Izveštaj sa master class programa u Kyrgyzstanu

Izveštaj sa master class programa tehnike intarzije u Kyrgyzstanu Program održan po pozivu Nacionalnog muzeja za lepe umetnosti s imenom G.Aitieva u Bishkeku.

Lokacije – etno naselje Almaluu, Bokonbaev, Toonski rejon, na gorskom jezeru Issyk Kul i Bishkek Vreme održavanja master class programa – 15/31. avgust 2016. godine Master class program je podržan od Ministarstva privrede Republike Srbije, Ministarstva kulture – odobrenim sredstvima na konkursu za sufinansiranje mobilnosti umetnika i stvaralaca u oblasti kulture – kao i od Sekretarijata za kulturu i Kulturnog centra “Lukijan Mušicki” Opštine Temerin.

Dušan Rakić Zanatska radionica za izradu marketerija od drveta "Marquetry Design" Srbija - 21235 Temerin Železnička 8 tel. +381 64 5794 886 e-mail. atelier.for.marquetry.artwork@gmail.com Url. http://marquetrydesign.com/art/ Facebook profil. https://www.facebook.com/dusan.rakic1 YouTube profil. http://www.youtube.com/user/prometheus065

U Temerinu, 23.11.2016

Dušan Rakić

Sadržaj ____________________________________________ Uvod 1. NASLAGE I PULSIRANJA CIVILIZACIJSKOG NASLEĐA Nomadsko kao modus vivendi Jurta kao paradigma nomadskog Ornament kao vitalitet simbolskog 2. KONCEPT ZAŠTITE, OČUVANJA I NEGOVANJA TRADICIJSKIH OBRAZACA Zaključna razmatranja/paralele

napomene

1

Dušan Rakić

Izveštaj sa master class programa tehnike intarzije u Kyrgyzstanu

Uvod

Boravak u Kirgistanu nije prvenstveno obeležilo to da sam tamo obavljenim majstorskim radionicama podučavao – već najpre da sam od njih učio.

Jedno neprocenjivo iskustvo sticano je u tim centralnoazijskim prostranstvima čudesno lepe prirode, u gorskim masivima Tjen Šena koji se talozi iza Himalaja, negde na nekadašnjim “putevima svile”..

Kirgistan jeste svet tradicije kojem treba odati priznanje, i mnogo pre, odati priznanje načinima na koje se bogato istorijsko i kulturno nasleđe čuva, u nastojanjima da ova nevelika zemlja u središtu Azije očuva sopstvenu samobitnost u sve agresivnijem hodu unificiranja savremenog sveta, i od unificiranja savremenog sveta.

To da “živimo vlastite prošlosti” možda je najvidljivije upravo tu gde je prošlost, gde su slojevi prošlosti, tako izrazito očevidini, kao što je to u susretu i suočavanju sa centralnim i krucijalnim odrednicama i determinantama življenja naroda centralne Azije, svakako i sa kirgistanskim narodom.

Bit tih naroda karakteriše najpre gotovo neprekinuta nit nomadskog ili polunomadskog svetonazora, koji je u najtešnjoj vezi i uslovljenosti sa svetom prirode, sa jedne strane, i svetom vlastitog istorijskog nasledja, sa druge.

2

Dušan Rakić

1. NASLAGE I PULSIRANJA CIVILIZACIJSKOG NASLEĐA Sasvim je neprozirno sagledati svu punoću koju sadržava civilizacijski pečat savremenosti kirgistanskog čoveka. Ali, u pulsiranju civilizacijskog nasledja moguće je odrediti opšte istorijske i kulturološke tokove, a u njima bez sumnje stožerno mesto zauzima religijski svetoranzor.

Obzirom da je to područje na putu počesto kolosalnih migrativnih i osvajačkih tokova mnogih etniciteta i religijskih uverenja, suštinsko za religijski svetonazor Kirgiza jeste sinkretizam, ne kao mehanička veza i koegzistencija različitih verskih uverenja već upravo kao izraz različitih složenih faza u njihovom prilagodjavanju i inkorporiranju u dosegnuti i postignuti duhovni poredak.

