Art พิฆเนศวร์สาร

มหาวทิยาลยัราชภฏัเชยีงใหม Chiang Mai Rajabhat University

ISSN 1686-7467

พฆิเนศวรสาร CMRU

ปที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

พฆิเนศวรสาร

Vol. 11 No. 2 July-December 2015

พิฆเนศวร์สาร

วารสารสาขามนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

วัตถุประสงค์

วารสารพิฆเนศวร์สาร มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ ตีพมิ พ์และเผยแพร่บทความวิชาการ และผลงานวิจัยเพื่อเป็นสื่อกลางในการแลกเปลี่ยนเผยแพร่ความรู้ทางวิชาการและผลงานวิจัย ทางด้านมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ ในสาขาศึกษาศาสตร์ ภาษาศาสตร์ รัฐศาสตร์ การพัฒนา สังคม สาธารณสุขศาสตร์ บริหารธุรกิจและสหวิทยาการทางด้านมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ ของนักวิชาการจากสถาบันอุดมศึกษา สถาบันองค์กรต่างๆ รวมทั้งนักวิชาการอิสระทั้งภาครัฐ และเอกชน โดยมุ่งส่งเสริมและสนับสนุนให้เผยแพร่ผลงานวิชาการที่มีคุณภาพและก่อให้เกิด ความก้าวหน้าทางวิชาการและเกิดประโยชน์ต่อสังคม ชุมชนท้องถิ่น และประเทศชาติ

เจ้าของ

มหาวิ ท ยาลั ย ราชภั ฏ เชี ย งใหม่ 202 ถนนช้ า งเผื อ ก ต� ำ บลช้ า งเผื อ ก อ� ำ เภอเมื อ ง จังหวัดเชียงใหม่ 50300 โทรศัพท์ 053 885999 โทรสาร 053 885999

ที่ปรึกษา

รองศาสตราจารย์ ดร.ประพันธ์ ธรรมไชย ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ชวิศ จิตรวิจารณ์

อธิการบดีมหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ คณบดีบัณฑิตวิทยาลัย

บรรณาธิการ

รองศาสตราจารย์สนิท สัตโยภาส

ผู้ช่วยบรรณาธิการ

ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.กมลณัฏฐ์ พลวัน นางศิริพร ประณต

วารสารพิฆเนศวร์สาร มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ ได้ผ่านการพิจารณาและรับรองคุณภาพวารสารให้อยู่ในฐานข้อมูล Thai-Journal Citation Index (TCI) กลุ่มที่ 2 สาขามนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ เป็นที่เรียบร้อยแล้ว

กองบรรณาธิการ

ศาสตราจารย์ เกียรติคุณ ดร.มนัส สุวรรณ ศาสตราจารย์ เกียรติคุณ สุรพล ด�ำริห์กุล รองศาสตราจารย์ ดร.อรรณพ พงษ์วาท รองศาสตราจารย์ศริ ิณา จิตต์จรัส รองศาสตราจารย์นราวัลย์ พูลพิพัฒน์ รองศาสตราจารย์สนิท สัตโยภาส ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ชุติมา แสงเงิน ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.กมลณัฏฐ์ พลวัน อาจารย์ ดร.พรรณิการ์ อุทธวัง

มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยศิลปากร มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยมหิดล มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่

คณะกรรมการกลั่นกรอง (Peer Review)

บทความวิจยั บทความวิทยานิพนธ์และบทความวิชาการทีต่ พี มิ พ์ในวารสารพิฆเนศวร์สาร มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ ได้รับการตรวจอ่านและแก้ไขจากผู้ทรงคุณวุฒิ ดังรายนามต่อไปนี้ 1. ศาสตราจารย์เกียรติคุณ ดร.มนัส สุวรรณ 2. รองศาสตราจารย์ ดร.วีระศักดิ์ ชมภูค�ำ 3. รองศาสตราจารย์ ดร.เกตุมณี มากมี 4. รองศาสตราจารย์ ดร.สมศักดิ์ ภู่วิภาดาวรรธน์ 5. รองศาสตราจารย์ ดร.ชูชีพ พุทธประเสริฐ 6. รองศาสตราจารย์ ดร.วรรณนิภา บุญระยอง 7. รองศาสตราจารย์ศรีวิไล พลมณี

8. รองศาสตราจารย์สมศักดิ์ เกี่ยวกิ่งแก้ว 9. รองศาสตราจารย์มนัส ยอดค�ำ

10. รองศาสตราจารย์วไิ ลพร ธนสุวรรณ 11. รองศาสตราจารย์นันทิยา แสงสิน

12. รองศาสตราจารย์สนิท สัตโยภาส

13. รองศาสตราจารย์ ว่าที่ร้อยตรีสกล แก้วศิริ 14. รองศาสตราจารย์พศิ มัย อ�ำไพพันธุ์

15. รองศาสตราจารย์ณรงค์ ณ เชียงใหม่ 16. รองศาสตราจารย์รังสรรค์ จันต๊ะ

17. รองศาสตราจารย์สุเทพ พงศ์ศรีวัฒน์ 18. ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ปรีชา เจ็งเจริญ 19. ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.นงลักษณ์ เขียนงาม 20. ผู้ช่วยศาสตราจารย์วนิ ัย โสมดี

21. อาจารย์ ดร.วันทนีย์ ชวพงศ์

22. อาจารย์ ดร.กรรณิการ์ เรือนจันทร์

23. อาจารย์ ดร.ขวัญชีวัน บัวแดง

24. อาจารย์ ดร.จิติมา กตัญญู

25. อาจารย์ ดร.รณวีร์ พาผล

มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยแม่โจ้ มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ ส�ำนักงานสาธารณสุขจังหวัดเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่

บทความที่ น� ำ มาตี พิ ม พ์ กองบรรณาธิ ก ารจะตรวจสอบเป็ น ขั้ น แรก แล้ ว จั ด ให้ มี คณะกรรมการภายนอกร่วมกลั่นกรอง (Peer Review) และประเมินบทความตามเกณฑ์และ แบบฟอร์มที่ก�ำหนด

บทบรรณาธิการ

พิ ฆ เนศวร์ ส ารฉบั บ นี้ ประกอบด้ ว ยบทความ ๑๕ เรื่ อ ง ส่ ว นใหญ่ จ ะ เกี่ยวข้องกับด้านสาธารณสุข ล�ำดับต่อมาเป็นบทความด้านการศึกษา นโยบาย สาธารณะ และล�ำดับสุดท้ายจะเกี่ยวข้องกับพระพุทธศาสนา

บทความเรื่องแรก เป็นบทความทางการศึกษาเรื่อง “ปัจจัยที่มีความ สัมพันธ์กับความรู้การตรวจวัดคุณภาพน�้ำเบื้องต้นของอาสาสมัครสาธารณสุข ประจ�ำหมู่บ้านเขตรับผิดชอบโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพต�ำบลบ้านสะลวงนอก อ�ำเภอแม่ริม จังหวัดเชียงใหม่”

บทความเรือ่ งที่ ๒ และ ๓ เป็นบทความด้านสาธารณสุข คือ “ความคาดหวัง การรับรู้และความพึงพอใจของประชาชนต่อคุณภาพบริการโรงพยาบาลชุมชน ต�ำบลดอนแก้ว อ�ำเภอแม่รมิ จังหวัดเชียงใหม่” และ “การสนับสนุนทางสังคมของ ผู้พิการในเขตเทศบาลเมืองล�ำพูน จังหวัดล�ำพูน”

ส�ำหรับบทความเรื่องที่ ๔ จะเกี่ยวกับสาธารณสุข เรื่อง “ผลของการนวด เท้าด้วยตนเองต่ออาการชาเท้าในผู้ป่วยเบาหวาน โรงพยาบาลสมเด็จพระยุพราช เวียงสระ อ�ำเภอเวียงสระ จังหวัดสุราษฎร์ธานี”

บทความเรื่องที่ ๕ ยังคงอยู่ที่กลุ่มสาธารณสุข ด้วยเรื่อง “ประสบการณ์ ผู้ติดยาเสพติด 4 x 100 ของวัยรุ่นในต�ำบลแห่งหนึ่งของจังหวัดกระบี่”

บทความเรือ่ งที่ ๖-๙ เป็นบทความด้านการศึกษา คือ “การจัดการเรียนรู้ แบบเอ็กซ์พลิซิทเพื่อพัฒนาผลสัมฤทธิ์การอ่านสะกดค�ำของนักเรียนชั้นประถม ศึกษาปีที่ 2 โรงเรียนบ้านโม่งหลวง อ�ำเภอแม่วาง จังหวัดเชียงใหม่” “การพัฒนา และการใช้ชดุ กิจกรรมศิลปะเพือ่ ส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์ของนักเรียนชัน้ ประถม ศึกษาปีที่ 4” “การเล่าเรือ่ งเพือ่ ส่งเสริมความสามารถด้านการฟัง-พูดภาษาอังกฤษ และความเชือ่ มัน่ ในตนเองของนักเรียนชัน้ ประถมศึกษาปีที่ 5” และ “ความสามารถ ในการคิดแก้ปัญหาของหลักสูตรนักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 6 ที่เรียนรู้โดยใช้ ปัญหาเป็นฐาน”

