή του χαρακτήρα του τόπου μας ως γραφικό νησί, στο οποίο αξίζει να ζει κανείς. Οι πολεοδομικές διατάξεις (και οι όποιες μετατροπές τους), που ευνοούν την εκτός σχεδίου δόμηοη και -κυρίως- την οργανωμένη δόμηση, είναι η οδός από την οποία θα πραγματοποιηθεί η αλλαγή αυτή. Η με βεβαιότητα μη ύπαρξη υποδο μών (δεν επαρκούν ούτε για την υπάρχουσα κατάσταση) θα είναι η δεύτερη αιτία μιας τραγικής υποβάθμισης της ποιότητας ζωής στο νησί. Μπορεί αυτά να φαίνονται μελλοντολογικό σενάριο, αλλά δεν απέχουν πολύ από το να γίνουν πραγματικότητα. Οι αλλαγές στο νησί πολλαπλασιάζονται, τρόποι να κτίζονται σπίτια θα βρίσκονται όλο και περισσότεροι και οι υποδομές -με εξαίρεση την ακτοπλοϊκή συγκοινωνία- παραμένουν οι ίδιες ή γίνονται χειρότερες, όπως για παράδειγμα το νερό. Η σχετική απομόνωση του νησιού δεν πρέπει να οδηγήσει σε εφησυχασμό. Το παράδειγμα περιοχών της Αττικής, που υποβαθμίστηκαν με τη μα ζική οικοδόμηση, είναι μπροστά μας. Η κατάσταση του μεσογειακού δρόμου προς Μαρκόπουλο - Κορωπί και η λειψυδρία της περιοχής είναι ορατά παραδείγματα και απάντηση σε όσους πιστεύουν ότι προηγείται η δόμηση και οι υποδομές εύκολα ακο λουθούν. Τα πράγματα λοιπόν στο νησί μας μεταβάλλονται με γοργό ρυθμό. Μέσα σε διά στημα λίγων ετών μπορεί να γίνουν περισσότερες -και μόνιμες- αλλαγές, από όσες έγιναν από την εποχή που εποικίστηκε. Τα οικονομικά οφέλη θα είναι δυσανάλογα μικρά σε σχέση με αυτά μιας λογισμένης δόμησης και η υποβάθμιση θα οδηγήσει μα κροπρόθεσμα σε μείωση του εισοδήματος και υψηλή ανεργία. Η αδυναμία παρέμβα σης ή -το χειρότερο- η απραξία από το φόβο μη θιγούν συμφέροντα είναι η χειρότερη στάση που θα μπορούσαμε να έχουμε μπροστά στο φαινόμενο αυτό καθώς, μακροπρό θεσμα, θα θιγούν τα συμφέροντα σχεδόν όλων.

Jìivai φανερό πως ζούμε σε μια κοινωνία που τη χαρακτηρίζει ταχύτητα στις αλλα γές και μάλιστα τέτοιες αλλαγές, που δύσκολα θα μπορούσαμε να τις φανταστούμε πριν από μερικά χρόνια. Η ζωή στην Αίγινα (μα και σε άλλα μέρη) είναι ένα τέτοιο Η ΑΙΓΙΝΑ ΣΕ ΣΤΑΥΡΟΔΡΟΜΙ

παράδειγμα. Όσοι έχουμε μέτρο σύγκρισης της Αίγινας πριν από τριάντα χρόνια με τη σημερινή δεν πρέπει να ξεγελαστούμε από ομοιότητες μορφής. Τότε, οι τρομακτι κές σημερινές ελλείψεις του νησιού φαίνονταν σαν να μην υπήρχαν. Η ζωή κυλούσε σε άλλους ρυθμούς, μα κι αυτοί ήταν πολύ διαφορετικοί και αργοί σε σχέση τους ρυθμούς άλλων περιοχών της χώρας. Το χρονικό ορόσημο της μεταπολίτευσης ήταν για όλη την Ελλάδα σημαντικό από τη σκοπιά της συγκρότησης των πολιτικών δυνάμεων τόσο σε εθνικό όσο και σε τοπικό επίπεδο. Νέοι πολιτικοί σχηματισμοί και ομάδες εμφανίστηκαν στη θέση των παραδοσιακών πελατειακών σχηματισμών, προσπαθώντας να εκφράσουν νέες τάσεις και νέες κοινωνικές δυνάμεις. Τα ίδια συνέβαιναν -κατά μεγάλο μέρος- και στις το πικές κοινωνίες. Είναι αναγκαίο εδώ να διευκρινιστεί ότι οι νεωτερικές (ας τις ονο μάσουμε) δυνάμεις δεν ήταν και δεν είναι προνόμιο κανενός πολιτικού (ή και τοπι κού) σχηματισμού, αλλά ενυπάρχουν σε όλους, διατρέχοντας τους οριζόντια. Αν εστιάσουμε στο μικρόκοσμο μας, μπορούμε να παρατηρήσουμε, χωρίς κοινω νιολογική ανάλυση, ότι οι ανάγκες του τόπου έχουν αλλάξει τόσο, που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με τις παραδοσιακές μεθόδους και από παραδοσιακούς πελατει ακούς σχηματισμούς. Τα παραδείγματα εδώ αφθονούν. Ο τρόπος, για παράδειγμα, που αντιμετωπίστηκε το μέγα θέμα του δικτύου αποχέτευσης - βιολογικού καθαρι σμού, το μέγα θέμα της ύδρευσης και το πώς αντιμετωπίζεται το μέγιστο θέμα που θί χτηκε πιο πάνω, δηλαδή της αλλαγής της μορφής του νησιού, φτάνουν για να κατα δείξουν την αδυναμία των παραδοσιακών δυνάμεων του τόπου να κατανοήσουν και να λύσουν προβλήματα. Οι πολιτικές δυνάμεις, ακόμα και σε τοπικό επίπεδο, εκφράζουν ή προσπαθούν να εκφράζουν κοινωνικές ομάδες και αντιλήψεις, να αντιλαμβάνονται κοινωνικές ανάγκες και να τις προωθούν, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν (ιδιαίτερα σε τοπικό επίπεδο) και προσωπικές φιλοδοξίες, που όμως ενεργούν -έστω σε πελατεια κή μορφή- ως εκφραστές ομάδων και αντιλήψεων. Έτσι, οι πολιτικοί σχηματισμοί της αυτοδιοίκησης συγκροτούνται συνήθως στη βάση της έκφρασης και εξυπηρέτη σης των πιο πολυπληθών κοινωνικών ομάδων, επιδιώκοντας βεβαίως και το επίση μο ή ανεπίσημο «χρίσμα» των πολιτικών κομμάτων. Ο τρόπος, λοιπόν, που σκέπτονται και πράττουν οι πολυπληθέστερες κοινωνικές ομάδες είναι αυτός που καθορίζει την πορεία ενός τόπου σε μια δεδομένη ιστορική στιγμή. Η άποψη αυτή δεν μηδενίζει το ρόλο και τη σημασία των ηγετικών προσωπι κοτήτων, αλλά τους εντάσσει μέσα στους πολιτικούς σχηματισμούς που υπάρχουν ή δημιουργούνται, αφού έτσι επιτάσσουν οι κανόνες του πολιτικού παιγνίου. Χρειάζο νται, λοιπόν, καίριες παρατηρήσεις σχετικά με τον τρόπο που οι κοινωνικές ομάδες βλέ πουν τα πράγματα, για να καταλήξει κανείς σε -πρώτα, τουλάχιστον- συμπεράσματα. Τα όσα αναφέρθηκαν στο πρώτο μέρος του άρθρου αυτού, δηλαδή η έλλειψη πόρων, η αφάνεια και η φτώχεια, μαζί με τη μέχρι προ ολίγου απομόνωση του τό που όχι μόνο ως νησί αλλά και ως αντίθεση πόλης - περιφέρειας, έχουν επιδράσει ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΔΟΜΗΣΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ.9

αποφασιστικά στην υιοθέτηση πολύ συντηρητικών αντιλήψεων. Κυρίαρχα χαρακτη ριστικά αυτών των αντιλήψεων είναι: • Φοβικές συμπεριφορές ως προς τη νεωτερικότητα και τις μεταρρυθμίσεις αλλά και την κουλτούρα τους. Οι συμπεριφορές αυτές περιλαμβάνουν άρνηση αποδοχής νέων γνώσεων (το συχνότερο σύμπτωμα είναι οι συχνότατες αλλαγές ή παραφράσεις ονομάτων νέων προϊόντων ή ιδιοτήτων, η ευρύτατα διαδεδομένη χρήση προσωνυ μίων εδώ εντάσσεται), μη αποδοχή ανάγκης σχεδιασμού και έμφαση στο σημερινό (αντίδραση σε οποιαδήποτε αλλαγή, φόβος πως κάποιοι θέλουν να αλλάξουν την Αί γινα και γενικώς τα ισχύοντα μέχρι σήμερα). • Φαντασιακή θεώρηση του ρόλου του κράτους ως πηγή όλων των εξουσιών. Για το λόγο αυτό παρατηρούνται, συχνότατα, φαινόμενα όχι απλών πελατειακών σχέσε ων αλλά πολιτικής ομηρίας και επιδιώκεται επίμονα η προσωπική σχέση με τις πηγές εξουσίας, όπως είναι ο δήμαρχος ή ο βουλευτής. Η μεταβολή των πολιτικών δικαι ωμάτων σε εκδούλευση είναι καθημερινό φαινόμενο. • Αναγωγή του προσωπικού (κυρίως οικονομικού) μικροσυμφέροντος σε μείζο να λόγο ύπαρξης, το οποίο, λόγω των δύο προηγουμένων χαρακτηριστικών, έχει γί νει αιτία να παρουσιάζονται φαινόμενα ακινησίας ή οπισθοδρόμησης, φαινόμενα απαράδεκτα και από τον υγιή συντηρητισμό και αυτά σε μια εποχή που οι αλλαγές εί ναι απόλυτα απαραίτητες (κλασικό παράδειγμα η διαμάχη για το νέο λιμάνι). Οι αντιλήψεις αυτές, οι οποίες συνοπτικά εντάσσονται στον όρο «ακραία συντη ρητική αντίληψη», ήταν οι κυρίαρχες αντιλήψεις στην Αίγινα από τη μετά τη Βάρκι ζα πολιτική εποχή και συνέχισαν αδιατάρακτα τη σχεδόν απόλυτη κυριαρχία τους μέ χρι τη μεταπολίτευση, οπότε εμφανίστηκαν νεωτερικές αντιλήψεις, συνήθως - αλλά όχι πάντα- υπό τη σκέπη πολιτικών κομμάτων, οι οποίες άρχισαν να αμφισβητούν την παντοδυναμία της «ακραίας συντηρητικής αντίληψης», χωρίς όμως να πετυχαί νουν το στόχο τους. Η σύγκρουση μεταξύ των δύο αντιλήψεων δεν γίνεται μόνο στο πολιτικό επίπε δο, όπου υπάρχει μέχρι σήμερα κυριαρχία των ακραίων συντηρητικών αντιλήψεων, αφού τέτοιες απόψεις ενυπάρχουν και σε μη υιοθετημένους από τη συντηρητική αντί ληψη σχηματισμούς. Η σύγκρουση αυτή υπάρχει και στο πολιτισμικό και στο κοι νωνικό επίπεδο, όπου η ακραία συντηρητική άποψη επιβάλλει τη στασιμότητα ή τις επουσιώδεις και πρόσκαιρες αλλαγές (π.χ. η απαγόρευση κυκλοφορίας το καλοκαίρι στην παραλιακή οδό της πόλης και η κατάργηση του μέτρου). Σε «καλές» εποχές για έναν τόπο (όπως ήταν για την Αίγινα οι δεκαετίες '60-'90), η κυρίαρχη αντίληψη οδηγεί τον τόπο και την κοινωνία, χωρίς ιδιαίτερα προβλήμα τα. Τα πράγματα αλλάζουν, όταν παρουσιάζονται τα σοβαρά προβλήματα. Εκεί εντεί νεται η σύγκρουση μεταξύ των συντηρητικών απόψεων, που επιμένουν ότι τα όποια προβλήματα θα λυθούν με τις παραδοσιακές μεθόδους (πελατειακές σχέσεις, εύνοια σε «ημέτερους», αναμονή και ελπίδα στις βουλευτικές εκλογές, άρνηση σε προτάσεις για αλλαγές) και των νεωτερικών απόψεων, που προσπαθούν να πείσουν ότι χρειάΗ ΑΙΓΙΝΑ ΣΕ ΣΤΑΥΡΟΔΡΟΜΙ