U tim prostranstvima prožimaju se još živući pred-islamski simboli plemenskog totemizma¹ i animizma, kao i drevna mistika šamanističke vanvremenosti² ponikla iz plemenskih struktura sibirskog i centralno-azijskog regiona, tengrianizma³, ali svakako i budizma, nestorijanskog hirišćanstva, zoroasterstva i manihejstva; kroz neprekinuti istorijski vitalitet i moralna utemeljenja usmenih predanja gigantskog herojskog eposa o Manasu⁴, ujedinitelju nadprirodnih moći koji je je u ranom IX veku ujedinio četrdeset kirgiskih plemena doslovno Kirgistan znači “Nas je četrdeset” - u borbi za oslobodjenje od tada velikog ujgurskog kaganata⁵ (imperije) - a koji naročito na značaju dobija sada, u traumatskim post-sovjetskim vremenima rastakanja jednog komplesknog društvenog pa i etičkog ustrojstva, kada se iskazuje potreba novouspostavljanja savremenog nacionalnog identiteta.

Iz njihovog pra staništa, stepa srednje Azije od reke Jenisej, preko Altajskog gorja i Sajanskih planina do Bajkalskog jezera, nakon pobede nad Ujgurskim kaganatom, od X veka odvija se nomadsko migriranje ka jugu, ka masivu Tjen Šen da bi novonastala kirgiska država bila razorena u XII veku (1207.god) od strane mongolskih plemana, naslednika Džingis-kana.

Ratovi i okupacija od strane mongolskog Džungurskog kaganata (poslednje velike mongolske imperije) se nastavila i u XVII veku, da bi sredinom XVIII veka podpali pod vlast kineske imperije dinastije Qing, početkom XIX veka pod vladavinu kaganata Kokand (Khoqand), koji je od 1709-1876 postojao na teritoriju modernog Kirgistana , istočnog Uzbekistana i Tadžikistana , a na jugoistoku Kazahstana – kada je nomadski Kirgistan prilično distanciran spram službenih islamskih običaja tog režima ipak do kraja XIX veka u većinskoj populaciji barem površno islam priznao kao zvaničnu religiju, koja se postepeno generiše u dominantnu religiju. Iako početak ekspanzije islama na teritorijama Kirgiza datira još mnogo ranije, u period izmedju IX i XII veka, on je suštinski obeležen koegzistiranjem sa raznim religijskim konceptima.

Naposletku, krajem XIX veka, ugovorima izmedju Kine i Rusije najveći deo teritorija koji se danas smatra Kirgistanom ustupljen je Carskoj Rusiji, (službena registracija teritorija poznatog na ruskom jeziku kao “Kirgizija” datira 1876.godine) i takva aneksija nije protekla bez otpora ruskom samodržavlju i brojnih pobuna, čiji je rezultat migriranje većeg broja Kirgiza u Pamir i Avganistan.

3

Dušan Rakić

Kroz savremenu istoriju XX veka kirgisko društvo prolazi inkorporirano u komunistički eksperiment države sovjeta, da bi nakon njegovog sloma, 31. avgusta 1991. godine steklo nezavisnost.

…

4

Dušan Rakić

Nomadsko kao modus vivendi

U takvim složenim civilizacijiskim susretanjima i prozimanjima na centralno-azijskim prostorima umesto očekivano nerazlučivog obilja manifestacija civilizacijskih uticaja postoji zajednička kvintesencija koja suštinski i dominantno obeležava ethnos naseljen na tim ogromnim prostranstvima – nomadsko kao modus vivendi – nomadsko pretežno stočarskog tipa, uslovljeno surovim geografsko-klimatskim determinantama stepa ili polupustinja ali svakako, i potrebom za obezbedjivanjem ili uzmicanjem od osvajačkih pohoda i pretenzija.

U najužem smislu i definisanju (u neprekidnom sporu istraživača oko diferencijacije na stepske kulture i nomadske kulture), nomadizam je mobilni način života, čiji je smisao stalni pokret preko stepe u potrazi za najboljim životnim uslovima. Nomadizam je postao glavni smer ekonomskog i kulturnog razvoja evroazijskih plemena, barem od sredine I. milenijuma pre Hrista.

