Rechtsfilosofie
John Locke bedacht de democratische rechtsstaat, maar legitimeerde ook slavernij en genocide, zegt rechtsfilosoof Wouter Veraart. Dat is wel zo, zegt zijn leermeester Cees Maris, maar het haalt ons liberale gedachtegoed niet onderuit.
De donkere kant van onze democratie DOOR PETER BREEDVELD ILLUSTRATIE BEREND VONK
D
e Britse filosoof John Locke (1632–1704) wordt beschouwd als een van de grondleggers van onze democratische rechtsstaat, maar hij heeft ons ook opgezadeld met een aantal problemen, zegt rechtsfilosoof Wouter Veraart: “Slavernij, genocide en roofbouw op de natuur. Dat zijn problemen waarmee we nog steeds te maken hebben. Dezelfde mentaliteit die Locke aan de dag legde als hij het over Amerika had, dat het volgens hem gerechtvaardigd was om de inheemse bevolking te verjagen omdat die niet wist hoe ze de bodem moest bewerken, die zie je nu nog in bijvoorbeeld Afrika, waar Shell dingen doet die in Europa niet zijn toegestaan.” Veraart zit thuis bij rechtsfilosoof Cees Maris, zijn leermeester, die in 2013 afscheid nam als hoogleraar aan de UvA. Het is een fraai pand aan de Leliegracht, “vlak om de hoek van de Keizersgracht, waar Locke heeft gewoond als politiek vluchteling in de zeventiende
10
eeuw”, aldus Maris. Zijn huis hangt vol antieke gravures “die een soort stripverhaal vormen dat de geschiedenis van de Nederlandse rechtsstaat vertelt.”
Despotische machtsuitoefening Maris voerde Locke als tegenstander van de slavernij op in zijn afscheidsrede, die hij de vorm van een theaterstuk gaf. ‘Wij verlangen onze vrijheid!’ heet het stuk. Veraart schreef in reactie daarop een essay ‘Het slavernijverleden van John Locke’, opgenomen in een liber amicorum ter gelegenheid van het afscheid van hoogleraar rechtstheorie Dorien Pessers. Nu zijn ze een polemiek begonnen. Veraarts kritiek: je moet niet alleen Lockes goede ideeën behandelen en zijn slavernijverleden negeren, maar juist ook de aandacht vestigen op zijn donkere kant. ‘Locke had aanzienlijke belangen in de trans-Atlantische slavenhandel en de plantageslavernij’, schrijft Veraart. ‘Hij was daarnaast actief betrokken bij het bestuur van koloniale plantages.’ Ook in zijn geschriften legitimeert Locke volgens Veraart de slavernij. Hij spreekt zich weliswaar uit tegen ‘despotische machtsuitoefening’ over mensen, maar dat geldt voor de beschaafde inwoners van een staat als Engeland. Afrika was in Lockes
nr 3 — 27 september 2017
ADVALVAS