บทความเรื่องที่ ๑๐ – ๑๒ เป็นบทความด้านการบริหาร เรื่อง “รูปแบบ การบริหารจัดการเพื่อพัฒนาศักยภาพการท�ำวิจัยของผู้บริหารและครูโรงเรียน มัธยมศึกษา” “ความสัมพันธ์ระหว่างบทบาทผู้บริหารกับการจัดการความรู้ของ โรงเรียนประถมศึกษาในอ�ำเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่” และ “การสร้างสรรค์ การเรียนรู้กับการพัฒนาชุมชนสู่ความมั่นคงทางสังคมเพื่อรองรับการเข้าสู่ ประชาคมอาเซียน”

ส่วนบทความเรื่องที่ ๑๓ เป็นบทความนโยบายสาธารณะ เรื่อง “สภาพ ปัญหาและอุปสรรค การบังคับใช้กฎหมายทางการศึกษาแก่บุคคลที่ไม่มีสัญชาติ ไทยของจังหวัดเชียงใหม่”

ส่งท้ายด้วยบทความเรื่องที่ ๑๔ – ๑๕ งานวิจัยเกี่ยวกับพระพุทธศาสนา เรื่ อ ง “การบู ร ณาการการครองใจคนตามแนวทางพระพุ ท ธศาสนา” และ “การพัฒนารูปแบบการประยุกต์ใช้แนวคิดนิเวศวิทยาเชิงพุทธเพือ่ วิถชี วี ติ ทีย่ งั่ ยืน”

สารบัญ ปัจจัยที่มีความสัมพันธ์กับความรู้เรื่องการตรวจวัดคุณภาพน�้ำเบื้องต้น ของอาสาสมัครสาธารณสุขประจ�ำหมู่บ้านเขตรับผิดชอบโรงพยาบาล ส่งเสริมสุขภาพต�ำบลบ้านสะลวงนอก อ�ำเภอแม่ริม จังหวัดเชียงใหม่

ณัทธร สุขสีทอง ความคาดหวังการรับรู้และความพึงพอใจของประชาชนต่อคุณภาพบริการ โรงพยาบาลชุมชนต�ำบลดอนแก้ว อ�ำเภอแม่ริม จังหวัดเชียงใหม่

ภัทรจารินทร์ คุณารูป การสนับสนุนทางสังคมของผูพ้ กิ ารในเขตเทศบาลเมืองล�ำพูน จังหวัดล�ำพูน

รุ่งชฎาพร ใจยา ผลของการนวดเท้าด้วยตนเองต่ออาการชาเท้าในผูป้ ว่ ยเบาหวานโรงพยาบาล สมเด็จพระยุพราชเวียงสระ อ�ำเภอเวียงสระ จังหวัดสุราษฎร์ธานี

สิริมา ศิลปี ประสบการณ์ ผู ้ ติ ด ยาเสพติ ด 4x100 ของวั ย รุ ่ น ในต� ำ บลแห่ ง หนึ่ ง ของ จังหวัดกระบี่

นางสุไหวด๊า บุหลาด การจัดการเรียนรู้แบบเอ็กซ์พลิซิทเพื่อพัฒนาผลสัมฤทธิ์การอ่านสะกดค�ำ ของนักเรียนชั้นประถมศึกษาปีท่ี 2 โรงเรียนบ้านโม่งหลวง อ�ำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่

วัชรี ไชยบุตร การพัฒนาและการใช้ชุดกิจกรรมศิลปะเพื่อส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์ ของนักเรียนชัน้ ประถมศึกษาปีที่ 4

นางสาวปรียาภรณ์ กรรณิกา การเล่าเรื่องเพื่อส่งเสริมความสามารถด้านการฟัง-พูดภาษาอังกฤษและ ความเชื่อมั่นในตนเองของนักเรียนชั้นประถมศึกษาปีท่ี 5

นางสาวจิราวรรณ เวียงยา ความสามารถในการคิ ด แก้ ป ั ญ หา ของนั ก เรี ย นชั้ น ประถมศึ ก ษาปี ที่ 6 ที่เรียนรู้โดยใช้ปัญหาเป็นฐาน

นายศุภฤทธิ์ ไชยเลิศ

1

13 25 33 43

53

69 79 91

สารบัญ (ต่อ) รูปแบบการบริหารจัดการเพื่อพัฒนาศักยภาพการท�ำวิจัยของผู้บริหาร และครูโรงเรียนมัธยมศึกษา

วรวัติ กิติวงค์ ความสัมพันธ์ระหว่างบทบาทผู้บริหารกับการจัดการความรู้ของโรงเรียน ประถมศึกษาในอ�ำเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่

อารีย์พร ไชยอ�ำมาตย์ การสร้างสรรค์การเรียนรู้กับการพัฒนาชุมชนสู่ความมั่นคงทางสังคม เพื่อรองรับการเข้าสู่ประชาคมอาเซียน

อาจารย์ ดร.รณวีร์ พาผล สภาพปัญหาและอุปสรรคการบังคับใช้กฎหมายทางการศึกษาแก่บุคคลที่ ไม่มีสัญชาติไทยของจังหวัดเชียงใหม่

แสงเทียน ค�ำปัญญา การบูรณาการการครองใจคนตามแนวทางพระพุทธศาสนา

ชินชัย แก้วเรือน การพัฒนารูปแบบการประยุกต์ใช้แนวคิดนิเวศวิทยาเชิงพุทธเพื่อวิถีชีวิต ที่ยั่งยืน

ปิยะมาศ ใจไฝ่

105 123 137 149 161 177

ปัจจัยที่มคี วามสัมพันธ์กับความรู้เรื่องการตรวจวัด คุณภาพน�้ำเบื้องต้นของอาสาสมัครสาธารณสุขประจ�ำหมู่บ้าน เขตรับผิดชอบโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพ ต�ำบลบ้านสะลวงนอก อ�ำเภอแม่รมิ จังหวัดเชียงใหม่ Factors Relating to Basic Knowledge on Water Quality Test of Village Health Volunteer at Tumbon Ban Saluang Nok Health Promoting Hospital, Mae Rim District, Chiang Mai Province ผู้วิจัย ณัทธร สุขสีทอง1

บทคัดย่อ

การศึกษานีม้ วี ตั ถุประสงค์เพือ่ ศึกษา 1) ระดับความรูเ้ รือ่ งการตรวจวัดคุณภาพน�ำ้ เบือ้ งต้น ของอาสาสมัครสาธารณสุขประจ�ำหมู่บ้าน 2) ปัจจัยที่มีความสัมพันธ์กับความรู้เรื่องการตรวจวัด คุณภาพน�ำ้ เบือ้ งต้นของอาสาสมัครสาธารณสุขประจ�ำหมูบ่ า้ นเขตรับผิดชอบโรงพยาบาลส่งเสริมสุข ภาพต�ำบลบ้านสะลวงนอก อ�ำเภอแม่รมิ จังหวัดเชียงใหม่ กลุ่มตัวอย่างคืออาสาสมัครสาธารณสุข ประจ�ำหมู่บ้าน จ�ำนวน 141 คน โดยการสุ่มอย่างง่าย รวบรวมข้อมูลโดยแบบสอบถาม การวิเคราะห์ ข้อมูลใช้สถิติเชิงพรรณนา และการวิเคราะห์การถดถอยเชิงเส้น ผลการวิจัย พบว่า 1) อาสาสมัคร สาธารณสุขประจ�ำหมู่บ้านมีระดับความรู้เรื่องการตรวจวัดคุณภาพน�้ ำเบื้องต้นในระดับน้อย (ร้อยละ 47.96) 2) ระยะเวลาในการปฏิบตั งิ านเป็นอาสาสมัครสาธารณสุขประจ�ำหมูบ่ า้ น เป็นปัจจัย ทีม่ คี วามสัมพันธ์กับระดับความรู้เรือ่ งการตรวจวัดคุณภาพน�ำ้ เบือ้ งต้นของอาสาสมัครสาธารณสุข ประจ�ำหมู่บ้าน อย่างมีนัยส�ำคัญทางสถิติที่ .05 ค�ำส�ำคัญ : ความรู้, การตรวจวัดคุณภาพน�้ำเบื้องต้น, อาสาสมัครสาธารณสุขประจ�ำหมู่บ้าน

1

อาจารย์ประจ�ำภาควิชาสาธารณสุขศาสตร์ คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่

2

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

Abstract

The purposes of this study were to 1) investigate the basic knowledge on water quality test of Village Health Volunteer, and 2) discover the relationship between factors and the basic knowledge on water quality test of Village Health Volunteer at Tumbon Ban Saluang Nok health promoting Hospital, Maerim District, Chiangmai Province. The simple random sampling was 141 village health volunteers. Data were collected using questionnaire. Data were analyzed using descriptive statistics and multiple linear regression. The results found that 1) the basic knowledge on water quality test were low level (47.96 %) ; 2) The time of experience as the Village Health Volunteer were significantly positive related with the basic knowledge on water quality test Keyword : Basic Knowledge on Water Quality Test, Village Health Volunteer