Nomadsko, kao izraz izrazite mobilnosti i prilagodljivosti centralno-azijskih naroda u svakom slučaju nije samo njihova osobenost – jer, u tom tradiconalnom obrazcu življenja u samom izvorištu, na svojim samim početcima, najveći broj naroda sveta iz nomadskog proizilaze – u 5

Dušan Rakić

preživljavanju tragajući za zahvalnijim staništem, za manje surovim okruženjem, ili osvajajući, ili bežeći, ili, u krajnjoj instanci, u metafizičkom smislu – tragajući, stremeći boljem i drugačijem.. u meni dana i noći, pod smenjivanjem Sunca i Meseca, pred protokom godišnjih doba, u najtešnjoj kosmološkoj povezanosti.

Dakle, osim nomadskog kao univerzalnog civilizacijskog sloja, u centralno-azijskom obzorju nomadsko je postulirano kao modus i princip življenja, koji je duboko ukorenjen u savremenom kirgistanskom čoveku.

…

6

Dušan Rakić

Jurta kao paradigma nomadskog

Specifični materijalni izraz takvog životnog određenja kao i u njemu filozofskog svetonazora jeste prepoznatljiva centralno-azijska stalnost obitavališta u neprekidnoj pokretljivosti, jeste nomadska jurta⁷.

Iznenađujuća u svojoj jednostavnosti i genijalnosti mobilnih kućica nomada, kao jedinstven primer kolektivnog modela ko-stvaranja i nesumnjivo remek-delo narodne arhitekture nomadska jurta je produkt dugog razvoja u postupnom poboljšanju primitivnih tipova staništa (prema mišljenju mnogih istoričara i etnologa, moderna kirgistanska jurta poprima obličje kao potpuna strukturna i prostorno-objektivizirana celina u kasnom srednjevekovlju, na prelazu iz XV u XVI vek).

Jurta sa svojom originalnom arhitekturom i sa još složenijim semantičkim značenjem odražava stepen kulturnog razvoja tursko-mongolskih plemena i njihove kompleksne ideologije. …

7

Dušan Rakić

Ornament kao vitalitet simbolskog

Ukoliko je materijalizovana okosnica i sedište nomadskog centralno-azijskog modusa življenja jurta, sama jurta jeste sedište koje u sebi apsorbuje sve oblike zanatskog izražavanja nomadskog naroda u svim njegovim životnim potrebitostima:  najpre kroz tkanje i izradu proizvoda od vune i filca,  dubinsku obradu drveta (a takođe i kosti),  izradu proizvoda od kože,  brušenje metala,  obradu zlata, srebra i dragog kamenja kao i likovnu umetnost i svakako mnoge druge veštine, nužne u svrhu svakodnevne upotrebnosti, a obeleženih istovremeno, kao i sama jurta, otelovljenjem svih mitskih, religijskih, etičkih, duhovnih, estetskih, poetskih, prostorno-vremenistih i drugih kosmoloških arhetipova i aspekata nomadske kulture Kirgistana.

Kroz takvu tesnu povezanost životnih nužnosti, prirodno-geografskih uslovljenosti, istorijskog sazrevanja i prožimanja i zanatskog materijalnog stvaranja i otelotvorivanja upravo svih tih sveobuhvatnih nužnosti ornament i ornamentika⁸ predstvljaju njihov materijalni i vizuelni izraz, ali i mnogo više od toga.

8

Dušan Rakić

U svakidašnjici življenja čoveka nomadske jurte možda na najplastičniji način predočava se svo obilje izraza, svo njegovo ornametarno bogatstvo. Obitavalo je u gotovo svim predmetima: u uređenju kuće, na kuhinjskom posuđu, odeći, konjskoj opremi, naoružanju.

Kroz antropološku prizmu gledano ornament je u svojom prapočecima imao magijsko značenje, koje štiti od zlih duhova. Upravo u tom njegovom značenju i funkciji otkriva se da je ornament, suštinski, - neverbalni kod – zamena verbalne komunikacije ornamentarno-znakovnom, koji prenosi jednak0 značenjsko opterećenje naporedo s mitovima i legendama određene etničke skupine.

