Kutch Special Issue

www.abplgroup.com

Kutch-15_A4 Temp 29/02/2012 16:47 Page 1

Rann of Kuchchh

Kuchchh

Little Rann of Kuchchh

Kutch Special_Page1-11_Layout 1 2/29/2012 9:51 PM Page 2

Kutch Special_Page1-11_Layout 1 2/29/2012 10:39 PM Page 3

કચ્છડો બારે માસ... ‘અસાંજો કચ્છ’ મતલબ કે આપણું કચ્છ. કચ્છ - નામ તો માિ અઢી અક્ષરનું છે, પણ કણસપટલ પર પિે કે આપણી નજર સામે અફાટ રણનું િશ્ય છવાઇ જાય. દમિો, સાચું કહું તો આ દૃશ્ય ઝાંઝવાના જળ જેવું છે. નયુ​ું આભાસી, અને કચ્છની અધૂરી ઓળખ જેવું. વાથતદવિા અલગ જ છે. કચ્છ એટલે માિ રણ નહીં, પણ ઐદતહાદસક, સામાદજક અને સાંથકૃદતક વારસાનો દિવેણી સંગમ. આ િ​િેશને ખાદસયતોની ખાણ પણ કહી શકાય. અદભનયના શહેનશાહ અદમતાભ બચ્ચન ગુજરાત ટુદરઝમની ટીવી દવજ્ઞાપનમાં કંઇ અમથતું નથી કહેતાઃ ‘કચ્છ નહીં િેખા તો કુછ નહીં િેખા.’ એક સમયે સૂકો, પછાત લેખાતો દજલ્લો હવે હયોસભયોસ અને ઔદ્યોદગક દવકાસથી ધમધમતો બન્યો છે તે સાચું, પરંતુ આ મલક ભૌગોદલક, ઐદતહાદસક, સામાદજક, સાંથકૃદતક વારસામાં તો સૈકાઓથી સમૃદ્ધ છે. દવદશષ્ટતાઓથી ભરેલા આ મલકનું અમૂલ્ય રત્ન જેવું માનવધન િેશદવિેશમાં દવદવધ ક્ષેિે ઝળહળી રહ્યું છે. અહીંની ખારેક જેટલી વખણાય, એટલો જ કચ્છી માિું પણ. બન્ને મધમીઠ્ઠા. આપણા દિટનમાં તો હજારો કચ્છી વસે છે, તમારે પણ એક યા બીજા સમયે તેમના સંપકકમાં આવવાનું બન્યું જ હશે તેથી દવશેષ નથી લખતો. વેપાર-વણજ, આદથસક ઉપાજસન અથષે િેશાટન કરનાર કચ્છી માિુઓ ભલે હજારો માઇલ િૂર િુદનયાના ખૂણે ખૂણે જઇને વથયા હોય, પરંતુ વતન સાથે મજબૂત નાતો જાળવ્યો છે. આ િ​િેશના લોકો જેમ રૂદપયા કમાઇ જાણે છે તેમ વાપરી પણ જાણે છે - પોતાના માટે પણ, અને સમાજ માટે પણ. મૂિીરોકાણ કરવાનું હોય કે સમાજસેવા, નજરમાં કચ્છિો તો હોય જ. ભારતભરમાં માથાિીઠ સરેરાશ સૌથી વધુ ફફક્થિ દિપોઝીટ કચ્છના ખોબા જેવિા બળદિયા, માધાપર જેવા ગામોની રાષ્ટ્રીયકૃત બેન્કોમાં જમા છે. હવે દસક્કાની બીજી બાજુ જોઇએ. કચ્છમાં િર વષષે શ્રી દબિ​િા સવોસિય ટ્રથટ દ્વારા યોજાતા મેદિકલ કેમ્પમાં હજારો િ​િદીઓની સારવાર અને સજસરી દવનામૂલ્યે કે રાહત િરે થાય છે. િેશ-દવિેશના ટોચના તબીબી દનષ્ણાતોને આ કેમ્પમાં તેિાવવામાં આવે છે. આ વાત થઇ કચ્છીઓની દિલેરીની. પણ તેમની ખુમારી’ય ઊિીને આંખે વળગે તેવી. ૨૦૦૧માં દવનાશક ભૂકંપે ગુજરાતને ધમરોળ્યું. કચ્છ તો ઉપરતળે થઇ ગયું હતું. ભૂકંપનું કેન્દ્રદબંિુ જ અહીં હતું. ઘણા ગામ હતા, નહોતા થઇ ગયા. ભૂકંપગ્રથતો માટે માિ િેશમાંથી જ નહીં, દવશ્વભરમાંથી રાહતસહાયનો ધોધ વહ્યો. આવા સમયે અસરગ્રથતોમાં રાહતસામગ્રી માટે પિાપિી થાય, પણ માથે આભ અને નીચે જમીન જેવી સ્થથદત છતાં કચ્છીઓનો એક જ સૂર હતો - પહેલા બીજા જરૂરતમંિોને આપો, અમે તો (સંજોગો સામે) લિી લેશું. કચ્છીઓ માિ સંજોગો સામે લડ્યાં જ નહીં, તેને મા’ત પણ આપી. ફફદનક્સ પંખીની જેમ રાખમાંથી બેઠાં થયાં. ભૂકંપના કાટમાળમાંથી દવકાસની સીિી બનાવી. અને ભૂકંપને િસકો પૂરો થતાં સુધીમાં તો અગાઉ કરતાં પણ વધુ મજબૂત, સમૃદ્ધ થઇને ઉભયાસ. આજે દવશ્વના અનેક ભૂકંપગ્રથત િેશો માટે કચ્છ દવકાસ મોિેલ બની રહ્યું છે. આમાં સરકારનો, વહીવટી તંિનો, સંથથાઓનો સહયોગ હશે તે કબૂલ, પરંતુ કુિરતે વેરેલા દવનાશમાંથી બેઠા થવા હૈયે હામ પણ હોવી જોઇએને? કચ્છીઓ પાસે વજ્ર જેવી છાતી છે એમ કહી શકો. આફત કુિરતી હોય કે, માનવસદજસત, તેમણે ટક્કર ઝીલી છે. ૧૯૭૧ના ભારત-પાફકથતાન યુદ્ધનો િસંગ તો ઇદતહાસના પાનમાં નોંધાયેલો છે. પાફકથતાની સેનાએ કરેલા બોમ્બમારામાં ભુજમાં એરફોસસના રન-વેને ભારે નુકસાન થયું હતું. એરફોસસને રન-વેના સમારકામ માટે માણસો મળતા નહોતા. તત્કાલીન કલેક્ટર એન. ગોપાલથવામીએ (જેઓ બાિમાં િેશના ચીફ ઇલેકશન કદમશનર પિેથી દનવૃત્ત થયા હતા) લોકોનો www.abplgroup.com

સહકાર માંગ્યો. કલાકમાં ૨૦૦ જેટલા માણસો પહોંચી ગયા - જેમાં ૧૫૦ તો બહેનો હતી! ચાર દિવસ કામ ચાલ્યું. વચ્ચે વચ્ચે ખતરાની સાયરન વાગે ત્યારે બધા ભોંય-સરખા સૂઇ જાય. ઉઠીને ફરી કામે વળગે. સમારકામ પૂરું થયે ઇંદિયન એરફોસસ પૂરી તાકાતથી િુશ્મન િેશ પર ફરી વળ્યું, અને પછીનો ઇદતહાસ તો સહુ જાણે છે. ૧૯૭૩-૭૪માં કચ્છ પર િુષ્કાળના ઓળા ઉતયાસ હતા. મુંબઇવાસી કચ્છીઓએ વતનમાં સહાયનો ધોધ વહાવ્યો હતો. કચ્છીઓના વતનિેમ, દહંમત, દિલેરી, ખુમારીના તો એક કરતા અનેક ઉિાહરણ નોંધાયેલા છે. શાંત દમજાજ અને કોમી એખલાસ તો જાણે લોકોની રગ રગમાં વહે. આ મલકના માણસ માયાળુ પણ એટલા. આથી જ તો િર વષષે ગુલાબી ચાંચવાળા હજારો સુરખાબ (પેદલકન) સેંકિો માઇલનું અંતર કાપીને મહેમાનગદત માણવા અહીં ઉતરી પિતા હશે ને?! એક કરતાં અનેક દવદવધતા, ખૂબીઓ ધરાવતાં આ મલકની મુલાકાતે ક્યારે જવું જોઇએ? જવાબમાં તો આ લોકોદિ જ ટાંકવી પિે... શિયાળે સોરઠ ભલો, ઉનાળે ગુજરાત, વરસે તો વાગડ ભલો ને કચ્છડો બારે માસ કચ્છ અને તેના માિુઓની રસિ​િ માદહતી તમને આ દવશેષાંકમાં વાંચવા મળશે. સમગ્ર આયોજનને સુપેરે પાર પાિવા માટે સહયોગ આપનાર લેખકો, તસવીરકારો અને દવજ્ઞાપનિાતાઓનો હાદિસક આભાર. આ દવશેષાંકમાં અમિાવાિ તથા લંિનના કાયાસલયના સાથીઓએ, સદવશેષ એિવસટાઈઝીંગ મેનેજર નમ્રતા પંડ્યા અને બ્યુરો ચીફ નીલેશ પરમારનું સંગીન અનુિાન નોંધપાિ રહ્યું છે. આપના દિય સમાચાર સાપ્તાદહકો ‘ગુજરાત સમાચાર’-‘એશિયન વોઇસ’ દવિેશવાસી ભારતીયોનો વતન સાથેનો નાતો વધુને વધુ મજબૂત બનાવવામાં સિા સદિય યોગિાન આપતા રહ્યા છે. ‘અસાંજો કચ્છ’ આમાં એક ઉમેરણ છે... અથતુ... સીબી પટેલ િકાશક-તંિી Gujarat Samachar | Asian Voice | 2012

3

Kutch Special_Page1-11_Layout 1 2/29/2012 10:17 PM Page 4

હમીરસર તળાવ

કચ્છ એટલે કે કચ્છ, કચ્છી, કચ્છીયત • માકકંડ દવે

‘શિયાળે સોરઠ ભલો ને ઉનાળે ગુજરાત, વરસાદે વાગડ ભલો ને મુંજો કચ્છડો બારો માસ...!’ જ્યાં કદી િૂરજ આથમિો નથી િેવો દેશ િે યુનાઈટેડ કકંગ્ડમ. આવા મહાન િામ્રાજ્યવાદી દેશનું પ્રતિતિ​િ શૈક્ષતણક િંતથા િે ઓક્િફડડ યુતનવતિાટી. આ યુતનવતિાટીમાં કચ્છ-ગુજરાિ-તહંદુતિાનનો એક જવાંમદા દેશપ્રેમી તવદ્યાથથી અભ્યાિ કરે. એવામાં આ જગપ્રતિદ્ધ િંતથાની મુલાકાિે ઈંગ્લેન્ડના િે િમયના વડા પ્રધાન તમતટર ગ્લેડ્તટન આવ્યા અને મુલાકાિ દરતમયાન અત્યંિ અતભમાનપૂવાક કચ્છના આ દેશપ્રેમી યુવાન તવદ્યાથથીને િવાલ કયોા, ‘કેમ...! અમારા અંગ્રેજોના શાિનમાં ભારિના લોકો અત્યંિ િુખી છે ને?’ િામ્રાજ્યવાદને પોષિા, ગુલામીને મજબૂિ કરિા, આવા અણગમિા િવાલને િાંભળી કચ્છના આ દેશપ્રેમી જવાનનું લોહી ઊકળી ઊઠ્યું, અને ઈંગ્લેન્ડના વડા પ્રધાન તમતટર ગ્લેડ્તટનને વળિો િણિણિો જવાબ આપી દીધો, ‘યિ, િર...! અમારા કેટલાક રાજાઓ અને નવાબોના જુલમથી અમને છૂટકારો અવશ્ય મળ્યો છે, પરંિુ િેઓ અમારા પેટ પર લાિ ક્યારેય મારિા ન હિા. જ્યારે આપ અમારું િવાતવ ધન, આપના દેશમાં ઢિડી લાવો છો અને આપના શાિનમાં અમારી પ્રજા ભૂખે મરે છે.’ તિતટશ િામ્રાજ્યના િવોાચ્ચ પદાતિન વ્યતિને િે જ િમયે િેના મોઢાં પર િત્ય બાબિ િાફિાફ િુણાવી દઈ, િેમના અતભમાનના લીરેલીરા ઊડાડિો આ જવાબ આપનાર જવાંમદા હિા, માંડવી-કચ્છ ખાિે આઠમી ઓક્ટોબર, ૧૮૫૭ના રોજ જન્મેલા આપણા દેશના િંતકૃિના પ્રકાંડ પંતડિ તવાિંત્ર્યિેનાની આદરણીય શ્યામજી કૃષ્ણવમા​ા. ‘કચ્છડો ખેલે ખલક મે જીં મહાસાગર મેં મચ્છ, જત શહકડો કચ્છી વસે ઉત ડીંવાડીં કચ્છ.’

- દુલેરાય કારાણી ઉપર વણાવેલા પ્રિંગને િાથાક કરિા હોય િેમ પૂજ્ય મહાત્મા ગાંધીજીએ કચ્છ મુલાકાિ દરતમયાન િે િમયના રાજવી ખેંગારજી િાથે થયેલી કેટલીક ગેરિમજની તપષ્ટિા કરિાં, ‘કચ્છ, કચ્છી, કચ્છીયિ’ તવષયક નોંધેલા તવચારો પણ કચ્છનું કાયમી ગૌરવ તથાતપિ કરનારા છે. તવિંત્ર ભારિની કેન્દ્ર િરકાર િારા નોવવે દેશના પ્રથમ એલચી િરીકે નીમાયેલા િથા કચ્છ

4

Gujarat Samachar | Asian Voice | 2012

પ્રદેશના અંતિમ રાજવી શ્રી મદનતિંહજીએ િેઓના ‘વિનનો વાિા​ાલાપ’ નામના તમરણયાત્રા પુતિકમાં નોંધ્યું છે કે ૨૧ ઓક્ટોબર, ૧૯૨૫ના રોજ પૂજ્ય મહાત્મા ગાંધીબાપુનું કચ્છમાં આગમન થયું હિું. મારા દાદા કચ્છના મહારાવ શ્રી ખેંગારજી િાથેની પૂ. બાપુની રૂબરૂ મુલાકાિ થઈ હિી િથા િેના પ્રભાવરૂપે પૂ. બાપુએ પોિાના વડપણ હેઠળ પ્રગટ થિા િાપ્તાતહક ‘નવજીવન’ના ૧૫ નવેમ્બર, ૧૯૨૫ના અંકમાં કચ્છની મુલાકાિ અંગે િંિોષ વ્યિ કરિાં જણાવ્યું હિું કે, ‘કચ્છની મુલાકાિને હું મારી તજંદગીનો એક કકંમિી અનુભવ ગણું છું. કચ્છના મારા પ્રવાિને કારણે મને આજે ખુશાલી તિવાય બીજી લાગણી જ નથી. મારે માટે આનંદની વાિ હિી કે, કચ્છી ભાઈઓની પાિેથી મને મારા કાયોામાં ઉદાર તદલથી મદદ મળેલી છે.’ આમ, આપણી ગરવી ગુજરાિના ગૌરવવંિા ઈતિહાિનો એક અણમોલ અનંિ અધ્યાય એટલે કચ્છ પ્રદેશ. િે જ પ્રકારે ગુજરાિની પ્રજાની કોઠાડાહ્યાગીરીનો અનંિ ખમીરવંિો પયા​ાય િે કચ્છી પ્રજાજન...!

કચ્છ એટલે કે...! ‘કચ્છ’ શબ્દનો િંતકૃિમાં અથા બેટ થાય છે. આશરે ૬૦૦ કરોડ વષા અગાઉ પૃથ્વીની ઉત્પતિ થઈ, ત્યારબાદ આશરે ૧૮ કરોડ વષા પહેલાં કચ્છની જમીન પણ દતરયાની બહાર આવવાની શરૂ થઈ. શરૂઆિમાં કચ્છનો મુખ્ય ભૂ-ભાગ અને ત્યારબાદ કેટલાક ટાપુઓ બહાર આવ્યા. અંિે આશરે ૫૦૦૦ વષા પૂવવે, વિામાન કચ્છનો તવતિાર અસ્તિત્વમાં આવ્યો. કચ્છની િંતકૃતિ અને િદીઓ પુરાણી છે. કચ્છના પુરાિન ઉત્ખનન દરતમયાન મળી આવેલા આલેખ િારા તવશ્વાિપાત્ર અનુમાન થયેલ છે કે, ઈિવી િનના આરંભ (ઈ.િ. ૭૮) આિપાિની ગ્રીિ િરફથી આવેલી એક પ્રજા ‘શક’ િારા પ્રચતલિ કરેલો ‘શાતલવાહન’ રાજાના નામનો ગણાિો એક શક િંવત્િર (ભારિના રાષ્ટ્રીય િંવિ િરીકે તવીકૃિ પ્રચતલિ) જે િે િમયના ક્ષેત્રપોના કચ્છમાંથી મળી આવેલા લેખોના આધારે થયો હિો. આ બાબિને કચ્છ પ્રદેશ માટે ભારિીય ઈતિહાિ અને ભારિીય િંતકૃતિમાં િેનું અતિ​િીય પ્રદાન ગણાય છે. જોકે, કચ્છમાં તવક્રમ િંવિનો પ્રિાર, ખાિ કરીને િોલંકીઓના શાિનકાળ દરતમયાન થયો. જેની તવશેષિા એ છે કે કચ્છી તવક્રમ િંવિનું નવું વષા અષાઢાતદ ગણાય છે, િથા િે ગુજરાિના અન્ય તવતિારો કરિાં ચાર માિ વહેલું શરૂ થાય છે. www.abplgroup.com

Kutch Special_Page1-11_Layout 1 2/29/2012 7:27 PM Page 5

Kutch Special_Page1-11_Layout 1 2/29/2012 10:20 PM Page 6

ડુંગરશીભાઈ, નારાયણજીભાઈ ઠક્કર, પૃથ્વીરાજભાઈ આશર, મગનભાઈ વોરા, માધવજીભાઈ ઠક્કર જેવા મહાનુભાવોએ માત્ર અઢાર વષષથી ચાલીસ વષષની વયે, ઉમંગભેર ભાગ લીધો હતો. આ ઉપરાંત પૂ. બાપુની સવવનય કાનૂનભંગ લડતમાં (સન ૧૯૩૦) મુંબઈ ખાતે આઝાદ મેદાનમાં અંગ્રેજ સરકારે કરેલા કાવતલ ગોળીબારમાં, મૂળે ખોંભડી (તાલુકો નખત્રાણા)ના યુવાન વીર વવઠ્ઠલદાસ વલ્લભદાસ ચંદન શહીદીને વયાષ અને મુંબઈ ખાતે િથમ શહીદનું બહુમાન પામ્યા હતા. આ જ િકારે, આઝાદીની ચળવળ, ‘અંગ્રેજો પાછા જાવ’ તથા ‘કરેંગે યા મરેંગે’ દરવમયાન, ૨૨ ઓક્ટોબર, ૧૯૨૬ના રોજ કચ્છી િજાકીય પવરષદની લથાપના કરવામાં આવી હતી. આ ચળવળમાં ભિેશ્વર (તાલુકો મુંિા) કચ્છના કચ્છી લવાતંત્ર્યસેનાની યુસુફ મહેરઅલીને ચળવળમાં ભાગ લેવા બદલ જેલવાસ થયો હતો. મૂલ્યવનષ્ઠ ગાંધીવાદી નેતા માવજીભાઈ વેદે, વગજુભાઈ બધેકા, રતુભાઈ અદાણી, ઈલમાઈલ નાગોરી, કામસશાહ દદષ, જાહેરજીવનના આદરવંતા અગ્રણી ગુલાબશંકર ધોળકકયા જેવા ભારતના લવાતંત્ર્ય પૂવવે લગભગ ૪૦૦ વષષ સુધી એક જ રાજવી પવરવાર જાડેજા કૂળની કચ્છ પર આણ િવતષમાન હતી, તેમ કહી શકાય. આખરે ગુજરાતના પનોતા પુત્ર સરદાર વલ્લભભાઈ કુશળ િયાસને કારણે કચ્છ પહેલી જૂન, ૧૯૪૮ના વદવસે કેન્િ સરકારના ભાગ તરીકે વહંદ સંઘ રાજ્યમાં લવેચ્છાએ જોડાઈ ગયું. જોકે, કચ્છમાં વરુણ દેવની ઓછી તથા અવનયવમત કૃપા (ફક્ત પંદરથી પચ્ચીસ ઈંચ) અને તેથી જ કાયમ દુષ્કાળ જેવી ત્લથવતને કારણે આ રાજવીઓનું શાસન પણ લોખંડના ચણા ચાવવા જેવું કઠીન રહ્યું હતું. કદાચ, આવી કઠીન ભૌગોવલક પવરત્લથવતએ - લવાતંત્ર્ય પૂવવેથી - જ કચ્છી િજાજનને ખડતલ, સાહસી, સેવાભાવી તથા માણસાઈથી હયોષભયોષ બનવામાં મદદ કરી! કુંદનલાલ ધોળકકયાના પુલતક ‘શ્રુવત અને લમૃવત’ િમાણે કચ્છમાં લથાવનક લવરાજ્યની સંલથાઓનો ઉદય ઈસવી સન ૧૮૭૧માં થયો હતો તથા તેની િથમ બંધારણીય ચૂંટણી ૧૯૪૫માં યોજાઈ. જેમાં ભૂજ, અંજાર, મુંિા, માંડવી, ભચાઉ, રાપર અને જખૌ એમ કુલ સાત નગરસભાની રચના કરવામાં આવી. સન ૧૯૪૭માં લવાતંત્ર્યિાવિ બાદ કચ્છને ‘ક’ વગષ (CCLASS)ના રાજ્યનો દરજ્જો અપાયો. સન ૧૯૫૦માં ભૂજ, માંડવી, અંજાર અને મુંિાને મ્યુવનવસપલ કોપોષરેશનનો દરજ્જો આપીને પુખ્ત મતાવધકારના ધોરણે િથમ ચૂંટણી કરવામાં આવી. સન ૧૯૫૬ની પહેલી નવેમ્બરે, કચ્છને મુંબઈ રાજ્યમાં ભેળવી દેવાયું તથા વિભાષી મુંબઈ રાજ્યની રચના થઈ. જોકે ફક્ત આશરે અઢી વષષ બાદ ફરીથી, સન ૧૯૬૦ની પહેલી મેના રોજ મુંબઈ રાજ્યનું વવભાજન થયું અને કચ્છને ગુજરાત રાજ્યમાં એક વજલ્લા તરીકે સમાવી લેવામાં આવ્યું. હાલ કચ્છ વજલ્લામાં ભુજ, માંડવી, મુંિા, અંજાર, ભચાઉ, રાપર, ગાંધીધામ, નખત્રાણા, અબડાસા તથા લખપત મળીને કુલ ૧૦ તાલુકા છે. જેમાં કુલ સાત નગરપાવલકા, ૧૪૯ તાલુકા પંચાયત તથા ૬૧૩ ગ્રામ પંચાયતના કુશળ વહીવટ િારા કચ્છનો સતત વવકાસ રહ્યો છે.

ભારતના મવાતંત્ર્ય સંગ્રામના કચ્છી લડવૈયા વમત્રો, દેશની આઝાદીના જંગમાં પણ કચ્છી માડુએ ક્યારેય પાછી પાની કરી ન હતી. પૂજ્ય ગાંધીબાપુની (૧૨ માચષથી ૫ એવિલ, ૧૯૩૦) ઐવતહાવસક દાંડીકૂચમાં જયંવતભાઈ પારેખ, જેઠાલાલ રૂપારેલ, શ્યામજી કૃષ્ણવમા​ા મમારક

કચ્છી ભૂંગા

મહાનુભાવોની સાથે કદમ સે કદમ વમલાવીને સાહવસક કચ્છ મવહલાઓ જેમ કે રમીબહેન રણછોડદાસ, મોતીબહેન મુળજીભાઈ વકીલ, જ્યોયસનાબહેન ફૂલશંકર પટ્ટલી, બાબીબહેન મૂળજીભાઈ દયાળ ઉપરાંત મુવિકાબહેન અંજાવરયા, ગોદાવરીબહેન ઠક્કર જેવી અનેક સાહવસક દેશિેમી કચ્છી નારી પણ લવાતંત્ર્ય સંગ્રામમાં જોડાઈ હતી. આ ઉપરાંત ઘણા કચ્છી પત્રકાર વમત્રો જેમ કે, દયારામ દેપાળા (‘કચ્છી સમાચાર’ - ‘કચ્છી ઢોલ’), ચત્રભૂજ ભટ્ટ (‘કચ્છી’), રવજીભાઈ શાહ (‘કચ્છ કેસરી’), િાણલાલ શાહ (‘જાગૃત કચ્છ’) તથા છગનલાલ મહેતા (‘કચ્છ વતષમાન’) એ પણ લવાતંત્ર્યની ચળવળમાં તેજાબી કલમના માધ્યમથી સહકાર અપપીને દેશને ગુલામીમુક્ત કરાવવામાં વસંહફાળો આપ્યો તે કેમેય વવસારાય તેમ નથી જ નથી. અત્રે એ પણ નોંધનીય છે કે, આઝાદી બાદ જન્મેલી આધુવનક પેઢી િારા પોતાના બંધારણીય હક્ક માટે ઝઝૂમવાનું, ભ્રષ્ટાચાર નાબૂદી, સામાવજક કુવરવાજ સામે લડવાનું તથા સમાજના વવકાસને રૂંધતા પવરબળોને માત કરવાનું વલણ, વતષમાન સમયમાં પણ જારી છે, જે ખરેખર િશંસાને પાત્ર છે.

કચ્છ એટલે કે ગુજરાતી અસ્મમતાનું કાયમી સરનામું કચ્છ એટલે કે સમૃવિ, સામથ્યષ, હલતકલા તથા સાવહત્યયક રવસકતાનો િદેશ અને કચ્છી માડુ એટલે કે વીરતા, વ્યવલથા, નૈવતકતા, મુયસદ્દીગીરીનો અદભૂત સમન્વય...! કચ્છના આવહર, રબારી, રાજપૂત, જત, સોઢા, બન્નીયારો જેવી વવવવધ કોમની આગવી શૈલીની હલતકલાની વાત જ શી કરવી...! કચ્છના મોચીભરત, બન્નીભરત, મહાજનભરત, આવહરભરત, કણબીભરત, રબારીભરતની શૈલીમાં સાંકળી, આંટીઆટા લપેટા, ટાંકા, આભલાની કલા જગવવખ્યાત છે. બન્નીની મુત્લલમ બહેનોના કુશળ હાથે સજષન પામેલી, જીવંત પશુપક્ષીઓની હલતભરત કલાકૃવતઓ કોઈ કુશળ વશલ્પીના ટાંકણામાંથી સજાષયેલા અદભૂત િવતમા સમાન દીપી ઊઠે છે. આ ઉપરાંત લોકજીવનમાં રોજેરોજની ઉપયોગી એવી ગૃહ સજાવટની કલાકૃવતઓ, ગૃહ વપરાશ માટે રાચરચીલાં તથા વલત્ર કે આભૂષણ વનમાષણમાં કચ્છને વવવશષ્ટ કલાનું ઈશ્વરી

6

Gujarat Samachar | Asian Voice | 2012

www.abplgroup.com

Jay Sam_A4 Temp 29/02/2012 16:27 Page 1

­JAYSAM­CONTRACTORS­LIMITED Retail­&­High-end­Residential­Fitout­Contractors.

& JAYSAM­DEVELOPMENTS­LIMITED Residential­&­Commercial­Developers.

