Botim i Shoqatës Shqiptare të Bankave
Nr. 18, Janar 2016
Bankieri
AAB 2016
..................................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................................
ANĂTARĂT E AAB
PĂ«rmbajtja
Bankieri
Bankieri Nr.18, Janar 2016 Botim i Shoqatës Shqiptare të Bankave Nr. 18, Janar 2016
.
Botim i Shoqatës Shqiptare të Bankave
Editorial Anti - informaliteti Nga fjala e ditës te rregulli i ditës! Elvin MEKA Tema e Ditës Bankat përballë informalitetit Si duhet të veprojnë? Gideon Van Den BROEK Formalizimi i Ekonomisë Një përpjekje shumë komplekse Arben MALAJ Intervistë Banka Amerikane e Investimeve (ABI) Një sinergji e re midis bankës dhe jobankës Andi BALLTA
ANTI INFORMALITETI Të dy anët e monedhës
. Bankieri është publikimi zyrtar i Shoqatës Shqiptare të Bankave i cili i dedikohet kryesisht sektorit bankar shqiptar. Bankieri i jep lexuesit një informacion të vlefshëm mbi arritjet e industrisë në përgjithesi dhe të bankave tregtare në veçanti.
SHOQATA SHQIPTARE E BANKAVE Rr. Ibrahim Rugova, SKY TOWER, 9/3, TiranĂ« Tel: â+355 4 2280371/2 Fax: +355 4 2280 359 E-mail: bankieri@aab-al.org; www.aab.al
REDAKSIA:
5
6 8
12
Elvin Meka Kryeredaktor Eftali Peçi Koordinatore Produksioni Junida Tafaj (Katroshi) BashkĂ«punĂ«tore Andis Rado Fotograf Design & Layout: FCB AïŹrma Printed by: BORDI EDITORIAL: Christian CANACARIS Kryetar i Bordit Drejtues tĂ« AAB-sĂ« & Drejtor i PĂ«rgjithshĂ«m i Raiffeisen Bank ShqipĂ«ri Gazmend KADRIU NĂ«nkryetar i i Bordit Drejtues tĂ« AAB-sĂ« & Drejtor i PĂ«rgjithshĂ«m i Union Bank
Sistemi Bankar Financimi i tregtisë: A ka kërkesë për të në Shqipëri? Ardita SEKNAJ Fitimet e bankave... në shënjestër! Ermal NAZIFI
14
Speciale Edukimi ïŹnanciar: NjĂ« investim thelbĂ«sor Wim MIJS
19
Periklis DROUGKAS Anëtar i Bordit Drejtues të AAB-së & Drejtor i Përgjithshëm i Alpha Bank Albania
21
Seyhan PENCABLIGIL Anëtar i Bordit Drejtues të AAB-së & Drejtor i Përgjithshëm i Banka Kombëtare Tregtare
Forumi i EkspertĂ«ve EUROBOND-i i qeverisĂ« shqiptare: NjĂ« riemetim i suksesshĂ«m Suela TOTOKOĂI TĂ« dhĂ«nat masive (Big Data) dhe sistemi bankar shqiptar Alban BURAZERI Sistemet e pagesave elektronike nĂ« ShqipĂ«ri Projekte dhe risi pĂ«r rritjen e eïŹkasitetit Irida HUTA, Dritan MOLLANJI KĂ«ndi i Ekonomistit Mesazhet dhe efektet e vendimit tĂ« FED pĂ«r rritjen e normĂ«s sĂ« interesit Adrian CIVICI PĂ«rgjegjshmĂ«ria Sociale Aktivitete nga Bankat Teknologji Qendrat e Operacioneve tĂ« SigurisĂ« SïŹdat dhe pĂ«rparĂ«sitĂ« qĂ« ofrojnĂ« Anila HOXHA Auditori Financiar Ristrukturimi i huas Testimi i klientit pĂ«rpara vendim-marrjes pĂ«r ristrukturim Elsa PECA
17
26
Frédéric BLANC Anëtar i Bordit Drejtues të AAB-së & Drejtor i Përgjithshëm i Societe Generale Shqipëri
29
Bozhidar TODOROV Anëtar i Bordit Drejtues të AAB-së & Drejtor i Përgjithshëm i Fibank Shqipëri
24
33
37
39
AAB Aktivitete
42
AAB Trajnime
43
Endrita XHAFERAJ Sekretare e PĂ«rgjithshme, Shoqata Shqiptare e Bankave Hysen ĂELA Kryetar i Institutit tĂ« EkspertĂ«ve KontabĂ«l tĂ« Autorizuar Adrian CIVICI President i Universitetit Europian tĂ« TiranĂ«s Spiro BRUMBULLI Drejtor i kabinetit tĂ« Ministrit tĂ« Financave Enkeleda SHEHI Drejtore Ekzekutive e Autoritetit tĂ« Mbikqyrjes Financiare
www.aab.al
Bankieri
3
Editorial
Anti - informaliteti Nga fjala e ditĂ«s te rregulli i ditĂ«s! PĂ«r gjithkĂ«nd duhet tĂ« jetĂ« e qartĂ« se, formalizimi i ekonomisĂ« Ă«shtĂ« njĂ« sistem i domosdoshĂ«m reformash, jo pak tĂ« dhimbshme e komplekse, veçanĂ«risht nĂ« kushtet e ekonomisĂ« dhe shoqĂ«risĂ« shqiptare, por ai nuk mund tĂ« reduktohet dhe identiïŹkohet thjesht me njĂ« aksion taksidarĂ«sh, qĂ« prodhon mĂ« shumĂ« tĂ« ardhura ïŹskale dhe xhiro tĂ« faturuar.
nga Prof. Asoc. Dr. Elvin MEKA1 Kryeredaktor
G
jatĂ« tremujorit tĂ« fundit tĂ« vitit 2015, anti â informaliteti u kthye jo vetĂ«m nĂ« fjalĂ«n e ditĂ«s, por dhe nĂ« aksionin e ditĂ«s, duke u vendosur nĂ« qendĂ«r tĂ« gjithĂ« debateve dhe diskutimeve profesionale, sociale dhe politike. Sigurisht qĂ«, jo vetĂ«m nĂ« rastin e ShqipĂ«risĂ«, por gjithkund, aksione dhe sipĂ«rmarrje tĂ« tilla vlerĂ«sohen, gjykohen dhe paragjykohen, sipas grupeve tĂ« ndryshme tĂ« interesit. PavarĂ«sisht nga kjo, shumĂ«fishi mĂ« i vogĂ«l i pĂ«rbashkĂ«t i gjithĂ« kĂ«saj sipĂ«rmarrje tĂ« guximshme qeveritare mbetet nevoja pĂ«r njĂ« shkallĂ« mĂ« tĂ« lartĂ« formalizimi tĂ« ekonomisĂ« kombĂ«tare, ndĂ«rkohĂ« qĂ« mbetet gjithnjĂ« i hapur diskutimi mbi qasjen e ndjekur nĂ« zbatimin e njĂ« aksioni tĂ« tillĂ«. Mbetet njĂ« fakt i jetĂ«s qĂ«, bankat tregtare nĂ« ShqipĂ«ri, kanĂ« qenĂ« nĂ« krye dhe nĂ« mbĂ«shtetje tĂ« çdo lloj pĂ«rpjekjeje dhe sipĂ«rmarrjeje, me objekt veprimtarinĂ« ekonomike formale dhe formalitetin ekonomik e financiar. KĂ«tu duhet tĂ« theksohet fakti se, bankave nĂ« ShqipĂ«ri, qĂ« nĂ« ditĂ«n e parĂ« tĂ« punĂ«s u Ă«shtĂ« dashur tĂ« pĂ«rballen me njĂ« pragmatizĂ«m dhe paradoks ekstrem: rritje dhe zgjerim tĂ« portofolit
tĂ« huas dhe ruajtje tĂ« standardeve tĂ« huadhĂ«nies, duke filluar nga zero, drejt njĂ« sipĂ«rmarrjeje dhe ekonomie fillestare kapitaliste, pa asnjĂ« lloj kulture tĂ« trashĂ«guar biznesi, financiare dhe fiskale, nĂ« kushtet e njĂ« formati tĂ« ri qeverisjeje, pĂ«r tĂ« cilĂ«n kjo e fundit duhej tĂ« paguante tashmĂ« detyrime tatimore. NĂ« kĂ«tĂ« mozaik zhvillimi ekonomik, politik e social tĂ« 25 viteve tĂ« fundit, Ă«shtĂ« punuar fort nga tĂ« gjithĂ«, qĂ« informaliteti tĂ« mos jetĂ« mĂ« shumĂ« rregull sesa pĂ«rjashtim, ku bankat kanĂ« qenĂ« padyshim faktori dhe mekanizmi kyç nĂ« njĂ« tranzicion tĂ« tillĂ«, pĂ«rmes âpushtetit tĂ« butĂ«â tĂ« rregullsisĂ« sĂ« dokumenteve dhe pĂ«rmbushjes sa mĂ« tĂ« mirĂ« tĂ« standardeve tĂ« huadhĂ«nies. PatjetĂ«r qĂ« kĂ«tu jo tĂ« gjitha betejat janĂ« fituar, si nga qeveria, ashtu dhe nga bankat, por e sigurt Ă«shtĂ« se âluftaâ Ă«shtĂ« e gjatĂ«, pĂ«r tĂ« mos thĂ«nĂ« e vazhdueshme e pa afat, pasi parimi i saj Ă«shtĂ« thjesht i drejtĂ« dhe sfida tashmĂ« duhet tĂ« jetĂ« kalimi nga koncepti i formalizimit tĂ« ekonomisĂ« si fjalĂ« e ditĂ«s te ai i rregullit tĂ« ditĂ«s, pra ekonomi dhe biznese formale si pjesĂ« e rregullit dhe veprimtarisĂ« sĂ« pĂ«rditshme. NĂ« kĂ«tĂ« kontekst, askush mĂ« shumĂ« se bankat nuk e kanĂ« pritur me interesim aksionin anti â informalitet tĂ« qeverisĂ« shqiptare, por si vendim-marrĂ«se tĂ« ftohta ato duan tĂ« kenĂ« pĂ«rballĂ« klientĂ« tĂ« qetĂ«, tĂ« motivuar, tĂ« qartĂ«, me shpirt
të fortë sipërmarrës, e gjithashtu, të edukuar me njohuri të përshtatshme financiare dhe fiskale. Bankat do vijojnë të japin kontributin e tyre të çmuar dhe të pakushtëzuar, jo vetëm në këtë betejë, por në gjithë luftën për formalizim, në rolin e tyre unik si partner i baraslarguar nga qeveria dhe biznesi. Megjithatë, për gjithkënd duhet të jetë e qartë se, formalizimi i ekonomisë është një sistem i domosdoshëm reformash, jo pak të dhimbshme e komplekse, veçanërisht në kushtet e ekonomisë dhe shoqërisë shqiptare, por ai nuk mund të reduktohet dhe identifikohet thjesht me një aksion taksidarësh, që prodhon më shumë të ardhura fiskale dhe xhiro të faturuar. Kjo e fundit është vetëm njëra nga betejat e kësaj lufte të gjatë, por realisht jo e vetmja e jo ndër më të rëndësishmet, kur vendoset përkrah betejave ndaj papunësisë, varfërisë, rritjes ekonomike dhe konsumit, konkurrueshmërisë së ekonomisë dhe mirëqenies së kombit, si pjesë të formalizimit të ekonomisë kombëtare dhe zhvillimit të saj mbi themele solide dhe të qëndrueshme. Kjo është një rrugë e gjatë dhe të gjithë duhet ta pranojmë se Roma non fuit una die condita (Roma nuk u ndërtua për një ditë)! 1
Zv.Rektor për Procesin Akademik, UET.
www.aab.al
Bankieri
5
Tema e Ditës
Bankat përballë informalitetit Si duhet të veprojnë?
nga Z. Gideon Van Den BROEK Drejtor i PĂ«rgjithshĂ«m, BANKA NDĂRKOMBĂTARE TREGTARE (ICB)
P
ara sĂ« gjithash, nĂ« kĂ«tĂ« artikull paraqitet opinioni i BankĂ«s NdĂ«rkombĂ«tare Tregtare, si njĂ« institucion financiar, por ajo nuk mund tĂ« jetĂ« zĂ«dhĂ«nĂ«sja dhe pĂ«r institucionet e tjera financiare, qĂ« ushtrojnĂ« veprimtari nĂ« ShqipĂ«ri. Ne mirĂ«presim si institucion tĂ« gjithĂ« pĂ«rpjekjet e ndĂ«rmarra nga qeveria shqiptare pĂ«r uljen e informalitetit nĂ« ekonominĂ« shqiptare. Transparenca nĂ« veprimtaritĂ« e pĂ«rditshme Ă«shtĂ« kritike nĂ« marrĂ«dhĂ«niet e tyre me institucionet financiare; kjo vlen jo vetĂ«m pĂ«r bizneset, por edhe pĂ«r individĂ«t. Bankave do tâu duhet tĂ« luajnĂ« njĂ« rol tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m nĂ« kĂ«tĂ« proces tranzitor, por ato janĂ« gjithashtu pjesĂ« e kĂ«tij mozaiku. Sigurisht qĂ« pĂ«rmbushja e objektivave tĂ« vendosura gjatĂ« fushatĂ«s kundĂ«r informalitetit, do tĂ« kĂ«rkojĂ« domosdoshmĂ«risht njĂ« bashkĂ«punim midis tĂ« gjithĂ« palĂ«ve tĂ« interesuara. Lidhur me sektorin bankar, informaliteti lidhet kryesisht nĂ« kreditimin e bizneseve nĂ« ShqipĂ«ri. PĂ«r çdo analizĂ« kredie ka rĂ«ndĂ«si kritike krijimi i njĂ« panorame tĂ« qartĂ« e tĂ« detajuar rreth ecurisĂ« financiare tĂ« njĂ« shoqĂ«rie. Fakti qĂ« bankat detyrohen tĂ« pĂ«rshtatin
6
Bankieri
www.aab.al
Duhet të jemi të vetëdijshëm për një sërë pengesash, ku është qartësisht e vështirë të arrihet objektivi i formalizimit në masën 100% në janar 2018, nëse pronarët e bizneseve nuk janë sa dhe siç duhet të pajisur e të orientuar me mjetet dhe instrumentet e nevojshme, për të arritur një nivel të përcaktuar formalizimi.
vlerĂ«simet aktuale pĂ«r kredi, bazuar nĂ« analizĂ«n e pasqyrave financiare tĂ« deklaruara dhe atyre tĂ« vet shoqĂ«risĂ«, nuk justifikon ekzistencĂ«n e njĂ« ekonomie informale. Faktikisht, ajo tregon se bizneset - dhe kĂ«tu flasim nĂ« terma pĂ«rgjithĂ«sues - nuk janĂ« ende tĂ« gatshĂ«m tĂ« shkĂ«puten nga mentaliteti i ditĂ«ve tĂ« para tĂ« tregut tĂ« lirĂ« dhe tĂ« pranojnĂ« faktin qĂ«, pagesa e taksave nĂ« pĂ«rputhje me ecurinĂ« e tyre, Ă«shtĂ« detyrĂ« qytetare, e cila nĂ« fund tĂ« fundit kontribuon nĂ« formimin e njĂ« pozite mĂ« tĂ« mirĂ« ekonomike tĂ« tĂ« gjithĂ« kombit. Kjo pĂ«rfaqĂ«son tĂ« ashtuquajturin "sport shqiptar" tĂ« minimizimit tĂ« tatimeve tĂ« paguara gjatĂ« gjithĂ« kohĂ«s, i cili tĂ« kthen nĂ« rrĂ«njĂ«n e faktit tĂ« thjeshtĂ« qĂ« pronarĂ«t e bizneseve janĂ« skeptikĂ« lidhur me pĂ«rdorimin e tĂ« ardhurave tĂ« mbledhura nga qeveria pĂ«rmes tatimeve dhe taksave. Dilema Ă«shtĂ« thjeshtĂ«: âPse tĂ« paguash nĂ«se nuk e ke tĂ« qartĂ« atĂ« qĂ« merr nĂ« kthim prej tatimeve dhe taksave qĂ« paguan?â ky Ă«shtĂ« njĂ« element thelbĂ«sor qĂ« meriton vĂ«mendje tĂ« veçantĂ«, lidhur me pĂ«rpjekjet pĂ«r tĂ« luftuar dhe pĂ«r tĂ« ulur informalitetin. Kalimi nga ekonomia informale nĂ« atĂ«
formale është një rrugë që meriton të merret seriozisht, pasi ajo kërkon një plan të qartë, me objektiva të mirëpërcaktuara për të gjithë grupet e interesit. Kjo kërkon domosdoshmërisht një marrëdhënie të harmonizuar midis të gjithë aktorëve (Drejtoria e Tatimeve, Shoqata Shqiptare e Bankave, Banka e Shqipërisë, DPPPP, organizmat e tjera qeveritare, pronarët e bizneseve, etj.), pasi kjo sipërmarrje duhet të trajtohet si një program shumëvjeçar. Më 2 korrik 2015, Ministria e Zhvillimit Ekonomik, Turizmit, Tregtisë dhe Sipërmarrjes, përcaktoi për bankat një objektiv që, duke filluar nga janari i vitit 2018, ato duhet të mbështeten vetëm në deklaratat e bizneseve të dorëzuara pranë zyrës së tatim-taksave, gjatë procesit të vlerësimit të kërkesave të këtyre të fundit
Përgjithësisht, lëvizja drejt një shkalle më lartë formalizimi do të ketë një ndikim pozitiv mbi shëndetin e ekonomisë dhe lehtësinë e kreditimit për bizneset.
pĂ«r kredi. Bankat janĂ« njĂ« mekanizĂ«m qĂ« mund tĂ« disiplinojĂ« pĂ«rdorimin e pasqyrave tĂ« rregullta financiare, por kjo mund tĂ« zbatohet vetĂ«m pĂ«r ato biznese qĂ« kanĂ« aktualisht nevoja pĂ«r financim. Bankat, nĂ«n kujdesin e ShoqatĂ«s Shqiptare tĂ« Bankave dhe nĂ« bashkĂ«punim me BankĂ«n e ShqipĂ«risĂ«, mund tĂ« pĂ«rcaktojnĂ« masa tĂ« thjeshta se deri nĂ« cilin nivel mund tĂ« lejohen tĂ« pranojnĂ« pasqyrat e brendshme financiare tĂ« bizneseve, pĂ«rkrah atyre tĂ« deklaruara. Aktualisht kufiri Ă«shtĂ« vendosur nĂ« 10 % tĂ« kapitalit aksionar tĂ« bankĂ«s, qĂ« do tĂ« thotĂ« se çdo hua mĂ« e madhe se 10 % e kapitalit tĂ« bankĂ«s do tĂ« jepet vetĂ«m mbi bazĂ«n e pasqyrave tĂ« deklaruara financiare. Bankat mund tĂ« operojnĂ« duke u nisur nga ky tregues, por huadhĂ«nia, mĂ« shumĂ« se sa e lidhur me nivelin e kapitalit tĂ« ndonjĂ« institucioni financiar, duhet tĂ« lidhet me shkallĂ«n e formalizimit tĂ« klientit tĂ« mundshĂ«m. Nga ana tjetĂ«r, ulja e informalitetit duke filluar nga viti 2018 Ă«shtĂ« njĂ« objektiv i shprehur qartĂ«, por duhet tĂ« jetĂ« e qartĂ« se nuk kalohet nga 0 nĂ« 100 % formalizim, brenda natĂ«s. Nevojitet njĂ« planifikim i kujdesshĂ«m dhe tĂ« gjithĂ« grupet e interesit duhet qĂ« bizneseve tâia komunikojnĂ« qartĂ« pritshmĂ«ritĂ« e tyre. TashmĂ« Ă«shtĂ« e nevojshme qĂ« pronarĂ«t e bizneseve tĂ« orientohen dhe trajnohen pĂ«r tĂ« rritur shkallĂ«n e formalizimit tĂ« tyre nĂ« njĂ« nivel tĂ« paracaktuar (Ă«shtĂ« nĂ« dorĂ« tĂ« pronarit tĂ« biznesit tĂ« lĂ«vizĂ« mĂ« shpejt nĂ« kĂ«tĂ« drejtim), duke pĂ«rcaktuar njĂ« pĂ«rqindje maksimale tĂ« pranimit tĂ« pasqyrave tĂ« brendshme financiare, pĂ«r shembull: duke filluar janari 2016, bankat tĂ« mund tâi marrin parasysh kĂ«to pasqyra deri nĂ« masĂ«n 50 % tĂ« atyre tĂ« deklaruara, nga janari 2017, deri nĂ« 25 % dhe nga janari 2018, 0%! Kjo qasje praktike duhet tĂ« bĂ«het praktikĂ« e tregut (e pranuar nga tĂ« gjitha bankat), pĂ«r tĂ« siguruar tĂ« njĂ«jtat rregulla loje pĂ«r tĂ« gjithĂ«. Miratimi i kĂ«tyre masave nga bankat mund tĂ« aprovohet dhe nga Banka e ShqipĂ«risĂ«, gjatĂ« auditimeve tĂ« saj tĂ« rregullta nĂ« bankat tregtare nĂ« ShqipĂ«ri. PavarĂ«sisht se kjo qasje e thjeshtĂ« do tĂ«
lehtĂ«sojĂ« pranimin nga ana e bankave pĂ«r tĂ« njohur pasqyrat e deklaruara financiare, ajo do tĂ« ndikojĂ« vetĂ«m mbi klientĂ«t qĂ« kanĂ« nevoja pĂ«r financim. KĂ«tu Ă«shtĂ« i nevojshĂ«m koordinimi i tĂ« gjithĂ« grupeve tĂ« interesit, pĂ«r tĂ« siguruar qĂ« njĂ« masĂ« e tillĂ« tĂ« mbulojĂ« 100% tĂ« bizneseve. PronarĂ«t e bizneseve do tĂ« kĂ«rkojnĂ« mbĂ«shtetje pĂ«r tâu pĂ«rballur me kĂ«tĂ« rritje tĂ« nivelit tĂ« formalitetit, e nĂ« kĂ«to kushte ata do tĂ« duhet tĂ« pajisen me instrumentet dhe aftĂ«sitĂ« pĂ«rkatĂ«se pĂ«r kĂ«tĂ« qĂ«llim â veçanĂ«risht bizneset e vogla (mĂ« shumĂ« gjasa ato qĂ« janĂ« regjistruar sĂ« fundi, por qĂ« kanĂ« qenĂ« aktive nĂ« treg pĂ«r vite me rradhĂ«) tĂ« cilave u mungojnĂ« edhe kapacitetet mĂ« minimale pĂ«r mbajtjen e regjistrimeve dhe librave kontabĂ«l. Rrjedhimisht, edukimi Ă«shtĂ« çelĂ«si i suksesit, i cili duhet tĂ« kombinohet me instrumente kontabĂ«l, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« bizneset tĂ« sigurojnĂ« mjetet e duhura nĂ« kĂ«tĂ« drejtim. Bankat mund tĂ« luajnĂ« njĂ« rol trajnues nĂ« kĂ«tĂ« drejtim, gjatĂ« procesit tĂ« kĂ«rkesave pĂ«r hua nga klientĂ«t e mundshĂ«m; natyrisht qĂ« mund tĂ« mendohen edhe metoda tĂ« tjera tĂ« edukimit tĂ« pronarĂ«ve tĂ« bizneseve. PĂ«rgjithĂ«sisht, lĂ«vizja drejt njĂ« shkalle mĂ« lartĂ« formalizimi do tĂ« ketĂ« njĂ« ndikim pozitiv mbi shĂ«ndetin e ekonomisĂ« dhe lehtĂ«simin e kreditimit pĂ«r bizneset. Aktualisht, vlerĂ«simi i njĂ« biznesi duke pĂ«rdorur si pasqyrat e brendshme financiare, ashtu dhe ato tĂ« deklaruara Ă«shtĂ« e mundimshme dhe nuk jep gjithmonĂ« njĂ« panoramĂ« tĂ« plotĂ« tĂ« stabilitetit financiar tĂ« biznesit. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye, procesi i analizĂ«s sĂ« huas Ă«shtĂ« i zgjatur nĂ« kohĂ« (nĂ« varĂ«si edhe tĂ« madhĂ«sisĂ« sĂ« huas) dhe aksioni pĂ«r formalizim do ta thjeshtojĂ« procesin e huadhĂ«nies, duke u shkurtuar kohĂ«, si bankave ashtu dhe klientĂ«ve. NjĂ« efekt shtytĂ«s pozitiv nĂ« luftĂ«n kundĂ«r informalitetit do tĂ« japĂ« dhe pĂ«rmirĂ«simi i procesit tĂ« raportimit dhe regjistrimit tĂ« pagave. PronarĂ«t e bizneseve do tĂ« duhet tĂ« pĂ«rfshijĂ« nĂ« raportimet e tyre pagat dhe kontributet e sigurimeve shoqĂ«rore, tĂ« paguara realisht pĂ«r stafet e tyre. Kjo Ă«shtĂ« themelore pĂ«r tĂ« stimuluar shpenzimet e konsumatorĂ«ve, d.m.th. kreditimin
e konsumatorit; me pak fjalĂ« Ă«shtĂ« mundĂ«sia qĂ« ka individi tĂ« dĂ«shmojĂ« nivelin e tĂ« ardhurave tĂ« tij. Gjendja aktuale e pagesave tĂ« pagave me paraâ nĂ« dorĂ«, apo njĂ« kombinim i parave nĂ« dorĂ« dhe transfertave bankare (normalisht nĂ« madhĂ«sinĂ« e tĂ« ardhurave minimale) jo vetĂ«m qĂ« dĂ«mton mbrojtjen e tĂ« punĂ«suarit me pagĂ« (ku dhe sigurimet shoqĂ«rore nuk janĂ« nĂ« pĂ«rputhje me nivelet aktuale tĂ« pagave), por i pengon ata edhe nĂ« procesin e aplikimit pĂ«r njĂ« hua konsumatore. Nisur nga fakti qĂ« bankat do tĂ« njohin si potencial tĂ« tĂ« ardhurave mujore tĂ« individit vetĂ«m tĂ« ardhurat e gjeneruara dhe tĂ« kanalizuara nĂ«pĂ«rmjet llogarive bankare, edhe nĂ«se klienti siguron tĂ« ardhura shtesĂ« nĂ« formĂ«n e parave nĂ« dorĂ«, ato nuk njihen dhe kjo zvogĂ«lon mundĂ«sitĂ« qĂ« ai/ajo tĂ« kualifikohet pĂ«r tĂ« marrĂ« njĂ« hua konsumatore. Kjo Ă«shtĂ« njĂ« profeci vetpĂ«rmbushĂ«se, pasi pagat e deklaruara mĂ« mirĂ« nĂ«pĂ«rmjet llogarive bankare do tĂ« lehtĂ«sojnĂ« kreditimin e klientĂ«ve, qĂ« nĂ« kthim lehtĂ«son shpenzimet e tyre, duke ndikuar pozitivisht mbi ekonominĂ« dhe bizneset qĂ« operojnĂ« brenda saj. NĂ« pĂ«rfundim, veprimet e ndĂ«rmarra kundĂ«r informalitetit, edhe pse nĂ« fazat e hershme tĂ« tyre, janĂ« thelbĂ«sore pĂ«r zhvillimin ekonomik tĂ« vendit. Duhet tĂ« jemi tĂ« vetĂ«dijshĂ«m pĂ«r njĂ« sĂ«rĂ« pengesash, ku Ă«shtĂ« qartĂ«sisht e vĂ«shtirĂ« tĂ« arrihet objektivi i formalizimit nĂ« masĂ«n 100% nĂ« janar 2018, nĂ«se pronarĂ«t e bizneseve nuk janĂ« sa dhe siç duhet tĂ« pajisur e tĂ« orientuar me mjetet dhe instrumentet e nevojshme, pĂ«r tĂ« arritur njĂ« nivel tĂ« pĂ«rcaktuar formalizimi. Koordinimi mes palĂ«ve tĂ« interesuara, dhĂ«nia e njĂ« mesazhi tĂ« unifikuar si dhe parashtrimi i njĂ« udhĂ«rrĂ«fyesi tĂ« qartĂ«, me objektiva tĂ« auditueshme vjetore, do tĂ« lehtĂ«sonte arritjen e suksesit nĂ« kĂ«tĂ« drejtim. NjĂ« gjĂ« e tillĂ« do tĂ« nxiste jo vetĂ«m veprimtarinĂ« e kreditimit tĂ« biznesit, por do tĂ« ndikonte nĂ« rritjen e mĂ«tejshme tĂ« kreditimit pĂ«r individĂ«t. Bankat patjetĂ«r qĂ« do tĂ« luajnĂ« njĂ« rol tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m nĂ« kĂ«tĂ« proces, por suksesi do tĂ« mund tĂ« arrihet vetĂ«m nĂ« bashkĂ«punim me tĂ« gjithĂ« aktorĂ«t e tjerĂ«.