137

ζονται αλλαγές, νέες ιδέες, ρήξεις με κατεστημένα συμφέροντα και σχεδιασμός για την αντιμετώπιση των νέων προβλημάτων και αναγκών. Πιστεύω ότι στο δεύτερο μέρος του άρθρου αυτού καταδείχθηκε η ύπαρξη του σοβαρού προβλήματος, το οποίο απειλεί να μεταβάλει τη μορφή του νησιού και μα κροπρόθεσμα τη ζωή των κατοίκων και την οικονομία του. Ο τίτλος του άρθρου («Η Αίγινα σε σταυροδρόμι») προκύπτει από τις δόο δυνατότητες που υπάρχουν. Τ η συ νέχιση της μέχρι σήμερα τακτικής να αγνοείται το φαινόμενο (την εντάσσω στην ακραία συντηρητική αντίληψη) και την αλλαγή πορείας, με επακόλουθο α) την υιο θέτηση της ανάγκης για μέτρα προστασίας του τόπου (κάτι που συνήθως είναι σύν θημα του υγιούς συντηρητισμού) και β) σχεδιασμό, για να θεραπευτούν οι χρόνιες ελ λείψεις του τόπου σε έργα υποδομής και να δημιουργηθούν οι σωστές προϋποθέσεις για λογισμένη δόμηση. Η απάντηση στο δίλημμα «ποιο δρόμο θα πάρει το νησί» κρίνεται αποφασιστικά στο επίπεδο της σύγκρουσης των δύο αντιλήψεων και όχι στο επίπεδο των εκλογών, βουλευτικών ή τοπικών. Το ότι η Τοπική Αυτοδιοίκηση της Αίγινας δεν έχει παρου σιάσει και προωθήσει τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια (από αρχής των ΜΟΠ) σχεδόν καμιά πρόταση για έργα υποδομής σε επίπεδο νομαρχίας και άνω δεν θεραπεύεται με αλλαγή κυβέρνησης. Το ότι στις τοπικές εκλογές υπερισχύουν οι συνδυασμοί που υποστηρίζονται από τις συντηρητικές πολιτικές δυνάμεις δεν σημαίνει ότι νομοτελει ακά θα ακολουθηθεί ο δρόμος της αδράνειας, αφού -όπως ειπώθηκε- οι νεωτερικές απόψεις ενυπάρχουν σε όλους τους πολιτι κούς σχηματισμούς. Τα παραδείγματα συ ντηρητικών τοπικών σχηματισμών όπου όμως υπερέχουν οι νεωτερικές αντιλήψεις και πετυχαίνουν αξιόλογα αποτελέσματα δεν είναι λίγα (ο κοντινός μας Πόρος είναι ένα καλό παράδειγμα). Στην Αίγινα,

όμως,

υπερτερούν

οι

«ακραίες συντηρητικές αντιλήψεις», οι οποί ες όχι μόνο δίνουν την τοπική εξουσία (αλλά και μέρος της μειοψηφίας) σε καλά επιλεγ μένους εκπροσώπους τους, αλλά και ασκούν την πραγματική εξουσία μέσω ενός πλέγμα τος προσωπικών σχέσεων και συναλλαγών, οι οποίες αποσκοπούν από τη μία πλευρά στη διαιώνιση της πολιτικής της αδράνειας και της υποστήριξης

μικροσυμφερόντων,

ενώ από την ετέρα πλευρά σε άλλου τόπου ανταλλάγματα, όπως είναι η επανεκλογή. Το παράδειγμα της Αίγινας δεν είναι μοΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΑΙΓΙΝΑ. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΔΟΜΗΣΗ, Η ΑΙΠΝΑΙΑ, τ.9

ναδικό. Τα φαινόμενα αυτά έχουν παρουσιαστεί και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας (και της Γης), με επιπτώσεις που αναμένεται να εκδηλωθούν και εδώ. Υπάρχουν όμως και παραδείγματα, όπου ο υγιής συντηρητισμός επέβαλε πολιτικούς σχηματισμούς και προώθησε μέσω αυτών λύσεις που χρειαζόταν ο τόπος. Στην Αίγινα, οι μεγάλες και διαφαινόμενες πια από όλους ανάγκες, ανάγκες που μπορούν να θεραπευτούν μόνο από νεωτερικές δυνάμεις, ωθούν τις πλειοψηφούσες «ακραίες συντηρητικές αντιλήψεις» σε ακόμα πιο αμυντικές επιλογές, όπως αυτό φάνηκε στις πρόσφατες δη μοτικές εκλογές. Συμπερασματικά, οι δύο δρόμοι που ανοίγονται μπροστά στο νησί και την τοπική κοινωνία είναι είτε ο δρόμος της μαζικής οικοδόμησης χωρίς προΰπαρξη χωροταξικού σχεδιασμού και υποδομών, με αποτέλεσμα την υποβάθμιση του τόπου, της ποιότητας ζωής και την οικονομική ύφεση, είτε ο δρόμος της λήψης μέτρων απαγόρευσης της οργανωμένης δόμησης και άλλων συναφών περιορισμών, παράλληλα με σχεδιασμό και έντονες προσπάθειες δημιουργίας έργων υποδομής και χωροταξικού σχεδιασμού. Ο πρώτος δρόμος είναι αυτός που προκρίνεται παθητικά από τις «ακραίες συ ντηρητικές αντιλήψεις», οι οποίες κατέχουν την τοπική εξουσία και οι οποίες πιθα νώς βλέπουν το πού οδηγείται η κατάσταση, αλλά είτε δεν έχουν δυνατότητες είτε εί ναι εγκλωβισμένες σε μικροσυμφέροντα. Εξάλλου, πολλοί φορείς των αντιλήψεων αυτών, εκτός από φοβικές συμπεριφορές απέναντι στη νεωτερικότητα (εδώ ο όρος συμπεριλαμβάνει και τη μαζική οικοδόμηση), διακρίνονται και από αίσθημα μειονεκτικότητας, που «δικαιολογεί» τη δήθεν μη δυνατότητα αντίστασης στο νέο και ξένο και η οποία χρησιμοποιείται ως άλλοθι από τους εκπροσώπους τους. Ο άλλος δρόμος είναι αυτός που προτεί νεται από τις νεωτερικές δυνάμεις του νησι ού. Παρουσιάστηκαν σχετικά πρόσφατα, δεν έχουν πετύχει υψηλού βαθμού ομοιογένεια και επεξεργασία προτάσεων ούτε και ικανο ποιητικού βαθμού συνεργασία. Αποτελούν τη μόνη δυνατότητα που έχει η Αίγινα όχι μόνο να κάνει βήματα προόδου αλλά και να αντι σταθεί στην αλλοίωση του χαρακτήρα της και την υποβάθμιση. Ασυνήθης ρόλος για νεωτε ρικές δυνάμεις αλλά -στην περίπτωση μαςαναγκαίος. Για το λόγο αυτό, ο ρόλος των νεωτερικών δυνάμεων, ειδικότερα του συντη ρητικού πολιτικού φάσματος, είναι ιδιαίτερα

Η ΑΙΓΙΝΑ ΣΕ ΣΤΑΥΡΟΔΡΟΜΙ

140

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ. 9

ΛΙΝΑ Μ Π Ο Γ Ρ Η - Π Ε Τ Ρ Ι Τ Ο Υ

Κόμπο κόμπο ίο νερό τ ρ ύ π η σ ε ί ο μ ά ρ μ α ρ ο (ΑΜΝΗΤΙΚΗ ΠΑΡΟΙΜΊΑ) Σαν κόκκινη κλωστή δεμένη... με αλήθειες τυλιγμένη...

αλήνια, με χρώματα χρυσαφένια και μενεξελιά, η ώρα του δειλινού τα καλοκαί ρια στην Περιβόλα.

Συντρόφευα τον παππού, το γεροντάκο, στον περίπατο για τον τελευταίο έλεγχο της ημέρας, και πλάι πλάι στο μεγάλο ποτιστή, φέρναμε ένα γύρω το κτήμα με τα μποστάνια και τις φιστικιές. Ανεβαίναμε το μικρό ύψωμα, αριστερά από το σπίτι, με τις συκιές, τις ελιές και τις αμυγδαλιές, σ' όλο το σύνορο με του Καραπάνου, μέχρι της Λένας. Αγναντεύαμε από κει πάνω τα σπίτια της Χώρας, το καμπαναριό του Αϊ-Νικόλα του στεριανού και του «Κυβερνήτη» στη Μητρόπολη, με το «ρολόι του ήλιου» και τη μελωδική «ρούσικη» καμπάνα, παραγγελιά δική Του από εκείνα τα χρόνια. Έγερνε ο ήλιος, χρυσός, πορτοκαλένιος, καθώς τέλειωνε το ταξίδι της μέρας και χρύσωνε την ήρεμη θάλασσα και τις απέναντι βουνοκορφές... Ήταν η ώρα που ο παππούς δεν μί λαγε πολύ, μόνο άπλωνε το βλέμμα του, κι ο νους του ταξίδευε... Στο γυρισμό μας, περνούσαμε απ' το πηγάδι, έστελνε στο στάβλο το «ζωντανό» με τα δεμένα μάτια, που γύρναγε ακούραστο γύρω απ' το μαγγανοπήγαδο και γέμιζε με νερό τις κουτσούπες και κείνες με τη σειρά τους τη μεγάλη στέρνα. - «Ευλογία Θεϊκιά, κορικάτσι μου, το νερό... Θρέφει τη γη, τα δεντρά, τα λού λουδα, τα μποστάνια, δίνει τη ζωή στα ζωντανά τ' ουρανού, της γης, της θάλασσας... αυγαταίνει τη ζωή μας... Ό,τι νερό τσάι νάναι τη δουλειά του θα την κάνει, γιατί ξεκινάει από Θεού... Μας το δίνει με τη βροχή τσάι τσείνο γίνεται πηγαδίσο, τρεχούμενο, ποταμίσο, γλυφό, λιμνίσο, αρμυρό θαλασσινό, βαλτόνερο... Για τούτη την αξία του, είχε αφ' τα χρόνια τα παλιά, «βιγλάτορες» τα ξωτικά τσάι όλα τ' αερικά να το φυλάνε! Μούλεγε η τσυρούλα μου ιστορίες τσάι ιστορίες για αράπηδες, γοργόνες τσάι ανεράιδες, που ζώνανε ένα γύρω ποταμούς, θάλασσες τσάι πηγάδια, αλλά τσάι αγιοτικές με τα σημάδια του Θεού τσάι της Παναγιάς, όπου ζητήθηκε η αγιοσύνη Τους, να βοηθήσουνε. Μήπως τσάι τ αγίασμα μεσ' το ιερό της Επισκοπής αφ' τη χάρη Της δεν είναι; ΑΙΠΝΗΤΙΚΑ ΛΑΟΓΡΑΦΗΜΑΤΑ

Τότες που οι Τούρκοι είχανε ζώσει την Αίγενα, απάνω οτην Παληαχώρα τσάι όλοι κλειστήκανε μέσ' το κάστρο τσάι ξεμείνανε οι στέρνες... μα ούτε κόμπο νερό..., παρακαλάγανε την Παναγιά να τους βοηθήσει... Παρουσιάστηκε τότες μια γυναίκα μαυροντυμένη, κράταγε στο χέρι Της ένα ρα βδί, μπαίνει μέσα στο ιερό της Επισκοπής, χτυπάει χάμου... τσάι άρχισε να βγαίνει το νερό! Οι παλαιοί λογιάζανε το νερό πιότερο από μας. Βαλαντώνανε να το κουβαλάνε αφ' τα πηγάδια, για πιάσιμο, για λάτρα... Ήτανε τσάι ανηφόρες... Θυμάμαι μια φο ρά την τσυρούλα μου, σα της έγειρε το γλουγλούνι τσάι άδειασε το νερό, όλη μέρα τόλεγε: «.. .είχα παδά λιγάτσι νερό, μα τόχιουκα...». Άσε που κούναγε όλα τα κανάτια, τσάι τα χαρανιά, σα νύχτωνε, να δει αν είναι γεμάτα, γιατί... «.. .αν διψάσουνε οι ξω τικές, τσάι δε βρούνε νερό να πιούνε, πλίγουνε όσους κοιμόντουνε μεσ' το σπίτι...». Δρόσιζα τα χέρια μου στη μαρμάρινη γούρνα, που άδειαζαν τα νερό οι κουτσοόπες. Ήταν τόσο κάτασπρη κι αστραφτερή με λείες κι απαλές γραμμές... - «...το νερό τη σμίλεψε έτσι -διάβαζε τη σκέψη μου ο παππούς- είναι μεγάλη η δύναμη που έχει... Δε βλέπεις πόσο στρόγγυλα είναι τα μεγάλα βράχια πούχει κατε βάσει η Σκοτεινή; Κόμπο κόμπο το νερό, τρύπησε το μάρμαρο, δε λέμε; Θ' άφηνε τη γούρνα;» Κουβεντιάζοντας, φτάναμε στη μουριά της αυλής, ανέβαινα στην καρέκλα για να φτάσω στο φανάρι, κατέβαζα με προσοχή τη λεκανίτσα με τα πλυμένα αιγινήτικα πεντανόστιμα βερικοκάκια, έβαζα δροσερό νερό στα ποτήρια από το μεσαγρίτικο ασπριδερό κανάτι και καθισμένη πλάι στον παππού περίμενα, γεμάτη προσμονή, τις ιστορίες του... - «...τη δροσά του νάχεις, κορικάτσι μου...είδες πόσο μπρίζει το κανάτι; Να ξέ ρεις ότι ο ίδρως που βγαίνει είναι που κρυώνει το νερό, άμα φυσάει ο μπάτης αφ' την Πέρδικα ή το μελτέμι αφ' τη Βάρδια... τσάι τ ασπροχώματα του Μισαγρού κάνου νε τα καλύτερα! Για τούτο τσάι στον Περαία όλοι τα γενήτικα αγοράζουνε! Το τραγουδάμε τσάι στον Κλήδονα: Κανάτι αιγενήτικο νάχα το ριζικό