10a Oxford Road | Wealdstone | Middlesex | HA3 7RG Tel: 020 8861 2899 | Fax: 020 8861 2363 | Email: enquiries@jaysam.co.uk www.jaysam.co.uk

Kutch Special_Page1-11_Layout 1 2/29/2012 10:21 PM Page 8

માંડવી બીચ

વરદાન પ્રાિ થયેલું છે. શહેરીજીવનના કોલાહલથી દૂર કચ્છના અંતશરયાળ ગામડાંઓના શાંત અને શનતાંત સયયાયમાના િળાંહળાં નૂરને, અનેક પ્રકારના ભાતીગળ રંગોમાં ઢાળીને, શનરાંતની કોમલતા અને હાથની કુશળતાના સંગમ દ્વારા જે કચ્છની કલાકૃશતઓ શનશમિત થાય છે તેનું કેટલીક પસંદગીની પંશિમાં વણિન કરવું અશક્ય છે...! સન ૧૯૬૯માં કચ્છના ભુજોડી ગામે કચ્છની કળાના સમથિન કાજે ‘શ્રુજન’ નામની બળુકી સંજથાના જથાપક ચંદાબહેન શ્રોફ કહે છે કે, ‘આવતીકાલના શવચારે હવે ‘શ્રુજન’ સંજથા કચ્છના ભરતકામના ઉયકૃષ્ટ નમૂનાઓનું એક મ્યુશિયમ શનમાિણ કરી રહી છે, જેનું નામ ‘લીશવંગ એન્ડ લશનિંગ શડિાઈન સેન્ટર’ છે. કદાચ નવી પેઢીને આ સંગ્રહજથાન શનહાળીને પ્રેરણા મળે અને આ કલા ક્યારેય જથશગતતાને ન પામે...!’ ટૂંકમાં, પોતાની લોકભરત, લીંપણકળા, ટેરાકોટા કુંભકારી, શચત્રકલા, શશલ્પકલા તથા લુહારી-સુથારીકામના સુભગ સમન્વય દ્વારા રચાયેલા અવાઢ, શરા, ટેકણ, િરૂખા, કલાયમક બારી-બારણાં, છંદાવેલ-કુંભ-હાથી ઘોડા કોતરેલી બારસાખ, ઉપરાંત અમર સાશહયય રચનાઓ, સંગીત, સંજકૃશત તથા અનેકશવિ વ્યવસાયથી દેશ-શવદેશમાં સમગ્ર કચ્છ પંથક સશહત, ગુજરાત તથા ભારતનો ડંકો વગારનાર કચ્છી ભાઈ-બહેનો અનેકાનેક સરપાવના અશિકારી છે.

હારમાળાનું નૈસશગિક સૌંદયિ બક્ષ્યું છે...! અદભૂત કોતરણીથી શોભતું કેરાનું શશવમંશદર, હબાય ડુગ ં ર પાસે અજંતાના શશલ્પોની પ્રશતકૃશત સમાન સૂયમિ શં દર, કોટાયનું શશવમંશદર, કંથકોટનું જથાપયય, પુઅ ં રેશ્વરનું શશવમંશદર, સોળથંભી મસ્જજદ (ભદ્રેશ્વર) ઉપરાંત નારાયણ સરોવર, કોટેશ્વર, માતાનો મઢ, જેસલ-તોરલની સમાશિ, કેરા મંશદર, હાજીપીર, ભદ્રેશ્વર વસઈ જૈન તીથિ​િામ, હમીરસર તળાવ, કચ્છ મ્યુશિયમ, આયના મહેલ, ભૂશજયો કકલ્લો, દોલત પરના શશલાલેખ, િીણોિર, ભૂજની લખપતજીની કલાયમક છતરડી, ભુવડ શશવમંશદર, અબડાસાપંચતીથથી, મહમદ પન્નીની મસ્જજદ, બન્નીનું પક્ષી અભયારણ્ય, નાનુ-ં મોટું રણ - રણોયસવ જેવા અનેક જોવા-માણવા લાયક જથળોના આકષિણે કારણે પ્રવાસન ક્ષેત્રે પણ કચ્છની િરતી પ્રકૃશતપ્રેમી પ્રવાસીઓથી સદૈવ િમિમતી રહે છે. જાણીતા ઈશતહાસકાર લેખ ક દોલત ભટ્ટના મત અનુસાર, ‘ઈશતહાસ અંકકત કચ્છની કસુબ ં લ િરતીએ અનેક આક્રમણો ખાળ્યાં અને ટાળ્યાં છે. જવાંમદથી અને સમપિણ આ િરતીની આગવી ઓળખ છે.’

કચ્છ એટલે કે, સાદિત્ય-સંગીતની સિા વિેતી સરવાણી કચ્છના રાજવી ઈશતહાસ પ્રમાણે માજી રાજવી મહારાવ પહેલાથી માંડીને અંશતમ શાસક રાજવી મદનશસંહજી સુિીના રાજવીઓએ કચ્છમાં સાશહયયસંગીત-શશલ્પકાલાથી જગતને હંમેશા પોષ્યું અને પોરજયું હતું, તેમ ઈશતહાસકાર નોંિે છે. જવ. કશવ જીવરાજ અજરામર ગોર દ્વારા પ્રકાશશત ‘ગુજરાતી’ સાિાશહકના સન ૧૯૧૧ના દીપોયસવી અંકમાં કચ્છના રાજવી મહારાવ લખપતજીની સાશહસ્યયક કૃશતઓની ચચાિ કરીને, આ સાશહયય પ્રેમી રાજવીના સાશહયયપ્રેમની સાચી ઓળખ સમગ્ર પ્રજાજનોને પ્રકાશકે કરાવી હતી. આવા સાશહયયરશસક રાજવીઓની છત્રછાયાને કારણે જ, ખીમજી હીરજી કાયાણી (કચ્છાશિપશત પ્રયયે શવજ્ઞશિ-પુજતક), ચત્રભુજ ભટ્ટ, કાંશતપ્રસાદ અંતાણી, ગોકુળદાસ ખીમજી, ગુલાબશંકર િોળકકયા, રશસકલાલ જોષી, જમનાદાસ ગાંિી, પ્રાણલાલ મહેતા, સંત દેવાસાહેબ, સંત શબહારી દાસજી, સંત ઈશ્વરરામ, કશવ કેશવજી, કશવ રાઘવજી, કશવ શનરંજનજી, પ્રશસદ્ધ નવલકથાકાર નારાયણ શવસતજી, સંગીતકાર પંશડત પશરમલજી, શસંિી ભાઈશ્રી પ્રતાપજી જેવા અનેક શવદ્વાન સાશહયયકાર મહાનુભવોએ, અણમોલ સાશહયય-સંગીત-સયસંગ દ્વારા, કચ્છી માડુ કાજે, કમિ-િમિની અનેરી કેડીઓ કંડારીને કચ્છની િરતીનો શવશ્વમાં ડંકો વગાડ્યો.

કચ્છ એટલે કે પ્રવાસનનું અણમોલ નજરાણું આમ જુઓ તો કુદરત પણ જાણે કસોટી કરતી હોય તેમ આ શવજતારમાં આવેલા, ૧૬ જૂન, ૧૮૧૯ના પ્રથમ કારમા ભૂકંપ, જેણે શસંિુ નદીને પાકકજતાન બાજુ વાળી દીિી હતી, સન ૧૯૫૬ની ૨૧ જુલાઈના બીજા ભૂકંપ તથા ૨૦૦૧ની ૨૬મી જાન્યુઆરીએ આવેલા ત્રીજા ભયાનક ભૂકંપના આઘાત છતાં ઈશ્વરે પણ કચ્છની ખમીરવંતી સંજકૃશતનું સન્માન કરવા કાજે, કચ્છને જપાની સમુરાઈ યોદ્ધાઓની માફક નવું જ જોમ બક્ષીને નવેસરથી આ આઘાતને અવસરમાં પલટાવવાનું સામર્યિ બક્ષ્યું છે. કદાચ આથી જ ઈશ્વરે, કચ્છના િોળાવીરા ખાતે સ્જથત, આશરે પાંચ હજાર વષિ પુરાણી હડપ્પન સંજકૃશતના અવશેષને ઊની આંચ પણ આવવા નથી દીિી. જી હા... તે પ્રાચીન અવશેષ આજે પણ અડીખમ ટકી શકાય છે. જગશવખ્યાત આકકિટેટ ડેશવડ કાડોિસના મત અનુસાર, િોળાવીરાના જથાપયય તેની સ્જથશતજથાપિાના ગુણને કારણે ભયાનક ભૂકંપનો સામનો કરી શક્યા છે. આવી જ સ્જથશતજથાપિા પ્રેમાળ કચ્છી માડુઓમાં પણ જોવા મળે છે. કચ્છમાં અનેક વષોિના વસવાટ બાદ, સરકારી સેવામાંથી શનવૃત્ત થયેલા આપણા પ્યારા ગિલ સમ્રાટ આદરણીય અમૃત ‘ઘાયલ’ પોતાની આગવી શૈલીમાં કચ્છ પ્રેમ વ્યિ કરે છે કે... ‘ભાભરું તોય ભીંજવે ભાવે, દમઠ્ઠી બોલી બોલતું આવે, તાણ કરીને જાય રે તાણી, વાિ રે ભાઈ કચ્છનું પાણી...!’ આમેય, કચ્છની મહેમાનગશત બાબતે કચ્છી માડુ દ્વારા સંજકૃતના ‘સમયવં કરોશત સા સંજકૃશત’ સૂત્રને બરાબર આયમસાત કયુિં હોય તેમ ભાસે છે. તેથી જ કચ્છની અનેક ભૌગોશલક અક્ષમતા હોવા છતાં ભગવાને કચ્છને છુટ્ટા હાથે કુદરતી ખાણ-ખનીજ, નાનું મોટું રણ તથા નાના ડુંગરની

8

Gujarat Samachar | Asian Voice | 2012

કોટેશ્વર મંદિર

કચ્છના સુપ્રશસદ્ધ વાતાિકાર જયંત ખત્રી (૧૯૦૯-૧૯૬૮), અનેક પુજતકોના રચશયતા તથા પંશડત નહેરુજીના સમયે કેન્દ્રના આયોજન પ્રિાન કે.ટી. શાહ (૧૮૮૮-૧૯૫૩)ના જીવનચશરત્ર દ્વારા, કચ્છના પનોતા પુત્રોનો પશરચય મળી રહે છે. આ અંગે વિુ શવગતે, ડો. ગોવિ​િન વમાિ અને ડો. ભાવનાબહેન મહેતા રશચત ‘કચ્છના જ્યોશતિ​િરો’ નામક પુજતકમાં લોકકથાઓના નાયક લાખો ફૂલાણી, દાનવંતા જગડુશા, વીર સાિક ઘોરમનાથ, વૈજ્ઞાશનક જયકૃષ્ણ ઈન્દ્રજી, સંજકૃતના પ્રકાંડ પંશડત ક્રાંશતવીર શ્યામજી કૃષ્ણ વમાિ, ગુજરાતી સાશહયયનું આદરણીય નામ હાજી મહમ્મદ અલ્લારશખયા ઉપરાંત સંત મેકરણદાદા, મહારાવ લખપતજી, રામશસંહ માલમ, ફતેહમામદ જમાદાર, સુંદરજી સોદાગર જેવા કચ્છના શવરલ વ્યશિયવનાં અદભૂત રેખાશચત્ર આલેખાયાં છે. કચ્છ પ્રદેશના કુલ ૪૫,૬૫૨ ચો.કક.મી.ના કચ્છ શવજતારમાં આશરે ૧૭ લાખ જેટલી વજતીમાં બાવન ટકા સાક્ષરતા સાથે કચ્છ શજલ્લાના દસ www.abplgroup.com

Kutch Special_Page1-11_Layout 1 2/29/2012 7:27 PM Page 9

08 6

#

@>>? 0 4 9 0 A 0 1 # 1 A 0 0*0 08 2 0 0 0 2" * 8 1 -1 %5 + 0 6 1 82 5B$ 5 1 8 1 0 6 2/ 0 <: # 1 , A 1 2A 0 , 0A

# 6 2 0 , 0 1 0 0 1 5 # 6 3

!; 5 0 !; 5 0

A!% 2( 0 28 6 6$ 1 # 28

A*

0 , 2 .

# ) 0 08 7 1 1 A A < A 0 6A ' 6

0 A! # A ' 0 < 6A

0 , 2 . .0% 5

8 5

6A 0 0 6 0 1 & 6

0 A 6 =

A! 2 0 6A

Kutch Special_Page1-11_Layout 1 2/29/2012 10:28 PM Page 10

વિજય વિલાસ પેલેસ

તાલુકાનાં ૧૦૦૦ ગામોમાં મહદ્ અંશે ગુજરાતી, દસંધી તથા કચ્છી ભાષા પ્રાધાન્ય ધરાવે છે. કચ્છી ભાષાનો ઉગમકાળ ઈ.સ. ૧૦૭૦ ને ૧૨૦૦ની મધ્યનો મનાય છે. સંસ્કૃતમાં ઋણં કૃત્વા ઘૃતં પીબેત્ તે કચ્છીમાં ‘દરણુંકજેત રૂખો કુલા ખાજે?’ અથાિત્ ‘ઉધાર લેવું તો ચોપડ્યા દવના શું કામ ખાવું?’ આ જ પ્રમાણે ‘ધરમ દપંગલો આય.’ ધરમ પાંગળો છે. ‘રૂત ખરઈ થીયે કીં જમાર પી રઈ ન થીંયે’ મોસમ રૂઠે તેથી કાંઈ જન્મારો ન બગડે!’ આથી જ કહે છે કે ઉમેધ મન મેં એતરી, કચ્છી થીયે આભાધ...! કચ્છી બોલી જુગ જીયે, કચ્છી કરીયેં યાધ...! આ જોતાં તો કચ્છી ભાષાને પ્રેમ કરનાર દવદ્વાન દમિોએ પ્રતાપરાય દિવેદી રદચત, ‘બૃહદ કચ્છી શબ્દ કોશ’ પોતાના પુસ્તકાલયમાં વસાવવા જેવા છે. કચ્છી પ્રાચીન સાદહત્યમાં લોકકથા, લોકવાતાિ, લોકનાટકો કેવી ગદ્યરચના તથા દુહા, બેત, કાફી, દપરોણી, લોકગીત, સલોકા, બાલગીત, હાલરડાં, પાર (મરદશયાં), લગ્ન ગીતનો અણમોલ ખજાનો ધરબાયેલો છે. જેને આદ્ય કચ્છી સંશોધક જીવરામ અજરામર ગોર (૧૮૯૩) તથા ફરામજી બસનજી માસ્ટર દ્વારા સવિપ્રથમ સન ૧૮૭૨માં ‘કચ્છી વાતો અને પ્રેમકથાઓ’ સ્વરૂપે પ્રકાદશત કરાયો. અવાિચીન સાદહત્યમાં દુલેરાય કારાણીએ ઊદમિકાવ્યો, ગીત-ગઝલનું રૂપ બાંધ્યું તથા કચ્છી ભાષામાં સાદહત્ય સજિન ઉપરાંત સંશોધન, સંપાદનનું ઐદતહાદસક કાયિ સુપેરે કયુાં છે. કચ્છને પોતાની ભાષામાં આગવું સામદયક પ્રદાન કરનારા કુંજલજી કુંણકાર (અશ્ક-તંિી શ્રી માધવ જોષી)ને પણ અિે યાદ કરવા ઘટે. કચ્છી માડુ તરીકે સંગીત જગતમાં તો કચ્છના સવોિચ્ચ સ્થાને સન૧૯૭૩માં દબનાકા ગીતમાલામાં ટોપ રહેલું તથા સવવેશ્રેષ્ઠ ગીતનો ફફલ્મફેર એવોડડ મેળવી ચૂકેલું સુંદર ભાવવાહી ગીત, ‘મેરા જીવન કોરા કાગઝ...’ના સંગીતકાર તથા આપણા દેશની લગભગ ૧૨૫ ફફલ્મોમાં પોતાના સંગીતનો જાદુ રેલાવનાર કચ્છી માડુ પદ્મશ્રી કલ્યાણજીભાઈ તથા પદ્મશ્રી આણંદજીભાઈને ભારતભરમાં કોણ નહીં ઓળખતું હોય...! સંગીતના આ

10

Gujarat Samachar | Asian Voice | 2012

બંને જાદુગરોએ પણ ગુજરાતના દદપાલી સોમૈયા જેવા અનેક ગાદયકાગાયકને જાહેર મંચ પ્રદાન કરીને પોતાના વતનનું ઋણ ચૂકવવામાં પણ લગીરે પાછી પાની નથી કરી. અંતે કચ્છના સાદહત્યમાં શબ્દગૂંથણી, દવદવધ ભાવરંગ છટા, સૂર, તાલ અને લયબદ્ધ ઢાળની ચતુરાઈભરી લાક્ષદણકતાએ કચ્છની ધરાને કેવળ જમીનનો ટુકડો ન રહેવા દેતાં ભાવ-ભૂદમમાં પદરવદતિત કરી છે. આમેય, કચ્છી લગ્નપ્રસંગે વેવાઈને જમણ પીરસતાં પહેલાં કન્યા પક્ષની નારી ‘હેમારઈ’ (સમસ્યા-ઉખાણું) પૂછીને વેવાઈની હોંદશયાનું માપ કાઢે છે...! ‘રાજા છાય જંધાણી કચ્છ ડેસમેં, તેંજો ધ્રુસકો સુજાનું હાર હેમારીનાં ગુણ કેજો, િેઆંઈ ચતુરાઈયું હોય તો ચઈડેજો, નઈં તો થાસે મેડાિામાં ધીસી માણા રાજ... રાજ હેમારીના...!’ વેવાઈ જ્યારે માથું ખંજવાળી જવાબ નથી વાળી શકતા ત્યારે કન્યા પક્ષની નારી જવાબ આપે છે કે, ‘મેઘની ગાજવીજ.’ કચ્છની ભાવપૂણિ ધરતીની આ ચતુરાઈભરી મહેમાનનવાજી તથા લાક્ષદણકતાને સાથિક કરતા હોય તેમ જગતના કોઈ પણ ખૂણે વસતાં કચ્છી ભાઈ-બહેન, વતનને આજેય વીસયા​ાં નથી. તેથી જ અનેક પ્રકારની કુદરતી આપદા વચ્ચે પણ વતનનો સાદ પડતાં જ આ કચ્છી માડુ, વતનમાં ‘ભામાશા’ તથા ‘શેઠ શામળશા’નું રૂપ ધરી, મેઘની ગાજવીજ સાથે દવપદામાં આવેલા સ્વજનો પર અનરાધાર વરસવા કાજે વગર આમંિણે પોતાનું સવિસ્વ ન્યોછાવર કરવા દોડી જાય છે. કદાચ, સાચા અથિમાં આને જ કહેવાય, કચ્છ-કચ્છી અને કચ્છીયત...! આ એક મહાસાગર જેટલી દવશાળ નામી-અનામી ‘કચ્છીયત’ ને એક લેખની નાનકડી ગાગરમાં સમાવવા માટે આ લેખકની કલમ ટૂંક પડતી લાગે તો તે બાબત આ લેખકની મયાિદા છે, તેમ સમજીને આપણા ગુજરાતનો કચ્છ પ્રદેશ-કચ્છી માડુ તથા તેની કચ્છીયત દનદવિઘ્ને સદાય અમર રહે તેવી ઈશ્વર પ્રાથિના સહ... ‘કચ્છ કચ્છી કચ્છીયત, મુંઝી માતૃભૂમમકે નમન...!’ www.abplgroup.com

Navjivan Nature Cure_Layout 1 2/29/2012 7:44 PM Page 1

નવજીવન નેિર ક્યોર સેન્ટર

37 YEARS OF HEALING WITH NATURAL THERAPIES 100 ACRES OF LUSH GREEN POLLUTION FREE, CLEAN ENVIRONMENT ORIGINAL ORGANIC FOOD HERBAL GARDEN WITH 106 HERBS FOR HEALING RESIDENTIAL QUALIFIED TEAM OF DOCTORS AVAILABILITY OF ALL NATURAL THERAPIES FREE TREATMENT FOR THE POOR AVAILABILITY OF A.C., NON A.C. DELUXE AND SPECIAL ROOMS ASSURED POSITIVE HEALTH

Shri Ramniklal D. Chhadva Director

ઉપલબ્ધ ચિકિત્સા પંિ​િમો ચિકિત્સા, ક્લીનીિલ હીપ્નોસીસ, િોલોનીક્સ, બાયોનીક્સ, ધ્યાન, ઉપવાસ, રસાહાર, ફળાહાર, યોચગિ ચિકિત્સા અને પ્રાણાયમ, જલચિકિત્સા, એક્યુપંક્ચર, એક્યુપ્રેસર, મેગ્નેટ થેરાપી, માટી ચિ​િીત્સા, માલીસ-અભ્યંગ, રંગ ચિકિત્સા, નશ્ય-િપોણ, કફચિયોથેરાપી, થાઈ ચિ​િીત્સા, હબોલ ઉપિાર અને બીજી અનેિ સીધી-સાદી સારવારો.

ગુજરાિભરમાં સવો​ોત્તમ પ્રાિૃચિ​િ સારવાર િેન્દ્ર

Navjivan Nature Cure Centre

Bhuj-Mandvi Road, Nr. Punadi Patiya, Mandvi – Kutch.

Phone: (02834) 294262, 281430/31 Mobile: +91 99789 64431 Email: admin@nncc.co.in • Web: www.navjivannaturecure.com

Dr. Santosh (CMO) (N.D., D.N.H.E., B.A.M.S., M.Sc. (Yogic Science), M.D.)

આવો પ્રિૃચિ સાથે આનંદ માણીએ.....

Kutch Special_Page12-18_Layout 1 2/29/2012 10:29 PM Page 12

કચ્છી માડુઃ સાહસ અને સ્વાશ્રયની ગૌરવ ગાથા • કોકકલા પટેલ રતના પન્ચચમ કાંઠે ગુજરાતની માથે કાચબા આકારે આિેલા કચ્છ ભાઅને કચ્છની ખમીરિંત પ્રજાનો ઇમતહાસ ખૂબ ભવ્ય અને ગૌરિશીલ છે. દમિણે કચ્છનો અખાત, પન્ચચમે અરબી સમુદ્ર અને ઉત્તર-પૂિામાં નાના અને મોટા રણથી ઘેરાયેલો ગુજરાતનો આ કચ્છ પ્રદેશ ભારતનો બીજા નંબરનો સૌથી મોટો મજલ્લો છે (જમ્મુ-કાચમીર રાજ્યનો લડાખ પ્રથમ લથાને છે). ૪૫,૬૫૨ ફકલોમીટરનું િેિફળ ધરાિતા કચ્છની કુલ િસતી આશરે ૧૭ લાખ જેટલી છે. ભૌગોમલક રીતે કચ્છની િચોિચ્ચ આિેલું ભુજ એનું િહીિટી મથક. મજલ્લાના મુખ્ય શહેરોમાં ગાંધીધામ, રાપર, નખિાણા, અંજાર, માંડિી, માધાપર અને મુડદ્રાનો સમાિેશ થાય છે અને કુલ ૯૬૬ ગામો છે. રણની ઉત્તરે આિેલી કોરી ક્રીકથી પાફકલતાનની સરહદ શરૂ થાય છે. કચ્છમાં િસતા પ્રજાજનો સદીઓ પહેલાં એના પડોશી પ્રાંત મારિાડ, મસંધ, અફઘામનલતાનથી લથળાંતર કરી આવ્યા હોિાનું ઇમતહાસ જણાિે છે. અહીં લોહાણા, ભામટયા, કાપડી, જાડેજા, દરબાર, કાઠી, રજપૂત, લેઉિા પટેલ, બ્રાહ્મણ, નાગર બ્રાહ્મણ, ખિી, રબારી, રાજગોર, શાહ, ભાનુશાળી, જૈન (િીશા અને દશા શ્રીમાળી, ઓશિાળ), કચ્છ ગુજાર િમિય, મમલિી, ખારિા, િણકર, આમહર, મુન્લલમ (મેમણ-ઇલમાઇલી-ખોજા) િગેરે જામત-

શ્યામજી કૃષ્ણવમા​ા

કલ્યાણજી-આણંદજી

જ્ઞામત િસે છે. કચ્છમાં મોટે ભાગે કચ્છી અને ગુજરાતી ભાષા બોલાય છે. કચ્છની ધરતીના પેટાળમાં સદીઓથી ઉથલપાથલ થતી રહી છે. ૧૯૫૬ અને ૨૦૦૧ના ભૂકંપની ભયાનકતા હજુ કચ્છી-ગુજરાતીઓના મદલોમદમાગ પર તાજી છે. ૨૦૦૧ના ૨૬ જાડયુઆરીની સિારે કચ્છના ભુજ, અંજાર, રાપર, નખિાણા સમહત કેટલાંય ગામડાઓમાં ભૂકંપ આિતાં સિાિ ભારે હાહાકાર મચ્યો હતો. એ િખતે દેશ-દેશાિરમાં કચ્છને કયારે ધિા િરશે (રાહત થશે) એિી મચંતા વ્યાપી હતી, પણ ખમીરિંતા, ખડતલ કચ્છી માડુઓ કહે છે ‘અસાંજો કચ્છ... કચ્છડો બારેમાસ’. ભૂકંપના કારમા ઘાને િીસરી કચ્છને ગુજરાતી-કચ્છીઓએ તન, મન અને ધનથી ઝડપથી બેઠું કરીને ખૂબ સમૃમિ બિી છે. ૨૦૦૧ પછી કચ્છની મસકલ તદન બદલાઇ ગઇ છે. ઔદ્યોમગક અને કૃમષ િેિે કચ્છે ખૂબ હરણફાળ ભરી છે. સૌરાષ્ટ્ર છોડી સૂરજબારીનો પૂલ ઓળંગીએ ત્યાંથી જ કચ્છની સમૃમિનો અનુભિ કરી શકાય છે. કચ્છના પેટાળમાં કુદરતી ખમનજનો ભરપૂર ખજાનો પડયો છે. અહીં બેડટોનાઇટ, બોક્સાઇટ, લાઇમલટોન, મલગ્નાઇટ, જીપ્સમ, મચનાઇ માટી, ખમનજ તેલ, ગેસ તેમ જ િનલપમતનો ભંડાર છે. આથી જ તો અહીં મિશાળ પાયે ઔદ્યોમગક ઉત્પાદન થાય છે. આ પંથકમાં ટાટા ગ્રૂપ, અદાણી ગ્રૂપ, મજડદાલ લટીલ, જેપી મસમેડટ, અજંતા કલોક્સ, સાંઘી ઇડડલટ્રીઝ, િેલલપન ગ્રૂપ, આશાપુરા ગ્રૂપ ઇત્યામદ અગ્રગણ્ય ઔદ્યોમગક કંપનીઓ સતત કાયારત છે. એની પાધર, મિશાળ જમીન પર ૮૦થી િધુ પિનચક્કીઓ દ્વારા ઉજા​ા ઉત્પન્ન કરાય છે. આ ઉપરાંત મટમ્બર ઇડડલટ્રી ખૂબ ઝડપભેર મિકસી રહી છે. ગાંધીધામ-

12

Gujarat Samachar | Asian Voice | 2012

કંડલા કોમ્પલેક્સમાં ૩૦૦ સો-મમલ ચાલે છે. કચ્છના રણની પટ્ટી પર મીઠાના અગરોનો ઉદ્યોગ ખૂબ મિકસેલો છે. એ મિલતારોમાં આિેલા ૧૦૭ ગામોમાં િસતા ૪૫,૦૦૦ ‘અગમરયા’ િષષે લગભગ ૧૮૦ લાખ ટન મીઠું પકિે છે. િરસાદની અછત અને રણને કારણે કચ્છની સૂકીભઠ્ઠ ધરતી પર િારંિાર દુષ્કાળના ઓળા ઉતરી આિતા હતા. અને કચ્છીઓને એમનું પશુધન લઇ ગુજરાત તરફ લથળાંતર કરિું પડતું હતું. આજે કચ્છનો ચહેરો તદન બદલાઇ ગયો છે. હિે અહીં ખજૂર, ખારેક, કાજૂ, નાળીયેર અને કેસર કેરીનો મબલખ પાક થાય છે અને દેશ-મિદેશમાં મોટા પાયે એની મનકાસ પણ થાય છે. કચ્છની ધરતીએ પંમડત ચયામજી કૃષ્ણ િમા​ા જેિા લિાતંત્ર્યિીર, જેરામ મશિજી તથા ખીમજી રામદાસ જેિા ભામટયા સાહમસક ઉદ્યોગપમતઓ, મિપ્રો મલમમટેડના ચેરમેન અઝીમ હાસીમ પ્રેમજી જેિા મિશ્વમિખ્યાત મબમલયોનેર આપ્યા છે તો સંગીત િેિે કલ્યાણજી-આણંદજી અને બોમલિૂડને સંજય લીલા ભણશાળી જેિા કલાપારખુ મદગ્દશાક ભેટ આપ્યા છે. આ ઉપરાંત મુંબઇ, આમિકા, મલકત, ઓમાન અને યુકેના અથાકરણમાં કચ્છી માડુઓનો નોંધપાિ ફાળો રહ્યો છે. માંડિીના કરસન ભાનુશાળીના ઘેર ૧૮૫૭માં જડમેલા કચ્છી ક્રાંમતિીર ચયામજી કૃષ્ણ િમા​ાએ ઓકસફડડમાં અભ્યાસ કયોા હતો. એ િખતે ૧૯૦૫માં તેમણે લંડનમાં ઇન્ડડયન હોમ રુલ સોસાયટી, ઇન્ડડયા હાઉસ અને ઇન્ડડયન

