Buna nr.14 - jaargang 3 - oktober 2020 by ADR-Vlaanderen

Buna.

P 509 283

VERENIGT MENSEN MET EEN HART VOOR ROEMENIË

MAGAZINE VAN ADR-VLAANDEREN: NR. 14 - JAARGANG 3 - OKTOBER 2020

SPORT DAN FODOR, DUIVELDOET-AL VAN ROEMEENSE VOETBALPLOEG IN BELGIË

& VAKANTIETIP DE DOBROGEA

& CULTUUR VUURWAPENS WERDEN BUITEN AFGESCHOTEN

SOCIALE DUMPING: HOE DE BELGISCHE POLITIEEN LEGERUNIFORMEN IN ROEMENIË WORDEN GEMAAKT. © Jean-Paul Van der Elst

IN DIT NUMMER

MET DE STEUN VAN

en verder

10. UITSLAG LOKALE VERKIEZINGEN: OP WEG NAAR VERANDERING?

SOCIALE DUMPING: HOE DE BELGISCHE POLITIEEN LEGERUNIFORMEN IN ROEMENIË WORDEN GEMAAKT

DAN FODOR, DUIVEL-DOET-AL VAN ROEMEENSE VOETBALPLOEG IN BELGIË

15. ACTIVITEITEN - INFO

• De toekomst van ADR-Vlaanderen • TON en het EU-project OPPORTUNITIES

12. ROEMENIËWERKINGEN • • • •

Arthis in tijden van corona Kinrooi - Coman mijmert Voetbaltornooi in Aalst Opening Roemeense kerk in Zonhoven

14. ROEMEENSE BELGEN • Maak kennis met Roxana

16. VIATA TRADITIONALA - GELDZAKEN • Ravasitul oilor en Bumărel • 1 leu: Nicolae Iorga

25.FLIES@BOEKAREST

VUURWAPENS WERDEN BUITEN AFGESCHOTEN

• Love Local: deel 1

26.RECEPT: GEVULDE PAPRIKA'S 27. SCHOON GEZIEN

VAKANTIETIP: DE DOBROGEA

BEZOEK ONS - VOLG ONS - STEUN ONS www.adrvlaanderen.be ADR-Vlaanderen www.trooper.be/adrvlaanderen Fonds vrienden van ADR-Vlaanderen

Colofon

Buna is het magazine van ADR-Vlaanderen dat vijfmaal per jaar een inkijk geeft in de activiteiten van de Vlaamse vrijwilligers die projecten ondersteunen in Roemenië. Verder komen er in elk nummer een aantal boeiende actuele thema’s naar voor over Europa, de Roemeense cultuur, de inclusie van Roemenen in Vlaanderen en de relatie tussen België en Roemenië. Opmerking: De foto's in dit nummer dateren voornamelijk van voor de coronacrisis. Redactie: Jean-Paul Van der Elst, Liesbet Henckens, Liliana Radulescu, Ionel Munteanu, Lettice Michiels Grafische vormgeving: Lettice Michiels

Nog geen abonnement? Voor slechts 15 euro vind je 5 keer per jaar Buna in je bus 2

Stort 15 euro op BE90 7785 9751 7732 - BIC: GKCCBEBB met vermelding: Abonnement Buna 2020 + jouw naam en adres. Het volgende nummer kan je verwachten in december 2020

ACTUALITEIT

SOCIALE DUMPING: HOE DE BELGISCHE POLITIE- EN LEGERUNIFORMEN IN ROEMENIË WORDEN GEMAAKT Belgische politieen legeruniformen worden gemaakt in Roemeense fabrieken met Belgische eigenaars, door naaisters die van hun loon amper kunnen rondkomen. Wat schort er aan onze openbare aanbestedingen? 'Zolang prijs het belangrijkste gunningscriterium blijft, betaalt altijd iemand het gelag.' Journalisten Karin Eeckhout, Elisa Nelissen en Ward Rabaey onderzochten de zaak voor Knack. Een zomerse ochtend in Falticeni, oostelijk Roemenië, in precoronatijd. Aan de fabriekspoort stromen tientallen arbeiders toe, vooral vrouwen. 'Buna ziua' - 'goeiedag' - klinkt het hier en daar voorzichtig. De meeste blikken zijn argwanend. De pogingen van onze Roemeense collega om arbeidsters te benaderen, kennen weinig succes. Bij het woord 'journalist' versnellen de passen.

Bij Siorom, 120 kilometer verderop, worden nog meer Belgische overheidsuniformen gemaakt: die van de politie. Siorom is een dochter van het bekende Sioen Industries, een beursgenoteerd familiebedrijf met hoofdkwartier in het West-Vlaamse Ardooie en een belangrijk Belgisch producent van technisch textiel en veiligheidskledij.

Ten tijde van het communisme was hier een spinnerij, vandaag huist Motexco in het gebouw, een kledingfabriek met 338 werknemers van dezelfde holding als het Tieltse bedrijf Seyntex, een bekend producent van kogelvrije en chemische beschermingskledij. Via de Roemeense journaliste Laura Stefanut, die goed thuis is in de textielindustrie, komen we erachter dat bij Motexco uniformen worden gemaakt voor Belgische militairen. Op basis van de Wet op de Openbaarheid van Bestuur verkrijgen we aankoopdocumenten van Defensie. Die bevestigen dat uniformen voor het Belgische leger bij Seyntex worden besteld. Seyntex produceert ze bij Motexco.

Waarom produceren Belgische bedrijven de kledij van overheidspersoneel op ruim tweeduizend kilometer van ons land? De loonbriefjes van de arbeiders, die we konden inkijken, geven het antwoord.

Preutesti. De eigenaars van deze tuin sturen wekelijks eieren of groenten naar familie in de stad, om het leven betaalbaarder te maken. © LOUIS LAMMERTYN

(On)leefbaar loon

De naaisters verdienen omgerekend zo'n 260 euro netto per maand, voor een voltijdse baan. Friedrich-Ebert-Stiftung, een Duitse ngo met kantoren in meer dan honderd landen die zich bezighoudt met onderzoek naar en vorming over sociale, economische en politieke thema's, schat het 'leefbaar loon' voor Roemenië - het bedrag waarmee een werknemer basiskosten als huisvesting, voeding, verzorging en onderwijs kan betalen - op 530 euro. De berekeningen van andere ngo's komen op nog hogere bedragen uit. ' Made in Europe' mag dan beter klinken dan ' Made in Bangladesh', een duurzaamheidslabel is het niet. In de praktijk blijkt een land als Roemenië vooral een lagelonenparadijs dicht bij huis - alleen de Letten en de Bulgaren moeten het binnen de Europese Unie met een nog lager minimumloon stellen. Bovendien krijgt ruim 25 procent van de Roemeense werknemers een loon dat rond het minimum schommelt. Nergens in de EU is dat percentage zo hoog. Volgens berekeningen van de Clean Clothes Campaign, een internationale organisatie die ijvert voor betere werkomstandigheden in de textielindustrie, verdienden de 200.000 textielarbeiders in Roemenië in 2018 zelfs minder dan hun collega's in Bangladesh, in verhouding tot de kosten van levensonderhoud.

ACTUALITEIT Paard en kar Om zicht te krijgen op de werken leefomstandigheden van het personeel bij Motexco en Siorom, zijn we naar Roemenië getrokken. Aan de fabriekspoort van Motexco wil niemand praten. In de hoop toch getuigenissen te verzamelen, volgen we de route van de personeelsbus. Die voert door ruraal gebied in de grensstreek met Moldavië. We passeren boeren met paard en kar en zien verzorgde akkers, huizen en tuintjes. In een dorp op tien kilometer van de fabriek stoppen we. De eigenares van een kruidenierszaak kent mensen die bij Motexco werken. Ook via Facebook zoeken we contact met arbeiders. Na lang aandringen is één vrouw bereid tot een persoonlijk gesprek, een andere wil enkel via de telefoon spreken, met nog andere vrouwen voeren we chatgesprekken. Wat in die gesprekken altijd terugkomt, zijn de hoge werkdruk, de onaangename werkomstandigheden en het loon dat nauwelijks volstaat om van te leven. Verschillende vrouwen vertellen dat het in de zomer ondraaglijk warm kan worden in de fabriek van Motexco en dat de maaltijdcheques die elke maand wat extra koopkracht moeten bieden, worden gekoppeld aan volgens hen onhaalbare productiequota.

'Onmogelijk' De enige vrouw die ons thuis wil ontvangen is een prille vijftiger die inwoont bij haar schoonfamilie - we noemen haar Florentina om haar identiteit te beschermen. Zij en haar man hebben een eigen, piepkleine leef- en slaapruimte in het eenvoudige huis. Haar man is er niet, hij werkt in het buitenland en komt maar één keer om de drie maanden naar huis.

In de praktijk blijkt een land als Roemenië vooral een lagelonenparadijs dicht bij huis. ' Imposibil', zegt Florentina als we haar vragen of ze kan leven van de 260 euro die ze bij Motexco verdient. Zelfs al stuurt haar man iedere maand 700 à 800 euro naar huis, dan nog blijft het rekenen. Wanneer we vragen naar de maaltijdcheques, maakt ze zich kwaad. 'De voorbije maanden heb ik er nooit meer dan vijf gekregen, terwijl ik volle maanden heb gewerkt. Andere collega's kregen er zes, nog andere tien. En niemand die ons kan uitleggen waar die verschillen vandaan komen.' Florentina toont een Ticket Restaurant-boekje waar al cheques zijn uitgescheurd. 4

'Ik heb het in deze staat gekregen, met maar vijf tickets erin. Er zijn ook maanden dat ik losse cheques krijg, met een paperclip aan elkaar vastgemaakt.' Elke ochtend stapt Florentina om kwart voor vijf op de bus. Tien uur later is ze weer thuis, en dan begint haar tweede shift, op het veld achter het huis. Dankzij de boomgaard, kippen en een moestuin kan ze in haar levensonderhoud voorzien. Tot 's avonds laat is ze in de weer met spitten, zaaien, planten, oogsten en dieren verzorgen. Florentina klaagt ook over de werkomstandigheden bij Motexco. Er is geen ventilatie of fris drinkwater, zegt ze, wat vooral bij de snikhete temperaturen in de zomer een probleem is. 'Maar er is weinig werk hier in de stad voor vrouwen van mijn leeftijd. Mannen kunnen in de bouw terecht, jonge vrouwen in een winkel of een kiosk, maar ik heb weinig opties.' Florentina is geen uitzondering. Verschillende vrouwen vertellen ons dat hun man in West-Europa werkt en geld opstuurt. Ook haast iedereen die we op straat aanspreken, heeft wel een partner, dochter of vriend die in het Westen aan de slag is. Volgens een rapport van de Verenigde Naties uit 2018 zijn al 3,5 miljoen Roemenen geëmigreerd sinds het land in 2007 lid werd van de EU. Dat komt neer op een daling van 17 procent van de bevolking, de snelste volksverhuizing in vredestijd in de Europese geschiedenis. Het land heeft zelfs een minister die verantwoordelijk is voor Roemenen in het buitenland.