σου,

που σε κρατάνε οι έμορφες, τσάι πίνουν το νερό σου! Τότες στην Παληαχώρα, περνάνε το νερό αφ' του Κουρέντη, για να πιούνε. Οι στέρνες ήτανε πιο πολύ για τις μεγάλες ανάγκες... Στους Άγιους Σαράντα, από πάνω αφ' το πηγάδι του Κουρέντη, ήτανε το σπίτι του Καρακώστα του Κανάτση. Η γυναίκα του, η Μαρίνα, πραχτική μαμή, μια υψη λή τσάι δυνατή γυναίκα, ίσαμε κει πάνω, ήτανε στο μήνα της να γεννήσει, σηκώθηκε, νύχτα ώρα, για να προλάβει τις δουλειές της, τσάι πάει να φέρει το νερό. Με το που φτάνει, τι να δει! Γύρω γύρω αφ' το πηγάδι είχανε στήσει το χορό οι ανεράιδες... τη βάζουνε μεσ' το χορό τσάι σα φύγανε... την πετούνε τσάι μέσα, τσάι εστάθη ορθή! Πάνε το πρωί τσάι τι να δούνε, την Κανάτσαινα, ολοζώντανη τσ' ολόρθη, στον πάτο του πηγαδιού! Σα γέννησε αγόρι το είπανε Αποστόλη, γιατί μελέταγε για το σωσμό της, όλη τη νύχτα, την Παναγιά τσάι τους Άγιους Αποστόλους! ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΓΙΝΑΙΑ,

τ. 9

Άλλη μια φορά -κατά πως μας τάλεγε ο Καρακώστας- παραμονή του Άγιου Φι λίππου, τότες που η πούλια κατεβαίνει τσάι φιλεί τη γη, τσάι λάμπει ο τόπος όπου κα τεβαίνει, πάει τσάι η Μαρίνα, νύχτα ώρα να φέρει νερό, μιας τσάι ήτανε πολύ το φως ολούθε, τσάι τόκανε για ξημέρωμα. Φτάνει στο πηγάδι τσάι το βλέπει να λάμπει ίσα με τα χείλια ωσάν μαλαματένιο. Εφοβήθη τόσο, που ούτε πήρε νερό τσάι έτρεξε να κρυφτεί στο σπιτικό της! Δεν μας είπε ο Καρακώστας, άμα ξαναπήγε στον Κουρέντη η Κανάτσαινα, γιατί εδώ που τα λέμε, κορικάτσι μου, "που καεί στο χυλό, φυσάει τσάι το γιαούρτι"... Περάσανε οι χρόνοι, κορικάτσι μου, ξολοθρεφτήκανε οι Σαρατσήνοι, ξεθαρρέψανε οι άνθρωποι, κατεβήκανε αφ' την Παληαχώρα, τσάι ζωντάνεψε πάλι η Χώρα κάτω στο λιμάνι. Μου έλεγε η τσυρούλα μου, που της τα έλεγε η εδικιά της, για τον ξεσηκωμό τους: ξηλώνανε αφ' τα σπιτικά τους θύρες, παλεθούρια, πρέκια, πατερά... φορτώνανε τα κάρα, τσάι στήνανε κάτω τα καινούρια, ώσπου να πεις... τσίμινο! Παστρέψανε τα παλιά πηγάδια, ανοίξανε άλλα, διορθώσανε το παλαιικό υδραγωγείο στο Μεριστό, τσάι ρίξανε μέσα τα νερά του Γιουρούκου και το Φαντάδος. Ήρθε τσάι ο Κυβερνήτης, έβαλε δημόσιες βρύσες... μια ήτανε πίσω αφ' τη Μη τρόπολη, θαρρώ... Ζωή, τσάι κόσμος παντού!.. Πηγοίνανε οι κοπελιές για το νερό, να τσάι τα παλι κάρια. .. τσάι από κοντά, τσάι απ' αλάργα! Προξενιά, γάμοι... τσάι όλα τούτα αφ' το νερό τσάι την ευλογία του! Άλλοι οι χρόνοι... Σα θέλανε να σιγουρέψουνε το "αίστημα" τους, τσάι οι νιοι, τσάι οι νιες, πηγαίνανε ντουγρού κατά τον Ασώματο, να πιού νε νερό αφ' τ' Αγαπονέρι... Είχανε πολλοί να το λένε πως ήπιανε τσ' αγαπηθήκανε αμέσως...». Και κάπου κάπου, ο παππούς ο γεροντάκος ξεχνιόταν στις δικές του θύμησες, κι αχνογελούσε... - «.. .να, δωνά στην Περιβόλα, είχαμε τσάι την Άργελο... μεγάλο πηγάδι, με κα λό νερό... Τραγουδάγανε οι νιοι τσάι οι νιες: Νάχα νερό αφ' την Άργελο τσάι μήλο αφ' το Βουρκάνο, τσ' ένα κλωνί βασιλικό από το Ροδατσάνο Σαν πολυστέψανε τα σπίτια, γυρίζανε νερουλάδες με στάμνες στα γαϊδουράκια, με βαρέλια στα κάρα τσάι με ντεπόζιτα. Θα 'ναι τσάι δέκα "αρτεσιανό", κοντινά στη γειτονιά μας. Το περίμενε τσάι η γιαγιά Βασιλικώ, μα δεν το πρόκανε... "έφυγε" στα 1947... κανά χρόνο προτού να δουλέψει... Α, να μη το αλησμονήσω. Να έχεις έγνοια σα στέκεσαι στη στέρνα του Καραπάνου, τσει δα αφ' το μύλο του Μπέη. Την κάθε φορά που περνάς για τη θεια σου Ευανθία δεν είναι χρεία να θωρείς, με τις ώρες, τα νερολουλουδα... Ο μπάρμπας σου, ο Γιώργης, δεν έκανε καλά να σου κάνει τέτοιο χατήρι... Εμάς, σαν είμαστε παιδόπουλα, μας λέγανε οι μεγαλύτεροι νάχουμε έγνοια αν το νερό μένει ακούνητο, για σε λίμνη, για σε ποτάμι, γιατί μέσα κοιμάται... ανεράιδα! Αν ΑΙΓΙΝΗΤΙΚΑ ΛΑΟΓΡΑΦΗΜΑΤΑ

ήτανε καλό για πιάσιμο, ρίχναμε πέτρα για να φύγει, να λευτερωθεί πρώτα το νερό, τααι μετά να πιούμε... Τσάι δεν ήτανε λίγοι, που 'χάνε δει την ξωτικιά ν ανεβαίνει αφ' το νερό, ίδιο συννεφάκι αραχνοϋφασμένο, χρυσοπλούμιστο, σαν τα πέπλα της... τσάι να χάνεται! Σαν ήτανε νύχτα τσάι περνάγαμε από τρεχούμενο νερό, τσούτα εμείς, γιατί όλο τσάι καμιά ανεράιδα θα λουζότανε, τσάι θα μας έπαιρνε τη λαλιά.... Έζησα χρόνους πολλούς, κορικάτσι μου, κοντεύω τον αιώνα, βρέθηκα μακριά αφ' τον τόπο μου πολλές φορές, γνώρισα άλλους ανθρώπους, είδα πολλά.... Άκου σα πολλές ιστορίες τσάι για όλα τα ξωτικά... Ένα κατάλαβα: είσαι καλός μαζί τους; Τότες τσάι τσείνα είναι όχι μόνο καλά, μα πεντάκαλα! Δεν είσαι; Ε, τότε ήθελες τα, τσάι παθές τα! Ίδια γνώμη είχε τσάι ο Τανάμπασης - ο φυλαχτής του ντεπόζιτου, που 'χαμέ στα μπάρκα μας- σαν μας ιστορούσε για τσείνη την έμορφη φαρογυναίκα, στα νερά της Μαύρης Θάλασσας. Δαιμονικό του θαλασσινού νερού τσάι δαύτη... Αφ' τη μέση τσάι πάνω γυναίκα, τσάι αφ' τη μέση τσάι κάτω με ορά ψαριού. Την αδερφή του Μέγ' Αλέξαντρου, τη γοργόνα. Ο αδερφός της, ο Μεγ' Αλέξαντρος, έβα λε βουλή να βρει το μυστικό που θα τον έκανε να μένει απέθαντος. Του είπανε για τ' αθάνατο νερό. Ρωτάει δώ, ρωτάει ετσεί... φτάνει ίσαμε τα βου νά, που χτυπιούνται αναμεταξύ τους το να με τ' άλλο, τσάι που ούτε πουλί πετάμενο δεν πρόκαιρνε να τα περάσει! Είχανε χάσει μέχρι τότες πολλοί αντρειωμένοι τη ζωή τους! Καβαλικεύει το Βουκεφάλα του, παίρνει φόρα, τόνε τσεντάει... τσάι τα περνά ει με μιας, ίδιος ο άνεμος! Σκοτώνει το δράκο που φύλαγε τ' αθάνατο νερό, το παίρ νει. .. τσάι νάτονε πίσω στο παλάτι! Αλλά, κορικάτσι μου, θες η ώρα η κακιά, θες το γραμμένο του, ποιος να ξέρει; Σκοντάφτει πάνω στο λαγήνι η έρμη η αδερφή του, που δεν το 'ξέρε, χύνεται τ αθάνατο νερό, τσάι πέφτει πάνω σε μια αγριοκρομμύδα, για τούτο από τότες δεν ξε ραίνονται ποτές. Σαν το 'μάθε ο Μεγ' Αλέξανδρος, την καταράστηκε να γίνει φαρογυναίκα, τσάι να βολοδέρνει στις θάλασσες, να μην έχει πεθαμό, τσάι να παιδεύεται να ζει, όσο να ζει ολάκερος ο κόσμος! Πολλοί αλαφροΐσκιωτοι την έχουνε δει, τσάι άλλοι τόσοι την έχουνε νιώσει, τσάι την έχουνε αφουγκραστεί. Άμα τσάι βρεθεί πάνω στη ρότα του πλεούμενου, το αρπάει αφ' την πλώρη, τσάι ρωτάει με δυνατή φωνή: "Ζει, ο βασιλιάς Αλέξανδρος;" Έτσι τσάι της αποκριθούνε ότι απέθανε, σηκώνει βουνά τα κύματα, τσάι πλίγει το κα ράβι! Άμα της πούνε: "Ζει, τσάι βασιλεύει, τσάι τον κόσμο κυριεύει", τότες η χαρά της δεν μολογιέται! Απλώνει τα χρυσά μαλλιά της πάνω στα κύματα τσ' αρχινάει με σκο πούς καινούριους -την κάθε φορά- τσάι γλυκούς, που μαγεύουνε τ' αυτιά τσάι τις καρδιές. Τα μαθαίνουνε τα τσούρμα, τσάι τα φέρνουνε στους τόπους τους, όπου γί νονται γλέντια τσάι χαρές μεγάλες, με το γυρισμό τους!..» 144