અઝીમ પ્રેમજી

સંજય લીલા ભણશાલી

સોચયોલોજીલટ ગ્રૂપની લથાપના કરી હતી. સંલકૃતમાં તેઓ સાિર હતા. તેઓને કાશી મિદ્યાપીઠમાંથી બ્રાહ્મણ નમહ હોિા છતાં ૧૮૭૭માં પંમડતનું મબરુદ અપાયું હતું. આજે દુમનયાના ધનપમતઓની યાદીમાં બીરાજતા અને ભારતના િીજા નંબરના સૌથી મોટા કમ્પ્યુટર સોફટિેર મનકાસકાર મિપ્રો મલમમટેડના ચેરમેન અઝીમ પ્રેમજી મૂળ કચ્છી છે. ૧૯૪૫માં જડમેલા અઝીમભાઇએ અમેમરકામાં ઇલેક્ટ્રીકલ એન્ડજમનયમરંગની મડગ્રી મેળવ્યા બાદ અચાનક એમના મપતાશ્રીનો દેહાંત થતાં ૨૧ િષાની નાની િયે એમના માથે કુટુંબની જિાબદારી આિી પડી. આજે ૧૭ મબમલયન ડોલરથી િધુ અલકયામત ધરાિનાર અઝીમભાઇને ભારત સરકારે ૨૦૦૫માં પદ્મભૂષણથી નિાજ્યા હતા. મશિણ સેિા અથષે ૨૦૧૧માં અઝીમભાઈએ બે મબમલયન ડોલર ફાળિી અદભૂત આયોજન કયુ​ું છે. કચ્છે આપણને અવ્િલ નંબરના કલા રત્નોની ભેટ આપી છે. જેમ કે, કલ્યાણજી િીરજી શાહ અને આણંદજી િીરજી શાહ. આ નામથી કોણ અજાણ હશે? બાળપણથી જ સંગીતનો શોખ ધરાિનાર આ બંધુઓ કચ્છમાં મપતાનો ધંધો પડતો મૂકીને મુંબઇ આિેલા. કલ્યાણજી-આણંદજીએ ફફલ્મ ‘નામગન’માં બીનનું સંગીત આપીને ફફલ્મજગતમાં આગિી આભા ઉભી કરી છે. આ સંગીત-બેલડીએ મસનેજગતના અસંખ્ય ગીતોમાં સંગીત આપ્યું છે. ભારત સરકારે આ કચ્છીબંધુઓને પણ પદ્મભૂષણથી સડમામનત કયા​ા છે. 'હમ મદલ દે ચૂકે સનમ' ફફલ્મમાં કચ્છી કલા, પરંપરા, સભ્યતા અને સંલકૃમતના દશાન કરાિનાર સંજય લીલા ભણશાળીએ પણ બોમલિૂડ જગતમાં આગિું લથાન જમાવ્યું છે. www.abplgroup.com

Kutch Special_Page12-18_Layout 1 2/29/2012 10:30 PM Page 13

Kutch Special_Page12-18_Layout 1 2/29/2012 10:30 PM Page 14

સૌિથમ કચ્છથી રવદેશ િયાણ કરનાર ભારટયા સાહરસકો કચ્છ-માંડવીના ભાદટયા જેરામ દશવજી ટોપણ ૧૮મી સદીમાં વહાણ મારફતે ઓમાન અને ઝાંઝીબાર ગયા હતા. જેરામ દશવજીની ઓમાન અને ઝાંઝીબારમાં બેન્ક ચાલતી હતી. આ કચ્છી ભાદટયા ૧૮મી અને ૧૯મી સદી દરદમયાન માંડવી, મુન્દ્રા, મુંબઇ, મસ્કત અને ઝાંઝીબાર વચ્ચે ટ્રેડીંગ અને બેન્કીંગનું સદહયારું નેટવકકીંગ ચાલતું. ઘણા યુરોદપયન સાહદસકોને પણ આ કચ્છી-ગુજરાતી બેંકર-મચાન્ટ જેરામ દશવજી ઉપર આધાર રાખવો પડતો હતો. ઈસવી સન ૧૮૬૭માં જેરામ દશવજીનું અવસાન થયું ત્યારે ઓમાનના સુલતાન પાસેથી ૬૦૦,૦૦૦ ડોલરની ઉધારી બાકી હતી. ઝાંઝીબારના પોદલદટકલ એજન્ટ જ્હોન્ કકકની મદદથી ઓમાનના સુલતાનનું છ લાખ ડોલરનું દેવું ઓછું કરીને બે લાખ ડોલરમાં ભરપાઇ કરાયું હતું. વ્યાપાર ધંધામાં વ્યવહારદિ ભાદટયા કાંઠા દવસ્તારના બંદરો જેવા કે માંડવી, મુન્દ્રા, વેરાવળ, ઘોઘા, પોરબંદર, સુરત જેવા શહેરોમાં સ્થાયી થયા. જ્યાંથી તેઓ દદરયાઇ વીમો, દદરયાપારના મહાજનોની નાણાંકીય લેવડદેવડ માટે હૂંડી દસસ્ટમ ઇત્યાદદ િેિે કાયારત રહેતા હતા. આ ભાદટયા એ મૂળ રજપૂત િદિય ગણાય, અને ખૂબ બુદિકુશળ. આ ભાદટયાઓ ધીરે ધીરે વેપાર-વાદણજ્ય તરફ વળ્યા. આ કોમ વૈષ્ણવ સંપ્રદાયમાં માને છે. ઓમાનમાં ભાદટયાઓની વ્યાપારી કૂનેહથી પ્રભાદવત ઓમાનના સુલતાને ઓમાન-મસ્કતમાં શ્રીનાથજીની હવેલી બાંધવા દીધી છે. એ પછી દુબઇમાં પણ હવેલીનું દનમા​ાણ થયું છે.

ખીમજી રામદાસની પેઢી આજેય ઓમાન પર છવાયેલી છે કચ્છથી દમડલ ઇસ્ટના ઓમાન પર વ્યાપારી પાંખો પ્રસારનાર બીજા

એક ભાદટયા સાહદસકનું નામ છે ખીમજી રામદાસ. ઈ.સ. ૧૮૭૦ (૧૪૨ વષા પહેલાં) ઓમાન ગયેલા ખીમજી રામદાસની પેિી આજે ફૂલીફાલીને વટવૃિ બની છે. ઓમાનના સુલતાનનો દવશ્વાસ અને આદર-સન્માન મેળવનાર ખીમજી રામદાસ LLC (KR) આજે કન્ઝયુમર, ઇન્િાસ્ટ્રકચર, ટેદલકોમ્યુદનકેશન, એજ્યુકેશન, રીટેલીંગ, દડઝાઇનર વોચીસ, લકઝરી લાઇફસ્ટાઇલ એસેસરીઝ, ખીમજી રામદાસ ઇન્ટરનેશનલ રેસ્ટોરાં ચેઇન્સ, સુપર માકકેટ રીટેલ ચેઇન્સ, કોમોદડટીસ એન્ડ ફૂડસ્ટફ, ફામા​ાસ્યુદટકલ્સ એન્ડ હેલ્થ કેર, કકચન એન્ડ હોમ એપ્લાયન્સીસ, દબલ્ડીંગ મદટદરયલ્સ, પેઇન્ટ મેન્યુફેકચરીંગ, દશપીંગ એજન્સીસ, િેઇટ એન્ડ ફોરવડકીંગ, ઇન્ડસ્ટ્રીયલ્સ મશીનરી એન્ડ ટૂલ્સ, ઓઇલ એન્ડ ગેસ ઇત્યાદદ તમામ િેિે ખીમજી રામદાસ ગ્રૂપ છવાઇ ગયું છે. અત્યારે આ પેિીના મુખ્ય સંચાલક કનકદસંહ ગોકલદાસ ખીમજી છે. સુલતાને એમને ‘શેખ’નું દબરુદ આપ્યું છે. મસ્કતમાં વસતા બીજા ભાદટયા ઉદ્યોગપદતઓમાં કનકરસંહ ખીમજી ધરમદસંહ નેનદસંહ ટોપરાણીની પેિી પણ ધરખમ છે. આ વષષે ભારતીય પ્રવાસીનો એવોડડ મેળવનાર કકરણભાઈ આશર એ પણ માંડવીના ભાદટયા છે. મસ્કત અને દુબઈમાં મની

રિટનના વ્યાપાર-ઉદ્યોગમાં અગ્રેસર કચ્છીઓ કચ્છથી દોરીલોટો લઇને વહાણ મારફતે નસીબ અજમાવવા અજાણ્યા આદિકા ખંડ તરફ નીકળેલા મહેનતકશ કચ્છીઓની કદાચ ચોથી કે પાંચમી પેિી યુકમે ાં વસે છે. આદિકાની ઇમારતો અને રેલવે-રોડની આકારણીમાં તનતોડ મહેનત કરી પરસેવો લક્ષ્મણભાઈ રાઘવાણી મનુભાઈ રામજી રેડનાર એ કચ્છીઓની આજની પેિીને અહીં સાહસે શ્રી વયા​ાં છે. ધનોપાજાન સાથે સાથે અહીં વસતા કચ્છી ભાઇ-બહેનોએ એમના સંતાનોમાં ધમા, સંસ્કાર, દશિણ અને કચ્છી સંસ્કૃદતનું દસંચન કરીને એમની પરંપરા સાચવી રાખી છે. વેપાર-ઉદ્યોગ સાથે સાથે કચ્છી ભાઇ-બહેનોએ દિટનના રાજકારણ અને સરકારી સેવાઓમાં પણ નોંધપાિ ફરજો અદા કરી છે. જેમ કે, હેરોના કસઝવવેરટવ કાઉન્સસલર મનજીભાઇ કારા સ્થારનક ક્ષેત્રે િસંશનીય સેવા અદા કરી રહ્યા છે િો મેટ્રોપોલીટન પોલીસ રહસદુ એસોરસએશનના ચેરમેન અને સયૂ સ્કોટલેસડ યાડટના રડટેકટીવ કોસસ્ટેબલ ભીમજી વેકરરયા મેટ્રોપોલીટન પોલીસમાં ગૌરવશીલ ફરજ બજાવી રહ્યા છે. યુકમે ાં - ખાસ કરીને લંડનમાં - વેપાર-ઉદ્યોગ ધરાવતા કચ્છી અગ્રણીઓની કેટલીક યાદી અમને સાંપડી છે, જે નીચે મુજબ છે. લેકસકોન કસસ્ટ્રકશન, લક્ષ્મણભાઇ કસસ્ટ્રકશન રલરમટેડની દિદતજો યુક,ે કેન્યા, સેશલ્સ અને ભારતમાં દવસ્તરેલી છે. લેકસકોન કન્સ્ટ્રકશનના પ્રણેતા-સ્થાપક લક્ષ્મણભાઇ રાઘવાણી છે. એમની આ દવશાળ પેિીનું નેટવકક કલ્યાણભાઇ રાઘવાણી, નારણભાઇ રાઘવાણી તથા હરીશભાઇ રાઘવાણી સંભાળે છે. લક્ષ્મણ કન્સટ્રકશને કેન્યા-નૈરોબીની કાયાપલટ કરી છે. વાસ્િોફટ કોસટ્રાકટસસ રલરમટેડના દડરેકટર શશીભાઇ વેકદરયા, અરજણભાઇ વેકદરયા તથા દમતેશ વેકદરયા. કકંગ્સ કકચન રલરમટેડના દડરેકટર મનુભાઇ રામજી (ગાજપરીઆ), MP િધસસ: સુરશ ે ભાઇ રાબદડયા, ટફ ગ્લેઝ - ભરતભાઇ તથા અશોકભાઇ વરસાણી, સુપર ટફ - કરસનભાઇ તથા દેવજીભાઇ મેઘાણી, રિસ્ટલ યુરનટ પંકજભાઇ તથા દવજયભાઇ, ઇમેઝીંગ ટાઇલ્સ - ગોદવંદભાઇ કેરાઇ, કેનફોડટ - માવજીભાઇ વેકદરયા, જયશામ કોસટ્રાકટસસ - શામજીભાઇ પટેલ (ડભાદસયા), ઇલેકમેક - પુરુષોત્તમભાઇ ગામી, દુગાસ રટમ્બર - શાંદતભાઇ,

14

Gujarat Samachar | Asian Voice | 2012

અરજણભાઈ વેકરરયા

ભીમજી વેકરરયા

મનજી કારા

સ્ટેફીક્સ - દેવશીભાઇ, કકંગ્સબરી કસસ્ટ્રકશન - અરજણભાઇ વરસાણી, રોગ્રીન કસસ્ટ્રકશન - પરબતભાઇ તથા દદનેશભાઇ, એકર કસસ્ટ્રકશન પ્રદવણભાઇ, જેસાણી, ઇસટીરીયર રલરમટેડ - નાનજી જસાણી-દેવન્ે દ્ર જસાણી, કે.પી. રબલ્ડીંગ કસસ્ટ્રકશન - દેવજી કરસન માયાણી અને મનસુખ માયાણી, યુરો રડલકસ - ગોદવંદભાઇ રાઘવાણી, રપંડોરીયા એસોરસએશન રલરમટેડ - ખીમજી દપંડોરીયા, હાલાઇ રબલ્ડસસ મચસસટ નાથાભાઇ હાલાઇ, ઇન ટોટો કકચસસ - શાંદતલાલ મુરજી પાંચાણી, ે ટ - લાલજીભાઇ વેધરવેલ રલરમટેડ - ડી. કારા, સલોરીયા આકકિટક સલોરીયા, િોટોરિસટ - નરેશભાઇ રાઘવાણી, પરફેકટ ડબલ ગ્લેઝ જાદવજી, અશોકભાઇ, દીપકભાઇ, રિઝમા રવસડોઝ - જીતુભાઇ હાલાઇ, રિકલવુડ રટમ્બર - દવજય કારા, વાસ્પા ડબલ ગ્લેઝીંગ - હીરજીભાઇ, મીરા કેટરીંગ - નરેન્દ્રભાઇ, ચાંદની સ્વીટ માટટ - લાલજી કારા તથા પ્રદવણ કારા, SK પાણીપુરી એસડ કેટરીંગ - કકશોરભાઈ ટાંક, ઓમ ટ્રાસસપોટટ એસડ લોરજસ્ટીક્સ રલરમટેડ - પ્રદવણભાઇ તથા દદનેશ વરસાણી, ટવીનસ્ટાર લોરજસ્ટીકસ રલરમટેડ - નરેન્દ્ર કુવં રજી, કે. કે. કસસ્ટ્રકશન દવનોદભાઇ તથા પ્રદવણભાઇ ગાજપરીઆ, કકંગ્સબરી ફ્રૂટ એસડ વેજ હીરજીભાઇ કુવં રજી, કેરાઇ કસસ્ટ્રકશન રલરમટેડ - રદસક તથા પ્રદવણ કેરાઇ અને હીરજી વાગજીયાણી, રપંડોરીયા સોરલસીટસસ - ભરતભાઇ દપંડોરીયા, સાયનાય - રવજીભાઇ દહરાણી, રનસ્ડન હાડટવરે - કરસનભાઇ વરસાણી (કેરા), હેસડન ફ્રૂટ એસડ વેજ - દેવશીભાઇ, જ્યોરિ જ્વેલસસ જ્યોદતબેન તથા દદપકભાઈ ગોંદિયા. આ એક ઝાંખી માિ છે. અમારા કાયા​ાલયને ઉપલબ્ધ માદહતી અનુસાર આ યાદી અિે પ્રદસિ કરી છે. ઘણા બધા કચ્છી ઉદ્યોગપદતઓ, વેપારીઓ અને વ્યવસાયી ભાઇ-બહેનોની દસદિ અમારી જાણ બહાર હોય તેવું પણ બની શકે છે.

www.abplgroup.com

Veerayatan_Layout 1 2/29/2012 10:31 PM Page 1

અફાટ રણમાં મીઠાજળનું સરોવર એટલે

વીરાયતન વવદ્યાપીઠ લગભગ ૨૦૦૦ નવદ્યાનથિઓને મૂલ્યનનષ્ઠ નશક્ષણ એવમ્ સંસ્કાર આપતો કચ્છનું અનોખો નવદ્યાધામ તંબુ શાળાઓથી પહેલ કરનાર વીરાયતનનો હવે કચ્છમાં યુનનવનસિટી સ્થાપવાનું સ્વપ્ન..... કેજીથી પીજી સુધીનો શૈિદણક સુદવધાઓનું ઉત્કૃષ્ઠ કેન્દ્ર • અંગ્રેજી અિે ગુજરાતી માધ્યમમાં પૂવથપ્રાથનમક, પ્રાથનમક અિે માધ્યનમક નિક્ષણ આપતી અિેક િાળાઓ...

• ૬૦૦થી વધુ બાળકોિે છેલ્લા ૧૧ વષથથી ભોજિ, યાતાયાત, યુનિફોમથ, સ્ટેિ​િરી સનહત સંપૂણથપણે નિઃિુલ્ક નિક્ષણ...

• કચ્છ પ્રદેિ​િી સૌ પ્રથમ ફામથસી નડગ્રી કોલેજ-સ્નાતક, અિુસ્નાતક અભ્યાસિી વ્યવસ્થા સાથે...

• છ બ્રાજચિી સ્ટેટ ઓફ ધી આટટ અમયાધુનિક એત્જજનિયરીંગ કોલેજ તેમજ એમબીએ કોલેજ...

• કચ્છિું સૌથી મોટું સ્પોર્સથ સંકુલ – ઇિડોર – આઉટડોર ગેમ્સિી તમામ સગવડો તેમજ જીમિી સુનવધા સાથે... ધોરણ-૧૨ દવજ્ઞાન પ્રવાિમાં ૬૦%થી વધારે ગુણ મેળવનાર દવદ્યાથથીઓ માટે ઉચ્ચ સ્કોલરશીપ યોજનાઓ વીરાયતનનું દિવ્ય સૂત્ર એક દીવો હજારો દીવડાં પ્રગટાવી િકે છેઃ તીથથંકર મહાવીર

વીરાયતનનો ઉદ્દેશ્ય નિઃસ્વાથથ સેવા, નિક્ષણ તેમજ અધ્યાત્મમક સંસ્કાર દ્વારા સંપૂણથ માિવ-ઉમકષથ

વીરાયતનનો જીવનમંત્ર માિવસેવા એજ પ્રભુસેવા

પરમ શ્રધ્ધેય આચાયયશ્રી ચંિનાજી અને તેમના સમદપયત િીદિત વગય દ્વારા માનવસેવા કાયોયની સદિય આ આગેવાની - જૈન ધમયના ઇદતિાસની સવયપ્રથમ ઘટના

સાઈ, સાજ, સાદિલ દવિાર એડદમનીસ્ટ્રેશન સેન્ટર

વીરાયતન યુ.કે. દ્વારા પ્રાયોદજત રૂદ્રાણી શાળા – િજારો બાળકોના જીવનમાં પ્રથમ વાર દશિા અને સંસ્કારની કકરણ

પધારો એક વાર અમારે આંગણે... વીરાયતનના સંસ્થાપક પરમ શ્રધ્ધેય આચાયયશ્રી ચંિનાજી

ભુજ-માંડવી રોડ, જખદણયા, તા. માંડવી-કચ્છ. ફોનઃ +૯૧ ૨૮૩૪ ૨૭૫૨૮૩ ફેક્સઃ +૯૧ ૨૮૩૪ ૨૭૫૨૬૮ Email: veerayatan@gmail.com • www.veerayatan.org • www.vihs.org

Kutch Special_Page12-18_Layout 1 2/29/2012 10:33 PM Page 16

એક્સચેઇન્જ અને વ્યાપાર ધંધામાં લક્ષ્મીદાસ થારરયા વેદની પેઢી બહુ જૂની છે. કેન્યાના મોબબાસામાં કનકરસંહ બાબલા અગ્રગણ્ય ભારિયા છે. તેમણે કેન્યામાં ‘આઇ બેન્ક’ શરૂ કરેલી. અમેરરકાની યુરનવરસિ​િીએ તેઓને ડોક્િરેિની ઉપારધ એનાયત કરી છે. મોઝામ્બબકમાં ત્રણ ભારિયા દામોદર આણંદજી, ગોરધનદાસ વલ્લભદાસ તથા રણછોડદાસ ઓધાની પેઢી ૧૨૫ ચંદુભાઈ મટાણી વષિ જૂની છે. રિ​િનમાં ભારતભરની સાડીઓ ને સેલાં લઈ આવનાર લેથિરની ‘સોનારૂપા’ સાડી શોપના ચંદુભાઈ મિાણી પણ મૂળ માંડવીના ભારિયા છે. દામોદર આણંદજીની પેઢીમાં નોકરી કરતા ચંદુભાઈના મોિાભાઈ રતનરસંહ મિાણીએ ૧૯૫૩માં તેઓને મોઝામ્બબક બોલાવવા પ્રયાસ કયોિ હતો પણ એ વખતે મોઝામ્બબક સરકારે પ્રવેશ બંધ કરી દેતાં ચંદુભાઈને મલાવી મોકલાવ્યા હતા. ત્યાં દોઢેક વષિ રહી તેઓ ૧૯૫૫માં નોધિન રહોડેરશયા ગયા અને એન્ડોલામાં થથાયી થયા. ત્યાંથી ચંદુભાઈ મુફલીરા ગયા. બાળપણથી જ સંગીત શોખીન ચંદુભાઈએ ગુજરાતી સુગમ સંગીતને ખૂબ પ્રાધાન્ય આપ્યું. ૧૯૭૭માં તેઓ સહપરરવાર યુ.કે. આવ્યા અને લેથિરને કમિભૂરમ બનાવી અહીં સાડીનો હોલસેલ અને રીિેઇલ વેપાર શરૂ કયોિ. ધંધા સાથે તેમણે ભારતીય સંગીતને વધુ પુરિ મળે એ માિે ‘શ્રુરત આિટસ’ની થથાપના કરી. ભારતના શાથત્રીય સંગીત અને ગુજરાતી સુગમ સંગીતના રદગ્ગજ કલાકારોને ‘શ્રુરત આિટસ’નો રંગમંચ સાંપડ્યો છે.

કચ્છને સમૃદ્ધ બનાવવામાં કચ્છી પટેલોનું નોંધપાત્ર અનુદાન કચ્છમાં વસતા લેઉવા પિેલોનો ૩૦૦-૪૦૦ વષિ જૂનો ઇરતહાસ જણાવે છે કે તેમણે ઉત્તર ગુજરાતના બનાસકાંઠાથી સૌરાષ્ટ્ર અને એ પછી ઈ.સ. ૧૭૪૦માં કચ્છ તરફ થથળાંતર કયુ​ું હતું. સૌરાષ્ટ્રના વાગડમાં આવીને વથયા

16

Gujarat Samachar | Asian Voice | 2012

પછી તેઓ ગાડા વાિે ‘સાત શેરડા માગિ’ તરીકે ઓળખાતો સૂરજબારી િીજ ઓળંગી કચ્છ પહોંચ્યા હતા. લેઉવા પિેલો અંજાર, ભચાઉ અને રાપર રજલ્લામાં વથયા. એ અરસામાં બનાસકાંઠા અને મહેસાણા તથા સોરઠથી કડવા પિેલો પણ થથળાંતર કરીને કચ્છમાં આવી અંજાર, લખપત, નખત્રાણા, ભુજની આસપાસના ૧૪૨ ગામોમાં વથયા. પિેલો પહેલાં લગભગ ૫૦ વષિ અગાઉ કેિલાક રમથત્રી લોકો પણ સોરઠથી આવી ભુજ અને અંજાર રજલ્લામાં થથાયી થયા. સૌપ્રથમ ૧૮૯૦માં દરરયાઇ વાિે કચ્છી પિેલોએ આરિકાની અજાણી ધરતી તરફ પ્રયાણ કયુ​ું હતું. જંગબાર મ્થથત માંડવીના ભારિયા વેપારી જેરામ રશવજીને ત્યાં કેિલાક કામે લાગ્યા તો કેિલાક કેન્યાના મોબબાસા મ્થથત મૂળ મુન્દ્રાના અલ્લાદીના વીશરામની મરિરરયલ્સ એન્ડ વોિર ટ્રાન્સપોિટ કંપનીના વેરહાઉસમાં કામે લાગ્યા. અહીં મકાનોના બાંધકામ માિે વાંસ અને શણની દોરીઓ વડે તેઓ થકેફોલ્ડ (પાલખ) બાંધતા હતા. ધીરે ધીરે મકાન બાંધકામનો અનુભવ થતો ગયો એમ કચ્છી પિેલોએ આરિકામાં રબલ્ડીંગ કન્થટ્રકશનમાં રસ લેવા માંડ્યો. ૧૮૯૬માં મોબબાસાથી કંપાલા-યુગાન્ડા સુધી રેલવે બાંધકામનું આયોજન થયું ત્યારે રેલવે પાિા નાખવામાં કચ્છી પિેલોએ ખૂબ પરસેવો પાડયો છે. આ અરસામાં જંગબારથી કેિલાક પિેલો મોબબાસા આવી થથાયી થયા. ૧૮૯૯૧૯૦૦ના અરસામાં કચ્છના માથે છપ્પરનયાનો કારમો કેર વતાિતાં કચ્છમાંથી મોિું થથળાંતર થયું. એ વખતે કેિલાક પાકકથતાનના કરાંચી તરફ ગયા અને કેિલાક વહાણ મારફતે આરિકા તરફ પહોંચ્યા. આ દરરમયાન જંગબારમાં ૧૨ વષિ રહેલા અને અલ્લાદીના વીશરામને ત્યાં વોિર સપ્લાયર તરીકે કામ કરતા દહીંસરાના પિેલ શામજીભાઇ - કે જેઓ ‘થવારહલીવાલા’ તરીકે ઓળખાતા તેઓ - ૧૯૦૩માં મોબબાસાથી એક નાનકડું વહાણ લઇ બે મરહને માંડવી પહોંચ્યા. તેઓ કચ્છથી ખેતી ઉપયોગી ઓજાર અને હળ લઇને મોબબાસા પહોંચ્યા અને મોગદીસુ-સોમાલેન્ડમાં ફળફળારદ તથા શાકભાજીની ખેતી શરૂ કરી હતી.

www.abplgroup.com

GS Coupon-2012_A4 Temp 29/02/2012 13:56 Page 15

s at issue

0ofgGruejarat Sajumsatchar 5 for ach

e Voice ly) & Asian (UK on re o m y n a PLUS m delivered issues special EE!

£30!

FR

UK's favourite newsweeklies delivered to your doorstep

%

%

$ #

& "

$ /

#!

$ #&

/

%

%

= + 8B " Q 8 8F O 7 :SP

$ : Q 0,) 8 @ 8$ $ ! 7 B

K/ C 7 .!7$ K ,'&# 7 < # > 9 < $9 7@ 7@ !# 7@ K/ 7 !7 7 % #@ ! ?' 9 < 9

%=!8

7 !7 #9 $?

7 < < # 7 9 K ,'&# 7 = 7 ,'7 7 !7 K$ <

) " *+ ))

&

8 > ;

8 C KH

*())

). )) *()

!

C !!8 + ; 8 : "& 8 Q 8 @ 8 J^m : 8 5@ Q + W ^ A(T W$ KmM 2 8Q! : 8( 8B IH Q : 8$ %T ^ [ [ [ + ' %O %[4@ 8( 8 Q! @ : 8 : 2!8$ #,H( ^ A T W T #X.$ T_ ;' 2 8 2(# W m T [o

+

)(( ' *

-

*(,-

Are you a subscriber of Gujarat Samachar and Asian Voice?