www.aab.al
Bankieri
7
Tema e Ditës
Formalizimi i Ekonomisë Një përpjekje shumë komplekse Një sërë kërkimesh akademike kanë argumentuar se reduktimi i informalitetit duhet të bazohet në një strategji të mirëstudiuar, duhet të jetë afatmesme dhe afatgjatë, duhet të synojë fokusimin te lehtësimi, duhet të jetë integrale dhe të përfshijë sa më shumë faktorë dhe aktorë të zhvillimeve ekonomike dhe sociale.
nga Prof. Asoc. Dr. Arben MALAJ President INSTITUTI PĂR POLITIKA PUBLIKE DHE MIRĂQEVERISJE (IPPM)
K
a shumë referime dhe klasifikime se kush përfshihet në ekonominë informale. E përbashkëta është pagimi i një pjese apo i të gjitha detyrimeve fiskale. Përgjithësisht, paraja informale gjendet në një numër të madh biznesesh, kryesisht individuale dhe të vogla, ndërsa ajo kriminale në një numër gjithnjë e më të vogël. Të parat e cenojnë pak demokracinë, të dytat janë një kërcënim real dhe në rritje. Paratë nga ekonomia e zezë bëhen edhe më të pista dhe kërcënuese kur investohen në politikë, me synim e kapjes së shtetit. Shkalla e lartë e informalitetit në ekonominë tonë e vendos reduktimin e tij në reformat strukturore prioritare, për çdo qeveri. Efektet pozitive kanë të bëjnë me përcjelljen më mirë të politikave monetare, financiare dhe strukturore, në një pjesë më të madhe të ekonomisë. Nëse pranojmë se informaliteti në vendin tonë është 33-36%1, kjo nënkupton se, më shumë se 1/3 e veprimtarisë ekonomike ndodhet jashtë mundësive 1
pĂ«r tĂ« pĂ«rfituar nga politikat ekonomike, mbĂ«shtetĂ«se dhe nxitĂ«se. MĂ« shumĂ« se 1/3 kanĂ« qasje tĂ« kufizuar nĂ« burimet e kreditimit tĂ« biznesit tĂ« tyre dhe nuk pĂ«rfitojnĂ« nga skemat e nxitjes sĂ« NVM-sĂ«. NĂ«se 1/3 e ekonomisĂ« ka kĂ«to pengesa pĂ«r tâu zhvilluar, e gjithĂ« ekonomia jonĂ« do tĂ« rritet poshtĂ« potencialeve tĂ« saj, duke krijuar probleme me stabilitetin e
Reduktimi gradual dhe me logjikĂ« lehtĂ«suese tĂ« ekonomisĂ« informale Ă«shtĂ« njĂ« qasje me pĂ«rïŹtim tĂ« dyïŹshtĂ« edhe pĂ«r sistemin bankar. Kjo, pasi formalizimi i saj nĂ« hapat e para rekomandohet tĂ« bĂ«het nĂ«pĂ«rmjet skemave lehtĂ«suese ïŹnancuese, ku kĂ«rkohet bashkĂ«punimi midis sistemit bankar qĂ« krediton me interesa tregtare dhe qeverisĂ« qĂ« lehtĂ«son kostot tregtare, nĂ«pĂ«rmjet skemave tĂ« ndarjes sĂ« rreziqeve.
financave publike dhe produktivitetin e ekonomisĂ«. Aktualisht zhvillimi nĂ« njĂ« fazĂ« tĂ« re tĂ« ekonomisĂ« sĂ« vendit do tĂ« kushtĂ«zohet ndjeshĂ«m nĂ« rritjen, qĂ«ndrueshmĂ«rinĂ« dhe cilĂ«sinĂ« e rritjes sĂ« ekonomisĂ«. Rritja e aftĂ«sisĂ« konkurruese tĂ« ekonomisĂ« tonĂ« kushtĂ«zohet nga disa reforma strukturore tĂ« rĂ«ndĂ«sishme, siç janĂ«: (i) shĂ«rbimet publike, energji, ujĂ«, transport, ndriçim â tĂ« cilat duhet tĂ« eliminojnĂ« subvencionimin e tyre tĂ« drejtpĂ«rdrejt ose tĂ« tĂ«rthortĂ«, sepse kanĂ« kufizuar burimet buxhetore pĂ«r financimin mĂ« tĂ« mirĂ« tĂ« arsimit, shĂ«ndetĂ«sisĂ«, infrastrukturĂ«s, bujqĂ«sisĂ« dhe turizmit; (ii) reduktimi i shkallĂ«s sĂ« subvencionimit tĂ« deficiteve tĂ« skemave tĂ« sigurimeve shĂ«ndetĂ«sore dhe shoqĂ«rore, qĂ« janĂ« njĂ« barrĂ« e rĂ«ndĂ« pĂ«r taksapaguesit shqiptarĂ«. Rreth 460 milionĂ« dollarĂ« tĂ« taksapaguesve shqiptarĂ« nuk shkojnĂ« pĂ«r tĂ« rritur investimet publike nĂ« sektorĂ«t qĂ« pĂ«rcaktojnĂ« cilĂ«sinĂ« e zhvillimit ekonomik dhe nĂ« uljen graduale tĂ« borxhit publik, por subvencionojnĂ« deficitin e skemave tĂ« sigurimeve shoqĂ«rore dhe shĂ«ndetĂ«sore; (iii) reformat nĂ« menaxhimin e shoqĂ«rive dhe agjencive publike â keqmenaxhimi i tyre i shkakton ekonomisĂ« tonĂ« humbje tĂ« mĂ«dha, jo vetĂ«m financiare, por edhe nĂ« cilĂ«sinĂ« e shĂ«rbimeve dhe furnizimeve qĂ« ato duhet tĂ« garantojnĂ«; (iv) grupi i
IMF - An Empirical Study of their Impact on Taxpayer Compliance and Administrative Efficiency, May 2015, https://www.imf.org/external/pubs/ft/wp/2015/wp1573.pdf.
8
Bankieri
www.aab.al
reformave mĂ« tĂ« vĂ«shtira, por edhe mĂ« tĂ« domosdoshme, Ă«shtĂ« ai i pĂ«rmirĂ«simit tĂ« mjedisit tĂ« biznesit. Funksioni i dobĂ«t i shtetit ligjor, mungesa e lirisĂ« sĂ« pronĂ«s, niveli epidemik i korrupsionit dhe kapja e shtetit â vazhdojnĂ« tĂ« mbajnĂ« tĂ« shtypur potencialet pĂ«r rritje ekonomike mĂ« tĂ« lartĂ« dhe cilĂ«sore. NĂ«se do i referohemi disa prej indekseve kryesore tĂ« skanimit tĂ« ekonomive tĂ« vendeve tĂ« ndryshme nĂ« botĂ«, do tĂ« ndihmohemi tĂ« qartĂ«sojmĂ« problemet kryesore dhe do tĂ« dallojmĂ« pengesat reale, do tĂ« kuptojmĂ« dĂ«shtimet e pĂ«rsĂ«ritura, gjatĂ« tranzicionit tonĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ«. Disa nga kĂ«to indekse janĂ«: (1) indeksi i lirisĂ« ekonomike; (2) indeksi i perceptimit tĂ« korrupsionit: (3) indeksi i tranzicionit; (4) indeksi tĂ« bĂ«rit biznes dhe i pagimit tĂ« taksave, e sidomos (5) indeksi i konkurrencĂ«s globale. Por si ndikojnĂ« aksione tĂ« tilla nĂ« klimĂ«n e biznesit nĂ« pĂ«rgjithĂ«si e mĂ« tej, cili Ă«shtĂ« ndikimi dhe pasoja e njĂ« sipĂ«rmarrje tĂ« tillĂ« nĂ« drejtim tĂ« kĂ«rkesĂ«s sĂ« biznesit drejt huave bankare? MĂ« lart u argumentua domosdoshmĂ«ria dhe dobia e luftĂ«s kundĂ«r informalitetit. Pra, pas diagnostikimit tĂ« gjendjes kritike, hapi tjetĂ«r Ă«shtĂ« terapia, shkalla e ndĂ«rhyrjes, mjetet dhe kura e domosdoshme, pĂ«rpara, gjatĂ« dhe pas ndĂ«rhyrjes/aksionit. Reforma do tĂ« lehtĂ«sonte: (i) qartĂ«simin e vizionit (reformĂ« apo aksion); (ii) vendosjen e objektivave dhe treguesve konkretĂ« e tĂ« matshĂ«m; (iii) llojin e ndĂ«rhyrjes nĂ« tre nivele, legjislativ - ligjet dhe aktet nĂ«nligjore, institucionet pĂ«rkatĂ«se, pĂ«rgjegjĂ«se pĂ«r zbatimin e reformĂ«s dhe pĂ«rmirĂ«simin e eficiencĂ«s sĂ« autoriteteve pĂ«rkatĂ«se; (iv) shkallĂ«n e gradualitetit, pĂ«r tĂ« arritur rezultate tĂ« qĂ«ndrueshme; (v) raportin midis kulaçit dhe kĂ«rbaçit â studimet ndĂ«rkombĂ«tare tregojnĂ« se reduktimi i informalitetit do tĂ« synohet duke i dhĂ«nĂ« prioritet lehtĂ«simit (kulaçit) dhe jo penalizimit (kĂ«rbaçit); (vi) do tĂ« qartĂ«sonte kohĂ«zgjatjen pĂ«r arritjen e objektivave dhe qĂ«llimeve konkrete; do tĂ« parashikonte skemĂ«n dhe afatet e monitorimit, si dhe afatet e rishikimit, p.sh. njĂ« reformĂ« 5 deri nĂ« 7 vite do tĂ« duhej tĂ« rishikohej dy herĂ« 2
nĂ« vit dhe tâi bĂ«het rifreskim njĂ« herĂ« nĂ« vit dhe sĂ« fundi, do tĂ« qartĂ«sonte brenda skemĂ«s funksionale tĂ« qeverisĂ«, por edhe institucioneve jo-qeveritare, kush bĂ«n çfarĂ« dhe kur. Reduktimi gradual dhe me logjikĂ« lehtĂ«suese tĂ« ekonomisĂ« informale Ă«shtĂ« njĂ« qasje me pĂ«rfitim tĂ« dyfishtĂ« edhe pĂ«r sistemin bankar. Kjo, pasi formalizimi i saj nĂ« hapat e para rekomandohet tĂ« bĂ«het nĂ«pĂ«rmjet skemave lehtĂ«suese financuese, ku kĂ«rkohet bashkĂ«punimi midis sistemit bankar qĂ« krediton me interesa tregtare dhe qeverisĂ« qĂ« lehtĂ«son kostot tregtare, nĂ«pĂ«rmjet skemave tĂ« ndarjes sĂ« rreziqeve. Formalizmi fut nĂ« qarkullim ekonomik pasuri individuale, tĂ« cilat duhet tĂ« lehtĂ«sojnĂ« huamarrjen, pĂ«r tĂ« kaluar nĂ« njĂ« shkallĂ« me tĂ« lartĂ« tĂ« veprimtarisĂ« dhe fitimeve tĂ« tij. NĂ« kĂ«tĂ« drejtim, Banka e ShqipĂ«risĂ«, Shoqata Shqiptare e Bankave, bashkĂ« me shoqata tĂ« tjera tĂ« biznesit apo donatorĂ« potencial mund tĂ« financonin njĂ« studim tĂ« thelluar tĂ« shkaqeve e pĂ«rmasave tĂ« ekonomisĂ« informale, si dhe tĂ« strategjisĂ« kombĂ«tare tĂ« reduktimit tĂ« saj. Eksperienca tĂ« studimeve tĂ« tilla gjenden nĂ« vende tĂ« tjera. PĂ«r sa i pĂ«rket cenimit tĂ« veprimtarisĂ« bankare, kĂ«rkesĂ«s pĂ«r hua dhe rritjes ekonomike nga aksione tĂ« tilla, nĂ«se ato nuk janĂ« tĂ« mirĂ«-studiuara dhe tĂ« pashoqĂ«ruara me masa tĂ« tjera lehtĂ«suese nĂ« ekonomi, duhet tĂ« dallojmĂ« efektin e menjĂ«hershĂ«m dhe efektin e qĂ«ndrueshĂ«m. KĂ«tu ka shumĂ« rĂ«ndĂ«si
Shoqatat e biznesit dhe bankave duhet të nxisin studime të thelluara, ato duhet të jenë aktorë në hartimin dhe zbatimin e suksesshëm të reformave strukturore në ekonomi, duhet të përmirësojnë edhe menaxhimin e tyre dhe marrëdhëniet profesionale me biznesin.
ajo qĂ« konsiderohet âtimingâ â pra koha qĂ« pĂ«rzgjidhet pĂ«r tĂ« nisur njĂ« reformĂ«, njĂ« aksion apo njĂ« sipĂ«rmarrje. NĂ« ketĂ« kĂ«ndvĂ«shtrim, koha e pĂ«rzgjedhur pĂ«r njĂ« aksion kundĂ«r informalitetit ishte e gabuar. Koha pĂ«r tĂ« nisur njĂ« reformĂ« qĂ« lehtĂ«son informalitetin ishte koha mĂ« e mirĂ«, kjo sepse reduktimi i informalitetit, duke u bazuar nĂ« lehtĂ«simin e formalizimit, mund tĂ« krijonte burime tĂ« reja rritje, nĂ« njĂ« kohĂ« kur rritja Ă«shtĂ« objektivi mĂ« i vĂ«shtirĂ« pĂ«r çdo qeveri, sidomos aktualisht kur sfidat sociale janĂ« tĂ« rĂ«nda. Aksioni kundĂ«r informalitetit krijonte trysni pĂ«r mbyllje tĂ« veprimtarive informale, rrit qoftĂ« edhe pĂ«rkohĂ«sisht papunĂ«sinĂ« dhe plagĂ« tĂ« tjera sociale, ndĂ«rsa formalizimi nĂ«pĂ«rmjet lehtĂ«simit nuk e krijonte kĂ«tĂ« situatĂ«. Edhe nĂ« pjesĂ«n e huadhĂ«nies duket se âtiming-uâ nuk Ă«shtĂ« mbajtur parasysh, pasi lufta kundĂ«r informalitetit u nis me vrull nĂ« periudhĂ«n kur, pĂ«r shumĂ« arsye, bankat tona tregtare ndodheshin nĂ«n kufizime tĂ« rrepta lidhur me huadhĂ«nien. Jo rastĂ«sisht nĂ« indeksin e konkurrencĂ«s globale tĂ« vitit 2014-2015 vĂ«shtirĂ«sia kryesore pĂ«r biznesin ishte qasja nĂ« burime financimi2. NĂ« qoftĂ« se i bĂ«het njĂ« analizĂ« retrospektive rezultateve tĂ« aksionit kundĂ«r informalitetit kemi disa pasoja shqetĂ«suese, duke filluar nga shkelja rĂ«ndĂ« e parimit tĂ« proporcionalitetit dhe parimit tĂ« shtetit tĂ« sĂ« drejtĂ«s, qĂ« nĂ«nkupton ndarje, balancĂ« dhe kontroll tĂ« pushteteve. Vendimi i GjykatĂ«s Kushtetuese pĂ«r ngrirjen e ligjit pĂ«r procedurat tatimore Ă«shtĂ« njĂ« argument plus nĂ« kĂ«tĂ« debat publik dhe njĂ« hap pozitiv nĂ« qartĂ«simin e kufijve kushtetuese, qĂ« ka çdo qeveri nĂ« qeverisjen e vendit tĂ« saj. Masat represive kanĂ« ushqyer pasigurinĂ« dhe, sipas BankĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ«, kanĂ« varfĂ«ruar burimet e konsumit, duke u shfaqur edhe nĂ« rĂ«nien e niveleve tĂ« parashikuara tĂ« rritjes ekonomike. KĂ«to masa nxitĂ«n emigrimet masive dhe rritĂ«n aplikimet pĂ«r tĂ« emigruar. Reduktimi i burimeve njerĂ«zore dhe i kapitalit social Ă«shtĂ« sfida mĂ« e rĂ«ndĂ« e çdo vendi, aq mĂ« shumĂ« pĂ«r vende qĂ« nĂ«
World Bank: Shadow Economies All over the World New Estimates for 162 Countries from 1999 to 2007, Policy Research Working Paper 5356, https:// openknowledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/3928/WPS5356.pdf?sequence=1
www.aab.al
Bankieri
9
10
Bankieri
www.aab.al
të ardhmen e afërt do të përballen me sfida demografike jo të lehta. Shqipëria ka ende mundësi të përdorë më mirë dividendin e saj demografik, përpara se të përballet me sëmundjen epidemike europiane, të deficitit demografik dhe të rritjes së papunësisë strukturore. Oponenca jonë (www.ippm.al) për aksionin e qeverisë kundër informalitetit, se si mund të orientohej dhe realizohej më mirë ky aksion dhe cilat mund dhe do të ishin përfitimet e të gjithë grupeve të interesit, përfshirë dhe bankat, u bazuan në studime të institucioneve financiare ndërkombëtare, që kishin studiuar ekonominë informale në 188 vende të botës, për periudhën 19992009 dhe në një studim të FMN-së për problematiken e aksioneve të reduktimit të informalitetit, duke absolutizuar në imponimin e përdorimit të kasave.3 Jo vetëm këto dy studime por edhe një sërë kërkimesh akademike kanë argumentuar se, reduktimi i informalitetit duhet të bazohet në një strategji të mirë-studiuar,
3
duhet të jetë afatmesme dhe afatgjatë, duhet të synojë fokusimin te lehtësimi, duhet të jetë integrale dhe të përfshijë sa më shumë faktorë dhe aktorë të zhvillimeve ekonomike dhe sociale. Shoqatat e biznesit dhe bankave duhet të nxisin studime të thelluara, ato duhet të jenë aktorë në hartimin dhe zbatimin e suksesshëm të reformave strukturore në ekonomi, duhet të përmirësojnë edhe menaxhimin e tyre dhe marrëdhëniet profesionale me biznesin. Bankat nuk duhet të kërkojnë dhe mbështesin nisma ligjore, deri në Kodin Civil, që prekin parimet themelore dhe të drejtat jetike të çdo individi në marrëdhëniet kontraktuale me bankat dhe çdo ent tjetër, publik apo privat. Nëse synohet që problemet e bankave tregtare të zgjidhen duke cenuar ose kufizuar këto të drejta, përfitimet e tyre do të jenë të kufizuara dhe të përkohshme. Bazuar edhe në përvojën personale studimore dhe në mandatet publike, është koha që disa bankierë të ndërgjegjësohen
se, pa ekonomi tĂ« shĂ«ndetshme nuk ka banka tĂ« shĂ«ndetshme. Ekonomia rritet mĂ« mirĂ« nĂ«pĂ«rmjet reformave strukturore qĂ« venĂ« nĂ« qendĂ«r cilĂ«sinĂ« e institucioneve tĂ« shtetit tĂ« sĂ« drejtĂ«s. Ristrukturimin pozitiv tĂ« ekonomisĂ« sĂ« vendit tonĂ« mund ta bĂ«jnĂ« mĂ« mirĂ« ndĂ«rmjetĂ«sit financiarĂ«, duke shpĂ«rndarĂ« dhe rishpĂ«rndarĂ« kursimet/depozitat dhe fitimet drejt investimeve publike e private mĂ« produktive. SĂ« fundi, qeveria duhet tĂ« pĂ«rmbushĂ« detyrimet e saj nĂ« reformat qĂ« rrisin dhe garantojnĂ« lirinĂ« e pronĂ«s, qĂ« reduktojnĂ« pengesat nga korrupsioni dhe kapja e shtetit, qĂ« eliminojnĂ« kostot shtesĂ« tĂ« mungesave kritike pĂ«r biznes siç janĂ« aksesi nĂ« furnizimin me drita, ujĂ«, infrastrukturĂ« fizike, ligjore dhe tregtare. Sa mĂ« i lehtĂ«suar dhe i pĂ«rmirĂ«suar tĂ« jetĂ« mjedisi i biznesit, aq mĂ« pak kohĂ« pĂ«r burokraci dhe shumĂ« kohĂ« pĂ«r sukses. Sa mĂ« pak kosto nga pengesat pĂ«r biznes, aq mĂ« shumĂ« burime financimi pĂ«r tâu rritur dhe modernizuar.
World Bank Doing Business 2016 Measuring Regulatory Quality and Efficiency http://www.doingbusiness.org/data/exploreeconomies/albania/~/media/giawb/ doing%20business/documents/profiles/country/ALB.pdf
www.aab.al
Bankieri
11
Intervistë
Banka Amerikane e Investimeve (ABI) Një sinergji e re midis bankës dhe jobankës
Z. Andi BALLTA Drejtor i Përgjithshëm BANKA AMERIKANE E INVESTIMEVE (ABI)
BANKIERI: ĂfarĂ« nĂ«nkupton pĂ«r tregun bankar shqiptar blerja e njĂ« banke tregtare nga njĂ« fond privat kapitalesh? Tregu bankar shqiptar ka njĂ« eksperiencĂ« tĂ« gjatĂ« dhe shumĂ« pozitive me bankat e blera nga fonde private kapitalesh. Padyshim, Banka Amerikane e ShqipĂ«risĂ« ishte historia e parĂ« e suksesit tĂ« fondeve tĂ« investimeve dhe banka qĂ« hodhi themelet e bankingut modern nĂ« ShqipĂ«ri. PĂ«r mĂ« shumĂ«, kjo bankĂ« solli frymĂ«n amerikane tĂ« tĂ« bĂ«rit biznes (si: besimin dhe sigurinĂ« nĂ« sistemin bankar dhe respektin ndaj klientit), nĂ« njĂ« kohĂ« kur ishte shumĂ« e nevojshme pĂ«r tregun shqiptar tĂ« dilte nga kriza ekonomike dhe forcimit tĂ« besimit ndaj institucioneve financiare, pas dĂ«shtimit tĂ« skemave piramidale, nĂ« vitin 1997. Historia tjetĂ«r pozitive Ă«shtĂ« Banka KombĂ«tare Tregtare, qe Ă«shtĂ« kthyer sot nĂ« bankĂ«n mĂ« tĂ« madhe nĂ« ShqipĂ«ri. Nuk Ă«shtĂ« rastĂ«si qĂ« BKT ka njĂ« nga nivelet mĂ« tĂ« ulĂ«ta tĂ« huave me probleme. NjĂ« fond investimesh ka
12
Bankieri
www.aab.al
Objektivi ynĂ« i parĂ« Ă«shtĂ« pĂ«rgatitja e bankĂ«s pĂ«r tĂ« funksionuar sipas strategjisĂ« sĂ« aksionarĂ«ve tĂ« rinj, duke u mbĂ«shtetur nĂ« rrjetin ekzistues tĂ« degĂ«ve nĂ« tĂ« gjithĂ« qytetet kryesore tĂ« vendit, sistemet informative shumĂ« tĂ« avancuara, staïŹn e kualiïŹkuar dhe me eksperiencĂ« tĂ« gjatĂ« nĂ« bankĂ« dhe marrĂ«dhĂ«nien unike me âTranzit Financeâ.
njĂ« lidhje shumĂ« tĂ« ngushtĂ« aksionar â punonjĂ«s â klient. PunonjĂ«sit ndihen shumĂ« mĂ« tĂ« motivuar tâi shĂ«rbejnĂ« klientĂ«ve, pasi trajtohen shumĂ« mĂ« ndryshe, pra ka besim mĂ« tĂ« madh dhe pĂ«rgjegjĂ«si mĂ« tĂ« madhe tĂ« punonjĂ«sve nga aksionarĂ«t. Zgjerimi i âNCH Capitalâ nĂ« ShqipĂ«ri sjell njĂ« diversifikim shumĂ« pozitiv tĂ« investuesve tĂ« tregut bankar dhe zgjeron eksperiencĂ«n pozitive tĂ« deritanishme me fondet e investimit. Si njĂ« fond i madh, me eksperiencĂ« tĂ« gjatĂ« rajonale dhe globale, e me njohje tĂ« gjatĂ« tĂ« tregut shqiptar, âNCH Capitalâ ka pĂ«r qĂ«llim tĂ« pĂ«rdorĂ« BankĂ«n Amerikane tĂ« Investimeve, ABI, si njĂ« platformĂ« pĂ«r investime tĂ« tjera nĂ« ekonominĂ« shqiptare. Vendi ynĂ« dhe rajoni po dalin nga njĂ« krizĂ« e gjatĂ« ekonomike, e shkaktuar nga pasojat e krizĂ«s financiare globale tĂ« vitit 2008. KohĂ«t qĂ« po kalojmĂ« kanĂ« njĂ« ngjashmĂ«ri ciklike me fillimet e viteve 2000, pavarĂ«sisht se arsyet e krizĂ«s sĂ« 1997-Ă«s dhe 2008-Ă«s janĂ« tĂ« ndryshme. Ne presim njĂ« rritje
ekonomike nĂ« vitet nĂ« vazhdim dhe vlen tĂ« permendet se, edhe BERZH-i parashikon njĂ« rritje ekonomike 3.8% tĂ« PPB-sĂ« nĂ« 2016-Ă«n. BANKIERI: ĂfarĂ« risish synon tĂ« sjellĂ« ABI nĂ« tregun bankar shqiptar? ABI synon tĂ« jetĂ« mĂ« e shpejtĂ« dhe fleksibĂ«l nĂ« tregun bankar, nĂ« dhĂ«nien e shĂ«rbimeve tradicionale bankare dhe gjithashtu nĂ« disa shĂ«rbime tĂ« tjera tĂ« reja, qĂ« do tĂ« komunikohen pĂ«r publikun gjatĂ« vitit 2016. Objektivi ynĂ« i parĂ« Ă«shtĂ« pĂ«rgatitja e bankĂ«s pĂ«r tĂ« funksionuar sipas strategjisĂ« sĂ« aksionarĂ«ve tĂ« rinj. Kjo strategji mbĂ«shtetet nĂ« rrjetin ekzistues tĂ« degĂ«ve nĂ« tĂ« gjithĂ« qytetet kryesore tĂ« vendit, sistemet informative shumĂ« tĂ« avancuara, stafin e kualifikuar dhe me eksperiencĂ« tĂ« gjatĂ« nĂ« bankĂ« dhe marrĂ«dhĂ«nien unike me âTranzit Financeâ. ABI Ă«shtĂ« padyshim banka mĂ« likuide nĂ« treg dhe kjo krijon sigurinĂ« mĂ« tĂ« lartĂ« bankare pĂ«r depozituesit dhe mundĂ«sitĂ« mĂ« tĂ« mĂ«dha pĂ«r huamarrĂ«sit.
BANKIERI: Cili do tĂ« jetĂ« tipari dallues i ABI-t nĂ« kĂ«tĂ« treg? Ne synojmĂ« tĂ« jemi mĂ« tĂ« gatshĂ«m dhe mĂ« tĂ« shpejtĂ« nĂ« plotĂ«simin e kĂ«rkesave tĂ« klientĂ«ve, qĂ« nuk janĂ« interesante pĂ«r bankat e mĂ«dha, si dhe dhĂ«nien e disa shĂ«rbimeve shtesĂ«, qĂ« nuk jepen pĂ«r momentin nĂ« tregun bankar nĂ« ShqipĂ«ri. Ne do risjellim sigurinĂ«, optimizmin, ritmin, kujdesin dhe respektin ndaj klientit, qĂ« janĂ« tĂ« lidhura ngushtĂ« me tĂ« qenit âAmerikanâ. BANKIERI: Pse ShqipĂ«ria Ă«shtĂ« njĂ« treg tĂ«rheqĂ«s pĂ«r fondin privat tĂ« kapitalit NCH? ShqipĂ«ria ka qenĂ« qendra e NCH-sĂ« pĂ«r Ballkanin PerĂ«ndimor dhe GreqinĂ« qĂ« prej 2008-Ă«s, pasi ShqipĂ«ria Ă«shtĂ« njĂ« vend me mundĂ«sitĂ« mĂ« interesante investuese nĂ« rajon. Mbetet shumĂ« domethĂ«nĂ«s dhe mbresĂ«lĂ«nĂ«s fakti se si ekonomia shqiptare ka pĂ«rparuar, pavarĂ«sisht nga demografia e vogĂ«l dhe izolimi historik ekonomik. ShqiptarĂ«t janĂ« kombi mĂ« optimist pĂ«r tĂ« ardhmen dhe me mĂ« pak pretendime. Ky Ă«shtĂ« njĂ« avantazh konkurrues shumĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m dhe qĂ« shpesh nĂ«nvlerĂ«sohet. ShumĂ« nga tiparet e tregjeve mĂ« tĂ« pĂ«rparuar tĂ« punĂ«s (p.sh. Nju Jorku), ne i shohim nĂ« ShqipĂ«ri. Ekspozimi rajonal dhe global i profesionistĂ«ve tĂ« lartĂ« dhe tĂ« mesĂ«m sjell njĂ« pĂ«rmirĂ«sim tĂ« pĂ«rhershĂ«m tĂ« cilĂ«sisĂ« sĂ« ecurisĂ«, qĂ« vazhdon tĂ« rritet mĂ« shpejt se niveli i pretendimeve. Siç e pĂ«rmenda dhe mĂ« parĂ«, rritja ekonomike nĂ« 2016-Ă«n do tĂ« jetĂ« afĂ«rsisht 4%. GjatĂ« 2015-Ă«s ne kishim njĂ« rritje tĂ« kĂ«naqshme ekonomike nĂ« ShqipĂ«ri. Shitja shumĂ« e suksesshme e Eurobond-it nĂ« 2015-Ă«n Ă«shtĂ« njĂ« tregues i lartĂ« besimi i tregjeve tĂ« huaja pĂ«r ekonominĂ« shqiptare. Reformat kundĂ«r informalitetit dhe fokusi nĂ« sektorĂ«t e rĂ«ndĂ«sishĂ«m tĂ« ekonomisĂ« do kenĂ« ndikim pozitiv afatgjatĂ« pĂ«r sistemin bankar dhe ekonominĂ« shqiptare nĂ« tĂ«rĂ«si. ShqipĂ«ria vazhdon tĂ« mbetet treg interesant dhe nĂ« zhvillim, me objektiva tĂ« qarta drejt hyrjes nĂ« Bashkimin Europian.