ΚΕΙΜΕΝΑ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ. 9

Και χαμήλωνε η φωνή του παππού, καθώς βάραιναν τα βλέφαρα του, κι η νύχτα έφτανε βελούδινη, απαλή, γεμάτη μυρωδιές... κι εγώ προσπαθούσα να σκεφτώ όλους τους πιθανούς τρόπους, που θα 'βγαζαν τη μικρή ανεράιδα απ' την κρυψώνα της, ανάμεσα απ' τα δυο μεγάλα νούφαρα, τα νερολούλουδα, όπως τα 'λέγε ο παπ πούς, που τα «φύτεψε για το χατήρι μου ο θείος Γιώργος»! Πέρασαν τα χρόνια, παππού γεροντάκο, και δεν κατάφερα να δω τη μικρή ανε ράιδα, που τόσο είχα πιστέψει ότι κρυβόταν στα νούφαρα μου! Ορφανέψαμε κι απ' τις πιο «μεγάλες», γιατί οι θόρυβοι στα «μηχανόβια» πηγάδια μας, τάραξαν τον ύπνο τους! Χάσαμε και τη γοργόνα... δεν προλαβαίνει πια να σταματήσει τα «φτερωτά» κα ράβια! Ποιος ξέρει σε ποια θαλασσινή σπηλιά να μαραζώνει; Και μένα... μου 'μείνε η πίκρα για το χυμένο αθάνατο νερό..., κι όταν «φεύγει» κάποιος αγαπημένος, έρχονται κι οι στίχοι του ποιητή «.. .για της γιαγιάς μου την αγάπη κανείς δε σκότωσε το δράκο ή τον αράπη, και να της φέρει αθάνατο νερό...» ...και τη δυναμώνουν!.. Αλλά εσύ, μη στεναχωριέσαι, παππού, δεν είναι πάντα η θλίψη που με κάνει να σκέφτομαι έτσι... Είναι... η νοσταλγία εκείνων των ανέμελων χρόνων, μαζί και με τη δική σου απουσία... Καλή σου νύχτα, παππού... .•ήν-,.^ΐ •

•

•••

•...•

ι? '%-

• ! '!!'~;:!?!;;':;-'•'-'•'ι• .'II;

fcäb

ΑΙΠΝΗΤΙΚΑ ΛΑΟΓΡΑΦΗΜΑΤΑ

v.:'^iM^0:y:-

'•'•-Λ

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Ε Ι Σ

Μαίρη Γαλάνη-Κρητικού

Από την Πνύκα στο Παγκράτι Οι επιφυλλίδες της Έβης Τουλούπα

Από την Πνύκα στο Παγκράτι:

Πρόκειται για

ένα καλαίσθητο και πάρα πολύ ενδιαφέρον βι

στους αναγνώστες της Αίγιναίας ένα μικρό δείγμα έχοντας πάντα την αμηχανία της επιλογής.

βλίο που συγκεντρώνει μερικές από τις ενδιαφέ ρουσες επιφυλλίδες της Έβης Τουλούπα δημο σιευμένες στην εφημερίδα «Τα Νέα».

Κινδυνεύει η Πνύκα; Πήγατε για Κούλουμα στου Φιλοπάππου; Γνωρί

Το βιβλίο αυτό εκδόθηκε από την Ένωση Φί

ζετε ότι αυτό μπορεί να αποτελεί στοιχείο για να

λων της Ακροπόλεως, Αθήνα 2004, με την επιμέ

διεκδικήσετε οικόπεδο στην περιοχή; Αδύνατο,

λεια της αρχαιολόγου Φανής Μαλλούχου-Tufano

θα πείτε' και όμως, η κυρία Δ.Δ. διεκδικεί έκτα

για τα 80 χρόνια της αρχαιολόγου -πρώην διευ

ση 14.900 τ.μ. στη θέση του Αγίου Δημητρίου

θύντριας της Ακρόπολης- Έβης Τουλούπα, γνω

του Λουμπαδιάρη, προβάλλοντας μια δημόσια

στής φίλης της Αίγινας και της Αίγιναίας. Μέσα στα ζωντανά της κείμενα υπάρχουν

διαθήκη, δύο δωρητήρια συμβόλαια και παλαιό τερες αγωγές προς το ελληνικό δημόσιο. Ένα

άκρως ενδιαφέροντα στοιχεία για τις αρχαιότη

από τα αποδεικτικά στοιχεία που επικαλείται η

τες, τη μυθολογία, την καθημερινή ζωή της

κυρία είναι ότι η οικογένεια της έκανε εκεί κάθε

Αθήνας, τις τρελές πλευρές αυτού του τόπου, μα

χρόνο Κούλουμα.

και κομμάτια που αφορούν όλους εμάς που δι

Η διεκδίκηση ενός τόσο σπουδαίου αρχαιο

ψάμε για πληροφορίες, που εμπλουτίζουν τις

λογικού χώρου από ιδιώτες φαίνεται υπόθεση

γνώσεις μας για τους ανθρώπους που έζησαν

φαιδρή, αλλά τίποτα δεν μπορούμε να πούμε

στο νησί μας, την Αίγινα. Η έκδοση του βιβλίου Από την Πνύκα στο Παγκράτι πραγματοποιήθηκε χάρη στη γενναιό

ώσπου να εκδοθεί η δικαστική απόφαση. Μόνο να θυμηθούμε ένα παλιό τραγουδάκι για να ευθυμήσουμε:

δωρη χορηγία της Εταιρείας ΚΛΕΟΣ Α.Ε. Το βι βλίο προλογίζει ο γνωστός μας φίλος της Αίγι

Έφτασε ο κυρ Παντελής

νας Φαίδων Στράτος, Πρόεδρος του Δ.Σ. της

να ψωνίσει στο παζάρι

Ένωσης Φίλων της Ακροπόλεως την εποχή της

6, τι δει θέλει να πάρει

έκδοσης του.

σαν καινούργιος παραλής

Από τις σελίδες που με γοήτευσαν με την αμε

και ζητάει ν' αγοράσει την Πνύκα

σότητα τους και τις λιτές περιγραφές θα δώσω

να τη δώσει της κόρης του προίκα

146

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑ1ΠΝΑ1Α, τ. 9

τ(ου) Ολυμπίου Διός μια κολόνα

μους) συντηρητές της Εφορείας Αρχαιοτήτων

και τον Παρθενώνα. Αχ! Τι αφελής,

Ακροπόλεως ασχολήθηκαν με τον καθαρισμό του

αυτά έκανε ο κυρ

Παντελής.

θεάτρου, ώσχε να χο παραδώσουν πάλλευκο στον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού και να προλά

Αρχαίοι και σύγχρονοι χορηγοί

βουν τις ζημιές που προκαλούν οι άσχετοι εργά

Ο θεσμός της χορηγίας στα χρόνια της τυραννίας

τες αυτού του υπουργείου, καθώς τρίβουν τα

ήταν προαιρετικός, ενώ στα χρόνια της δημοκρα

μάρμαρα με τις σπάτουλες. Επί δύο εβδομάδες

τίας έγινε υποχρεωτικός, με νόμο αναγκαστικό,

μέσα στον καύσωνα, φορώνχας προσχαχευχικές

για ορισμένους πολίτες. Ποια δημοκρατική χώρα

μάσκες και γάνχια, οι συντηρητές έτριβαν με νυ-

σήμερα θα τολμούσε να επιβάλει ειδική φορολο

σχεράκι και με βαμβάκι βουχηγμένο σε ασεχόν

γία για τα πολιτιστικά;

χους λεκέδες που αφήνουν οι χσίκλες. Υπολογί

Ο Αθηναίος που επιλεγόταν από τη φυλή

ζονται δέκα οτίγμαχα σε κάθε χεχραγωνικό μέτρο.

του ως χορηγός είχε χο δικαίωμα να προτείνει άλ

Η επιφάνεια του λεκέ μεγαλώνει, όταν η τσίκλα

λον να αναλάβει τη χορηγία, αν πίστευε ότι εκεί

πατιέται κα σκουραίνει, όταν περάσει καιρός. Σαν

νος ήταν πλουσιότερος από τον ίδιο, αλλά τότε θα

μελίσσι μοιάζουν τα μαύρα στίγματα πάνω στο

έπρεπε να γίνει και ανταλλαγή της περιουσίας

άσπρο μάρμαρο.

τους. (Ευκαιρία να διαβάσετε το λόγο του Δημο σθένη «Περί αντιδόσεως».) Θα ήταν ποτέ δυνατό να γίνει αυτό σήμερα;

Με τις τσίκλες τι κάνουμε. Θα έλεγα να ανα θέταμε στον κύριο Κωστάλα να λέει με την ωραία

Η πολιτεία δεν αρκείχο να πάρει χρήματα

του φωνή (όπως ακούγεται όταν ζητεί από το

από το χορηγό ' του ζητούσε πολύ περισσότερα,

κοινό να μη φωτογραφίζει με φλας του χορευ

όπως να επιλέξει τα μέλη του χορού, να τα συ

τές): «ΜΗ σας παρακαλούμε, μην κολλάτε τις τσί

γκαλεί τακτικά για άσκηση, να εξεύρει τον κατάλ

κλες σας στα μάρμαρα».

ληλο χώρο, να πληρώσει το δάσκαλο και τον αυ λητή, να προμηθεύσει τα κουστούμια και τις μά

Ιστορία ενός τάφου

σκες, να τους παρέχει διατροφή κ.λπ. Σήμερα

Σας έχω έως χώρα μιλήσει για ανθρώπους, χων

ζητούμε από το χορηγό την οικονομική του ενί

αρχαίων και χων νεόχερων χρόνων, για δρόμους

σχυση και τίποτ' άλλο. Έτσι και ο ίδιος παύει

και σπίχια, για μνημεία και ιστορικούς τόπους.

σχεδόν να ενδιαφέρεται για χο έργο που χρημα-

Σήμερα θα σας μιλήσω για έναν τάφο. Δεν είναι

χοδόχησε. Τι από χα δύο είναι καλύχερο;

βέβαια ο ωραιότερος του Α' Νεκροταφείου των Αθηνών, αλλά εγώ για κάποιο λόγο σε αυτόν εδώ

Το Ηρώδειο και οι τσίκλες Δεν έτυχε να μάθω τι συμβαίνει σχα θέαχρα και

στάθηκα και θέλησα να μάθω την ιστορία χου. Στο κέντρο ενός μικρού περιβόλου που περι

χους κινηματογράφους με τις τσίκλες, έμαθα

κλείεται από χαμηλό κάγκελο υψώνεται μια τε

όμως τι συμβαίνει στο Ηρώδειο και αξίζει να το

τράπλευρη μαρμάρινη στήλη νεογοτθικού ρυθ

πληροφορηθείτε. Εδώ οι τσίκλες κολλιούνται στα

μού με πρόσθετα τα στοιχεία νεοκλασικά και βυ

μάρμαρα, συνήθως κάτω από τα ειδώλεια... δια

ζαντινά, αρχιτεκτονική που ήταν αγαπητή στις

κριτικά.

εύπορες οικογένειες του περασμένου αιώνα. Στις εσωτερικές γωνίες του περιβόλου τέσσερα θεόρα

Εφέτος οκτώ (από τους λίγους και πολύτι

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ

τα κυπαρίσσια προσδίδουν μια ρομαντική ατμό-

147

σφαίρα στο χώρο. Ο τάφος ανήκει στην οικογέ νεια Νέγρη, που καταγόταν από τη Γένοβα. Πολ

Ο Φωκίων, γιος του Κωνσταντίνου Νέγρη, γεν

λοί Νέγρηδες διετέλεσαν αξιωματούχοι στη Βλα

νήθηκε το 1846 και 8 ετών πήγε στη Γαλλία,

χία.

όπου αργότερα σπούδασε μαθηματικά, γεωλογία Τα ονόματα των νεκρών είναι χαραγμένα και

και μεταλλειολογία. Γυναίκα του ήταν η Ελένη

στις τέσσερις πλευρές της στήλης. Πρώτος ιδιο

Ρίζου, εγγονή του Ρίζου Νερουλού (ποιητής και

κτήτης ο Κωνσταντίνος Ι. Νέγρης (1804-1180),

υπουργός του Καποδίστρια). Μετά τον πρόωρο

καθηγητής μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο

θάνατο της γυναίκας του αφοσιώθηκε στη μονα-

Αθηνών. Απέκτησε εννέα παιδιά, από τα οποία,

χοκόρη του Λουκία, που παντρεύτηκε τον Αση

όπως φαίνεται από τις χρονολογίες, τέσσερα πέ

μάκη Ζαΐμη.

θαναν σε νεαρή ηλικία και η «μήτηρ αυτών Σμα-

Κέντρο της ζωής του έγινε το Λαύριο και κα

ράγδα [...] θυγάτηρ Σπυρίδωνος Παύλου εξ Ιω

τόρθωσε να κρατήσει σε μια ισορροπία τις σχέ

αννίνων μη δυνηθείσα φέρειν τον χωρισμόν των

σεις ανάμεσα στις ξένες εταιρείες (γαλλική, ιταλι

τέκνων απέπτη προς ανεύρεσιν αυτών εν ταις ου-

κή), την ελληνική κυβέρνηση και τους εργάτες

ρανίαις σκηναίς».