If not, here are a few compelling reasons why you should: ● 72 pages of the most comprehensive, in-depth and unique cover age across the UK, India, Asia and the rest of the world. ● We take great care to cater to a wide target audience - male, female, young and old. There is something for the entire family. ● Our popular periodic theme based special issues are unmatched by any other title in the market. And you will receive them free of charge! ● We are committed to a number of unique community events which receive wide publicity in our titles. If you are not a subscriber chances are you will miss out on such events.

m W #^ W $[&T Am T% T "T% #T_ & " ' A(T+[ T#W T_ %T1$ +% %T_ #_ '#T_ a W IT%T m!m&$ $X + T%W g F m T [%#[ +X W% (*e#T_ hg T W )-$ T [ T hg ^%[4 >Y % >Y T $[) ^&% T %^ T#T_ <+T T $ [ T A ( #T_ W #, ] hg m!m& #T_ T W >Y <BW T T &[ T !X X %T 4 != T W U %W X %T [7!% ^&% X_ %^ 'W +_"T( T Q!' 8 Q %8 8 %W W T : ;B Q!6 @ G T$ ([ W #m * U e 4 4 <BW T %[4@ #^ : !@ =,1 @ : T T ^#+ 8B "8 #X.$ A Am m m #_ ' T ;' 2 8 \& $T2# o[ 2(#T_ #,[4@"T m (+ T T X %T W%( )T, T_ ^ ^m# # +TQ \(& #[4 !^ f 4 ^\ T T [ W T "W +Xm( T ([&T 4 ^ T %& T V4+& +W 4 <BW$& A(T+ W W$ % 8 W!W T \E^&^r (T%[ #T' T W W ([ T% 4 r %m( [ #[ % [ ) [ # [ \m& 4 #d) ] )#Te m m X %T T + T + !W #[4$X ]Cm%_P[?[ X %T T [ W (T W #T_ W \P[? X_ Am ( [%[ <BW T )T, m+4 ^ T$T , T J^ T ? T%^ +T T 9$D $^e A(T+ T$4+ 4 m%#& ([ [(T T_ T$T % T m%& + \4 (^ )T( T J^ T%^ m)P #T \ 8 KH W A[m ;$B 8 %^ T + W (T + Am m m , ^ ] X_ "T )[ W A(T ] X_ +% T% T +_ ^ ^ (T W X %T m ; T ^ $#T_ T S_ , J^ %T1$ +# W W ` Z ] ' %W T #_ W ; m ] %W #Tm, W ( X Am m T m ) & +[= ()[ @ = = @ hk #m, T#T_ T_ ),[%W m("T : = %T1$# AR Q$B% a W ? 8

=Q Q $ AR Q$B% : @ @, : IHH !#D G 8B %= 8 ;B = LJ 9 @ , 8B < : 8 = KH $= B 8 E 8.

R : 8 =- 8 @*$F 8B 8 JM Q Q P : ? = !- G = = =N = @ @ = : = O = 8$Q B 8 ! : $ 8 = Q$Q4 %8B B Q - 8 8 . / 8 : 8B BR 8 !#@F : Q3

%

%

"

"

"

%

"

#

, " $

Please detach this form and send it with your payment or credit card instructions or by cheque to the address below

"

&

ASIAN VOICE & GUJARAT SAMACHAR

"' ^ ] [ " / &[ +< W G(' #& W +m(e+ ^ W T m(#T ^ [ "T% T m e T T_ W$ T_ igg W ( X [ W # Y ]&W +LT,# % "%^+^ )[ ^ ]4+& %W 4+ [ m( T+ T+ 6&T %&T m( ^ e _? ^ U a U )% T%(T T A$T+^ W T &^ D a W W < T& T ( ,[ +_ #T_ < [ $T?T %)[ $T [ < K !7 9 ! 9J 7m(#T %([ [ V< [ #47$ 7@ 9 I T%TN ( X U a U )% 7 9 ?

X+T% #, < T m+ ^#[ 9 ? ! 9 [ +_ 7@ !# 7 7 $< 7@ ;B C 7 9 7 > 7 % V4 $T !q%#T_ %^ ^ ![U a !7 $ $ 7) :@ $? 9 K!5 A T [ jgg (T X_ %[$ < K+# # 9 #9K T(T' -$T < )% "T U 7 a ; U m+(T$ 7 7@ 78 * &^ 7 .#@ 7 7@ 7 &T (3$T iggl Rm $T W 5$X_ [ m+ ^# :D FH !"C < ) ?

7@ #7 < !?( = #<K 7 7* T "T( T%^ [ 9 < p T% ^ $7 ( C $ +% T$ ^ ?$7 9 7@ 7 7@ 09 @ 7 K! < 7 ? 7 T%TN +% W W %T1 N ? < 9 7 K!5 >Y #T_ #, [ < 9 !% < ? 7 % 9 MK < 7 \-+#T_ W %T1$ +% T%^ [ m,<+^ T_ +c ^ ] 6&T 7 L3 #6 9 7@ GE K. 7!!7 9 #7 9 7@ % 9 %O^ [ [# [ S_ e$ 9$(+Tm$ 7 ?$7 78 * 7 < $ &W #^ W [ 6&T 'W nT [ ] 9 < ! < #7 < T_ W m $^e ^ B +# ^ W R #7 \ % 9 T ; * T% %(T 4 .K +[8+ A(T+ :@ ^ % 7 7 ?

A(T+W Y(e m e [ -$T_$ W \-+#T_ 7@ 2 < ? 1 %W [# T 8 KN ^ #[ [ "T% 4+ [ ( !W 7 %[ ] , 8 [ B $T K %&T \ $ ; 7 W [# [ ^%(T %^ #< < 9 MK T%(T #T U )% [ % 6&T #[ 0 W W a W T 9$T #7 T # \!& [ ] ,b U a T%(T W V< m #T_ %T, T ^ T$ ]&W ( W [ ) W %m#$T 9 ?$ ? $ #T8$TA[+ +% T% T+[ [ U a U )% W +_ #T_ W #X: W m( [ (T # [ ( [%#[ %,W [ 8 KN T ( [&T ;$B 8 [ #T_/$X_ #T \ p ^m))^ T&W S_ ] "T% #T_ #_ '(T%[ %&T 4+ m ![4 ^ T #T8$T [ X_ "m(;$ T%(T V< ^ ^4 %4+#T_ #T_ W T%T [ (T +[ % ([&T "T( %^#T_ ^% T% ( , T m(#T +[ ,T& T +_ T(T#T_ T9$T , W 9$T T% #T \ (T! [%T %W T&_ W q, (T ^ [ ^ ] [#

12 Hoxton Market, (Off Coronet Street) London N1 6HW Fax: 020 7749 4081 Tel: 020 7749 4080 E-mail: support@abplgroup.com NAME ADDRESS

POST CODE

TEL:

E-mail:

www.abplgroup.com 1 Year

G.S. £25

UK A.V. £25

Both £30

G.S. £55

EUROPE A.V. Both £55 £80

WORLD G.S. A.V. Both £70 £70 £100

RATES VALID FROM 11.7.2002 *Subscription paid will not be refunded

Please charge my VISA / ACCESS / MASTERCARD for £

Card Expiry date

Card No: Signature

Date

Kutch Special_Page12-18_Layout 1 2/29/2012 10:33 PM Page 18

વાયબ્રન્ટ કચ્છના રણોત્સવમાં તંબૂ નગરી

કચ્છી લેઉવા પટેલો મોટા ભાગે મોમ્બાસા, નૈરોબી અને નકુરૂમાં થથાયી થયા છે. બીજા વવશ્વ યુિ પછી ઘણા કચ્છી લેઉવા પટેલો આવિકા આવ્યા. એમાંના કેટલાક સોમાવલયા, યુગાન્ડા, ટાન્ગાવનકા, કોંગો અને રવાન્ડામાં થથાયી થયા. આવિકાના વસવાટ દરવમયાન કચ્છી પટેલોએ વબલ્ડીંગ કન્થટ્રકશનમાં ભારે જમાવટ કરી. ૧૯૩૫માં કંપાલાનું મુખ્ય રેલવે થટેશન બંધાયું એ વખતે વેકવરયા પવરવાર કંપાલા થથાયી થયો હતો. આજે યુગાન્ડાના પાટનગર કંપાલા કે કેન્યાના પાટનગર નૈરોબીની ગગનચૂંબી ઇમારતોની ઝાકઝમાળ આપણા કચ્છીમાડુઓને આભારી છે. નૈ રોબીની મોટા ભાગની ઇમારતો કચ્છી પટે લ લક્ષ્મણભાઇ (લક્ષ્મણ કન્થટ્રકશન)ને આભારી છે. આ લક્ષ્મણભાઇનું કન્થટ્રકશન નેટવકક હવે નૈરોબીથી માંડી માદરે વતન કચ્છ-ગુજરાત અને સેશલ્સ સુધી વવથતયુ​ું છે. ૧૯૬૦-૭૦ના દાયકા દરવમયાન કચ્છી પટેલોનું યુરોપ, અમેવરકા અને યુકે થથળાંતર થયું. ૧૯૭૨માં યુગાન્ડામાંથી હકાલપટ્ટી પછી સૌથી વધુ પ્રમાણમાં કચ્છી પટેલો યુકે આવી વથયા છે. કચ્છી લેઉવા પટેલોમાંથી સૌથી પહેલા અહીં વશિણ લેનારા હતા બળવદયા ગામના જાદવા નારણભાઇ વેકવરયા. તેઓ ૧૯૪૯માં અહીં આવ્યા. ૧૯૫૨માં હરીશભાઇ ગોવવંદ હાલાઇ, ખીમજી લાલજી ભારાપરીયા અને માધાપરના કાનજી ગંગજી હાલાઇ આવ્યા હતા. ૧૯૫૯માં નારણપુરના કરસન હરજી હાલાઇ, ૧૯૬૦માં બળવદયાના લક્ષ્મણ રામજી અને નારણ કરસન વેકવરયા, માધાપરના શામજી વશવજી, જાદવ લાલજી વપંડોરીયા, અને હરજી જાદવ, માંડવીના લાલજી વેલજી અને વશવજી અંબા અને ૧૯૬૩માં સામિાના કુંવરજી મુરજી વરસાણીએ યુકેમાં વશિણ મેળવ્યું.

બાથરૂમ, કકચન એન્ડ બેડરૂમ એપ્લાયન્સીસ, ઇલેક્ટ્રીકલ એપ્લાયન્સીસ, ડબલ ગ્લેસ, ટફન ગ્લાસ મેન્યુફેકચવરંગ, વસરાવમક, ગ્રેનાઇટ એન્ડ મારબલ પ્રોડકશન ઇત્યાવદ િેિે નોંધપાિ વસવિ મેળવી છે.

કચ્છી ગુજજર ક્ષદિયોનું જળદસંચાઇ, બંધ અને બંિરોના બાંધકામમાં આગવું અનુિાન સાતમી સદીમાં રાજથથાનથી રજપૂતો, િવિયો સૌરાષ્ટ્ર, કચ્છમાં આવી વથયા, જે ગુજમર િવિયો તરીકે ઓળખાય છે. કચ્છમાં એમની વસતી આશરે ૫૧,૦૦૦ જેટલી છે. ગુજમર કવડયા, વમથિી કે સુથાર જ્ઞાવત એ કચ્છી ગુજમર િવિય કહેવાય છે. અંજાર, વસંગૂરા, ખંભારા, નાગલપર, ખડોઇ, માધાપર, હજાપર, કૂલકમા, ગાલપડાર, રેહા, જાંબૂડી, નાગોર, મેઘપર, કુંભાવરયા આ ગામોમાં ગુજમર િવિયો વસે છે. કચ્છી ગુજમર િવિયોએ ૧૮૫૦થી ૧૯૮૦ દરવમયાન ભારતભરમાં રેલવે, પૂલ, બંધ, નહેરો અને બંદરોના બાંધકામમાં નોંધપાિ ફાળો આપ્યો છે. ૧૮૯૧માં મુંબઇનું વવકટોવરયા બંદર બાંધવામાં ચાવડા ભાઇઓનું અનુદાન રહ્યું છે. ૧૮૮૩માં માડવી બંદરના બાંધકામ માટે વીશરામ કરસન ચાવડા, ૧૮૯૫માં કરાંચીના બંદર માટે કુંભાવરયાના હરજી જીવન ચાવડા, ૧૯૪૮માં સંભલપુરના હીરાકુંડ બંધ માટે નાગોરના જેરામ કરસન ચૌહાણ, ૧૯૭૪માં હોસંગાબાદની તવા નદી પરના તવા બંધ માટે માધાપરના માવજી રૂડા ચાવડા, ૧૯૬૪માં વહંગોલી નજીક પરોલા બંધના બાંધકામમાં દેવવળયાના નારણ ભગવાન મારૂ અને અમરસી પ્રાગજી મારૂએ કામગીરી અદા કરી છે.

કચ્છી ગુજજર ક્ષદિયોનું દવિેશ પ્રયાણ કચ્છનું ડલાસ એટલે બળદિયા ભુજથી ૧૯ કકલોમીટર દૂર ભુજ-મુન્દ્રા રોડ પર આવેલ બળવદયાની સમૃવિ અને રોનક બેવમસાલ છે. વવમાન કે હેવલકોપ્ટર મારફતે આ વવથતારનો બડડ વ્યૂ કરનારને બળવદયામાં ડલાસની ઝાંખી થાય તો નવાઇ નવહ. બળવદયાની સમૃિ આવિકા અને વિટનમાં વસતાં કચ્છીઓને આભારી છે. અહીં થવીમીંગ પૂલ સાથેના અદ્યતન ઢબના બંગલોસ અને વાડીઓ (ફામમહાઉસ) જોવા મળે છે. કચ્છીઓ ભલે િણ-ચાર પેઢીથી પરદેશ વસતા હોય પણ એમના વદલોવદમાગમાં કચ્છી માટીની મહેંક સચવાઇ રહી છે. અહીં જન્મેલી અને ઉછરેલી એમની યુવા પેઢી કે જે આજે વડગ્રી મેળવીને ઉંચા હોદ્દે, વ્યવસાય કે વેપાર-ઉદ્યોગમાં પ્રવૃત્ત છે તેઓ દર વષષે માદરે વતનની માટી માથે ચઢાવવા કચ્છ પહોંચે છે. એટલું જ નવહ, પણ અહીંની અંગ્રેજી ભાષા કડકડાટ બોલતો યુવાન એની કચ્છી માતૃભાષા ભૂલ્યો નથી. કચ્છી પ્રજાનું આ એક ખમીર છે. ભગવાન થવામીનારાયણે (સહજાનંદ થવામીએ) એમની મધ્યકાલીન વયે કચ્છ સવહત બળવદયા ગામની મુલાકાત લીધી હતી. અહીં ભગવાન થવાવમનારાયણનું મનોરમ્ય મંવદર છે અને બડેશ્વર મહાદેવનું પૌરાવણક મંવદર પણ છે. બળવદયાની ધરતીમાંથી થવયંભૂ પ્રગટેલા બડેશ્વર મહાદેવ પરથી આ ગામનું નામ બળવદયા પડ્યું છે. વવદેશવાસી કચ્છી ભાઇ-બહેનોની વતન પરથતી અત્યંત સરાહનીય છે. આખા ગુજરાતમાં કચ્છની બેન્કોમાં સૌથી વધુ વડપોઝીટ જમા થાય છે. અહીં વવદેશી કચ્છીઓ દ્વારા ભરપૂર નાણાં ઠલવાય છે. યુકે (ખાસ કરીને લંડન) સ્થથત કચ્છી પટેલોએ વબલ્ડીંગ કન્થટ્રકશન,

18

Gujarat Samachar | Asian Voice | 2012

કચ્છ અને સૌરાષ્ટ્રના આ ગુજમર િવિયોમાંના કેટલાક ૧૯૨૦ની શરૂઆતમાં કરાંચી અને રંગૂન-બમામ ગયા હતા. ૧૯૪૦માં ગુજમર િવિયોએ આવિકા તરફ પ્રયાણ કયુ​ું એમાં સૌથી પહેલા નાથાલાલ રૂડાભાઇ સોલંકી ટાંગાવનકાના દારેસલામ જઇ થથાયી થયા હતા. એમના પછી બીજા ૧૦૦ જેટલા પવરવાર ટાંગાવનકા ગયા હતા. ત્યાં મોહનભાઇ મનાણી, શામજી રામજી રાઠોડ, ધરમશી કલ્યાણજી જાવવયા, ધનજીભાઇ લક્ષ્મણભાઇ વરુ, ધનજીભાઇ સાપવરયા, મોહનભાઇ ગોવહલ, ભીમજીભાઇ ટપુભાઇ પરમાર, રામજી દેવજી ટાંક અને અન્ય સભ્યોએ ગુજમર િવિય સમાજની થથાપના કરી. આ રીતે નૈરોબીમાં ગોરધનભાઇ હરજી પરમાર, કાનજી ચૌહાણ, બેચરભાઇ ગાંગાણી થથાયી થયા. ૧૯૬૦માં ગોરધનભાઇ મનાણી અને જેઠાલાલ મનાણી દારેસલામથી યુકે આવ્યા અને લેથટરમાં થથાયી થયા. ત્યારબાદ ૧૯૬૨માં અહીં ગુજમર િવિય સમાજની થથાપના થઇ હતી. એ પછી ૧૯૭૫માં લંડનમાં કેટલાક પવરવાર આવ્યા અને છગનભાઇ વરુ, ડાહ્યાભાઇ વરુ, વૃજલાલ રાઠોડ, મનજીભાઇ વરુ, ટપુલાલ ટાંક અને અવસરભાઇ પરમારના નેતૃત્વ હેઠળ આ સમાજની થથાપના થઇ હતી. કેનેડા તથા અમેવરકામાં પણ ગુજમર િવિય સમાજના સભ્યો વસે છે.

વીશા અને િસા ઓશવાળી જૈન કચ્છમાં વીશા અને દસા શ્રીમાળી જૈનો અને ઓશવાળી જૈનોની વસતી ઘણી છે. આ કચ્છી જૈનોએ મુંબઇથી માંડી આવિકા - ખાસ કરીને કેન્યા, નોથમ અમેવરકામાં વેપારી વિવતજો વવથતારી છે. વીશા અને દસા www.abplgroup.com

Kutch Special_Page12-18_Layout 1 2/29/2012 10:35 PM Page 19

કચ્છી જૈનો ધંધાિથે વષોષ પૂવથે મુંબઇ થિાયી િયા છે. મુંબઇના મોટા રેડીમેડ ગામથેન્ટ થટોસષ કચ્છી જૈનો હથતક છે. આ ઉપરાંત અનાજ-કસરયાણા, રીઅલ એથટેટ અને કન્થટ્રકશન સબઝનેસમાં પણ જૈનોની જબ્બર જમાવટ છે. રાજથિાનના જોધપુર સજલ્લાના ઓસશયાિી કચ્છ-હાલારમાં આવી થિાયી િયેલા આ ઓશવાળ જૈનોએ યુકેમાં પણ આસિષક, શૈ ક્ષ સણક અને ધાસમષક ક્ષે ત્રે ખૂ બ પ્રસં શ નીય પ્રગસત કરી છે . (આ ઓશવાળ જૈનોનો ઇસતહાસ અગાઉ 'ગુજરાત સમાચાર'માં પ્રસસદ્ધ િઇ ચૂકયો છે.) કચ્છીઓ જ્યાં ગયા ત્યાં ધમષ, સંથકાર અને સંથકૃસત સાિે લઇને ગયા. અહીંની પ્રજામાં ભારતીય આચારસવચાર જળવાયા છે. અહીં સવષધમષ સમભાવની સદભાવના પ્રવતથે છે. અહીં કચ્છીઓના કુળદેવી આશાપુરાનો મઢ, જાડેજાના કુળદેવી રવેચીનો મઢ, કડવા પટેલોનાં કુળદેવી ઉસમયામાનું દેસલપુરનું મંસદર છે તો લેઉવા પટેલ, કચ્છી ખેડૂત વગષ અને કામદાર વગષમાં થવામીનારાયણ સંપ્રદાયનો પ્રભાવ જોવા મળે છે. મોગલકાળ દરસમયાન કચ્છમાં મુસ્થલમોની સંખ્યામાં નોંધપાત્ર વધારો િયો. અહીં સહન્દુ-મુસ્થલમ વચ્ચે ભાઇચારો પ્રવતથે છે. કચ્છના રણમાં હાજી પીરનો મસહમા ખૂબ છે. હાજી પીરની મુસ્થલમો સાિે સહન્દુઓ પણ માનતા માને છે તો ફતેહ મોહમ્મદ જેવા મુસ્થલમ સબરાદરો આશાપુરાના મઢમાં જઇ શ્રદ્ધાપૂવષક માિું નમાવે છે. જૈનધમમીઓ માટે મુન્દ્રા અને અબડાસામાં જૈન દેરાસરો પણ છે, જેમાં અબડાસાનું ભદ્રેશ્વર દેરાસર પૌરાસણક છે. એ જ રીતે મુન્દ્રાનું વધષમાન થવામીનું વણીતીિષ ખૂબ સવખ્યાત છે. રણ પ્રદેશિી ઘેરાયેલા કચ્છને માિે અગાઉ દસ વષષમાંિી સાત વષષ સૂકાભઠ્ઠ - દુષ્કાળગ્રથત જતા હતા. હવે ગુજરાત સરકારની સસિયતાને કારણે કચ્છને નમષદાના નીરનો લાભ મળી રહ્યો છે. આ ઉપરાંત રૂ. ૬૦૦ કરોડના ખચથે પીવાના પાણીની યોજના સાકાર બની છે. અહીં હવે ગામડાઓમાં ૨૪ કલાક વીજ પુરવઠો મળતો િયો છે અને સરકારે તાજેતરમાં કચ્છને ‘સટમ્બર ઝોન’ જાહેર કયોષ હોવાિી લાકડાંના ઉદ્યોગને વધુ વેગ મળશે તેવી આશા છે. ૨૦૦૧ના સવનાશક ભૂકંપ પછી ગુજરાત સરકારે ટેમ્પરરી સરડક્શન ઓફ ટેક્સની જાહેરાત કરતાં કચ્છમાં તેજ ગસતએ ઔદ્યોસગક િાંસત િઇ. અહીં ૨૦૦૧માં રૂ. ૩૫,૦૦૦ કરોડનું રોકાણ િયું એ પછી ૨૦૧૦માં બીજા રૂ. ૭૫,૦૦૦ કરોડનું મૂડીરોકાણ િયું છે. કચ્છને કુદરતી બંદરોની સવલત મળી છે એટલે દસરયાઇ માગથે માલનું ઇમ્પોટટ-એક્સપોટટ બહુ સરળતાિી િઇ શકે છે. કંડલા બંદરે ગુજરાત મેરીટાઇમ બોડટ અને મુન્દ્રાના અદાણી બંદરેિી મોકલાતા કાગોષએ તમામ સવિમ તોડી નાખ્યા છે. મુન્દ્રા બંદરે ૧૨ જેટ્ટી સતત કાયષરત છે.

4 0 ,3 ,))' " - . & *")( 1#." - . &&#. )(( .#)( 4 )/( ." &) % ,))' - ,0# 4 ")/, "). )& 1 . , 4 ( ")/- & /( ,3 #&#.# 0 #& & 4 )/." ( # ( "#( - )) 4 (+/ . " && )( , ( " && 1#." '/&.#' # *,)$ .), * #.3 4 && ' $), , #. , *.

4 2# )( , (.

4 2 - - * , !)0. ,/& -

કચ્છને ગુજરાત સરકારે આજે દેશ-દુસનયાના ટીવી પડદે ખ્યાતનામ બનાવી દીધું છે. ગુજરાતના િાન્ડ એમ્બેસેડર બનેલા બોસલવૂડના શહેનશાહ અસમતાભ બચ્ચન પ્રચાર માધ્યમો દ્વારા કચ્છની મહેંક એમની આગવી શૈલીમાં પ્રસરાવી રહ્યા છે અને અઢળક સવદેશીઓને આ પંિક તરફ આકષમી રહ્યા છે. ગત સડસેમ્બરમાં જ મુખ્ય પ્રધાન નરેન્દ્રભાઇ મોદીએ 'વાયિન્ટ કચ્છ' દ્વારા કચ્છ રણોત્સવનું આયોજન કરીને સહેલાણીઓને કચ્છ ભણી આકષ્યાષ છે. કચ્છની ખમીરવંતી પ્રજા, એમની સંથકૃસત અને એમની સરળ જીવનશૈલી સૌ કોઇને પ્રભાસવત કરી શકે છે. કચ્છી ભરતગૂંિણ, એમની હથતકલા, ટાઇ એન્ડ ડાયનું કૌશલ્ય આજના ફેશન જગતને આકષમી રહ્યું છે. આજે જે રીતે કચ્છ પ્રગસત કરી રહ્યું છે એ જોઇ એટલું જરૂર કહી શકાય: જોમવંતુ કચ્છ - થવથિ અને સમૃદ્ધ કચ્છ, જય હો.

શામજી પટેલઃ સાહસસકતા અને પ્રેરણાનું પ્રતીક સિટનસ્થિત ગુજરાતી ઉદ્યોગ સાહસસકોની યાદીમાં શામજીભાઈ પટેલ મોખરાનું થિાન ધરાવે છે. જયશામ ગ્રૂપ ઓફ કંપનીઝના ચેરમેન શામજીભાઈ પટેલ હાઈ પ્રોફાઈલ ક્લાયન્ટાઈલ પોટટફોલીઓ સસહત ૨૫િી વધુ વષષનો બહોળો અનુભવ ધરાવતા ઉદ્યોગ સાહસસક છે. ૧૯૭૦ના દાયકાની શરૂઆતમાં યુનાઈટેડ કકંગ્ડમમાં આવ્યા પછી તેમણે એક દુકાનદારમાંિી ટોચના સબઝનેસમેન તરીકેની કારકીસદષનું સનમાષણ કયુ​ું છે. કોમ્યુસનટી પ્રત્યે તેમના સમપષણ, પ્રેરણા અને પ્રદાનની માત્ર યુકે જ નહીં, દસરયાપારના દેશોમાં પણ વ્યાપક કદર કરવામાં આવે છે.

4 (. ,( . 1# # #&#.# 4 ,! * ,%#(! -* 4 & *)-#. 3)/, 0 &/ & . ." ,)(. -% , *.#)( 4 ). & 1#&& (). , -*)(-# & ), (3 &)-4 . , -/ $ . .) !)0. **,)0 & ( " (!

1#.")/. *,#), ().# 4 # %/* ,)* #&#.# - , #( /( , 4 " 0 ,))'- #( ." "). &

+ $* & '! $ &%') '% " *$ ' *) %$ *()%# ' "" # " $% %) " + $* &" . %# / ,,, %) " + $* &" . www.abplgroup.com

વાયબ્રન્ટ કચ્છ

%#

Gujarat Samachar | Asian Voice | 2012

19

Kutch Special_Page19-40_Layout 1 2/29/2012 10:38 PM Page 20

નમમદાની નહેરો, સમૃદ્ધિની લહેરો

સરદાર સરોવર યોજનાનું મમશનઃ લાખો લોકોના ર્વન અને પબ્ચચમ ભારતમાં પયાણવરણને અનુકૂળ આવે એવા ટકાઉ જવકાસ માટે જનરથણક વહી જતાં નમણદાના જળને નાથી ર્વન, પાણી અને ઊર્ણ પૂરી પાડી કાયમી જવકાસની કેડી કંડારવી. લાક્ષમિક્તાઓ: $ મુખ્ય કોંમિટ ગ્રેમવટી ડેમઃ ૧૨૧૦ મીટર લાંબો, ૧૬૩ મીટર ઊંચો $ મરવર બેડ પાવરહાઉસઃ ૧૨૦૦ મેગાવોટ $ કેનાલ હેડ પાવરહાઉસઃ ૨૫૦ મેગાવોટ $ નમમદા મુખ્ય નહેરઃ ૪૫૮ કક.મી. લાંબી, ૪૦,૦૦૦ ક્યુસેક ક્ષમતા $ મુખ્ય નહેર: લંબાઈ ૪૫૮ કક.મી. $ કચ્છ શાખા: ૩૬૦ કક.મી. લાંબી, ૭૭૦૦ ક્યુસેક ક્ષમતા $ કુલ કેનાલ નેટવકક: ૭૫,૦૦૦ કક.મી. $ કમાન્ડ મવસ્તાર: ૪૫.૫૦ લાખ એકર $ અંદાજીત કકંમત (૨૦૦૮-૦૯): `૩૯,૨૪૦ કરોડ

ગુજરાતના કૃમિ ક્ષેત્રને નમમદાના જળથી થયેલા લાભ $ ગુજરાત રાજ્યના કૃજષ ક્ષેત્રનો જવકાસ દર છેલ્લા એક દસકામાં તેના અગાઉના દસકા કરતાં લગભગ બમણો. $ ૨૦૦૧-૦૨થી ૨૦૦૮-૦૯ દરજમયાન રાજ્યના કૃજષ ક્ષેત્રે જવકાસ દર દેશના તમામ રાજ્યોમાંથી સૌથી વધારે ૧૧.૧૦ ટકા નોંધાવ્યો છે. $ સતત બે વષણ (૨૦૦૮-૦૯ અને ૨૦૦૯-૧૦)માં ઓછા વરસાદની જવષમ પજરબ્થથજતમાં પણ રાજ્યના કૃજષ ક્ષેત્રની જવકાસગાથા અકબંધ. $ કૃજષ મહોત્સવ અંતગણત સંમેલનો તેમ જ કૃજષ રથ દ્વારા ગામેગામના ખેડૂતોને કૃજષ જવકાસમાં સહભાગી બનાવી, સોઈલ હેલ્થ કાડડ પ્રોગ્રામ દ્વારા વૈજ્ઞાજનક ઢબે માજહતી પૂરી પાડી કૃજષ ક્ષેત્રના જવકાસ માટેનો નવતર અજભગમ અપનાવ્યો. $ જપયત તથા જળસંચયમાં વધારો થતાં વાવેતર જવથતારમાં છેલ્લા એક દાયકામાં આશરે ૩૨.૧૧ લાખ એકરનો વધારો. $ રાજ્યનું કૃજષ ઉત્પાદન છેલ્લા એક દાયકામાં રૂ. ૧૪,૦૦૦ કરોડથી વધીને લગભગ રૂ. ૬૦,૦૦૦ કરોડ થયું છે.