Leve het socialisme Van Falticeni rijden we verder naar Iasi, de op twee na grootste stad van Roemenië. Een autosnelweg is er niet, alleen een soort doorgangsweg met in elke rijrichting een halve extra rijstrook. Het landschap is groen en vlak, met lintbebouwing, smalle akkerstroken en velden met ovalen strobalen, typisch voor de streek. ' Traiasca Republica Socialista Romania' - 'Leve de socialistische republiek Roemenië'. De communistische leuze uit het tijdperk van president Nicolae Ceausescu prijkt nog altijd aan de ingang van het industrieterrein waar Siorom met zijn 365 werknemers zit. Ook de fabrieksgebouwen stammen uit die tijd en lijken sindsdien weinig gemoderniseerd. De bedrijfsnaam Siorom staat nergens vermeld, maar een bewaker wijst op onze vraag een deel van het gebouwencomplex aan. Hij meldt dat er bezoekers zijn en luttele minuten later komt Jan de Graeve het terrein opgereden, de Belgische ceo van Siorom.

ACTUALITEIT Tijdens een kort gesprek voor de deur van de fabriek beaamt hij dat zijn bedrijf voor overheden werkt. Dat er een link is met Sioen Industries wil hij niet bevestigen, ook al staat die informatie gewoon op de website van Sioen. Een rondleiding in de fabriek zit er niet in, hoezeer we ook aandringen. Een filmpje op de YouTube-pagina van Sioen Industries biedt een inkijk in de Siorom-fabriek. In een nette fabriekshal bevestigen vrolijk lachende naaisters ' Made in Europe'-labels op kledingstukken en geven ze blauwe jassen met het logo van de Belgische politie aan elkaar door.

17 vierkante meter

Naast haar job bij Siorom gaat Maria drie keer per week schoonmaken bij gezinnen. In het weekend staat ze urenlang te koken voor klanten die bij haar maaltijden bestellen, in het zwart. 'Voor een paar honderd sarmale (opgerolde koolbladeren gevuld met rijst, tomaten en gehakt, nvdr) draai ik mijn hand niet om.' Ze is lang niet de enige die haar fulltimebaan bij Siorom combineert met andere jobs. 'Zeker als je kinderen hebt, krijg je van ons loon onmogelijk alle rekeningen betaald.' Maria klaagt ook over het gebrek aan airco en fris drinkwater bij Siorom. En over de hitte, die volgens haar zo extreem kan zijn dat er weleens mensen flauwvallen.

Via Facebook leggen we contact met Maria - opnieuw een schuilnaam, want ook zij wil anoniem blijven. De late dertiger werkt al enkele jaren voor Siorom. We ontmoeten haar op een caféterras aan een van de drukke boulevards in Iasi. Thuis kan ze ons niet ontvangen: met haar man en twee zonen woont ze in een kamer van 17 vierkante meter. Maria is momenteel de enige kostwinner in huis. Haar man, die bouwvakker is, revalideert na een arbeidsongeval in het buitenland.

Onafhankelijk rapport

Maria haalt een recent loonbriefje uit haar portefeuille. Net zoals Florentina verdient ze het minimumloon van 260 euro netto, maar zij krijgt wel netjes één maaltijdcheque per gewerkte dag, ter waarde van 2,5 euro per stuk. Wanneer haar team zijn quota haalt, komt daar een bonus van 42 euro bovenop. Maar dan nog haalt het gezin met haar loon het einde van de maand niet. 'Gelukkig krijg ik hulp van mijn zus, die op het platteland woont. Zij stuurt ons elke week melk, eieren, vlees en kaas.'

De vrouwen die Ajder interviewde, gaven allemaal aan exact het Roemeense minimumloon te verdienen. 'Werknemers leven in extreme armoede', schrijft ze. De helft van de arbeidsters die ze sprak, doet na de werkuren aan landbouw om rond te komen. 'Ze leggen uit dat ze iedere maand moeten kiezen tussen even belangrijke zaken als de rekening betalen voor gas, water en elektriciteit, of eten kopen. Velen rekenen op familieleden in West-Europa die geld sturen. Om een koelkast of een nieuw meubel te kopen, of medische kosten te betalen, moeten ze schulden maken.'

In de zomer van 2018 deed Corina Ajder als onafhankelijk researcher in opdracht van de Clean Clothes Campaign onderzoek naar zeven Roemeense textielfabrieken. Ze sprak toen ook met 12 personeelsleden van Siorom en 16 van Motexco. Hun verhalen bevestigen die van de arbeidsters die wij spraken, zo blijkt uit Ajders nog niet gepubliceerde rapport, dat wij konden inkijken.

Basarabi. Na een werkdag in de stad en een tweede shift op het veld laat een vrouw haar schapen grazen in het dorp. © LOUIS LAMMERTYN

ACTUALITEIT Zwakke vakbonden Roemenië en andere voormalige Oostbloklanden kampen met een historische achterstand. Na de val van de Berlijnse Muur, dertig jaar geleden, werd de arbeidsmarkt er in sneltempo geliberaliseerd. 'Het Internationaal Monetair Fonds en de Wereldbank zorgden voor herstelprogramma's, maar hielden hogere minimumlonen tegen', vertelt Marco Rocca, specialist in Europees en internationaal arbeidsrecht en gastprofessor aan de Universiteit Hasselt. 'Daarnaast staan de vakbonden in die landen erg zwak.' In het kantoor van de Friedrich-Ebert-Stiftung in Boekarest ontmoeten we Daniel Nastase van de Roemeense textielvakbond Uniconf. Roemenië heeft nooit een traditie van sterke vakbonden gehad, bevestigt hij, en sinds een wijziging van de arbeidswetgeving in 2011 is de situatie er nog op achteruitgegaan. De cao-onderhandelingen op nationaal niveau werden afgeschaft en vakbonden moeten nu meer dan 50 procent van de werknemers vertegenwoordigen om mee te mogen onderhandelen op bedrijfsniveau. 'Daardoor kunnen ze weinig resultaten voorleggen en zijn werknemers nog minder geneigd om lid te worden, wat de macht van de bonden verder verzwakt.'

Concurrentiedruk Bart Vervaecke, ceo van de kledingafdeling van Sioen Industries en Wout Verbeke, chief hr officer, ontvangen ons op het hoofdkwartier van de groep. Liever dan via mail reageren ze persoonlijk op de verhalen van medewerkers in Roemenië.

De extra's bestaan uit maaltijdcheques, transportvergoedingen en productiviteitsbonussen. De bonussen bedragen tussen 12 en 52 euro en worden betaald wanneer de targets worden gehaald. En dat gebeurt volgens Vervaecke zeer regelmatig. 'Targets moeten ambitieus zijn maar wel haalbaar, anders werken ze demotiverend.' Het lage minimumloon is overigens niet de hoofdreden waarom Sioen zich in Roemenië heeft gevestigd. 'We hadden goedkopere landen kunnen vinden dan Roemenië. Correcte kwaliteit en een relatief korte levertermijn, dat is waarom we Siorom hebben', zegt Vervaecke. Sioen wil naar eigen zeggen behoorlijke lonen betalen, maar dat is door de concurrentie niet eenvoudig.'We opereren in een wereldmarkt en moeten wedijveren met Aziatische landen die tegen stukloon werken', aldus Vervaecke. 'De meesten van onze concurrenten werken met onderaannemers en hebben geen zicht op hun leveringsketen. Wij doen niet aan onderaanneming, ook al zou dat gemakkelijker zijn', vult Verbeke aan. 'In Roemenië stijgen de lonen tussen de 7 en 10 procent per jaar, terwijl die hogere kosten niet te recupereren zijn door een rendementsstijging. Dat is een probleem voor ons, omdat we dat moeilijk kunnen doorrekenen in aanbestedingen, waarbij prijs een van de belangrijkste elementen is, en omdat de loonkosten in onze niche doorslaggevend zijn. Het heeft geen zin om de lonen nog meer op te trekken als we de fabriek daarna moeten sluiten omdat ze niet rendabel is.'

'Wat jullie zeggen over het Roemeense minimumloon is correct', klinkt het. 'Maar naast dat basisloon betalen wij toeslagen die oplopen van 36 tot 60 procent netto.'

Bij Siorom in Iasi. 'Het heeft geen zin om de lonen op te trekken als we de fabriek daarna moeten sluiten omdat ze niet rendabel is.' © LOUIS LAMMERTYN

ACTUALITEIT De verhalen over armoede in Roemenië nuanceren Vervaecke en Verbeke. 'Ook in België is er armoede, ook hier zijn er mensen die bijklussen, en ook hier zien we werknemers die in een procedure van loonbeslag zitten. Is het probleem in Roemenië echt groter?'

Dat de opgelegde quota onhaalbaar zouden zijn, spreken ze bij Seyntex tegen. 'Het gebeurt zelden dat medewerkers ze niet halen, en de targets zijn in samenspraak met de verantwoordelijken per afdeling opgesteld. We hebben daar nog nooit discussies over gehad of klachten over gekregen.'

Wanneer we tegenwerpen dat hun medewerkers in Roemenië moeten bijklussen om in hun basisbehoeften te kunnen voorzien, luidt het antwoord: 'Wat zijn basisbehoeften en wat zijn extra's? De Roemenen hebben ook hun consumptiegedrag. Ze willen ook allemaal een iPhone. Bovendien hebben ze vaak inwonende ouders en grootouders, waardoor ze meer kosten hebben.'

Volgens Florentina, en ook volgens het rapport van Corina Ajder, is er bij Motexco nochtans gestaakt in maart 2018, uitgerekend vanwege die maaltijdcheques. Opvallend is ook dat geen van de arbeidsters die wijzelf of Ajder spraken het systeem begreep zoals het hierboven wordt uitgelegd. Uit de gesprekken bleek vooral dat er bij hen onduidelijkheid heerst en frustratie bestaat: over het feit dat ze geen maaltijdcheque per gewerkte dag verdienen, en over het feit dat iedere afdeling een ander aantal cheques krijgt. Een Roemeense advocaat gespecialiseerd in arbeidsrecht bevestigt dat de manier waarop Motexco met de maaltijdcheques omgaat ongebruikelijk is in Roemenië, waar net als bij ons één cheque per gewerkte dag de norm is.