บทน�ำ

ในทวีปเอเชียปัญหาแหล่งน�ำ้ ส่วนใหญ่ เกิดจากนโยบายของภาครัฐที่ต้องการพัฒนา และใช้ประโยชน์จ ากแหล่ งน�้ำโดยที่ไม่ ค�ำนึง ถึงผลกระทบกับประชาชนที่ใช้ประโยชน์จาก แหล่งน�้ำ รวมถึงการเปลี่ยนแปลงคุณภาพน�้ำ ในแหล่ ง น�้ ำ ผิ ว ดิ น จากการปนเปื ้ อ นของสาร มลพิษทางน�ำ้ เพิม่ ขึน้ (Vickie, 2011) โดยเฉพาะ กลุ่มประเทศที่มีการขยายตัวทางเศรษฐกิจสูง ซึ่ ง การเปลี่ ย นแปลงเหล่ า นี้ ส ่ ง ผลต่ อ ความ ต้องการการใช้น�้ำ ในการอุปโภคและบริโภค ของประชากรโลก ในส่ ว นของประเทศไทย ได้ เ กิ ด ปั ญ หาคุ ณ ภาพน�้ ำ ในแม่ น�้ ำ สายหลั ก เช่ น เดี ย วกั น กรมควบคุ ม มลพิ ษ (2554) ได้ รายงานการตรวจวัดคุณภาพแหล่งน�้ำผิวดิน ที่ ส� ำ คั ญ ทั่ ว ประเทศจ� ำ นวน 52 แหล่ ง โดย ประเมินจากมาตรฐานคุณภาพแหล่งน�้ำผิวดิน พบว่าแหล่งน�้ำผิวดินมีคุณภาพน�้ำอยู่ในเกณฑ์

เสือ่ มโทรมร้อยละ 23 ทัง้ นีส้ าเหตุหลักทีท่ ำ� ให้ คุณภาพน�้ำในแม่น�้ำสายหลักของประเทศไทย เสื่อมโทรมส่วนใหญ่มาจากน�้ำเสียชุมชนซึ่งมี องค์ประกอบส�ำคัญเป็นอินทรีย์สารเมื่อระบาย ลงสูแ่ หล่งน�ำ้ ท�ำให้ปริมาณออกซิเจนในแหล่งน�ำ้ ลดลงหรื อ มี ค วามสกปรกในรู ป สารอิ น ทรี ย ์ เพิม่ ขึน้ สอดคล้องกับพื้นที่เขตรับผิดชอบของ โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพต�ำบลบ้านสะลวงนอก อ� ำ เภอแม่ ริ ม จั ง หวั ด เชี ย งใหม่ ซึ่ ง มี จ� ำ นวน หมูบ่ า้ นทัง้ หมด 8 หมูบ่ า้ น ลักษณะภูมปิ ระเทศ เป็ น พื้ น ที่ ล อนลู ก คลื่ น ถึ ง เนิ น เขา พื้ น ที่ ร อบ หมู ่บ ้านเป็ นพื้นที่ท� ำ การเพาะปลู ก ติดต่อ ไป จนถึงภูเขาสูงและป่าไม้ กิจกรรมการเกษตร ส่ ว นใหญ่ จ ะอาศั ย แหล่ ง น�้ ำ ธรรมชาติ ที่ เ กิ ด จากภู เ ขาสู ง ทางทิ ศ ตะวั น ตกของต� ำ บลมี ห้วยแม่เลาะห้วยสะลวง ห้วยจอก ห้วยเต่ารู ห้วยแม่ก๊ะ และห้วยม่วงซึ่งจะไหลลงสู่น�้ำแม่ริม ในส่วนของประชาชนจะตั้งบ้านเรือนรวมกลุ่ม

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ตามริมฝั่งแม่น�้ำและใช้ประโยชน์น�้ำในแหล่งน�้ำ เพื่อการเกษตร การอุปโภค บริโภคซึ่งอาจจะ เป็นสาเหตุให้สภาพแหล่งน�้ำผิวดินโดยทั่วไปมี แนวโน้มเสื่อมโทรมโดยช่วงที่ไหลผ่านชุมชน จะพบสีเขียวของสาหร่าย และน�้ำจะขุ่นในช่วง ฤดูแล้ง (ไพรัช พละศักดิ์, 2553)

จากสภาพปัญหาข้างต้นแนวทางใน การแก้ไขปัญหาจ�ำเป็นต้องให้ประชาชนและ หน่ ว ยงานที่ เ กี่ ย วข้ อ งเข้ า มามี บ ทบาทอย่ า ง แท้ จ ริ ง โดยเฉพาะอาสาสมั ค รสาธารณสุ ข ประจ�ำหมู่บ้านซึ่งบทบาทหน้าที่ส�ำคัญเป็นผู้น�ำ การเปลีย่ นแปลงด้านพฤติกรรมสุขภาพอนามัย (Change agents) โดยเฉพาะการเฝ้าระวังและ ป้องกันปัญหาสาธารณสุขในหมู่บ้านทั้งการ เฝ้าระวังด้านอนามัยแม่และเด็กโดยการติดตาม หญิงมีครรภ์ให้มาฝากท้องและตรวจครรภ์ตาม ก�ำหนด และเฝ้าระวังเรื่องโรคติดต่อประจ�ำถิ่น โดยการก�ำจัดแหล่งเพาะพันธุย์ งุ ลายสอดคล้อง กับการศึกษาของศรีงามลักษณ์ ค�ำทอง (2554 : 74) พบว่า การส่งเสริมสุขภาพชุมชน 6 อย่าง ของอาสาสมั ค รสาธารณสุ ข ประจ� ำ หมู ่ บ ้ า น ที่ท�ำได้ดี คือ ด้านอาหารปลอดภัย การออก ก�ำลังกาย อโรคยา อารมณ์ อนามัยสิง่ แวดล้อม และอบายมุข บทบาทเหล่านี้ท�ำให้อาสาสมัคร สาธารณสุ ข ประจ� ำ หมู ่ บ ้ า นมี ค วามส� ำ คั ญ จะเห็นได้วา่ บทบาทของอาสาสมัครสาธารณสุข ประจ�ำหมู่บ้านครอบคลุมประเด็นทั้งการส่ง เสริ ม สุ ข ภาพ การป้ อ งกั น โรค แต่ เ นื่ อ งจาก กลุ ่ ม บุ ค คลเหล่ า นี้ ส ่ ว นใหญ่ ไ ม่ ไ ด้ เ รี ย นรู ้ เกี่ ย วกั บ โรคและการเจ็ บ ป่ ว ยอย่ า งลึ ก ซึ้ ง

3

ความเชื่อถือเรื่องความรู้อาจมีน้อย บทบาทจึง ควรอยูภ่ ายใต้คำ� ชีแ้ นะจากบุคลากรด้านสุขภาพ เพื่อให้สามารถเกิดความเข้าใจในเรื่องสุขภาพ มากขึน้ (อุทยั วรรณ สุกมิ านิล, 2550 : 18) เช่น เดีย วกั บ การติด ตามตรวจสอบคุ ณ ภาพน�้ำ ที่ จ�ำเป็นต้องมีการก�ำหนดตัวชี้วัด (พารามิเตอร์) ในการติดตามตรวจสอบโดยควรเลือกตัวชี้วัด ที่ มี ค วามส� ำ คั ญ หรื อ บ่ ง ชี้ ถึ ง คุ ณ ภาพน�้ ำ ได้ รวมทั้งยังต้องค�ำนึงถึงศักยภาพ งบประมาณ บุคลากร และสภาพแวดล้อมของท้องถิ่น โดย วิธีตรวจวัดคุณภาพน�้ำต้องสามารถตรวจวัด ทันที เพื่อใช้เป็นข้อมูลเบื้องต้นในการเฝ้าระวัง การเปลี่ยนแปลงของคุณภาพน�้ำ ซึ่งเพื่อก่อให้ เกิดความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับการตรวจวิเคราะห์ คุณภาพน�้ำ (สามารถ ใจเตี้ย และคณะ, 2558 : 123) ซึ่งการศึกษานี้ได้ก�ำหนดการตรวจวัดค่า ออกซิเจนละลาย (DO) และค่าความเป็นกรด ด่าง (pH) โดยใช้เครื่องมือตรวจวัดภาคสนาม โดยพิ จ ารณาถึ ง ปั จ จั ย ที่ เ กี่ ย วข้ อ งทั้ ง ปั จ จั ย ภายในและปั จ จั ย ภายนอก ของอาสาสมั ค ร สาธารณสุขประจ�ำหมู่บ้านเพื่อน�ำไปสู่กิจกรรม การมีส่วนร่วมในการเฝ้าระวังคุณภาพแหล่งน�ำ ้ ซึ่งเป็นยุทธวิธีส�ำคัญในสร้างจิตส�ำนึกต่อชุมชน สังคมและตระหนักถึงปัญหาคุณภาพน�้ำที่เป็น ตัวก�ำหนดปัญหาสุขภาพด้วยตนเอง เพิ่มโลก ทัศน์และการเรียนรู้ของชุมชนผ่านอาสาสมัคร สาธารณสุขประจ�ำหมู่บ้าน อันจะส่งผลต่อการ ใช้ประโยชน์จากแหล่งน�้ำสาธารณะในชุมชนได้ อย่างยั่งยืนต่อไป

4

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

วัตถุประสงค์

1. เพื่อ ศึก ษาระดั บ ความรู ้ เ รื่อ งการ ตรวจวัดคุณภาพน�้ำเบื้องต้นของอาสาสมัคร สาธารณสุขประจ�ำหมู่บ้าน