સરદાર સરોવર યોજનાના મસમામિહનો $ ૧૨૧૦ મીટર લાંબો અને પાયાથી ૧૬૩ મીટરની ઊંચાઈ ધરાવતો સરદાર યોજના બંધ જવશ્વનો બીર્ નંબરનો સૌથી મોટો િોંજિટ ગ્રેજવટી ડેમ છે.

20

Gujarat Samachar | Asian Voice | 2012

$ હાલમાં ૧૨૧.૯૨ મીટર ઊંચાઈ સાથે બંધનું ૯૭ ટકા િોંજિટ કામ પૂણણ થયેલ છે. બંધની હાલની સંગ્રહ ક્ષમતા ૧૫૫ કરોડ ઘનમીટર. $ સરદાર સરોવર યોજના થકી રાજ્યના ૧૪ જજલ્લાઓના ૩,૧૧૭ ગામોની કુલ ૪૫.૫૦ લાખ એકર જમીનને જસંચાઈનો લાભ મળશે. હાલમાં માઈનોર સુધીના નેટવકકને ગણતરીમાં લઈએ તો ૧૩ લાખ એકર જમીનને જસંચાઈના લાભ અંતગણત આવરી લેવાઈ છે. $ વાજષણક ૯ જમજલયન એકર ફૂટ પાણીની ઉપલબ્ધધ. $ ૧૪૫૦ મેગાવોટની થથાજપત ક્ષમતા ધરાવતાં જરવર બેડ પાવરહાઉસ અને કેનાલ હેડ પાવરહાઉસ કાયણરત. $ ઓગથટ, ૨૦૧૧ સુધીમાં બે હાઈડ્રો પાવર થટેશન દ્વારા રૂ. ૮૨.૬૧ અબજનું મૂલ્ય ધરાવતી ૨૦,૬૫૨ જમજલયન યુજનટ ગ્રીન એનર્ણનું ઉત્પાદન. $ ૪૫૮ કક.મી. લાંબી અને ૪૦,૦૦૦ ઘન ફૂટ પ્રજત સેકન્ડની વહનક્ષમતા ધરાવતી નમણદા મુખ્ય કેનાલનું કામ પૂણણ. $ માચણ, ૨૦૦૮થી રાજથથાન સુધી નમણદાના નીર વહી રહ્યા છે. $ નદીઓના આંતજરક જોડાણ તથા સરદાર સરોવર યોજનાના કેનાલ નેટવકકનો ઉપયોગ કરીને નમણદાના જળથી હેરણ, ઓરસંગ, કરાડ, ધાધર, મહી, સૈદક, મોહર, શેઢી, વાત્રક, મેશ્વો, સાબરમતી અને સરથવતી નદીને પુનર્ણવીત કરવામાં આવી છે. હાલમાં ૬૫૯૨ ગામો તથા ૧૧૪ શહેરોને પીવાના પાણીનો લાભ યોજના પૂણણ થતાં રાજ્યના ૯૬૬૩ ગામડાંઓ તથા ૧૩૧ નગરોને નમણદાનું પાણી પીવા માટે ઉપલધધ બનશે.

યોજનાના મુખ્ય લાભો $ રાજ્યના ૪૫.૫૦ લાખ એકર જવથતારને જસંચાઈનો લાભ $ કૃજષ પેદાશમાં પ્રજત વષણ ૮૭ લાખ ટનની વૃજિ $ વીજ ઉત્પાદન પ્રજત વષણ ૧૦૦ કરોડ યુજનટ $ ૯૬૩૩ ગામડાં અને ૧૩૧ શહેરોને પીવાનું પાણી $ ૩૦,૦૦૦ હેક્ટર જમીનને પૂરથી સંરક્ષણ $ ગ્રામીણ ક્ષેત્રે ૧૦ લાખ રોજગારીની તકો

www.abplgroup.com

Kutch Special_Page19-40_Layout 1 2/29/2012 10:40 PM Page 21

Kutch Special_Page19-40_Layout 1 2/29/2012 10:41 PM Page 22

કચ્છ નહીં દેખા તો કુછ નહીં દેખા...

બચ્ચને જે રીતે લોકોને તથયેટર સુધી ખેંચી જવાનું કામ કયુ​ું અતમતાભ છે, તેવું જ કામ તેમણે કચ્છ માટે કયુ​ું છે. ગુજરાત સરકારે અત્યાર સુધી અવગણના પામેલી કચ્છની રેતાળ ભૂતમને પ્રવાસન મથક તરીકે પ્રચતલત બનાવવા માટે બોતલવૂડના ‘શહેનશાહ’ની તનમણૂક કરી. તે પછી લાખો લોકો મુલાકાતે આવે છે. અતમતાભે ઘણી વાર તેમના દલોગ ઉપર આ તવતતારના લોકો અને તથળોની પ્રશંસા કરી છે.

કચ્છનો શાબ્દિક અથથ: કચ્છનો શાબ્દદક અથવ ‘એક પછી એક ભીની અને સૂકી થતી વતતુ’ એવો થાય છે. સંતકૃતમાં તેનો અથવ કાચબો એવો થાય છે. મહાન તસકંદરના સૈન્યમાં પણ ‘કચ્છ અભીર’ નામનો કમવચારી હતો. જેના નામનો અથવ સંતકૃતમાં કાચબા આકારનો થાય છે. િહાકાલની ભૂતિ: એવું માનવામાં આવે છે કે કૃષ્ણ યદુ પતરવારના હતા અને તેમનો પુત્ર સાંબ કચ્છના પ્રથમ પતરવાર જાડેજા કુટુંબનો પ્રથમ પુરુષ હતો. મહાભારતના સમયમાં કચ્છ અબ્તતત્વ ધરાવતું હતું. આમ છતાં કેટલાક અહેવાલો દશાવવે છે કે એ પૂવજે પણ કચ્છનું અબ્તતત્વ હતું.

સંવધથનની ભૂતિ: કચ્છમાં તભન્ન પ્રકારના વન્યજીવો જોવા મળે છે, જેમાં જંગલી ગધેડાઓનું અભયારણ્ય, કચ્છના રણના વન્યજીવો, નારાયણ સરોવર, કચ્છના બતટાડડ (બગલા જેવું ઝડપથી દોડતું પક્ષી) અને બન્નીનો ઘાસીયા પ્રદેશ તથા છારી-ઢંઢ વેટલેન્ડ જાણીતું છે. અહીંનું ફ્લેતમંગો તસટી કાળા ડુંગરથી ૧૦ ફક.મી. દૂર છે. અહીં લાખો ફ્લેતમંગો દર વષજે આવીને માટીના દરોમાં ઈંડા મૂકે છે.

રેિીની ગાથા: કચ્છના ખારા પાણીના સરોવરોમાં એક અનોખું સૌંદયવ છે. અહીં કચ્છના રણમાં ચમકતા મૃગજળ તથા તવતવધ પ્રકારના વન્યજીવો જોવા મળે છે. આ અનોખું કચ્છનું રણ મીઠાના તફતટકોને કારણે સફેદ બરફ જેવું દેખાય છે. આ અનોખું સૌંદયવ તમારા હૃદયને મોતહત કયાવ વગર રહેશે નહીં.

ધોળાવીરા: કચ્છ ભારતમાં અત્યંત ખ્યાતનામ સીંધુખીણ સંતકૃતતના તથાપત્ય ધોળાવીરાના સૌથી વધુ નમૂનાઓ ધરાવે છે. કચ્છના પૂવવ ભાગમાં ખદીર ટાપુ પર આવેલું ધોળાવીરા પ્રાચીન યુગના પાટનગર તરીકે ઓળખાય છે.

રીતિ તરવાજ: કચ્છ તરીકે ઓળખાતી અજોડ પરંપરાઓમાં ઘણી સંતકૃતતઓના પ્રવાહો આવીને મળે છે. દૂધને પતવત્ર માનવામાં આવે છે અને એકબીજાને દૂધ આપીને તવવાદોનું સમાધાન કરાય છે. કચ્છીઓમાં સગાઈ વખતે કન્યાનો પતરવાર વરરાજાના સગાંઓને સંબંધ તવીકાયાવના પ્રતીક તરીકે દૂધ પીરસે છે. લોકો કોઈના મૃત્યુ પ્રસંગે લોકાચારે જાય ત્યારે દૂધ વગરની ચા આપવામાં આવે છે. ભવ્ય ખજાનાઓ: કચ્છ પરંપરાગત રીતે હેતરટેજ ગણી શકાય તેવા અનેક બાંધકામ ધરાવે છે. આઈના મહલનો ‘હોલ ઓફ તમરસવ’એ ઈન્ડોયુરોતપયન તટાઈલનો ૧૮મી સદીમાં બંધાયેલો સુંદર આભલા કારીગરી અને કાચ કામનો નમૂનો છે. ભૂજમાં આ મહાન કલાકૃતતની નજીકમાં પ્રાગ મહેલ આવેલો છે. જે ઈટાતલયન ગોથીક તથાપત્ય ધરાવે છે. જેનું તડઝાઈનીંગ ૧૮૬૦ની આસપાસ કનવલ હેનરી તવલ્કીન્સે કયુ​ું હતું. માંડવીમાં તવજય તવલાસ પેલેસનું લાલ પત્થરનું બાંધકામ ઘણી તહન્દી ફફલ્મો તથા પ્રવાસીઓ માટે આકષવણનું કેન્દ્ર બન્યું છે. સરોવરોની ભૂતિ: કચ્છની સુદં ર ભૂતમમાં અનેક પતવત્ર સરોવરો આવેલા છે. સાચા અથવમાં ભગવાનનું સજવન ગણાતા નારાયણ સરોવરનો તહંદુ ધમવના પાંચ પતવત્ર સરોવરોમાં સમાવેશ થાય છે. અહીં અભ્યારણ્યમાં અને આ સ પા સ માં તચંકારાઓની ૮૦ ટકા વતતી છે. ભૂજમાં હેતરટેજ ગણાતું હમીરસર તળાવ એક સુંદર દૃશ્ય સજજે છે. ઉનાળા

22

Gujarat Samachar | Asian Voice | 2012

www.abplgroup.com

Kutch Special_Page19-40_Layout 1 2/29/2012 10:43 PM Page 23

દરમિયાન અહીં અનેક લોકો તળાવિાં ડૂબકી િારવા િાટે આકષા​ાય છે.

ભવિષ્યનું પ્રિેશદ્વાર: ગુજરાતના બે અમત વ્યસ્ત ગૌરવરૂપ બંદરો કંડલા અને િુંદ્રા કચ્છિાં આવેલા છે. આ બે બંદરોએ કચ્છને વેપાર અને લોજીસ્ટીક્સના િથક તરીકે દેશિાં જાણીતું બનાવ્યું છે. હાલિાં કચ્છ એમશયન, આમિકન અને અિેમરકાના બજારો િાટે આદશા પ્રવેશદ્વાર ગણાય છે, કારણ કે આ બંદરો પશ્ચિ​િ અને ઉત્તર ભારત િાટે સૌથી ટૂંકો િાગા પૂરો પાડે છે. ભૂગભભમાં પડેલો ખજાનો: કચ્છની ભૂમિને અનેક કુદરતી સ્ત્રોતોનું વરદાન િળેલું છે. કચ્છ નોન િેટામલક ખમનજો િાટે જાણીતું છે. અહીં દેશની સૌથી િોટી િૂના, મિનાઈ િાટી, મલગ્નાઈટ, બોક્સાઈટ અને મસમલકાસેનની અનાિતો આવેલી છે. આ પ્રદેશ મવદેશી રોકાણકારો િાટે અમત િૂલ્યવાન ગણાય છે. અહીં ઘણી મવદેશી કંપનીઓએ મલગ્નાઈટ, િૂનાના પથ્થરો અને બોક્સાઈટના આધારે િૂડીરોકાણની જાહેરાત કરી છે.

# "' "

"'

#(% ! % " + ' ' # %' % $ % ' #" '% #!$ * $ ! "' " " ! + ") & ) (% %+ " ' +& & ! "' # # % "'& " (% & & "#&' + '+ "' % (! "' %# && #" " ! "' ! " &'% ' #"

% && #% #%% &$#" " , 1 )"-$0 , * /)!, * ! $/& /. $ /& , . )!% * %' *,!$*-+%. ' #( %' *(

મંવિરોની નગરી: ભારતની પશ્ચિ​િ સરહદે આવેલું કોટેશ્વરનું િંમદર િાણસોએ બનાવેલી આઉટસ્પોટ જેવું છે. લોકગીતિાં એવું કહેવાય છે કે મલંગોની આસપાસ િંમદરનું બાંધકાિ કરાયું છે. અહીં ઓમિંતા આવી િડેલા ઉદ્ધત રાવણને ભગવાન શંકરે ભેટ આપી હતી. અહીં સફેદ આરસના બનેલા ભદ્રેશ્વર િંમદરિાં ઈશુ પહેલાની પાંિ​િી સદીની પાશ્વાનાથની પૌરામણક િૂમતા છે. સોલંકી યુગના ભગવાન મશવ િંમદરના અવશેષો અહીં ભૂજ નજીક કેરાિાં જોવા િળે છે.

માટીની મહેંકતા: રંગ કરેલા િાટીના ટેરાકોટા નિૂનાઓ કચ્છી કલાકારોનો અજાયબ કસબ વ્યિ કરે છે. આ નિૂનાઓ તૈયાર કરવાિાં અજાયબ હસ્તકલાની જરૂર પડે છે. અલગ અલગ ત્રણ કલરના િાટીનાં રિકડાં, ઘડા અને દીવા ઘરવપરાશિાં તથા સુશોભન િાટે ઉપયોગિાં લેવાય છે. સિય જતાં હવે આ બધી િીજો શહેરી ઘરોના સંગ્રહિાં સ્થાન પાિી છે. મોહક આભલાંઓ: િાટી, આભલાં અને મવમવધ િીજોના ઉપયોગ દ્વારા કચ્છની િમહલાઓ િાસ્ટરપીસ જેવા નિૂનાઓ તૈયાર કરે છે. રબારી, િૂંટવા અને િારવાડા, હમરજન જેવી કચ્છની મવમવધ જામતઓએ િાટી અને આભલાંઓનો ઉપયોગ કરીને આ કળાને જીવંત રાખી છે. આ બધી કળા મદવાલો ઉપર, પટારાઓ ઉપર અને કચ્છની રજાઈઓ વગેરે ઉપર કરાતી હોવાનું જોવા િળે છે. કચ્છની આ કળાને કારણે ઘણાં શહેરી ઘરોિાં આકષાક ગાિઠી સુશોભન જોવા િળે છે.

જાિુઈ તંતુ: ખૂબ ઓછા ઓજારો અને ભરપૂર કલ્પનાશમિ વડે કચ્છી કલાકારો જાદુઈ ગૂંથણી કરવા િાટે જાણીતા છે, પછી ભલે ને તે ભૂજોડી, www.abplgroup.com

Gujarat Samachar | Asian Voice | 2012

23

Kutch Special_Page19-40_Layout 1 2/29/2012 10:46 PM Page 24

વૃમિના ઝોન: ૧૨ સ્પેચયલ ઈકોનોમિક ઝોન, ૧૩ ઔદ્યોમિક વસાહતો અને ૩ ઈન્ડસ્ટ્રીયલ પાર્સસને કારણે કચ્છ આ િોડેલ હેઠળ આમથસક પ્રવૃમિઓથી ધિધિતું બન્યું છે. અહીં િોટી સંખ્યાિાં સ્પેચયલ ઈનોકોમિક ઝોન્સ, ઔદ્યોમિક વસાહતો અને પાવર, પોટટ આધામરત ટેર્સટાઈલ અને એન્જીમનયમરંિ જેવા મવમવધ િેત્રોના પાકકસને કારણે કચ્છ મજલ્લો આમથસક પ્રવૃમિનું કેન્દ્ર બન્યો છે. ધાતુઓનો ખજાનો: કચ્છના ધાતુકાિ​િાં નવીનતા અને કુશળ કસ જોવા િળે છે. સ્થામનક લોકોિાં ‘ઘંટડી’ તરીકે જાણીતી મવમવધ અવાજો કરતી અલિ અલિ પ્રાણીઓની ડોકિાં બંધાતી ઘંટડીઓ બનાવવાની કળા અહીંયાં વષોસથી પ્રચમલત છે. કચ્છી લોકો શુદ્ધ ધાતુની ચીજો પહેરવાિાં િાને છે. કોતરકાિ ધરાવતા કચ્છના ચાંદીના આભૂષણો અનેક લોકોને િોમહત કરતા રહે છે. િશરૂ, બાંધણી અને રબારી ભરત હોય અથવા મભન્ન પ્રકારના રંિો દ્વારા કાપડને રંિવાનું હોય, કચ્છ તેની આ કળા િાટે દુમનયાિાં જાણીતું છે.

મીઠાના પથ્થરોની ભૂમમ: કચ્છ સાચા અથસિાં પશ્ચચિ​િાં અરબી સિુદ્ર અને દમિણિાં કચ્છની ખાડી તથા ઉિરિાં કચ્છના રણ વચ્ચે આવેલો ટાપુ છે. ભૂસ્તરશાસ્ત્રીઓ કહે છે કે અિાઉ કચ્છ સાિર તટે વસતું હતું, પણ ભૂિભસિાં થયેલા ફેરફારોને કારણે િીઠા અને િીઠાના પથ્થરોની બનેલી ભૂમિ​િાં તેનું રૂપાંતર થયું. હમરયાળો પ્રદેશ: જો કચ્છનું મચત્ર બનાવવું હોય તો અવચયપણે લીલા અને સફેદ રંિનો ઉપયોિ કરવો પડે. અહીં િોટા વન્ય મવસ્તારિાં ખજૂર, ચીકુ, જાિફળ, કેરી અને દાડિ જોવા િળે છે. કચ્છિાં સૌથી ઊંચા િણાતા કાળા ડુંિર ઉપરથી રણ અને આકાશ એકાકાર થતા જણાય છે. નખત્રાણા તાલુકાિાં આવેલા છારી ઢંઢનું છીછરું સરોવર પિી મનરીિકો િાટે સ્વિસ િણાય છે. અહીં પિીઓની ૩૭૦થી વધુ જામતઓ જોવા િળે છે.

ગુફાઓ: કચ્છના લખપત તાલુકાિાં આવેલી સીયોટ િુફાઓ ઈ.સ. પૂવવે પ્રથિ સદીની છે. તે પૂવસિાં ફેરવી શકાય તેવું િુખદ્વાર ધરાવે છે. સીયોટની ઓળખ સાતિી સદીના િઠ તરીકે થાય છે. અહીં ચીનના પ્રવાસીઓ સીંધુ નદીના િુખપ્રદેશ સુધી આવતા હોવાના અહેવાલો છે. મીઠાનું ઉત્પાદન: છેલ્લા ૬૦૦ વષસથી કચ્છનું નાનું રણ િીઠાના પરંપરાિત ઉત્પાદન િાટે જાણીતું છે. અહીં વામષસક ૪૦ લાખ ટન િીઠાનું

$ !

" #

" !

24

Gujarat Samachar | Asian Voice | 2012

www.abplgroup.com

Kutch Special_Page19-40_Layout 1 2/29/2012 10:48 PM Page 25

ઉત્પાદન થાય છે. કચ્છ રાજ્યના મીઠાના કુલ ઉત્પાદનમાં ૬૦ ટકાથી વધુ નહસ્સો ધરાવે છે. કચ્છના મીઠાની તાઈવાન, બાંગ્લાદેશ અને કોનરયા જેવા દેશોમાં નનકાસ થાય છે. અહીં મીઠાનું ઉત્પાદન કરતા સમૂદાયને ‘અગનરયા’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

જોડાણોની રચના: બે મોટા બંદરો, બ્રોડગેજ રેલવે નેટવકક, નસક્સ લેન રોડ વગેરન ે ે કારણે કચ્છ બાકીના નવશ્વ સાથે જોડાયેલું રહે છે. વાસ્તવમાં મુદ્રં ા બંદર આનદપુર અને મુદ્રં ા વચ્ચે કુલ ૫૭ કકલોમીટરની સૌથી લાંબી પ્રાઈવેટ રેલવે લાઈન ધરાવે છે. આ નવસ્તારમાં ઘણાં સોલર, ગેસ અને નલગ્નાઈટ, પવન અને થમમલ વીજમથકોને કારણે અનવરત વીજળી મળી રહે છે. નદીનો પ્રિાહ: લોકોની ઈચ્છા મુજબ સરકારે કચ્છને આપ્યું છે. ટૂંક

g Ve Pure

1 )'04 ,," +" *-#!!

)# #.2'!#

" !

$

$ !

! " % "

%

!

# ! 0#. $,. )) /-#!' ) ,!! /',+/ #""'+%/ +% %#*#+0/ #!#-0',+/ #&+"' +'%&0/ '.0&" 4 - .0'#/ ++'2#./ .'#/ ,.-,. 0# +" #)'%',1/ 1+!0',+/

&# $%#) %' & #%#

#!$ ' #(' ##% ! '& "

"

' % " & %) " ( " ' ' " &

.&

--

#

1. !,*-)#0# $1+!0',+ - !( %#/ '+!)1"# !

#

" "

" !

"

, " " $

%+

+ ' 2

)

# !

+ ' ' . ' "'

+

)

% !

$ / +

- 0

* #

( "

( ' 5 . ' 1 ' $ ' )/ '

"'

+'-1.' #) # "+ "

www.abplgroup.com

&' '

' , %

%

. 3 * %

)/ '

#&& ," % & "'

#

( % %* " -

. .% ( ' . - 0 *&/ ' (

'&/ ' $ ' ' $ / . *&/ ' ' '/ ' & ' # $ $ $ $ ") & ( $ $ ' & $ ! ) % $' ) (

!

વિકાસકૂચ: કચ્છની નવકાસગાથા બેનમૂન છે. ખેતીથી માંડીને વીજળી, તેલ અને ગેસથી માંડીને શીપ નબલ્ડીંગ, રસાયણોથી માંડીને કાપડ, આ નવસ્તાર ઉદ્યોગના ઘણા ક્ષેત્રો માટેનું કેજદ્રનબંદુ બજયો છે. અહીં ખનીજ આધાનરત, બંદર આધાનરત, એશ્જજનનયનરંગ અને ઓટો, સ્ટીલ પાઈપ, નસમેજટ, મીઠા, કાપડ, પ્રવાસન અને ઈજફ્રાસ્ટ્રક્ચર પ્રોજેક્ટ્સ વાઈબ્રજટ ગુજરાતના ધબકતા અથમતંત્રના વાહક બજયા છે. છેલ્લા ૧૦ વષમમાં કચ્છે રૂ. બે લાખ કરોડના મૂડીરોકાણો આકર્યામ છે. (સૌજન્યઃ ‘પાંચમી દિશા’)

+*

! "

દેનાર ઘાતક ભૂકંપને કારણે આ શહેર આજે પશ્ચચમ ભારતમાં વૃનિનું એશ્જજન બજયું છે. કરરાહતો અને ગુજરાત સરકારની નસંગલ નવજડો નિયરજસને મોઝર બેયર, એસ્સાર, અદાણી, સુઝલોન, સાંઘી, ટાટા પાવર, વેલસ્પન, વીનડયોકોન, જેપી ગ્રૂપ અને ઈલેક્ટ્રોથમમ જેવી અનેક કંપનીઓ અહીં મૂડીરોકાણ કરવા આકષામઈ છે.

-1.# 2#%#0 .' + $,,"

! %

કાટમાળમાંથી ઉદય: ભૂજ શહેરને ભૂકંપ દ્વારા સપાટ ભૂનમમાં ફેરવી

,10&3 0#.'+% 5 6

ed imit ri L u o P F od ni ian Pa etar

'%&#/0

સમયમાં નમમદાના પાણી કચ્છના લોકોના ઘર સુધી પહોંચશે. ગુજરાત સરકારે કચ્છ અને ઉત્તર ગુજરાતની ત્રણ નમમદા-શાખા નહેરોના બાંધકામનો પ્રારંભ કયોમ છે. ૯૮૬.૮૮ કકલોમીટરની આ નહેરોનું નનમામણ રૂ. ૭૧૨ કરોડના ખચચે થશે.

&

" $

%+

+ ' # ,"! ( + 5

( + ) & ! $

%%#*

4

-&+-%# /-##/ #%"#./#+

! % &

+

0, +!"'& * , "$ '-,$ , + '& $ * . ' " +, * & * &'/& '* + '* ",+ 0( *,"+ & )- $",1 /"$$ + ,* "& *'% ,! (*"$ ! +!'( /"$$ '( & 1+ / # -&,"$ ,! & '* 1'- $$ ,' , # . &, ' ,! % 2"& $'+"& '/& + $ * + ++'*" + ! */ &"+ -*,"+ / $$ *1 + & %-+" $ "&+,*-% &,+ * $$ . "$ $ , #&' # '/& (*" + "+", '& -( "& " +, * ,/ & & '& 1 ,' ,-* 1 & ,' -& 1+ '& $+' ."+", / +", /// +'& *-( ' -# ,' (" # -( ' * "& '& + + & ''#+ '& -( "%", /"$$ '&,"&- ",+ ,"."," + + /!'$ + $ *+ & "+,*" -,'*+ ' & " & +!"'& '' + & /'*$ %-+" *'% ",+ (* %"+ + $' , ,

$

$

#( ) %( %*$+ .+* -0, "+ 0' #! 111 .+* -0, "+ 0' Gujarat Samachar | Asian Voice | 2012

25

Kutch Special_Page19-40_Layout 1 2/29/2012 10:49 PM Page 26

હવે બેકવડડ કચ્છ બન્યું છે વાયબ્રન્ટ • હેત વૈદ્ય હામાં ‘બારે માસ’ કહેવાતો કચ્છડો સદીઓથી દુગતમ અને પછાત દુ રજલ્લાના લેબલ સાથે ર્વતો રહ્યો. અહીંની સમમયાઓ પણ બારમાસી હતી, રણ પ્રદેશ હોવાથી એક વષત અડધો-પડધો વરસાદ પડે, તો સામે ત્રણ વષત દુકાળના હોય. પરરણામે રજલ્લાનો સૌથી મોટો પશુપાલન અને ખેતીવાડીનો વ્યવસાય લંગડાતો ચાલે. દેશમાં બીજા નંબરનો સૌથી મોટો રજલ્લો હોવાથી રવમતાર ખૂબ રવશાળ અને વસતી સાવ જ પાંખી. ન કોઈ મોટા ઉદ્યોગ કે ન વેપાર-ધંધામાં બરકત. અધૂરામાં પૂરું, આ મુલક કુદરતી પ્રયોગશાળા હોય તેમ મોટા ભાગે દુકાળ હોય - ક્યારેક અરતવૃરિ અને વાવાઝોડા ત્રાટકે તો વળી રસસ્મમક ઝોન પાંચમાં હોવાથી દર ૫૦-૭૫ વષષે રજલ્લાના ભૂગોળ અને ઇરતહાસ બદલી નાખે એવા ભયાનક ભૂકંપનો રસલરસલો તો ખરો જ. આ બધી રવપદાઓને કારણે કચ્છી માડુ પોતાના પ્રદેશ માટે ‘અઢી અખરો મુલક’ એટલે કે અઢી અક્ષરના પ્રદેશ તરીકે ઓળખાવતા રહ્યા. અને હા, સૈકાઓથી ચાલી આવતી આ બધી સમમયાને લીધે જ દેશપરદેશમાં રહજરત કરતા રહ્યા. ખુમારી, સાહરસકતા, કુનેહ જેવા ગુણોને કારણે ધીરે ધીરે હજારો કચ્છી મુંબઈ અને અન્યત્ર દોરીલોટો લઈને નીકળી ગયા. સેંકડો કચ્છવાસીઓ વતનને રામ-રામ કરીને રવદેશમાં પણ વસી ગયા. એ જુદી વાત છે કે, આ કચ્છીઓએ - મુંબઈ હોય કે પરાયો દેશ બધે જ પોતાની મહેનત, સૂઝ-સમજથી પોતાનું આગવું મથાન બનાવ્યું. અનેકે કચ્છનું, ગુજરાતનું કે ભારતનું નામ રોશન પણ કયુ​ું. અને હા, બેરમસાલ વતનપ્રેમમાં પણ લગીરેય ઓટ ન આવવા દીધી. બીર્ તરફ, આ રજલ્લો ‘મનીઓડડર’ ઇકોનોમી આધારરત બની ગયો. ટેલન્ટ બધી બહાર નીકળતી ગઈ - મથારનકે (ગામમાં) વડીલો અને ઘરના સભ્યો જ રહે, મુખ્ય માણસ કમાવા નીકળી પડે. ધીરે ધીરે ર્વનસાથી અને બાળકોને પણ લઈ

જાય. આમ, હજારો પરરવાર એનઆરઆઇ બની ગયા, લાખો લોકો મુંબઈગરા બની ગયા. ...પણ આજે આપણે પીડાદાયક ભૂતકાળની વાત નથી કરવી. આ ફ્લેશબેક પછી આવીએ વતતમાનમાં. ૨૦૦૧ના જાન્યુઆરીમાં આવેલા ભયાવહ ભૂકંપે જાનમાલની મોટી ખુવારી સર્ત, પરંતુ આ જ આફત જાણે અવસર બનીને આવી હોય તેમ છેલ્લા ૧૧ વષત દરરમયાન કચ્છનો નજારો બદલાઇ ગયો છે. ભારત સરકાર અને ગુજરાત સરકારની રવશેષ ગ્રાન્ટ અને આરથતક રાહતો તેમ જ દેશ-રવદેશની સંખ્યાબંધ રબનસરકારી સંમથાઓ (એનર્ઓ)ની જંગી આરથતક અને રબનઆરથતક મદદ થકી

+++

+(

$

% %

) ' '( &$

$ ) +(-

Lunch Time Thali

£2.99

Weekend special: Freshly made Lamba / Patta Ganthia & Jalebi Opening times: Tuesday to Saturday 9am-6pm Sunday 9am - 4pm

Specialists in pure Vegetarian Catering $ ) $ # $*) ( &* %$) (* -) (* ) %(&%( * $$ $ +) $ )) +$ ) + *) $ # $- %* ( % )) %$) %$* * +) %) ) $ %+* $ $ ) ) $ &( & ( %$ ) * $ ) ", ( ) (, ) , " " +&%$ ( '+ )* &' &' ' &&" % % $&' ) #( &%) )

$*

26

Gujarat Samachar | Asian Voice | 2012

' ' *% ' #!