Kirgiski ornamenti i ukrasi uveliko tvore utisak postojanosti, beskonačnosti. Talasasti – talasi jezera i reka; krila ptica - pokret u prostoru, u prostranstvu; rogovi (торт-мюйуз) – četiri strane sveta; kandže (карга тырмак) i mnogi drugi, i u tom smislu, vrednost “apstraktnih” ornamenata jeste u tome što oni pružaju ogromni prostor imaginaciji, prijemčivi su za sve oblike interpretacija, budući da je sistem figurativnih elemenata i u njima redukovane znakovitosti – proizašao iz simbola.

Upravo takva značenjski prebogata simbolika ornamentarnih izraza jeste najočiglednija i sveprisutna okosnica i paradigma uspostavljanja novog kulturnog identiteta savremenog Kirgistana, u izazovima opstajanja kao i toliko vekova do sada. …

9

Dušan Rakić

2. KONCEPT ZAŠTITE, OČUVANJA I NEGOVANJA TRADICIJSKIH OBRAZACA Obzirom na nemirnu i burnu post-sovjetsku skorašnju istoriju Kirgistana, i na okoštalo, inertno i počesto nedelotvorno državno-birokratsko socijalističko nasleđe nisam siguran da se aktuelni zadivljujući pomaci u promovisanju i redefinisanju vlastitog nacionalnog identitera kroz negovanje, promovisanje i redefinisanje tradicionalnih kulturnih obrazaca, kulturnog i zanatskog nasledja, odvija kao deo jasne i postulirane državne strategije, već su više deo difuznih inicijativa i akcija nevladinih udruženja i strukovnih asocijajacija (često pod pokroviteljstvom i uz finansijsku i logističku podršku UNESCO-a kao i zapadnih asocijacija za osnaživenje sektora malih i srednjih preduzeća) – “umreženih” u širu a prilično operativnu regionalnu centralnoazijsku strukturu (Kirgistan, Kazahstan, Uzbekistan, Tadžikistan, Turkmenistan, Mongolija etc.)

Suštinske odrednice koje mogu opisati taj umnogome sveprisutni aktuelni i delotvorni aktivizam jesu: -

jasno i smisleno utemeljen koncept temeljnih resursa vlastitog kulturnog nasledja;

-

dominacija ženske inicijative i žensko preduzetništvo (primera radi, 2014. godine u Nacionalnom muzeju lepih umjetnosti s imenom G. Aitieva, u Bishkeku, održana je izložba proizvoda i majstorskih radionica domaćih majstora, aktera projekta "Žene - čuvari tradicije" pod pokroviteljstvom američke ambasade u Kirgistanu.);

-

akcenat na ruralnom preduzetništvu budući da je demografska struktura centralnoazijskog regiona dominantno ruralnog karaktera;

-

ekološki aspekt – kroz otpor globalističkoj najezdi brend-fetiša i proizvoda “prljavih” tehnologija, ne samo negovanjem izvornih tehnika i veština već i njihovim osavremenjavanjem i prilagodjavanjem potrebama savremenosti;

-

stvaranje celovitog okruženja u kom se obezbedjuje raznovrsnost i ravnopravnost preduzetničke inicijative za razvoj sektora malih i srednjih preduzeća , raznorodnih aspekata turizma, sporta etc.. kroz edukaciju i obuke, izdavačku i medijsku delatnost i umetničku produkciju, promovisanjem svojih resursa kroz najrazličitije lokalne, regionalne i medjunarodne manifestacije.

10 

Dušan Rakić

Jedno od centralnih mesta u tom već duboko ukorenjenom projektu očuvanja i revitalizacije kulturnog nasledja zauzima asocijacija CACSARC-kg (Centralno-azijska asocijacija za podršku zanatstvu CACSA), i naporedo sa mnogim drugim aktivnostima i manifestacijama u njihovoj organizaciji, izdvajaju se dve, koje izuzev svoje sve izraženije internacionalne dimenzije jasno i nedvosmisleno izražavaju dve suštinske intencije u njihovim nastojanjima očuvanja vlastitog kulturnog nasleđa: 1. “Oimo Festival” – kroz očuvanje, negovanje i afirmaciju zanastog nasleđa – pri čemu se celogodišnje aktivnosti asocijacije sublimišu kroz ovu sve naglašenije međunarodnu manifestaciju.