των μεταλλείων. Τελειοποίησε τις μεθόδους καμί-

Από τα πέντε άλλα παιδιά του Κωνσταντίνου

νευσης και αγωνίστηκε για την υλική και ηθική

δύο πέθαναν άκληρα. Ο Φωκίων, ο πιο γνωστός

προαγωγή των εργαζομένων, τους οποίους συμ

στην αθηναϊκή κοινωνία, δεν είναι θαμμένος εδώ,

βούλευε να ζητούν «τα δίκαια και τα εφικτά».

αλλά πιθανώς στον τάφο της γυναίκας του που

Άρχισε να πολιτεύεται το 1898 και στα λίγα

ήταν το γένος Ρίζου Νερουλού. (Στον Φωκίωνα

χρόνια που διετέλεσε υπουργός Οικονομικών

Νέγρη θα αφιερώσω την επόμενη επιφυλλίδα

κανόνισε με δεξιότητα και αξιοπρέπεια τη λει

μου.) Ο Θεόδωρος απέκτησε έξι παιδιά, που πέ

τουργία του Διεθνούς Ελέγχου και πραγματοποί

θαναν χωρίς να αφήσουν απογόνους. Η Ελένη

ησε το δάνειο με το οποίο κατασκευάστηκε ο σι

παντρεύτηκε τον Νικόλαο Νοταρά, με τον οποίο

δηρόδρομος Πειραιώς-συνόρων. Απαιτούσε από

απέκτησε πέντε παιδιά. Η κόρη της Άννα έγινε

τους υπαλλήλους να ακούν τα παράπονα των

σύζυγος του Αμερικανού αρχιτέκτονα Γκόραμ

φορολογουμένων και να διεκπεραιώνουν γρήγο

Στήβενς (1878-1963), μεγάλου μελετητή των

ρα τις υποθέσεις τους. Το 1916 έγινε υπουργός

μνημείων της Ακρόπολης. Ο τάφος του είναι

Συγκοινωνίας και τον άλλο χρόνο των Εσωτερι

στον προτεσταντικό τομέα του Α' Νεκροταφείου.

κών. Τα νομοσχέδια που υπέβαλε στο Κοινοβού

Η μόνη κόρη της Ελένης που άφησε απογόνους

λιο ήταν θεμελιώδη για την προώθηση της φι

ήταν η Ιουλία, η οποία παντρεύτηκε τον Νικόλαο

λεργατικής πολιτικής και τα συνταξιοδοτικά τα

Περόγλου, αυτόν που πρώτος καλλιέργησε τη φι

μεία. Τα τελευταία του χρόνια τα αφιέρωσε στον

στικιά στην Αίγινα. Απέκτησαν δύο κόρες, τη Μα-

ελληνικό σύλλογο της Κοινωνίας των Εθνών,

ριέττα, σύζυγο του Ν. Δεκαβάλλα και την Ελένη,

γιατί ήταν βαθιά η πίστη του στα ιδανικά της ει

σύζυγο του Ηλ. Χπζανίδη. Στα παιδιά τους, τον

ρήνης. Διετέλεσε και πρώτος Πρόεδρος της Ακα

καθηγητή Κωνσταντίνο Δεκαβάλλα, την αρχιτέ

δημίας Αθηνών.

κτονα Ιουλία Βλαχάκη και τη φυτοπαθολόγο Αννέτα Εμμανουηλίδου περιήλθε το 1971 η ιδιο κτησία του τάφου που, εν τω μεταξύ, είχε κηρυ χθεί διατηρητέος.

148

Φωκίων Νέγριις

Πολλά είναι τα άρθρα του σε ελληνικά και γαλλικά περιοδικά γύρω από τη γεωλογία, τα ηφαίστεια, την Ατλαντίδα, τη θαλάσσια στάθμη στον αιγαιακό χώρο, τα διάφορα πετρώματα και

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ. 9

την τεκτονική. Γύριζε όλη την Ελλάδα για τη συ

Επιγραμματικά να σταθώ στην επιθυμία του

γκέντρωση του υλικού του. Αγαπούσε την Αίγινα

Όθωνα -βασιλιά της Ελλάδος- από την επιφυλ

και ήταν από τους πρώτους που έκανε παρατη

λίδα της Έβης Τουλούπα «Ανάκτορο πάνω στην

ρήσεις για τις υποθαλάσσιες λιμενικές εγκαταστά

Ακρόπολη», να κτίσει το παλάτι του πάνω στην

σεις του νησιού. Ανέβαινε στο Όρος συντροφιά

Ακρόπολη. Κι αυτό παρά τις γενικές αντιδράσεις

με τη μικρανιψιά του Ελένη Περόγλου και συνέ

ακόμα και του ίδιου του τού πατέρα Λουδοβίκου.

λεγε θαλάσσια όστρεα. Κάποτε εκείνη τον ρώτησε

Κι ας τελειώνω με «Τα μεγάφωνα των ιερών

αν πίστευε ότι υπάρχει Θεός. Η απάντηση του

ναών», που εκτοξεύουν «μία ένρινη ψαλμωδία

ήταν: <Αφού ένας Pasteur πίστευε, πώς θα μπο

από την οποία δεν ξεχωρίζεις ούτε μία λέξη...».

ρούσα εγώ να αμφιβάλω».

Θα ήταν παράλειψη να μην προσθέσω με την ευκαιρία της αναφοράς μου στο βιβλίο της

Δεν θα ήθελα να «κομματιάσω» κι άλλα άρθρα

Έβης Τουλούπα, ότι αυτή η πολύτιμη φίλη της

της Έβης Τουλούπα. Παρ' όλο που δύσκολα

Αίγινας στάθηκε πάντα κοντά μας για οτιδήποτε

«αρνούμαι τον πειρασμό».

ζητήσαμε για την Αίγινα: από υπουργούς, από

Το καθένα ξεωριστά μας δίνει τόσες πληρο φορίες τέρποντας μας συγχρόνως με τη γλαφυ ρή γλώσσα της αρχαιολόγου.

υπουργεία, από αρχαιολογικές υπηρεσίες και άλλα διάφορα... Και γι' αυτό την ευχαριστούμε με αγάπη.

;

;, Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής, η Υπουργός Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη και ο Γενικός Γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού Κωνσταντίνος Αλαβάνος ξε ναγούνται στο ιερό του Διονύσου από την Έβη Τουλούπα, το 1985. Η ΕΒΗ ΤΟΥΛΟΥΠΑ, το γένος Στασινόπουλου, αποφοίτησε από τη Γερμανική Σχολή Αθηνών και σπούδασε αρ χαιολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου. Μετά το τέλος των σπουδών της, το 1950, εργάστηκε ως καθηγήτρια στην ιδιωτική εκπαίδευση, εφόσον ο αρχαιολογικός κλάδος ήταν τότε κλειστός για τις γυναίκες. Μια ιταλική υποτροφία της δίνει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει μαθήματα στο Pontificio Istituto di Archaeologia Cristiana για να επισκεφθεί μουσεία στην Ιταλία και τη Γαλλία. ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ

149

To 1955, της παρουσιάζεται η ευκαιρία να εργαστεί ως επιστημονική βοηθός στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μου σείο κοντά στον Χρήστο και τη Σέμνη Καρούζου και να συνεργαστεί με την Αγνή Σακελλαρίου στον αποκιβωτισμό, την ταύτιση και την επανέκθεση της προϊστορικής συλλογής. Αργότερα της ανατέθηκε η τακτοποίηση της Συλλογής Χαλκών, για τη συντήρηση των οποίων είχε πολύτιμους συμβούλους το χημικό Βασίλη Ζήση και τον αρχιτεχνίτη Χρήστο Χατζηλιού. Στο Εθνικό Μουσείο θα επανέλθει το 1965, ως υπεύθυνη της Συλλογής Χαλκών, και θα έχει την ευκαιρία να συνεργαστεί με νεοδιορισμένους αρχαιολόγους, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζει ο Γιώργος Δεσπίνης. Το 1960 εισέρχεται ύστερα από διαγωνισμό στην Αρχαιολογική Υπηρεσία και τοποθετείται ως επιμελήτρια στην Εφορία Επτανήσου με έδρα την Κέρκυρα. Από το 1963 έως το 1965 εκτελεί χρέη προϊσταμένης στους νο μούς Βοιωτίας και Φθιώτιδος με έδρα τη Θήβα, υπό την εποπτεία του Εφόρου Αττικής Νικολάου Πλάτωνος, με τον οποίο διεξάγουν αγώνες για τη σωτηρία του μυκηναϊκού συγκροτήματος του Καδμείου. Παράλληλα, φροντίζει την οργάνωση και την επανέκθεση του Μουσείου της Θήβας. Το 1973 τοποθετείται ως προϊσταμένη στην Αρχαιολογική Εφορία της Ηπείρου με έδρα τα Ιωάννινα. Με επιμελητή τον Ντίνο Τσάκο περιοδεύουν όλη την περιοχή διασώζοντας πολλά μνημεία και αρχαιολογικούς χώ ρους, με σωστικές ανασκαφές και κηρύξεις στην Αρτα, τη Νικόπολη, τον Αμμότοπο και τη Λευκάδα. Στα Γιάν νενα θα επανέλθει για άλλα δύο χρόνια (1980-1982) και θα συνεργαστεί με νέους αρχαιολόγους ακόμα και για βυζαντινά και νεότερα μνημεία της Αιτωλοακαρνανίας και της Κέρκυρας, ελλείψει άλλων εφόρων. Το 1975 μετατίθεται στη Γ' Εφορία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και εργάζεται για ένα εξά μηνο στο Μουσείο της Ελευσίνας. Εν συνεχεία, αποσπάται στην Κεντρική Υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτι σμού ως στενή συνεργάτις του Γενικού Επιθεωρητή Αρχαιοτήτων και Αναστηλώσεων Δημήτρη Λαζαρίδη. Από το 1976 έως το 1980 προΐσταται της νεοσύστατης Εφορίας Ευβοίας. Λόγω έλλειψης προσωπικού και στοιχειωδών μέσων αντιμετωπίζει προβλήματα στη διενέργεια σωστικών ανασκαφών σε όλο το νομό και κυρίως στην Ερέτρια και το Λευκαντί, όπου όμως με τη συνεργασία και της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής διασώζο νται οι τάφοι και το Ηρώον στη θέση Τούμπα. Στη Σκύρο αναλαμβάνει την επανέκθεση του νέου αρχαιολογικού μουσείου και μια πρώτη έρευνα στον προϊστορικό οικισμό Παλαμάρι. Στο νησί αυτό βρίσκεται το 1978, όταν πλη ροφορείται το θανάσιμο τραυματισμό του συζύγου της Τάκη Τουλοάπα. Από το γάμο της, το 1962, ενώ υπηρε τούσε στην Κέρκυρα, δεν έλειψαν οι δυσκολίες, λόγω των συχνών μεταθέσεων και των περιπετειών εκείνου (φυ λακές και εξορίες) στο διάστημα της επτάχρονης δικτατορίας. Όμως η ίδια βεβαιώνει ότι ήταν 16 χρόνια ευτυχίας. Ως υπότροφος του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου έζησε εννέα μήνες στο Βερολίνο, το 1979. Είχε έτσι το χρόνο να εργαστεί πάνω στο θέμα που την απασχολούσε από παλιά, τα γλυπτά του ναού του Δαφνηφόρου Απόλλωνα (Ερέτρια), που παρουσίασε το 1982 ως διατριβή στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Τον ίδιο χρόνο, της ανατέθηκε η διεύθυνση της Α' Εφορίας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων. Η συνεργασία με τους λαμπρούς μηχανικούς που είχαν αναλάβει τα αναστηλωτικά έργα στην Ακρόπολη, καθώς και η συμμετοχή της στην Επιτροπή Συντηρήσεως Μνημείων Ακροπόλεως της έδωσαν την πιο μεγάλη χαρά και ικανοποίηση της στα διοδρομίας της. Δεν δυσκολεύτηκε να πείσει την τότε υπουργό Μελίνα Μερκούρη για την αποκατάσταση του κτιρίου Weiler στο οικόπεδο Μακρυγιάννη και τη χρησιμοποίηση του ως Κέντρου Μελετών Ακροπόλεως. Συνταξιοδοτήθηκε στις 31.12.1989, αλλά δεν έπαψε να μετέχει στα Συμβούλια της Επιτροπής Συντηρήσε ως Μνημείων Ακροπόλεως, της Επιτροπής Συντηρήσεως Μνημείων Νοτίου Κλιτύος και του Οργανισμού Ανε γέρσεως Νέου Μουσείου Ακροπόλεως. Είναι Αντιπρόεδρος της Ένωσης Φίλων της Ακροπόλεως, που ιδρύ θηκε με πρωτοβουλία της το 1987. Είναι ακόμη μέλος του Συμβουλίου της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς στην Ελληνική Εταιρεία για την Προστασία του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

150

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΠΝΑΙΑ,

τ.9

Σόλων Ξενόπουλος

Άννη Βρυχέα: Κατοίκιση και κατοικία Διερευνώντας

ρ;1

•ft

τα Όρια της Αρχιτεκτονικής fM

Έκδοση: Ελληνικά Γράμματα

Αθήνα 2003 Προς το τέλος του 2003 εκδόθηκε από τα «Ελλη νικά Γράμματα» το βιβλίο ΚΑΤΟΙΚΙΣΗ

ΚΑΙ

ΚΑΤΟΙΚΙΑ - Διερευνώντας τα Όρια της Αρχιτε κτονικής. Συγγραφέας του βιβλίου είναι η Αρχι τέκτων και Καθηγήτρια της Σχολής Αρχιτεκτό νων του ΕΜΠ κ. Άννη Βρυχέα. Στο κείμενο αυτό επιχειρείται μια σύντομη αναφορά όχι τόσο σε αυτό καθαυτό το περιεχό

στην παρουσίαση αυτή κυρίως στο χαρακτήρα του βιβλίου, που θα μπορούσε να οριστεί και ως η Αρχιτεκτονική του.