' &% ' &%

&'

(%! $ +) $ )) $*( % %" % "" ) $ # +( $ $ ) +(- %$ %$ # % ' $ # %& % % ) ' '( &$

www.abplgroup.com

Kutch Special_Page19-40_Layout 1 2/29/2012 10:52 PM Page 27

રજલ્લાના ૩૫ ટકા ગામડાં સંપૂણમ નવસજમન પામ્યાં. કાચાં મકાનોને ઝૂંપડાઓના થથાને પાકી છતવાળાં મકાનો બંધાયાં, રથતા સરહતની માળખાગત સવલતો મળી. ભૂજ, અંજાર, ભચાઉ જેવા શહેરોમાં મોટા પાયે નવા મકાનો બંધાયાં, નવા રવથતારો રવકથયા, આરલશાન રથતાઓ બન્યા, સુંદર જાહેર ઇમારતો બની, હજારો ભાડૂતો મકાન-મારલક બની ગયા. સરકારી કરરાહતોને કારણે રૂ. ૧.૨૫ લાખ કરોડના રોકાણ સાથે નાના-મોટા ઉદ્યોગો થથપાતાં કચ્છ ધમધમી રહ્યું છે. ભારત સરકાર હથતકનું મેજર પોટડ કંડલા તો હતું જ, પણ મુન્દ્રામાં અદાણી જૂથનું મુન્દ્રા પોટડ પણ એટલું જબ્બર રવકાસ પામ્યું કે, તેની મુલાકાત લેનારી વ્યરિને રવદેશના અદ્યતન પોટડની યાદ આવી જાય. કચ્છમાં રોજગારીની અઢળક તકો સજામઈ, ઉદ્યોગોને આનુષાંરગક વેપાર-ધંધામાં જબરી બરકત આવી. આ પંથકના બીજા નંબરના સૌથી મોટા વ્યવસાય ટ્રાન્સપોટડ ઉદ્યોગે સેંકડો પરરવારને તારી દીધા. ભારતમાં સૌથી ઉંચો રવકાસદર જેમ ગુજરાતનો છે એમ ગુજરાતમાં કચ્છનો રવકાસદર હાઇએથટ રહ્યો છે. અગાઉ દોરી-લોટો લઈને કચ્છી માડુ બહાર જતા, તેના બદલે હવે ગુજરાત અને દેશના બીજા રાજ્યોમાંથી હજારો કામદારો કુશળ કમમચારીઓ અને વેપાર-વ્યવસારયકો, ઉદ્યોગપરતનો પ્રવાહ કચ્છ ભણી વધ્યો છે. રવકાસ વધ્યો એટલે વસતી પણ વધી, અને માળખાગત સુરવધાઓ પણ વધી. ભારત બહાર વસતા બહુ ઓછા ગુજરાતીઓને ખબર હશે કે, કચ્છ પર અવારનવાર રૂઠતી રહેતી કુદરત પણ ભૂકંપ પછી મહેરબાન બની છે. આ મુલકમાં સતત દસ વષમથી એક પણ દુકાળ નથી પડ્યો. પરરણામે, કૃરષ ક્ષેત્રે પણ ‘સુજલામ-સુફલામ’ જેવી પરરસ્થથરત સજામઈ છે. પ્રગરતશીલ ખેડૂતો અહીં કાજુ અને ચેરી પણ ઉગાડી રહ્યા છે. કેસર કેરીમાં કચ્છનો કૃરષકાર રાષ્ટ્રીય થપધામમાં પ્રથમ નંબર મેળવી રહ્યો છે. પશુપાલકોની રહજરત અટકી ગઈ છે. રવદેશમાં વસવાટ કરતા ગરવા ગુજરાતીઓ હવે કદાચ વાકેફ હશે, પણ કચ્છમાં પ્રવાસનનો પણ અભૂતપૂવમ રવકાસ થયો છે. અહીંનું સફેદ રણ છેલ્લા ચાર વષમથી વરસેદહાડે એકાદ લાખથી વધુ ટુરરથટોને ખેંચી લાવે છે. તમને જાણીને નવાઇ લાગશે કે દેશમાં કચ્છ જ એક માત્ર એવો પ્રદેશ છે જ્યાં રણ, ડુંગર અને દરરયો છે. જેમ કે, મહારાષ્ટ્રમાં દરરયો અને પહાડ

છે, રણ નથી. રાજથથાનમાં રણ અને ડુંગર છે, પણ દરરયો નથી. માંડવીનો સુંદર બીચ હોય કે, ધોળાવીરાની પ્રાચીન હડપ્પન સાઇટ, નારાયણ સરોવર, કોટેશ્વર, ભદ્રેશ્વર, હાજી પીર જેવા ધમમથથાનો કે પછી ભૂજમાંડવીના આલીશાન મહેલો હોય, દેશ-રવદેશમાંથી ખ્યાતી પામેલી હથતકળાથી માંડી પાકકથતાન સાથેની બોડડર હોય કે પછી કંડલા, મુન્દ્રા જેવા બંદરો - જેને જે જોવું-માણવું હોય એ બધું જ કચ્છમાં છે. આથી જ પયમટકોના અભૂતપૂવમ પ્રવાહને કારણે કચ્છમાં હોટેલ-રેથટોરાં, થમોલ વ્હીકલ ટ્રાન્સપોટેડશન સરહતના ધંધા ફુલ્યાફાલ્યા છે. કચ્છ આવતી બધી ટ્રેનો લગભગ આખું વરસ ‘પેક’ હોય, ભૂજ-કંડલાથી મુંબઈ જવા આવતા રવમાનો ઊંચાં ભાડાં છતાંયે ‘ફૂલ’ રહે છે. કચ્છ તો કચ્છ છે, એટલે જ વતનપ્રેમી કચ્છી માડુ કાયમ કહે છેઃ ‘આય વલો અસાંજો વતન, મુંજી માતૃભૂરમ કે નમન’ (અથામત્ - છે મારું વહાલું વતન, મારી માતૃભૂરમને વંદન).

* $ &$-.- $( */, 0 " . ,$ ( !)) . , ,- )! /, " . ,$ ( $-# !), && -$)(-

),

))%$(" ,,

$

www.abplgroup.com

,, &

)

.# , (+/$,$ -

)(.

.

, )-/ . ('), $ & - 1 &

, )-/ ) . ('), & - 1

Gujarat Samachar | Asian Voice | 2012

27

Kutch Special_Page19-40_Layout 1 2/29/2012 10:55 PM Page 28

કચ્છમાં ક્યાં ફરશો? માસ રહેવાલાયક, જોવાલાયક, ફરવાલાયક ગણાતા કચ્છને બારેનનહાળવાનો અને માણવાનો અનુભવ જ નનરાળો છે. અહીંની ધરતીમાં ઇનતહાસ, પૌરાનણક વારસો ધરબાયેલો પડ્યો છે તેમ કહો તો પણ ખોટું નથી. ભુજ, માંડવી, લખપત સનહતના નગરો આગવી ઓળખ અને નવશેષતા ધરાવે છે. ધાતમશક સ્થળો સ્વામીનારાયણ મંતદરઃ મોટા ભાગના થવામીનારાયણ મંનદરોની માફક જ ભુજન્થથત મંનદરની ફરતે નવનશષ્ટ િકારની રંગીન કાષ્ટ કોતરણી જોવા મળે છે. આ કોતરણીઓમાં રાધા અને કૃષ્ણની અલગ અલગ ભંનગમાઓ જોઈ શકાય છે. રામકુંડ વાવ અને આલ્ફ્રેડ હાઈથકૂલથી થોડાક જ અંતરે આવેલા આ મંનદરનું નનમાણણ ભગવાન થવામીનારાયણ ભુજમાંથી પસાર થતા હતા ત્યારે તેમણે થથાનનક સંતો સાથે જ્યાં સત્સંગ કયોણ હતો તે થથળે કરાયું છે. કેરાઃ ભુજથી માંડરા જતાં માગણ પર આવેલા કેરામાં સોલંકી યુગના શાસકોના સમયનાં નશવ મંનદરનાં અવશેષો આવેલા છે. આ મંનદરનો મોટા ભાગનો નહથસો ૧૮૧૯ના ભૂકંપમાં નાશ પામ્યો હતો. જોકે, મંનદરનું ગભણગૃહ અને મુખ્ય નશખરનો અડધો નહથસો અકબંધ છે. આ નશવ મંનદરની નજીકમાં જ કનપલકોટનો કકલ્લો જીણણ અવથથામાં ઉભો છે. સંગ્રહાલયો અને જ્ઞાનમંતદરો કચ્છ મ્યુતિયમઃ ગુજરાતના સૌથી જૂના આ સંગ્રહથથાનની થથાપના મહારાવ ખેંગારજીએ ૧૮૭૭માં કરી હતી. આ મ્યુનિયમમાં િથમ સદીના ક્ષત્રપ નશલાલેખોનો સૌથી મોટો સંગ્રહ, લુપ્ત થઈ ગયેલી કચ્છી હથતનલનપના

ઉદાહરણો (અત્યારે તો આ ભાષા મોટા ભાગે ગુજરાતી વણણમાળામાં જ લખાય છે), કચ્છના થથાનનક ચલણ ‘કોરી’ સનહત નસક્કાઓનો રસિદ સંગ્રહ જોવા મળે છે. સંગ્રહથથાનનો એક નવભાગ આનદવાસી સંથકૃનતઓને સમનપણત છે, જેમાં હથત-કૌશલ્યના િાચીન નમૂનાઓ, લોકકલા અને હથતકલાના નમૂનાઓ તેમ જ આનદવાસી લોકો નવશેની માનહતીનો સમાવેશ થાય છે. આનદવાસીઓ માત્ર ઈનતહાસનો નહથસો જ નથી, પરંતુ કચ્છ અને ભારતની વથતી અને સાંથકૃનતક ઓળખનો પણ મોટો નહથસો છે. કચ્છ મ્યુનિયમમાં ભરતકામ, તૈલનચત્રો, શથત્રો, સંગીતના સાધનો, નશલ્પકૃનતઓ અને કકંમતી ધાતુકામના નમૂનાઓ પણ રખાયાં છે. ભારતીય સંસ્કૃતત દશશનઃ કોલેજ રોડ પર આવેલાં કચ્છી સાંથકૃનતક કેટદ્ર ‘ભારતીય સંથકૃનત દશણન’માં કચ્છની હથતકલા અને લોકકલાનો અદભૂત સંગ્રહ છે. આ ઉપરાંત, ગ્રામીણ થથાપત્ય, પેઈન્ટટંગ્સ, વથત્રકલા અને પુરાતત્વીય અવશેષો પણ અહીં જોવા મળશે. હેન્ડીક્રાફ્ટ્સઃ સમગ્ર નવશ્વમાં િખ્યાત કચ્છી હથતકલાના નમૂનાઓ ભૂજમાં નવપુલ િમાણમાં મળે છે. ભરચક ભરત ભરેલાં વથત્રો અને આરામદાયક રજાઈઓથી માંડીને બ્લોક નિન્ટટંગ અને ચાંદીની ભારે જ્વેલરીથી માંડી કાષ્ટકલાના નમૂનાઓ એક સાથે તમને મળી શકશે. આસપાસના થથળોએ િવાસ કરવા માટે ભુજ કેટદ્રથથાન છે. તમે હથતકલાના કારીગરો અને તેમના પનરવારની મુલાકાત લઈ તેઓ કેવી રીતે કામ કરે છે તે કૌશલ્ય પણ નનહાળી શકો છો અને સીધી જ તેમની પાસેથી ખરીદી પણ કરી શકો છો. ભુજોડી ભુજથી તદ્દન નજીકમાં આવેલું નાનું નગર ભુજોડી કચ્છનું મુખ્ય

hW?=S@? ER rWKS

_BRTMVHM><> kE oPP sES oPPHR>> qVJR> nD? [RSSMEP>, rM?<OSV6> sES _BRTMVH dTTV>MDE> n?R>O q?RVG rM?<OSV6 qVJR> gVSR [M<OME = lD;?>. _BRTMVHM><> kE n?R>O q?RVG, kTMEP, r;<<R? q?RVG sES qODTDHV<R qVJR> [R qVE gVJR KeD4sSSRS _;PV?0 n?R>O q?RVG qVJR> ^D d?SR? [R qVE qV<R? nD? _BRTMQMT pR>MPE> s> `R@;M?RS d;? qVJR> qDE<VME eD sEMGVH nV<

Design and order your cakes online at www.koolcakes.co.uk Members of the British Sugar Craft Guild

KINGSBURY BRANCH 2 Honeypot Lane, Kingsbury, London, NW9 9QD T: 0208 204 3949 | E: sales@koolcakes.co.uk NORTH HARROW BRANCH 547 Pinner Road, North Harrow, Middlesex, HA2 6EQ T: 0208 427 9990 | E: harrow@koolcakes.co.uk HESTON BRANCH 9 Central Parade, New Heston Road, Heston, Middlesex, TW5 0LQ T: 0208 577 6393 | E: heston@koolcakes.co.uk

28

Gujarat Samachar | Asian Voice | 2012

www.abplgroup.com

Kutch Special_Page19-40_Layout 1 2/29/2012 10:56 PM Page 29

ટેક્સટાઈલ કેટદ્ર છે. નગરની મોટા ભાગની વસ્તી હાથવણાટના કાપિના ઉત્પાદનમાં સંકળાયેલી છે. તમે અહીંના વણકર સમાજના કારીગરોની મુલાકાત લઈ તેમની કારીગરી જોઈ શકો છો. ભુજોિીથી નજીકમાં આશાપુરા ક્રાફ્ટ્સ પાકક આવેલો છે, જેની સ્થાપના વબનનફાકારી કોપોારેટ શાખા દ્વારા કરાઇ છે. આ શાખા કારીગરોને તેમના નમૂનાઓનું િદશાન અને વેચાણ કરવમાં મદદરૂપ થાય છે. તેમના માટે નૃત્ય-સંગીતના કાયાક્રમો પણ ગોઠવાય છે. ૪૦ વષા અગાઉ સ્થપાયેલી સ્વૈશ્છછક સંસ્થા સૃજન મવહલાઓ તેમની કારીગરીના નમૂનાઓને સારી રીતે વેચીને યોગ્ય વળતર મેળવે તે માટે કાયારત છે. પયા​ાવરણ જાગૃવતને ધ્યાનમાં રાખીને તૈયાર કરાયેલા સ્થાવનક સ્થાપત્યના બેનમૂન ઉદાહરણ, ભરતકાયાના નમૂનાઓ અને ઉત્પાદન કેટદ્રની મુલાકાત માટે સૃજન કેમ્પસ જવું જ જોઇએ. ધમડકા ભુજથી ૫૦ કકલોમીટરના અંતરે આવેલું ધમિકા અજરખ બ્લોક વિશ્ટટંગ ટેવિકનું મુખ્ય કેટદ્ર છે. ૨૦૦૧ના ધરતીકંપ પછી ઘણા કારીગરો શહેરથી નજીક વસાવાયેલા અજરખપુરમાં રહે છે. હેરરટેજ સ્મારકો અને સ્થાપત્યો આયના મહેલઃ આઈના મહેલ પેલેસ કે ‘અરીસાઓના ખંિ’નું વનમા​ાણ ૧૮મી સદીની મધ્યમાં શોખીન રાજવી લખપતજીના શાસન દરવમયાન કરાયું હતું. યુરોપમાં ૧૭ વષા સુધી કારીગર તરીકે તાલીમ મેળવનાર વનષ્ણાત કસબી રામવસંહ માલમની નાના રજવાિાંઓમાં બરાબર કદર નવહ થતાં

3 9-* 57*8*39 9.2*8 <-*3 )*;*145.3, 3).& +&(*8 2&3= )*2&3)8 574'1*28 &3) (-&3,*8 .3 9-* *):(&9.43 +.*1) 97&.3.3, <42*3 51&=8 & 8.,3.+.(&39 741* :7 :7:)*; -7. :09&/**;&3)&8/. &184 5&9743.>*) *):(&9.43 4+ <42*3 $.9- 9-* '1*88.3,8 4+ 47) -7. <&2.3&7&=&3 &3) -7. :7:)*; 9-.8 .389.9:9* -&8 '**3 *89&'1.8-*) &9 9-* 47)*78 4+ 4:7 (-&7=& -7. :7:8-499&2 7.=&)&8/. 9 9-* .389.9:9* <-.(- .8 8*1+ +.3&3(*) <* 97&38+*7 9-* 1*,&(= 4+ ,44) *):(&9.43 &3) &380&78 11 4+ :8 5*7+472.3, 9-.8 =&3 %&,3& <.8- 94 ,.+9 *):(&9*) )&:,-9*78 94 9-* 84(.*9= <-4 57*8*7;* 9-* 3).&3 :19:7* &3) '7.3, ,147= 94 9-*.7 +&2.1.*8

-7. &)&;/.'-&. #&78&3. &3&,.3, !7:89**

55

? $42*3 *254<*72*39 -&8 '**3 85.7.9 4+ 9-* 7*(*39 9.2*8 &3.3&,&7 -7** <&2.3&7&=&3 &). &389-&3 +*19 9-* 3**) +47 :51.+9.3, 9-* <42*3 4+ &(-(-- !-.8 3**) 9440 9-* +472 4+ & )7*&2 .3 (-&7=& -7. :7:8-499&257.=&)&8/.A8 2.3) $.9- <&2./.A8 5*78.89*39 *++4798 9-* )7*&2 97&38+472*) .98*1+ .394 7*&1.9= <.9- 9-* *89&'1.8-2*39 4+ -7** :09&/**;&3 <&2.'&5& &-.1& 798 &3) 422*7(* 411*,* &9 -:/ .3 9-* =*&7 -7** :09&/**;&3 <&2.'&5& &-.1& 798 &3) 422*7(* 411*,* -&8 '**3 *89&'1.8-*) <.9- 9-* &.2 4+ .25&79.3, -.,-*7 *):(&9.43 94 9-* ,.718 4+ &(-(-- &25:8 4+ 9-* .389.9:9* 857*&)8 4;*7 & 1:8- ,7**3 86 2 3*&7 # &(-(-- "3.;*78.9= .3 9-* 4:980.798 4+ -:/ ? 3 ,*3*7&1 5*785*(9.;* (411*,* .8 4+9*3 ;.*<*) &8 & 51&(* <-*7* 9-*7* .8 1*88 89:)= &3) 247* +7**)42 8 &3 *++479 4+ &19*7.3, 9-.8 5*7(*59.43 9-.8 .389.9:9* 51&(*8 *):(&9.43 &3) 8&380&78 &9 9-* +.789 51&(* &3) )*1.2.98 +7**)42 !-* .389.9:9* -&8 574;*) 94 '* & '443 +47 9-* 5&7*398 4+ ,.718 7*8.).3, .3 9-* 7*249* ;.11&,*8 4+ &(-(-- 9 -&8 +:1+.11*) 9-*.7 )*8.7* 4+ & 8&+* 51&(* <-*7* 9-*.7 )&:,-9*78 (&3 &(6:.7* *):(&9.43 &3) '*(42* (:19:7*) ? !-* *8(&1&9.3, +14< 4+ 89:)*398 *;*7= =*&7 8.3(* .98 *89&'1.8-2*39 7*+1*(98 4:7 6:&1.9= 4+ 9*&(-.3, &3) 8.3(*7* *++4798 !-* .389.9:9* 9-&9 89&79*) <.989:)*398 .3 97&.38 247* 9-&3 89:)*398 94)&= &3) +**18 57.)* +47 9-* /:'.1&39 8:((*88 &3) &(-.*;*2*398 4+ .98 89:)*398 )&59.3, .98*1+ 94 9-* 57.3(.51* @(-&3,* .8 9-* 7:1* 4+ 1.+*A 9-* .389.9:9* -&8 2&)* 2:(- 49-*7 &);&3(*2*39 '*8.)*8 9-* .3(7*&8* .3 3:2'*7 4+ 89:)*398 ++*7.3, 431=9<4 +&(:19.*8 &9 9-* .3.9.&1 5-&8* . * &798 &3) (422*7(* 9-* .389.9:9* 34< 4++*78 9-* +&(:19= +47 &184 *8.)*8 9-*8* 9-* (411*,* &184 7:38 :3.;*78.9= (*79.+.*) (4:78*8 1.0* .5142& .3 425:9*7 (.*3(* .5142& .3 :8.( &3) 4(.*9= +47 7*&9.43 4+ 55*79:3.9= 9-* 9-74:,- 74+.(.*3(= .3 3,1.8& :/&7&9 ,4;*732*39 :3)*79&0.3, ? !-* 89:)*398 574(:7* &11 9-*8* +&(.1.9.*8 '= 5&=.3, & 342.3&1 +** *.3, & *1+ +.3&3(*) (411*,* & 8:'89&39.&1 5&79 4+ 9-* )*+.(.9 &24:39 .8 +:3)*) '= -7** &3.3&,&7 &). &389-&3

# &(-(-- "3.;*78.9=

www.abplgroup.com

તેણે ભુજના રાજ દરબારમાં જઈ કામ આપવા રાજાને વવનંતી કરી હતી. લખપતજીએ આયના મહેલનું કામ તેમને સોંપ્યું હતું. માલમે ભારતીયયુરોપીય શૈલીના સમટવય સાથે બારીઓ અને ઝરુખાઓ ધરાવતા મહેલની વિઝાઈન કરીને તેના માટેની સામગ્રી સ્થાવનક રીતે મળે તેવી વ્યવસ્થા કરી હતી. તેણે માંિવીમાં કાચની ફેક્ટરી સ્થાપી હતી, લોખંિની ફાઉટડ્રીમાં તોપો ઢાળી અને ભૂજ ખાતે ફેક્ટરીમાં ચાઈના ટાઈકસનું ઉત્પાદન કયુ​ું હતું. ગાંધીજીના સ્વદેશીના મંત્રનો પહેલો િણેતા જાણે રામવસંહ માલમ હતો. માલમે ખુદ ફુવારાઓ, અરીસા તેમ જ કારીગરીના અટય અદભૂત નમૂનાઓનું વનમા​ાણ કયુ​ું હતું. વહટદુ પંચાગ સાથે સુસંગત લોલક ઘવિયાળ, સોના અને હાથીદાંતથી જિેલાં દ્વાર સવહતની કારીગરી વનહાળવા તો રૂબરૂ જ પહોંચવું પિે. પ્રાગ મહેલઃ આઈના મહેલની નજીક એક જ કમ્પાઉટિમાં ભવ્ય અને વવશાળ િાગ મહેલ પણ ઉભો છે, જેને વનહાળતા તમને ફ્રાટસની શૈલીનો મહેલ યાદ આવી શકે છે. ભારતના દૂર પશ્ચચમ વવસ્તારમાં યુરોપીય શૈલીના મહેલનું વનમા​ાણ રાજા િાગમલજીએ ૧૮૬૦ના અરસામાં કરાવ્યું હતુ. કનાલ હેન્રી સેટટ વવશ્કકટસે ઈટાવલયન ગોવથક શૈલીમાં તેની વિઝાઈન કરી ભુજમાં આયના મહેલની બાજુમાં જ તેનું વનમા​ાણ કયુ​ું હતું. મહેલના પાછળના વહસ્સામાં સુંદર પથ્થરની કોતરણી ધરાવતું મંવદર પણ છે. મહેલની અંદરના વવશાળ ખંિો તેમ જ ૪૫ મીટરની ઊંચાઈએ વવશાળ ઘંટ સાથેના વમનારાની સીિીઓ ચઢીને ભુજ શહેરનું વવહંગાવલોકન કરી શકાય છે. રામકુંડ વાવઃ કછછ મ્યુવઝયમની સામેની તરફ રામ કુંિ વાવ ભગવાન રામ, સીતા માતા, લક્ષ્મણ અને હનુમાનજી સવહત રામાયણના પાત્રો દશા​ાવતી વશકપ કૃવતઓથી શોભે છે. ચોરસ આકારની વાવની ઊંિાઈ ૫૬ ફૂટ છે. તેની દીવાલો પર ભગવાન વવષ્ણુના દશ અવતારની વશકપ કૃવતઓ પણ છે. શરદ બાગ પેલેસઃ કછછના આખરી રાજવી મદનવસંહના ૧૯૯૧માં અવસાન

:3)7& 4&)

-:/

-

? 2&.1 2/8',.718(411*,* ,2&.1 (42 Gujarat Samachar | Asian Voice | 2012

29

Kutch Special_Page19-40_Layout 1 2/29/2012 10:56 PM Page 30

સુધી શરદ બાગ પેલેસ રાજ વનિાસ બની રહ્યો હિો. આ પેલેસ હિે મ્યુવઝયમમાં ફેરિાયો છે. રંગબેરંગી ફૂલો અને ઔષધીય છોિ​િા સાથે સુંદર બગીચા ધરાિ​િા આ પેલેસનું િાંગણ યાયાિર પિીઓનો મુકામ છે. પુરાિત્વીય સ્થાપત્યો રાજવી છત્તરિીઓઃ હમીરસર સરોિરથી માત્ર ૨૦ વમવનટના અંિરે રાજિી લમારકો આિેલા છે. મોટા ભાગના લમારકો ધરિીકંપના કારણે ભગ્નાિલથામાં છે, પરંિુ લખપિજી, રાયધણજી બીજા અને દેશળજીના લમારકો હજુ અકબંધ છે. વનો અને પ્રાકૃતિક જૈતવક પયાશવરણ ખાવિાઃ ભુજથી ઉિરે ૬૬ કકલોમીટરના અંિરે આિેલું ખાિ​િા િેના માટી અને ચમથકામના કારીગરો અને અજરખ બ્લોક વિશ્ટટંગ માટે િખ્યાિ છે. ખાિ​િા વિશ્વની સૌથી મોટી ફ્લેવમંગો (સુરખાબ) િસાહિની મુલાકાિ લેિા માટે આખરી વિપાચથર પોઈટટ છે. જામકુંિવળયાથી આગળ રણમાં સરોિર ખાિે પાંચ લાખ જેટલા સુરખાબ દર િષવે િેમની યાત્રા દરવમયાન રોકાણ કરે છે. ફ્લેવમંગો કોલોનીની મુલાકાિ લેિા માટે માત્ર ઊંટ પર બેસીને જઈ શકાય છે અને આ માટેનો શ્રેષ્ઠ સમય છે ઓક્ટોબરથી માચથ સુધીનો. ખાિ​િામાં વહટદુ મેઘિાળ અને વસંધમાંથી આિેલા મુશ્લલમોની િલિીનું સંવમશ્રણ છે. ખાિ​િામાં લથાવનક મવહલાઓ દ્વારા સંચાવલિ કચ્છ મવહલા વિકાસ સંગઠન (KMVS)ની ઓકફસમાં હાથ-બનાિટની ભરિકામ કરેલી ઢીંગલીઓ િેમ જ અટય ટેક્સટાઈલ ઉત્પાદનોનું િેચાણ થાય છે. કાળો િુંગરઃ ખાિ​િાથી ૨૫ કકલોમીટર ઉિરે કાળા િુંગરનું વશખર કચ્છમાં સૌથી ઊંચુ પોઈટટ છે, જેની ઊંચાઈ ૪૬૨ મીટર છે. આ ઊંચાઈએથી વિવિજમાં અફાટ રણના સાગર વસિાય કશું દેખાિું નથી. આ લથળેથી જોિાં જ િમને અફાટ રણ ઓળંગિાનો િયાસ કરનારાઓ કેટલી મુચકેલીમાંથી પસાર થિાં હશે િેનો ખ્યાલ આિી શકે છે. કાળા િુંગર પર બ્રહ્મા, વિષ્ણુ અને મહેશના અિ​િાર ભગિાન દિાત્રેયનું ૪૦૦ િષથ જૂનું મંવદર છે. ત્યાં સાંજની આરિી પછી વશયાળના ઝુંિને િસાદ અપાય છે. કોઈ નાગવરક અહીંથી આગળ જઈ શકિો નથી કારણ કે પાકકલિાનની સરહદ િદ્દન નજીક હોિાથી આમમી પોલટ આિેલી છે. છારી ઢંઢઃ નખત્રાણા િાલુકામાં ફુલાય ગામ નજીક છારી ઢંઢ આિેલું છે. આ લથળ બિડ િોચસથ અને પિી વનષ્ણાિો માટે લિગથ સમાન છે. ચંિોળ અને વિવિધ િકારનાં બગલા સવહિ પિીઓની આશરે ૩૭૦ જાિ અહીં જોિા મળે છે. કચ્છમાં આ લથળ ઈકોટુવરઝમ કેટદ્ર િરીકે વિકસી રહ્યું છે. ઉદ્યાનો અને સરોવરો હમીરસર સરોવરઃ ભુજ માટે હમીરસર સરોિર આગિું લથાન ધરાિે છે. સરોિરના કકનારે ચાલિા રહીને િમે આયના મહેલ, િાગ મહેલ, કચ્છ મ્યુવઝયમ, રામકુંિ િાિ, રામધુન મંવદર, લિામીનારાયણ મંવદર અને આલ્ફ્રેિ હાઈલકૂલ પહોંચી શકો છો. સરોિરની બીજી બાજુએથી શરદ બાગ પેલેસ અને રાજિી છિરિી પહોંચી શકાય છે.