Guvernatori i BankĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ« Z.Gent Sejko dorĂ«zon zyrtarisht liçencĂ«n pĂ«r BankĂ«n Amerikane tĂ« Investimeve NĂ« njĂ« ceremoni tĂ« organizuar nĂ« mjediset e GalerisĂ« KombĂ«tare tĂ« Arteve nĂ« datĂ« 4 dhjetor 2015, Z. Gent Sejko, Guvernator i BankĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ«, i dorĂ«zoi liçencĂ«n pĂ«r ushtrimin e veprimtarisĂ« bankare Z. Lorenzo Roncari, Kryetar i Bordit tĂ« BankĂ«s dhe Z. Andi Ballta, Drejtor i PĂ«rgjithshĂ«m Ekzekutiv i BankĂ«s Amerikane tĂ« Investimeve, ne vijim miratimit tĂ« blerjes sĂ« BankĂ«s CrĂ©dit Agricole nĂ« muajin tetor 2015. KĂ«tĂ« ceremoni e nderuan me pjesĂ«marrjen e tyre: Z. Edi Rama, KryeministĂ«r i ShqipĂ«risĂ«; Z. Donald Lu, Ambasador i SHBA-sĂ« nĂ« ShqipĂ«ri; Z. Gregory Katz, pĂ«rfaqĂ«sues i lartĂ« i investuesve amerikanĂ« tĂ« NCH Capital Inc.; Z. Rezzo Schlauch; Z. Mark Crawford dhe anĂ«tarĂ« tĂ« tjerĂ« tĂ« Bordit tĂ« BankĂ«s. GjatĂ« fjalĂ«s sĂ« tij, Kryeministri i ShqipĂ«risĂ«, Z. Edi Rama u shpreh: âKy investim do tĂ« jetĂ« njĂ« nxitĂ«s i fortĂ« i kreditimit dhe e kthen bankĂ«n e sapoliçensuar nĂ« njĂ« shembull tĂ«rheqĂ«s pĂ«r investuesit, qĂ« do tĂ« nxisĂ« pastaj tĂ« tjerĂ«t tĂ« ndjekin tĂ« njĂ«jtĂ«n rrugĂ«â. NdĂ«rkohĂ«, Z. Andi Ballta, Drejtor Ekzekutiv i BankĂ«s Amerikane tĂ« Investimeve, nĂ«nvizoi se Banka Amerikane e Investimeve synon tĂ« kthehet nĂ« njĂ« faktor tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m nĂ« tregun bankar shqiptar, me produkte e shĂ«rbime konkurruese dhe novatore pĂ«r klientĂ«t.
www.aab.al
Bankieri
13
Sistemi Bankar
Financimi i tregtisĂ«: A ka kĂ«rkesĂ« pĂ«r tĂ« nĂ« ShqipĂ«ri? âPa ïŹnancimin e tregtisĂ«, nuk ka zgjerim tĂ« tregtisĂ«; pa tregti nuk ka nevojĂ« pĂ«r ïŹnancim tĂ« tregtisĂ«â Vincent OâBrien1
Zj. Ardita SEKNAJ Sekretare e PĂ«rgjithshme DHOMA NDĂRKOMBĂTARE E TREGTISĂ â KOMITETI KOMBĂTAR PĂR SHQIPĂRINĂ (ICC ALBANIA)
S
i tregtia ndërkombëtare ashtu dhe sektori financiar janë motorë të rëndësishëm të rritjes në ekonomitë e sotme. Tregtia është ndoshta një nga veprimtaritë më të vjetra të shoqërisë njerëzore, por funksioni i saj themelor mbetet i pandryshuar përgjatë gjithë historisë. Sektori financiar është kritik për funksionimin e ekonomisë në tërësi dhe bankat janë në qendër të sistemit financiar. Shqipëria është pjesë e botës së globalizuar dhe pasiguria është e pranishme në çdo aspekt të zhvillimeve ekonomike dhe atyre të përditshme. Rritja e rëndësisë së këtyre dy sektorëve në ekonominë shqiptare përforcohet nga pesha e tyre në PBB, gjatë dekadave të fundit. Sipas INSAT dhe Ministrisë së Financave, raporti i tregtisë ndërkombëtare të mallrave dhe shërbimeve ndaj PBBsë është rritur nga rreth 38% në vitin 2003, në rreth 58% në vitin 2014. Raporti i transaksioneve financiare (për1
fshirë bankat, sigurimet dhe pasuritë e patundshme) ndaj PBB-së ka ruajtur një përqindje të qëndrueshme gjatë pesë viteve të fundit, në rreth 7%. Qendra Ndërkombëtare për Tregti e Organizatës Botërore të Tregtisë (OBT) pranon se tregtia e Shqipërisë, pavarësisht arritjes së një prej rritjeve më të forta në Europën Juglindore, ende pengohet nga qasja e kufizuar në financim, transporti i pazhvilluar dhe infrastruktura energjetike, si dhe mjedisi i vështirë rregullativ dhe i biznesit. Nga sa më sipër, është e rëndësishme të theksohet se mirëfunksionimi i sistemit financiar mbështet tregtinë ndërkombëtare, duke minimizuar dhe mbuluar rreziqet e saj kryesore, të tilla si: rreziku i kursit të këmbimit, rreziku transportit dhe rreziku politik. Në rolin e ndërmjetësve, institucionet financiare luajnë një rol të rëndësishëm në lehtësimin e tregtisë ndërkombëtare, nëpërmjet zhvillimit të instrumenteve që ofrojnë të ashtuquajturën financimin e tregtisë. Financimi i tregtisë njihet si ofrimi i çfarëdo forme të financimit që mundëson realizmin e një veprimtarie tregtare. Financimi i tregtisë përfshin veprimtari të tilla, si: huadhënia, emetimi i letër-kredive, faktoringu, huaja për eksporte dhe sigurimi i tyre. Financimi i tregtisë ofrohet nga bankat
tregtare, agjencitë zyrtare të huave për eksport, bankat shumëpalëshe të zhvillimit, shoqëritë e sigurimeve, furnizuesit dhe blerësit, në forma të ndryshme. Format e drejtpërdrejta përfshijnë: hua për financimin e blerjeve që lidhen me tregtinë, parapagimet nga blerësit dhe pagesat e vonuara nga shitësit. Mbështetja e tërthortë vjen përmes instrumenteve të ndërmjetësve financiarë, në formën e sigurimeve, garancive dhe huadhënies me kolateral llogaritë e arkëtueshme. Shumica e këtyre kontratave kërkojë një kolateral të caktuar. Financimi i tregtisë është një proces që përfshin jo vetëm blerësin, shitësin dhe bankat, por dhe shoqëritë e sigurimeve, ndërmjetësit e transportit, shoqëritë transportit, tregtarët konsolidues, shoqëritë e inspektimit dhe subjektet qeveritare, që përfshihen me çdo dërgesë. Kështu, gjatë procesit të vlerësimit të një transaksioni për financim të tregtisë, institucionet financiare marrin në konsideratë shumë palë dhe faktorë. Instrumentet e ofruara për financimin e tregtisë janë të ndryshme për institucione të ndryshme financiare, në varësi të perceptimit të llojit dhe madhësisë së rrezikut që përmban transaksioni; të ndarjes së rrezikut dhe përpjekjes për reduktimin e rrezikut midis eksportuesve, importuesve dhe ba-
Anëtar i Komitetit Ekzekutiv të Dhomës Ndërkombëtare të Tregtisë (ICC) & Kryetar i Grupit të Punës për Inteligjencën e Tregut, të Komisionit të Bankingut, ICC.
14
Bankieri
www.aab.al
nkave tĂ« tyre; si dhe nĂ« varĂ«si tĂ« kostove pĂ«r reduktimin e rrezikut. Bankat ofrojnĂ« financim pĂ«rmes linjave tĂ« tyre tĂ« huas pĂ«r kapital qarkullues, ose linja tĂ« tjera afat â shkurtra, nĂ«pĂ«rmjet emetimit tĂ« garancive bankare, letĂ«r-kredive, skontimit tĂ« dokumenteve, apo instrumenteve tĂ« tjera tĂ« lidhura me financim e strukturuar tĂ« tregtisĂ«. ShoqĂ«ritĂ« e sigurimeve, gjithashtu, ofrojnĂ« sigurim ndaj rreziqeve tĂ« caktuara, qĂ« lidhen me procesin e tregtisĂ«. Instrumentet e sigurimit pĂ«rfshijnĂ«: sigurimin e transportit dhe huas pĂ«r eksport, por edhe kontrata me afat (pĂ«r tâu siguruar ndaj ndryshimeve nĂ« kursin e kĂ«mbimit). Disa klauzola tĂ« tjera mund tĂ« ofrojnĂ« sigurim kundrejt mos-pĂ«rmbushjes sĂ« detyrimit nga shitĂ«si dhe rreziqet qĂ« vijnĂ« nga ndryshimet e politikave qeveritare. Pa kĂ«to instrumente financiare, tregtia ndĂ«rkombĂ«tare do tĂ« ishte shumĂ« mĂ« e rrezikshme e me pengesa. Financimi i tregtisĂ« Ă«shtĂ« njĂ« proces kompleks, qĂ« pĂ«rfshin nga 6 deri nĂ« 12 palĂ« nĂ« njĂ« transaksion tipik, tĂ« cilĂ«t kanĂ« pĂ«rgjegjĂ«si, interesa dhe profile rreziqesh tĂ« ndryshme, kĂ«shtu qĂ« grumbullimi dhe harmonizimi i tĂ« gjithĂ« kĂ«tyre elementĂ«ve nĂ« njĂ« ose dy faqe, Ă«shtĂ« njĂ« detyrĂ« shumĂ« e vĂ«shtirĂ«. FaktorĂ«t qĂ« ndihmojnĂ« tĂ« gjitha palĂ«t e interesuara tĂ« punojnĂ« sipas kushteve dhe standardeve tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta janĂ« pikĂ«risht rregullat qĂ« menaxhojnĂ« dokumentacionin nĂ« fjalĂ«. Dhoma NdĂ«rkombĂ«tare e TregtisĂ« ka luajtur, pĂ«r mĂ« shumĂ« se 80 vjet, njĂ« rol shumĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m nĂ« lehtĂ«simin e tregtisĂ« dhe financave ndĂ«rkombĂ«tare, duke prodhuar rregulla dhe udhĂ«zime ndĂ«rkombĂ«tare uniforme, pĂ«r tĂ« ndihmuar tĂ« gjitha palĂ«t tĂ« kenĂ« rezultate tĂ« mira. Rregullat uniforme pĂ«r garancitĂ« me kĂ«rkesĂ«, rregullat dhe praktikat uniforme pĂ«r huat dokumentare, pĂ«r arkĂ«timet dokumentare dhe rregullat mĂ« tĂ« fundit pĂ«r forfaiting-un, ose rregullat pĂ«r detyrimet e pagesave kanĂ« shĂ«rbyer pĂ«r pĂ«rmirĂ«simin e transaksioneve tĂ« tregtisĂ« ndĂ«rkombĂ«tare. NĂ« kontekstin shqiptar, financimi i tregtisĂ« pĂ«rgjithĂ«sisht konsiderohet si njĂ« linjĂ« plotĂ«suese e biznesit, pĂ«r huat
bankare ndaj korporatave apo NVMve (NdĂ«rrmarrjeve tĂ« Vogla dhe tĂ« Mesme). Institucionet financiare, nuk kanĂ« strategji tĂ« zhvilluara apo linja prioritare, me fokus tĂ« veçantĂ« mbĂ«shtetjen e tregtisĂ«. MegjithatĂ«, duhet theksuar se, gjatĂ« dekadĂ«s sĂ« fundit, shumica e bankave qĂ« operojnĂ« nĂ« ShqipĂ«ri kanĂ« caktuar struktura dhe staf tĂ« pĂ«rkushtuar, pĂ«r tâu angazhuar me transaksionet e financimit tĂ« tregtisĂ«. Arsyet mund tĂ« jenĂ« tĂ« ndryshme; mund tĂ« jetĂ« njĂ« çështje kulture e tĂ« bĂ«rit biznes, apo pĂ«r shkak tĂ« faktit se rreziku i perceptuar nga bankat pĂ«r huadhĂ«nien nĂ« madhĂ«si tĂ« vogĂ«l Ă«shtĂ« i lartĂ«, pĂ«r shkak tĂ« kostove tĂ« administrimit, mbulimi me kolateral ose mjedisi ekonomik dhe i biznesit nĂ« vend, politikat tregtare, burimet njerĂ«zore, etj. NjĂ« nga objektivat e kĂ«tij shkrimi ishte sigurimi i
Sipas INSTAT, NVM-tĂ« pĂ«rbĂ«jnĂ« mĂ« shumĂ« se 90% tĂ« bizneseve, pra mund tĂ« thuhet hapur se ïŹnancimi i tregtisĂ«, ose huat e lidhura drejtpĂ«rdrejt me transaksionet e tregtisĂ« ndĂ«rkombĂ«tare, do tĂ« japin njĂ« kontribut tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m pĂ«r zhvillimin dhe qasjen nĂ« ïŹnancimin e tregtisĂ«, e cila paraqet rĂ«ndĂ«si tĂ« veçantĂ« pĂ«r ndĂ«rmarrjet e mesme dhe tĂ« vogla NVM nĂ« vendin tonĂ«. disa tĂ« dhĂ«nave pĂ«r financimin e tregtisĂ« nga institucionet financiare nĂ« ShqipĂ«ri, pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« njĂ« analizĂ« mĂ« tĂ« thellĂ« tĂ« zhvillimeve aktuale nĂ« kĂ«tĂ« fushĂ«. Por, mungesa e tĂ« dhĂ«nave kombĂ«tare pĂ«r financimin e tregtisĂ« paraqet kufizime qĂ« pengojnĂ« njĂ« analizĂ« tĂ« thelluar tĂ« tregut. Konsiderohej likuid dhe mirĂ«funksional e si i tillĂ«, nuk tĂ«rhiqte shumĂ« vĂ«mendjen e politikĂ«-bĂ«rĂ«sve. Sektori ka pĂ«rjetuar dhe periudha stresi, veçanĂ«risht pas falimentimit tĂ« Lehman Brothers si dhe nĂ« fund tĂ« vitit 2011, kur shtrĂ«ngesat e financimit nga bankat europiane prodhuan shqetĂ«sime pĂ«r ndĂ«rprerje
të mundshme të këtyre financimeve. Shumë organizata që vëzhgojnë prirjet në tregtinë ndërko-mbëtare, zhvillimet ekonomike dhe sektorët financiarë, filluan të kryejnë vrojtime në këtë fushë, për të kuptuar më mirë marrëdhëniet e ndryshme ndërmjet faktorëve kyç në këtë drejtim. Shqipëria është një ekonomi e vogël në zhvillim me tregti ndërkombëtare në raport të madh me prodhimin vendas, siç paraqitet dhe nga raporti i mësipërm i tregtisë ndaj PBB-së. Sipas INSTAT, NVM-të përbëjnë më shumë se 90% të bizneseve, pra mund të thuhet se financimi i tregtisë, ose huat e lidhura drejtpërdrejt me transaksionet e tregtisë ndërkombëtare, do të japin një kontribut të rëndësishëm për zhvillimin dhe qasjen në financimin e tregtisë, e cila paraqet rëndësi të veçantë për NVM në vend. Informacionet sasiore do të promovonin të dhënat empirike, si një mbështetje e mirë për zhvillimin e strategjisë mbi tregtinë. Sugjerohet që, shoqatat e industrisë të zgjerojnë bashkëpunimin me organizata të tjera ndërkombëtare, në kryerjen e studimeve të veçanta, duke u ofruar politikë-bërësve dhe lojtarëve një panoramë më të plotë rreth po-tencialit dhe zhvillimeve të financimit të tregtisë në vend. Anketa Globale e ICC-së për Financat dhe Regjistrin e Tregtisë 2015, paraqet një rritje të kërkesës për produktet që mbulojnë rrezikun tregtar, që do të thotë rritje e biznesit dhe atë ardhurave nga tarifat për bankat e angazhuara në financimin e tregtisë. Financimi i tregtisë është kryesisht një biznes për NVM-të, por mesazhi themelor është se ka një perceptim në rritje të rreziqeve tregtare, bankare, dhe të vendit, në tregjet e tregtisë botërore. Një raport i tillë i përshtatur në nivel kombëtar, mund të bëhet mjet i dobishëm që i lejon politikëbërësit, rregullatorët dhe institucionet financiare të identifikojnë boshllëqet në disponibilitetin e financimit të tregtisë, për bankat lokale dhe klientët e tyre. Bashkëpunimi i ofruar nga burimet e informacionit, si: bizneset, institucionet financiare dhe institucionet qeveritare përkatëse, mbetet imperativ për përmbushjen e këtyre objektivave.
www.aab.al
Bankieri
15
16
Bankieri
www.aab.al
Sistemi Bankar
Fitimet e bankave... nĂ« shĂ«njestĂ«r!1 NĂ« rast se do tĂ« provohej pozita dominuese, atĂ«herĂ« Autoriteti i KonkurrencĂ«s duhet tĂ« provojĂ« abuzimin me kĂ«tĂ« pozitĂ«, nĂ« formĂ«n çmimeve tĂ« padrejta, tĂ« cilat kanĂ« çuar nĂ« njĂ« ïŹtim tĂ« lartĂ«. Kjo, pasi thjesht ïŹtimi i lartĂ« nuk mjafton pĂ«r tĂ« provuar njĂ« sjellje anti-konkurruese!
nga Av. Ermal NAZIFI, LLM, PhD2 Konsulent ligjor Qendra pĂ«r Ofrimin e ShĂ«rbimeve Publike tĂ« Integruara â ADISA
A
utoriteti i KonkurrencĂ«s po kryen njĂ« hetim tĂ« pĂ«rgjithshĂ«m tĂ« tregut pĂ«r hapjen e procedurĂ«s sĂ« hetimit tĂ« pĂ«rgjithshĂ«m nĂ« sektorin bankar. Pritet qĂ« ky hetim tĂ« pĂ«rfundojĂ« brenda 3 mujorit tĂ« parĂ« tĂ« vitit 2016. Ky hetim Ă«shtĂ« hapur me motivimin se tregu bankar ka norma relativisht tĂ« larta fitimi. Konkretisht, nĂ« vendimin nr.373, datĂ« 16.09.2015, âPĂ«r hapjen e procedurĂ«s sĂ« hetimit tĂ« pĂ«rgjithshĂ«m nĂ« sektorin bankarâ, ndĂ«r tĂ« tjera, theksohet se: âGjatĂ« viteve tĂ« fundit tregu bankar paraqet karakteristikat e njĂ« tregu me norma relativisht tĂ« larta fitimi, nĂ« kushtet e stanjacionit tĂ« kreditimit; interesa shumĂ« tĂ« ulĂ«ta tĂ« depozitave (deri nĂ« 0.55% mbi bazĂ« vjetore nĂ«n nivelin e inflacionit); diferenca (spread) relativisht tĂ« larta mes interesave tĂ« kredive dhe depozitave; tendencĂ«s nĂ« rritje tĂ« interesave tĂ« letrave me
vlerĂ« tĂ« qeverisĂ«, kryesisht afatgjata (obligacione) nĂ« kushtet e njĂ« politike lehtĂ«suese monetare dhe kur norma bazĂ« e interesit tĂ« depozitave kanĂ« tendencĂ« nĂ« rĂ«nie; ka rritje tĂ« komisioneve pĂ«r pagesat kryesisht brenda vendit etj.â ĂfarĂ« pĂ«rfaqĂ«son njĂ« hetim i pĂ«rgjithshĂ«m? Hetimet e pĂ«rgjithshme, nĂ« dallim nga hetimet paraprake dhe tĂ« thelluara, qĂ« kryhen nga Autoriteti i KonkurrencĂ«s, nuk kanĂ« si qĂ«llim parĂ«sor zbulimin shkeljeve tĂ« konkurrencĂ«s dhe dĂ«nimin e âkeqbĂ«rĂ«sveâ (nĂ« terminologjinĂ« ndĂ«rkombĂ«tare nuk njihen me termin âhetimeâ (investigations), por me termin âinquiryâ, nĂ« kuptimin e mbledhjes sĂ« informacionit). QĂ«llimi kryesor i kĂ«tyre hetimeve Ă«shtĂ« qĂ« tĂ« pĂ«rmirĂ«sojĂ« mĂ«nyrĂ«n e funksionimit tĂ« tregut pĂ«r konsumatorĂ«t dhe vetĂ« konkurrentĂ«t, duke identifikuar problemet e konkurrencĂ«s nĂ« treg. KĂ«to hetime tĂ« pĂ«rgjithshme zbulojnĂ« dhe analizojnĂ« kĂ«to probleme, duke studiuar veçanĂ«risht strukturĂ«n e tregut, natyrĂ«n e konkurrencĂ«s dhe nĂ«se ka, shkaqet e kufizimeve tĂ« konkurrencĂ«s. NjĂ« hetim i tillĂ« mund tĂ« sjellĂ« disa rezultate: a) identifikon ato çështje qĂ« kanĂ«
nevojë të trajtohen, për të përmirësuar konkurrencën në tregun përkatës, ose b) vëren se në treg mund të ketë shenja të kufizimit, apo shtrembërimit të konkurrencës, në formën e praktikave
Provimi i pozitës dominuese individuale duket se është tejet i vështirë, duke pasur parasysh ndryshimet në pjesët e tregut të bankave më të mëdha me një konkurrencë të fortë midis tyre, apo faktorë të tjerë, që përcaktojnë këtë pozitë. Nga ana tjetër, të provosh një pozitë dominuese kolektive është tepër problematike, si në teori ashtu edhe në praktikë. Kjo pozitë nuk mund të merret e mirëqenë nga Autoriteti i Konkurrencës, pasi kërkohet që të provohet mungesa e konkurrencës dhe një sjelljeje uniforme e shoqërive tregtare.
KUJDES! Ky artikull sjell informacion pĂ«r ligjin nr. 9121, datĂ« 28.7.2003 âPĂ«r mbrojtjen e konkurrencĂ«sâ, i pĂ«rditĂ«suar, me qĂ«llim kuptimin mĂ« tĂ« mirĂ« tĂ« tij, por nuk pĂ«rbĂ«n, nĂ« asnjĂ« mĂ«nyrĂ«, njĂ« interpretim pĂ«rfundimtar tĂ« ligjit e nuk mund tĂ« zĂ«vendĂ«sojĂ« konsulencĂ«n ligjore e profesionale. 2 Ish â kĂ«shilltar i Komisionit tĂ« KonkurrencĂ«s nĂ« AUTORITETIN E KONKURRENCĂS. Mendimet e shprehura nĂ« artikull janĂ« tĂ« autorit dhe nuk pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« qĂ«ndrimin zyrtar tĂ« asnjĂ« institucioni. www.aab.al Bankieri 1
17
anti-konkurruese, duke çuar nĂ« hapjen e hetimit paraprak e tĂ« thelluar. Eventualisht, nĂ«se konstatohen sjellje anti-konkurruese, subjektet pĂ«rgjegjĂ«se mund tĂ« dĂ«nohen me gjoba tĂ« rĂ«nda, deri nĂ« 10% tĂ« xhiros vjetore tĂ« vitit paraardhĂ«s. A pĂ«rbĂ«jnĂ« âfitimet relativisht tĂ« lartaâ tĂ« bankave shqiptare shkelje tĂ« konkurrencĂ«s? Sipas ligjit pĂ«r mbrojtjen e konkurrencĂ«s, dy janĂ« shkeljet kryesore tĂ« tij: abuzimi me pozitĂ«n dominuese dhe marrĂ«veshjet e ndaluara. Sipas ligjit pĂ«r mbrojtjen e konkurrencĂ«s, ndalohen tĂ« gjitha marrĂ«veshjet, tĂ« cilat kanĂ« si objekt, ose si pasojĂ«, pengimin, kufizimin ose shtrembĂ«rimin e konkurrencĂ«s ne treg. Duke besuar se tregu bankar Ă«shtĂ« njĂ« treg me njĂ« luftĂ« tĂ« ashpĂ«r pĂ«r tĂ« marrĂ« klientĂ« nga njĂ«ri - tjetri, me operatorĂ« shumĂ« seriozĂ«, tĂ« cilĂ«t i kuptojnĂ« pasojat e shkeljes sĂ« ligjit pĂ«r mbrojtjen e konkurrencĂ«s, mendoj se gjasat pĂ«r marrĂ«veshje tĂ« ndaluara janĂ« tĂ« vogla, ose tĂ« paqena. PĂ«r sa i pĂ«rket abuzimit me pozitĂ«n dominuese, ligji pĂ«rcakton se ndalohet çdo abuzim nga njĂ« ose me shumĂ« ndĂ«rmarrje. Arsyetimi i vendimit tĂ« hapjes sĂ« hetimit tĂ« pĂ«rgjithshĂ«m nga ana e Autoritetit tĂ« KonkurrencĂ«s, tĂ« lĂ« tĂ« kuptosh se, dyshimi kryesor i Autoritetit Ă«shtĂ« vendosja e çmimeve tĂ« padrejta3 pĂ«r âproduktetâ bankare, duke pasur parasysh fitimin relativisht tĂ« lartĂ«. NĂ« radhĂ« tĂ« parĂ« duhet theksuar se Ă«shtĂ« e nevojshme tĂ« provohet qĂ« operatorĂ« tĂ« caktuar tĂ« tregut kanĂ« pozitĂ« dominuese, e cila mund tĂ« jetĂ« individuale, por edhe kolektive. Provimi i pozitĂ«s dominuese individuale duket se Ă«shtĂ« tejet i vĂ«shtirĂ«, duke pasur parasysh ndryshimet nĂ« pjesĂ«t e tregut tĂ« bankave mĂ« tĂ« mĂ«dha me njĂ« konkurrencĂ« tĂ« fortĂ« midis tyre, apo faktorĂ« tĂ« tjerĂ«, qĂ« pĂ«rcaktojnĂ« kĂ«tĂ« pozitĂ«. Nga ana tjetĂ«r, tĂ« provosh njĂ« pozitĂ« dominuese kolektive Ă«shtĂ« tepĂ«r problematike, si nĂ« teori ashtu edhe nĂ« praktikĂ«. Kjo pozitĂ« nuk mund tĂ« merret e mirĂ«qenĂ« nga
3
Autoriteti i Konkurrencës, pasi kërkohet që të provohet mungesa e konkurrencës dhe një sjelljeje uniforme e shoqërive tregtare. Në rast se do të provohej pozita dominuese, atëherë Autoriteti i Konkurrencës duhet të provojë abuzimin me këtë pozitë, në formën çmimeve të padrejta, të cilat kanë çuar në një fitim të lartë. Kjo, pasi thjesht fitimi i lartë nuk mjafton për të provuar një sjellje anti-konkurruese! Faktikisht, në rastin e tregut bankar, fitimet e larta mund të kenë ardhur për një sërë arsyesh, të
Ădo bankĂ« duhet tĂ« ketĂ« mekanizmat e veta efektive tĂ« menaxhimit tĂ« korporatĂ«s, pĂ«r tĂ« siguruar njĂ« pĂ«rputhshmĂ«ri tĂ« veprimtarisĂ« sĂ« saj me ligjin pĂ«r mbrojtjen e konkurrencĂ«s, ashtu siç bĂ«jnĂ« p.sh.: me kuadrin ligjor ïŹskal, apo rregullator, pĂ«r bankat e nivelit tĂ« dytĂ«.