2. เพื่อศึกษาปัจจัยที่มีความสัมพันธ์ กับความรูเ้ รือ่ งการตรวจวัดคุณภาพน�ำ้ เบือ้ งต้น ของอาสาสมัครสาธารณสุขประจ�ำหมู่บ้าน

วิธีการด�ำเนินการวิจัย

การศึกษานี้เป็นการศึกษาเชิงส�ำรวจ ชนิดการส�ำรวจภาคตัดขวาง (Cross sectional survey)

ประชากรและกลุ่มตัวอย่าง

เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย

อาสาสมัครสาธารณสุขประจ�ำหมูบ่ า้ น เขตรั บ ผิ ด ชอบโรงพยาบาลส่ ง เสริ ม สุ ข ภาพ ต�ำบลบ้านสะลวงนอก อ�ำเภอแม่ริม จังหวัด เชียงใหม่ ที่เข้าร่วมโครงการอบรมเชิงปฏิบัติ การการเพิ่มศักยภาพด้านอนามัยสิ่งแวดล้อม ส�ำหรับอาสาสมัครสาธารณสุขประจ�ำหมู่บ้าน จ�ำนวน 220 คน การคัดเลือกกลุ่มตัวอย่าง ค� ำ นวณขนาดตั ว อย่ า งจากตารางส� ำ เร็ จ รู ป Krejcie and Morgan การสุ่มตัวอย่างใช้วิธีการ สุ่มอย่างง่าย ได้จ�ำนวนกลุ่มตัวอย่าง 141 คน

ผู้วิจัยได้สร้างเครื่องมือการวิจัยเป็น ลักษณะแบบสอบถาม ซึ่งแบ่งออกเป็น

ส่วนที่ 1 แบบสอบถามข้อมูลทั่วไป ของกลุ่มตัวอย่าง

ส่วนที่ 2 แบบสอบถามความรู้เกี่ยว กับการตรวจวัดคุณภาพน�้ำเบื้องต้น ลักษณะ แบบสอบถามความรู้เป็นแบบเลือกตอบ ถูก

ผิด แบ่งออกเป็น 3 ด้าน คือ ความรู้เกี่ยวกับ การเก็บตัวอย่างน�้ำ ความรู้เกี่ยวกับดัชนีวัด คุณภาพน�ำ ้ และความรูเ้ กีย่ วกับการแปลผลการ วิเคราะห์ การให้คะแนน ตอบถูกให้ 1 คะแนน ตอบผิดให้ 0 คะแนน

การแปลผลค่าคะแนนรวมความรู้อยู่ ในช่วง 0 – 25 คะแนน เมื่อรวมคะแนน แล้ว จัดระดับความรู้โดยกําหนดเกณฑ์ในการแปล ความหมายของคะแนนเป็น 3 ระดับ การแปล ผลคะแนนโดยพิจารณาตามเกณฑ์ของบลูม (Bloom, 1956) ดังนี้

ระดับความรู้ดี คะแนนตั้งแต่ร้อยละ 80 – 100

ระดับความรู้ปานกลาง คะแนนตั้งแต่ ร้อยละ 60 – 79

ระดั บ ความรู ้น ้อ ย คะแนนน้อ ยกว่า ร้อยละ 60

การตรวจคุ ณ ภาพเครื่ อ งมื อ ผู ้ วิ จั ย มีการตรวจสอบความน่าเชื่อถือของเครื่องมือ ตามแนวคิดของการวิจัยเชิงปริมาณ ประกอบ ด้วย

ความตรงของเครื่ อ งมื อ (Validity) ด�ำเนินการตรวจความตรงของเครื่องมือ โดย การให้ผู้เชี่ยวชาญจ�ำนวน 3 ท่านตรวจสอบ และได้ปรับแก้ไขตามข้อเสนอแนะ

ความเที่ยงของเครื่องมือ (Reliability) โดยการหา ความเชื่อมั่นด้วยวิธีของคูเดอร์ ริชาร์ดสัน (Kuder – Richardson : KR) KR-20 แบบสอบถามมีค่าความเชื่อมั่นเท่ากับ 0.81

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

5

การเก็บรวบรวมข้อมูล

ผลการวิจัย

การเก็บ รวบรวมข้ อมูล ในการศึกษา ครัง้ นี้ ท�ำการเก็บข้อมูลในช่วงเดือน พฤษภาคม – ตุลาคม 2557 ทั้งนี้ผู้วิจัยและผู้ช่วยนักวิจัย ในพื้ น ที่ (อาสาสมั ค รสาธารณสุ ข ประจ� ำ หมูบ่ า้ น นักศึกษาสาขาวิชาสาธารณสุขศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ และนักวิชาการ สาธารณสุขประจ�ำโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพ ต�ำบล เป็นผูเ้ ก็บข้อมูลร่วมกัน โดยก่อนการเก็บ ข้อมูลผู้วิจัยได้ท�ำการอบรม ชี้แจงรายละเอียด ของข้อค�ำถาม และวิธีการเก็บรวบรวมข้อมูล โดยผู้วิจัย เพื่อให้มีความเข้าใจตรงกันเกี่ยวกับ วั ต ถุ ป ระสงค์ ข องการเก็ บ รวบรวมข้ อ มู ล ข้ อ ค� ำ ถาม และวิ ธี ก ารเก็ บ รวบรวมข้ อ มู ล ตลอดจนด�ำเนินการเก็บรวบรวมข้อมูลไปใน ทิศทางเดียวกัน

ผลการศึกษาแบ่งออกเป็น 3 ตอน ดังนี้

ตอนที่ 1 ข้อมูลทั่วไป พบว่า อาสา สมัครสาธารณสุขประจ�ำหมู่บ้านส่วนใหญ่เป็น เพศหญิง ร้อยละ 68.2 อายุเฉลี่ย 46.2 ปี รายได้เฉลี่ย 9,600.67 บาทต่อเดือน มีการ ศึกษาระดับปฐมศึกษา ร้อยละ 48.8 ประกอบ อาชี พ เกษตรกรรมเป็ น อาชี พ หลั ก ร้ อ ยละ 75.2 มีจ�ำนวนสมาชิกในครัวเรือนเฉลี่ย 2.39 คน ระยะเวลาการปฏิบัติงานเป็นอาสาสมัคร สาธารณสุขประจ�ำหมู่บ้านเฉลี่ย 3.54 ปี ใช้ ประโยชน์ ที่อ ยู ่ อ าศั ย เพื่อ การพั ก อาศั ย อย่ า ง เดีย ว ร้ อ ยละ 98.25 ระยะเวลาที่อ าศั ย อยู ่ ในชุ ม ชนเฉลี่ ย 6.38 ปี ระยะห่ า งของที่ พั ก อาศั ย กั บ แหล่ ง น�้ ำ สาธารณะในชุ ม ชน 5.09 กิโลเมตร ใช้นำ�้ ประปาหมูบ่ า้ นเป็นแหล่งน�ำ้ หลัก ในการอุปโภค บริโภค ส่วนใหญ่เห็นว่าสภาพ แหล่งน�้ำสาธารระในชุมชนมีสภาพเสื่อมโทรม ร้อยละ 91.69 และอาสาสมัครสาธารณสุข ประจ�ำหมู่บ้านมีความเข้าใจเกี่ยวกับการตรวจ วิ เ คราะห์ คุ ณ ภาพน�้ ำ เบื้ อ งต้ น น้ อ ย ร้ อ ยละ 85.36 อาสาสมัครสาธารณสุขประจ�ำหมู่บ้าน มีการสังเกตพืชน�้ำในแหล่งน�้ำบางครั้งร้อยละ 85.9 ไม่เคยสังเกตปริมาณสัตว์น�้ำในแหล่งน�้ำ ร้อยละ 92.6 ดังตารางที่ 1

การวิเคราะห์ข้อมูล

1. ข้ อ มู ล ปั จ จั ย ส่ ว นบุ ค คลของกลุ ่ ม ตัวอย่างวิเคราะห์โดยสถิติเชิงพรรณนา ได้แก่ ค่ า ความถี่ ค่ า ร้ อ ยละ ค่ า เฉลี่ ย และส่ ว น เบี่ยงเบนมาตรฐาน

2. ข้ อ มู ล ความรู ้ เ กี่ ย วกั บ การตรวจ วั ด คุ ณ ภาพน�้ ำ เบื้ อ งต้ น วิ เ คราะห์ โ ดยสถิ ติ เชิ ง พรรณนา ได้ แ ก่ ค่ า เฉลี่ ย ส่ ว นเบี่ ย งเบน มาตรฐาน

3. การวิ เ คราะห์ ป ั จ จั ย ที่ มี ค วาม สัมพันธ์กับความรู้เกี่ยวกับการตรวจวิเคราะห์ คุณภาพน�ำ้ เบือ้ งต้น ใช้การวิเคราะห์การถดถอย เชิงเส้น

6

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ตารางที่ 1 ข้อมูลทั่วไปของอาสาสมัครสาธารณสุขประจ�ำหมู่บ้าน ข้อมูลทั่วไป (N = 141)