μενο του βιβλίου αλλά περισσότερο στην εσωτε

Ποια είναι, λοιπόν, η Αρχιτεκτονική αυτή;

ρική λογική, τη δομή και τη μορφή του, συστα

α. Σε ευθεία αντίθεση με τα πολλά εντυπω

τικά που ουσιαστικά αντικατοπτρίζουν το περιε

σιακά πολύχρωμα έντυπα για την Αρχιτεκτονική

χόμενο του.

και περί την Αρχιτεκτονική που κυκλοφορούν,

Το πρόβλημα της κατοίκισης και της κατοι

έχουμε μια έκδοση λιτή, απέριττη, διακριτική, με

κίας είναι πραγματικό σε θεωρητικό, σχεδιαστι

ασπρόμαυρη εικονογράφηση και πολλά σχέδια,

κό, ιδεολογικό και κοινωνικό επίπεδο. Ό π ω ς

η οποία όμως κρύβει φοβερή δύναμη.

αναπτύσσεται στο βιβλίο της Άννης Βρυχέα σή

β. Σε απόλυτη αντίθεση με πολλά προϊόντα

μερα βρισκόμαστε σε μια μεταβατική φάση,

της σημερινής Αρχιτεκτονικής, δηλαδή αυτά της

όσον αφορά την κοινωνική και ταυτόχρονα χω

προβολής, της διαφήμισης, του γιγαντισμού και

ρική διατύπωση του.

του εντυπωσιασμού, όπου ο κάθε αρχιτέκτονας

Αλλά ποια άραγε περίοδος δεν ήταν ποτέ με ταβατική;

έχει την αγωνία κάθε στιγμή να ξεπεράσει τους άλλους ή να ξεπεράσει την ίδια τη δική του φή

Η αλήθεια είναι ότι στο βιβλίο αυτό, στην

μη, το βιβλίο αυτό ασχολείται με το «ταπεινό»

πραγματικότητα, διερευνούνται τα όρια της

πρόβλημα της κατοικίας για τους πολλούς.

Αρχιτεκτονικής τόσο μέσα από τη μελέτη του

Προβάλλει, δηλαδή, ένα άλλο ήθος. Αυτό της

παραδείγματος κατοίκιση και κατοικία ως περιε

πίστης στην αξία και τις δυνατές αξίες των τα

χόμενο όσο και μέσα από τη μορφή, την οργά

πεινών πραγμάτων.

νωση, τη δομή και την αισθητική του ίδιου του βιβλίου.

γ. Σε αντίθεση με την Αρχιτεκτονική της επι φάνειας, αλλά και σε αντίθεση με την επιφανει

Επειδή πιστεύω ότι δομή και μορφή είναι το

ακή προσέγγιση της Αρχιτεκτονικής, έχουμε ένα

ίδιο πράγμα, ότι δηλαδή δεν μπορούμε να μιλά

έργο αυστηρά επιστημονικό. Που εξετάζει το

με για περιεχόμενο χωρίς μορφή, θα περιοριστώ

αντικείμενο του σε βάθος, με ιστορικές αναφο-

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ

151

ρές, με συσχετισμούς με σημαντικά γεγονότα,

νη κάθε φορά θέση. Οι αναφορές αναλύονται

όπως οι διεθνείς εκθέσεις, με συστηματική προ

και ερμηνεύονται κάθε φορά με διαφορετικό

σέγγιση του θέματος, με πλούσια και εξαιρετικά

τρόπο, έτσι ώστε να αντικειμενοποιούνται. Θα

ταξινομημένη βιβλιογραφία, με αναφορές σε

έλεγα ότι αυτή η τεχνική έχει έναν κυβιστικό χα

άπειρες πηγές, με πρωτότυπο υλικό που η ίδια η

ρακτήρα, όπου παρουσιάζονται ταυτόχρονα

συγγραφέας έχει φωτογραφίσει.

διαφορετικές πλευρές του ίδιου αντικειμένου ή

δ. Σε αντίθεση με το στιγμιαίο, δημοσιογρα

γεγονότος, με σκοπό την αποκάλυψη της εσωτε

φικό και εφήμερο χαρακτήρα πολλαπλών μελε

ρικής αλήθειας τους και όχι κάποιας επιλεγμέ

τών για το χώρο, στο βιβλίο αυτό υπάρχει μια

νης προνομιακής επιφανειακής πλευράς τους.

προσεκτική και ευρηματική συσχέτιση σύγχρο

ζ. Πρόκειται, τέλος, για ένα βιβλίο αρκετά

νων παραδειγμάτων από διαφορετικά μέρη του

δύσκολο να διαβαστεί. Απαιτεί από το μελετητή

κόσμου, όπως για παράδειγμα το Πέραμα ή οι

πειθαρχία, συγκέντρωση, υπομονή και επιμονή.

φαβέλες, με παραδείγματα από την ιστορία. Μια

Ίσως αντίστοιχη της υπομονής και επιμονής με

μεθοδολογία που καταδεικνύει τη διαχρονικότη

αυτή της συγγραφέως, που σαν αρχαιολόγος

τα των προβλημάτων κατοίκισης με την ευρύτε

σκάβει αργά, σταθερά, για να βρει την ουσία

ρη έννοια, δηλαδή αυτή της οικειοποίησης του

των πραγμάτων. Πρόκειται, όμως, για όλους

χώρου μέσα από την κοινωνική πρακτική των

αυτούς τους λόγους, για ένα πολύτιμο βιβλίο

χρηστών. Που σημαίνει ουσιαστικά τους τρό

αναφοράς.

πους με τους οποίους οι ανθρώπινες κοινότητες λειτουργούν ως φορείς και διαμορφωτές της κοινωνικής πραγματικότητας μέσα από την οι κειοποίηση και μορφοποίηση του χώρου.

Τέλος, το βιβλίο αυτό είναι συνεπές με τη γε νικότερη δραστηριότητα της Άννης Βρυχέα. Είναι, δηλαδή, σε πλήρη συνέπεια με την εκ παιδευτική της δραστηριότητα στη Σχολή Αρχι

ε. Αντί γραμμικής αφήγησης, το βιβλίο είναι

τεκτόνων του Πολυτεχνείου, όπου διδάσκει για

οργανωμένο σε σχεδόν αυτοτελή κεφάλαια. Τα

πολλά χρόνια τώρα μαθήματα που εξετάζουν

κεφάλαια διαχωρίζονται επίσης σε μικρά υποκε

ζητήματα κατοίκισης του χώρου.

φάλαια, που αντιστοιχούν σε επιμέρους αυτοτε

Είναι συνεπές με την ευρύτερη διεθνή πα

λείς νοηματικές ενότητες. Γίνεται έτσι δυνατή η

ρουσία της σε συνέδρια, δράοεις κ.λπ., πάντα με

από πλευράς του αναγνώστη μελέτη τόσο των

το ίδιο θέμα.

νοηματικών υποενοτήτων όσο και των κεφαλαί

Είναι συνεπές με την κοινωνική δραστηριό

ων, είτε σε συνέχεια είτε αυτοτελώς είτε και σε

τητα της για θέματα που πράγματι διερευνούν τα

ανάδρομη φορά.

όρια της Αρχιτεκτονικής, όπως οι προσπάθειες

στ. Ενώ υπάρχει ως κεντρικός άξονας η χρο νολογική διαδοχή των γεγονότων (κυρίως των

διάσωσης των προσφυγικών της Δραπετσώνας και της Λεωφόρου Αλεξάνδρας.

εκθέσεων), αυτή ανατρέπεται συστηματικά με επαναλαμβανόμενες αναφορές σε σκέψεις, κινή

Ιούλιος 2004

ματα, γεγονότα που διατρέχουν ή τέμνουν τη γραμμικότητα του ιστορικού χρόνου. Επίσης, τα ίδια γεγονότα εμφανίζονται και κρίνονται σε διαφορετικές θέσεις, σε συσχετισμό με τον προ βληματισμό που αναπτύσσεται στη συγκεκριμέ 152

ΚΕΙΜΕΝΑ, ΗΑΙΓΙΝΑΙΑ,

τ. 9

Θανάσης Παπαθανασόπουλος

Δημήτρης Σχαμέλος: Ανδρέας Μιαούλης

Από το βιβλιοπωλείο της Εστίας κυκλοφόρησε σε καλαίσθητη έκδοση το βιβλίο του ιστορικού συγγραφέα Δημήτρη Σταμέλου για το ναυμάχο και ναύαρχο του 1821 Ανδρέα Μιαούλη. Πρόκειται για μια καλογραμμένη και φιλολο γικά τεκμηριωμένη βιογραφία του μεγάλου αυ τού αγωνιστή, φιλοτεχνημένη από έναν επαρκή σύγχρονο μας ιστορικό, ειδικευμένο, καθώς δεί χνει το εκτεταμένο έργο του, στον κόσμο και τα κατορθώματα των μεγάλων αγωνιστών του '21. Το ιστορικό αυτό πόνημα αναφέρεται διεξο δικά στις προγονικές ρίζες, την προσωπικότητα και τη δράση του βασικού αυτού συντελεστή της ακμής του ελληνικού ναυτικού. Με τη δημιουρ γία του κράτους, ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καπο δίστριας τον διορίζει αρχηγό του πολεμικού στό λου και του αναθέτει τη δίωξη της πειρατείας και την κατάληψη φρουρίων της Δυτικής Ελλάδας, αποστολή που πραγματοποιεί με επιτυχία. Το 1831, όμως, συμμετέχει στην ανταρσία εναντίον του Καποδίστρια και πυρπολεί μέρος του εθνικού στόλου στον Πόρο, προκαλώντας έτσι τη γενική αγανάκτηση και αποδοκιμασία. Όμως, η παραπομπή του σε δίκη αποτρέπεται λόγω της δολοφονίας του Κυβερνήτη. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί όλη την υπάρ χουσα βιβλιογραφία και ο λόγος του είναι απλός και περιεκτικός, συλλαμβάνοντας δημιουργικά την πρόσφατη ιστορία και τις παραδόσεις μας. Ο Δημήτρης Σταμέλος, ως ιστορικός συγ γραφέας, μένει πιστός σε αξίες που ο άνθρωπος τις κατόρθωσε σε ώρες ακμής.

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ

Ε Π Ι Σ Τ Ο Λ Ε Σ

Αγαπητή Αίγιναία, Στο περιεκτικό σε νόημα κριτικό σημείωμα, όπου παρουσίασε το βιβλίο Νίκος Μάθεσης, γραμ μένο από τον Τάσο Καραντή, ο ξεχωριστός συνεργάτης σου ποιητής και κριτικός Θανάσης Παπαθανασόπουλος, να μου επιτρέψεις να προστέσω μερικά πολύ σημαντικά κι ενδιαφέροντα για το Ν. Μάθεση-Τρελάκια. Έγραψε στίχους και μελοποίησε πολλά ρεμπέτικα και χασικλίδικα. Ανάμεσα τους, ο χασικλής-μάγκας έγραψε κι έναν ύμνο για το πρωτοπαλίκαρο Άρη Βελουχιώτη, όταν πέθανε το 1945, σε δημοτικοτραγουδιστό ρυθμό δεκαπεντασύλλαβο: Αντιλαλούνε τα βουνά, κλαίνε τα ο Βελουχιώτης χάθηκε ψηλά σε μια

κλαψοπούλια ραχούλα.