lidhura me këtë treg specifik, si p.sh.: ulja e nivelit të huave me probleme, shitja e pasurive të paluajtshme të vendosura si kolateral, etj. Për më tepër, rritja e fitimit mund të ketë ardhur edhe si rezultat i nevojës për të përmirësuar treguesit financiarë të viteve të mëparshëm, ku huat me probleme arritën nivele shumë të larta, e për rrjedhojë, edhe provizionet e bankave ndikuan ndjeshëm në uljen e fitimeve të tyre. Gjithashtu, edhe ulja e normës së interesit nga Banka e Shqipërisë ka ndikuar në këtë drejtim. Për të provuar nëse çmimet e vendosura nga një operator janë të pandershme mbetet, gjithashtu, një detyrë dhe sipërmarrje jo e lehtë për një autoritet konkurrence, veçanërisht kjo në një treg të tillë, si ai bankar. Jurisprudenca e Gjykatës Europiane të Drejtësisë ka theksuar se, marzhi i lartë ndërmjet kostos dhe fitimit nuk mjafton
pĂ«r tĂ« pĂ«rcaktuar çmimin si tĂ« padrejtĂ«. VetĂ«m nĂ« qoftĂ« se ky fitim ka ardhur si shkak i mungesĂ«s sĂ« konkurrencĂ«s, atĂ«herĂ« mund tĂ« flitet pĂ«r çmime tĂ« padrejta. ĂfarĂ« duhet tĂ« bĂ«jnĂ« operatorĂ«t nĂ« kĂ«to raste? KĂ«to hetime tĂ« pĂ«rgjithshme janĂ« tĂ« dobishme edhe pĂ«r vetĂ« operatorĂ«t e tregut (nĂ« rastin tonĂ« bankat tregtare), pĂ«r shkak tĂ« panoramĂ«s qĂ« ato japin pĂ«r nivelin e konkurrueshmĂ«risĂ« nĂ« treg. NĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ«, operatorĂ«t duhet tĂ« jenĂ« bashkĂ«punues me Autoritetin e KonkurrencĂ«s, duke i vĂ«nĂ« nĂ« dispozicion çdo informacion tĂ« kĂ«rkuar prej tij. Pa dyshim, Autoriteti i KonkurrencĂ«s nuk mund tĂ« kĂ«rkojĂ« njĂ« informacion tĂ« panevojshĂ«m pĂ«r hetimin, apo tĂ« kĂ«rkojĂ« çdo informacion, dokument, e tĂ« dhĂ«nĂ« qĂ« disponon operatori (tĂ« ashtuquajturat âfishing expeditionsâ). Kjo mund tĂ« pĂ«rbĂ«jĂ« deri edhe abuzim me detyrĂ«n nga autoriteti. Gjithsesi, Autoriteti i KonkurrencĂ«s mund tĂ« kĂ«rkojĂ« tĂ« dhĂ«na, tĂ« cilat pĂ«rbĂ«jnĂ« sekret tregtar, apo tĂ« dhĂ«na konfidenciale. Operatori duhet tĂ« pĂ«rcaktojĂ« qartĂ« se cila pjesĂ« e informacioneve Ă«shtĂ« sekret tregtar, apo e njĂ« natyre konfidenciale. Autoriteti i KonkurrencĂ«s mund tĂ« kĂ«rkojĂ« takime, pĂ«r tĂ« diskutuar mbi tĂ« dhĂ«nat e informacione e nevojshme, por nĂ« kĂ«tĂ« fazĂ« tĂ« hetimit nuk bĂ«het fjalĂ« pĂ«r inspektime tĂ« mirĂ«fillta, ku inspektorĂ«t mund tĂ« hyjnĂ« nĂ« mjediset e operatorit, tĂ« marrin dokumente e tĂ« dhĂ«na, informacion tĂ« ruajtur nĂ« mĂ«nyrĂ« elektronike, etj. MegjithatĂ«, vetĂ« operatorĂ«t duhet tĂ« ushtrojnĂ« kujdes qĂ« tĂ« parandalojnĂ« sjellje anti-konkurruese nga stafi i tyre. Ădo bankĂ« duhet tĂ« ketĂ« mekanizmat e veta efektive tĂ« menaxhimit tĂ« korporatĂ«s, pĂ«r tĂ« siguruar njĂ« pĂ«rputhshmĂ«ri tĂ« veprimtarisĂ« sĂ« saj me ligjin pĂ«r mbrojtjen e konkurrencĂ«s, ashtu siç bĂ«jnĂ« p.sh.: me kuadrin ligjor fiskal, apo rregullator, pĂ«r bankat e nivelit tĂ« dytĂ«. Gjithashtu, konsulenca e ekspertĂ«ve tĂ« sĂ« drejtĂ«s sĂ« konkurrencĂ«s Ă«shtĂ« e domosdoshme dhe kritike nĂ« raste tĂ« tilla, pĂ«r tĂ« shmangur nĂ« kohĂ« shkeljet e sĂ« drejtĂ«s sĂ« konkurrencĂ«s.
Veçanërisht vendosja, në mënyrë të drejtpërdrejtë ose të tërthortë, e çmimeve të padrejta blerjeje ose shitjeje, ose e kushteve të tjera të padrejta të tregtimit.
18
Bankieri
www.aab.al
Speciale
Edukimi ïŹnanciar: NjĂ« investim thelbĂ«sor
S
ektori bankar në të gjithë Europën do të festojnë Javën Europiane të Parasë për herë të dytë në muajin mars 2016. Z. Wim Mijs, Drejtori Ekzekutiv i Federatës Europiane të Bankave, EBF, ftoi Shqipërinë për t'iu bashkuar aktivisht nismës dhe e inkurajon atë për zhvillimin e programit të saj të edukimit financiar.
BANKIERI: Pse sektori bankar duhet të investojë vazhdimisht në edukimin financiar? Të gjithë jemi dëshmitarë që shoqëria po ndryshon; me rritjen e peshës së telefonave celularë dhe veshjeve të firmosura, shihet që të rinjtë po hyjnë gjithnjë e më shumë në borxhe, e në një moshë më të re se më parë. Kjo është arsyeja pse kemi nevojë për programe të edukimit financiar në shkolla. Kjo është thelbësore. Kërkimet akademike tregojnë qartë se, nëse fëmijët mësojnë rreth vlerave dhe koncepteve themelore të parasë dhe interesit, atëherë ka më pak të ngjarë që ata të zhyten në borxhe, në një moshë të mëvonshme. Këtu mund të luajë rol jo vetëm nga shoqëria dhe qeveritë, por edhe sektori privat, përfshirë bankat edhe shkollat, të cilat duhet të bashkojnë forcat për kryerjen e edukimit financiar. Për më tepër që, në një moshë të mëvonshme dhe të shtyrë, kërkesat dhe nevojat e njerëzve për pension bëhen më shumë sesa një çështje
e thjeshtĂ«. NjerĂ«zit bĂ«jnĂ« planet e tyre personale lidhur me aspektet financiare, tĂ« investimeve dhe kursimeve. NĂ« kĂ«to kushte, Ă«shtĂ« e nevojshme qĂ« ata tĂ« marrin vendime tĂ« pjekura dhe tĂ« bazuara nĂ« informacion, si dhe duhet tĂ« kuptojnĂ« se pĂ«r çfarĂ« bĂ«het fjalĂ« nĂ« kĂ«tĂ« drejtim. Pra, edhe nĂ« kĂ«tĂ« moshĂ«, edukimi financiar Ă«shtĂ« thelbĂ«sor. Rrjedhimisht, Ă«shtĂ« thelbĂ«sore pĂ«r tĂ« gjithĂ« ne tĂ« vijojmĂ« investimin (nĂ« edukim financiar) dhe jam shumĂ« i lumtur kur shoh se ShqipĂ«ria dhe Shoqata Shqiptare e Bankave kanĂ« investuar tashmĂ« nĂ« njĂ« program pĂ«r edukimin financiar. BANKIERI: Cilat janĂ« mekanizmat dhe teknikat mĂ« efikase qĂ« pĂ«rdoren pĂ«r edukimin financiar? NĂ« kĂ«tĂ« drejtim, nuk ekziston njĂ« masĂ« dhe njĂ« kut pĂ«r gjithĂ«. ShumĂ« vende kanĂ« treguar se kanĂ« qenĂ« mjaft efikas, duke pĂ«rdorur qasje nga mĂ« tĂ« ndryshmet. MegjithatĂ«, nĂ«se pĂ«rqendrohemi te audienca e synuar - tĂ« rinjtĂ« pĂ«rmes shkollave dhe tĂ« moshuarit pĂ«rmes mekanizmave tĂ« tjerĂ« â vĂ«rehet se ka shumĂ« dobi puna pĂ«rmes shkollave. Shihet qartĂ« se mĂ«suesi Ă«shtĂ« çelĂ«si, sĂ« bashku me prindĂ«rit. Hapi i parĂ« nĂ« procesin e edukimit financiar kalon gjithmonĂ«
pĂ«rmes prindĂ«rve dhe shkollat duhet tĂ« mbĂ«shteten. Kjo mund tĂ« realizohet duke zhvilluar nĂ« mĂ«nyrĂ« krijuese, sĂ« bashku me ta, programet e edukimit financiar, qĂ« mund tĂ« pĂ«rdoren nĂ« lĂ«ndĂ«t e matematikĂ«s, analizĂ«s matematike, ose tĂ« ekonomisĂ«. PĂ«rveç kĂ«saj, ai mund tĂ« kryhet edhe nĂ«pĂ«rmjet organizimit tĂ« njĂ« vizite nĂ« klasĂ« nga njĂ« bankier, i cili mund tĂ« shpjegojĂ« aspektet bazĂ« tĂ« normĂ«s sĂ« interesit dhe kursimeve. Pra, metoda tĂ« ndryshme e tĂ« shumta qĂ« mund tĂ« pĂ«rdoren; ka mĂ« shumĂ« se njĂ« rrugĂ« qĂ« tĂ« çon drejt RomĂ«s. Brenda komunitetit tĂ« FederatĂ«s Europiane tĂ« Bankave ka shumĂ« praktika tĂ« mirĂ«njohura, tĂ« zbatuara me kohĂ«. NĂ« grupet tona ne ndajmĂ« praktikat mĂ« tĂ« mira dhe presim qĂ« tâi ndajmĂ« ato me bashkĂ«punĂ«torĂ«t tanĂ«, pĂ«rfshi ShqipĂ«rinĂ«. Ne nuk mund tĂ« pĂ«rcaktojmĂ« se cila mund tĂ« jetĂ« praktika mĂ« e mirĂ« pĂ«r vendin tuaj, por sĂ« bashku mund tĂ« gjejmĂ« diçka qĂ« mund tĂ« jetĂ« efikase pĂ«r ju. BANKIERI: Cilat janĂ« vĂ«shtirĂ«sitĂ« kryesore nĂ« procesin e edukimit financiar, veçanĂ«risht nĂ« vendet nĂ« zhvillim? VĂ«shtirĂ«sia e parĂ« qĂ«ndron nĂ« faktin se, ai shihet jo rrallĂ« herĂ« ose si njĂ« instrument konkurrues mes bankave,
www.aab.al
Bankieri
19
ose si njĂ« arsye pĂ«r tĂ« ulur standardet e mbrojtjes sĂ« konsumatorit. QĂ« tĂ« dyja kĂ«to nuk janĂ« tĂ« vĂ«rteta. NĂ« edukimin tĂ« gjithĂ« kanĂ« njĂ« rol pĂ«r tĂ« luajtur, si qeveria, ashtu dhe sektorit privat. Nuk ka konkurrencĂ« nĂ« kĂ«tĂ« fushĂ«; tĂ« gjithĂ« kemi pĂ«rgjegjĂ«si sociale pĂ«r ta realizuar atĂ«. Financimi dhe paratĂ« janĂ« njĂ« tjetĂ«r sfidĂ«. Natyrisht, mĂ«nyra mĂ« e mirĂ« pĂ«r ta realizuar atĂ« Ă«shtĂ« krijimi i njĂ« platforme qĂ« pĂ«rfshin BankĂ«n Qendrore, MinistrinĂ« e Financave, bankat kryesore, ShoqatĂ«n e Bankave, e ndoshta dhe MinistrinĂ« e Arsimit. ShqipĂ«risĂ« i nevojitet njĂ« platformĂ« e zgjeruar aktorĂ« publik dhe privat, tĂ« cilĂ«t bashkohen pĂ«r tĂ« zhvilluar kĂ«to instrumente, ndĂ«rkohĂ« qĂ« kĂ«to instrumente kĂ«rkojnĂ« financim. Ajo çka nevojitet Ă«shtĂ« njĂ« buxhet i pĂ«rcaktuar pĂ«r edukimin financiar. NjĂ« gjĂ« duhet tĂ« jetĂ« shumĂ« e qartĂ« qĂ«, sistemi arsimor Ă«shtĂ« zakonisht nĂ« nevojĂ« pĂ«r paraâ. Ky sistem duhet ndihmuar qĂ« ai tĂ« zhvillojĂ« programet pĂ«r edukimin financiar. NjĂ« tjetĂ«r pengesĂ«, qĂ« bie disa herĂ« nĂ« sy, Ă«shtĂ« mosbesimi midis sektorit publik dhe atij privat, siç Ă«shtĂ« vĂ«nĂ« re nĂ« disa prej vendeve tĂ« Bashkimit Europian. PĂ«rsĂ«ri, edhe kĂ«tu e vetmja mĂ«nyrĂ« pĂ«r tĂ« kapĂ«rcyer kĂ«tĂ« vĂ«shtirĂ«si Ă«shtĂ« qĂ« tĂ« fillojĂ« procesi. Procesi duhet tĂ« fillojĂ« nga gjĂ«rat e vogla, duke krijuar njĂ« bĂ«rthamĂ«, e mĂ« tej, do shihni qĂ« çdo vit programi do tĂ« rritet pĂ«rherĂ« e mĂ« shumĂ« dhe do tĂ« bĂ«het mĂ« interesant pĂ«r shumĂ« mĂ« shumĂ« njerĂ«z. BANKIERI: Si mund tĂ« ndihmohet dhe mbĂ«shtetet edukimi financiar nga akademia? Pjesa dĂ«rrmuese e asaj çka bĂ«jmĂ« bazohet nĂ« kĂ«rkime akademike. Kjo Ă«shtĂ« mĂ«nyra e vetme pĂ«r tĂ« jetĂ«suar masat qĂ« do tĂ« formojnĂ« bazat pĂ«r njĂ« program funksional. NĂ« kĂ«tĂ« kuadĂ«r, shumĂ« e njohur Ă«shtĂ« profesoresha italo - amerikane zj. Annamaria Lussardi, qĂ« ka kryer shumĂ« studime mbi njohuritĂ« financiare, pranĂ« QendrĂ«s sĂ« EkselencĂ«s pĂ«r Njohuri Financiare Globale nĂ« Uashington1. KĂ«to studime kanĂ« luajtur njĂ« rol kyç nĂ« drejtim tĂ« zhvillimit tĂ« njĂ« programi funksional edukimi financiar, por kjo nuk Ă«shtĂ« e vetmja. Zj. Flore-Anne 1 2
Messy e OrganizatĂ«s sĂ« BashkĂ«punimit dhe Zhvillimit Ekonomik, OECD2, ka grumbulluar pĂ«r shumĂ« vite tĂ« dhĂ«na rreth edukimit njohurive financiare, jo vetĂ«m nĂ« EuropĂ«, por nĂ« gjithĂ« botĂ«n. NĂ« bazĂ« tĂ« kĂ«tyre tĂ« dhĂ«nave mund tĂ« shihen prirjet, jo vetĂ«m tĂ« njohurive financiare; ato tregojnĂ« se ku mund tĂ« jeni efektiv dhe se çfarĂ« mund tĂ« jetĂ« efikase pĂ«r ju. Shifrat dhe faktet janĂ« thelbĂ«sore, jo vetĂ«m pĂ«r tĂ« zhvilluar projektet, por edhe pĂ«r tĂ« demonstruar se çfarĂ« funksionon dhe çfarĂ« jo, si dhe shĂ«rbejnĂ« si nxitĂ«sa pĂ«r zhvillimin e programeve tĂ« ardhshme. BANKIERI: Si mund tĂ« mĂ«sojĂ« ShqipĂ«ria nga Europa, nĂ« aspektin e edukimit financiar? TĂ« jem i sinqertĂ«, kjo nuk ka tĂ« bĂ«jĂ« me tĂ« mĂ«suarit; ka tĂ« bĂ«jĂ« me pasionin. Nga diku duhet filluar. ShqipĂ«ria ka treguar se Ă«shtĂ« e interesuar dhe se ka njĂ« program tĂ« mirĂ«. Ne jemi kĂ«tu pĂ«r tâju ndihmuar. KĂ«tu mund tĂ« vijnĂ« nĂ« ndihmĂ« praktikat dhe pĂ«rvojat mĂ« tĂ« mira, nga komuniteti i EBF-sĂ«. Juve e dini mĂ« mirĂ« atĂ« çka Ă«shtĂ« efikase pĂ«r vendin tuaj. Gjithashtu, mund tĂ« pĂ«rzgjidhen praktikat e vendeve tĂ« tjera tĂ« rrjetit tonĂ«, e tĂ« diskutohen me to se çfarĂ« mund tĂ« pĂ«rdoret nĂ« rastin e ShqipĂ«risĂ«. UnĂ« e ftoj ShqipĂ«rinĂ« tâi bashkohet aktivisht grupit tonĂ« tĂ« punĂ«s pĂ«r edukimin financiar, me qĂ«llim qĂ« tĂ« jetĂ« sa mĂ« afĂ«r me shkĂ«mbimin e praktikave mĂ« tĂ« mira. GjithmonĂ« fillohet me vĂ«zhgimin e rĂ«ndĂ«sisĂ« sĂ« diçkaje, si dhe me pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« tonĂ« sociale. Ajo qĂ« shpresoj tĂ« arrihet me JavĂ«n Europiane tĂ« ParasĂ«, duke filluar nĂ« 14 mars 2016, Ă«shtĂ« qĂ« tĂ« mund tĂ« japim frymĂ«zim. FrymĂ«zim jo vetĂ«m pĂ«r tĂ« filluar diçka gjatĂ« asaj jave, por pĂ«r fillimin e njĂ« programi qĂ« vijon gjatĂ« gjithĂ« vitit, e qĂ« pĂ«rsĂ«ritet sĂ«rish, vit pas viti. Suksesi i EBF-sĂ« nĂ« edukimin financiar qĂ«ndron jo nĂ« atĂ« qĂ« ne bĂ«jmĂ« si federatĂ«, por ai vjen nga nismat kombĂ«tare tĂ« edukimit financiar tĂ« anĂ«tarĂ«ve tanĂ«, secila prej tyre aktive nĂ« kontekstin e vet kombĂ«tar. EBF Ă«shtĂ« thjesht njĂ« platformĂ« pĂ«r shkĂ«mbimin e pĂ«rvojave dhe pĂ«r tĂ« mĂ«suar nga njĂ«ri-tjetri. Kjo platformĂ«
Global Financial Literacy Excellence Centre, Washington DC: http://gflec.org/. OECDâs International Network for Financial Education: http://www.oecd.org/finance/financial-education/.
20
Bankieri
www.aab.al
Ă«shtĂ« e hapur dhe pĂ«r anĂ«tarĂ«t e asociuar, si ShqipĂ«ria. BANKIERI: A ka EBF-njĂ« program ndĂ«rkufitar pĂ«r anĂ«tarĂ«t e asociuar tĂ« saj? Ajo qĂ« mĂ«suam nga Java e parĂ« Europiane e ParasĂ« nĂ« 2015 ishte prania e njĂ« fuqie tĂ« madhe tĂ« pĂ«rbashkĂ«t, pĂ«r tĂ« grumbulluar tĂ« gjithĂ« veprimtaritĂ« e anĂ«tarĂ«ve tanĂ«, pĂ«r tĂ« punuar dhe shkĂ«mbyer praktikat mĂ« tĂ« mira. Java e parĂ« Europiane e ParasĂ« na dha tĂ« gjithĂ«ve energji tĂ« jashtĂ«zakonshme nĂ« EuropĂ«, madje dhe pĂ«rtej saj. Sigurisht, pĂ«r 2016-Ă«n jemi mĂ« shumĂ« ambicioz, kĂ«shtu qĂ« nĂ« takimin tonĂ« me anĂ«tarĂ«t e asociuar nĂ« Bruksel, nĂ« dhjetor, diskutuam rreth atij qĂ« ne e quajmĂ« "program ndĂ«rkufitar" pĂ«r anĂ«tarĂ«t e asociuar, ku kĂ«ta tĂ« fundit kanĂ« mundĂ«si tĂ« prekin dhe shfrytĂ«zojnĂ« kĂ«tĂ« energji dhe fuqi tĂ« pĂ«rbashkĂ«t, jo vetĂ«m tĂ« anĂ«tarĂ«ve tĂ« EBF-sĂ«, por edhe atĂ« tĂ« anĂ«tarĂ«ve tĂ« asociuar. Ne shpresojmĂ« qĂ« tâiu vijĂ« juve nĂ« ndihmĂ« jo vetĂ«m juve, por qĂ« Java Europiane e ParasĂ« tĂ« arrijĂ« deri nĂ« vendin tuaj, te qeveria juaj dhe te qytetarĂ«t tuaj. BANKIERI: ĂfarĂ« mund tĂ« bĂ«jĂ« ShqipĂ«ria gjatĂ« JavĂ«s Europiane tĂ« ParasĂ«? Kemi vetĂ«m njĂ« JavĂ« Europiane tĂ« ParasĂ«. MĂ« lejoni ta pĂ«rsĂ«ris edhe njĂ« herĂ« se jeni mĂ« se tĂ« ftuar pĂ«r tĂ« marrĂ« pjesĂ« nĂ« tĂ«. Ne mund tâiu ndihmojmĂ« me materiale, si me çdo gjĂ« tjetĂ«r, qĂ« mund tĂ« keni nevojĂ«. ShpresojmĂ« qĂ« ju tĂ« mund ta filloni procesin. Siç thashĂ«, nuk duhet tĂ« filloni me gjĂ«ra tĂ« mĂ«dha. Zakonisht fillohet me njĂ« bĂ«rthamĂ« gjĂ«rash. Ndoshta mund tĂ« mbani disa leksione rreth edukimit financiar nĂ« njĂ« numĂ«r tĂ« vogĂ«l shkollash, ose ndonjĂ« prezantim nĂ« MinistrinĂ« e Financave apo MinistrinĂ« e Arsimit. PĂ«rndryshe, mund tĂ« organizoni njĂ« seminar nĂ« shoqatĂ«n tuaj. Kjo bĂ«rthamĂ« e vogĂ«l lind aty ku fillon dhe frymĂ«zimi. Kjo Ă«shtĂ« baza nga e cila nis zhvillimi i mĂ«tejshĂ«m i saj. PĂ«r ne Ă«shtĂ« njĂ« nder dhe kĂ«naqĂ«si e madhe tĂ« ftojmĂ« ShqipĂ«rinĂ« tĂ« marrĂ« pjesĂ« aktivisht nĂ« JavĂ«n Europiane tĂ« ParasĂ«, pĂ«r vitin 2016!
Forumi i Ekspertëve
EUROBOND-i i qeverisĂ« shqiptare: NjĂ« riemetim i suksesshĂ«m Qeveria emetoi me sukses Eurobond-in e ri, duke rritur vlerĂ«n nominale dhe duke ulur ndjeshĂ«m kostot, krahasuar e Eurobond-in qĂ« u maturua. Ky ankand konsiderohet i suksesshĂ«m edhe pĂ«r faktin qĂ« libri i urdhrave arriti shifrĂ«n prej 750 milionĂ« euro, nga tĂ« cilat u pranuan 450 milionĂ« e me njĂ« normĂ« kuponi prej 5.75%, ndĂ«rkohĂ« qĂ« çmimi ïŹllestar i pritshĂ«m (IPT) ishte 6%.
nga Znj. Suela TOTOKOĂI Drejtore e Departamentit tĂ« FinancĂ«s dhe Tregut tĂ« Kapitaleve BANKA INTESA SANPAOLO ALBANIA
Q
everia shqiptare përmbylli me sukses në nëntor të 2015-ës emetimin e Eurobond-it, duke siguruar jo vetëm shumën për shlyerjen e atij ekzistues, por dhe grumbullimin e fondeve të reja. Nëse marrim në konsideratë peshën e Eurobondit të qeverisë shqiptare, përkatësisht rreth 3% e PBB-së në vitin 2014, riemetimi i tij së fundi pritej të ndikonte ndjeshëm portofolin e borxhit dhe strategjinë e qeverisë për menaxhimin e tij. Si rezultat, Ministria e Financave nisi punën që në fillim të vitit 2015, duke kontaktuar dhe diskutuar me ndërmjetës financiarë ndërkombëtarë të ndryshëm, prej të cilëve më pas u përzgjodhën dy: Deutsche Bank dhe JP Morgan Chase, të cilët do të udhëhiqnin procesin e emetimit të Eurobondit të ri. Në këtë mënyrë qeveria synonte të përfitonte në përgjithësi nga kushtet
e favorshme në tregjet financiare ndërkombëtare, gjatë gjysmës së parë të vitit 2015, e në veçanti nga normat e ulëta të interesit, që ofroheshin për letrat me vlerë në euro dhe dollarë amerikanë dhe të reduktonte trysninë e investuesve, duke emetuar Eurobond-in e ri para datës së tij të maturimit. Përveç emetimit të Eurobondit në tregjet financiare europiane, qeveria vlerësoi edhe mundësinë e hyrjes në tregjet financiare amerikane, meqënëse investuesit amerikanë ishin më të gatshëm të ndërmerrnin rrezik më të lartë, ndërkohë që zhvillimet më të fundit në eurozonë i kishin bërë investuesit europianë më konservatorë e të kujdesshëm. Nga ana tjetër, trysnia ndaj qeverisë u lehtësua ndjeshëm nga marrja e një huaje të re nga Deutsche Bank prej 250 milionë euro, me kohëzgjatje 10 vjet dhe marzh interesi 1.3% mbi normën referencë, me një garanci 200 milionë euro të Bankës Botërore. Kjo hua afatgjatë, me kushte shumë të favorshme, e ndihmoi qeverinë që të vlerësonte kushtet aktuale të tregut dhe shërbeu si tregues krahasues për riemetimin e Eurobond-it, edhe pse si rreziku dhe afati i maturimit të këtyre dy
instrumenteve ishin të ndryshëm. Në qershor, pavarësisht angazhimeve dhe faktit që roadshow ishte duke nisur, ndryshimet në tregjet financiare europiane, si rrjedhojë e rishfaqjes së krizës në Greqi, e detyruan qeverinë shqiptare ta shtynte emetimin e
Trysnia ndaj qeverisë u lehtësua ndjeshëm nga marrja e një huaje të re nga Deutsche Bank prej 250 milionë euro, me kohëzgjatje 10 vjet dhe marzh interesi 1.3% mbi normën referencë, me një garanci 200 milionë euro të Bankës Botërore. Kjo e ndihmoi qeverinë që të vlerësonte kushtet aktuale të tregut dhe shërbeu si tregues krahasues për riemetimin e Eurobond-it, edhe pse si rreziku dhe afati i maturimit të këtyre dy instrumenteve ishin të ndryshëm.