Quota 'Een groot deel van onze werknemers wil, naast het werk bij Motexco, ook actief blijven in onder meer de familiale landbouw', zegt Seyntex in een schriftelijke reactie. 'We houden rekening met die bijzondere omstandigheden. Zo zijn op verzoek van de werknemers de arbeidsuren aangepast om de combinatie met hun eigen activiteiten mogelijk te maken.' Seyntex beweert dat 95 procent van de werknemers in de Roemeense fabriek gemiddeld 8 procent meer verdient dan het wettelijke minimum. Het bedrijf bevestigt dat maaltijdcheques bij Motexco aan productiequota en gerealiseerde prestaties worden gekoppeld, 'om de medewerkers extra te belonen boven op hun loon'. Ze krijgen iedere maand minimaal vijf maaltijdcheques, aldus het bedrijf. Afhankelijk van de behaalde doelstellingen ontvangen ze er 5 tot 20. In november 2019 werd de digitale maaltijdkaart ingevoerd; sindsdien zijn er geen papieren maaltijdcheques meer uitgedeeld.

Voorbeeldfunctie Ook de vraag naar de verantwoordelijkheid van de overheid dringt zich op. Hebben overheden, die aankopen doen met belastinggeld, dan geen voorbeeldfunctie? 'In de recente Europese regelgeving is er behoorlijk wat aandacht voor duurzaamheid en sociale kwesties bij de toekenning van overheidsopdrachten', zegt Steven Van Garsse, hoogleraar bestuurs- en publiekrecht aan de Universiteit Hasselt en specialist in overheidsopdrachten. 'De Europese regels zeggen expliciet dat de prijs niet het enige selectiecriterium hoeft te zijn, en de Belgische wet op de overheidsopdrachten van 2016 bevat voldoende mechanismen om aanbestedingen te verduurzamen. Helaas worden overheidsopdrachten, vooral op federaal niveau, nog vaak toegekend aan de goedkoopste aanbieder. Uit budgettaire overwegingen of uit gemakzucht. Het is nu eenmaal gemakkelijker een oud bestek uit de lade te halen en wat aan te passen dan een nieuw bestek te schrijven. Maar prijsverschillen komen altijd ergens vandaan, en te veel druk op de prijzen heeft sowieso een pervers effect. Het probleem is dat men meestal pas wakker wordt wanneer mistoestanden de pers halen. Er is behoefte aan meer controle, sanctionering en bewustwording.' Ook bij Sioen zouden ze het graag anders zien. 'Voor ons zou het beter zijn als er minder op prijs werd gespeeld, dat zou ons meer ademruimte geven voor de lonen', zegt Bart Vervaecke.

Bij Motexco in Falticeni. Volgens een Roemeense advocaat gaat het bedrijf op een ongebruikelijke manier om met maaltijdcheques. © LOUIS LAMMERTYN

ACTUALITEIT Sara Ceustermans van de Schone Kleren Campagne, een coalitie van tien ngo's, vakbonden en consumentenorganisaties die de arbeidsomstandigheden in de textielsector wereldwijd willen verbeteren, vindt dat de Belgische overheid bij de omzetting van de Europese richtlijn nogal minimalistisch te werk is gegaan. 'Bij openbare aanbestedingen rekening houden met sociale factoren zou verplicht moeten worden. Sociaal verantwoorde openbare aanbestedingen kunnen een enorme hefboom zijn om de arbeidsomstandigheden in de hele textielsector wereldwijd te verbeteren.' De Schone Kleren Campagne wil nog verder gaan. 'Bedrijven zouden er op Europees niveau toe verplicht moeten worden om de mensenrechten in hun ketens te respecteren. Een leefbaar loon maakt daar deel van uit.'

Hogere minimumlonen De verhalen van de Roemeense arbeidsters tonen in ieder geval aan dat de intentie van de Europese Commissie om de laagste minimumlonen in de EU op te trekken een antwoord is op een reëel probleem. Na twee overlegrondes met Europese vakbonden en werkgeversorganisaties, een in januari en een in juni, hebben de sociale partners tot begin september de tijd gekregen om na te denken over instrumenten die kunnen leiden tot faire minimumlonen in iedere lidstaat van de Unie. Pas na overleg met de sociale partners zal de Commissie met een concreet voorstel komen. Het is dan nog de vraag of de lidstaten bereid zullen zijn om een deel van hun soevereiniteit op het vlak van arbeidsmarkt en loonbeleid op te geven. Het initiatief komt voor professor Marco Rocca niets te vroeg. 'Het hoogste minimumloon binnen de EU is zeven à acht keer zo hoog als het laagste. Ook als je rekening houdt met de verschillen in kosten van het levensonderhoud blijft dat een enorme kloof. Ze werkt de sociale dumping binnen de EU in de hand.'

Dit onderzoek is gebaseerd op gesprekken met arbeidsters, overheidsdocumenten, een studie van de Schone Kleren Campagne en gesprekken met betrokkenen van de Belgische overheid, vakbonden en ngo's in België en Roemenië. Het kwam tot stand met steun van het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek. Info: fondspascaldecroos.org. Dit artikel verscheen oorspronkelijk in Knack op 8 juli 2020 en werd geschreven door Karin Eeckhout, Elisa Nelissen en Ward Rabaey.

'Geen klachten over de hitte of het drinkwater' 'Bij Siorom hebben we een paar jaar geleden één fabriekswand van glas voorzien, zodat er daglicht binnen valt. Daardoor wordt het inderdaad warmer in de zomer', reageert Bart Vervaecke, ceo van de kledingafdeling van Sioen Industries, op onze vraag naar de hoge temperaturen waarover zijn werknemers klagen. 'Airco is er niet en willen we ook niet installeren. Om ecologische redenen en omdat er mensen zijn die daar ziek van worden.' Dat er al eens mensen zijn flauwgevallen bij Siorom, ontkennen Vervaecke en chief hr officer Wout Verbeke niet. Maar ze willen niet gezegd hebben dat dat aan de temperaturen zou liggen. 'In al onze fabrieken is er weleens een ambulance nodig, bij Siorom niet opvallend meer dan elders. De oorzaken zijn uiteenlopend, maar het belangrijkste is dat mensen de hulp krijgen die ze nodig hebben.' Over het drinkwater hebben Vervaecke en Verbeke naar eigen zeggen nooit klachten gehad. Seyntex heeft geen weet van officiële klachten over de hitte bij Motexco, maar erkent dat de temperaturen in Roemenië hoog kunnen oplopen. 'In het gebouw beschikken we over een ventilatiesysteem en twee industriële blazers in het dak om de luchtcirculatie te verbeteren. Dit ventilatiesysteem is altijd in werking. De afgelopen zomers was de maximale temperatuur volgens wettelijke normen nooit extreem.' En nog: 'Bij warm weer wordt uiteraard altijd in extra pauzes en gratis drinkwater voorzien voor het personeel. Voor dat water doen we een beroep op een waterzuiveringsinstallatie via osmose, geleverd door een erkend bedrijf. We hebben geen weet van klachten over het drinkwater.' 8

ACTUALITEIT 'Wij hechten bijzonder veel belang aan kwaliteit' De persdienst van de Federale Politie laat in een reactie weten dat van de 94 contracten voor basis- en functiekledij er 3 zijn gegund aan Sioen Industries en 5 aan Seyntex. De persdienst van Defensie bevestigt dat het ministerie een aantal lopende contracten heeft met Seyntex. 'Voor de confectie doet de firma Seyntex een beroep hetzij op haar eigen productie-eenheden in het buitenland (Motexco in Roemenië en Tigerco in Bangladesh), hetzij op onderaannemers', schrijft woordvoerder David Vandroogenbroeck. De grote bestellingen van uniformartikelen van Defensie laat Seyntex volgens Vandroogenbroeck maken buiten Europa. 'De productie in Roemenië beperkt zich enerzijds tot minieme hoeveelheden maatwerk, prototyping, aanpassingen en retouches, en anderzijds tot artikelen waarvoor een specifieke knowhow vereist is die een productie buiten Europa niet toelaat. 'Voor de overheidsopdrachten van legeruniformen is de prijs zeker niet altijd het enige of belangrijkste gunningscriterium', aldus Vandroogenbroeck. 'Defensie hecht bijzonder veel belang aan het aspect kwaliteit.' Eenzelfde reactie krijgen we bij de politie. 'De prijs is niet het enige of belangrijkste gunningscriterium bij publieke aanbestedingen voor beschermkledij, uniformen of kogelvrije vesten van de Belgische politie', schrijft persattaché Jana Verdegem. 'Voor de aankoop van uniformstukken wordt 35 procent toegekend aan de prijs - het minimum opgelegd door de Inspectie van Financiën. De overige 65 procent zijn vooral producteigen criteria'. Zowel Verdegem als Vandroogenbroeck schrijft dat in elk lastenboek een clausule is opgenomen die opdrachtnemers ertoe verplicht om de sociale wetgeving zoals vastgelegd in de acht basisconventies van de Internationale Arbeidsorganisatie, na te leven en te doen naleven door hun eigen contracterende partijen en onderaannemers. De Federale Politie onderneemt volgens haar persdienst nog acties om duurzamer aan te kopen. Zo worden bijvoorbeeld de levertermijnen beperkt, zodat het moeilijker wordt om per boot aan te leveren uit verre landen waar er nog kinderarbeid is. Er zijn ook keuringen van basismaterialen voor confectie, waardoor de productie in Europa wordt gestimuleerd. Voor Defensie is een kwaliteitsvolle uitrusting en bescherming voor de militairen een absolute prioriteit, stelt Vandroogenbroeck, al moet die gerealiseerd worden met respect voor de wetgeving op de overheidsopdrachten, waarvan de verplichting tot mededinging een van de basisprincipes is. 'Die verplichting legt automatisch een commerciële druk op de deelnemende bedrijven.'

Arbeiders van Siorom, waar Belgische politie-uniformen worden gemaakt, in Iasi. © LOUIS LAMMERTYN

ACTUALITEIT

UITSLAG LOKALE VERKIEZINGEN IN ROEMENIË: OP WEG NAAR VERANDERING? De lokale verkiezingen van 2020 brachten veel succes voor de PNL- en USRPlus-partijen. PSD behaalde niet de eerste plaats zoals in 2016 vanwege de onvrede van de Roemenen over de organisatie en het bestuur van de partij. De Roemeense president Klaus Iohannis gelooft dat PNL en USRPlus "de krachten van verandering ten goede aan het worden zijn." Er was even twijfel over (zie Buna nr.13), maar ondanks dat de coronacijfers in Roemenië nog steeds hoog zijn, konden de lokale verkiezingen toch doorgaan op 27 september. Meestal werden ze georganiseerd in de lokale school. Als gevolg hiervan volgden de leerlingen twee dagen online les. Meer dan 40% van de Roemenen ging stemmen voor het lokale bestuur en de provincieraad. Wat de uitslag betreft, behaalde de PNL-USRPlus-alliantie de meerderheid van de stemmen, gevolgd door PSD. De Liberale Alliantie won het voorzitterschap van 17 van de 42 provincies, terwijl PSD de meerderheid van de provincies in het oosten en zuiden van het land won en het voorzitterschap van 20 provincieraden.