30

Gujarat Samachar | Asian Voice | 2012

ધોળાવીરા પ્રાચીન સંસ્કૃતિના દશશન કરાવિા પુરાિત્વીય સ્થાપત્યો વિશ્વની સૌથી િાચીન સંલકૃવિઓમાંના એક લથળની ઝાંખી અહીં મળશે. અહીંના વશલાલેખો પર ધ્યાનથી નજર નાખી િાચીન શબ્દો અને િેના અથથસંકેિ ઉકેલિાનો િયાસ કરી શકાય છે. સ્ટેતિયમઃ લટેવિયમની મધ્યમાં ઉભા રહી આશરે ૪૦૦૦ િષથ પહેલાં આ લથળે શું થિું હશે િેની કલ્પના પણ િમને રોમાંવચિ કરી દેશે. િણકહી ગાથાઓ િમારી કલ્પનાને છૂટો દોર આપી શકે છે. અહીંની બેઠકોમાં િમને કદાચ દશથકોના વિજયઘોષનો પિઘો સંભળાય િો પણ નિાઈ નવહ. વાયવ્ય કચ્છ કોટેશ્વર મંતદરઃ પશ્ચચમ કચ્છના અફાટ રણને શ્વાસમાં ભરી લીધાં પછી અગાધ સૂકી ધરિી અને સમુદ્રની વિશાળિાના સંગમલથાને કોટેશ્વર મંવદર જોઈ શકાશે. સૂકી ધરિીના િ​િાસ પછી ઉછળિાં દવરયાને જોઈ િમારું હૈયું પણ ઉછળશે. પશ્ચચમમાં ભારિની સીમાએ માનિીય બાંધકામનું આ આખરી લથળ છે. અહીં દ્વારકાના મંવદરમાં દેખાિી પયથટકોની ભીિ જોિા નવહ મળે, પરંિુ દવરયાિટ પર ચાલિાં ચાલિાં શૂટયિાનો વિચાર અિચય આિશે. િાયવ્ય વિવિજે પાકકલિાનના કરાચીમાં લાઈટોનો િકાશ પણ િમે જોઈ શકો છો. નારાયણ સરોવરઃ યાત્રાલથાનોથી ભરપૂર આ ભૂવમમાં નારાયણ સરોિરનો અનુભિ અલગ જ રહેશે. ભારિની સૌથી પશ્ચચમી ભૂવમસીમાએ આિેલું આ લથળ વહટદુ ધમથના સૌથી પવિત્ર પાંચ સરોિરમાં લથાન ધરાિે છે. માનસરોિર (વિબેટ), પંપા સરોિર (કણાથટક), ભુિનેશ્વર (ઓવરસા) અને પુષ્કર (રાજલથાન) અટય પવિત્ર સરોિરો છે. અહીંના અટય મંવદરો પણ જોિાલાયક છે. વનો અને પ્રાકૃતિક જૈતવક પયાશવરણ નારાયણ સરોવર વન્ય અભયારણ્યઃ નારાયણ સરોિર ખાિે વિપુલ િટય સંપવિ છે. જંગલી ગધેિાંનાં અભયારણ્ય ઉપરાંિ, અનેક સલિનીય િાણીઓ, સવરસૃપો અને પિીઓની વિવિધ જાિો અહીં જોિા મળે છે, જે અટયત્ર મળિા મુચકેલ છે. સમગ્ર વિશ્વમાં નર અને માદામાં શીંગિા ધરાિ​િી એક માત્ર િજાવિ ચીંકારાની કુલ સંખ્યા ૭૦૦૦ની છે, જેમાથી ૮૦ ટકા કચ્છમાં છે. મોટા ભાગના નારાયણ સરોિરમાં રણના કાંટાળા વૃિોનું જંગલ ફેલાયેલું છે. ફૂલ આપિાં છોિ​િાની ૨૫૨ જાિ પણ અભયારણ્યમાં છે. લખપિ એક સમયનું મહત્ત્િપૂણથ બંદર છેલ્લાં ૨૦૦ િષથથી ત્યજી દેિાયેલું છે. મહાન બંદરીય નગરના વિકાસ અને પિનની કલ્પના સાથે રણ અને સાગરની વિશાળિા એક સાથે જોિા મળે છે. ૧૮૧૯ના ભૂકંપના કારણે વસંધુ નદીએ િેનું િહેણ બદલી નાખ્યું અને લખપિની સમૃવિ પણ સૂકાઈ ગઈ હિી. ભારિના ધમથ સંિદાયો માટે લખપિ વિશેષ મહત્ત્િ ધરાિે છે. શીખ ધમથના લથાપક ગુરુ નાનકનું ગુરદ્વાર અને સૂફીિાદના સંિ પીર ઘૌસ મુહમ્મદની દરગાહ પણ અહીં છે. ગુજરાિમાં બૌદ્ધવાદની છાપઃ આશરે પહેલી સદીના સમયની વસયોટ ગુફાઓમાં પૂિથ િરફનું ગભથગૃહ છે. સાિમી સદીના ચીની િ​િાસીઓની નોંધ અનુસાર વસંધુ નદીના મુખ નજીક વસયોટમાં ૮૦ જેટલા બૌિ ધાવમથક મઠ હિાં. માંિવી-કચ્છઃ ધાતમશક સ્થળો ભદ્રેશ્વરઃ ભારિના ધાવમથક ઈવિહાસમાં ભદ્રેશ્વરને ભલે વિશેષ મહત્ત્િ ન અપાયું હોય, પણ ગુજરાિમાં જૈન ધમથના યાત્રાલથળ િરીકે િેનું આગિું મહત્ત્િ છે. લોકિાયકાઓ અનુસાર આ શહેરની લથાપના ઈ.સ. પૂિવે ૫૧૬માં થઈ હિી િેમ જ સૌિથમ www.abplgroup.com

Kutch Special_Page19-40_Layout 1 2/29/2012 10:57 PM Page 31

મંવદર ભગવાન મહાવીરના ૪૫ વષમ પછી અથવા તો ૨૫૦૦ વષમ અગાઉ બંધાયું હતું. આરસના બાવન નાના મંવદર ઉપરાંત મુખ્ય મંવદર પણ છે. એક નાના મંવદરમાં ઈ.સ. પૂવવે ૫૦૦ના સમયની ભગવાન પાર્મનાથની મૂવતમ પણ છે. અહીં જૈન મંવદર સંકુલ ઉપરાંત, ૧૨મી સદીમાં વનવમમત બે મસ્જજદ પણ છે. િોિાયઃ માંડવીથી ૧૦ ફકલોમીિરના અંતરે અલગ અલગ ૭૨ મંવદર સાથેનું

વવશાળ જૈન મંવદર સંકુલ છે. હેવરટેજ સ્મારિો અને સ્થાપત્યો નિજીિન નેચર ક્યોર સેડટરઃ નૈસવગમક સારવારના મહાત્મા ગાંધીના વવચારો અને કુદરતી ઉપાયોને અનુસરતું આ સારવાર કેન્દ્ર આયુવવેદની વવવવધ વચફકત્સા તેમ જ એક્યુપંક્ચર, ધ્યાન અને યોગાસનો વડે રોગોની સારવાર કરે છે. આ સાથે ૪૦ હેક્િરમાં િેલાયેલાં ઓગવેવનક િામમલેન્ડમાં ઔષધીય વનજપવતઓ, િળો અને શાકભાજી ઉગાડાય છે.

www.abplgroup.com

વિજય વિલાસ પેલેસઃ રાવ વવજયરાયજી દ્વારા ૧૯૨૯માં રાજપૂત શૈલીમાં લાલ રેવતયા પથ્થરથી બંધાયેલા આ મહેલની જાળવણી સારી છે અને ફિલ્મોના શૂવિંગ પણ અહીં થાય છે. સમુદ્રકિનારાઃ માંડવીનો સાગરતિ િખ્યાત છે. માંડવી બીચ, વવન્ડ િામમ બીચ તેમ જ વવજય વવલાસ પેલેસની પાછળ આવેલો મહારાવનો ખાનગી બીચ કે જે વવજય વવલાસ બીચ તરીકે ઓળખાય છે તે જાણીતાં સમુદ્રફકનારા છે. વિપ વિલ્ડિંગ યાિડઃ રુકમાવતી નદીના ફકનારા પર જહાજવનમામણ વાડો આવેલો છે, જ્યાં જથાવનક અને આંતરરાષ્ટ્રીય ગ્રાહકો માિે હજુ પણ લાકડાના વહાણો બાંધવામાં આવે છે. જહાજવનમામણ ઉદ્યોગના કારણે માંડવીમાં ભારે લાકડાનો વેપાર પણ વવકસેલો છે. મુંદ્રા કચ્છના દવિણ ફકનારે આવેલું અન્ય બંદર નગર મુંદ્રા ભૂતકાળમાં મીઠાં અને તેજાનાના વેપાર માિે અને હવે બાંધણી અને બ્લોક વિન્િ િેક્સિાઈલ્સ માિે જાણીતું છે. કચ્છી માછીમારોના સંત દવરયા પીરની દરગાહ પણ અહીં આવેલી છે. િચ્છ ગ્રેટ ઈલ્ડિયન િસ્ટાિડ સેડક્ચ ્ યુરી અહીં વષામ ઋતુથી વશયાળાના અંત સમય સુધી આ અદભૂત અભયારણ્યનો નજારો માણવા જેવો છે. બજિાડડ પવરવારના વવવવધ પિીઓ, સુરખાબ સવહત અન્ય િજાવતઓનાં પિી જોવાનો લહાવો અહીં તમને મળશે.

Gujarat Samachar | Asian Voice | 2012

31

Kutch Special_Page19-40_Layout 1 2/29/2012 10:58 PM Page 32

કેપીટી પોટટ ઓફ મિલેમિયિ • પી.ડી. વાઘેલા કે મારા કંડલા પોટટ લવશે વાત કરતા મને ઘણો જ પહેઆનંલા દિમનાથાયએટલે છે. વાસ્તવમાં એલશયાના બંદરોમાં અસાધારણ લવકાસ સંભાવનાઓના સંદભોમાં મારું આ કંડલા બંદર ‘પોટટ ઓિ લમલેલનયમ’ છે. કંટલા પોટટના મૂળ છેક ૧૯૩૦માં જોવા મળે છે. કચ્છના રજવાડાના તત્કાલીન શાસક મહારાવ ખેંગારજી-ત્રીજા પોતાના રાજ્યમાં બંધ િકારના ઊંડા બંદરના લનમાોણની ઈચ્છા હતી. આ િમાણે, કચ્છના મહારાવે ૧૯૩૧માં કંડલા બંદરના લનમાોણની શરૂઆત કરાવી હતી. આઝાદી પછી, કરાચી બંદર પાફકસ્તાનમાં જવાથી ઉત્તર ભારતના અંદરના લવશાળ િદેશો માટે બંદરીય કામગીરીની જરૂરત સંતોષવા કંડલાને લવકસાવવા લનણોય લેવાયો હતો. કંડલાને ૮ એલિલ, ૧૯૫૫ના રોજ મુખ્ય બંદર તરીકે જાહેર કરાયું હતું અને તેના પગલે ૧૯૬૩માં પાલાોમેડટે મેજર પોટટ િસ્ર્સ એક્ટ ઘડ્યો હતો. આ કાયદાની જોગવાઈ અનુસાર, ૧૯૬૪ની ૨૯મી િેબ્રુઆરીએ કંડલા પોટટ િસ્ટ (કેપીટી) બોડટની રચના કરાઇ હતી. આ પછી ‘પોટટ ઓિ લમલેલનયમ’ બનવા તરિ મેજર પોટટ ઓિ કંડલાએ લાંબી મજલ કાપી છે. અહીં, મારે એક ઉલ્લેખ તો કરવો જ રહ્યો કે છેક ૧૯૪૮માં વેસ્ટ કોસ્ટ મેજર પોટટ ડેવલપમેડટ કલમટીએ એવી કલ્પના કરી હતી કે કરાચી પોટટ િાફિક અને બોર્બે પોટટ િાફિક, કાલઠયાવાડ (સૌરાષ્ટ્ર) અને કચ્છનો એક લમલલયન ટન ડ્રાય કાગો​ો અને પેિોલલયમ પેદાશોનો અંદાજે ત્રણ લાખ ટન િાફિક િંટાવાથી કંડલા પોટટને તત્કાળ ધોરણે અંદાજે વાલષોક ૧.૩ લમલલયન ટન માલસામાનની હેરિેરનો િાફિક મળી શકશે. પોટટ ઓિ કંડલાએ ૧૯૪૬-૪૭માં ૫૮,૦૦૦ ટન કાગો​ોની હેરિેર કરી હતી, જ્યારે છેલ્લાં કેટલાક વષોથી કંડલા પોટટ િારા માલસામાનની હેરિેરનો આંકડો ૫૦ લમલલયન ટનના આંકને આંબી ગયો છે. કંડલા પોટેટ ૨૦૦૯-૧૦માં ૭૯.૫૦ લમલલયન મેલિક ટન અને ૨૦૧૦-૧૧માં ૮૨ લમલલયન મેલિક ટન કાગો​ોની હેરિેર કરીને કાગો​ો હેડડલલંગમાં રાષ્ટ્રીય ઈલતહાસ રચ્યો હતો અને દેશના તમામ બંદરોમાં િથમ સ્થાન હાંસલ કયુિં હતું. આલથોક મંદી તેમ જ દેશના અથોતંત્રમાં ઔદ્યોલગક મંદીની સતત અસર છતાં આવો દેખાવ લવશેષ િશંસનીય બની રહે છે. મને એ કહેતા ગૌરવ થાય છે કે ઊચ્ચ ઉત્પાદકતા તેમ જ લવલવધ ઉત્પાદકતા માપદંડોમાં સુધારા આપણા બંદરમાં કાગો​ોની ઊંચી હેરિેરમાં પૂરક બની રહ્યાં છે. કંડલા પોટટ ખાતે જહાજોને લાંગરતા પહેલા અટકાવી રાખવાનો સરેરાશ સમય આ વષોમાં ઘટીને ૦.૯૯ લદવસનો થયો છે, જે આગલા વષોમાં ૧.૧૭ લદવસનો હતો. કંડલા પોટટમાં જહાજોના પાછાં િરવાનો સરેરાશ સમયગાળો ગયા વષચે ૩.૧૫ લદવસનો હતો તેમાં ઘટાડો થઈ આ વષચે ૨.૯૫ લદવસનો થયો છે. આ ઉપરાંત, ગયા વષોના ૧૨,૯૮૮ મેલિક ટનના સરેરાશ બથો ડે આઉટપુટમાં વધારો થઈ ૧૩,૩૩૦ મેલિક ટન થયો છે.

32

Gujarat Samachar | Asian Voice | 2012

જામનગર નજીક વાડીનારના લિતીય કક્ષાના સેટેલાઈટ પોટટ ખાતે િુડના હેડડલલંગ માટે લસંગલ પોઈડટ મૂલરંગ (SPM એટલે કે કાયમી લંગર) વ્યવસ્થાનો લવચાર સૌિથમ કંડલા પોટેટ ૧૯૭૬માં ઈન્ડડયન ઓઈલ કોપો​ોરેશનને આપ્યો હતો. એસપીએમ અને ચાર િોડક્ટ જેટ્ટીની સુલવધા મેળવનાર બીજી કંપની એસ્સાર છે. આ લવસ્તારમાં રેલવે જોડાણનું િમાણ સુધારવા કંડલા પોટેટ કચ્છ રેલવે કંપની સાથે ભાગીદારી કરી છે. કચ્છના અખાતમાં વેસલ િાફિક મેનેજમેડટ લસસ્ટમ (VTMS) િોજેક્ટ ખચોનો ચોથો લહસ્સો પણ પોટેટ ભોગવ્યો છે. લાંબા સમયથી પોટટની ઉદાર ખાનગીકરણ અલભયાનના પલરણામે પોટટ સેક્ટરમાં કંડલા પોટટ માગોદશોક દીવાદાંડી બની રહ્યું છે. તેના કેટલાક િણેતારૂપ પગલાંમાં લલિીડ કાગો​ોનાં સંગ્રહ માટે લલિીડ ટેડકેજ િેલસલલટી લવકસાવવાનો પણ સમાવેશ થાય છે. પલરણામે, સમગ્ર ભારતમાં સૌથી મોટી ટેડક િામો સ્ટોરેજ સુલવધા લવકસાવી શકાઈ છે. ૨.૧ લાખ ફકલો લીટરની ટાંકીક્ષમતા તેમ જ ખાનગી ક્ષેત્ર િારા આઠ લાખ ફકલો લીટરથી વધુ ટાંકીક્ષમતાના લનમાોણ અને સંચાલન સાથે પોટટ લલિીડ કાગો​ોની સ્પધાોત્મક હેરિેરની સુલવધા આપી શકે છે. પોતાની તમામ જેટ્ટીઓમાંથી પાઈપલાઈનો મારિતે ટેડક િાર્સોને સીધા જ સાંકળવાના પોટટના િયાસથી ખાનગી ઉદ્યોગ-સાહલસકોની સલિય ભાગીદારીને ઉત્તેજન મળ્યું છે અને ઉત્પાદકતા તેમ જ કાગો​ોના જથ્થામાં વધુ સુધારો નોંધાયો છે. બીજી તરિ, પોર્સોની બહાર જ ગોદામોનાં બાંધકામ માટે જમીનો પણ આપવામાં આવી છે. આથી આયાતકારો અને લનકાસકારો ક્લીઅરડસ મળતા પહેલા ગોદામોનો ઉપયોગ સ્ટોરેજ પોઈડટ તરીકે કરી શકે છે. આ ઉપરાંત, પોટટની કામગીરીઓમાં ખાનગી ક્ષેત્રની ભાગીદારી માટે કંડલા પોટટના િયાસોનાં પલરણામે પોટટની અંદર આધુલનક ઉપકરણો માટે નોંધપાત્ર ખાનગી ઈડવેસ્ટમેડટ કરવાનું િોત્સાહન મળવાથી હેડડલલંગ ઈલિપમેડર્સમાં નોંધપાત્ર રોકાણો થયાં છે. ઉત્પાદકતા, ધક્કા પરથી જ આયાતી કાગો​ો માટે ક્લીઅરડસ અને લનકાસ કાગો​ો માટે યોગ્ય જહાજો પૂરાં પાડવામાં સુધારાના મુખ્ય કારણોમાં આનો પણ સમાવેશ થાય છે. આ જ િમાણે, લવલવધ કોમોલડટીસની હેરિેરમાં પણ ખાનગી સાધનો ઉપયોગી નીવડ્યાં છે. કંડલા પોટટ ૨૦૧૨-૧૩ સુધીમાં ૧૦૦ લમલલયન મેલિક ટનની હેરિેરનાં આંકને આંબી જવાની અપેક્ષા ઉપરાંત, વધારાની આંતર-માળખાકીય સવલતોના લનમાોણ સાથે નજીકના ભલવષ્યમાં વેરહાઉલસંગ કેડદ્ર બનવાની પણ ધારણા છે. ઇડફ્રાસ્િક્ચર સુલવધાની લવકાસયોજનાની કલ્પના કંઈક આવી છેઃ • સેટેલાઈટ પોટટ ટુના ખાતે પનામેક્સ/પોસ્ટ પનામેક્સ જહાજોનાં હેડડલલંગ માટે બે તબક્કામાં ૧૪ એમએમટીપીએ બલ્ક કાગો​ોની હેરિેર ક્ષમતા સાથે ઓિ-શોર બલથિંગ િેલસલલટીઝ. પહેલા તબક્કામાં પન્લલક-િાઇવેટ પાટટનરશીપ (પીપીપી) મોડેલ હેઠળ રૂ. ૧૧૪૦ કરોડના ખચચે એક સાથે ચાર www.abplgroup.com

Kutch Special_Page19-40_Layout 1 2/29/2012 10:59 PM Page 33

જહાજના હેડડવલંગની ક્ષમતાની બવથિંગ અને આનુષાંવગક સવલતોનું વનમાષણ કરાશે. બીઓટી (વબટટ-ઓપરેટ-ટ્રાડસફર) ઓપરેટર સાથે સમજૂતી પર સહી થયાના બે વષષની અંદર આ ચારેય ઓફશોર બથષ કાયષરત થવાની શટયતા છે.

• કુલ ૮ એમએમટીપીએ હેડડવલંગની ક્ષમતા અને ૧૩ એમ.ના ખેંચાણ સુધી જહાજોને સંભાળવાની ક્ષમતા સાથે રૂ. ૭૫૫ કરોડના ખચચે બીઓટી ધોરણે ચાર વધુ ડ્રાય કાગોષ બર્સષ (૧૩થી ૧૬મી બથષ)નું વનમાષણ કરાશે. ત્રણ બથષનું વવકાસકાયષ શરૂ કરી દેવાયું છે.

• કચ્છના અખાતમાં વીરા ખાતે અંદાજે રૂ. ૮૩૦ કરોડના ખચચે કુલ નવ એમએમટીપીએ ક્ષમતાના સીંગલ પોઈડટ મૂવરંગ (કાયમી લંગર)નું વનમાષણ.