www.aab.al
Bankieri
21
22
Bankieri
www.aab.al
Eurobond-it të ri. Gjithsesi, kjo nuk i solli asnjë problem qeverisë, sepse maturimi i Eurobond-it ekzistues ishte në nëntor 2015 dhe qeveria nuk kishte asnjë nevojë urgjente për likuiditet, falë huas së re nga Deutsche Bank dhe huamarrjes së brendshme. Afrimi i datës së maturimit e riktheu vëmendjen e investuesve te emetimi i Eurobond-it të ri, në një kohë kur investuesit ishin të vetëdijshëm se qeveria kishte likuiditet të mjaftueshëm, për të shlyer Eurobond-in ekzistues, pa pasur nevojë ta riemetonte atë. Si rezultat, qeveria ishte në kushte shumë komode, duke synuar emetimin e Eurobond-it me kushte tregu sa më të favorshme. Kjo ishte ajo çka ndodhi më 5 nëntor 2015, një ditë pas shlyerjes së plotë të Eurobond-it ekzistues, sipas kushteve të përcaktuara. Qeveria emetoi me sukses Eurobondin e ri, duke rritur vlerën nominale dhe duke ulur ndjeshëm kostot, krahasuar e Eurobond-in që u maturua. Ky ankand konsiderohet i suksesshëm edhe për faktin që libri i urdhrave arriti shifrën prej 750 milionë euro, nga të cilat u pranuan 450 milionë e me një normë kuponi prej 5.75%, ndërkohë që çmimi fillestar i pritshëm (IPT) ishte 6%. Për të vlerësuar nëse norma e kuponit 5.75% ishte më e mira që mund të ofronte tregu për një letër me vlerë të tillë, duhet të bëjmë një krahasim të marzhit të emetimit prej 592.4 pikë përqindjeje kundrejt normës referencë, për Eurobond-in e ri shqiptar, me marzhin 471.02 pikë përqindjeje kundrejt normës referencë të Eurobondit më të fundit të qeverisë së Malit të Zi, me maturim në vitin 2019. Nëse marrim në konsideratë edhe vlerësimin më të mirë të Malit të Zi (B+) dhe jetëgjatësinë e mbetur më të shkurtër të këtij instrumenti (4 vjet), gjykohet se Eurobond-i shqiptar ka marrë një çmim të drejtë tregu, pavarësisht faktit që u emetua gjatë një periudhe me luhatje të konsiderueshme në tregjet europiane, për vende si Shqipëria. Kjo u konfirmua edhe më tej, kur qeveria e Republikës së Maqedonisë emetoi një Eurobond 5 vjeçar në 1 dhjetor 2015 me normë
kuponi 4.875% dhe vlerĂ« nominale 270 milionĂ« euro. Po tĂ« kemi parasysh vlerĂ«simin mĂ« tĂ« lartĂ« qĂ« S&P i ka bĂ«rĂ« MaqedonisĂ« (BB-) kundrejt ShqipĂ«risĂ« (B), si dhe shumĂ«n mĂ« tĂ« vogĂ«l nĂ« emetim, besohet se qeverisĂ« shqiptare i janĂ« ofruar kushtet mĂ« tĂ« favorshme qĂ« tregjet ndĂ«rkombĂ«tare mund tâi ofronin nĂ« vendeve me vlerĂ«sim tĂ« ulĂ«t si ShqipĂ«ria. NjĂ« tjetĂ«r faktor qĂ« ka pasur ndikim nĂ« kĂ«to kushte ka qenĂ« dhe fakti qĂ« ShqipĂ«ria Ă«shtĂ« klasifikuar pĂ«r perspektivĂ«n nga agjencitĂ« e vlerĂ«simit si âE qĂ«ndrueshmeâ (Moodyâs) ose âPozitiveâ (S&P), pjesĂ«risht edhe falĂ«
FalĂ« ndryshimeve mĂ« tĂ« fundit tĂ« rregullores sĂ« BankĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ« âMbi ekspozimet e mĂ«dhaâ, ku u ul pĂ«rqindja e peshimit tĂ« aktiveve pĂ«r letrat me vlerĂ« tĂ« qeverisĂ« shqiptare tĂ« emetuara nĂ« monedhĂ« tĂ« huaj, nga 100% nĂ« 50%, bankat vendase mundeshin tani tĂ« dyïŹshonin portofolin e tyre ïŹllestar nĂ« monedhĂ« tĂ« huaj, pĂ«r mĂ« tepĂ«r qĂ«, ky instrument konsiderohet si shumĂ« ïŹtimprurĂ«s pĂ«r bankat shqiptare, pasi paguan njĂ« kupon 5.75%, nĂ« njĂ« kohĂ« kur normat e tregut tĂ« parasĂ« janĂ« negative dhe normat e kthimit tĂ« obligacioneve janĂ« nĂ« pikĂ«n e tyre mĂ« tĂ« ulĂ«t historike.
reformave tĂ« ndĂ«rmarra gjatĂ« viteve tĂ« fundit dhe marrĂ«veshjeve me FMN-nĂ« dhe BB-nĂ«. Bankat shqiptare kanĂ« pasur nĂ« portofolet e tyre Eurobond-in qĂ« maturohej nĂ« nĂ«ntor tĂ« 2015-Ă«s dhe ishin tĂ« interesuara tâi rinovonin kĂ«to investime. MeqĂ«nĂ«se ky instrument paguan njĂ« kupon 5.75% pĂ«r euron, nĂ« njĂ« kohĂ« kur normat e tregut tĂ« parasĂ« janĂ« negative dhe normat e kthimit tĂ« obligacioneve janĂ« nĂ« pikĂ«n e tyre mĂ« tĂ« ulĂ«t historike, ky instrument konsiderohet si shumĂ« fitimprurĂ«s pĂ«r bankat shqiptare. PĂ«r mĂ« tepĂ«r, falĂ« ndryshimeve mĂ« tĂ« fundit tĂ« rregullores sĂ« BankĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ« âMbi ekspozimet e mĂ«dhaâ, ku u ul pĂ«rqindja e peshimit tĂ« aktiveve pĂ«r letrat me vlerĂ« tĂ« qeverisĂ« shqiptare tĂ« emetuara nĂ« monedhĂ« tĂ« huaj, nga 100% nĂ« 50%, bankat vendase mundeshin tani tĂ« dyfishonin portofolin e tyre fillestar nĂ« monedhĂ« tĂ« huaj. Bankat shqiptare janĂ« shumĂ« tĂ« ekspozuara nĂ« letrat me vlerĂ« tĂ« qeverisĂ« shqiptare nĂ« monedhĂ« vendase e ky ekspozim nuk Ă«shtĂ« subjekt i kufizimeve nga rregulloret e BankĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ« dhe konsiderohet si investime pa rrezik. NdĂ«rkohĂ«, siç u pĂ«rmend edhe mĂ« lart, letrat me vlerĂ« tĂ« qeverisĂ« shqiptare tĂ« emetuara nĂ« monedhĂ« tĂ« huaj kanĂ« njĂ« pĂ«rqindje peshimi me rrezik prej 50%, duke u vlerĂ«suar mĂ« tĂ« rrezikshme se letrat me vlerĂ« nĂ« Lek. PavarĂ«sisht gjithĂ« kĂ«saj, pĂ«r aq kohĂ« sa ky ekspozim do tĂ« monitorohet me kujdes, nuk besohet se ai pĂ«rbĂ«n ndonjĂ« rrezik tĂ« lartĂ« pĂ«r bankat qĂ« operojnĂ« nĂ« ShqipĂ«ri.
www.aab.al
Bankieri
23
Forumi i Ekspertëve
TĂ« dhĂ«nat masive (Big Data) dhe sistemi bankar shqiptar NjĂ« tjetĂ«r sïŹdĂ« pĂ«r bankat nĂ« ShqipĂ«ri Ă«shtĂ« pĂ«rballja me strukturat e papĂ«rshtatshme organizative qĂ« merren me tĂ« dhĂ«nat masive. Evidentohet njĂ« mungesĂ« e pĂ«rpjekjeve tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta pĂ«r tĂ« agreguar analizat pĂ«rgjatĂ« gjithĂ« sistemit bankar dhe pĂ«r ta ngritur nĂ« njĂ« nivel mĂ« lart, vendim-marrjen e bazuar nĂ« dije.
nga Z. Alban BURAZERI Drejtor i Njësisë së Operacioneve dhe Teknologjisë së Informacionit ALPHA BANK ALBANIA
T
ermi âTĂ« dhĂ«na masive" (BIG DATA) Ă«shtĂ« relativisht i ri dhe si pĂ«r çdo term tĂ« ri, mund tĂ« jepen pĂ«rkufizime tĂ« ndryshme. NĂ« burimet e hapura, tĂ« dhĂ«nat masive pĂ«rkufizohen si grupime tĂ« dhĂ«nash shumĂ« tĂ« mĂ«dha ose komplekse, tĂ« strukturuara ose jo dhe aplikacionet tradicionale tĂ« pĂ«rpunimit tĂ« tĂ« dhĂ«nave konsiderohen si tĂ« pamjaftueshme pĂ«r pĂ«rpunimin e tyre. Koncepti mori shtysĂ« nĂ« fillim tĂ« viteve 2000, kur analistĂ«t kryesorĂ« tĂ« industrisĂ« sĂ« teknologjisĂ« sĂ« informaciont (TI), artikuluan pĂ«rkufizimin e tĂ« dhĂ«nave masive si tri V-tĂ« (Volume/Velocity/Variety): VĂ«llimi - Organizatat mbledhin tĂ« dhĂ«na nga burime tĂ« ndryshme, pĂ«rfshirĂ« kĂ«tu dhe transaksionet e bizneseve, mediat sociale dhe informacione tĂ« marra qĂ« nga sensorĂ«t e deri te robotĂ«t e mble-
24
Bankieri
www.aab.al
dhjes së të dhënave. Shpejtësia - Transmetimi i të dhënave me një shpejtësi shumë të madhe e që trajtohen në kohën e duhur. Larmia - Të dhënat vijnë në të gjitha llojet e formateve, nga të dhënat e strukturuara numerike në bazat tradicionale të të dhënave, deri te dokumentet e pastrukturuar në fomë teksti, mail-i, video, audio, të dhëna specifike për aksionet dhe transaksionesh financiare. Në ditët e sotme, është më se e zakonshme që të merren parasysh edhe dy dimensione të tjera, lidhur me të dhënat masive: Ndryshueshmëria - Përveç rritjes së shpejtësisë dhe larmisë së të dhënave, rrjedhat e të dhënave mund të mos jetë fare në përputhje me pikun periodik të përdorimit të tyre. Kompleksiteti - Të dhënat e sotme vijnë nga burime të shumta, të cilat e bëjnë të vështirë lidhjen, ballafaqimin, pastrimin dhe transformimin e të dhënave, përgjatë gjithë sistemeve. Burimet për të dhënat masive në përgjithësi përfshihen në një nga tre kategoritë e mëposhtme: Rrjedhje të dhënash - Përfshin të dhënat që mbërrijnë në sistemet e TI-së e
nga pajisje të lidhura në rrjete. Ato mund të analizohen sapo mbërrijnë dhe mbi to mund të merren vendime se cilat prej tyre duhen mbajtur ose kërkojnë analiza të mëtejshme. Të dhënat nga mediat sociale - Përbëjnë një grup informacioni gjithnjë e më tërheqës, veçanërisht për funksionet e marketingut, shitjeve dhe ato mbështetëse. Shpesh këto të dhëna janë jo të strukturuara ose gjysmë të strukturuara, kështu që përdorim i dhe analizimi i tyre paraqet një sfidë të veçantë. Të dhëna nga burime publikisht të disponueshme - Një sasi tejet e madhe e të dhënave janë të disponueshme përmes burimeve të hapura të të dhënave, si p.sh.: Portali i të Dhënave të Hapura të Bashkimit Europian. Pas identifikimit të të gjithë burimeve të mundshme për të dhënat, duhet të kihen parasysh vendimet e nevojshme që duhen marrë, pasi fillohet shfrytëzimi i të dhënave, të cilat përfshijnë: Si të ruhen dhe menaxhohen të dhënat - Nëse ruajta e të dhënave ishte problem vite më parë, tashmë ekzistojnë alternativa me kosto të ulët për ruajtjen e të dhënave, nëse kjo është strategjia më e
mirĂ« pĂ«r biznesin nĂ« fjalĂ«. Sa prej tĂ« dhĂ«nave duhen analizuar - Disa organizata nuk pĂ«rjashtojnĂ« asnjĂ« tĂ« dhĂ«nĂ« prej analizave tĂ« tyre, tĂ« tilla si: rrjetet kompjuterike (grid computing), ose analizat e tĂ« dhĂ«nave tĂ« procesuara dhe menaxhuara nĂ« memorie (in-memory analytics). NjĂ« tjetĂ«r mĂ«nyrĂ« Ă«shtĂ« pĂ«rcaktimi paraprak i tĂ« dhĂ«nave tĂ« vlefshme, pĂ«rpara analizim tĂ« mĂ«tejshĂ«m tĂ« tyre. Si tĂ« pĂ«rdoren gjĂ«rat e reja qĂ« zbulohen - Sa mĂ« shumĂ« njohuri fitohen, aq mĂ« i madh Ă«shtĂ« besimi nĂ« marrjen e vendimeve tĂ« biznesit. Ekzistenca e njĂ« strategjie funksionale nĂ« praktikĂ« Ă«shtĂ« diçka e mençur, nĂ« momentin qĂ« disponohet njĂ« sasi e madhe informacioni. Hapi pĂ«rfundimtar i shfrytĂ«zimit tĂ« tĂ« dhĂ«nave masive pĂ«r qĂ«llime biznesi Ă«shtĂ« kĂ«rkimi i teknologjive qĂ« ndihmojnĂ« nĂ« gjenerimin e kĂ«tyre tĂ« dhĂ«nave masive, apo nĂ« analizimin e tyre. KĂ«tu duhen marrĂ« parasysh: (i) Kapacitete tĂ« ruajtjes sĂ« tyre nĂ« vĂ«llime tĂ« mĂ«dha dhe me kosto tĂ« ulĂ«t; (ii) ProcesorĂ« mĂ« tĂ« shpejtĂ«, (iii) Burime tĂ« hapura tĂ« dhĂ«nash dhe platforma tĂ« mĂ«dha tĂ« tĂ« dhĂ«nave; (iv) PĂ«rpunime paralele, clustering, MPP, virtualizim, mjedise me rrjetesh tĂ« mĂ«dha kompjuterike (grid computing environment), lidhje nĂ« rrjet me shpejtĂ«si dhe transferueshmĂ«ri tĂ« lartĂ«; dhe (v) PĂ«rdorimi i teknologjisĂ« âCloudâ dhe pĂ«rshtatje tĂ« burimeve tĂ« tjera fleksibĂ«l. TĂ« dhĂ«nat masive ndikojnĂ« nĂ« organizatat qĂ« operojnĂ« praktikisht nĂ« çdo industri, pĂ«rfshirĂ« kĂ«tu: bankingun, edukimin, administratĂ«n shtetĂ«rore, shĂ«ndetĂ«sinĂ«, prodhimin, shitjet me pakicĂ«, etj. TĂ« pĂ«rballur me sasi tĂ« jashtĂ«zakonshme rrjedhash tĂ« dhĂ«nash nga burime tĂ« panumĂ«rta, bankat duhet tĂ« gjejnĂ« mĂ«nyra tĂ« reja, pĂ«r tĂ« menaxhuar tĂ« dhĂ«nat masive. ĂshtĂ« e rĂ«ndĂ«sishme tĂ« kuptohen klientĂ«t dhe tĂ« rritet kĂ«naqĂ«sia e tyre, po Ă«shtĂ« po aq e rĂ«ndĂ«sishĂ«me edhe minimizimi i rrezikut dhe mashtrimeve, duke siguruar njĂ«kohĂ«sisht dhe pĂ«rputhshmĂ«rinĂ« ligjore. RĂ«ndĂ«sia e tĂ« dhĂ«nave masive nuk qĂ«ndron nĂ« faktin se sa shumĂ« tĂ« dhĂ«na disponohen, por se çfarĂ« bĂ«het me to. TĂ« dhĂ«nat
mund të merren nga cilido burim dhe të analizohen me qëllim gjetjen e përgjigjeve që mundësojnë: 1) reduktim të kostove, 2) reduktimin e kohës, 3) zhvillimin e produkteve të reja dhe dhënien e ofertave optimale, si dhe 4) një vendim-marrje të zgjuar. Studimet tregojnë se, institucionet financiare besojnë se analizimi i të dhënave masive ofron një avantazh konkurrues, e për më tepër, nismat e suksesshme për të dhënat masive do të përcaktojë dhe fituesit e së ardhmes. Ende pak banka kanë eksperiencë të prekshme me përdorimin në praktikë të të dhënave masive, ndërkohë që shumica e bankave janë ende të fokusuara në projekte pilot dhe eksperimente. Pse bankat nuk janë në gjendje të shfrytëzojnë të dhënat masive? Studimet tregojnë se organizimi i tyre i fragmentuar është pengesë për sukses me të dhënat masive. Mungesa e talenteve analizues, kostoja e lartë e menaxhimit të të dhënave, si dhe mungesa e fokusit strategjik mbi të dhënat masive janë të tjera pengesa. Së fundi, shqetësimet rreth privatësisë, janë gjithashtu një problematikë e rëndësishme. Por si mund të krijojnë bankat një vlerë më të madhe nga të dhënat masive? Në këtë drejtim ekzistojnë dy fusha të gjera: 1. Analizimi i klientëve, që përfshin procesin e çmuarjes, analizat marketing, të shitjeve dhe të kanaleve të shpërndarjes. 2. Menaxhimi i rrezikut, që ka të bëjë me raportimin financiar dhe analizën e mashtrimeve. Analizimi i të dhënave të klientëve është një fushë me prioritet relativisht të ulët për bankat. Shumë banka nuk përqendrojnë energji të konsiderueshme në përdorimin e analizave, për të zgjeruar përvojën pozitive të klientit. Vrojtimet tregojnë se, menaxhimi i rrezikut ka qenë një fushë me prioritet të lartë për shumicën e bankave, kryesisht si rrjedhojë e përputhshmërisë me kërkesat ligjore, ndërkohë që analizimi i klientëve është lënë thuajse fare pas dore. Bankat mund të maksimizojnë vlerën e të dhënave të klientëve të tyre, duke përdorur përparësitë që krijon analizimi i të dhënave masive përgjatë tri fushave kryesore të ruajtjes së klientelës, rritjes
së pjesës së tregut dhe shpenzimeve të tyre kundrejt produkteve të bankës, nëpërmjet: (1) Tërheqjes së klientëve, me anë të përmirësimit të vlerësimit të rrezikut të besueshmërisë dhe maksimizimit të potencialit të interesit të klientëve të mundshëm; (2 ) Ruajtjes së klientëve, duke kufizuar largimin dhe përmirësuar kënaqësinë e tyre; (3) Rritjes së buxhetit të shpenzimeve të klientëve për produktet e bankës, duke rritur eficiencën e programeve marketing dhe rritjes së shitjeve nëpërmjet analizave parashikuese. Nismat për përdorimin e të dhënave masive zakonisht kërkojnë dhe konsumojnë shumë kohë dhe burime. Me qëllim zbatimin e lehtë të tyre, bankat duhet të ndjekin një qasje me tre hapa, që fillon me vlerësimin e kapaciteteve analizuese ekzistuese, që ndiqet nga lançimi i projekteve pilot, të cilët zgjerohen më tej në programe në shkallë të gjerë, përgjatë gjithë organizatës. Alpha Bank Albania po përdor të dhënat masive në dy fusha kryesore: Menaxhimin e Marrrëdhënieve me Klientët (CRM) dhe zbulimin e mashtrimeve. Projekti CRM është pilotuar me sukses dhe po jetësohet në shkallë të gjerë. Projekti zbulimit të mashtrimeve, që mund të shihet edhe si një analizë e shkeljeve ligjore në përgjithësi, është në një fazë më të përparuar dhe aktualisht po zgjerohet dhe modifikohet. Kur bëhet fjalë për të dhëna masive në Shqipëri, vështirësia qëndron në mungesën e burimeve publikisht të disponueshme. Duhet përmendur dhe mungesa e një shkëmbimi periodik, zyrtar dhe të organizuar të informacionit midis pjesëmarrësve në industrinë bankare. Një tjetër sfidë për bankat në Shqipëri është përballja me strukturat e papërshtatshme organizative që merren me të dhënat masive. Analizimi i të dhënave si funksion zakonisht shihet edhe pjesë e MSI-së, edhe pjesë e menaxhimit të rrezikut, edhe si pjesë e biznesit. Evidentohet një mungesë e përpjekjeve të përbashkëta për të agreguar analizat përgjatë gjithë sistemit bankar dhe për ta ngritur në një nivel më lart, vendim-marrjen e bazuar në dije.
www.aab.al
Bankieri
25
Forumi i Ekspertëve
T
regu shqiptar i produkteve dhe pagesave elektronike (karta, ATM, etj.) filloi tĂ« funksionojĂ« rreth viteve 2002-2003 nga disa banka, nĂ«pĂ«rmjet kartave proprietare, tĂ« pĂ«rdorura brenda njĂ« rrjeti tĂ« vogĂ«l bankomatesh. Rritja e kĂ«tij tregu pĂ«soi njĂ« zhvillim rrĂ«njĂ«sor gjatĂ« dhjetĂ«vjecarit tĂ« fundit, sidomos gjatĂ« viteve 2005 â 2006. Institucionet shtetĂ«rore, pĂ«rfshirĂ« dhe BankĂ«n e ShqipĂ«risĂ«, kanĂ« vlerĂ«suar gjithnjĂ« kontributin e teknologjisĂ« dhe novacioneve nĂ« shĂ«rbimet financiare si mbĂ«shtetje pĂ«r arritjen e objektivave strategjike tĂ« tyre, pĂ«r pĂ«rfshirjen financiare tĂ« publikut dhe reduktimin e pĂ«rdorimit tĂ« parasĂ« fizike nĂ« ekonomi. KĂ«to objektiva i shĂ«rbejnĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« qenĂ«sishme, si transmetimit tĂ« politikĂ«s monetare, ashtu dhe ruajtjes sĂ« stabilitetit financiar. Eksperienca ndĂ«rkombĂ«tare ka treguar se pĂ«rdorimi i risive nĂ« sektorin bankar dhe sistemin financiar kontribuon nĂ« reduktimin e kostove sociale nĂ« ekonomi, pĂ«rafĂ«rsisht nga 1- 2% tĂ« PPB-se. Kjo shifĂ«r, nĂ« rastin e ShqipĂ«risĂ«, mund tĂ« jetĂ« edhe mĂ« e lartĂ«, pasi pĂ«rdorimi i parasĂ« fizike nĂ« ekonomi mbetet ende nĂ« nivele relativisht tĂ« larta. Krahasuar me vendet e rajonit rritja e pĂ«rdorimit tĂ« kartave shĂ«non njĂ« prirje tĂ« pranueshme, duke marrĂ« parasysh popullsinĂ« aktive nĂ« ShqipĂ«ri, qĂ« raportohet tĂ« jetĂ« rreth 1.1 milionĂ« banorĂ«, nĂ« njĂ« treg tĂ« brendshĂ«m me rreth 900,000 karta, tĂ« lĂ«shuara nĂ«pĂ«rmjet sistemit bankar, duke zĂ«nĂ« njĂ« peshĂ« specifike prej 82% karta tĂ« lĂ«shuara pĂ«r popullsi aktive. Nisur nga kjo, mund tĂ« thuhet qĂ« ekzistojnĂ« njĂ« sĂ«rĂ« segmentesh dhe mundĂ«sish, pĂ«r tâi dhĂ«nĂ« njĂ« shtysĂ« pozitive kĂ«tij biznesi. HapĂ«sirat pĂ«r pĂ«rmirĂ«sim dhe ngushtim tĂ« hendekut midis tregut shqiptar dhe tregjeve tĂ« vendeve tĂ« zhvilluara, por deri diku dhe atyre tĂ« vendeve tĂ« rajonit, janĂ« ende tĂ« mĂ«dha dhe pĂ«rbĂ«jnĂ« sfidĂ«n tonĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t pĂ«r tĂ« ardhmen. PĂ«r mĂ« tepĂ«r,
26
Bankieri
www.aab.al
Zj. Irida HUTA
Z. Dritan MOLLANJI
Drejtore për Zhvillimin e Biznesit dhe Shitjeve, PAY LINK
Drejtor i Teknologjisë PAY LINK
Sistemet e pagesave elektronike nĂ« ShqipĂ«ri Projekte dhe risi pĂ«r rritjen e eïŹkasitetit OperatorĂ«t e skemave lokale tĂ« pagesave elektronike kane si qĂ«llim dhe fokus mbeshtetjen e sistemit bankar dhe ïŹnanciar, lidhur me ofrimin e shĂ«rbimeve bashkĂ«kohore dhe novatore, me kosto tĂ« ulĂ«t dhe eïŹkasitet tĂ« lartĂ«. mbetet ende sfidĂ« pĂ«r sistemin bankar dhe qeverinĂ« minimizimi i qarkullimit tĂ« parasĂ« fizike nĂ« ekonomi, nĂ«pĂ«rmjet projekteve tĂ« veçanta tĂ« drejtuara si nga qeveria, apo pushteti vendor. PayLink dhe projektet pĂ«r pagesat elektronike ShoqĂ«ria PayLink, e angazhuar prej disa vitesh nĂ« sistemin shqiptar tĂ« pagesave elektronike, synon tĂ« ofrojĂ« disa zgjidhje
dhe lehtĂ«si pagesash nĂ« ShqipĂ«ri, nisur nga fakti qĂ« njĂ« pjesĂ« e mirĂ« e tyre kryhen jashtĂ« sistemit bankar. Ajo çka synohet nĂ«pĂ«rmjet kĂ«tyre zgjidhjeve Ă«shtĂ« qĂ« edhe ShqipĂ«ria tâi pĂ«rqaset vendeve tĂ« rajonit dhe mĂ« gjerĂ«, tĂ« cilĂ«t kanĂ« njĂ« zhvillim mĂ« pozitiv nĂ« kĂ«tĂ« drejtim, duke i kanalizuar kĂ«to projekte drejt sistemit bankar/financiar dhe synuar nĂ« grup klientĂ«sh potencial, prej me shumĂ« se 600,000 kartĂ«mbajtĂ«sish. Konkretisht,
PayLink ka marrĂ« nismĂ«n tĂ« propozojĂ« dhe tĂ« japĂ« njĂ« zgjidhje teknike dhe mbĂ«shtetje pĂ«r dy projekte, pjesĂ« e programit tĂ« qeverisĂ«, pĂ«r tâi shĂ«rbyer dhe pĂ«r tĂ« pĂ«rmbushur detyrimet ndaj qytetarĂ«ve, tĂ« tilla si: projekti i pensioneve, nĂ« kuadĂ«r tĂ« reformĂ«s sĂ« pensioneve dhe projekti i transporteve pĂ«r BashkinĂ« e TiranĂ«s. Projekti i Pensioneve Karta e pensioneve Ă«shtĂ« njĂ« produkt i ofruar nĂ« tregun shqiptar pĂ«r njĂ« segment tĂ« pĂ«rcaktuar: pensionistĂ«t e kualifikuar, sipas udhĂ«zimeve tĂ« Institutit tĂ« Sigurimeve ShoqĂ«rore. QĂ«llimi parĂ«sor Ă«shtĂ« tĂ« krijohen mundĂ«sitĂ« qĂ« reforma e pensioneve tĂ« marrĂ« trajtat dhe format e kĂ«rkuara, duke e kanalizuar kĂ«tĂ« proces nĂ«pĂ«rmjet sistemit bankar, duke edukuar tregun vendas, si dhe formalizuar procesin. Ky projekt do tĂ« ofrojĂ« mundĂ«sinĂ« e tĂ«rheqjes sĂ« pensioneve nĂ«pĂ«rmjet kartĂ«s bankare me funksion financiar. Ky proces do tĂ« udhĂ«hiqet nga ISSH-ja, nĂ« bashkĂ«punim me bankat tregtare, si aktorĂ«t kryesorĂ« tĂ« procesit, duke iu mundĂ«suar zgjidhje teknike dhe operacionale nga PayLink. Ky projekt siguron njĂ« sĂ«re pĂ«rfitimesh pĂ«r tĂ« gjithĂ« aktorĂ«t, si: PensionistĂ«t: Sigurimi i njĂ« shpĂ«rndarjeje tĂ« pensioneve nĂ« kushte optimale, pa rradhĂ« pritjeje, qasje nĂ« fondet e pensioneve nĂ« çdo kohĂ« (24/7/365) si dhe pĂ«rdorim tĂ« gjerĂ« pĂ«r pagesa, transport urban, pagesa faturash, zbritje çmimesh, apo pĂ«rfitime tĂ« ndryshme nga tregtarĂ«t nĂ« vend.