Grote veranderingen In sommige provincies is het resultaat van de lokale verkiezingen dit jaar veel anders dan de voorbije jaren, waardoor er grote veranderingen ontstaan. Zo was Nicolae Robu 8 jaar burgemeester van Timisoara, maar dit jaar behoort de overwinning toe aan de Duitse Dominic Fritz, voormalig kabinetschef van de Duitse president Horst Kohler. In het district Vrancea verslaat Cătălin Dumitru Toma (PNL-USRPlus) de voormalige baron Marian Oprișan die twintig jaar lang deel uitmaakte van de provincieraad. Andere veranderingen zijn te vinden in Constanța en Brașov.

Opmerkelijke herverkiezing Het opmerkelijkste resultaat van de lokale verkiezingen was in Deveselu, een dorp in het zuiden van Roemenië. Daar werd de burgemeester herverkozen 2 weken nadat hij was overleden aan de gevolgen van COVID-19. Dat was mogelijk omdat het te laat was om zijn naam nog van de stemformulieren te halen. De man, Ion Aliman, was erg populair in het dorp en dus grepen veel kiezers de kans aan om op hem te stemmen als eerbetoon. Hierdoor won hij de verkiezingen postuum met 64 %. De uitslag is ongeldig verklaard en binnenkort zullen er in het dorp nieuwe verkiezingen worden georganiseerd.

Toekomst De Roemenen gaven de alliantie PNL-URSPlus een nieuwe kans. Zullen deze nieuwe gekozen functionarissen Roemenië naar behoren besturen en organiseren? Hoeveel van de beloftes zullen ze nakomen? In november 2020 zullen de parlementsverkiezingen plaatsvinden waarbij de Roemenen opnieuw hun stem uitbrengen over wie hen zal vertegenwoordigen in het Roemeense parlement. De vraag is of PSD erin zal slagen de inwoners te overtuigen om binnen een maand op hen te stemmen. Als dat zo is, dan zullen de komende 4 jaar vol politieke conflicten zijn. Als de PNL-USRPlus-alliantie opnieuw de stemmen van de Roemenen wint, zal Roemenië een "stille" regering en administratie hebben zonder gevechten en politieke schandalen.

De hoofdstad van Roemenië is verdeeld in 6 sectoren. PSD won alleen in Sector 4, de andere sectoren worden nu gewonnen door de PNL-URSPlus-alliantie. Voor de verkiezingen was Gabriela Firea (PSD), voormalig burgemeester-generaal in Boekarest, ervan overtuigd dat ze de hoofdstad van Roemenië zou leiden. Maar op 27 september was de overwinning aan de kant van Nicusor Dan met 42,78%.

De Roemeense lokale verkiezingen 2020 in kaart. De kaart kleurt voornamelijk geel (PNL) en rood (PSD). Daarnaast ook groen (UDMR), blauw (USR+), paars (PPU) en oranje (Pro România). In veel gemeenten vormden PNL en USR+ een alliantie..

ACTIVITEITEN - INFO

DE TOEKOMST VAN ADR-VLAANDEREN Na een woelige periode heeft de Vlaamse regering op 25 september 2020 beslist om ADR-Vlaanderen ook in de periode 2021 - 2025 verder te subsidiëren. Heugelijk nieuws, maar om deze ambitieuse toekomstplannen te kunnen uitvoeren is het noodzakelijk om de werking aan te passen aan de veranderende situatie. Hierbij speelt de jaarlijkse contactdag van 21 november een belangrijke rol. Na de start in 1989 en de doorstart in 2005 wil ADR-Vlaanderen in 2020 de werking opnieuw grondig herbekijken en aanpassen aan de huidige situatie. Sinds 2007 is Roemenië lid van de Europese Unie en daardoor heeft het land vandaag andere noden dan vroeger. Verder is het engagement van de ADR-vrijwilligers van het eerste uur niet meer te vergelijken met het engagement van de vrijwilligers vandaag. Tot slot is de Roemeense gemeenschap de snelst groeiende buitenlandse gemeenschap in Vlaanderen en in sommige steden en gemeenten zelfs de grootste buitenlandse gemeenschap. Deze maatschappelijke verandering leidt tot de noodzaak om de werking van ADR-Vlaanderen onder de loep te nemen: de klemtonen, de structuur, het betrekken en ondersteunen van lokale groepen, enzovoort.

Laat je horen tijdens de contactdag ADR-Vlaanderen roept alle lokale groepen op om deel te nemen aan de contactdag op zaterdag 21 november en mee te discussiëren en te beslissen over de toekomst van ADR-Vlaanderen en de manier waarop de koepel de lokale werking zal ondersteunen in de toekomst. Deze contactdag zal coronaveilig georganiseerd worden, rekening houdend met alle mogelijke voorschriften die op dat moment geldig zijn. Mensen die toch niet ter plaatse willen deelnemen, bijvoorbeeld omdat ze tot een risicogroep behoren, willen we de gelegenheid geven om online deel te nemen aan het debat. De technische vereisten daarvoor worden, net zoals praktische details, bekendgemaakt via de ADR-Flash en e-mail uitnodiging aan de lokale groepen.

TON EN HET EU-PROJECT 'OPPORTUNITIES' Eerder was TON (The Open Network for community development) al betrokken bij de projecten 'Re-Invest' en 'REGAL', die beide werken op gemeenschapsniveau en sociaal onderzoek combineerden. Om dit werk verder te zetten start TON deze maand met het project "OPPORTUNITIES - Crises as Opportunities: towards a Level Telling Field on Migration and a New Narrative of Successful Integration” Het project loopt tot oktober 2024. TON werkt binnen het project samen met 14 instituten uit 11 verschillende landen om de Europese dynamiek in verband met integratie beter te begrijpen. Partners uit België zijn: Beweging.net (coördinator), Katholieke Universiteit Leuven, Universiteit Gent en KVS Brussel. Andere organisaties komen uit Duitsland, Italië, Frankrijk, Oostenrijk, Portugal, Nederland, Het Verenigd Koninkrijk, Ghana, Senegal en Mauritanië.

Het doel van het project is om een inclusievere kijk op migratie op de politieke en maatschappelijke agenda te zetten. Migratie wordt vandaag namelijk gezien als iets negatiefs, als een crisis en een probleem voor Europa. OPPORTUNITIES wil de focus leggen op de voordelen van migratie. Op de migratiecrisis als kans voor de Europese Unie om de fundamentele beginselen te herbekijken en de lidstaten te verenigen op weg naar een succesvollere manier van integratie.

ROEMENIEWERKINGEN

ARTHIS IN TIJDEN VAN CORONA Arthis, het Belgisch-Roemeens cultureel huis was hyperactief in tijden van corona. Geen nokvol podium voor honderden mensen in hartje Brussel dit jaar, maar Arthis en Radio-TV Arthis brachten de 15de lustrumeditie van het festival Roemeense Lente in Brussel online tot bij kijkers en luisteraars. Ook de Dag van de Roemeense Blouse en de Internationale Romadag werden op die manier georganiseerd. Dankzij een snelle en slimme digitale switch vonden zelfs de taallessen plaats en ook de creatieve kinderateliers kregen een aangepast online jasje. Knusse literaire activiteiten vonden in tijden van lockdown een virtuele evenknie op de nieuwe Facebookgroep LiterArthis. Geplande vernissages en tentoonstellingen gingen online en leidden tot de permanente Facebookgroep ArthisArtists met werken van bekende Roemeense kunstenaars die in België te zien zijn. In tijden van versoepeling bouwt Arthis haar onlineinitiatieven uit, maar boven alles verwelkomen ze in de Brusselse Vlaamsesteenweg terug publiek! Eind augustus namen 20 kinderen deel aan de vijfdaagse taalstage. Op 2 oktober werd er geklonken tijdens de vernissage van de expo 'Kleuren in Vreugde' met werk van Alina-Alexandra Georgescu. Tientallen enthousiaste studenten startten de taal- en integratiecursussen en Zamfira komt terug bijeen voor haar wekelijkse dansrepetities.

KINROOI-COMAN MIJMERT Een tijd geleden werd in een vergadering van ADR Kinrooi-Coman een vraag gesteld of de nieuwe Roemeense wetgeving nu al dan niet eist dat de ontvanger van hulpgoederen een Roemeense stichting moet zijn. Hierbij moesten de aanwezigen ongewild terugdenken aan de beginjaren negentig, toen ze met hun Roemeniëwerking startten. Ze dachten aan de stapels documenten die voor elke grens in veelvoud moesten opgesteld worden en bovendien de correcte stempels moesten bevatten. Hiervoor moesten ze eerst naar het ADR-secretariaat in Asse en dan achtereenvolgens naar de Hongaarse en Roemeense ambassades. Als men dan eindelijk kon vertrekken, moest je soms urenlang wachten aan de grensposten tot alles tot in het oneindige was gecontroleerd. Sinds Roemenië tot de Europese Unie behoort is het heel wat eenvoudiger geworden. Helaas zijn de transportkosten nu zo hoog opgelopen dat hulpgoederentransporten quasi onmogelijk zijn geworden. Daarom is ADR-Kinrooi-Coman overgestapt naar financiële en structurele hulp. Hierbij gaat de aandacht vooral naar de plaatselijke vrouwen- en jeugdbeweging. Daarnaast krijgen de lagere school en studenten ook steun. De organisatie probeert jaarlijks naar hun partnerdorp te gaan om te overleggen waar hun hulp het hardst nodig is en ze hopen dit nog lange tijd te kunnen doen.