ร้อยละ

เพศ ชาย หญิง

41.8 68.2

อายุประมาณ (ปี) ต�่ำสุด 26 ปี สูงสุด 65 ปี เฉลี่ยเท่ากับ 46.2 ปี ค่าส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน 10.1 ปี รายได้เฉลี่ยของครอบครัวต่อเดือนประมาณ (บาท) ต�่ำสุด 1,200 บาท สูงสุด 18,000 บาท เฉลี่ยเท่ากับ 9,600.67 บาท ค่าส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน 3,266.42 บาท ข้อมูลทั่วไป (N = 141) ระดับการศึกษา ไม่ได้เรียนหนังสือ ประถมศึกษา มัธยมศึกษาหรือเทียบเท่า อนุปริญญาหรือเทียบเท่า ปริญญาตรีหรือสูงกว่า อาชีพหลัก เกษตรกร รับจ้างทั่วไป ประกอบธุรกิจส่วนตัว จ�ำนวนสมาชิกในครัวเรือน ต�่ำสุด 1 คน สูงสุด 5 คน เฉลี่ยเท่ากับ 2.39 คน ค่าส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน 1.08 คน

ร้อยละ 48.8 43.4 4.4 1.4 75.2 19.6 5.2

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ข้อมูลทั่วไป (N = 141) ระยะเวลาที่ปฏิบัตงิ านเป็น อสม. ต�่ำสุด 1 ปี สูงสุด 25 ปี เฉลี่ยเท่ากับ 13.54 ปี ค่าส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน 2.08 ปี ลักษณะการใช้ประโยชน์ท่พี ักอาศัย พักอาศัยอย่างเดียว พักอาศัยและประกอบธุรกิจ ระยะเวลาที่พักอาศัยในชุมชน (ปี) ต�่ำสุด 2 ปี สูงสุด 46 ปี เฉลี่ยเท่ากับ 25.09 ปี ค่าส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน 15.08 ปี ระยะห่างจากสถานที่ตั้งที่พักอาศัยกับแหล่งน�้ำสาธารณะประมาณ (กิโลเมตร) ต�่ำสุด 0.20 กิโลเมตร สูงสุด 10 กิโลเมตร เฉลี่ยเท่ากับ 5.09 กิโลเมตร ค่าส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน 1.23 กิโลเมตร ความคิดเห็นต่อสภาพแหล่งน�้ำสาธารณะในชุมชน ปกติ เสื่อมโทรม ความเข้าใจเกี่ยวกับการตรวจวิเคราะห์คุณภาพน�้ำเบื้องต้น น้อย ปานกลาง การสังเกตการเปลี่ยนแปลงของแหล่งน�้ำสาธารณะในชุมชน ปริมาณพืชน�ำ้ บางครั้ง ไม่เคยสังเกต ปริมาณสัตว์น�้ำ บางครั้ง ไม่เคยสังเกต

7

ร้อยละ

98.3 1.7

8.3 91.7 85.4 14.6 85.9 14.1 7.4 92.6

8

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ตอนที่ 2 ระดับความรู้เกี่ยวกับการ ตรวจวั ด คุ ณ ภาพน�้ ำ เบื้ อ งต้ น อาสาสมั ค ร สาธารณสุ ข ประจ� ำ หมู ่ บ ้ า นมี ค วามรู ้ เ รื่ อ ง การตรวจวัดคุณภาพน�้ำเบื้องต้น ระดับน้อย (ร้อยละ 47.96 ) เมื่อพิจารณารายด้าน ได้แก่

การเก็บตัวอย่างน�้ำ (ร้อยละ 43.72 ) ความรู้ เรื่องดัชนีวัดคุณภาพน�้ำ (ร้อยละ 57.00 ) และ ความรู้การแปลผลการวิเคราะห์คุณภาพน�้ ำ เบื้องต้น (ร้อยละ 43.16 ) พบว่า ทั้ง 3 ด้าน มีความรู้อยู่ในระดับน้อย ดังในตารางที่ 1

ตารางที่ 1 ระดับความรู้เรื่องการตรวจวัดคุณภาพน�้ำเบื้องต้น ความรู้การตรวจวิเคราะห์คุณภาพน�้ำเบื้องต้น

ร้อยละ

ระดับความรู้

การเก็บตัวอย่างน�้ำ

43.72

น้อย

ดัชนีวัดคุณภาพน�้ำ (DO pH)

57.00

น้อย

การแปลผลการวิเคราะห์

43.16

น้อย

47.96

น้อย

ภาพรวม

ตอนที่ 3 ปัจจัยที่มีความสัมพันธ์กับ ความรู้เรื่องการตรวจวัดคุณภาพน�้ำเบื้องต้น การวิเคราะห์ความสัมพันธ์ของปัจจัยที่ส่งผล ต่อระดับความรู้เกี่ยวกับการตรวจวิเคราะห์ คุณภาพน�ำ้ เบือ้ งต้น ของอาสาสมัครสาธารณสุข ประจ�ำหมู่บ้าน พบว่า เมื่อน�ำตัวแปรที่วัดแบบ ต่อเนื่องทัง้ 6 ตัวแปร ได้แก่

อายุเฉลี่ย (X1)

รายได้เฉลี่ย (X2)

จ�ำนวนสมาชิกในครัวเรือนเฉลี่ย (X3)

ระยะเวลาการปฏิบัติงานเป็นอาสา สมัครสาธารณสุขประจ�ำหมู่บ้านเฉลี่ย (X4)

ร ะ ย ะ เ ว ล า ที่ อ า ศั ย อ ยู ่ ใ น ชุ ม ช น เฉลี่ย (X5)

ระยะห่างของที่พักอาศัยกับแหล่งน�้ำ สาธารณะในชุมชนเฉลี่ย (X6)

โดยใช้ วิ ธี เ พิ่ ม ตั ว แปรอิ ส ระแบบขั้ น ตอน (Stepwise) พบว่า ระยะเวลาการปฏิบัติ งานเป็นอาสาสมัครสาธารณสุขประจ�ำหมู่บ้าน (X4) พยากรณ์ความรูเ้ รือ่ งการตรวจวัดคุณภาพ

น�้ำเบื้องต้นของอาสาสมัครสาธารณสุขประจ�ำ หมู่บ้านได้อย่างมีนัยส�ำคัญทางสถิติที่ 0.05 (P – value = 0.02) ซึ่ ง ตั ว แปรข้ า งต้ น มี ความแม่ น ย� ำ ในการพยากรณ์ ร ้ อ ยละ 67.8 (R2 = 0.678) ซึ่งเขียนเป็นสมการพยากรณ์ใน รูปของคะแนนดิบ ได้ดังนี ้ Yi (ความรู้เรื่องการตรวจวัดคุณภาพ น�้ำเบื้องต้น) = 3.786 + 1.057 (ระยะเวลาการ ปฏิบัติงานเป็นอาสาสมัครสาธารณสุขประจ�ำ หมู่บ้าน)

จากสมการข้างต้นจะเห็นได้วา่ ค่าของ สัมประสิทธิ์การถดถอย (b) ของความรู้เรื่อง การตรวจวัดคุณภาพน�้ำเบื้องต้นเท่ากับ 1.057 หมายความว่ า เมื่ อ อาสาสมั ค รสาธารณสุ ข ประจ� ำ หมู ่ บ ้ า นมี ร ะยะเวลาการปฏิ บั ติ ง าน เป็ น อาสาสมั ค รสาธารณสุ ข ประจ� ำ หมู ่ บ ้ า น เพิ่มขึ้น 1 หน่วย ระดับความรู้เรื่องการตรวจ วัดคุณภาพน�้ำเบื้องต้นจะเพิ่มขึ้น 1.057 หน่วย ดังในตารางที่ 2

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

9

ตารางที่ 2 ปัจจัยที่มีความสัมพันธ์กับความรู้เกี่ยวกับการตรวจวิเคราะห์คุณภาพน�้ำเบื้องต้น ตัวแปรพยากรณ์

ค่าสัมประสิทธิ์ การถดถอย b

ค่าคงที่

3.786

ระยะเวลาการปฏิบัติงาน เป็นอาสาสมัครสาธารณสุขประจ�ำหมูบ่ า้ น (X4)

1.057

อภิปรายผลการวิจัย

อาสาสมัครสาธารณสุขประจ�ำหมูบ่ า้ น มีความรู้ท้ังเรื่องการเก็บตัวอย่างน�้ำ ความรู้ เรื่องดัชนีวัดคุณภาพน�้ำ และความรู้เรื่องการ แปลผลการวิเคราะห์อยู่ในระดับน้อย ทั้งนี้อาจ เป็นเพราะว่าการตรวจวิเคราะห์น�้ำเบื้องต้น เป็นกระบวนการที่ต้องอาศัยความเชี่ยวชาญ เฉพาะด้ า น และผู ้ ป ฏิ บั ติ ต ้ อ งมี อ งค์ ค วามรู ้ ด้ า นวิ ท ยาศาสตร์ พื้ น ฐานถึ ง จะก่ อ เกิ ด องค์ ความรู ้ แ ละปฏิบั ติก ารได้ ถู ก ต้ อ ง นอกจากนี้ กิจกรรมด้านอนามัยสิง่ แวดล้อมยังเป็นกิจกรรม ที่ อ าสาสมั ค รสาธารณสุ ข ประจ� ำ หมู ่ บ ้ า นไม่ คุ ้ น เคยในการปฏิ บั ติ ม ากนั ก ถ้ า เที ย บกั บ กิ จ กรรมการดู แ ลสุ ข ภาพด้ า นอื่ น ซึ่ ง คณิ ต หนู พ ลอย (2553: 58) พบว่ า อาสาสมั ค ร สาธารณสุ ข ประจ� ำ หมู ่ บ ้ า นจั ง หวั ด พั ท ลุ ง มี ค วามรู ้ ใ นการสุ ข าภิ บ าลสิ่ ง แวดล้ อ ม การจัดหาน�ำ้ สะอาด และการควบคุมโรคติดต่อ ประจ�ำถิน่ ในระดับน้อย สอดคล้องกับการศึกษา ของโกมาตร จึ ง เสถี ย รทรั พ ย์ และปารณั ฐ สุขสุทธิ์ (2550: 272) ซึง่ พบว่า งานตามบทบาท ของอาสาสมั ค รสาธารณสุ ข ประจ� ำ หมู ่ บ ้ า น ที่ จํ า เป็ น ต้ อ งใช้ เ วลาอย่ า งต่ อ เนื่ อ งหรื อ