ISSH: Ofrimi i njĂ« shĂ«rbimi tĂ« dedikuar dhe bashkĂ«kohor pĂ«r qytetarĂ«t, reduktim i kostove operacionale dhe rritje e efikasitetit tĂ« shĂ«rbimit, duke pasur mundĂ«sinĂ« dhe komoditetin e njĂ« rakordimi tĂ« menjĂ«hershĂ«m apo online, me njĂ« kontroll tĂ« veprimeve dhe autentikim me siguri tĂ« lartĂ« tĂ« transaksioneve, pĂ«rmes sistemeve tĂ« teknologjisĂ« sĂ« pĂ«rparuar. Bankat: Do tĂ« kenĂ« mundĂ«sinĂ« e rritjes sĂ« pĂ«rfitueshmĂ«risĂ«, nĂ«pĂ«rmjet njĂ« produkti dhe segmenti tĂ« ri, si dhe mundĂ«si pĂ«r shitje tĂ« kryqezuara, pĂ«rdorim tĂ« produkteve dhe veprimeve me kosto tĂ« ulĂ«t, me njĂ« potencial klientele me mbi 500,000 klientĂ«. Projekti i Transportit Urban pĂ«r BashkinĂ« e TiranĂ«s Procesi aktual i transporteve Ă«shtĂ« tĂ«rĂ«sisht manual dhe jo i mirĂ«kontrolluar. Ajo çka PayLink do tĂ« synojĂ« tĂ« ofrojĂ« lidhet me njĂ« zgjidhje tĂ« automatizuar teknike, afatgjatĂ« e me kosto tĂ« ulĂ«t, efikasitet nĂ« shĂ«rbimet e ofruara dhe pĂ«rfitueshmeri, si pĂ«r lĂ«shuesit (bankat), ashtu edhe pĂ«r mbajtĂ«sit e tyre. Zgjidhja e ofruar synon tĂ« mundĂ«sojĂ« pĂ«rdorimin e kartave tĂ« transportit nĂ« infrastrukturĂ«n aktuale tĂ« bankave, si: POS-e dhe ATM, pĂ«r tâiu ofruar shĂ«rbim qytetarĂ«ve, nĂ« kuadĂ«r tĂ« pĂ«rdorimit tĂ« kĂ«saj karte nĂ« sistemin e trasportit. Duhet tĂ« theksohet se, nĂ« njĂ« pjesĂ« tĂ« madhe tĂ« vendeve europiane e mĂ« gjerĂ«, kĂ«to produkte kombinohen me shĂ«rbime tĂ« tjera, tĂ« ofruara nga bashkitĂ« perkatĂ«se, qĂ« japin mundĂ«sinĂ« e pĂ«rdorimit tĂ« gjerĂ«, kudo
ku bankat kanĂ« vendosur pajisje tĂ« pagesave me kartĂ«, duke u quajtur edhe si karta e qytetit, sidomos e kombinuar me funksionalitetin âContactlessâ pĂ«r pagesa me vlera tĂ« vogla dhe tĂ« menjĂ«hershme/ tĂ« shpejta. NĂ« pĂ«rfundim, vlen tĂ« theksohet se, ShqipĂ«ria, sikundĂ«r dhe vendet e tjera tĂ« rajonit e me gjerĂ«, ka njĂ« potencial tĂ« madh zhvillimi nĂ« drejtim tĂ« kanalizimit tĂ« tregut drejt pagesave elektronike nĂ« tĂ« gjitha fushat, me pĂ«rfitime tĂ« ndĂ«rsjella pĂ«r tĂ« gjithĂ« pjesĂ«marrĂ«sit dhe grupet e interesit, tĂ« lidhur me kĂ«to skema. TashmĂ« ka ardhur koha qĂ« automatizimi dhe formalizimi i proceseve, lidhur me fushĂ«n e shĂ«rbimeve konsumatore, tĂ« marrĂ« jetĂ« edhe nĂ« ShqipĂ«ri. ShoqĂ«ria PayLink mbetet nĂ« dispozicion tĂ« sistemit financiar/bankar pĂ«r tĂ« mbĂ«shtetur çfarĂ«do nisme, apo propozim, nĂ« kĂ«tĂ« drejtim. PayLink nĂ« ShqipĂ«ri Qendra Shqiptare e Procesimit PayLink Ă«shtĂ« krijuar si shoqĂ«ri anonime nĂ« shtator tĂ« vitit 2012 dhe liçencuar nga Banka e ShqipĂ«risĂ« mĂ« 4 tetor 2013 si Operator KombĂ«tar pĂ«r Pagesat me KartĂ«, duke filluar veprimtarinĂ« nĂ« vitin 2014. Ky subjekt i ri nĂ« tregun shqiptar ka synim qĂ« tĂ« jetĂ«sojĂ«, zhvillojĂ« dhe mirĂ«mbajĂ« nĂ« platformĂ«n e ofruar, pagesat elektronike, duke krijuar njĂ« sistem tĂ« mirĂ«filltĂ« dhe tĂ« plotĂ« nĂ« ofrimin e produkteve dhe shĂ«rbimeve tĂ« tilla nĂ« tregun vendas. Kjo realizohet falĂ« mbĂ«shtetjes, teknologjisĂ« dhe sistemeve tĂ« pĂ«rparuara, mundĂ«suar nga njĂ« personel i kualifikuar.
www.aab.al
Bankieri
27
DEPOZITA 5 VJEĂARE
RITĂM, PASION, PĂRKUSHTIM! INVESTONI NĂ DEPOZITĂ 5 VJEĂARE ME INTERES DERI NĂ
28
Bankieri
www.aab.al
4.5% LEKĂ
KĂ«ndi i Ekonomistit
Mesazhet dhe efektet e vendimit tĂ« FED pĂ«r rritjen e normĂ«s sĂ« interesit EkspertĂ«t e politikave monetare dhe bankierĂ«t qendrorĂ« mendojnĂ« se nuk kemi tĂ« bĂ«jmĂ« me njĂ« vendim qĂ« mund tĂ« kuïŹzohet brenda SHBA-sĂ«, por pĂ«r njĂ« vendim qĂ« pritet tĂ« ketĂ« efekte ndĂ«rkombĂ«tare, duke shkaktuar turbulenca nĂ« shumĂ« vende tĂ« botĂ«s.
nga Prof. Dr. Adrian CIVICI President UNIVERSITETI EUROPIAN I TIRANĂS, UET
V
endimi i fundit unanim i datĂ«s 18 dhjetor 2015, i Komitetit tĂ« PolitikĂ«s Monetare tĂ« FED-it pĂ«r rritjen e normĂ«s bazĂ« tĂ« interesit pĂ«r dollarin amerikan me 25 pikĂ«, duke kaluar nga intervali 0 - 0.25% nĂ« njĂ« interval 0.25 - 0.50%, konfirmoi nĂ« mĂ«nyrĂ« simbolike se kriza financiare globale, e shpĂ«rthyer nĂ« vitin 2008, mund tĂ« konsiderohet si e tejkaluar. Ndryshe nga shumĂ« parashikime e dyshime, kjo rritje e normĂ«s bazĂ« tĂ« interesit pas njĂ« periudhe 10 vjeçare, e para rritje qĂ« prej vitit 2006, nuk provokoi asnjĂ« panik nĂ« bursat dhe tregjet e tjera financiare. NĂ« 2008-Ă«n filloi ajo qĂ« u cilĂ«sua si âeksperimenti i FED: politikĂ« monetare akomoduese me kosto minimale tĂ« dollarit afĂ«r zerosâ. Mjaft nga bankat e tjera qendrore nĂ« botĂ« bĂ«nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n gjĂ«. E gjithĂ« bota, thuajse nĂ« unanimitet, mendoi se kjo ishte pĂ«rgjigjia e duhur
ndaj krizĂ«s globale financiare. Ky cikĂ«l u ndĂ«rpre nĂ« 18 dhjetor nga vendimi i ri i FED-it pĂ«r ndryshimin e kahut tĂ« politikĂ«s monetare drejt rritjes. AnalistĂ«t dhe ekspertĂ«t e tregjeve financiare vlerĂ«sojnĂ« se mesazhet dhe âleksionetâ kryesore qĂ« mund tĂ« nxirren nga njĂ« vendim i tillĂ« mund tĂ« sintetizohen si mĂ« poshtĂ«: SĂ« pari, mĂ«nyrat e komunikimit tĂ« bankave qendrore pĂ«rbĂ«jnĂ« njĂ« instrument mjaft eficient, pĂ«r tĂ« kanalizuar pritshmĂ«ritĂ« dhe vendimmarrjen e investuesve tĂ« ndryshĂ«m. Pas braktisjes surprizĂ« nga ana e NBS-sĂ« (Banka KombĂ«tare Zvicerane), nĂ« janar 2015, tĂ« kursit dysheme tĂ« frangĂ«s zvicerane kundrejt euros, i fiksuar qĂ« nĂ« vitin 2011 nĂ« raportet 1 euro = 1.20 franga, nĂ« mĂ«nyrĂ« âqĂ« tĂ« shkĂ«putej nga solidarizimi me euro-n kundrejt frikĂ«s sĂ« njĂ« zhvlerĂ«simi tĂ« vazhdueshĂ«m tĂ« euro-s, qĂ« mund tĂ« ndikonte negativisht nĂ« qĂ«ndrueshmĂ«rinĂ« e frangĂ«s dhe raporteve tĂ« saj me dollarin amerikanâ; pas mundĂ«sisĂ« potenciale tĂ« pashfrytĂ«zuar tĂ« FED-it pĂ«r tĂ« rritur normĂ«n e interesit tĂ« dollarit, qĂ« nĂ« shtator 2015 dhe preferencĂ«s sĂ« saj pĂ«r ruajtjen e status quo - sĂ«, me gjykimin se:
âende ekonomia amerikane nuk ishte nĂ« nivelet e duhura tĂ« rritjes ekonomike dhe punĂ«simitâ; e sidomos pas paqartĂ«sive tĂ« tregjeve financiare pas qĂ«ndrimeve tĂ« fundit tĂ« BQE-sĂ« (Banka QĂ«ndrore Europiane) nĂ« kuadrin e politikĂ«s sĂ« saj tĂ« âlehtĂ«simit monetar, vendimet e bankave qendrore kryesore dolĂ«n nĂ« plan tĂ« parĂ«,
E parĂ« nĂ« njĂ« kĂ«ndvĂ«shtrim mĂ« tĂ« gjerĂ« edhe nĂ« raport me vendimet e fundit tĂ« bankave qendrore nĂ« Japoni, EuropĂ«, Angli, Rusi, KinĂ«, etj., vlerĂ«sohet se tĂ« gjithĂ« po binden se epoka e âparasĂ« sĂ« lirĂ«â po merr fund, ku ekonomitĂ« e reja rrezikohen nga destabilizimi, si pasojĂ« e rrezikut tĂ« largimit tĂ« investimeve dhe investuesve drejt dollarit dhe SHBA-sĂ«. pĂ«rsa i pĂ«rket ndikimit nĂ« orientimin e tregjeve financiare, kursit tĂ« kĂ«mbimit dhe bursave. Mungesa e panikut dhe tensioneve nĂ« kĂ«to tregje pas vendimit tĂ« FED-it dĂ«shmon se sa i rĂ«ndĂ«sishĂ«m
www.aab.al
Bankieri
29
Ă«shtĂ« besimi i investuesve dhe strategjive tĂ« tyre monetare e financiare te mesazhi dhe qĂ«ndrimet e bankave qendrore. SĂ« dyti, pĂ«rmbajtja dhe shpjegimi i qartĂ« e bindĂ«s i komunikimit nĂ« publik tĂ« vendimit tĂ« FED-it u shfaq si njĂ« element i rĂ«ndĂ«sishĂ«m garantues, nĂ« konfirmimin e faktit se procesi i normalizimit tĂ« normĂ«s bazĂ« tĂ« interesit do tĂ« jetĂ« gradual dhe progresiv. NĂ« thelbin e tij evidentohej konsensusi me dĂ«shirĂ«n dhe pritshmĂ«rinĂ« e tregjeve financiare dhe monetare, qĂ« deri nĂ« fund tĂ« vitit 2016 tĂ« ketĂ« dhe disa rritje tĂ« tjera tĂ« normĂ«s bazĂ« tĂ« interesit, pĂ«r ta çuar atĂ« nĂ« nivelet 1%. Realizimi nĂ« praktikĂ« i kĂ«tij skenari nĂ« mjediset bankare e financiare pĂ«rkthehet si mundĂ«si qĂ«, âkushtet e huadhĂ«nies tĂ« vazhdojnĂ« tĂ« mbeten akomodueseâ, gjĂ« qĂ« do krijojĂ« mundĂ«sinĂ« e evitimit tĂ« shpĂ«rthimit tĂ« flluskave spekulative, tĂ« cilat mund tĂ« jenĂ« formuar nĂ« disa prej segmenteve tĂ« tregjeve financiare, qĂ« prej lançimit tĂ« programit tĂ« lehtĂ«simit sasior nĂ« dhjetor 2008. Me kĂ«tĂ« lĂ«vizje FED dĂ«shiron tĂ« evitojĂ« luhatjet e çmimeve tĂ« obligacioneve tĂ« korporatave nĂ« sektorĂ«t energjetikĂ« e minerarĂ«, qĂ« janĂ« veçanĂ«risht mĂ« tĂ« ndjeshĂ«m ndaj lĂ«vizjeve tĂ« tilla. SĂ« treti, orientimi i ri i normĂ«s bazĂ« tĂ« interesit i dollarit amerikan pritet tĂ« shkaktojĂ« nĂ« muajt nĂ« vazhdim njĂ« seri axhustimesh nĂ« politikat monetare tĂ« mjaft vendeve tĂ« tjera, veçanĂ«risht nĂ« grupin e ekonomive tĂ« reja, si: Kina, Rusia, Brazili, India, Turqia, Meksika, etj. Mjaft nga bankat qendrore tĂ« kĂ«tyre vendeve kanĂ« deklaruar se, ânĂ« pĂ«rgjigje tĂ« vendimit tĂ« fundit tĂ« FED-it, ato janĂ« gati tĂ« pĂ«rgjigjen me tĂ« njĂ«jtĂ«n monedhĂ«â, pra duke filluar njĂ« spirale rritje tĂ« normĂ«s bazĂ« tĂ« interesit tĂ« monedhave tĂ« tyre, me qĂ«llim qĂ« tĂ« pengojnĂ« largimin e kapitaleve dhe zhvlerĂ«simin e monedhave kombĂ«tare, megjithĂ«se njĂ« pjesĂ« e kĂ«tyre vendeve janĂ« pĂ«rballĂ« dilemĂ«s nĂ«se duhet tĂ« ndjekin linjĂ«n e FED-it apo duhet tĂ« pranojnĂ« zhvlerĂ«simin e monedhave tĂ« tyre, nĂ« emĂ«r tĂ« stimulimit tĂ« veprimtarisĂ« ekonomike dhe eksporteve. MegjithĂ«se vendimi i FED-it nuk mund tĂ« barazohet me efektin e njĂ« paradigme tĂ« re monetare pĂ«r ekonominĂ« botĂ«rore,
30
Bankieri
www.aab.al
pĂ«rsĂ«ri ai dĂ«shmon se tashmĂ« ekonomia dhe financat botĂ«rore po futen nĂ« njĂ« cikĂ«l tĂ« ri ekonomik post-krizĂ«. Pyetjet qĂ« mbizotĂ«rojnĂ« nĂ« mjediset bankare pas kĂ«tij vendimi âtĂ« pritshĂ«m tĂ« FED-itâ janĂ«: pse tani ... cilat janĂ« synimet dhe objektivat kryesore tĂ« saj ... cilat janĂ« efektet e pritshme pĂ«r ekonomitĂ« dhe monedhat e tjera, qofshin kĂ«to vende tĂ« mĂ«dha, tĂ« zhvilluara, tĂ«
NjĂ« pĂ«rfundim i pĂ«rgjithshĂ«m, pĂ«r tĂ« cilin duket se ka njĂ« konsensus, Ă«shtĂ« fakti se âky veprim duhet kuptuar si njĂ« sinjal serioz se kriza globale ïŹnanciare e shpĂ«rthyer nĂ« 2008 duket se ka mbaruar, se rreziqet serioze qĂ« kĂ«rcĂ«nonin tregjet ïŹnanciare e monetare ndĂ«rkombĂ«tare janĂ« zvogĂ«luar ndjeshĂ«m, se fakti qĂ« FED-i nuk e mori kĂ«tĂ« vendim nĂ« muajin tetor, kur dukej mĂ« se i arsyeshĂ«m dhe pritej nga tĂ« gjithĂ«, tregon se edhe shqetĂ«simet qĂ« lidheshin me ekonominĂ« dhe monedhĂ«n kineze janĂ« tejkaluar.
vogla apo tĂ« varfĂ«r ... çfarĂ« reagimesh priten nga bankat qendrore kryesore, etj? Reagimi i parĂ« i pĂ«rgjithshĂ«m nĂ« mjediset bankare dhe financiare ndĂ«rkombĂ«tare ishte i tipit: â... mĂ« nĂ« fund vendosĂ«n pas kaq e kaq kohe qĂ« linin tĂ« kuptohej se do ta merrnin kĂ«tĂ« vendim, pas 10 vitesh ulje apo mbajtje konstante tĂ« normĂ«s bazĂ« tĂ« interesitâ. NĂ« shpjegimin e Komitetit tĂ« PolitikĂ«s Monetare pohohet se, ârritja e normĂ«s bazĂ« tĂ« interesit pasqyron besimin e FEDit nĂ« procesin e vazhdimit tĂ« forcimit tĂ« ekonomisĂ«. RrigjallĂ«rimi ekonomik ka bĂ«rĂ« progres tĂ« dukshĂ«m, megjithĂ«se nuk ka arritur ende nĂ« nivelet e duhura ... kĂ«rkohen pĂ«rmirĂ«sime thelbĂ«sore nĂ«
tregun e punĂ«s, ndĂ«rkohĂ« qĂ« inflacioni vazhdon tĂ« evoluojĂ« nĂ«n objektivat tona afatgjatĂ«. Por, me njĂ« ekonomi tĂ« qĂ«ndrueshme aktuale dhe prirje pozitive pĂ«r tĂ« ardhmen, Komiteti gjykoi qĂ« njĂ« rritje modeste e objektivit tĂ« Fed Funds Ă«shtĂ« e arsyeshme, duke mbajtur nĂ« konsideratĂ«, se edhe pas kĂ«saj rritje, politika monetare do vazhdojĂ« tĂ« jetĂ« akomodueseâ. FED nĂ«nvizon se ânuk duhet mbivlerĂ«suar domethĂ«nia e kĂ«saj rritje tĂ« parĂ« pas 10 vitesh tĂ« normĂ«s sĂ« interesitâ, ndĂ«rkohĂ« qĂ« shumĂ« ekspertĂ« e shoqĂ«rojnĂ« kĂ«tĂ« qĂ«ndrim tĂ« FED-it me pyetjen: âa Ă«shtĂ« kjo lĂ«vizje njĂ« mesazh pĂ«r tĂ« ardhmen e politikĂ«s monetare amerikane, pĂ«r tĂ« ardhmen e dollarit nĂ« teatrin ndĂ«rkombĂ«tar tĂ« luftĂ«s sĂ« monedhave dhe pĂ«rcaktimit tĂ« flukseve financiare globaleâ? Analizat dhe pĂ«rgjigjet janĂ« mjaft tĂ« moderuara. NjĂ« pĂ«rfundim i pĂ«rgjithshĂ«m, pĂ«r tĂ« cilin duket se ka njĂ« konsensus, Ă«shtĂ« fakti se âky veprim duhet kuptuar si njĂ« sinjal serioz se kriza globale financiare e shpĂ«rthyer nĂ« 2008 duket se ka mbaruar, se rreziqet serioze qĂ« kĂ«rcĂ«nonin tregjet financiare e monetare ndĂ«rkombĂ«tare janĂ« zvogĂ«luar ndjeshĂ«m, se fakti qĂ« FED-i nuk e mori kĂ«tĂ« vendim nĂ« muajin tetor, kur dukej mĂ« se i arsyeshĂ«m dhe pritej nga tĂ« gjithĂ«, tregon se edhe shqetĂ«simet qĂ« lidheshin me ekonominĂ« dhe monedhĂ«n kineze janĂ« tejkaluar. Tregjet duket se ishin tĂ« pĂ«rgatitura pĂ«r kĂ«tĂ« lĂ«vizje dhe reaguan pozitivisht dhe me qetĂ«si ndaj saj. MeqĂ«nĂ«se norma bazĂ« e interesit tĂ« dollarit ka njĂ« ndikim tĂ« drejtpĂ«rdrejt mbi normat e interesit tĂ« huave qĂ« japin bankat tregtare, efektet e para pritet tâi shfaqin bizneset dhe sipĂ«rmarjet, tĂ« cilat duke parashikuar njĂ« rritje tĂ« kostos sĂ« huas nĂ« muajt nĂ« vazhdim, pritet tĂ« rrisin dhe shumĂ«fishojnĂ« investimet e tyre. NdĂ«rkohĂ« qĂ« zj. Xhenet Jellen, Kryetarja e FED parashikon qĂ« rritja e normĂ«s bazĂ« tĂ« interesit pritet tĂ« shkojĂ« nĂ« 1.4% nĂ« 2016, 2.5% nĂ« 2017 dhe 3.5% nĂ« 2018, si efekt kryesor i kĂ«saj rritje pritet tĂ« jetĂ« edhe rritja e nivelit tĂ« punĂ«simit nĂ« SHBA, aq mĂ« tepĂ«r qĂ« nĂ« objektivat e FED-it, rritja ekonomike dhe punĂ«simi,
janĂ« po aq tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m sa edhe stabiliteti i çmimeve. A shĂ«non ky vendim âfundin e njĂ« politike monetare relaksuese e akomoduese nga ana e FED-it, tĂ« ndĂ«rmarrĂ« nĂ« kuadrin e nevojĂ«s pĂ«r mbĂ«shtetjen e ekonomisĂ« amerikane dhe stimulimin e kreditimit tĂ« saj, pas shpĂ«rthimit tĂ« krizĂ«s dhe recesionit tĂ« viteve 20082009â? EkspertĂ«t e politikave monetare dhe bankierĂ«t qendrorĂ« mendojnĂ« se nuk kemi tĂ« bĂ«jmĂ« me njĂ« vendim qĂ« mund tĂ« kufizohet brenda SHBA-sĂ«, por pĂ«r njĂ« vendim qĂ« pritet tĂ« ketĂ« efekte ndĂ«rkombĂ«tare, duke shkaktuar turbulenca nĂ« shumĂ« vende tĂ« botĂ«s. Duket se FED-i nuk e ka marrĂ« parasysh kĂ«tĂ« fakt kur, nĂ« emĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«simit tĂ« shĂ«ndetit ekonomik e financiar tĂ« SHBAsĂ«, mori vendimin pĂ«r rritjen e normĂ«s bazĂ« tĂ« interesit dhe shpalli prirjen e re rritĂ«se pĂ«r 3 vitet e ardhshme. E parĂ« nĂ« njĂ« kĂ«ndvĂ«shtrim mĂ« tĂ« gjerĂ« edhe nĂ« raport me vendimet e fundit tĂ« bankave qendrore nĂ« Japoni, EuropĂ«, Angli, Rusi, KinĂ«, etj., vlerĂ«sohet se tĂ« gjithĂ« po binden se epoka e âparasĂ« sĂ« lirĂ«â po merr fund, ku ekonomitĂ« e reja rrezikohen nga destabilizimi, si pasojĂ« e rrezikut tĂ« largimit tĂ« investimeve dhe investuesve drejt dollarit dhe SHBAsĂ«. NjĂ« skenari tĂ« ngjashĂ«m i tremben edhe njĂ« seri vendesh tĂ« varfra e nĂ« zhvillim, pĂ«rfshirĂ« kĂ«tu dhe ShqipĂ«rinĂ«, qĂ« janĂ« mjaft tĂ« varura nga IHD-tĂ« dhe financimet ndĂ«rkombĂ«tare, tĂ« cilat me fillimin e 2016-Ă«s rrezikojnĂ« tĂ«
orientohen me shpejtĂ«si drejt dollarit, duke shtrenjtuar ndjeshĂ«m si kostot e ardhshme tĂ« investimeve, ashtu dhe kostot e borxhit. Politika monetare amerikane e 10 viteve tĂ« fundit, me njĂ« normĂ« bazĂ« interesi thuajse zero, bĂ«ri qĂ« nĂ« emĂ«r tĂ« sigurimit tĂ« normave mĂ« tĂ« mĂ«dha tĂ« fitimit, shumĂ« fonde investimesh e kapitalesh tĂ« investoheshin nĂ« vende si: Turqia, Brazili, Afrika e Jugut, Meksika, Nigeria, Maroku, Egjipti, Gana, Indonezia, India, Rusia, Argjentina, Koreja e Jugut, Kili, Europa qĂ«ndrore e lindore, ish-republikat e Bashkimit Sovjetik, etj. Me ndryshimin e kahut tĂ« politikĂ«s monetare amerikane, tĂ« gjithĂ« kĂ«to vende rrezikojnĂ« tĂ« cilĂ«sohen si jo tĂ«rheqĂ«se dhe tĂ« pĂ«rballen me njĂ« eksod masiv kapitalesh, duke vĂ«nĂ« nĂ« rrezik rritjen ekonomike dhe zhvillimin ekonomiko - social tĂ« tyre, sidomos politikat pĂ«r reduktimin e varfĂ«risĂ«. Banka BotĂ«rore e ka dhĂ«nĂ« sĂ« fundmi alarmin pĂ«r kĂ«tĂ« rrezik duke i âkĂ«shilluar kĂ«to vende qĂ« tĂ« shtrĂ«ngojnĂ« rripin dhe tĂ« pĂ«rgatiten qĂ« tĂ« pĂ«rballen me turbulenca financiare e socialeâ. EkonomitĂ« e shumĂ« vendeve janĂ« tashmĂ« shumĂ« tĂ« varura ndaj pĂ«rqindjeve tĂ« interesit tĂ« huave nĂ« dollar dhe çmimeve tĂ« lĂ«ndĂ«ve tĂ« para, qĂ« fiksohen gjithashtu nĂ« dollarĂ«. NĂ«se vĂ«rtetohet skenari i eksodit tĂ« kapitaleve nga kĂ«to vende, pasojat do ishin tĂ« rĂ«nda: shtrenjtim dhe pakĂ«sim i huadhĂ«nies, vĂ«shtirĂ«si nĂ« menaxhimin e bilancit tĂ« pagesave, shtrĂ«ngesa fiskale tĂ«
pĂ«rhershme, klasifikime mĂ« tĂ« ulĂ«ta nga agjencitĂ« e klasifikimit tĂ« besueshmĂ«risĂ«, etj. NjĂ« efekt tjetĂ«r i pritshĂ«m i vendimit tĂ« FED-it Ă«shtĂ« rreziku qĂ« vjen si pasojĂ« e forcimit tĂ« dollarit amerikan nĂ« tregjet financiare dhe tregtinĂ« ndĂ«rkombĂ«tare. NatyrshĂ«m qĂ« forcimi i dollarit prek fuqinĂ« konkurruese tĂ« eksporteve amerikane, por mĂ« shumĂ« se kaq, ky forcim prek gjithĂ« bizneset dhe korporatat, kudo nĂ« botĂ«, tĂ« cilat kanĂ« bĂ«rĂ« kontrata disavjeçare nĂ« dollar, nĂ« momentin kur dollari ishte mĂ« i dobĂ«t, e pĂ«r pasojĂ« do jenĂ« tĂ« detyruara tĂ« shlyejnĂ« detyrimet e tyre duke blerĂ« dollarĂ« mĂ« tĂ« shtrenjtĂ«. E njĂ«jta gjĂ« vlen dhe pĂ«r vendet qĂ« kanĂ« marrĂ« borxhe nĂ« dollarĂ«, tĂ« cilat duhet tâi shlyejnĂ« me dollarĂ« mĂ« tĂ« shtrenjtĂ«, pĂ«rveç faktit qĂ« forcimi i dollarit do tĂ« rĂ«ndojĂ« edhe mĂ« shumĂ« peshĂ«n e borxhit nĂ« ekuilibrat makroekonomikĂ« tĂ« tyre. Ndikim pritet tĂ« ketĂ« dhe te individĂ«t, apo bizneset qĂ« kanĂ« marrĂ« hua nĂ« dollarĂ«, por qĂ« veprimtaritĂ« dhe tĂ« ardhurat e tyre i kanĂ« nĂ« monedhat vendase, ose nĂ« monedha tĂ« tjera ndĂ«rkombĂ«tare. PĂ«r kĂ«tĂ« kategori, shlyerja e kĂ«steve tĂ« huas nĂ« dollarĂ« do tĂ« thotĂ« shtrenjtim i menjĂ«hershĂ«m i huave tĂ« tyre. NĂ« tĂ« kundĂ«rt, bizneset qĂ« kanĂ« kontraktuar shitje dhe pagesa nĂ« dollarĂ« pĂ«r 3-4 vitet nĂ« vazhdim do tĂ« kenĂ« pĂ«rparĂ«si nga forcimi i dollarit, ashtu si dhe sipĂ«rmarrjet europiane, qĂ« eksportojnĂ« nĂ« SHBA, apo nĂ« zonat tregtare tĂ« dollarit.
www.aab.al
Bankieri
31
PĂ«rgjegjshmĂ«ria Sociale Alpha Bank Albania ïŹton çmimin e FilantropisĂ« 2015 nĂ« nivel kombĂ«tar MĂ« 4 dhjetor, banka mori çmimin e filantropisĂ« 2015 nĂ« nivel kombĂ«tar, pĂ«r ecurinĂ« e spikatur nĂ« pĂ«rqasjen e pĂ«rgjegjĂ«sisĂ« sociale tĂ« korporatĂ«s dhe veprimtaritĂ« e zhvilluara nĂ« kĂ«tĂ« kuadĂ«r. Z. Gent Sejko, Guvernator i BankĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ« i dorĂ«zoi çmimin pĂ«r kontribut nĂ« nivel kombĂ«tar z. Periklis Drougkas, Drejtor Ekzekutiv i Alpha Bank Albania, me motivacionin: âPĂ«r mbĂ«shtetjen e vazhdueshme nĂ« fushĂ«n e shĂ«ndetĂ«sisĂ«, edukimit, mjedisit, artit dhe kulturĂ«s e veçanĂ«risht pĂ«r kontributin nĂ« nismat kundĂ«r kancerit tĂ« gjirit, sigurimin e aparaturĂ«s pĂ«r diagnostikimin e problemeve tĂ« mundshme tĂ« foshnjave nĂ« maternitetin âMbretĂ«resha GeraldinĂ«âdhe rikonstruksionin e çerdhes âZĂ«rat e JetĂ«sâ nĂ« KamĂ«z.