Glavni cilj Međunarodnog festivala "Oimo“ - je promocija dijaloga među kulturama naroda Centralne Azije, kao i širenje ideja tolerancije kroz kulturu i umetnost ali i zajedništva seoskog stanovništva u kulturi i umetnosti.

2. Medjunarodne nomadske igre - kroz očuvanje, negovanje i afirmaciju šireg etnološko-kulturološkog nasleđa – u atraktivnim i uzbudljivim ambiciozno osmišljenim manifestacijama kojima se promovišu u prvom redu vlastite tradicionalne sportske igre (trke i igre na konjima, sokolarenje, streličarstvo, hrvanje etc.etc.), a zajedno sa tim i svo etnološko i kulturološko obzorje u čijem su se okviru i kontekstu sve te igre istorijski i formirale i odvijale – od kulture odevanja, graditeljske kao i zanatske tradicije, tradicionalne muzike i folklora do tradicionalne gastronomije.

Ovaj turistički projekt ima dakle za cilj razvoj tradicionalnih nacionalnih igara mnogih nomadskih naroda i međunarodne nomadske igre se otuda razvijaju i ustoličuju kao jedinstvena platforma za jačanje jedinstva zemalja turskog govornog područja.

Dve eksplicirane manifestacije, iako među najznačajnijima, samo su deo kompleksnijeg projekta promovisanja bogatog etnološko-kulturološkog i zanatsko-umetničkog nasledja kirgistanskog i drugih srodnih srednje-azijskih naroda sa ciljem kontinuiranog simbolskog uticanja na profilisanje samosvojnosti sopstvenog naroda ali i sa internacionalnom intencijom prezentacije vlastitog kulturološkog pečata u opštim tokovima kulture.

11 

Dušan Rakić

...

Zaključna razmatranja/paralele

U jednom ovakvom preseku, u sagledavanju kulturološkog potencijala Kirgistana može se konstatovati da se kroz njegov istorijski vitalitet, koji sam u kratkim crtama nastojao predočiti, iznosi jedan produktivni i afirmativni opšteprihvaćeni društveni mehanizam kao korektiv i balans u novouspostavljanju nacionalnog i kulturnog identiteta savremenog Kirgistana, spram svih tranzicionih košmara.

I kao što se srednje-azijska kirgistanska ornamentika nalazi u izazovima novog savremenog reinterpretiranja kako bi iznašla najprimereniji korak sa vremenom, i u toj reinterpretaciji osnovu svog opstanka kako u arhitekturi i graditeljstvu, u industrijskom dizajnu, u neslućenim poljima web-dizajna, kao i u svetu mode tako i u svetu visoke umetnosti i zanatstva – mimo pukog ponavljanja i kopiranja tradicionalnih obrazaca – gotovo identično tome celokupno društvo je u previranju reinterpetiranja proizašlog iz traumatičnog sovjetskog XX vaka, još traumatičnijih dakle tranzicionih stranputica i umnogome nesagledivih izazova koje iznose prve decenije XIX veka.

Očigledno je da se, uprkos sve prostorno-geografske i kulturološke udaljenosti naše dve sredine, mogu pronaći zajedničke odrednice kao i istorijske determinante, ali, obzirom na vrednovanje kulturne baštine i sveg nasleđa, i obzirom na iskustvo suočavanja sa jednom specifičnom kulturom kao što je kirgiska, nisam siguran da smo uopšte i na samom pragu društvenog konsenzusa oko temeljnih resursa vlastitog kulturnog nasleđa, da posledično tome plovimo u stihijnosti i improvizacijama, ušuškani i anestezirani veličinom, retkih pojedinaca ogromne darovitosti i još većeg truda, u svetu priznatih ali najčešće ne i u nas; da usled nevaloriziranosti svih segmenata kulturne baštine u kulturnoj politici izostaju mere i mehanizmi zaštite i podrške, afirmacije i reafirmacije, izostaju manifestacije koje bi bolećivo i neodređeno „kulturno nasleđe“ jasno predočilo svetu kao prepoznatljivo i naše „cultural heritage“ – upravo zbog toga da bi se na ovim savremenim istorijskim terazijama prevaga našla na onom tasu koji nosi prevagu produktivnosti, stvaranja i rada utemeljenih na onom što smo nasledili i što baštinimo, a ne na tasu stihijnosti i destrukcije.