ROEMENIEWERKINGEN

VOETBALTORNOOI IN AALST Jaarlijks organiseert vzw Corfoo en de Roemeens Orthodoxe parochie van Aalst een voetbaltornooi ten voordele van het thuiszorgproject in Craiova. Vorig jaar gaven niet minder dan 10 Roemeense voetbalploegen elkaar partij in een vriendschappelijk voetbaltornooi voor het goede doel. Er waren teams uit Aalst, Antwerpen, Brussel en Dendermonde met ronkende namen als ‘Galactic Football’, ‘ de Happy Pinguins’, ‘FC Romania Bruxelles’, enz. In totaal meer dan 70 spelers. Het was ideaal weer om te sporten, een perfect kunstgrasveld, talrijke supporters, een leuke sfeer, kortom alle ingrediënten waren aanwezig voor een leuke voetbalnamiddag. Uiteindelijk kwam FC Bruxelles Romania als winnaar van het tornooi op het podium. Het team van de Sint-Andreasparochie werd tweede, Dendermonde 1 kwam op de derde plaats. Ook dit jaar ging het voetbaltornooi weer door in het sportcentrum Osbroek van Aalst op 4 oktober, weliswaar in afgezwakte vorm door de coronamaatregelen: zonder publiek en slechts 8 ploegen van 6 spelers waren toegelaten. Desondanks was Corfoo vzw blij dat ze hun activiteiten konden hervatten en werd het een spannende wedstrijd. FC Romania Bruxelles, topfavoriet en de winnaar van de vorige edities, haalde de finale niet en eindigde op de derde plaats. De finale werd betwist tussen FC Prietenii en Parohia Uccle en werd gewonnen door FC Prietenii, met het kleinste verschil: 1 - 0 voor FC Prietenii.

OPENING ROEMEENSE KERK IN ZONHOVEN Vatra Limburg en de Roemeense Kerk verenigd met Rome, Grieks-Katholiek openen dit najaar een Roemeense parochie in de regio Limburg. De SintJozefkerk bevindt zich in Zonhoven, nabij Hasselt. In overeenstemming met de religieuze demografie zal de religieuze dienst in het Roemeens worden gehouden in de twee rituelen: de Byzantijnse ritus, beoefend door de Orthodoxe Kerk en de Roemeense Kerk verenigd met Rome en de Latijnse ritus, beoefend door de Katholieke Kerk. Iedere gelovige, ongeacht afkomst of taal is welkom. Naast deze religieuze doelen, zal de kerk ook gebruikt worden als sociaal-cultureel centrum voor Roemenen in Limburg. De eerste mis wordt op zondag 25 oktober om 11.00 uur gevierd. De kapel biedt plaats aan maximum 50 gelovigen en in de grote kerk zijn er maximum 400 plaatsen. Er is voldoende parkeergelegenheid en alle corona maatregelen die op dat moment van kracht zijn, zullen gerespecteerd worden.

ZELF IN BUNA? DAT KAN! Wil je zelf met je vrijwilligersgroep een artikel in Buna? Dat kan! Stuur een mailtje naar info@adrvlaanderen.be met als onderwerp Buna.

ROEMEENSE BELGEN

MAAK KENNIS MET

Roxana Wat bracht je naar België? Ik ben opgegroeid in Spanje en ging in 2010 op Erasmus naar Zweden. Daar heb ik mijn man, die Belg is, ontmoet. Ik studeerde dat jaar af en hij vroeg me of ik naar België wou verhuizen. Ik kwam aan in België op 21 juli, de nationale feestdag. Ik heb een jaar in Leuven gewoond om te studeren, daarna 4 jaar in Antwerpen, 3 jaar in Brussel en nu zijn we naar Grimbergen verhuist. 3 jaar geleden zijn we getrouwd en nu is ons eerste kindje geboren: een meisje.

Wat was je eerste indruk van België? Het viel mij op hoe gereserveerd mensen hier zijn. Zeker in vergelijking met Spanje, waar de mensen veel extravaganter zijn en heel luid. Mensen waren ook heel open en vriendelijk toen ik hier kwam. Maar ik ontmoette wel vooral hoog opgeleide Vlamingen die zelf veel gereisd hadden en heel open stonden voor andere culturen .Dat was anders toen ik als kind naar Spanje verhuisde. In 2001 hadden Roemenen daar een hele slechte reputatie. Vandaag in België ben ik nooit beschaamd om te zeggen dat ik afkomstig ben uit Roemenië. Over het algemeen is de situatie nu wel anders dan 20 jaar geleden. Ik sta ervan versteld hoe snel Roemenen zich aanpassen aan de samenleving waarin ze terechtkomen. Ik denk dat dit een van de beste voordelen is van Roemeense zijn. Daarnaast kunnen we ook vrij makkelijk andere talen leren doordat het Roemeens invloeden heeft gehad van veel andere (Romaanse) talen.

Welke Roemeense of Spaanse gewoonte/traditie blijf je verderzetten in België? Dat is bij mij een hele mix. Ik hou ervan om Spaanse tortilla en gazpacho te maken. En ik mis het ook om Roemeense Ciorba de burtă te eten, een soort soep van organenvlees. Ik vind het heerlijk, maar mijn man houdt niet van Roemeens eten. Wat Roemeense tradities betreft, hou ik bijvoorbeeld van Pasen. Niet omwille van de religie, want ik ben helemaal niet religieus, maar ik heb er mooie herinneringen aan met mijn familie. Nu vier ik het met mijn Roemeense vrienden uit Brussel. We schilderen dan eieren en eten Cozonac. 14

Gaat de opvoeding van jouw dochter ook een mix worden van Roemeens, Spaans en Belgisch? Op school zal ze Nederlands en Frans leren. Ik praat Engels met mijn man en zal met haar Roemeens praten. Roemeens geeft haar een goede basis om andere talen te leren zoals Spaans en zo kan ze ook met mijn familie praten. Dat laatste vind ik heel belangrijk, maar ik wil haar niet forceren. Het kan zijn dat ze zich als kind niet zo verbonden voelt met Roemenië, dat had ik ook een tijdje in Spanje. Ik wil vooral dat ze haar eigen identiteit vindt. Dat zal waarschijnlijk een Europese identiteit zijn aangezien ze een Erasmus-baby is (lacht).

Wat doe je in het dagelijks leven? Naast mijn werk bij AEIDL (lees meer hierover in Buna nr. 13) ben ik actief bij GRASP, de globale organisatie van jonge Roemeense professionals. Daarnaast heb ik vorig jaar mee de Europese partij 'Plus' opgestart. Als verantwoordelijke van de Roemeense diaspora heb ik dat jaar meer gevlogen dan dat ik in 20 jaar heb gedaan, vooral naar Roemenië. Het was een vermoeiend jaar maar ik heb veel interessante mensen ontmoet.

Waar droom je van? Een betere wereld: feministischer, opener en toleranter. Een minder manipulatieve maatschappij.

Ik wil dat mijn dochter haar eigen (Europese) identiteit vindt.

SPORT

DAN FODOR, DUIVEL-DOET-AL VAN ROEMEENSE VOETBALPLOEG IN BELGIË Als je zegt dat Dan Fodor nooit stil zit, dan is dat een understatement. Hij is niet alleen een super enthousiaste promotor van zijn geboortedorp Bosanci (județul Suceava) maar vooral coach, trainer en promotor van FC România Bruxelles. Zijn voetbalploeg bestaat uit Roemeense expats die in hun vrije tijd graag tegen een balletje trappen. Maar het gaat bij FC România niet enkel om voetbal. Er wordt gezongen, gedanst, samen gekookt en gegeten, … een mix van sport, gastronomie en volkscultuur. Tijd dat we deze man even aan de tand gaan voelen. Hoe kwam je er toe een Roemeense voetbalploeg in België op te starten? Dan Fodor : "We speelden op zondag wat voetbal onder elkaar. Ik merkte dat er bij de jongens die meededen echt wel talent aanwezig was. We vormden dan een ploegje om vriendschappelijke wedstrijden te spelen tegen andere ploegjes uit het Brusselse. Die matchen waren een manier om andere Roemeense expats te ontmoeten. Omdat onze club het goed deed hebben we besloten om in competitie te gaan spelen. De meeste van onze spelers werken in België in de bouw. Ze komen uit alle hoeken van het land. FC Romania bestaat ondertussen al acht jaar." Hoe doet FC România het in een competitie met hoofzakelijke Vlaamse ploegen? We doen het bijzonder goed. Als heel jonge club werden we regionaal kampioen bij het KVV Brabant. We wonnen ook de Federatie Cup. In de finale van de KVV in Antwerpen moesten we nipt de duimen leggen. De Vlaamse clubs respecteren ons maar zijn eigenlijk ook een beetje jaloers. Wij komen niet alleen met elf spelers in het veld maar brengen ook een schare vurige supporters mee. We hebben onze eigen fanfare om ons aan te moedigen. Na de match organiseren we bijna altijd een feestje en … fair play staat zeer hoog in ons vaandel.

Het is mijn vurigste wens om de club te zien groeien. Daarom zouden we graag ook met een jongerenclub beginnen, een voetbalacademie voor jongeren. Het is immers de bedoeling om voetbaltalent een kans te geven om te spelen. Wat zijn de ambities voor het nieuwe voetbalseizoen? We zouden graag het kampioenschap winnen en promoveren naar de eerste afdeling. Verder nemen we elk jaar deel aan 5 tot 6 tornooien. Ook daar zouden we graag een paar keer als winnaar uitkomen. En onze voetbalacademie uitbouwen. Bij ons staan fair play, no racism en respect voorop. En omdat we meestal tegen Vlaamse ploegen spelen, leren onze spelers en supporters ook een flink woordje Nederlands. Je bent ook een enthousiaste promotor van je dorp in Suceava, Bosanci. Een paar maanden geleden organiseerden wij een mooie fototentoonstelling in de lokalen van de Europese Gemeenschap. Naast tal van vooraanstaande personen was ook onze burgemeester Neculai Miron aanwezig. Dat was voor mij persoonlijk een heel belangrijke gebeurtenis, een hoogdag zeg maar.

Gaan jullie met de bus naar de wedstrijden? We gaan meestal in de camionettes waarmee we ook naar het werk gaan. Onze trouwe schare supporters gaan vaak met personenwagens naar de wedstrijden. Slagen jullie er ook in sponsors te vinden? Ja, we hebben een paar sponsors, Roemeense firma’s in België, die ons financieel en materieel ondersteunen. Onze sponsors zijn: INCO, insurance, consulting – ELS Ascenseurs s.a. en Debrico. Ikzelf werk in de bouw. Ik steek ook wel wat centen in de ploeg.

Dan Fodor (onderaan in het midden) met zijn ploeg FC România.

VIATA TRADITIONALA - GELDZAKEN

RAVASITUL OILOR EN BUMӐREL Herfstfeesten worden gehouden van eind september tot de maand november. In steden en dorpen worden ‘festivals’ georganiseerd met landelijke producten, dans en muziek. De producten kan je kopen op lokale markten. Wie zelf geen grote tuin heeft, koopt voldoende voorraad om in te maken voor de winter. In deze periode worden groenten als tomaten, paprika’s, courgettes en nog veel meer bewerkt zodat ze een ganse winter beschikbaar zijn voor de keuken. Er wordt kaas gemaakt, zacusca (een groentenspread met tomaten, paprika’s, aubergines en ui) en pastramă (gerookt en gedroogd vlees). Zeer belangrijk zijn ook de bladeren van witte kool die met zout en kruiden worden ingemaakt. In de kerstperiode zullen ze dienen om de bekende sarmale te bereiden.