SĂ« bashku festat janĂ« mĂ« tĂ« bukura NĂ« kĂ«tĂ« fundvit, Banka iu bashkua nismĂ«s sĂ« BashkisĂ« sĂ« TiranĂ«s pĂ«r tĂ« kthyer sheshin ââNĂ«nĂ« Terezaââ nĂ« njĂ« treg Krishtlindjesh, duke i dhĂ«nĂ« kĂ«shtu qytetit, njĂ« atmosferĂ« festive gjatĂ« gjithĂ« muajit dhjetor. Konkretisht, Banka mbĂ«shteti ndĂ«rtimin e pistĂ«s sĂ« patinazhit, qĂ« ishte dhe njĂ« nga risitĂ« e kĂ«tij organizimi. Forumi i SigurisĂ« Alpha Bank Albania mbĂ«shteti Forumin e parĂ« tĂ« SigurisĂ«, me temĂ«: âNjĂ« qasje e pĂ«rgjithshme mbi sigurinĂ«â. Forumi u fokusua nĂ« dy nivele sigurie: sigurinĂ« fizike, tĂ« lidhur me objektet, mallrat, pronĂ«n dhe personat, dhe sigurinĂ« e informacionit, lidhur me tĂ« dhĂ«nat e korporatave, rrjeteve, komunikimit dhe infrastrukturĂ«s informative. Fondacioni Down Syndrome Albania Banka mori pjesĂ« nĂ« ballon presidenciale, organizuar nĂ«n kujdesin e Presidentit tĂ« RepublikĂ«s, SH.T, Bujar Nishani dhe Zo-njĂ«s sĂ« ParĂ«, Odeta Nishani. TĂ« ardhurat nga kjo ballo shkuan nĂ« mbĂ«shtetje tĂ« fĂ«mijĂ«ve
me sindromĂ«n Down. Gjithashtu, Alpha Bank Albania uroi gjithĂ« kolegĂ«t, klientĂ«t dhe bashkĂ«punĂ«torĂ«t e saj nĂ«pĂ«rmjet njĂ« kartoline, tĂ« pikturuar nga piktorja Irma Nika. Ăerdhja ââZĂ«rat e JetĂ«sââ NĂ« 31 dhjetor, banka u shpĂ«rndau dhurata, fĂ«mijĂ«ve tĂ« çerdhes âZĂ«rat e JetĂ«sâ nĂ« KamĂ«z, tĂ« cilĂ«n banka e ka adoptuar nĂ« muajin shtator duke iu bashkuar nismĂ«s: âAdopto njĂ« çerdheâ.
promovuar artin dhe kulturĂ«n shqiptare jashtĂ« kufijĂ«ve tĂ« saj. Ceremonia e Diplomimit FASTIP BKT vazhdon tĂ« mbĂ«shtesĂ« programin FASTIP nĂ« bashkĂ«punim me Universitetin âAleksandĂ«r Moisiuâ DurrĂ«s. KĂ«tĂ« vit u diplomua brezi i pestĂ« i studentĂ«ve tĂ« FASTP, tĂ« cilĂ«t u punĂ«suan nĂ« BKT.
Shkolla 9-vjeçare Mustafa Qemal Ataturk BKT, nĂ« funksion tĂ« misionit tĂ« saj pĂ«r tĂ« mbĂ«shtetur arsimin, kontribuoi financiarisht nĂ« rikonstruksionin e shkollĂ«s 9- vjeçare âMustafa Qemal Ataturkâ, me qĂ«llim pĂ«rmirĂ«simin e kushteve mĂ«simore.
Supa e dashurisĂ« Stafi i BankĂ«s kontribuoi me paketa ushqimore, qĂ« u dorĂ«zuan pranĂ« kuzhinĂ«s sĂ« âSupa e dashurisĂ«â, e cila funksionon qĂ« prej 10 vitesh nĂ«n kujdesin e KishĂ«s Orthodhokse Autoqefale Shqiptare. Kjo qendĂ«r i shĂ«rben çdo ditĂ«, mĂ« shumĂ« se 150 njerĂ«zve nĂ« nevojĂ«.
Ambasada Shqiptare në Turqi Dita e Pavarësisë festohet çdo vit nga Ambasada Shqiptare në Turqi. BKT mbështeti festimet që u mbajtën me këtë rast.
Universiteti Ismail Qemali, Vlorë BKT mbështeti universitetin, duke financuar veprimtari të ndryshme akademike dhe kulturore. Banka më e mirë në Shqipëri për 2015 nga The Banker Banka Kombëtare Tregtare u përzgjodh sërish si "Banka më e mirë në Shqipëri për 2015 nga "The Banker", një nga revistat më prestigjoze financiare, një publikim i Financial Times, i cili përzgjedh çdo vit bankat më të mira në botë. Ky është viti i tretë që BKT vlerësohet me tre nga çmimet më të mëdha (The Banker, Euromoney dhe EMEA Finance) në industrinë bankare.
Konsullata e Përgjithshme në Stamboll BKT mbështeti Konsullatën e Përgjithshme Shqiptare në Stamboll për organizimin e festimeve me rastin e Ditës së Pavarësië, duke
www.aab.al
Bankieri
33
Përgjegjshmëria Sociale
Gjatë tremujorit të katërt 2015, Banka Ndërkombëtare Tregtare ndërmori disa nisma: ⹠Në bashkëpunim me Kryqin e Kuq Shqiptar, zhvilloi seancën e dytë të dhurimit të gjakut për vitin 2015 në mjediset e bankës, përkatësisht në datë 20 nëntor 2015.
Ndihmoni ata qĂ« nuk janĂ« si ju! - 17 tetor - Dita BotĂ«rore KundĂ«r VarfĂ«risĂ« Ekstreme NĂ« bashkĂ«punim me Kryqin e Kuq Shqiptar, nĂ« kuadĂ«r tĂ« DitĂ«s BotĂ«rore pĂ«r Tejkalimin e VarfĂ«risĂ« Ekstreme, Banka organizoi mbledhjen e fondeve me qĂ«llim sensibilizimin dhe kontributin konkret nĂ« ndihmĂ« tĂ« 200 familjeve dhe njerĂ«zve nĂ« nevojĂ« me moton: âNdihmoni ata qĂ« nuk janĂ« si juâ. Gjaku nuk mund tĂ« krijohet nĂ« laborator ai vetĂ«m mund tĂ« dhurohet! PĂ«r tĂ« pestin vit rradhazi punonjĂ«sit e Intesa Sanpaolo Bank Albania morĂ«n pjesĂ« nĂ« nismĂ«n e dhurimit vullnetar tĂ« gjakut nĂ« datat 25-26 nĂ«ntor 2015, nĂ« bashkĂ«punim me ShoqatĂ«n Shqiptare tĂ« Dhuruesve VullnetarĂ« tĂ« Gjakut.
⹠Banka përzgodhi Fshatin SOS për sponsorizimin e kartolinave të festave te Fundvitit. Gjithashtu, punonjësit e Bankës kontribuan në mënyrë vullnetare për të mundësuar blerjen e një shporte me ushqime për një nga Familjet e Fshatit SOS për festat e fundvitit.
âą Rrjeti Shqiptar i PĂ«rgjegjĂ«sisĂ« Sociale (Albanian CSR Network), nĂ« bashkĂ«punim me MinistrinĂ« e Zhvillimit Ekonomik, Turizmit, TregtisĂ« dhe SipĂ«rmarrjes, si dhe me UNDP Albania, organizoi pĂ«r tĂ« dytin vit radhazi dhĂ«nien e çmimeve pĂ«r shoqĂ«ritĂ« mĂ« tĂ« mira nĂ« fushĂ«n e PĂ«rgjegjĂ«sisĂ« Sociale. Juria zgjodhi si fituese pĂ«r kategorinĂ« e tretĂ« BankĂ«n NdĂ«rkombĂ«tare Tregtare, e cila u nderua me çmimin: âIniciativa mĂ« e mirĂ«â.
Bankieri
www.aab.al
Dhurim gjaku pĂ«r fĂ«mijĂ«t talasemikĂ« Si çdo vit, banka organizoi nĂ« mjediset e zyrave tĂ« saj qendrore njĂ« veprimtari vullnetare pĂ«r dhurim gjaku, e mundĂ«suar me mbĂ«shtetjen e njĂ«sisĂ« lĂ«vizĂ«se tĂ« Kryqit tĂ« Kuq Shqiptar. Stafi i BankĂ«s ProCredit mori pjesĂ« masivisht nĂ« njĂ« dhurim tĂ« tillĂ«, pĂ«r tâu ardhur nĂ« ndihmĂ« fĂ«mijĂ«ve talasemikĂ« dhe tĂ« gjithĂ« njerĂ«zve qĂ« janĂ« nĂ« nevojĂ«.
âDhuro njĂ« libĂ«r! Dhuro dije! Dhuro dashuri!â NĂ« nĂ«ntor â dhjetor 2015, banka organizoi njĂ« nismĂ« tĂ« brendshme bamirĂ«sie. PunonjĂ«sit dhuruan libra pĂ«r dy institucionet: ShtĂ«pia e FĂ«mijĂ«s âZyber Hallulliâ nĂ« TiranĂ« (rreth 70 tituj) dhe StrehĂ«za pĂ«r GratĂ« & Vajzat, nĂ« mbĂ«shtetje tĂ« nismĂ«s STOP DHUNĂS! (rreth 30 tituj).
Dhuro me zemĂ«r, jepi mundĂ«sinĂ« tĂ« festojnĂ« edhe 4 personave me aftĂ«si tĂ« kufizuar! Me dĂ«shirĂ«n pĂ«r tĂ« dhuruar sadopak gĂ«zim nĂ« periudhĂ«n e festave, punonjĂ«sit e bankĂ«s dhuruan ndihmĂ« nĂ« para, pĂ«rmes transfertave tĂ« drejtpĂ«rdrejta nĂ« llogaritĂ« e 4 personave me aftĂ«si tĂ« kufizuar, sipas njĂ« listĂ« emĂ«rore tĂ« marrĂ« nga Shoqata e Pavarur pĂ«r Kujdesin e FĂ«mijĂ«ve me Zhvillim tĂ« VonshĂ«m Mendor dhe Fizik nĂ« TiranĂ«. TrekĂ«ndĂ«shi i suksesit pĂ«r tĂ« rinjtĂ« sipĂ«rmarrĂ«s: ShoqĂ«ri Civile â Biznese â Arsimim NjĂ« nga projektet e Junior Achievement u mbĂ«shtet edhe nga banka, e cila pĂ«rmes angazhimit vullnetar tĂ« stafit tĂ« saj po kujdeset nĂ« 3 qytete: TiranĂ«, DurrĂ«s dhe El-
34
basan, pĂ«r nxĂ«nĂ«sit e shkollave tĂ« mesme tĂ« pĂ«rgjithshme tĂ« klasave 11 dhe 12, pĂ«rgjatĂ« zhvillimit tĂ« lĂ«ndĂ«ve: âEtika nĂ« Biznesâ, âAftĂ«si pĂ«r Suksesâ dhe âSi tĂ« bĂ«hesh SipĂ«rmarrĂ«s ShoqĂ«ritĂ« e NxĂ«nĂ«sveâ.
Raiffeisen Bank dhe Bashkia e Tiranës përuruan projektin e rikonstruksionit të rrugës "Dritan Hoxha". Pjesë e këtij projekti ishin edhe korsitë e biçikletave, që u financuan nga Raiffeisen Bank. Në ceremoninë e organizuar me këtë rast, Z. Christian Canacaris, Drejtor i Përgjithshëm i Raiffeisen Bank dhe Z. Erjon Veliaj, Kryetar i Bashkisë së Tiranës, zgjodhën të pedalonin me biçikleta përgjatë korsive të reja, së bashku me një grup të rinjsh.
PĂ«rgjegjshmĂ«ria Sociale tur ndĂ«rgjegjĂ«simin dhe ekzaminimet. Festivali NdĂ«rkombĂ«tar Operistik âMarie Krajaâ, 30 â 31 tetor 2015 Banka mbĂ«shteti Festivalin NdĂ«rkombĂ«tar Operistik âMaria Krajaâ, i cili u zhvillua nĂ« 30 â 31 tetor 2015, pĂ«r tĂ« 15-in vit rradhazi. Festivali ishte i hapur pĂ«r kĂ«ngĂ«tarĂ« nga e gjithĂ« bota. KĂ«tĂ« vit u pĂ«rzgjodhĂ«n 15 pjesĂ«marrĂ«s nga rreth 170 aplikime, tĂ« cilĂ«t u intervistuan nga juri tĂ« ndryshme nĂ« Milano, VjenĂ«, Bruksel dhe TiranĂ«.
Muzeu i shkollĂ«s sĂ« Mesme âThemistokli Germenjiâ Banka mbĂ«shteti krijimin e muzeut nĂ« mjediset e shkollĂ«s sĂ« Mesme âThemistokli Germenjiâ nĂ« Korçë, me rastin e 50 vjetorit tĂ« kĂ«saj shkolle, i cili shĂ«rben si urĂ« lidhĂ«se nĂ« bashkimin e brezave, studentĂ« e mĂ«sues tĂ« kĂ«tij institucioni.
Festa e VerĂ«rave, Pogradec NĂ«n njĂ« atmosferĂ« tĂ« gĂ«zueshme fundviti, mĂ« 18 dhe 19 dhjetor u zhvillua nĂ« Pogradec, âFesta e VerĂ«rave 2015â ku prodhues lokal tĂ« verĂ«rave paraqitĂ«n prodhimet e tyre. Nuk ka munguar edhe kĂ«tĂ« vit ndihma e Tirana Bank, me synim paraqitjen e traditĂ«s dhe mbĂ«shtetjen e sipĂ«rmarrĂ«sve vendas. Societe Generale Albania mbĂ«shtet sipĂ«rmarrĂ«sit e rinj Banka bashkĂ«punoi me Start Up Tirana, duke organizuar âStartup Weekend Tirana 5.0â, nga data 20 â 22 nĂ«ntor 2015. Ky event u organizua nĂ« mjediset e Parkut tĂ« Biznesit tĂ« TiranĂ«s. Ide tĂ« reja erdhĂ«n nĂ« jetĂ« nga sipĂ«rmarrĂ«s tĂ« rinj. Societe Generale Albania mori pjesĂ« jo vetĂ«m si sponsor nĂ« kĂ«tĂ« event, por pati gjithashtu njĂ« anĂ«tar jurie, Z. Ardian Hasa, Drejtor i Divizionit Operacional.
Vijon tradita e dhurimit të gjakut Tirana Bank, në bashkëpunim me Qendrën e Transfuzionit të Gjakut, organizoi në 28 tetor, për të shtatin vit rradhazi, dhurimin vullnetar të gjakut. Në mbështetje të YWCA në ndërgjegjësimin për kancerin e gjirit Edhe këtë vit, Banka iu bashkua kësaj nisme duke mbështetur fushatat në televizion, dhe duke shtypur dhe shpërndarë afishe, për të nxi-
Koncerti i Fundvitit âNdĂ«rmendjeâ, 2015 Vijoi mbĂ«shtetja e koncertit tĂ« muzikĂ«s klasike, âNdĂ«rmendjeâ, i cili pasqyron qartĂ« shpirtin artistik tĂ« qytetit tĂ« ShkodrĂ«s, duke sjellĂ« çdo fundvit pjesĂ« tĂ« mrekullueshme klasike nga autorĂ«t mĂ« tĂ« njohur tĂ« huaj e vendas. Tirana Bank mbĂ«shtet fĂ«mijĂ«t e Zall Herrit nĂ« bashkĂ«punim me BashkinĂ« TiranĂ« Edhe kĂ«tĂ« vit, shuma e caktuar pĂ«r blerjen dhe shpĂ«rndarjen e dhuratave pĂ«r klientĂ«t dhe partnerĂ«t e Tirana Bank, u dhurua nĂ« mbĂ«shtetje tĂ« shtresave nĂ« nevojĂ«. Dhurata e kĂ«tij fundviti shkoi pĂ«r 105 familje nĂ« nevojĂ« nĂ« Zall Herr, nĂ« bashkĂ«punim me BashkinĂ« e TiranĂ«s.
Union Bank ka mbështetur organizimin e Festës së Fundvitit në bashkëpunim me Qendrën Publike të Zhvillimit Rezidencial Berat. Në sajë të kontributit të Union Bank, në dt 28 dhjetor 2015 në mjediset e Qendrës Publike u organizua Festa e Fundvitit për personat me aftësi të kufizuar . Drejtoresha e degës Berat, Zj. Leonora Shosha, në emër të Union Bank, i dorëzoi simbolikisht çekun drejtoreshës së Qendrës.
Në mbështetje të Policisë së Shtetit Veneto Banka vazhdon mbështetjen e saj për strukturat e Policisë së Shtetit, duke qenë kështu një partner mjaft aktiv me Ministrinë e Brendshme. Pas ndërhyrjes në investimin e saj financiar në Pikat e Kalimit Kufitar kudo nëpër Shqipëri, këtë herë ishte Akademia e Rendit dhe Shkolla Bazë e Policisë, ku Veneto Banka rehabilitoi hyrjen kryesore të kësaj shkolle, ku priten të studiojnë rreth 300 studentë të rinj për trupën policiore të shtetit.
Në mbështetje të Arsimit Profesional Për të dytin vit rradhazi Banka mbështet studentët e Kulinarisë, të cilët ndjekin studimet e tyre pranë Institutit "Neranxi". Përveç mbështetjes financiare ofron edhe financime të ndryshme me kushte lehtësuese, për kryerjen e studimeve pranë këtyre shkollave, si dhe financon ngritjen e biznesve start-up nga ana e studentëve, pas përfundimit të instituteve profesionale. Veneto Banka mbështet Dentistët U zhvillua në Tiranë Kongresi i Dentistëve të Shqipërisë dhe Rajonit, ku morën pjesë mijëra dentistë nga Shqipëria, Mali i Zi, Maqedonia, Kosova, etj. Pjesë e këtij
Kongresi ishte dhe Panairi Dentar, ku Veneto Banka në vijim të bashkëpunimit si Partner Zyrtar i Dental Leader Corsi, mbështeti financiarisht prezantimin e këtij të fundit në këtë Panair, duke qenë kështu bashkëudhëtare e zhvillimit të arsimit dhe trainimit profesional në Odontotiatri.
www.aab.al
Bankieri
35
36
Bankieri
www.aab.al
Teknologji
Qendrat e Operacioneve tĂ« SigurisĂ« SïŹdat dhe pĂ«rparĂ«sitĂ« qĂ« ofrojnĂ« Duke pasur parasysh sïŹdat me tĂ« cilat pĂ«rballemi sot, si ato organizative ashtu edhe ato mjedisore, e vetmja mĂ«nyrĂ« pĂ«r tĂ« garantuar eïŹkasitetin e sigurisĂ« Ă«shtĂ« pĂ«rdorimi i qendrĂ«s sĂ« kontrollit dhe monitorim, pĂ«r tĂ« kaluar drejt njĂ« sigurie inteligjente.
nga Zj. Anila HOXHA, CISSP, CISA Drejtore e QendrĂ«s Operative tĂ« SigurisĂ« & IT RAIFFEISEN BANK â SHQIPĂRI
Q
endra operative e sigurisĂ«, e njohur dhe si qendra e monitorimit (dhe kontrollit), nuk Ă«shtĂ« njĂ« koncept apo prirje e re, megjithĂ«se vitet e fundit vihet re njĂ« vĂ«mendje mĂ« e shtuar ndaj kĂ«tij koncepti. NĂ« bizneset ku siguria Ă«shtĂ« nĂ« funksion i mirĂ«-stabilizuar, e ku tĂ« gjithĂ« funksionet dhe elementĂ«t e saj (siguria fizike dhe e informacionit, menaxhimi i incidenteve e vazhdimĂ«sia e biznesit) janĂ« tĂ« mirĂ«-integruara me njĂ«ra â tjetrĂ«n, ky pĂ«rbĂ«n njĂ« hap tĂ« natyrshĂ«m. MegjithatĂ«, nĂ« tregun vendas ky koncept mbetet i paeksploruar plotĂ«sisht. NĂ« vijim do tĂ« shihet shkurtimisht nevoja pĂ«r njĂ« qendĂ«r kontrolli e monitorimi, sfidat pĂ«r ndĂ«rtimin e saj si dhe pĂ«rparĂ«sitĂ« dhe pĂ«rfitimet qĂ« ajo sjell. Sfidat me tĂ« cilat pĂ«rballemi sot janĂ« realisht tĂ« shumta, tĂ« tilla si: - Operohet nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« fragmentuar - shpeshherĂ« siguria shihet dhe funksionon e ndarĂ« mes sigurisĂ« fizike dhe tĂ« informacionit, madje nĂ« disa shoqĂ«ri
kĂ«to dy funksione operojnĂ« nĂ« struktura organizative tĂ« ndryshme, duke pasur pak ose thuajse aspak sinergji mes tyre. - Punohet me shumĂ« zgjidhje tĂ« pavarura fundore, qĂ« operojnĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« individuale, qĂ« nga sistemet antivirus, firewalls, sisteme detektimi apo parandalimi IPS/IDS, sistemet e aksesit, sistemet e alarmit qĂ« operojnĂ« individualisht nĂ« çdo degĂ«, apo vendndodhje (pĂ«r aksesin fizik, detektim zjarri, detektim thyerje/hyrje tĂ« pa-autorizuar), sistemet e monitorimit CCTV, etj. Bizneset nĂ« pĂ«rgjithĂ«si, e bankat nĂ« veçanti, investojnĂ« nĂ« disa sisteme mbrojtjeje teknike dhe jo-teknike, kryesisht tĂ« jetĂ«suar nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« krijojnĂ« disa barriera tĂ« ndryshme mbrojtjeje (ndonjĂ«herĂ« tĂ« vendosura njĂ«ra mbi tjetrĂ«n â defense in depth). Sigurisht, kjo mĂ«nyrĂ« ndihmon dhe garanton sigurinĂ« maksimale, por pĂ«r sa kohĂ« kĂ«to barriera operojnĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pavarur dhe individuale, mungon njĂ« pamje e plotĂ« mbi statusin e pĂ«rgjithshĂ«m dhe efektivitetin e tĂ« gjitha barrierave, tĂ« marra sĂ« bashku. Pra, mungon njĂ« panoramĂ« e harmonizuar e gjithĂ« sistemit tĂ« kontrolleve tĂ« sigurisĂ« (funksionimin apo mosfunksionimin e tyre), e kjo e bĂ«n tĂ« vĂ«shtirĂ« tĂ« arrijmĂ« tâi pĂ«rgjigjemi dhe pyetjeve tĂ« thjeshta, si p.sh.: cila Ă«shtĂ« rrjedha e veprimeve dhe kur ka ndodhur secila, qĂ« nga momenti
kur dikush hyn fizikisht nĂ« njĂ« godinĂ«, e deri kur akseson sistemin mĂ« kritik (qĂ« pĂ«rbĂ«n dhe thesarin e biznesit). E rĂ«ndĂ«sishme pĂ«r tâu konsideruar Ă«shtĂ« dhe mjedisi rrethues i rreziqeve teknike dhe joteknike. Prirja e sulmeve sa vjen e rritet, si nĂ« numĂ«r ashtu dhe nĂ« sofistikim, e po kĂ«shtu dhe kĂ«rkesat e rregullatorit, pĂ«r standarde tĂ« larta sigurie. NĂ« kĂ«tĂ« kuadĂ«r, qendra e kontrollit dhe monitorimit ofron njĂ« pamje tĂ« plotĂ« harmonike tĂ« tĂ« gjithĂ« barrierave mbrojtĂ«se nĂ« kohĂ« reale, duke bashkuar nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« gjithĂ« copĂ«zat e mozaikut e duke na dhĂ«nĂ« atĂ« panoramĂ« tĂ« plotĂ« tĂ« sigurisĂ« sĂ« njĂ« shoqĂ«rie. Ajo shĂ«rben si bĂ«rthama e gjithĂ« funksioneve tĂ« sigurisĂ« dhe ndĂ«rtohet pĂ«r tĂ« kontrolluar e monitoruar nĂ« mĂ«nyrĂ« qendrore tĂ«
FilozoïŹa e qendrĂ«s sĂ« kontrollit e monitorimit Ă«shtĂ« tĂ«rĂ«sisht e ndĂ«rtuar mbi procese tĂ« qarta. AsgjĂ« me lart nuk mund tĂ« funksionojĂ« pa pasur procese tĂ« mirĂ«-pĂ«rcaktuara pĂ«r analizĂ«n, monitorimin e vazhdueshĂ«m dhe reagimin e menjĂ«hershĂ«m, nĂ« rast ngjarje.
www.aab.al
Bankieri
37
gjithĂ« sistemet e barrierat mbrojtĂ«se, duke na dhĂ«nĂ« nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ« informacion nĂ« kohĂ« reale, pĂ«r çdo situatĂ«. Sfidat e ndĂ«rtimit tĂ« njĂ« qendre monitorimi dhe kontrolli NdĂ«rtimi i njĂ« qendre tĂ« tillĂ« sigurisht ka sfidat e saj jo tĂ« vogla. SĂ« pari, Ă«shtĂ« shumĂ« e rĂ«ndĂ«sishme qĂ« shtrirja dhe kĂ«rkesat e saj tĂ« jenĂ« tĂ« qarta qĂ« nĂ« fillim. Pra, duhet tĂ« pĂ«rcaktohet qartĂ« mbulimi qĂ« do ketĂ« qendra â tĂ« gjithĂ« sistemet teknike (infrastruktura e rrjetit, aplikacionet veçanĂ«risht ato me kritiket, databazat, etj., sistemet jo-teknike si sistemet e sigurisĂ« fizike, sistemet e aksesit, sistemet e alarmit, sistemet anti-zjarr, sistemet e energjisĂ« elektrike (gjeneratorĂ«, UPS, etj), sistemet e kondicionimit etj. Pasi janĂ« pĂ«rcaktuar qartĂ«, duhet tĂ« merret edhe mbĂ«shtetja nga strukturat drejtuese, e kjo jo vetĂ«m pĂ«r shkak tĂ« nevojĂ«s pĂ«r investim dhe buxhetin e konsiderueshĂ«m qĂ« nevojitet, por edhe pĂ«r faktin se ngritja dhe operimi i njĂ« qendre tĂ« tillĂ« sjell ndryshime nĂ« kulturĂ«n organizative. Sigurisht, ndĂ«rtimi i saj nuk mund tĂ« ndodhĂ« menjĂ«herĂ« me njĂ« big bang, por kĂ«rkon njĂ« plan tĂ« ndarĂ« nĂ« faza te ndryshme, me kritere dhe objektiva tĂ« mirĂ«-pĂ«rcaktuara nĂ« secilĂ«n fazĂ«. Tri janĂ« shtyllat bazĂ«, mbi tĂ« cilat mbĂ«shtetet qendra e monitorimit dhe kontrollit: (1) Stafi, (2) Teknologjia/ Sistemi i monitorimit, (3) Proceset. Stafi Stafi qĂ« operon qendrĂ«n Ă«shtĂ« njĂ« pjesĂ« shumĂ« e rĂ«ndĂ«sishme dhe ndĂ«r sfidat mĂ« tĂ« mĂ«dha. Ata duhet tĂ« kenĂ« njĂ« kombinim tĂ« mirĂ« mes cilĂ«sive tĂ« pĂ«rparuara analitike dhe aftĂ«sive shumĂ« tĂ« mira komunikuese. PĂ«rpos tyre, disa nga aftĂ«sitĂ« e cilĂ«sitĂ« e tjera tĂ« domosdoshme pĂ«rfshijnĂ«: (i) kureshtarĂ« deri nĂ« ekstrem, (ii) tĂ« aftĂ« tĂ« analizojnĂ« deri nĂ« detajet mĂ« tĂ« vogla njĂ« situatĂ«, por pa e humbur pamjen e pĂ«rgjithshme, (iii) tĂ« komunikojĂ« lirshĂ«m me grupe tĂ« ndryshme qĂ« kanĂ« kĂ«rkesa tĂ« ndryshme, dhe (iv) nuk e humbasin toruan dhe reagojnĂ« mirĂ« nĂ« situata nĂ«n trysni. KĂ«to aftĂ«si e cilĂ«si duhen kombinuar me trajnime tĂ« vazhdueshme. Teknologjia Teknologjia Ă«shtĂ« pjesa kyç e qendrĂ«s. Praktikisht nuk mund tĂ« operohet pa njĂ« sistem tĂ« avancuar monitorimi, i aftĂ« tĂ« mbledhĂ« dhe lidhĂ« automatikisht sasi tĂ« mĂ«dha tĂ« dhĂ«nash nga burime tĂ« shumta sistemesh (si: firewall-e, IPS, pajisje rrjeti, aplikacione, databaza, sistemi i
38
Bankieri
www.aab.al
aksesit, sistemi i alarmit, etj.) NĂ« themel tĂ« qendrĂ«s sĂ« monitorimit e kontrollit qĂ«ndrojnĂ« sistemet SIEM â sisteme pĂ«r mbledhjen, pĂ«rpunimin, lidhjen dhe analizimin automatik tĂ« tĂ« dhĂ«nave nga gjithĂ« burimet e mundshme. Sisteme tĂ« tilla, nĂ«pĂ«rmjet mbledhjes se tĂ« dhĂ«nave nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« vazhdueshme nga gjithĂ« sistemet e pĂ«rfshira (pĂ«rfshirĂ« edhe ato tĂ« sigurisĂ« fizike), arrijnĂ« tĂ«: - KrijojnĂ« njĂ« prirje tĂ« gjendjes normale tĂ« mjedisit tĂ« brendshĂ«m infrastrukturor, - NdihmojnĂ« nĂ« detektimin e shpejtĂ« tĂ« veprimtarive, apo situatave anormale, ose tĂ« dyshimta, - OfrojnĂ« tĂ« dhĂ«na tĂ« detajuara, pĂ«r tĂ« analizuar nga afĂ«r njĂ« rast specifik, - IntegrojnĂ« dhe pĂ«rpunojnĂ« tĂ« dhĂ«na inteligjence nga rreziqet e mjedisit tĂ« jashtĂ«m, dhe i pĂ«rdorin pĂ«r tĂ« pikasur modele tĂ« ngjashme sjelljeje anormale nĂ« mjedisin e brendshĂ«m.