95 % CI

p- value 0.000

2.63 – 2.79

0.002

เป็ น งานประเภทที่ ไ ม่ จ บสิ้ น และไม่ เ ป็ น เวลา เช่น การส่งต่อผู้ป่วย การรักษาพยาบาลหรือ งานด้านอนามัยสิ่งแวดล้อม จะเป็นงานที่อาสา สมัครสาธารณสุขประจ�ำหมูบ่ า้ นท�ำเป็นสัดส่วน ที่ น ้ อ ยกว่ า งานที่ ท� ำ เสร็ จ เป็ น คราว ๆ และ พีรพล ศิริไพบูลย์ (2553: 39) พบว่า ความคิด เห็นของประชาชนต่อบทบาทที่ปฏิบัติจริงของ อาสาสมั ค รสาธารณสุ ข ประจ� ำ หมู ่ บ ้ า น ต่ อ งานด้านการจัดหาน�้ำสะอาดและการป้องกัน มลภาวะสิ่งแวดล้อมที่เป็นพิษภัยมีการปฏิบัติ น้อยที่สุด ระยะเวลาการปฏิบัติงานเป็นอาสาสมัคร สาธารณสุ ข ประจ� ำ หมู ่ บ ้ า นมี ค วามสั ม พั น ธ์ กับระดับความรู้ได้อย่างมีนัยส�ำคัญทางสถิติ ที่ 0.05 เมื่อน�ำมาเขียนสมการพยากรณ์แปล ความหมายได้ว่า เมื่ออาสาสมัครสาธารณสุข ประจ�ำหมู่บ้านมีระยะเวลาการปฏิบัติงานเป็น อาสาสมัครสาธารณสุขประจ�ำหมู่บ้านเพิ่มขึ้น 1 หน่ ว ย ระดั บ ความรู ้ ก ารตรวจวิ เ คราะห์ คุ ณ ภาพน�้ำ จะเพิ่ ม ขึ้ น 1.057 หน่ ว ย ความ สัมพันธ์ข้างต้นอาจจะสะท้อนความตระหนัก และความต้องการเข้าไปมีส่วนร่วมในการใช้ ประโยชน์แหล่ง น�้ำ ในพื้นที่ซึ่งในปั จจุบั นต้อง

10

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

เผชิญกับการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพทั้งการ บุกรุกแหล่งน�้ำ การขาดแคลนน�้ำ คุณภาพน�้ำ ที่เสื่อมโทรม รวมถึงอายุการท�ำงานที่เพิ่มขึ้น ย่ อ มมี ป ระสบการณ์ แ ละความพร้ อ มในการ ด�ำรงชีวิต ที่มากกว่าคนที่เพิ่งเริ่มปฏิบัติงานใน หน้าที่อาสาสมัครสาธารณสุขประจ�ำหมู่บ้าน อันจะส่งผลต่อความร่วมมือและความเข้าใจ ในด้ า นสุ ข ภาพและสิ่ ง แวดล้ อ มในชุ ม ชน สอดคล้ อ งกั บ การศึ ก ษาของสุ ร วุ ฒิ เมฆนิ ติ (2555: 103) พบว่า กลุม่ อาสาสมัครสาธารณสุข ประจ� ำ หมู ่ บ ้ า นที่ มี อ ายุ ม ากกว่ า 40 ปี ขึ้ น ไป มี ส ่ ว นร่ ว มในการป้ อ งกั น และควบคุ ม โรค ไข้เลือดออกมากกว่ากลุ่มอื่น ๆ ทั้งนี้อาจเนื่อง มาจากมีความพร้อมทัง้ ด้านความคิด ครอบครัว และเศรษฐกิจจึงมีแนวโน้มในการมีส่วนร่วม และให้ความร่วมมือในกิจกรรมที่เกี่ยวข้องกับ สุขภาพ รวมถึงอาสาสมัครสาธารณสุขบางส่วน ได้ ผ ่ า นการเรี ย นรู ้ จ ากการอบรมสั ม มนา การรับรู้ข่าวสารจากสื่อ ดังเช่น อาสาสมัคร สาธารณสุ ข จั ง หวั ด สมุ ท รสาครที่ ผ ่ า นการ อบรมเชิงปฏิบัติการการป้องกันการตังครรภ์ วัยรุ่น มีระดับความรู้ เจตคติ และการปฏิบัติใน การป้องกันการตั้งครรภ์ในวัยรุ่นเพิ่มมากขึ้น (วิไลรัตน์ บุญวิวัฒน์ 2558: 24)

ข้อเสนอแนะเพือ่ น�ำผลการวิจยั ไปใช้

1. เนื่ อ งจากการตรวจวิ เ คราะห์ คุณภาพน�้ำเบื้องต้น เป็นกระบวนการที่ต้องใช้ ความสนใจและความเชี่ ย วชาญระดั บ หนึ่ ง หน่วยงานด้านสาธารณสุขควรให้ความส�ำคัญ ในการเสริมสร้างการเรียนรู้ ทั้งการฝึกอบรม เชิง ปฏิบั ติก ารและการสื่อสารข้ อมูล ผ่ า นสื่อ

ในชุมชน

2. การใช้ข้อมูลคุณภาพน�้ำเบื้องต้น ในพืน้ ทีเ่ ชือ่ มโยงกับปัญหาสุขภาพของประชาชน จะก่ อ ให้ เ กิ ด ความตระหนั ก ในการแสวงหา แนวทางในการแก้ ไ ขปั ญ หา และส่ ง ผลต่ อ กระบวนการการเรียนรูข้ องอาสาสมัครสาธารณสุข ตามบทบาทหน้ า ที่ ด ้ า นอนามั ย สิ่ ง แวดล้ อ ม และควรเลือกอาสาสมัครสาธารณสุขประจ�ำ หมู ่ บ ้ า นที่ ป ฏิ บั ติ ง านมาไม่ น ้ อ ยกว่ า 10 ปี เนื่องจากกลุ่มอาสาสมัครสาธารณสุขดังกล่าว เป็ น ผู ้ มีป ระสบการณ์ อั น จะส่ ง ผลต่ อ การน� ำ ความรูแ้ ละแนวการปฏิบตั กิ ารตรวจวัดคุณภาพ น�้ำเบือ้ งต้นสู่การแก้ไขปัญหาได้อย่างเหมาะสม

3. ระยะเวลาการปฏิ บั ติ ง านของ อาสาสมัครสาธารณสุขประจ�ำหมู่บ้าน มีความ สัมพันธ์กับระดับความรู้ในการตรวจวิเคราะห์ คุ ณ ภาพน�้ ำ เบื้ อ งต้ น อาจเป็ น ไปได้ ว ่ า อาสา สมัครสาธารณสุขบางส่วนมีโอกาสการพัฒนา ตนเองไม่มากนัก หรือมีความรู้แต่ขาดทักษะใน การปฏิบัติ ดังนั้นโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพ ต�ำบลบ้านสะลวงนอก ควรมีโครงการในการ พัฒนาทักษะการปฏิบัติงานให้กับอาสาสมัคร สาธารณสุขอย่างต่อเนื่อง

ข้อเสนอแนะเพือ่ การวิจยั ครัง้ ต่อไป 1. ควรศึกษารูปแบบการเสริมสร้างศักยภาพ ของอาสาสมั ค รสาธารณสุ ข ประจ� ำ หมู ่ บ ้ า น ด้านการตรวจวิเคราะห์คุณภาพน�้ำ 2. สร้างและทดสอบแหล่งการเรียนรู้ด้าน คุณภาพน�้ำ บนฐานการมีส่วนร่วมของชุมชน และหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

กิตติกรรมประกาศ

ในการศึกษาวิจยั ครัง้ นีส้ ำ� เร็จลงได้ดว้ ย ความอนุ เ คราะห์ ช ่ ว ยเหลื อ อย่ า งดี ยิ่ ง จาก อาสาสมั ค รสาธารณสุ ข ประจ� ำ หมู ่ บ ้ า นเขต รับผิดชอบโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพต�ำบล บ้ า นสะลวงนอก ที่ ไ ด้ ใ ห้ ข ้ อ มู ล และเข้ า ร่ ว ม

11

ทดสอบชุ ด การเรี ย นรู ้ ด ้ ว ยตนเอง และขอ ขอบคุ ณ ผู ้ เ ชี่ ย วชาญทุ ก ท่ า นที่ ก รุ ณ าแนะน� ำ กระบวนการการวิจัยและปรับแก้ไขเครื่องมือ และมหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ท่ีสนับสนุน ทุนการศึกษาในครัง้ นี้