12 

Dušan Rakić

napomene ________________________________________________ ¹ Totemizam od latinske riječi "po-otem" – rod - je verovanje u postojanje bliske veze između plemenske skupine i njezinog totema - određene vrsta životinja, pa čak i biljka.

Primera radi, članovi klana “Bug” (jelen) na severu Kirgistana još uvijek čuvaju legende, običaje i tradiciju povezane sa poštovanjem ove prekrasne životinje. Među totemima su i zlatni orao, vuk, planinski koza. Istraživači su odavno primijetili da imena nekih plemena Kirgistana potiču od divljih životinja.

² Moguće je tvrditi sa sigurnošću da je šamanizam najviši drevni oblik svetonazora starih Turaka (u Sibiru prisutan još iz Bronzanog doba), a uopšteno govoreći, šamanizam je najstarija pra-religija sveta, odnosno, jedna od najstarijih duhovnih tradicija.

Najkraća definicija šamanizma je kontakt s drugim razinama stvarnosti, poznatijim kao svet duhova, preko posrednika šamana a suštinski aspekti šamanizma su: snažan osećaj individualizma, duboko poštovanje prirode i veza s prošlošću i precima.

U praksi šamanizma, kao interakciji sa svetom duhova, čiji je nosilac šaman, kroz manifestacioni trans on odlazi na putovanje u druge svetove: donji svet - svet duhova, gornji svet - svijet bogova, srednji svet - svet duhova zemlje. U turkijskim jezicima, reč šaman znači "onaj koji vidi jasno", "onaj koji vidi sve odgovore."

Upravo kod turkijskih naroda Srednje Azije šamanizam je vrlo dugo vremena, sve do XX veka, sačuvan u Ruskoj Republici Tuvi i kod altajskih narodi zapadnog i južnog Sibira.

Većina šamana u srednjoazijskim zemljama poput Kirgistana i Kazahstana, gde prevladava islam, smatra se predanim muslimanima, a obredi su im prožeti mističkim tradicijama sufizma, za razliku od Sibira i Mongolije, gde se šamanizam stopio s lokalnim budističkim tradicijama – u tolikoj meri da je često nemoguće reći gde prestaje jedno, a počinje drugo. Kirgizski čovek provodi šamanizam kroz čitav milenijum kao oblik istorijske svesti.

Ova tradicija vezana je za nomadski način života, zbog čega postoji i danas među narodima koji su ostali nomadi. Zato u šamanskoj religiji nema mnogo božanstava ili duhova plodnosti, već se pre poštuju božanstva lova. Ovakva religija je, dakle, sasvim suprotna starim religijama zemljoradničkih naroda. Oni su poštovali boginje-majke i boginje plodnosti (Ceres, Freja, Živa). Takođe, obredi zemljoradničkih naroda bili su tipični obredi prizivanja plodnosti. Pored toga što su sibirsko-altajski narodi poštovali božanstva lova, u njihovoj religiji postojao je i kult nebeskog oca. Najpoznatiji otac-nebo je Tengri, koga nalazimo u religiji tursko-altajskih naroda.

³ U bazi kulture Kazahstana i Kirgistana, umnogome i drugih tursko-altajskih naroda, jedna od najstarijih praksi ljudskog života je – nomadska, dok je jedno od prvih monoteističkih religijskih utemeljenja - Tengriism ili tengrizm (termin skovao francuski istraživač Jean-Paul Roux).

Tengriism zamenjuje ranije mnogobožačke turske religijske svetonazore - a bio je i religija Huna, Avara, evroazijski i ranih prehrišćanskih Mađara.