Qendra e kontrollit dhe monitorimit ofron njĂ« pamje tĂ« plotĂ« harmonike tĂ« tĂ« gjithĂ« barrierave mbrojtĂ«se nĂ« kohĂ« reale, duke bashkuar nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« gjithĂ« copĂ«zat e mozaikut e duke na dhĂ«nĂ« atĂ« panoramĂ« tĂ« plotĂ« tĂ« sigurisĂ« sĂ« njĂ« shoqĂ«rie. Proceset Filozofia e qendrĂ«s sĂ« kontrollit e monitorimit Ă«shtĂ« tĂ«rĂ«sisht e ndĂ«rtuar mbi procese tĂ« qarta. AsgjĂ« me lart nuk mund tĂ« funksionojĂ« pa pasur procese tĂ« mirĂ«-pĂ«rcaktuara pĂ«r analizĂ«n, monitorimin e vazhdueshĂ«m dhe reagimin e menjĂ«hershĂ«m, nĂ« rast ngjarje. NĂ« rast ngjarje, duhet tĂ« jetĂ« e pĂ«rcaktuar qartĂ« nĂ« procedurat operative tĂ« qendrĂ«s cili Ă«shtĂ« zinxhiri i veprimeve, pĂ«rfshirĂ« dhe procedurat e pĂ«rshkallĂ«zimit. Ky proces reagimi duhet integruar plotĂ«sisht me proceset e menaxhimit tĂ« incidenteve tĂ« shoqĂ«risĂ«. PĂ«r shembull, gjatĂ« monitorimeve vĂ«rehet veprimtari gjate fundjavĂ«s, apo dite pushimi, nĂ« njĂ« degĂ« tĂ« bankĂ«s, â duhet tĂ« ekzistojĂ« njĂ« paketĂ« mirĂ«-pĂ«rcaktuar hapash pĂ«r stafin monitorues, qĂ« tĂ« kuptojĂ« verifikimet qĂ« duhen ndĂ«rmarrĂ« (kontrolle e verifikime tĂ« log-eve nĂ« sisteme, i sistemit tĂ« aksesit nĂ« degĂ«, i sistemit tĂ« kasafortĂ«s, lista e stafit
tĂ« autorizuar pĂ«r tĂ« punuar edhe jashtĂ« orarit zyrtar, etj.), personat qĂ« duhen kontaktuar pĂ«r verifikime tĂ« mĂ«tejshme, si edhe kush duhet njoftuar e nĂ« çfarĂ« kohe. A pĂ«rbĂ«n kjo njĂ« incident, nĂ«se po, a kĂ«rkon thirrje tĂ« grupit tĂ« menaxhimit tĂ« incidenteve, a kĂ«rkon pĂ«rshkallĂ«zim te komiteti i krizave, etj. TĂ« gjithĂ« kĂ«to hapa duhet tĂ« jenĂ« tĂ« shkruar e tĂ« pĂ«rcaktuar, si pjesĂ« e proceseve tĂ« qendrĂ«s. PĂ«rparĂ«sitĂ« dhe pĂ«rfitimet e qendrĂ«s sĂ« kontrollit dhe operimit Kjo qendĂ«r mundĂ«son dhe jep njĂ« pamje tĂ« tĂ« gjithĂ« eko-sistemit tĂ« sigurisĂ«, duke ofruar nĂ« kohĂ« reale monitorim tĂ« tĂ« gjithĂ« barrierave mbrojtĂ«se. Konkretisht ajo: - Ndihmon nĂ« reagim tĂ« menjĂ«hershĂ«m. Qasja nĂ« kohĂ« reale te informacioni i pĂ«rpunuar, mundĂ«son reagim tĂ« shpejtĂ«, nĂ« rast sulmi tĂ« jashtĂ«m (qofte teknik, nĂ«pĂ«rmjet malware-ve, apo fizik, si: hyrje me forcĂ« apo tentativĂ« grabitjeje). Zbulimi i shpejtĂ« i vjedhjeve/abuzimeve/shkeljeve tĂ« brendshme, nĂ«pĂ«rmjet monitorimit tĂ« vazhdueshĂ«m tĂ« prirjeve, ul ndikimin e pĂ«rgjithshĂ«m negativ tĂ« ngjarjes. - MundĂ«son siguri inteligjente. Duke paraqitur njĂ« vĂ«shtrim tĂ« plotĂ« dhe tĂ« qartĂ« tĂ« gjendjes aktuale tĂ« sigurisĂ«, ajo bĂ«n tĂ« mundur edhe parashikimin efektiv tĂ« burimeve tĂ« nevojshme dhe investimeve pĂ«r tĂ« ardhmen. - Ofron tregues tĂ« matshĂ«m sigurie. Hartimi i treguesve tĂ« tillĂ« Ă«shtĂ« njĂ« sfidĂ« madhore sot, megjithatĂ« informacioni i agreguar Ă« ofron qendra mundĂ«son pikĂ«risht hartimin dhe ofrimin e kĂ«tyre treguesve tĂ« dobishĂ«m, si p.sh.: cila Ă«shtĂ« pĂ«rqindja e degĂ«ve qĂ« qĂ«ndrojnĂ« hapur pĂ«rtej mesatares nĂ« rang banke. Ky tregues kĂ«rkon analizĂ«n e prirjes sĂ« mbylljes sĂ« degĂ«ve nĂ« njĂ« hapĂ«sirĂ« kohore prej disa javĂ«sh/muajsh, nĂ«pĂ«rmjet lidhjes sĂ« informacionit logjik nĂ« aplikacione me atĂ« tĂ« sistemeve tĂ« alarmit. PĂ«rfundim Qendra e kontrollit dhe monitorimit Ă«shtĂ« njĂ« domosdoshmĂ«ri absolute pĂ«r sigurinĂ«. Duke pasur parasysh sfidat me tĂ« cilat pĂ«rballemi sot, si ato organizative ashtu edhe ato mjedisore, e vetmja mĂ«nyrĂ« pĂ«r tĂ« garantuar efikasitetin e sigurisĂ« Ă«shtĂ« pĂ«rdorimi i qendrĂ«s sĂ« kontrollit dhe monitorim, pĂ«r tĂ« kaluar drejt njĂ« sigurie inteligjente. VetĂ«m kjo na garanton fleksibilitetin dhe aftĂ«sinĂ« pĂ«r tâiu pĂ«rgjigjur nĂ« mĂ«nyrĂ« efektive e nĂ« kohĂ« rreziqeve tĂ« sotme dhe atyre nĂ« vijim.
Auditori Financiar
Ristrukturimi i huas Testimi i klientit pĂ«rpara vendim marrjes pĂ«r ristrukturim Ristrukturimi i huas mund tĂ« konsiderohet si njĂ« mekanizĂ«m i vlefshĂ«m pĂ«r uljen e huave me probleme, nĂ«se ai pĂ«rdoret me eïŹkasitet, duke e vĂ«nĂ« theksin nĂ« pĂ«rdorimin e metodĂ«s âsĂ« provĂ«sâ, pĂ«rpara ïŹnalizimit tĂ« procesit.
nga Zj. Elsa PECA Drejtore e Departamentit tĂ« Riskut BANKA NDĂRKOMBĂTARE TREGTARE (ICB)
R
istrukturimi i huave përkufizohet si çdo modifikim që i bëhet planit fillestar të pagesës që ka nënshkruar klienti me bankën, në momentin e marrjes së një huaje, si rrjedhojë e rritjes së mundësisë aktuale, apo të ardhshme, që kjo hua të shfaqë probleme në pagesën në kohë të detyrimit. Ristrukturimi i huas është një proces që i jep mundësi klientëve të bankës ( individë apo biznese) që kanë vështirësi financiare, për të zvogëluar pagesën aktuale të këstit nëpërmjet zgjatjes së afatit të mbetur të huas. Njëkohësisht, gjatë ristrukturimit banka mund të përmirësojë pozitën e mëparshme të kolateralit, si dhe të rishikojë normën e interesit dhe kushtet e tjera të huas. Ristrukturimi i huas mund të iniciohet nga vetë klienti, ose nga banka. Me qëllim që të bëhet i mundur ristrukturimi, duhet të plotësohen njëkohësisht dy kushte: 1. Klienti duhet të gjenerojë ende
të ardhura, pra të ketë aktiv biznesin e tij, nëse flasim për një hua biznesi, apo të ketë të ardhura nga pagat ose burime të tjera të ardhurash, nëse flasim për një hua individuale. Konkretisht, biznesi apo individi duhet të gjenerojë të ardhura, të cilat qartazi janë të zvogëluara në krahasim me të ardhurat që kishte në momentin e lëvrimit të huas, për sa kohë ndodhet në vështirësi financiare. 2. Klienti duhet të ketë treguar vullnet për të paguar, pra është i gatshëm të paguajë huan dhe se vonesat në pagesa kanë ardhur nga pamundësia financiare dhe jo nga mosdëshira për të paguar. Ky kusht është shumë i rëndësishëm të evidentohet, pasi në të kundërt ristrukturimi do të rezultojë jo efikas dhe banka do të jetë në të njëjtën situatë me këtë klient, pas ristrukturimit. Banka duhet të jetë e kujdesshme me vendim marrjen për ristrukturimin, pasi ristrukturimi i huas shoqërohet me kosto shtesë për bankën. Bankës i duhet të provizionojë huan e ristrukturuar në masën 10 për qind të shumës së ristrukturimit dhe të mbajë këtë nivel provizionesh edhe për të paktën 6 muaj, pas ristrukturimit, nëse klienti paguan 6 këste të plota në mënyrë të
rregullt. Ndërkohë, si kosto shtesë për klientin, përveç atyre administrative për marrëveshjen e re që do të lidhë me bankën, e që përfshin noterizimin e kontratave dhe bllokimet e kolateraleve në hipotekë (nëse aplikohen të tilla), përfshihen edhe kostot e mundshme të përmbarimit, nëse procedurat ligjore
Një element shumë i rëndësishëm është dhe monitorimi i huave pas ristrukturimit, të cilat duhen ndjekur nga afër prej Departamentit të Huave me Probleme, apo nga ndonjë departament tjetër i posaçëm i ngritur për këtë qëllim në bankë, ecuria e huave të ristrukturuara, si dhe veprimet e mëtejshme që duhen ndërmarrë nga banka, në rast të mos-pagesës nga ana e klientit, të cilët diskutohen në komitetet përkatëse që ka ngritur banka në strukturat e saj, të paktën një herë në tre muaj.
www.aab.al
Bankieri
39
40
Bankieri
www.aab.al
do tĂ« rifillojnĂ«, nĂ« rast se klienti nuk i pĂ«rmbahet marrĂ«veshjes sĂ« re tĂ« ristrukturimit. TĂ« gjitha kĂ«to kosto i duhen bĂ«rĂ« tĂ« ditura klientit, pĂ«rpara se ai tĂ« marrĂ« vendimin pĂ«r ristrukturimin. Procesi i ristrukturimit duhet parĂ« si njĂ« zgjidhje afatgjatĂ« dhe jo afatshkurtĂ«r pĂ«r bankĂ«n, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« banka tĂ« mos gjendet nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n situatĂ« pas pak muajsh. NjĂ« metodĂ« shumĂ« efikase Ă«shtĂ« periudha 3 mujore âe provĂ«sâ pĂ«r klientĂ«t pĂ«rpara ristrukturimit, me kĂ«st tĂ« pĂ«rafĂ«rt me kĂ«stin qĂ« do tĂ« ketĂ« klienti pas ristrukturimit1. NĂ« kĂ«tĂ« kuadĂ«r, bĂ«het njĂ« marrĂ«veshje me shkrim me klientin, nĂ«pĂ«rmjet njĂ« plani manual pagese, ku pĂ«rcaktohet data e pagesĂ«s dhe kĂ«sti, pĂ«r tre muajt e ardhshĂ«m. VetĂ«m nĂ« rastet kur klienti paguan nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« rregullt tĂ« tre muajt nĂ« vijim dhe nĂ«se analiza financiare qĂ« i bĂ«het atij e justifikon kĂ«stin e ri, i hapet rruga formalizimit tĂ« procesit tĂ« ristrukturimit dhe bĂ«het i mundur ristrukturimi nĂ« sistem, duke pĂ«rgatitur kontrata tĂ« reja pĂ«r marrĂ«dhĂ«nien e re midis bankĂ«s dhe klientit, sipas kushteve dhe afateve tĂ« reja tĂ« huas. NĂ« disa raste, pĂ«rveç arsyeve tĂ« mĂ«sipĂ«rme, ristrukturimi mund tĂ« shihet edhe si njĂ« mĂ«nyrĂ« pĂ«r tĂ« forcuar pozitĂ«n e kolateralit, duke marrĂ« njĂ« kolateral mĂ« tĂ« mirĂ« se ai i mĂ«parshmi, apo njĂ« kolateral tĂ« dytĂ«, nĂ« rastet kur shihet qĂ« kolaterali ekzistues Ă«shtĂ« jo i mirĂ«, apo nĂ« rast se aktualisht ai nuk mbulon vlerĂ«n e huas, pĂ«r shkak tĂ« zhvlerĂ«simit qĂ« ka pĂ«suar prona. Siç u shpjegua dhe mĂ« lart, banka do tĂ« vazhdojĂ« ta klasifikojĂ« klientin nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n klasĂ« qĂ« ka pasur pĂ«rpara ristrukturimit, tĂ« paktĂ«n pĂ«r njĂ«
1
periudhĂ« gjashtĂ«mujore, si dhe mund tĂ« bĂ«jĂ« riklasifikimin nĂ« njĂ« kategori mĂ« tĂ« lartĂ«, vetĂ«m pasi klienti tĂ« ketĂ« paguar rregullisht dhe situata financiare e tij tĂ« jetĂ« pĂ«rmirĂ«suar. NjĂ« element shumĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m Ă«shtĂ« dhe monitorimi i huave pas ristrukturimit, tĂ« cilat duhen ndjekur nga afĂ«r prej Departamentit tĂ« Huave me Probleme, apo nga ndonjĂ« departament tjetĂ«r i posaçëm i ngritur pĂ«r kĂ«tĂ« qĂ«llim nĂ« bankĂ«, ecuria e huave tĂ« ristrukturuara, si dhe veprimet e mĂ«tejshme qĂ« duhen ndĂ«rmarrĂ« nga banka, nĂ« rast tĂ« mos-pagesĂ«s nga ana e klientit, tĂ« cilĂ«t diskutohen nĂ« komitetet pĂ«rkatĂ«se qĂ« ka ngritur banka nĂ« strukturat e saj, tĂ« paktĂ«n njĂ« herĂ« nĂ« tre muaj. Banka NdĂ«rkombĂ«tare Tregtare ka ristrukturuar rreth 41 hua, tĂ« akorduara kryesisht gjatĂ« viteve 2013-2015, e ndĂ«r kĂ«to hua rreth 30 klientĂ« kanĂ« treguar njĂ« ecuri shumĂ« tĂ« mirĂ« pas ristrukturimit, ndĂ«rkohĂ« qĂ« vetĂ«m 11 prej tyre kanĂ« vazhduar tĂ« paguajnĂ« me vonesa pas ristrukturimit; pra vetĂ«m nĂ« 11 raste ristrukturimi nuk ka rezultuar efikas. Vlen tĂ« theksohet qĂ« huat e shumicĂ«s sĂ« kĂ«tyre klientĂ«ve kanĂ« qenĂ« tĂ« klasifikuara si âhua tĂ« humburaâ pĂ«rpara risktrukturimit, pra kanĂ« qenĂ« hua me mĂ« shume se 365 ditĂ« â vonesĂ«, e pĂ«r tĂ« cilat procedura ligjore kishte filluar, por nuk kishte rezultuar efikase. Pjesa dĂ«rrmuese e tyre i pĂ«rkasin shumave tĂ« huave qĂ« variojnĂ« nga 30,000 - 50,000 euro, e qĂ« kanĂ« marrĂ« hua nĂ« monedhĂ« tĂ« huaj, kryesisht nĂ« euro. NĂ« momentin e ristrukturimit bĂ«het kthimi i huas nĂ« monedhĂ«n vendase, duke marrĂ« nĂ« konsideratĂ« edhe monedhĂ«n nĂ« tĂ« cilĂ«n ishin tĂ« ardhurat e klientit, pĂ«r
tĂ« shmangur dhe zvogĂ«luar rrezikun e kursit tĂ« kĂ«mbimit. Gjithashtu, duhet tĂ« theksohet qĂ«, afati fillestar i maturimit ka qenĂ« kryesisht deri nĂ« 5 vjet, ndĂ«rkohĂ« qĂ« afati pas ristrukturimit zgjatet, duke shkuar deri nĂ« 10 vjet, pĂ«r tâi dhĂ«nĂ« mundĂ«si klientit tĂ« paguajĂ« njĂ« kĂ«st mĂ« tĂ« ulĂ«t, nĂ« varĂ«si tĂ« situatĂ«s aktuale financiare tĂ« tij. Gjithashtu, bĂ«het edhe njĂ« rishikim i normĂ«s sĂ« interesit, duke marrĂ« nĂ« konsideratĂ« normat aktuale tĂ« tregut, gjĂ« qĂ« ndikon pozitivisht nĂ« uljen e kĂ«stit pĂ«r klientin. Gjithashtu, njĂ« pjesĂ« e mirĂ« e klientĂ«ve tĂ« ristrukturuar, nĂ« kohĂ«n e marrjes sĂ« huas, i pĂ«rkisnin sektorit tĂ« ndĂ«rtimit dhe gjatĂ« analizĂ«s sĂ« tanishme kishin ndĂ«rruar veprimtari, duke marrĂ« nĂ« konsideratĂ« faktin qĂ« sektori i ndĂ«rtimit ka paraqitur probleme likuiditeti gjatĂ« vitit tĂ« fundit. PĂ«r mĂ« tepĂ«r, njĂ« pjesĂ« tjetĂ«r e klientĂ«ve tĂ« ristrukturuar, nĂ« kohĂ«n e marrjes sĂ« huas, kishin tĂ« ardhura nga biznesi, por kishin kaluar nĂ« klientĂ« me tĂ« ardhura nga paga, nĂ« momentin e ristrukturimit. PĂ«r sa mĂ« lart, nĂ« BankĂ«n NdĂ«rkombĂ«tare Tregtare mĂ« shume se 70 pĂ«r qind e huave tĂ« ristrukturuara kanĂ« njĂ« ecuri pozitive pas ristrukturimit, ndĂ«rkohĂ« qĂ« nĂ« sistemin bankar ky raport Ă«shtĂ« vetĂ«m 9 pĂ«r qind. NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«, nĂ« sajĂ« tĂ« mekanizmit tĂ« ristrukturimit Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« e mundur dhe ulja e pĂ«rqindjes se huave me probleme, pĂ«r mĂ« shumĂ« se 5 pĂ«r qind. PĂ«rmbledhtazi, ristrukturimi i huas mund tĂ« konsiderohet si njĂ« mekanizĂ«m i vlefshĂ«m pĂ«r uljen e huave me probleme, nĂ«se ai pĂ«rdoret me efikasitet, duke e vĂ«nĂ« theksin nĂ« pĂ«rdorimin e metodĂ«s âsĂ« provĂ«sâ, pĂ«rpara finalizimit tĂ« procesit.
Kjo është një metodë që ndiqet aktualisht nga Banka Ndërkombëtare Tregtare, ICB.
www.aab.al
Bankieri
41
AAB AKTIVITETE AAB organizon Forumin e katĂ«rt KombĂ«tar pĂ«r SigurinĂ« Bankare AAB, me mbĂ«shtetjen e Komiteteve tĂ« saj pĂ«r SigurinĂ« e Informacionit dhe SigurinĂ« Bankare, organizoi mĂ« 26 nĂ«ntor 2015, forumin kombĂ«tar me temĂ«: âBanka tĂ« sigurta, klientĂ« tĂ« mbrojturâ. Forumi zhvilloi punimet e tij pĂ«r tĂ« katĂ«rtin vit radhazi, nĂ« mjediset e Tirana International Hotel, me pjesĂ«marrjen e pĂ«rfaqĂ«suesve tĂ« bankave tregtare nĂ« ShqipĂ«ri e KosovĂ«, BankĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ«, DrejtorisĂ« sĂ« PĂ«rgjithshme tĂ« PolicisĂ« sĂ« Shtetit, AgjencisĂ« KombĂ«tare pĂ«r SigurinĂ« Kompjuterike (ALCIRT), Autoritetit KombĂ«tar pĂ«r Certifikimin Elektronik (AKCE) dhe pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« shoqĂ«rive qĂ« ofrojnĂ« shĂ«rbime dhe produkte nĂ« fushĂ«n e sigurisĂ« sĂ« informacionit dhe atĂ« fizike nĂ« sektorin bankar (Deloitte, PWC, INFIGO, Coin Systems). Edhe kĂ«tĂ« vit, Forumi shĂ«rbeu si njĂ« platformĂ« pĂ«r tĂ« shkĂ«mbyer ide dhe eksperienca, si dhe zhvillimet e dinamikat mĂ« tĂ« fundit, nĂ« nivel kombĂ«tar e ndĂ«rkombĂ«tar, tĂ« sigurisĂ« fizike dhe asaj tĂ« informacionit nĂ« industrinĂ« bankare. NĂ« pĂ«rfundim, tĂ« gjitha grupet e interesit pjesĂ«marrĂ«se nĂ« forum, theksuan edhe njĂ«herĂ« nevojĂ«n pĂ«r bashkĂ«punim tĂ« tĂ« gjitha palĂ«ve me fokus mbrojtjen e klientĂ«ve.
Darka e Vitit tĂ« Ri AAB organizoi nĂ« 16 Dhjetor 2015, darkĂ«n e pĂ«rvitshme tĂ« fundvitit, nĂ« tĂ« cilĂ«n morĂ«n pjesĂ« DrejtorĂ«t e PĂ«rgjithshĂ«m dhe pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« tjerĂ« tĂ« bankave anĂ«tare tĂ« ShoqatĂ«s, dhe tĂ« ftuar tĂ« tjerĂ« specialĂ« si: Guvernatori, ZĂ«vendĂ«s Guvernatorja e ParĂ«, Drejtori i Departamentit tĂ« MbikĂ«qyrjes, dhe Drejtori i Kabinetit tĂ« Guvernatorit nga Banka e ShqipĂ«risĂ«, Drejtori i AgjencisĂ« sĂ« Sigurimit tĂ« Depozitave, dhe Kryeredaktori dhe anĂ«tarĂ«t e bordit editorial tĂ« revistĂ«s âBankieriâ. Kryetari i AAB-sĂ«, Z. Christian Canacaris, dhe Guvernatori i BankĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ«, Z. Gent Sejko pĂ«rshĂ«ndetĂ«n tĂ« ftuarit nĂ« fjalimet e tyre tĂ« rastit.
42
Bankieri
www.aab.al
AAB TRAJNIME
AAB, gjatë periudhës tetor - dhjetor 2015, në bashkëpunim me partnerë kombëtarë dhe ndërkombëtarë organizoi kurset e mëposhtme të trajnimit:
Trajnimet e organizuara nĂ« bashkĂ«punim me ATTF Luksemburg Operacionet e Zyrave MbĂ«shtetĂ«se dhe Administrative, 21 â 23 tetor: Trajnimi ishte i pari bashkĂ«punim nĂ« ShqipĂ«ri midis AAB me ATTF Luksemburg. U drejtua nga Z. Paul Kleinbart, ekspert i lartĂ« i ATTF-sĂ«, dhe u ndoq nga 17 pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« bankave. Bazel II dhe pĂ«rtej tij, 2 â 4 nĂ«ntor: Trajnimi u drejtua nga Z. Stefano Bragoli, nga Fondi Europian Investimeve, ATTF dhe ekspert i lartĂ« i ATTF-sĂ«, si dhe u ndoq nga 19 pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« bankave nĂ« ShqipĂ«ri. Menaxhimi Burimeve NjerĂ«zore, 09 â 11 dhjetor: Drejtuar nga Z. Gilles Ossona de Mendez, me pjesĂ«marrjen e 17 pĂ«rfaqĂ«suesve tĂ« bankave anĂ«tare. Trajnimi u financua nga Ministria e Financave tĂ« Luksemburgut.
Trajnimet e organizuara me Qendrat Lincoln nĂ« ShqipĂ«ri Komunikimet nĂ« Biznes: Arti i diskutimit, 05 â 06 nĂ«ntor: Trajnimi synoi njohjen e pjesĂ«marrĂ«sve me aftĂ«sitĂ« dhe mjeshtĂ«ritĂ« pĂ«r njĂ« komunikim mĂ« efektiv. U drejtua nga Z. Josh Miekley dhe u ndoq nga 8 pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« bankave anĂ«tare. NegociatorĂ«t e MĂ«dhenj: Arritja e rezultateve reciprokisht tĂ« kĂ«naqshme nĂ«pĂ«rmjet negociatave tĂ« favorshme, 12 â 13 nĂ«ntor: Programi u pĂ«rqendrua nĂ« konceptet gjerĂ«sisht tĂ« pranuara themelore tĂ« negociatave. Trajnimi u drejtua nga Z. David Turner dhe u ndoq nga 9 pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« bankave anĂ«tare.
PartnerĂ« tĂ« tjerĂ« Zbulimi dhe parandalimi i mashtrimeve, 1 â 2 tetor: Trajnimi i organizuar nga AAB, nĂ« bashkĂ«punim me AIIA kishte si qĂ«llim qasjen praktike nĂ« mjedisin lokal, pĂ«rmes sesioneve ndĂ«rvepruese dhe ushtrimeve nĂ« grup. Trajnimi u ndoq nga 20 pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« bankave. Parandalimi i mashtrimeve, 13 â 15 tetor: PĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« TiranĂ« u organizua njĂ« trajnim nga Visa Business School, i cili u ndoq nga 24 pĂ«rfaqĂ«sues tĂ« bankave nĂ« ShqipĂ«ri dhe KosovĂ«. Trajnimi u pĂ«rqendrua nĂ« fushat kryesore funksionale, duke pĂ«rfshirĂ« operacionet, menaxhimin e rrezikut tĂ« mashtrimit, monitorimin e kartĂ«mbajtĂ«sve, tĂ« tregtarĂ«ve dhe kontrollet e humbjeve. Lidershipi strategjik dhe qeverisja efektive, 23 â 24 nĂ«ntor: Trajnimi u organizua nĂ« bashkĂ«punim me WIFI Albania dhe u ndoq nga 13 menaxherĂ« tĂ« lartĂ« tĂ« 5 bankave anĂ«tare. PĂ«rdorimi i PikĂ«vlerĂ«simit gjatĂ« menaxhimit tĂ« rrezikut, 24 â 25 nĂ«ntor: Trajnimi u organizua nĂ« bashkĂ«punim me SBPS Technologies Company dhe u drejtua nga Z. Ajhan Akay, konsulent pĂ«r menaxhimi e rreziqeve, me pjesmarrjen e 9 pĂ«rfaqĂ«suesve tĂ« bankave nĂ« ShqipĂ«ri dhe KosovĂ«.
www.aab.al
Bankieri
43
44
Bankieri
www.aab.al