• ભારતના તમામ બંદરોમાં પ્રથમ નંબરના બંદર તરીકે સ્થાન જાળવવા કંડલા પોટડ દ્વારા ભારત સરકારના નેશનલ મેરીટાઈમ ડેવલપમેડટ પ્રોગ્રામ હેઠળ અંદાજે રૂ. ૫૦૮૧ કરોડના ખચચે તમામ ક્ષેત્રે મહત્ત્વાકાંક્ષી વવકાસકીય યોજના ઘડાઇ છે. આંતવરક સ્રોતો, ખાનગી ભાગીદારી અને અંદાજપત્રીય ફાળવણી દ્વારા આ રકમ એકત્ર કરાશે. ઇડટર-રેલવે કનેન્ટટવવટીના આધુવનકીકરણ અને સુધારાનો પ્રોજેટટ પણ હાથ ધરાયો છે. વૈવિક માગને પહોંચી વળવા અને ઉદ્યોગસાહવસકોને ઓછાં ખચચે ઈડફ્રાસ્ટ્રક્ચર પૂરું પાડવા નવા કંડલાના ડ્રાય કાગોષ બથષની પન્ચચમે કંડલામાં અને વવકસી રહેલા ટુના પોટડ ખાતે બંદર આધાવરત સ્પેવશયલ ઈકોનોવમક ઝોન (‘સેઝ’) સ્થાપવાની દરખાસ્ત છે. આ ‘સેઝ’માં બંકવરંગ સવલતો, જહાજવનમાષણ અને સમારકામ સવલતો અને કાગોષ હેડડલ કરવા વધુ જેટ્ટીઓની સાથોસાથ પોટડ આધાવરત વવવવધ ઉદ્યોગોનો સમાવેશ કરાશે. વાવણજ્ય અને ઉદ્યોગ મંત્રાલયે ૫૦૦૦ હેટટરના વવસ્તારમાં પોટડ બેઝ્ડ મન્ટટ પ્રોડટટ ‘સેઝ’ સ્થાપવા માટે સિાવાર મંજૂરી આપી દીધી છે. કંડલા ભારતીય આવથષક પ્રવૃવિના ચેતાકેડદ્ર તરીકે ઉભરી આવ્યું છે અને પ્રાદેવશક અથષવ્યવસ્થાની વૃવિ અને વવકાસમાં પણ મહત્ત્વની ભૂવમકા ભજવી રહ્યું છે. કંડલાએ ભારતના સૌથી મોટા પીઓએલ પ્રોડટટ્સ હેડડવલંગ પોટડ તરીકે સ્થાન અને માડયતા હાંસલ કરી જ છે. આ ઉપરાંત, કુલ ૭૫ એમએમટીપીએ ક્ષમતા અને ૫૪ એમએમટીપીએ ઓપરેશનલ ક્ષમતા સાથે સૌથી મોટા ઓફશોર ઓઈલ ટવમષનટસનું વનમાષણ કંડલા પોટડનાં જળમાં કરાયેલ છે. કંડલા પોટડ ૫૦થી વધુ વષષથી દેશના આંતરરાષ્ટ્રીય સમુદ્રી વેપારમાં

*

(. *+ * % ' (%% ! #*/ ) * ( "-$ -, " -$ * , ' # "(' & #% (', , +. ,"(& "-$ (& ... +. ,"(& "-$ (&

www.abplgroup.com

નોંધપાત્ર પ્રદાન કરવાનો પ્રભાવશાળી ટ્રેક રેકોડડ ધરાવે છે. કંડલા પોટડના જીવનમાં વષષ ૨૦૦૯-૧૦ સુવણષમય તબક્કો ધરાવે છે કારણ કે આ સમયે આકષષક વવકાસકીય પ્રોગ્રામો હાથ ધરાયા હતા. કાગોષ હેડડવલંગ કામગીરીમાં સંખ્યાબંધ રેકોર્સષ રચાયા. જંગી જહાજોની મુક્ત હેરફેર શટય બનાવવા માટે પ્રવેશના જળમાગષ -સોગલ ચેનલ-ને ૧૧.૫ મીટર ડ્રાફ્ટની ઊંડાઈ ૧૨.૫ મીટર ડ્રાફ્ટ કરવાની કામગીરી પણ પૂણષ કરી દેવાઈ છે. અનેક કટયાણકારી પગલાંઓનો અમલ કરવા સાથે બંદરના વહીવટ અને બંદરીય કામગીરીઓમાં ઈ-ગવનષડસનો આરંભ કરાયો છે અને સંખ્યાબંધ વ્યવહારો હવે ઓનલાઈન કરાય છે. કંડલા પોટડ ટ્રસ્ટે છેટલાં ૨-૩ વષષમાં ઈ-ટેડડવરંગ, ઈ-ઓટશન, ધોરણસરના ટેડડર દસ્તાવેજો, એનઆઈટી પોવલસી, વેબસાઈટનો સઘન ઉપયોગ, બધી પ્રવિયાઓ અને વસસ્ટમ્સનાં સરળીકરણ તેમ જ જમીનોની સ્પધાષત્મક ધોરણે હરાજી, વગેરે વ્યવહાર દાખલ કરીને પારદવશષતા વધારવાનાં સંખ્યાબંધ પગલાં લીધા છે. મને ખાતરી છે કે કંડલા પોટડ ટ્રસ્ટ સાથે જોડાયેલા તમામ આ વસવિઓથી ગવષ અનુભવશે. મને આશા છે કે આ બધા આગામી વષોષમાં પણ આવું જ સમથષન અને સહકાર આપતા રહેશે, જેથી મેજર પોટડ ઓફ કંડલા વ્યાવસાવયક રીતે ઓછા દરે કકંમતે ગુણવિાસભર સેવાઓ આપવાના ધ્યેયને પવરપૂણષ કરી શકે. અમે આ વનવમિે ટ્રેડ ઓફ ઈન્ડડયા, પોટડના ઉચ્ચ વવચારશીલ ઉપયોગકારો, પ્રસાર માધ્યમો, ટ્રસ્ટીઓ, સમવપષત કામદારો અને યુવનઅન નેતાઓનો હૃદયપૂવષક આભાર માનીએ છીએ, જેમના અવવરત સાથ, સહકાર અને કદર વવના કંડલા પોટડ ભારતીય પોટડ સેટટરમાં તેણે હાંસલ કરેલું સ્થાન મેળવી શટયું ન હોત. પ્રકૃવતના આશીવાષદ ધરાવતું અને તમામ વાતાવરણ સામે ટક્કર ઝીલવા સક્ષમ કંડલા પોટડ સહસ્રાબ્દીનું બંદર (‘પોટડ ઓફ વમલેવનયમ’) બનવાનું જ ભવવષ્ય ધરાવે છે. (લેખક કંડલા પોટટ ટ્રસ્ટના ચેરમેન અને સિસનયર આઇએએિ અસિકારી છે)

17, Maitri Complex, 1st Floor, Taluka Panchayat Road, Mundra-Kutch, Gujrat, Indian Cell: +91 98252 14599 • Phone: +91 2838 223599 Email: bhupen.mehta@yahoo.co.in

Gujarat Samachar | Asian Voice | 2012

33

Kutch Special_Page19-40_Layout 1 2/29/2012 11:00 PM Page 34

નિચેતન અંધજન મંડળ

વિકલાંગોના જીિનમાં નિી સિાર ઉગાડીએ સંભાળ, વ્યાવસાશયક તાલીમ, પુનવવસન અને રોજગાર સજવન શિજેક્ષણ,વાં ક્ષેતબીબી ત્રોમાં દૃશિની અક્ષમતા, માનશસક અસમથવતા, સાંભળવાની અસમથવતા કે હાડકાંની શવકલાંગતા સશહતની િારીશરક અને માનશસક ક્ષશતઓ ધરાવતી વ્યશિઓ માટે મદદરૂપ થવાના ઉદ્દેિથી ૩૧ ઓક્ટોબર, ૧૯૭૬ના રોજ શ્રી નવચેતન અંધજન મંડળની સ્થાપના કરાઇ. સંસ્થા દ્વારા નાત-જાત-ધમવના બંધન વગર તમામ શવકલાંગોને આવાસી, િૈક્ષશણક, તાલીમ અને આરોગ્ય સંભાળની સેવા શનિુલ્ક પૂરી પડાય છે. સંસ્થાની છત્રછાયામાં રહેતી દરેક શવકલાંગ વ્યશિ સમાજમાં કિું પ્રદાન આપવા સાથે આજીશવકા રળી િકે તે માટે તેમને શિક્ષણ, આરોગ્ય અને તબીબી સંભાળ અને પુનવવસનની વ્યાવસાશયક તાલીમ પૂરી પાડવાનું લક્ષ્ય સંસ્થાનું છે. સંસ્થા તેમને સલામત અને આત્મશવશ્વાસી બનાવી તેમનું જીવનધોરણ સુધારી આશથવક પગભર બનાવવા માગે છે. તેઓ સમાજના મુખ્ય પ્રવાહમાં ભળી સામાન્ય વ્યશિની માફક જ જીવન વીતાવે તે લક્ષ્ય સાકાર કરવા ગુજરાતના કચ્છના માધાપરમાં ત્રણ અને ભચાઉમાં એક કેન્દ્ર કાયવરત છે. ત્રણ પ્રાથશમક િાળા અને એક હાયર સેકન્ડરી િાળામાં શવકલાંગ સશહત ૬૫૦ શવદ્યાથથીઓ અભ્યાસ કરે છે. ઈન્ડસ્ટ્રીયલ ટ્રેશનંગ સેન્ટર અને વ્યાવસાશયક પુનવવસન કેન્દ્રમાં ટેલશરંગ, કોમ્પ્યુટર, ડ્રેસમેકકંગ અને ગૃહ ઉદ્યોગનાં અભ્યાસક્રમ અને તાલીમ ચલાવાય છે. િાળાઓમાં અભ્યાસ કરતા બાળકો માટે રહેવાની તેમ જ સ્થાશનક કોલેજો અને યુશનવશસવટીમાં અભ્યાસ કરતા શવદ્યાથથીઓ માટે રહેવા-જમવાની વ્યવસ્થા કરાય છે. આ ઉપરાંત સંસ્થાના વૃદ્ધાશ્રમમાં ૧૪૬ જેટલા વૃદ્ધો જીવનનો સંધ્યાકાળ શવતાવી રહ્યા છે. સંસ્થા દ્વારા આયોશજત આઈ કેમ્પ, જનરલ ચેક અપ, મેશડકલ, સજીવકલ અને ફીશિયોથેરપી સારવાર શિશબરોમાં ૮૦૦ જેટલાં લોકોએ લાભ લીધો હતો. શ્રી નવચેતન અંધજન મંડળને તેની કામગીરી બદલ ગુજરાત રાજ્ય અને ભારતના રાષ્ટ્રપશત તેમ જ અનેક સંસ્થાઓ તરફથી એવોડડસ અપાયા છે. શ્રી નવચેતન અંધજન મંડળ ૩૫ વષવથી શવકલાંગો અને વૃદ્ધોની સેવામાં કાયવરત છે. તમામ ધમવ, જાશત-જ્ઞાશત, સમુદાયના શવકલાંગ લોકોની સેવા માટે સંસ્થાનો મુખ્ય આધાર સખાવત જ છે. શવકશસત દેિોમાં ગરીબ અને િારીશરક અને માનશસક ક્ષશતઓ ધરાવતી વ્યશિઓ તેમના શવકાસ અને શનવાવહ માટે સરકાર પર આધાર રાખે છે. ભારતમાં સરકાર પાસેથી ઘણી ઓછી મદદ મળે છે. આથી, આ લોકોએ જાતે જ વ્યવસ્થા કરવી પડે છે કે સખાવતી સંસ્થાઓ તરફ નજર માંડવી પડે છે. અશનશ્ચચત ભાશવ ધરાવતી શવકલાંગ વ્યશિઓનાં જીવન પશરવતવનની પડકારક્ષમ જરૂશરયાતોને પહોંચી વળવા અને તેમના ભાગ્યશવધાતા બની નવેસરથી ભશવષ્ય લખવામાં મદદરૂપ બનવા ઉદાર હાથે દાન કરવા અમારો અનુરોધ છે. તમે આ સાથે દિાવવેલા ચોક્કસ કાયવ માટે કે અમારા ટ્રસ્ટ ફંડમાં પણ દાન કરી િકો છો.

• તમે એક બાળકના શિક્ષણને અથવા એક પુખ્ત વયની વ્યશિની સહાય અને સંભાળ માટે ૧૩૩૩ પાઉન્ડ કે ૨૦૦૦ ડોલર (રૂ. ૧૦૦,૦૦૦)નું દાન આપી િકો છો.

• તમારી ઈચ્છાનુસાર દર વષષે કોઈ ચોક્કસ તારીખે એક ટંકના ભોજન માટે ૧૬૦૦ પાઉન્ડ કે ૨૪૦૦ ડોલર (રૂ. ૧૨૦,૦૦૦)નું એક સમયનું દાન આપી િકો છો.

• તમે શવકલાંગ બાળકો અને વૃદ્ધો માટે એક શદવસના સાદા ભોજન માટે ૨૪૦ પાઉન્ડ કે ૩૬૦ ડોલર (રૂ. ૧૮,૦૦૦)નું દાન આપી િકો છો.

• તમે શવકલાંગ બાળકો અને વૃદ્ધ વ્યશિઓ માટે એક ટંકના ખાસ ભોજન માટે ૧૮૦ પાઉન્ડ કે ૨૭૦ ડોલર (રૂ. ૧૩,૫૦૦)નું દાન આપી િકો છો.

• શવશિ​િ બાળકો અને વૃદ્ધ વ્યશિઓ માટે અમારી પ્રવૃશિઓને ચાલુ રાખવા તમે જનરલ ફંડમાં દાન આપી િકો છો. યુકે, યુરોપ અને યુએસએથી ભંડોળ આપવા સંપકકઃ મેસસવ વાસક્રોફ્ટ ફાઉન્ડેિન, ૧૪ ક્રોફડડ એવન્યુ, વેમ્બલી HA0 2HT, U.K. સંપકકઃ પન્ના વેકશરયા (ફોનઃ + 44 20 8963 3400) ઈમેઈલઃ vascroftfoundation@yahoo.co.uk વધુ શવગત માટે જૂઓઃ www.navchetan.org શ્રી નવચેતન અંધજન મંડળ (ભૂજ) ટેલીફોન: +91 2832 242989, 240210 ઈમેઈલ: info@navchetan.org, admin@navchetan.org

34

Gujarat Samachar | Asian Voice | 2012

www.abplgroup.com

Kutch Special_Page19-40_Layout 1 2/29/2012 11:15 PM Page 35

રેતાળ પણ ખમીરવંતી ધરામાં વટવૃક્ષ બનીને પોતાની શીતળ છાયા પાથરતી બેન્ક ઓફ બરોડાની કચ્છ શાખાનું બીજ ૪ એવિલ, ૧૯૬૬ના રોજ કંડલા મુકામે રોપાયું અને જોત જોતામાં બેન્ક વટવૃક્ષ બનીને વવથતરી છે. વતતમાન સમયમાં તેની ૨૮ શાખાઓ કાયતરત છે અને માચત-૨૦૧૨ સુધીમાં ચાર નવી શાખાઓ આ પંથકના લોકોની સેવામાં કાયતરત થઇ જશે. શાંત દવરયો તો કોઇ પણ પાર કરે, પરંતુ તોફાનમાં પણ નાવ કકનારે પહોંચાડે તે જ સાચો સાગરખેડુ. કચ્છી માડુઓએ પણ કુદરતની આકરી કસોટીનો સામનો કયોત. ૨૬ જાન્યુઆરી, ૨૦૦૧ના ભૂકંપે વેરેલા વવનાશમાંથી કફવનક્સ પંખીની જેમ બેઠા થયા. સરકારે સહાયતા માટે અથત અથતક્વેક વરલીફ ફંડ જાહેર કયુ​ું. આ ફંડને લોકો સુધી વ્યવસ્થથત રીતે પહોંચાડવાનું કામ બેન્ક ઓફ બરોડાએ કયુ​ું. મકાનના નામે માત્ર ટેન્ટ હતો, અને તેમાં બેન્કના કમતચારીઓ મોડી રાતો સુધી ખડે પગે તૈનાત રહ્યા. પવરણામ એ હતું કે માત્ર ૧૫ વદવસમાં એક લાખ નવા એકાઉન્ટ ખુલ્યા, જે એક અનોખો રેકોડડ પણ હતો. જોકે બેન્કનું કામ રેકોડડ બનાવવાનું નહીં પણ લોકસેવાનું હતું, આ દૃવિને સમજીને તે સમયની સરકારે પણ રાજ્યથતરીય એસએલબીસી વમટીંગમાં બેન્ક ઓફ બરોડના કાયતને વબરદાવ્યું હતું. સંથકૃવતનું જતન કરીને િગવતના પંથે નીકળેલા કચ્છના લોકો માટે બેન્ક ઓફ બરોડા સાથી, સહાયક અને સહૃદયી છે અને હંમેશા રહેશે.

- અશ્વિન કપાસી

! #

' $

#

"

& #

% #

& #

"

#'4958./ '' $+2

:(/2++ 5254> :(/2++ /7)2+ +'7 '41 '4*/7 "5'* :0'7'9 4*/' 3'/2 ;0+<+28(.:0 -3'/2 )53

++4' '?'7 $+2

66 .5/97'3 #:6+73'71+9 +'7 #.++(' 2+)9754/)8 2 /84 #97++9 :7 :('/ !

5= :('/ % '= 3'/2 ;0+<+28 +/3 '+

'3/2' +<+22+7> ! & ! :997'. ":</ #:29'49+ 5, 3'4 66 $.'/8+7 2+)9754/)8 ":</ /-. #97++9 $+2 '= 3'/2 ;0+<+28 +/3 '+

www.abplgroup.com

#!" #%)

"" (

$

! *

&#

$ #$

& '# ) !

&% ) !!

Gujarat Samachar | Asian Voice | 2012

35

Kutch Special_Page19-40_Layout 1 2/29/2012 11:07 PM Page 36

તંબુ શાળાથી યુનિવનસિટી કચ્છિા નવકાસ માટે વીરાયતિ​િા નિરંતર પ્રયાસ રણ, ડિરંતર ઘૂઘવતા સમુદ્ર અિે આસમાિ સાથે વાતો કરતાં અફાટ સંખ્યાબંધ પવગતોિા સંગમ સમી ખિીજ સમૃદ્ધ અિોખી કછછિી ધરતી પર સેવા, ડશક્ષણ અિે સાધિાિો ડિવેણી સંગમ રછયો છે વીરાયતિે. કારમા ભૂકંપિી થપાટથી તહસિહસ થઈ ગયેલા કછછિી પ્રજાિા પુિવગસિ માટે હામ ભીડી, માિવસેવાિા મહાયજ્ઞિી ધૂણી ધખાવિાર સ્વૈચ્છછક સંસ્થા વીરાયતિે છેલ્લા ૧૦ વિગમાં કછછમાં ડશક્ષણ ક્ષેિે િેિદીપક કામ કયુ​ું છે. ભૂકંપમાં શાળાઓિા સંખ્યાબંધ મકાિો પણ ધસતી પડતાં અભ્યાસવંડચત થયેલા હજારો બાળકો માટે Stop-gap schools - તંબુ શાળાઓ ઊભી કરી ડશક્ષણિી તમકાળ વ્યવસ્થા કરિાર વીરાયતિ આગામી િણ વિગમાં કછછિી ધરતી પર યુડિવડસગટી ઊભી કરવા કાયગરત અિે કડટબદ્ધ છે. આજથી ૪૦ વિગ પહેલાં તીથુંકર મહાવીર પ્રભુિી જન્મભૂડમ અિે ડિવાગણભૂડમ ડબહારિા રાજગીર ખાતે સ્થપાયેલી વીરાયતિ સંસ્થા િફાિા હેતુ ડવિા ચાલતી એક ડબિસરકારી - સ્વૈચ્છછક સંસ્થા છે. દેશિા ટોચિા ઉદ્યોગપડતઓ, વેપારીઓ તેમ જ સેવાભાવી શ્રેિીઓ, પ્રડતડિત િાગડરકોિા સહયોગ સાથે માિવ-સેવાિા રંગે રંગાયેલા મુઠ્ઠીભર ડિસ્વાથગ જૈિ સાધ્વીજીઓ દ્વારા તેિું સંચાલિ થઈ રહ્યું છે. માિવસેવા, ડશક્ષણ તેમ જ આધ્યાચ્મમક ડવકાસિા િણ સુવણગ આદશગ સાથે આ સંસ્થા બાળકો, ડવદ્યાથથીઓિા સવાુંગી ડવકાસ માટે કાયગશીલ છે. િાત, જાત, વણગ કે ધમગિા કોઈ પણ પ્રકારિા ભેદભાવ ડવિા વીરાયતિ​િી શૈક્ષડણક સંસ્થાઓમાં ભણી રહેલા ડવદ્યાથથીઓમાંિા કેટલાક તો તેમિા પાડરવાડરક ઈડતહાસમાં સૌ પ્રથમ વખત ભણવા બેઠા છે. જ્યાં જે સુડવધા િ હોય મયાં તે સુડવધા ઊભી કરવાિા ઉદ્દેશ્યથી કાયગરત વીરાયતિે ભૂકંપ પુિવગસિ​િા કાયોગ બાદ જોયું કે, કછછમાં ઉચ્ચ વ્યવસાડયક અિે ટેડિકલ ડશક્ષણિી સુડવધાઓ જૂજ છે. સંસ્થાિા સ્થાપક આચાયગ પૂ. શ્રી ચંદિાજી મહારાજિી પ્રેરણા અિે સડિય માગગદશગિ સાથે દૂરંદેશી ધરાવતા ડવદ્વાિ અિે કમગડિ​િ સાધ્વીજી પૂ. શ્રી ડશલાપીજીિા અમયંત ગડતશીલ િેતૃમવ હેઠળ કછછમાં વીરાયતિ ડવદ્યાપીઠે ડશક્ષણ ક્ષેિે હરણફાળ ભરી છે. રૂદ્રાણી અિે જખાડણયા ખાતે ગુજરાતી-અંગ્રેજી માધ્યમિી િણ પ્રાથડમક-માધ્યડમક શાળાઓ, કછછ ડજલ્લાિી સવગપ્રથમ ફામગસી ડડગ્રી કોલેજ, બીબીએ (બેચલર ઓફ ડબઝિેસ એડડમડિસ્ટ્રેશિ) અિે બીસીએ (બેચલર ઓફ કમ્પ્યુટર એપ્લીકેશિ) કોલેજો, છ ડવદ્યાશાખાઓ ધરાવતી અમયાધુડિક એન્જીડિયડરંગ કોલેજ અિુસ્નાતક કોસગ સાથેિી મેિેજમેન્ટ કોલેજ તેમ જ ઈિડોર-આઉટડોર ગેમ્સ અિે પૂણગ કક્ષાિા જીમ સાથેિા કછછિા સૌપ્રથમ સંપૂણગ સુડવધાયુક્ત સ્પોર્સગ પેવેડલયિ આવતીકાલિા િાગડરકિા સવાુંગી ડવકાસ અિે ઘડતર માટે કાયગરત છે. આ શૈક્ષડણક સંકુલોમાં આજે ૨૦૦૦ જેટલા ડવદ્યાથથીઓ પોતાિી કારકકદથી ઘડવાિી સાથે ઉચ્ચ આધ્યાચ્મમક સંસ્કાર

36

Gujarat Samachar | Asian Voice | 2012

પણ મેળવી રહ્યા છે. આ ઉપરાંત માંડવી શહેરમાં ડડજીટલ એક્સ-રે સેન્ટર, ડસટી સ્કેડિંગ સેન્ટર તેમ જ ડેન્ટલ કેર સડહતિા તબીબી સેવા કેન્દ્રો પણ વીરાયતિ દ્વારા ચલાવવામાં આવી રહ્યા છે. ભુજ શહેરથી તદ્દિ િજીક વીરાયતિ​િી રૂદ્રાણી પ્રાથડમક શાળા સમાજિા જરૂરતમંદ તેમ જ અમયંત ગરીબ વગગ માટે આશીવાગદરૂપ બિી રહી છે. અહીં ૫૦૦થી વધુ ડવદ્યાથથીઓિે ટ્રાન્સપોટટ, ડશક્ષણ, યુડિફોમગ, પાઠ્યપુસ્તકો સડહત તમામ સ્ટેશિરી સંપૂણગપણે ડિશુલ્ક રીતે ઉપલબ્ધ છે. શાળામાં દરરોજ ભણતર પૂણગ થયા બાદ બપોરે તમામ ડવદ્યાથથીઓિે શુદ્ધ, પૌડિક ભોજિ પણ તદ્દિ ડવિામૂલ્યે અપાય છે. પરંપરાગત વંશીય ડડઝાઈિથી બિેલી શાળાિી ઈમારત ઋડિમુડિઓ ચલાવતા તેવી આશ્રમ શાળાિી યાદ અપાવે છે. જખાડણયા સ્કૂલમાં અમયંત રાહત દરે માંડવી તાલુકાિા બાળકોિે ભણાવાય છે. જરૂરતમંદ ડવદ્યાથથીઓિે ફીમાં ૫૦ ટકા કે સંપૂણગ માફી પણ આપવામાં આવે છે. અહીં ગુજરાતી સાથે અંગ્રેજી માધ્યમિી સુડવધા પણ છે. શૈક્ષડણક ક્ષેિે સમગ્ર સૌરાષ્ટ્ર-કછછમાં ઉમકૃિતાિું કેન્દ્ર બિેલી Editor/Publisher: CB Patel Managing Editor: Kokila Patel Consulting Editor: Jyotsna Shah News Editor: Kamal Rao Editor/Publisher: CB Patel Associate Editor: Rupanjana Dutta Chief Operating Officer ABPL : L. George Chief Financial Officer : Surendra Patel Accounts : Akshay Desai Advertising Managers : Alka Shah & Kishor Parmar Business Development Manager : Urja Patel Media Counsultant : Rovin J. George & Nihir Shah Graphic Designer : Harish Dahya & Ajay Kumar Customer Service : Ragini Nayak

Asian Business Publications Ltd

Karma Yoga House, 12 Hoxton Market (off Coronet Street), London N1 6HW. Tel: 020 7749 4085 Fax : 020 7749 4081 Email: aveditorial@abplgroup.com, gseditorial@abplgroup.com

Chief Exe. Director Editorial Co-ordinator Business Manager Graphic Designer Accounts

: : : :

Kamlesh Amin Nilesh Parmar Rachana Mandan Pankaj Chavda, Mukesh Patel Vikram Nayak, Sandip Bhavsar : Hardik Shah

AB Publications (India) Pvt. Ltd.

(BPO)

205, Shalibhadra Complex, Opp. Jain Derasar, Nr. Nehrunagar Circle, Ambawadi, Ahmedabad - 380015 Tel: +91-79-26465960 • Email: gs_ahd@abplgroup.com Advertising Manager : Asst. Mktg. Manager : Marketing Exceutives : Business Co-ordinator :

Namrata Pandya, Neeta Patel (Vadodara) Krunal Shah, Manish Shah (Vadodara) Vidhi Joshi, Dhaval Shah (Rajkot) Shrijit Rajan

Horizon Advertising & Marketing

(Jumbo Advertiser)

205, Shalibhadra Complex, Opp. Jain Derasar, Nr. Nehrunagar Circle, Ambawadi, Ahmedabad - 380015 Tele-fax : +91-79-26466061

www.abplgroup.com ©Asian Business Publications Ltd

www.abplgroup.com

Kutch Special_Page19-40_Layout 1 2/29/2012 10:12 PM Page 37

વીરાયતન વવદ્યાપીઠ ખાતેની ફામમસી વિગ્રી કોલેજમાં એમ.ફામમ. અને પીએચ.િી.ના અભ્યાસની સુવવધા ઉપલબ્ધ છે.

GPAT ૨૦૧૧ની કસોટીમાં સંસ્થાના ૧૮ વવદ્યાથથીઓ ક્વોલીફાય થયા હતા. ૨૦૦૯માં વિતીય સત્રના પવરણામમાં કોલેજ રાજકોટ ઝોનમાં વિતીય અને સમગ્ર ગુજરાતમાં છઠ્ઠા સ્થાને રહી હતી. બી.ફામમ.ના ત્રીજા અને ચોથા સત્રનું પવરણામ ૧૦૦ ટકા આવ્યું હતું. એમ.ફામમ.માં પણ પહેલા સત્રમાં કોલેજ સમગ્ર ગુજરાતમાં છઠ્ઠું સ્થાન હાંસલ કયુ​ું હતું. સ્નાતકઅનુસ્નાતક અભ્યાસ તેમ જ સંશોધનો માટે સંપૂણમ સાધનસજ્જ ૧૫ લેબોરેટરી, સમૃદ્ધ લાઈબ્રેરી તેમ જ અનુભવી અધ્યાપકો કોલેજની અનન્ય સંપવિ છે. ૨૦૧૦માં શરૂ કરાયેલી એન્જીવનયવરંગ અને મેનેજમેન્ટ કોલેજમાં વમકેવનકલ, વસવવલ, કેવમકલ, કમ્પ્યુટર, ઈ.સી. અને આઈટી તેમ જ એમબીએના કોસમ ઉપલબ્ધ છે. ઈજનેરી કોલેજના છ વવદ્યાથથીઓએ ગત વષષે કચ્છ વજલ્લામાં ટોચના ૧૦માં સ્થાન પ્રાપ્ત કયુ​ું હતું. ફામમસી અને ઈજનેરી કોલેજોમાં પ્રવેશ મેળવતા તેજસ્વી વવદ્યાથથીઓને પ્રથમ વષમની ટ્યુશન ફીમાં મોટી રાહત આપવાની પહેલ સમગ્ર ગુજરાતમાં એક માત્ર વીરાયતન સંસ્થાએ કરી છે. ધોરણ ૧૨માં ૬૦ ટકા કે તેથી વધુ ગુણ મેળવનાર વવદ્યાથથીને ૨૫ ટકા અને ૭૦ ટકા કે તેથી વધુ ગુણ મેળવનારને ટ્યુશન ફીમાં ૫૦ ટકા રાહત આપવાની યોજના જાહેર કરાઈ છે. બીબીએ, બીસીએ કોલેજોમાં પ્રવેશ મેળવનાર કન્યાઓને પ્રથમ વષમની ફીમાં ૨૫ ટકા રાહત આપવાની પહેલ કરનાર પણ એકમાત્ર વીરાયતન છે. ઉમકૃષ્ટ વશક્ષણના આ મહાસંકુલના કેમ્પસ લીલાછમ, સંપૂણમપણે પ્રકૃવતમય અને આધ્યાત્મમક્તાની સુગંધભયામ છે. હોસ્ટેલોમાં રહેતા ૬૦૦થી વધુ વવદ્યાથથીઓ માટે શુદ્ધ, સાત્મવક અને સુરુવચપૂણમ ભોજનની વ્યવસ્થા પણ ઊિીને આંખે વળગે તેવી છે.

"589

www.abplgroup.com

549')9 $.7/ '9'4'3'*. '-/7 %7:89 %7:89 #+- 5 :9).

'9'4'3'*. %'2:1' '1.'6'9 /89 :9). :0'7'9 ".

3'/2 0'-/7 3'9'4'3'*. 57-

Forthcoming Special Events in 2012 Asian Youth Conference Venue: School of Oriental and African Studies, London Date: London on 3 March, 2012 British Punjabi Date: April 2012 Devdaya Gala Charity Night Venue: City Pavillion, London Date: 21st April, 2012 Gujarat Samachar & Asian Voice 40th Anniversary special issue & Gala launch Venue: TBC Date: May, 2012 Finance Banking Insurance Venue: House of Commons, London Date: 24 May 2012 British Tamils Date: May 31st Anand Mela - A Gala celebration of Asian Voice and Gujarat Samachar's 40th year anniversary Venue: Harrow Leisure Centre, London Date: 16 & 17 June, 2012 12th Asian Achievers Awards Venue: Grosvenor House, Park Lane London Date: 14 September, 2012

.:0 !,,/)+ $.7/ '9'4'3'*. '-/7 %7:89 !,,/)+ 18.';7'0 :/2*/4- 75:4* 2557 +'7 :(/2++ /7)2+ '41+78 5254; .:0 :9). :0'7'9 ".

7 .+4-'70/ & '*+0' Gujarat Samachar | Asian Voice | 2012

37

Kutch Special_Page19-40_Layout 1 2/29/2012 11:05 PM Page 38

KingA4_A4 Temp 27/02/2012 13:58 Page 1

Kutch Special_Page19-40_Layout 1 2/29/2012 7:20 PM Page 40