เอกสารอ้างอิง กรมควบคุ ม มลพิ ษ . สถานการณ์ ม ลพิ ษ ของประเทศไทย ปี 2550. กรุ ง เทพฯ: กระทรวง ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม, 2554. โกมาตร จึงเสถียรทรัพย์ และปารณัฐ สุขสุทธิ์. อาสาสมัครสาธารณสุข: ศักยภาพและบทบาท ในบริบทสังคมไทยที่เปลี่ยนไป.วารสารวิจัยระบบสาธารณสุข. 1 (3 - 4 ): 268 – 279, 2550. คณิต หนูพลอย . ปัจจัยทีม่ คี วามสัมพันธ์กบั การปฏิบตั งิ านของอาสาสมัครสาธารณสุขประจ�ำ หมู่บ้าน จังหวัดพัทลุง.สงขลา : มหาวิทยาลัยทักษิณ, 2553. พีรพล ศิริไพบูลย์. แนวทางการพัฒนาบทบาทอาสาสมัครสาธารณสุขต่องานสาธารณสุขมูลฐาน กรณีศีกษา เขตพญาไท. วารสารวิทยบริการ. 21(2): 30 – 44, 2553. ไพรัช พละศักดิ์. การพัฒนาคุณภาพน�้ำประปาในพื้นที่ต�ำบลสะลวง อ�ำเภอแม่ริม จังหวัด เชียงใหม่. วิทยานิพนธ์ปริญญารัฐประศาสนศาสตร์มหาบัณฑิต บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยขอนแก่น, 2553. วิไลรัตน์ บุญวิวัฒน์. ประสิทธิผลของการใช้โปรแกรมการอบรมเชิงปฏิบัติการ การป้องกันการ ตั้งครรภ์วัยรุ่นสําหรับอาสาสมัครสาธารณสุข จังหวัดสมุทรสาคร. วารสารวิชาการสาธารณสุข.

24 (1): 24 – 32, 2558. สามารถ ใจเตีย้ ชวลิต วโรดมรังสิมนั ตุ ์ ถาวรมาต้น และพีรญา อึง้ อุดรภักดี. คุณภาพน�ำ้ และการใช้ ประโยชน์แม่นำ�้ ลี้ จังหวัดล�ำพูน.วิชาการและวิจยั มทร.พระนคร.9 (1) : 112 – 124, 2558. สุรวุฒ ิ เมฆนิต.ิ การป้องกันและควบคุมโรคไข้เลือดออก ของอาสาสมัครสาธารณสุขประจ�ำ หมู่บ้าน อ�ำเภอหลังสวน จังหวัดชุมพร. เพชรบุรี: มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบุร,ี 2555. ศรีงามลักษณ์ ค�ำทอง. การส่งเสริมสุขภาพชุมชนของอาสาสมัครสาธารณสุขประจ�ำหมู่บ้าน, วารสารวิทยาศาสตร์. 8 (1): 74 – 79, 2554.

12

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

อุ ทั ย วรรณ สุ กิ ม านิ ล . การบริ ก ารปฐมภู มิ . นนทบุ รี . โครงการสวั ส ดิ ก ารวิ ช าการสถาบั น พระบรมราชชนก, 2550.

Bloom, B. A. Taxonomy of Education Objective Handbook I : Cognitive Domain. New York : David Mc Kay Company, 1956.

Vickie, F. Floods, Drought Drive World Food Prices to Record Highs. Retrieved from.http://www.accuweather.com/en/weather-news/floods-drought- drive-worldfoo-1/43993 [2015 March 15], 2011.

ความคาดหวังการรับรู้และความพึงพอใจของประชาชน ต่อคุณภาพบริการโรงพยาบาลชุมชนต�ำบลดอนแก้ว อ�ำเภอแม่รมิ จังหวัดเชียงใหม่ THE EXPECTATION PERCEPTION AND SATISFACTION OF PEOPLE TOWARDS QUALITY SERVICE IN DONKAEW HOSPITAL, MAERIM DISTRICT, CHIANG MAI. ผู้วิจัย อาจารย์ท่ปี รึกษา

ภัทรจารินทร์ คุณารูป1 อาจารย์ดร. สายหยุด มูลเพ็ชร์2 อาจารย์ดร. จิติมา กตัญญู3

บทคัดย่อ

การศึ ก ษานี้ เ ป็ น การประเมิ น คุ ณ ภาพบริ ก ารของโรงพยาบาลชุ ม ชนต� ำ บลดอนแก้ ว อ�ำเภอแม่ริม จังหวัดเชียงใหม่โดยใช้แบบจ�ำลองSERVQUAL มีวัตถุประสงค์เพื่อวัดระดับและ เปรียบเทียบความแตกต่างระหว่างความคาดหวังกับการรับรู้เพื่อประเมินความพึงพอใจของ ประชาชนต่อคุณภาพบริการรวมทั้งศึกษาปัจจัยที่มีความสัมพันธ์กับความพึงพอใจและข้อเสนอ แนะเกี่ยวกับการพัฒนาคุณภาพบริการของประชาชน การศึกษานี้เป็นการวิจัยเชิงส�ำรวจในกลุ่ม ประชาชนทีม่ ภี มู ลิ ำ� เนาอยูใ่ นต�ำบลดอนแก้ว อ�ำเภอแม่รมิ จังหวัดเชียงใหม่ ทีม่ อี ายุ 15 ปีขนึ้ ไป จ�ำนวน 372 คน ผลการวิจยั พบว่าส่วนใหญ่เป็นเพศหญิง(70.16%) มีอายุเฉลีย่ 52 ปีโดยภาพรวมประชาชน มีความคาดหวังและการรับรูต้ อ่ คุณภาพบริการอยูใ่ นระดับมากระดับคะแนนเฉลีย่ การรับรูม้ ากกว่า ความคาดหวังในการให้บริการอย่างมีนัยส�ำคัญทางสถิติ แสดงว่าผู้รับบริการมีความพึงพอใจกับ บริการที่ได้รับ ความแตกต่างของอาชีพจ�ำนวนครั้งของการมารับบริการมีความสัมพันธ์ต่อความ พึงพอใจของประชาชนต่อคุณภาพบริการประชาชนได้เสนอแนะในเรื่องของการมีแพทย์เฉพาะทาง ควรมีรถพยาบาลฉุกเฉินตลอด 24 ชัว่ โมงเพิม่ สถานทีจ่ อดรถเพิม่ อุปกรณ์ทางการแพทย์และบุคลากร ด้านสุขภาพให้เพียงพอ ค�ำส�ำคัญ ความคาดหวังการรับรู้ ความพึงพอใจคุณภาพบริการ โรงพยาบาลชุมชนต�ำบลดอนแก้ว นักศึกษาปริญญาโท หลักสูตรสาธารณสุขศาสตรมหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่. อาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์หลัก มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่.

3 อาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์ร่วม มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่.

1

2

14

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

Abstract

A cross-sectional study of patient satisfaction using the SERVQUAL tool assessed the service quality of Don Kaew Hospital, Mae Rim district, Chiang Mai province. The objectives were to measure and compare the expectation and perception for assessment of satisfaction towards the service quality of the hospital and to study factors associated with satisfaction and their suggestions for quality improvement of hospital services. A total of 372 people aged 15 years and above, receiving service at Don Kaew Hospital was interviewed. The majority (70.16%) of the patients were women. Average age was 52 years. The scores for perception were higher than their expectation scores, with a statistical significance. It indicated that patients were satisfied with the service they received. Moreover, differences of occupation and time of received service were related to patient satisfaction significantly. Patients’ suggestions for improvement the service quality were (1) to arrange daily service of a medical doctor and perhaps specialists (2) 24 hour ambulance service (3) to expand the space for car parking and service area and (4) providing medical equipment and healthcare staff for growing number of customers.

Keywords : Expectations, Perceptions ,Satisfaction, Service quality, Community hospital.

บทน�ำ

กระทรวงสาธารณสุขมีนโยบายพัฒนา หน่ ว ยบริ ก ารปฐมภู มิ ใ ห้ มี ศั ก ยภาพเพื่ อ ให้ บริการประชาชนแบบใกล้บ้าน ใกล้ใจ (ส�ำนัก ปลัดกระทรวงสาธารณสุข, 2556) เมือ่ เจ็บป่วย เล็กน้อยสามารถรักษาใกล้บ้านได้ การที่จะให้ ประชาชนหรือชุมชนยอมรับเพือ่ ให้เกิดการดูแล แบบโรงพยาบาลใกล้บ้าน ใกล้ใจ หน่วยบริการ ปฐมภูมจิ ะต้องมีการพัฒนาเพื่อให้ได้มาตรฐาน ตามตัวชี้วัดของกระทรวงสาธารณสุข ซึ่งได้มี การประเมินผลและติดตามจากเจ้าหน้าที่ของ กระทรวงสาธารสุขอย่างสม�่ำเสมอ แต่อย่างไร ก็ตาม การประเมินคุณภาพบริการจากผูท้ มี่ าใช้ บริ ก ารมี ค วามส� ำ คั ญ เป็ น อย่ า งยิ่ ง ว่ า หน่ ว ย

บริ ก ารปฐมภู มิ จ ะสามารถให้ บ ริ ก ารกั บ ประชาชนให้ ป ระชาชนมี ค วามพึ ง พอใจจน สามารถที่ จ ะเกิ ด การดู แ ลแบบโรงพยาบาล ใกล้บ้าน ใกล้ใจ ที่ได้รับการยอมรับจากชุมชน ได้หรือไม่

โรงพยาบาลชุ ม ชนต� ำ บลดอนแก้ ว อ�ำเภอแม่รมิ จังหวัดเชียงใหม่ ชือ่ เดิม คือ สถานี อนามัยบ้านป่าแงะ เป็นหน่วยบริการปฐมภูมิ ที่ได้ถ่ายโอนเข้าอยู่ภายใต้การบริหารจัดการ ของ องค์ ก ารบริ ห ารส่ ว นต� ำ บลดอนแก้ ว ตามพ.ร.บ.ก�ำหนดแผนและขัน้ ตอนการกระจาย อ�ำนาจให้แก่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น พ.ศ.