13 

Dušan Rakić

Religijski status “tengrijanisma” i sama etimologija pojma “tengrija” još uvek je kontraverzna. Ali, uprkos tome, neki naučnici su zaključili da se Tengriism temelji – kao vera, na obliku gotovih ontoloških koncepata (proučavanje jednog božanstva), na kozmologiji (koncepcija triju svjetova s mogućnostima međusobne komunikacije), kao i na mitologiji i demonizaciji iz XII-XIII veka.

Međutim, uputno je podrazumevati da izvorni Tengrianisam nije toliko religija koliko skup starih kozmološka ideja i mitoloških pojmova.

⁴ Epos o Manasu je oko 20 puta duži od Homerove Odiseje, a uključen je u popis remek dela nematerijalne kulturne baštine čovečanstva od strane UNESCO-a.

Savremeni teoretičari nisu postigli konsenzus o vremenitosti i poreklu eposa. Za pretpostaviti je da je njegov temelj povezan s događajima iz istorije Kirgiza u IX veku, dok B. Zhirmunsky veruje se da istorijski mizanscen epa u celini ispunjava kontestualne okolnosti XV-XVIII veka, iako u sebi samom sadržava više drevnih ideja.

U svakom slučaju, kratak sažetak pozadine priče i okosnica eposa je u sledećem: Manas je junak nadprirodnih snaga koji ujedinjuje četrdeset porodica Kirgistana protiv svojih neprijatelja Ujgura (Uyghers), kako bi izgradili državu Kirgiza, upravo u to vreme, u ranom IX veku, kada Ujgurska imperija odražava jednu od najvećih svetskih imperija središnje Azije, uključujući Kirgistan, ali i Mongoliju i područja Rusije i Kine.

Sa prodorom i svojevrsnim usvajanjem islama u XII veku Manas je prožet njegovim idealima, iako on nije izgubio svoju izvornu "paganske" snagu.

Temeljeno dakle na mnogim izveštajima, suštinsko je da se biografija Manas događanja vezuje uz razdoblje ranog feudalizma, od oko VI-X veka kada su se kirgiska plemena borila protiv spoljnih i unutarnjih neprijatelja a za uspostavljanje jedinstvene nezavisne države na području srednje Azije.

U širem smislu, sve u ovom raskošnom kirgistanskom epu može se promatrati kroz dve glavne regionalne epske škole – severne i južne. Ova podela ima određenu istorijsku opravdanost, budući da se nastanak i razvoj velikog epa na severu i jugu zemlje odvijao na različite načine i pod različitim društvenim uslovljenostima. Na severu, aktivni razvoj epa odvijao se u uslovima nomadskog načina života, preživelog do 20-tih godina XX veka, za razliku od juga gde dominira sedelački poljoprivredni načina života, gde tokom XVIII-XIX veka ep Manas gubi svoje značenje.

Manas ostaje moćan za odnose u Kirgistanu iz mnogo razloga. Savremeni Kirgistan još uvek vidi sebe kao podeljen u tih istih četrdeset plemena. Službena zastava republike sadržava sunce sa četrdeset zraka sa prikazom jurte, tradicionalne domaće arhitekture Kirgistana. Konfrontacije tokom krvave Tulip revolucije su se odvijale delimično i zato što je bilo uvreženo u mnjenju naroda da je tadašnji, a potom svrgnuti predsednik Askar Akajev preduboko protežirao svoje pleme u politici i opštem gospodarstvu na štetu drugih plemena.

⁵ Kagan - najviši naslov suverena u srednjovjekovnoj nomadskoj hijerarhiji.

14 

Dušan Rakić

Klasično doba nomadske civilizacije može se podeliti u tri razdoblja: 1. Hunsko (III vek p.n.e - V vek ...) - doba velike seobe naroda, kada je došlo do promene u političkoj karti Velike stepe i susednih područja (Kina, Indija, Evropa), stvaranje novih etno-kulturnih sredina.

2. Tursko (VI - XII vek nove ere ...) – Turkizacija centralno-azijskih stepa, Južni Sibir.

3. Mongolsko (XII - XIV vek) – sa vrhuncem u silovitoj snazi osvajačkih pohoda Džingiskana, čime se uspostavlja nova rezultanta - novi etnička i politički karta.