In de herfst keren de herders met de schapen terug naar de dorpen. De zomer hebben ze meestal doorgebracht op de hoger gelegen weiden (poiana). Maanden hebben de herders de schapen laten grazen, de schapen gemolken en kaas gemaakt. Hun terugkeer wordt gevierd met een feest dat ‘ravasitul oilor’ heet. Er wordt uitgebreid gesmuld van kaas en pastramă. Ook Brumărel is een feest dat mensen samenbrengt bij de terugkeer van de herders en hun schapen. Daarnaast is Brumărel een populaire naam voor de maand oktober. Brumărel betekent eigenlijk ‘rijp-je’ waarbij het woord ‘rijp’ verwijst naar de aanvriezende dauw die in deze periode het hele landschap wit kan schilderen. Vorig jaar werd ook in Aalst een Brumărel feestje gevierd door de orthodoxe parochie Sfântul apostol Andrei și sfântul Materne in Aalst. Brumarel is ook een geliefkoosd onderwerp in kindersprookjes en -gedichtjes.

1 LEU: NICOLAE IORGA Iedereen die een beetje kennis heeft over Roemenië weet dat men daar betaalt met de Roemeense leu. Maar waar komt deze naam vandaan? En wie pronkt er op de biljetten? In deze en de volgende nummers van Buna nemen we je mee in het verhaal achter het Roemeense geld. In dit nummer: 1 leu, het portret van Nicolae Iorga. Op het kleinste bankbiljet staat het portret van Nicolae Iorga (1871-1940). Een zeer veelzijdig man: historicus, politieker, dichter, toneelauteur en literair criticus. Hij werd verkozen in het parlement, voorzitter van de Kamer en de Senaat, minister en zelfs even eerste minister. Hij was polyglot (sprak meerder talen), kenner van de middeleeuwen en de Byzantijnse periode. Hij was professor aan de Universtiteit van Boekarest en van Parijs. Hij stichtte verschillende politieke tijdschriften en evolueerde van Marxist naar conservatief-rechts en zelfs extreem-rechts. Hij was anti-semiet en nationalist. Hij kwam in conflict met de fascistische IJzeren Garde en werd in 1940 door een commando van de IJzeren Garde neergeschoten. 16

De overwegende kleur van het 1 leu bankbiljet is groen. Op dezelfde zijde als het portret van Iorga staat een afbeelding van de zijdeplantgentiaan (Gentiana asclepiadea), een plant uit de bergachtige streken in Midden- en Zuid-Europa. Op de andere zijde van het biljet staat een afbeelding van de kathedraal in Curtea de Argeș en de Wallachse adelaar. Ook het ‘venstertje’ heeft de vorm van de Wallachse adelaar die een kruis in zijn bek draagt. Met 1 leu kan je een banaan of een chocolaatje kopen.

CULTUUR

VUURWAPENS WERDEN BUITEN AFGESCHOTEN Lucian Ciuchita is een Roemeense dichter, romanschrijver, toneelschrijver, essayist en scenarioschrijver. Hij werd geboren op 10 februari 1969 in Ramnicu-Valcea. Hij werkte tussen 1990 en 2002 voor de Roemeense televisie als verslaggever, redacteur en producent van shows. Nadat hij twee documentaires maakte, werd hij in 1991 opgenomen in de Romanian Filmmakers Union. Lucian Ciuchita is ook internationaal bekend omwille van het plagiaatproces met betrekking tot de film 'Escape Plan' met Arnold Schwarzenegger en Silvester Stallone in de hoofdrollen. De 5 Hollywoodproductiebedrijven gebruikten hiervoor het scenario van Lucian Ciuchita maar vermeldden hem niet als auteur en betaalden er geen rechten op. In totaal schreef hij 3 filmscenario’s en maakte 3 documentaires. Als schrijver debuteerde hij in 1996 met de dichtbundel “People and Shores”. Tot nu toe heeft hij 30 boeken gepubliceerd, zowel dichtbundels als romans, korte verhalen en essays. Zijn 12 romans zijn te vinden in alle boekhandels in Roemenië en zijn heel populair. HIeronder kan je zijn kortverhaal 'Vuurwapens werden buiten afgeschoten' over de Roemeense Revolutie lezen. Vuurwapens braken de stilte van de nacht. Wij, enkele economiestudenten, precies 15, hadden onze toevlucht gezocht in het ASE-gebouw op het Piata Romana. 23 december 1989 ... De angst was verdwenen, overweldigd door het verlangen naar vrijheid. We dachten allemaal dat we immuun waren voor kogels en haat. Ze waren nog steeds aan het schieten op straat. Wij hadden al een paar dagen niet gegeten, gelukkig dat het water in het toilet van de faculteit nog stroomde. We zetten onze angst en honger aan de kant. We wisten dat ze buiten aan het schieten waren op de bevolking en dat we op elk moment wakker konden worden met "terroristen" ... en ons in koele bloede executeerden! We dachten er niet meer aan, niets maakte ons meer bang.

Er klonken geweerschoten vanaf het Boulevard Magheru . De honger kwelde ons, we moesten iets doen. Winter, kou, nacht ... in de zich nu afspelende revolutie! Sommigen moesten zichzelf opofferen om voedsel te brengen. Drie van de vijftien vertrokken: Ghinea, Răzvan en ik ... We waren niet erg onder de indruk en gingen precies in de richting waarin ze het hardste aan het schieten waren. Boekarest werd belegerd. Terreur, dood, gewonden, wanhoop op straat, angst en lafheid in de appartementen. In de appartementen keken de mensen doodsbang naar de televisie en luisterden naar de hulpeloze leugens en de schaamteloze manipulaties die op een natuurlijke manier werden overgebracht op TVR Studio 4. Boekarest was grijs en aan het lot overgelaten.

CULTUUR Alleen de goede God kon het licht weer brengen! De kogels vlogen alle kanten op en we verstopten ons in een restaurant op Magheru. Volgens mij kon je de angst en de honger op onze gezichten aflezen, want de chef-kok gaf ons, na ons een tijdje te hebben ontvangen, wat brokken koud vlees en wat droog brood. We hadden eten! Hoewel de honger ons had gegrepen, raakten we niets aan totdat we onze collega's bereikten. De vreugde was enorm en kan niet in woorden beschreven worden. Je had op dat moment erbij moeten zijn! Er werd nog steeds geschoten ... Honger en angst waren al lang verdwenen ... alleen de vrijheid van morgen deed er nog toe. Toen was er een verlossing, een strijd op leven en dood, voor vrijheid, een strijd waarin we geloofden en een vrijheid waar we naar verlangden. Vrij kunnen zijn in gedachten en uitdrukking, niet bang zijn voor iemand en zeggen wat je echt denkt ... dat was een droom die uit zou komen. Seconden van horror gingen langzaam voorbij. Boekarest werd belegerd. De kogels, machinegeweren, werden gehoord op de grote boulevards ... maar wie schoot? En vooral op wie? Het leger had zich al aan de kant van de bevolking verklaard. Securitatea - de belangrijkste bescherming en steun van de dictator - was ontwapend. Dus wie dan? Terroristen?! TVR sprak over de terroristen en hun acties zoals chaos creëren, destabiliseren, water vergiftigen enzovoorts. Ja, maar niemand had er één gezien. Het leek voor velen alsof ze overal waren door alle uitgevoerde acties tegen de bevolking.

Hoe dan ook, degenen van ons die in de frontlinie zaten, hadden een andere perceptie van de feiten en veel van de ooggetuigen hebben op de heilige graven van hun ouders of grootouders gezworen dat er een compleet andere realiteit was. Neergeschoten mannen lagen op het asfalt. Zwarte busjes kwamen aan met een aantal mensen uitziend als medewerkers van een mortuarium, maar dat waren ze niet. Zij pakten de mannen op en gooiden ze achterin de busjes als aardappelzakken. Een groot gebrek aan respect voor de medemens. Maar vooral een opzichtige demonstratie van minachting voor de 'vijanden van de socialistische revolutie'. Een puinhoop van een systeem dat zijn sporen bedekte? Natuurlijk, ja, zoals de volgende gebeurtenissen hebben aangetoond. Voor wie werkten de zwarte busjes des doods? Wie waren de echte terroristen? Wij, die vijftien studenten, jongens en meisjes, vormden het "studentenweerstand" in de ASE faculteit. Daar hebben we de wintervakantie "doorgebracht", kogels vlogen ons om de oren, met de angst dat alles zinloos was en met de angst dat we morgen de hemel niet zouden zien. De rode lucht die als een enorme spiegel, het bloed weerspiegelde van martelaren die op straat werden gedood. Rode lucht van woede ... Hoe was dat mogelijk? Mensen, naasten die er niet meer met elkaar uitkwamen. Vuurwapens braken de stilte van de nacht. 24 december 1989 ... Kerstavond, de kerstman die door de communisten gecreëerd was, hadden wij al terug naar Siberië gestuurd, waar hij vandaan kwam. Angst was minder aanwezig en nu was die helemaal weg, overweldigd door het verlangen naar vrijheid. We dachten allemaal dat we immuun waren voor kogels en haat.

CULTUUR Op straat werd er nog steeds geschoten. Nu was ik een jonge gecertificeerde revolutionair ... ik was 20 jaar oud! We schreven mededelingen voor het land en de mensen, we ontmoetten collega's van de Polytechnic faculteit en van de Universiteit van Boekarest. Ik ging niet meer naar de slaapzaal, vanaf nu was de faculteit mijn slaapzaal en ik voelde me hier 'thuis'. Hier vochten we, hier communiceerden we en bovendien werkte ik intensief aan een studentenkrant, "Dialog 22 - Studențesc". Een krant van vier pagina's waarin artikelen van studenten zoals ik waren opgenomen. Een ongewone verschijning in het journalistieke landschap die mogelijk was vooral omdat een collega zijn vader bij "Romania Libera" werkte en de man ons graag hielp. Ik zou meer willen zeggen over "Dialoog 22 - Studentesc". Maar helaas had het maar één nummer, dat wil zeggen één publicatie op 27 december. Het ging als warme broodjes over de toonbank aan de ingang van de metro van het Piata Romana, verkocht voor de prijs van 3 lei per kopie. Ik wil graag een toelichting geven: velen dachten dat dit een ander soort publicatie was ("Dialoog 22"). Ondanks deze vergissing leken ze niet boos op ons, en niet alleen omdat we allemaal zoveel mogelijk interessante dingen hadden geschreven maar omdat wij de toekomst van het land waren. Wij waren diegenen die het kwaad in het goede moesten veranderen en de teugels van het land moesten overnemen. Dat zou de normale gang van zaken zijn ... maar het tegendeel werd werkelijkheid. Uiteindelijk hebben de communisten alles in beslag genomen. De communisten hebben ons lot bepaald. Zij bepaalden de rijkdom van de mensen en alles eromheen. Het geld dat zo hard werd ingezameld door het schrijven en de verkoop van de krant, werd gereserveerd als werkfonds voor de "Unie van economiestudenten", een organisatie die onlangs is opgericht in die koude decemberdagen.