- Τι έχεις κλαψοπούλι μου και χαμηλά κοιτάζεις; Για πες μου τι σε πλήγωσε και βαριαναστενάζεις; - Μαράθηκαν

τα λούλουδα, χάθηκε το φεγγάρι,

ένας λεβέντης έσβησε που τόνε λέγαν Άρη. - Κείνος δεν θέλει κλάματα, δεν θέλει μοιρολόγια, θέλει αγώνες και χαρές, αρματωσιές και βόλια.

Κι όπως αφηγείται ο ίδιος ο Μάθεσης-Τρελάκιας: «Ο Άρης ήταν ένας άντρας, μάγκας και αγωνιστής και Έλληνας! Κατάλαβες; Όταν έσβησε το καντήλι του παλικαριού, έκατσα και τόγραψα, γιατί έγινε θρήνος. Θρήνος και ύμνος... Προσφορά για το παιδί που χάθηκε ήταν το τραγούδι. Ζούλα γίνανε όλα. Βλέπεις εγώ είχα και α αυτό το περιβόλι τσαμπουκά δες. Ένα απόγευμα... είδα τον αρχηγό τότες του κόμματος. Αυτόνε που δεν ήτανε όνομα και πράμα, δεν ήταν, λέει, γλυκός στις εξηγήσεις του. Του τάχα μαζεμένα από τότε. Αυτός ήτανε όλα του τα χρόνια μο λύβι με σπασμένη μύτη.» Αυτά για το Νίκο Ζαχαριάδη και τη «γούνα» του. «Μολύβι με σπασμένη μύ τη», κι από Τρελάκια μαθαίνεις, ίσως, την αλήθεια. Τη μελωδία, λένε πως έγραψε ο Χιώτης, που ήτανε, τότε, «σύντροφος» στην αριστερά. Τραγουδήθηκε ο ύμνος αυτός, αλλά δε βγήκε σε δίσκο. Ο λαί'κός συν θέτης και τραγουδιστής Μιχάλης Γενίτσαρης, το 1980, τόβαλε σε δίσκο, στα «Ρεμπέτικα της Κατοχής». «Πνευματικό συμπόσιο» χαρακτηρίστηκαν οι εκδηλώσεις που γίνανε τον Ιούνιο 2002, για την επέ τειο της έναρξης του ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα που ξεκίνησε, στις 7 Ιουνίου 1942 στη Δομνίτσα Ευρυτανίας, ο Άρης Βελουχιώτης. Η Δομνίτσα πέρσι προσκάλεσε τον Λάκη Σάντα (το 2001 είχε προσκαλέσει τον Μανώλη Γλέζο - είναι οι δύο ήρωες που κατεβάσανε τη σβάστικα από την Ακρόπο λη, κι ανεβάσανε την ελληνική σημαία, ηρωική πράξη, που θαυμάστηκε τότε απ' όλη την ανθρωπότη τα). Στο συμπόσιο αναπτΰχτηκαν, από ειδικούς και πανεπιστημιακούς, ζητήματα για την αντιστασιακή λογοτεχνία και την προσωπικότητα του Άρη Βελουχιώτη κι ακούστηκε, για πρώτη φορά, μελοποιημέ νος ο «Ύμνος της Δομνίτσας», που έγραψε ο Μιχάλης Σταφυλάς. 154

ΚΕΙΜΕΝΑ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ.9

Τελευταία, αντάμωσα στο Παρίσι με τον αυτοεξόριστο αξέχαστο φίλο μου συγγραφέα και σπου δαίο λαογράφο Ηλία Πετρόπουλο (συχωρέθηκε 75χρονος, στις 3 Σεπτέμβρη 2003) και μου μίλησε για τον Μάθεση. Άνοιξα το βιβλίο του Ρεμπέτικα τραγούδια και βρήκα το τρομερό-καταπληκτικό αυ τοβιογραφικό του τραγούδι «Νίκος ο Τρελάκιας». Αυτό:

Τον ξέρετε, μωρέ παιδιά, το Νίκο τον Τρελάκια; παιδί τζιμάνι, μάγκες μα κάνει

μου,

καβγαδάκια.

Το κούφιο και η δίκοπη είναι η συντροφιά

του,

γι αυτό δεν πάει, μάγκες

μου,

κανείς ποτέ κοντά του.

Οι γκόμινες τον ξέρουνε κι όλοι οι νταβατζήδες ' για γούστο του τσακώνεται με όλους τους νταήδες.

Την κάπα του την κρέμασε, εδώ και λίγα χρόνια, γι αυτό και τον εβγάλανε τρελάκια τα κορόιδα.

Όπως πληροφορεί ο Η. Πεχρόπουλος, το τραγούδι αυτό μελοποίησε και τραγούδησε σε δίσκο, το 1933, ο πολύ γλυκός Ανεστάκος Δελιάς. «Τρελάκιας» είναι παρατσούκλι που του βγάλανε οι μάγκες. Σε κάποιο προπολεμικό λαϊκό περιοδικάκι, όπου δημοσιεύτηκε αυτό το τραγούδι, η λέξη «τζιμάνι» αντικαταστά θηκε με τις λέξεις «της Μάνης». Ο Δελιάς χρησιμοποιεί την παλιά προφορά για τη λέξη «γκόμενα» (δη λαδή, γκόμινα). Η λέξη «κούφιο» σημαίνει πιστόλι. Το λέγανε έτσι, γιατί το πιστόλι έχει κούφια λαβή. Η έκφραση «την κάπα του την κρέμασε» προέρχεται από κάποιο έθιμο, που είχαν οι ξακουστοί νταήδες. Όσες φορές ένας «τσιρίμπασης» (αρχηγός μάγκας) έβγαινε από τη φυλακή κρέμαγε, επιδεικτικά, στον τοίχο την πατατούκα του. Αυτό σήμαινε, θα κάνω κι άλλο φονικό και θα ξαναγυρίσω γρήγορα! Ο Μάθεσης, στα «Απομνημονεύματα» του, γράφει αρκετά γι' αυτή τη φράση. Η έκφραση αυτή πέρασε στον υπόκοσμο από τους κλέφτες στο Εικοσιένα, που λέγανε την ίδια έκφραση: κρέμασε την κάπα του. «Δίκοπη» είναι το δίκοπο μαχαίρι. «Νταβατζής» σημαίνει το θύμα του εγκλήματος, ο πα θών, μηνυτής. Αίγενα, Οκτώβρης 2003

Ευχαριστώ

ΒΑΣΊΛΗς ΠΛΆΤΑΝΟς

ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

155

» ,Φ-f .•W

• •-.;-..ό-ν M"..

h* ,, : ,

Αίγινα, καλοκαίρι 2003 Ο ζωγράφος δουλεύοντας τα έργα του.

:<: : '^

ν;:...

ΧΡΟΝΙΚΑ

Γιάννης Μ ό ρ α λ η ς : «Προεκτάσεις» Η πρόσφατη έκθεση-έκπληξη του καλλιτέχνη - Τα μνημειακά του γλυπτά

τις 29 Ιανουαρίου 2004 μια τεράστια ανθρώπινη ουρά έζωνε το νότιο μέρος της 1 πλατείας Κολωνακίου και κατευθυνόταν αργά, πολύ αργά, προς τα σκαλιά της Γκαλερί Ζουμπουλάκη. Όλοι ανυπομονούσαμε να δούμε την έκθεση-έκπληξη, γιατί αυτή η δουλειά του εί χε κρατηθεί επτασφράγιστο μυστικό και από τον ίδιο και από το στενό περιβάλλον του. Κι αν η κάθε έκθεση του μεγάλου μας ζωγράφου είναι το καλλιτεχνικό γεγονός της εποχής, η τελευταία αυτή εξέπληξε περισσότερο, γιατί ο Μόραλης μετέφερε τη μνημειακή ζωγραφική του στις τρεις διαστάσεις, ενώ παράλληλα υιοθέτησε τη μονο χρωμία του καινούργιου υλικού του. Γράφει ο Θοδωρής Ζουμπουλάκης στον πολύ ωραίο κατάλογο που προσέφεραν σε όλους τους επισκέπτες της έκθεσης, χάρη στην ευγενική χορηγία της ALPHA PRIVATE BANK: «Η σειρά έργων γλυπτικής του Γιάννη Μόραλη "Προεκτάσεις" έχει ως αφετηρία μία από τις πολλές συζητήσεις που κάναμε με τον καλλιτέχνη πέρσι το καλοκαίρι στο εργαστήριο του στην Αίγινα. Θέμα ήταν οι αναφορές στην αρχιτεκτονική και τη σύγ χρονη γλυπτική που ενυπάρχουν στη ζωγραφική του. Ο διάλογος αυτός οδήγησε στον εντοπισμό αυτών των στοιχείων και τη μετα φορά τους από το τελάρο στο σκληρό υλικό, το μέ-

Ερωτικό, 2003, σίδηρος, Eroticon.

ταλλο, από το χρώμα στην αυστηρή μονοχρωμία, από την επίπεδη επιφάνεια του πίνακα σε τρισδιά στατα έργα, αυθύπαρκτα γλυπτά μεγάλων διαστά

«^.^,

•Hl

jjF

σεων που έγιναν σύμφωνα πάντα με τις υποδείξεις του καλλιτέχνη.

• '•'M l 1 ' ; -

Ο Γιάννης Μόραλης έχει το χάρισμα να ξεπερνά συνεχώς το χρόνο με το έργο του».

i 1

<\ i f . ·

Και η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, διευθύντρια

: :

... ΐ " T

της Εθνικής Πινακοθήκης και του Μουσείου Αλε ξάνδρου Σούτσου, γράφει μεταξύ άλλων στον ίδιο

' ' :- :k;

. , |

κατάλογο: «Ο Γιάννης Μόραλης είχε κι άλλοτε ασχοληθεί με τη γλυπτική, ακριβέστερα με τη μι-

M^fM.ä^M^-M-

••I i .

';;

κρογλυπτική. Είναι όμως η πρώτη φορά που οι κλασικές φόρμες του παίρνουν μνημειακές διαστάΧΡΟΝΙΚΑ

σεις. Αντικρίζοντας τις συνειδητοποιούμε ότι το μνημειακό στοιχείο ενυπήρχε δυνά μει και στις μικρές μορφές. Και ήταν φυσικό, γιατί το μνημειακό στοιχείο, δηλαδή αυτό που εντυπώνεται στη μνήμη, έχει σχέση όχι με το μέγεθος αλλά με τη δομή του έργου... Οι φόρμες του λειτουργούν ως ιδεογράμματα. Όσοι έχουν εξοικείωση με την πορεία και τη γλώσσα του καλλιτέχνη μπορούν εύκολα να τα αποκρυπτογραφή σουν. Άλλωστε, το θεματικό ρεπερτόριο του ζωγράφου υπήρξε πάντοτε περιορισμέ νο. Ο Θάνατος και ο Έρωτας. Ο Έρωτας εκτόπισε τελικά στα έργα της ωριμότητας το Θάνατο, που κυριαρχούσε στα επιτύμβια, επιβάλλοντας το δικό του νόμο! Το θρίαμβο της ζωής, τη γαλήνη της βιωμένης σοφίας.» Τα έργα του Μόραλη, εντυπωσιακά, λαμπερά, απέριττα, εκτίθεντο μέσα στη με γάλη αίθουσα της γκαλερί. Και στο βάθος αριστερά κρυμμένος από την ανθρώπινη ουρά που τον περίμενε με πρωτοφανή υπομονή, ο ίδιος ο καλλιτέχνης γελαστός, ευτυχής, ευτυχέστατος υπέ γραφε τα βιβλιαράκια μας, μας έκανε καλαμπούρι, μας έπιανε κουβέντα για την Αθή να, για την Αίγινα, για τους κοινούς φίλους με την άνεση έφηβου, με πονηριά στο μάτι που μας την «έσκασε» με την έκπληξη του, κι όλο μιλούσε, κι όλο σχολίαζε κι όλο υπέγραφε και αφιέρωνε... Τον βρήκα νεότερο από ποτέ, χαριτωμένο όπως πάντα και ναι, ερωτεύσιμο! Εύχομαι να μας κάνει πάντα τέτοιου είδους εκπλήξεις στο μέλλον. ΜΑΊΡΗ ΓΑΛΑΝΗ-ΚΡΗΤΙΚΟΥ

Συνάντηση Γ', 2003, σίδηρος, Encounter C, iron ΑΠΕΝΑΝΤΙ: Ο Γιάννης Μόραλης με έργο του στο ατελιέ του. Το όνομα της μητέρας του Μόραλη ήταν Βασιλική. Στο αφιέρωμα μας στην ΑΙγιναία τ. 7 είχε γραφεί λανθασμένα από παραδρομή. ΚΕΙΜΕΝΑ, Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ, τ.9

II xé:Î': ...