⁷ Кirgiski naziv za jurtu je «боз уй» – sivia kuća (серый дом).

Jurta je pokretano, kružno stanište napravljeno od rešetkastog savitljivog drveta vrbe, breze ili topole i prekriveno filcem (a filc je netkani materijal koji se dobija presovanjem vlakana životinjskog porekla, najčešće vune u nomadskim kulturama srednje Azije).

Bliska veza i paralela između figurativnog i konceptualnog modela svijeta i jurte može se vidjeti u njezinoj strukturi - baza jurte se sastoji od tri dela: 1. kerege -кереге (rešetkasta sklopiva zidna konstrukcija) 2. uuk / uyk - уук/уык (stubovi koji čine kupolu), 3. tyundyuk / shanyrak - тюндюк/шанырак (rešetkast krug na vrhu stubova kojim je kupola učvršćena") – kao što se, sa druge strane, filcana (войлочное) tkanina takođe sastoji od tri dela.

Tyundyuk kao centralni deo nomadske jurte i nosilac složene simbolike s jedne strane je granica između vrha i dna, a sa druge, granica između vanjskog i unutarnjeg prostora i sveta, otuda je tyundyuk počesto nazivan i "chengorak" - "vrata ka nebu". Na taj način, stanovnici jurte tyundyukom su povezani sa svetim nebeskim telima: Suncem, mesecom i zvezdama.

15 

Dušan Rakić

Istovremeno, u simbolici tyundyuka koji je kao kružni i najviši otvor jurte rešetkaste unutrašnje strukture (2 x 3 ukrštene drvene prečke) četiri spoljna polja rešetke označavaju četiri godišnja doba, a broj spoljnih rešetki (4 x 3) simboliše broj meseci u godini.

⁸ Glavna klasifikaciona svojstva ornamenta zasnivaju se na njegovom poreklu, svrsi i sadržaju i sve ornamentarne forme mogu se kombinovati u više skupina i vrsta: 1. Tehnički ornament. Pojavna forma ovog tipa ornamenta proizilazi iz same ljudske aktivnosti.

2. Simbolički ornament. Razumevanje porekla i razvoja simboličkog ornamenta olakšano je činjenicom da su dela dekorativne umetnosti po svojoj prirodi veoma slična simboličkim slikama, šta više, često same ornamentarne forme predstavljaju simbole ili sisteme simbola..

3. Geometrijski ornament. Postupno su tehnički i simbolički ornament u redukciji linija do granica generalizacije i pojednostavljivanja počeli formirati složenije kombinacije lišene specifičnog značenja. Tako je geometrijski ukras pokazao svoju opstojnost u različitim vremenima i kod različitih naroda.

4. Floralni ornament. Naporedo sa geometrijskim ornamentom, najčešći je omiljeni motiv, u nizu različitih zemalja.Vrlo je važna činjenica da cvetni ornament ima najveći potencijal u pogledu raznolikosti motiva koji se koriste.

5. Kaligrafski ornament. Sastoji se od pojedinačnih slova ili tekstualnih elemenata 6. Fantastični ornament. U osnovi ovog ornamenta su izmišljene slike, često simboličkog i mitološkog sadržaja. (U srednjem veku fantastični ornament bio je popularan zbog činjenice da je religija zabranjivala slike živih bića.)

7. Astralni ornament. Od reči "aster" – zvezda, proizašao iz kulta neba.

8. Pejzažni ornament. Veoma često se i danas koristi u proizvodnji tekstilnih proizvoda u Japanu i Kini.

9. Slikovni ornament. Može biti i realan a takodje i stiliziran ornament slike ptice, životinje i sličnih motiva - u određenoj meri je u blizini fantastičnog ornamenta.

10. Predmetni ornament. Poreklom je iz starog Rima a kasnije je bio široko korišten u doba renesanse, baroka, rokokoa, klasicizama.. Najčešći motivi predmetnog ornamenta su scene vojnog života, muzike ili pozorišnog života.

11. Antropomorfni ornament. Kao motive koristi muške i ženske stilizovane figure, ili pojedine delove tela čoveka.

........

16 