Liefdesverhalen kwamen niet aan bod, daar dacht niemand aan. Onze vrouwelijke collega's die misschien mooier dan ooit leken door de adrenalinestoten in onze lichamen. Zij waren niet onze geliefden maar onze kameraden die met ons vochten, samen sliepen op de tafels in het amfitheater, ondergingen dezelfde kwellingen. En toch was er een liefdesverhaal. Hoe zou ik dat 'wonder' op kerstavond kunnen vergeten? Een van de studenten, Diana, een prachtig meisje met amandelogen, vertelde me dat ik haar in mijn armen moest houden. Zij had het koud, bijna bevroren en leek onderkoeld. Ik hield haar in mijn armen en wikkelde haar stevig in mijn jas. Even later viel zij in slaap als een treurig klein katje bij de open haard waar een vrolijk vuur brandt met de geur van dennenbomen. Ik troostte haar een paar keer met tederheid. In haar slaap voelde ik dat ze opgelucht was, ze antwoordde met een kort gekreun van plezier. Ik denk, als ik me niet vergis, dat ik haar op een gegeven moment kuste. Haar lippen waren koud alsof mijn lippen een eerbetoon hadden gebracht aan een wit marmeren beeld, maar toen voelde ik dat ze plotseling waren opgewarmd. Ze opende haar ogen zo groot als twee oceanen tegelijk en ze glimlachte naar me als een feeënprinses, wakker uit haar zware slaap door een kus. Het was de mooiste glimlach die ik ooit heb gezien. Die glimlach was de liefde zelf. Het leek alsof de tijd stil stond. Ja, ik voelde door al mijn poriën dat de tijd stil stond. Het lawaai buiten van de afgaande wapens, de explosie van haat tussen mensen. Niets deed ons iets. Gewoon een moment van diepe stilte waarin twee jonge mensen elkaar voor het eerst ontmoetten en niks anders voor hen belangrijk was. Ze konden ons martelen, vermoorden ... we waren niet langer bang. Angst is sindsdien voor altijd verdwenen. Het waren alleen wij, zij en ik, en niets anders deed ertoe. Ik denk niet dat iemand zo een diepgaande ervaring ooit heeft meegemaakt... een liefde ontstaan tijdens de oorlog. Toen stelde ik me voor de eerste keer deze vraag: "Waarom helpen die momenten waarin je niet weet of je na de volgende seconde nog leeft of dood bent, om de betekenis van het bestaan beter te begrijpen?" Geschreven in het Roemeens door Lucian Ciuchita, vertaalt naar het Nederlands door Liliana Radulescu.

DE DOBROGEA

VAKANTIETIP

HET EXOTISCHE DEEL VAN ROEMENIË De Dobrogea, de provincies Tulcea en Constanța, is niet alleen het minst gekende deel van Roemenië maar ook het meest ‘exotische’. Je vindt er heel wat verschillende ethnieën en godsdiensten. De twee provincies zijn ook erg verscheiden. Tulcea is dun bevolkt en heeft één van de mooiste natuurgebieden van heel Europa, de delta van de Donau. Constanța heeft niet alleen de drukke havenstad Constanța maar ook 275 km kustlijn aan de Zwarte Zee.

Geschiedenis Pas in 1913 ging de Dobrogea deel uitmaken van het Roemeense koninkrijk. Aan het einde van de tweede Balkanoorlog werd het opgesplitst in een noordelijk deel dat naar Roemenië ging en een zuidelijk deel dat bij Bulgarije bleef. Voordien waren er wisselende heerschappijen van Grieken, Romeinen, Byzantijnen, Turken, Bulgaren, Tataren, Wallachen, … Van 1420 tot de late 19de eeuw werd het ingelijfd bij het Ottomaanse Rijk. In 1878 werd de Dobrogea gedeeld door Russen en Bulgaren. Na de eerste wereldoorlog werd de Dobrogea wisselend verdeeld over Rusland, Bulgarije en Roemenië. Na de tweede wereldoorlog werd een definitieve splitsing doorgevoerd waarbij het noordelijke (grootste) deel naar Roemenië ging en het zuidelijke deel naar Bulgarije. De grootste stad van de Dobrogea, de havenstad Constanța, werd gesticht door de Grieken die er een havenstad (Tomis) bouwden. Volgens Jordanis, een Gotische geschiedschrijver uit de 6de eeuw, zou de stad gesticht zijn door Tomyris (zo’n 600 jaar voor Christus), de koningin van de Massagetae, een Iraans volk uit de Centraal Aziatische steppe. De stad werd een Griekse en later een Romeinse kolonie. Tomis werd Constanța naar de halfzus van de Romeinse keizer Constantijn de Grote. Het was van in het begin een belangrijke handelshaven en is momenteel de grootste haven aan de Zwarte Zee. We zullen later een apart artikel wijden aan Constanța.

Onder meer een psoriasisbehandeling lokt heel wat gezondheidstoeristen naar de ‘litoral’. Je kan er genieten van de zon (trouwens heel goed voor psoriasis) en tegelijk een behandeling volgen.

Een van de belangrijkste toeristische troeven van Roemenië is de 275 km kust. Bijzonder is de badplaats Mamaia. Ze ligt ten noorden van Constanța op een smalle landstrook tussen de Zwarte Zee en het Siutghiol meer. Mamaia heeft alles wat een badplaats te bieden heeft, inclusief een Aqua Magic watercentrum. Als je op het strand wandelt waan je je aan de Côte d’Azur met palmbomen, rieten paraplu’s en strandbars. Maar ook andere badplaatsen hebben veel te bieden.

De Zwarte Zee kust Het is een van dé belangrijkste toeristische troeven van Roemenië: 275 km kust aan de Zwarte Zee. Die ontleent haar naam aan haar zwarte modder met geneeskrachtige eigenschappen. Naast zon en strand en alle vertier dat erbij hoort zijn verschillende ‘stations’ (badplaatsen) bekend als kuuroord. Je kan er behandeld worden voor allerlei kwalen.

Modderbaden aan de Zwarte zee..

Mamaia

Op Mamaia en Mamaia Nord na bevinden de meeste badplaatsen zich ten zuiden van Constanța: • Eforie Nord: balneotherapie • Eforie Sud: aan het Techirghiol meer • Costinești: bijzonder geschikt voor gezinnen met kinderen • Neptun-Olimp: groot modern wellness complex • Venus-Cap Aurora: rustiger op het strand, Cap Aurora is het meest recente centrum voor balneotherapie • Jupiter • Mangalia: heeft nog een sterke moslimaanwezigheid • 2 Mai, Vama Veche: was de meest ‘hippe’ badplaats met veel muziek en kampeerders op het strand • Gura Portitei: nieuwe badplaats in de Delta • Plaja Corbu: nieuwe badplaats tussen Mamaia en de Donau Delta

Prachtige natuur in de dunbevolkte provincie Tulcea.

Standbeeld van Ovidius in Constanta

Constanța Constanța is niet alleen de oudste stad van Roemenië, het is ook de grootste havenstad aan de Zwarte Zee. De haven is een belangrijk centrum voor in- en uitvoer. Constanța heeft ook een internationale luchthaven (Mihail Kogălniceanu) die aangevlogen wordt vanuit Londen en Wenen (Wizz Air). Intern zijn er vluchten naar Oradea, Cluj Napoca, Timișoara en Iași (Tarom). Vanuit Boekarest geraak je in Constanţa via de A2 autosnelweg (206 km).

Constanța is de grootste havenstad aan de Zwarte Zee.

Histria

De stad werd, volgens de legende, gesticht door de Getische koningen Tomyris en naar haar Tomi(s) genoemd. Historische bronnen spreken van een stichting door Griekse kolonisten in de 6de eeuw voor Christus. In 29 voor Christus werd het veroverd door de Romeinen, samen met het land tot aan de Donau. De gekende Romeinse dichter Vergilius werd in het jaar 8 naar Constanța verbannen. Hij spendeerde er de laatste 8 jaren van zijn leven. Zijn standbeeld staat tegenover het historische museum, het vroegere stadhuis. Van het Romeins verleden getuigt onder meer het ‘Edificiul roman cu mozaic’ in het oude centrum, met zo’n 2000 m2 aan Romeinse mozaïeken. Andere bezienswaardigheden zijn de Genovese vuurtoren, de Carol I moskee en het wereldberoemde casino (1880, het huidige gebouw is al de derde versie uit 1910).

Druiven in de Murfatlar regio

Ook voor museumliefhebbers heeft Constanța een zeer uitgebreid aanbod: het historisch museum, het zeevaartmuseum, het archeologisch museum met een rijke collectie uit de tijd van de Grieken en Romeinen en het natuurhistorisch museum met o.m. een dolfinarium, een planetarium en een collectie exotische vogels. Vanuit Constanţa ben je in een half uurtje in het wijngebied van de Murfatlar. Tussen Constanța en Babadag (de E87) ligt Histria, de overblijfselen van een oude Griekse stad. Zeker een bezoek waard.

Donau Delta Het meest noordelijke deel van de Dobrogea wordt gevormd door de immense en prachtige Donau Delta (lees meer over de Donau Delta en zijn omgeving in Buna nr.11) .