Ìli 1

" i

1 e

:"::

li , i·

% *i

» '5 f

i ,·

i> 11

I J

, j « f Jl li 5 ί

h ì I

!» J « =S : .S. ψ f i

ι •• î

> i

' . ' , • , : , .

, ί! . *

ί» * » 1

i » . ι

' -

f- 1

l i )

* „ *

: »

ι« / <* ÏÎ = *f * f

* i>

, " J)

τ -

* : *: ;._ y

. . . . . . .

^ ί

4: J

Ι 4- ιι §. : 4 ^

* i

-il.lÉBÌH&'iwM

*> J> >»

» Ι

ì '§

• *

· * * i

(·

(

* s ν «, '\ V r f l •

• #.

, ,; | • < Ι

# î i

·<

α f

* li

t * #

* *· „Ι ,

f !l *

Ç': «

§ » » ï :g I. ' > « Ι »

,»

Ι. :1 j

f * s * $

SÎÎ'H

Μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις της Αίγιναίας το βιβλίο του Δημήτρη Κοπανίτσα, ΠΙΝΔΑΡΟΣ ΚΑΙ ΑΙΓΙΝΑ. Περιέχει μεταφρασμένες έξι αιγινητικές πινδαρικές ωδές, καθώς και το μελέτημα Αίνος, αΆινος, Λειδινός.

για την οικονομική πολιτική Απόσπασμα από την ετήσια έκθεση του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας Νίκ. Γκαργκάνα Οι περισσότεροι αϊτό τους παράγοντες - •< ττου είχαν επηρεάσει θετικά την πορεία της ελληνικής οικονομίας τα δύο πρώτα έτι) με τά την υιοθέτηση του ευρώ, εξακολούθη σαν να επιδρούν ευνοϊκά και το, 2003. Ο ρυθμός ανόδου της οικονομικής δραστη ριότητας σημείωσε μικρή επιτάχυνση το 2003, παρά τη δυσμενή οικονομική συγκμ* pia στη ζώνη του ευρώ. Η αύξηση του ακα θάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) έφτα σε το 4,2% έναντι 3,9% το 2002 (σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες προσωρινές εκτιμή σεις του υπουργείου Οικονομίας και Οικο νομικών), υπερβαίνοντος τον αντίστοιχο μέσο ρυθμό στην Ευρωπαϊκή Ένωση για όγδοο κατά αεφά έτος. Ωστόσο, παρά αυ τές τις ευνοϊκές εγχώριες συνθήκες, η ελλη νική οικονομία δεν σημείωσε πρόοδοι όσον αφορά την επίλυση των δύο βασικών διαρ θρωτικών προβλημάτων της, τα οποία εί ναι η χαμηλή διεθνής ανταγωνιστικότητα Και οι δημοσιονομικές ανισορροπίες. . Η παγκόσμιο οικονομική δραστηριότητα α, νέκαμψε σημαντικά το 2003, ιδίως το δεύ τερο εξάμηνο του έτους. Of προοπτικές της παγκοσμίας οικονομίας για το 2004 είναι ευνοϊκές. Το Διεθνές Νο μισματικό Ταμείο προβλέπει ότι ο αριθμός •ανόδου του παγκόσμιου ΑΕΠ θα φθάσει γύρω στο 4,5%, με προοπτική να παραμεί νει υψηλός και το 2Q05. Ο πληθωρισμός (βάσει του Εναρμονισμέ νου Λείκτη Τιμών Καταναλωτή) παρέμεινε .κοντά στο 3,5%, με αποτέλεσμα η διαφορά πληθωρισμού μεταξύ της Ελλάδος και της ζώνης του ευρώ να διατηρηθεί ουσιαστικά αμετάβλητη σε σχέση με το μέσο όρο της | τελευταίας τριετίας (σχεδόν 1,5 εκατοστιαία .μονάδα). Η εξέλιξη αυτή υποδηλώνει πε* ραιτέρω διάβρωση της διεθνούς' ανταγωνι στικότητας της χώρας. Όσον αφορά τις δημοσιονομικές εξελίξεις η χαλάρωση των δημοσιονομικών συνθη κών ήταν ιδιαίτερα έντονη το 2003. Συγκε κριμένα, η αύξηση του ελλείμματος της γε νικής κυβέρνησης ήταν ιδιαίτερα μεγάλη και το έλλειμμα έφθασε στο 2,95% του ΑΕΠ το 20Θ3, έναντι 1,4% το 2002, σύμ φωνα με αναθεωρημένες εκτιμήσεις που. υ πέβαλε το υπουργείο Οικονομίας και Οικο νομικών στη Eurostat στις 30 Μαρτίου. Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες εκτιμήσεις, το ενοποιημένο χρέος της γενικής κυβέρ νησης μειώθηκε το 2003 στο 103.0% του ΑΕΠ, από 104,7% του ΑΕΠ το 2002. Η μείωση αυτή (κατά 1,7% του ΑΕΠ) είναι μι κρότερη από την αρχική πρόβλεψη για ä μείωση κατά 6,1 εκατοστιαίες μονάδες TÖU ΑΕΠ.

Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συ ναλλαγών παραμένει υψηλό, αν και μειώ θηκε στο 5,7% TOU ΑΕΠ το 2003, από 6,1 % το 2002. Εν μέρει, το έλλειμμα είναι αναμε νόμενο για μια χώρα που βρίσκεται σε δια δικασία πραγματικής σύγκλισης. Οι επεν δύσεις, ως ποσοστό του ΑΕΠ, αυξήθηκαν με ταχύ ρυθμό τα τελευταία χρόνια, αλλά n αποταμίευση -ιδιωτική και δημόσια- υπο λείπεται των επενδύσεων, γεγονός που α ντανακλάται στο διευρυμένο έλλειμμα του ι σοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Ωστό σο, το έλλειμμα αντανακλά επίσης διαρ θρωτικές αδυναμίες και χαμηλή ανταγωνι στικότητα, όπως υποδηλώνει η μείωση του. μεριδίου των ελληνικών εξαγωγών επί των συνολικών εισαγωγών της ζώνης του ευρώ κατά τη δεκαετία του '90 και η σταθερο ποίηση του σε χαμηλά επίπεδα από το 1999 και εξής. Η κατάσταση αυτή επιδεινώ νεται επειδή ο υψηλότερος ρυθμός πληθω ρισμού της ελληνικής οικονομίας έναντι των ανταγωνιστών της διαβρώνει την αντα γωνιστικότητα ως προς τις τιμές. Προϋπόθεση της οικονομικής ανάπτυξης είναι η ύπαρξη ισχυρού και σταθερού χρη ματοπιστωτικού συστήματος. Η κερδοφο ρία των τραπεζών στην Ελλάδα αυξήθηκε κατά 47% περίπου το 2003. Η αποδοτικό τητα των ιδίων κεφαλαίων τους αυξήθηκε σε 12,8%, από 8,4% το 2002, και η αποδο τικότητα του συνολικού ενεργητικού τους αυξήθηκε σε 0,9%; από 0,6% το 2002. Πα ρατηρήθηκε επίσης μικρή βελτίωση στην κεφαλαιακή επάρκεια, καθώς τα σταθμι σμένα ως προς τον κίνδυνο ίδια κεφάλαια, σε- ενοποιημένη βάση, ανήλθαν σε 11,8% του συνολικού ενεργητικού το 2003, από 10,5% το 2002. Εάν ληφθεί υπόψη η επί πτωση επί του δείκτη από την υστέρηση των σχηματισμένων προβλέψεων ορισμέ νων τραπεζών έναντι των ελάχιστων απαι τούμενων εποπτικών προβλέψεων (μετά την προς τα άνω αναπροσαρμογή των σχετικών συντελεστών από την Τράπεζα της Ελλάδας το 2003) καθώς και η αβε βαιότητα ως προς τις μελλοντικές εξελίξεις στις κεφαλαιαγορές και γενικότερα στο διε θνές οικονομικό περιβάλλον, θα πρέπει οι ελληνικές τράπεζες να διατηρήσουν υψη λούς δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας ώστε να διαθέτουν ικανοποιητικό περιθώριο α σφάλειας και ισχυρή ανταγωνιστική θέση. Ο πληθωρισμός, ο οποίος επιβραδύνθηκε σταδιακά στη διάρκεια του 2003, αναμένε ται ότι σε μέση ετήσια βάση θα διαμορφω θεί το 2004 στο ίδιο επίπδο όπως πέρυσι ή σε επίπεδο οριακά υψηλότερο, ενώ η δια φορά του από τον πληθωρισμό στη ζώνη

του ευρώ ενδεχομένως θά υπερβεί το 1,5 εκατοστιαία μονάδα. Ειδικότερα, το 2004 προβλέπεται ότι θα επιταχυνθεί ο ρυθμός, ανόδου του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος. Επίσης, εκτιμάται ότι η διεξα γωγή των Ολυμπιακών Αγώνων θα ενισχύ σε το φαινόμενα υπερβάλλουσας ζήτησης στους τομείς των υπηρεσιών (όπως συνέ» βη και σε άλλες διοργανώτριες χώρες στο παρελθόν). Η προβλεπόμενη αύξηση της μέσης ετήσιας τιμής του αργού πετρελαίου σε δολάρια ΗΠΑ εκτιμάται ότι θ' αντισταβμιστεί από την ανατίμηση του ευρώ έναντι του δολαρίου (σε μέσα ετήσια επίπεδα). Πρέπει όμως να επισημανθεί ότι υπάρχουν εφέτος εντονότερα αττό ό,τι συνήθως στοι χεία αβεβαιότητας όσον άφορα σιους ανω τέρω παράγοντες. Κατά το υπόλοιπο της δεκαετίας, η Ελλάδα i θα πρέπει να επιτύχει υψηλότερη και δια τηρήσιμη οικονομική ανάπτυξη, ώστε το βιοτικό επίπεδο των πολιτών της να εξακο λουθήσει να συγκλίνει προς το μέσο όρο της Ε.Ε. Βασικοί στόχοι της οικονομικής πολιτικής της κυβέρνησης, σύμφωνα με τις προγραμματικές δηλώσεις του πρωθυ πουργού στη Βουλή στις 20 Μαρτίου 2004, είναι: • Η βελτίωση της παραγωγικότητας και η ε νίσχυση της ανταγωνιστικότητας της οικο νομίας. • Η επιδίωξη ρυθμού οικονομικής ανάπτυ ξης που θα υπερβαίνει το 5%. • Η μείωση της ανεργίας κατά 3 εκατο στιαίες μονάδες έως το τέλος της τετραε τίας. • Η σύγκλιση των μισθών και των συντά* ξεων προς το μέσο όρο της Ε.Ε. τα επόμε να 8 χρόνια. Για την επίτευξη αυτών των φιλόδοξων στόχων, θα απαιτηθεί μια μεσοπρόθεσμη στρατηγική της οικονομικής πολιτικής η ο ποία πρέπει να περιλαμβάνει: α) ένα ευρύ φάσμα περαιτέρω οικονομικών και θε σμικών μεταρρυθμίσεων με σκοπό την αύ ξηση του αναπτυξιακού δυναμικού της ελ ληνικής οικονομίας μακροχρόνια, β) μα κροοικονομική πολιτική προσανατολισμένη στην ανάπτυξη και τη σταθερότητα και γ) συγκεκριμένες πολιτικές για την εξασφά λιση διατηρήσιμης δημοσιονομικής ισορ ροπίας μακροχρόνια. Η διατήρηση ρυθμών ανόδου του ΑΕΠ ά νω του 5% μεσοπρόθεσμα προϋποθέτει αύξηση του δυνητικού ρυθμού ανάπτυξης, προκειμένου να αποφευχθούν όι πληθω ριστικές πιέσεις.

•

EXPRESS ΝΕΑ ΠΙΣΤΟΤίΚΗ'ΚΑΡΤΑ ΜΟΝΑΔΙΚΟ DESIGN I SMART CHIP Ι ΕΠΙΒΡΑΒΕΥΣΗ

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ U Ή ΣΤΟ 210 326 26!

Χ 9 BS

00 J

» <J

MìftìfAPTé-

Ιιι/\/\0 Fi

ALPHA Β Α Ν Κ wwwalpha.gr