VAKANTIETIP Die strekt zich gedeeltelijk ook uit op het grondgebied van Oekraïne. De Delta is 4.152 km² groot waarvan 85% op Roemeens grondgebied. Neem je de Razim-Sinoe lagunes erbij dan kom je aan 5.165 km² natuurgebied dat in zijn totaliteit behoort tot het UNESCO Werelderfgoed. Het is een bonte lappendeken van waterpartijen, rietvelden, bossen, moerassen, permanente en tijdelijke eilanden waar meer dieren dan mensen wonen. Er leven meer dan 300 verschillende vogelsoorten waaronder een aantal zeer zeldzame. Er zijn ook flinke kolonies van pelikanen. Er zijn 45 soorten van zoetwatervissen en zeer zeldzame amfibieën. Wie soorten bij naam wil kennen zoekt de Nederlandstalige Wikipediapagina over de ‘Donaudelta'. Er is ook een grote variatie aan (zeldzame) zoogdieren: bevers, otters, wilde katten, wilde paarden, oerossen en nog veel meer… In het Roemeense deel van de Delta wonen ongeveer 15.000 mensen van diverse etnische oorsprong. De meeste inwoners voorzien in hun levensonderhoud door te werken in de visserij. Tot de verschillende bevolkingsgroepen die het gebied bewonen behoort een gemeenschap van Lipovanen. Zij zijn Rusland ontvlucht om te ontsnappen aan godsdienstvervolging. De Delta is niet zo makkelijk te bereiken. Tulcea, de enige stad van enige omvang, is een goede uitvalsbasis

De Donau Delta heeft een grote variatie aan (zeldzame) zoogdieren, vogels, vissen en amfibieën. Even voorbij Tulcea splitst de Donau in twee grote armen: de Sulina en de zuidelijke Sfântu Gheorghe. Daarvoor heeft de noordelijke Chilia-arm zich al afgesplitst. Tussen de drie armen liggen letterlijk honderden meertjes en waterpartijen. Door allerlei omgevingsfactoren wijzigt de verhouding tussen land en water constant. Een groot deel van de Delta is strikt beschermd gebied en kan niet bezocht worden. Vanuit Tulcea kan je wel cruises op de Donau en in de Delta maken. Er zijn ook tal van kleinere boten en sloepen die excursies aanbieden.

Bereikbaarheid Je kan naar Boekarest (Henri Coanda Airport) vliegen vanuit Zaventem, Charleroi, Eindhoven of Dortmund. Daar kan je een wagen huren en via de A2 (Autostrada Soarelui, snelweg van de zon) naar Constanța rijden. Er zijn geen rechtstreekse vluchten vanuit België naar Constanța. Vanuit Boekarest kan je ook met de trein naar Constanța en Mangalia.

De uitgestrekte landschappen van Dobrogea.

De Donau Delta telt 300 verschillende vogelssoorten.

Visser op de Delta.

Het natuurgebied van de Donau Delta behoort tot het UNESCO werelderfgoed.

FLIES@BOEKAREST

Love local: deel 1 In de rubriek ‘Flies@Boekarest’ vertelt Liesbet over haar leven in de hoofdstad. Ze is als Belgische de liefde gevolgd en woont en werkt in Boekarest. Lokaal kopen is iets dat de voorbije maanden vaak werd aangemoedigd, zeker tijdens het weekend van de klant op 3 en 4 oktober. Ook in Roemenië werden initiatieven genomen om lokale ontwerpers en ondernemers te ondersteunen. Dat Liesbet enorme fan is van lokale producten, ontwerpen en marktjes lees je in dit nummer.

Shop local, iets wat ik sinds mijn verhuis naar Boekarest steeds meer en meer doe en ook veel voldoending en plezier uit haal. Opstaan, koffie drinken uit een mooie keramieke tas, ontworpen door Joint by Fire, een ontwerpersduo (en hun kat Tinkerbel), dat verbonden is door iets dat essentieel is voor hun vak: vuur. De twee authentieke mensen hebben zoveel passie voor hun beroep en dat voel je. Zelfs 's morgens om 6u30 als je nog half slaapt en je die mooie tas uit de kast neemt en dat paar unieke oorbellen aandoet. Er zit iets speciaals in het dragen van een kleedje van een lokale ontwerper, in het weten wie het gemaakt heeft. Mijn eerste “locally made dress” kwam van Dana Dinu, een hardwerkende, kunstige, passionele ontwerpster met een groot hart voor haar vak, haar klanten, collega ontwerpers, duurzaamheid en ja ook voor Louise (mijn hond). Ik leerde Dana kennen op de vele local designer fairs. Na meer dan een jaar met bewondering naar haar ontwerpen kijken, durfde ik het in oktober 2019 dan toch aan om eindelijk eens iets te proberen. Ik was direct verkocht.! Maar toen kwam corona, we mochten ineens niet meer buiten, alle marktjes geannuleerd, mensen sloten zich af, onzekerheid troef. De hele wereld wist even niet wat met morgen, en weet het eigenlijk nog altijd niet. Ook ten huize Flies vielen we terug op 1 loon en net als vele families wereldwijd werd het puzzelen en soms eens dik wenen. Toch maakte ik er een punt van om waar mogelijk de kleine lokale ondernemers te blijven steunen, want samen afzien schept een band leerde mijn broer me ooit in de Oostenrijkse bergen.

Monica van Muna Atelier vertelde me dat ongeveer 60% van haar omzet uit marktjes en lokale winkels kwam. Het opzetten van een online shop was dan ook een absolute must. Dit hielp, maar zowel tijdens de lockdown als vandaag merkt ze dat het koopgedrag hard veranderd is. Mensen werken van thuis, gaan niet meer zo vaak weg en kopen hierdoor minder kleren. Na de lockdown opende Muna de deuren met wat aarzeling maar vooral met veel positivisme. Ondanks de moeilijkheden is Monica een ondernemer die goedlachs, authentiek en gepassioneerd blijft. Het is een plezier om bij haar langs te gaan! Louise rondhuppelend terwijl ik een kleedje pas en een gezellige babbel doe. En dat terwijl we een veilige afstand bewaren. Het is een ‘nieuw normaal' dat Monica heel natuurlijk laat aanvoelen. Wat ik de voorbije maanden heb gemerkt, is dat elk van hen het menselijke contact heel erg mist: de interactie tussen de ontwerpers en de mogelijke klant of de bewonderaar. Want keer op keer hoor ik dat dit de mooiste kant is van een lokale ontwerper zijn. Mensen leren kennen, mensen die je inspireren en aanmoedigen, mensen die verliefd worden op je harde werk en het intense gevoel van iemand te zien schitteren met iets wat je gemaakt hebt. Het harde werk verenigd in gedeelde glimlachen en fonkelende ogen. Het is een batterijtje dat nu online moet opgeladen worden, iets waar we met z’n allen nog heel hard moeten aan wennen. liefs,

Lies

Plezier, pretoogjes en een warm hart als er een pakje aankomt. Ik draag mijn steentje bij en kan op de koop toe van zo iets fantastisch moois en unieks genieten. Maar het is natuurlijk niet allemaal leuk, warm en fonkel, ook niet voor die talloze kleinschalige ontwerpers. Hun leven en werk werd op zijn kop gezet en ze moesten er op zeer korte termijn een oplossing voor vinden. Vele van de lokale ontwerpers vertrouwden op de fairs en de marktjes voor hun verkoop. Dit viel natuurlijk weg en het online platform maakte dan ook bij velen hun intrede. 25

CULINAIR

RECEPT - GEVULDE PAPRIKA Dit makkelijke en lekkere recept heeft dezelfde ingrediënten als sarmale of koolroulades (zie Buna nr.12 voor het recept). In de zomer heeft iedereen in Roemenië alle soorten groenten in de tuin, dus ook paprika's en tomaten. Daardoor worden de gevulde paprika's in de zomer gegeten als een soort vervanging van de sarmale. Je kan het recept ook makkelijk aanpassen aan Belgische gewoontes door de paprika's te halveren, ze te vullen met het mengsel en er nadien geraspte kaas overheen te strooien. Dek ze dan af met aluminiumfolie en zet ze ongeveer 1,5 uur in de oven.

Wat heb je nodig voor 4 personen: 7 middelgrote paprika’s (de rode zijn zoeter) 600 gram gemengd gehakt 1 grote witte ui 50 gram rijst 1 bosje gehakte dille 1 bosje gehakte peterselie 1 theelepel zout ½ theelepel peper Voor de saus 1 kleine paprika 1 kleine witte ui 100 ml Passata 400 ml water Zout

Bereiding Stap 1: Snijd de bovenkant van de paprika’s en verwijder de zaadjes en de ribben. Was ze en leg ze ondersteboven op een gril zodat ze goed kunnen uitlekken. Stap 2: Doe het gehakt in een kom, voeg de fijngesneden ui, peterselie en dille toe, voeg ook de rijst toe.

Meng alles door elkaar en breng op smaak met zout en peper. Stap 3: Vul nu de paprika’s met het gehaktmengsel. De bovenkant werk je af met plakjes paprika. Je kan hiervoor ook plakjes tomaat gebruiken. Zet de paprika's met de gevulde kant naar boven in een grote pan. Stap 4: Voor de saus hak je de ui en de paprika fijn. Je giet vervolgens de passata en het water eroverheen. Breng de saus op smaak met zout. Stap 5: Verdeel de saus over de gevulde paprika’s die al in de pan zijn geplaatst. De saus moet de paprika’s voor driekwart bedekken, het is niet nodig om ze helemaal onder te dompelen. Stap 6: Zet de pan met de paprika’s op laag vuur en kook ze ongeveer 60 minuten, gedeeltelijk afgedekt met een deksel. Nadat de paprika’s klaar zijn en de saus wat ingedikt is, doe je het deksel eraf en zet je de pan voor 30 minuten in een voorverwarmde oven op 180 graden. Serveer de gevulde paprika’s met zure room en vers brood. Poftă Bună!

FOTORUBRIEK

SCHOON GEZIEN De foto's in deze rubriek, op de cover en de backcover zijn van Jean-Paul Van der Elst, medewerker van Buna vanaf het eerste uur. Hij gaat al dertig jaar geregeld naar Roemenië en was er in het totaal 102 keer. Als amateur-fotograaf heeft hij, letterlijk, duizenden foto’s gemaakt van de meest verscheiden onderwerpen: landschappen en monumenten uit heel Roemenië, de Mocanița Huțulca (stoomtrein) in Moldovița, het dagelijkse leven in Chiheru de Sus (Mureș) en Stâna de Mureș (Alba), Belgische Steltenlopers in Sibiu (Europese Culturele Hoofdstad in 2007), … Hieronder vind je een kleine greep uit zijn verzameling. Het meisje op de cover is Denisa Maria Sabau, een jonge zangeres (14) die folkloremuziek zingt en al verschillende nationale wedstrijden gewonnen heeft.

Trek je graag foto’s of ken je iemand wiens foto’s meer aandacht verdienen? Stuur deze dan door naar info@adrvlaanderen.be, vermeld de naam van de fotograaf en een korte uitleg over de foto's. Wie weet verschijnt jouw foto wel op de backcover van de volgende Buna! Let op: vraag eerst toestemming van de fotograaf als je foto’s doorstuurt die je niet zelf hebt gemaakt. Zijn er op jouw foto’s duidelijk mensen te herkennen? Vraag dan ook even aan de afgebeelde personen of ze akkoord gaan.

Buna.

Meer info over ADR-Vlaanderen op www.adrvlaanderen.be nr.14 - jaargang 3 - oktober 2020 - P 509 283 - VU ADR-Vlaanderen - Korte Begijnenstraat 18 - 2300 Turnhout Tweemaandelijks tijdschrift - Afgiftekantoor 2300 Turnhout 1