2542 (ส�ำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข, 2550)เมื่ อ ปี ง บประมาณ2552 อยู ่ ภ ายใต้

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

สั ง กั ด องค์ ก ารบริ ห ารส่ ว นต� ำ บลดอนแก้ ว อ� ำ เภอแม่ ริ ม จั ง หวั ด เชี ย งใหม่ กรมส่ ง เสริ ม การปกครองส่วนท้องถิ่น กระทรวงมหาดไทย ได้ เ ปลี่ ย นชื่ อ เป็ น โรงพยาบาลชุ ม ชนต� ำ บล ดอนแก้ว เมือ่ โรงพยาบาลชุมชนต�ำบลดอนแก้ว ได้ถ่ายโอนเข้าอยู่ภายใต้การบริหารจัดการของ องค์การบริหารส่วนท้องถิ่น โรงพยาบาลต้องมี การปรับเปลีย่ นระบบการบริการ โดยมีภาระกิจ เพิ่มเติมจากงานประจ�ำเดิม คือภาระกิจการ บริ ก ารตามนโยบาย แนวคิ ด และวิ สั ย ทั ศ น์ ของผู ้ บ ริ ห ารซึ่ ง เป็ น นั ก การเมื อ งท้ อ งถิ่ น ที่ ต้องให้ความส�ำคัญในบริการประชาชนให้เป็น อันดับแรกในทุก ๆ ด้านทั้งเชิงรุกในชุมชน และ เชิ ง รั บ ในสถานบริ ก าร ซึ่ ง นโยบายดั ง กล่ า ว ส่งผลให้ต้องพัฒนาคุณภาพงานบริการ ให้ได้ มาตรฐานเพื่อสนองตอบการเข้าถึงบริการของ ประชาชน ให้ ต รงกั บ ความต้ อ งการเป็ น สิ่ง ที่ ผู ้ ป ่ ว ยหรื อ ผู ้ รั บ บริ ก ารคาดหวั ง ว่ า จะได้ รั บ เมือ่ มาใช้บริการ เนือ่ งจากสถานบริการทางการ แพทย์และสาธารณสุขเป็นองค์กรบริการรักษา พยาบาล ซึ่งเกี่ยวข้องกับผู้ป่วย ทั้งทางร่างกาย จิ ต ใจ สั ง คมและจิ ต วิ ญ ญาณ รวมถึ ง ความ คาดหวังและการรับรู้ของประชาชน ซึ่งเป็นมิติ ด้านจิตใจ การจัดบริการทีต่ รงกับความคาดหวัง ของผู้รับบริการจึงต้องได้มาตรฐาน สามารถ ตอบสนองความต้องการของผู้มารับบริการ ได้ จึงเรียกว่าเป็นบริการที่มีคุณภาพอย่างแท้จริง

ปั จ จุ บั น โรงพยาบาลชุ ม ชนต� ำ บล ดอนแก้ว อ�ำเภอแม่ริม จังหวัดเชียงใหม่มีการ จั ด การจั ด บริ ก ารแบบโรงพยาบาลคื อ บ้ า น และบ้ า นคื อ โรงพยาบาล มาเป็ น เวลา 5 ปี (โรงพยาบาลชุ ม ชนต� ำ บลดอนแก้ ว , 2556)

15

ในช่วงระยะเวลา 5 ปีดังกล่าวยังไม่ได้มีการ ประเมินคุณภาพงานบริการอย่างเต็มรูปแบบ ยั ง ไม่ เ คยส� ำ รวจความพึ ง พอใจของผู ้ ม าใช้ บริการอย่างเป็นระบบ ผู้ศึกษาตระหนักและ เล็งเห็นถึงประโยชน์ของการประเมินคุณภาพ บริการจากความคิดเห็นของประชาชนซึ่งเป็น ผูใ้ ช้บริการ โดยจะใช้กรอบการประเมินคุณภาพ การบริการที่ เรียกว่าแบบจ�ำลอง SERVQUAL ซึ่งถูกน�ำไปใช้อย่างแพร่หลายในต่างประเทศ แต่ ก ารน� ำ เอามาใช้ ใ นประเทศส� ำ หรั บ หน่ ว ย บริการปฐมภูมิโดยเฉพาะหน่วยงานที่ได้ผ่อง ถ่ายมาอยู่ใต้องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นยังไม่ แพร่หลาย ดังนั้น การศึกษานี้จะท�ำการศึกษา ความคาดหวั ง การรั บ รู ้ แ ละความพึ ง พอใจ ต่ อ คุ ณ ภาพงานบริ ก าร ของโรงพยาบาล ต�ำบลดอนแก้ว อ�ำเภอแม่ริม จังหวัดเชียงใหม่ โดยใช้แบบจ�ำลอง SERVQUAL(Parasuraman et. al.,1985)ผลจากการศึ ก ษาวิ จั ย นี้ เ ป็ น ประโยชน์ต่อการน�ำไปพัฒนาระบบบริการของ หน่วยบริการปฐมภูมิ ให้มคี ณ ุ ภาพเป็นทีย่ อมรับ ให้ผู้มารับบริการเกิดความพึงพอใจสูงสุด และ ให้เป็นโรงพยาบาลที่มีศักยภาพเพื่อให้บริการ ประชาชนแบบใกล้บ้าน ใกล้ใจ ตามนโยบาย ของกระทรวงสาธารณสุขและองค์กรปกครอง ส่วนท้องถิน่ ทีจ่ ะให้บริการทีต่ อบสนองต่อความ ต้องการของประชาชนต่อไป

วัตถุประสงค์ของการวิจัย

เพื่อวัดระดับและเปรียบเทียบความ แตกต่ า งระหว่ า งความคาดหวั ง กั บ การรั บ รู ้ เพื่อประเมินความพึงพอใจของประชาชนต่อ คุณภาพบริการรวมทั้งศึกษาปัจจัยที่มีความ

16

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

สั ม พั น ธ์ กั บ ความพึ ง พอใจของประชาชนต่ อ คุณภาพบริการและข้อเสนอแนะเกี่ยวกับการ พัฒนาคุณภาพบริการของประชาชน

วิธีด�ำเนินการวิจัย

การวิจัยครั้งนี้เป็นการวิจัยเชิงส�ำรวจ ภาคตัดขวาง (Cross-sectional survey study) ประชากรที่ใช้ในการวิจัย ได้แก่ ประชาชนที่มา รับบริการทีโ่ รงพยาบาลชุมชนต�ำบลดอนแก้วปี 2557 อายุตั้งแต่ 15 ปี ขึ้นไป มีจ�ำนวนทั้งหมด 5,260คน และได้นำ� มาค�ำนวณกลุม่ ตัวอย่างโดย ใช้สตู รของ Taro Yamane (Yamane, 1967) โดย ก�ำหนดค่าความคลาดเคลื่อนของกลุ่มตัวอย่าง ไม่เกิน 5% ได้จ�ำนวนประชากรที่จะใช้ในการ ศึกษาจ�ำนวน 372 คน ท�ำการสุ่มตัวอย่างแบบ ไม่ใช้ความน่าจะเป็น(Nonprobability sampling) แบบconsecutivesampling ระยะเวลาที่ ด�ำเนินการวิจัยระหว่างเดือน ตุลาคม 2557 ถึง เดือนมีนาคม 2558

เครื่ อ งมื อ ที่ ใ ช้ ใ นการศึ ก ษานี้ ใช้ แบบสอบถามในการรวบรวมข้ อ มู ล โดย แบบสอบถามได้มาจากการดัดแปลงการปรับ เปลี่ ย นเนื้ อ หาตามความเหมาะสมจากการ ทบทวนวรรณกรรมทีเ่ กีย่ วข้อง ตามแบบจ�ำลอง SERVQUAL ที่จะมีการประเมินคุณภาพบริการ 5 ด้ า นได้ แ ก่ ค วามเป็ น รู ป ธรรมของบริ ก าร (Tangibles) ความน่าเชื่อถือและไว้วางใจของ บริการ (Reliability) บริการที่ตอบสนองความ ต้องการ (Responsiveness) บริการทีส่ ร้างความ มัน่ ใจ (Assurance) และการให้บริการทีร่ จู้ กั และ เข้าใจผู้รับบริการ (empathy) แบบสอบถาม ที่ ส ร้ า งขึ้ น ได้ ใ ห้ ผู ้ เ ชี่ ย วชาญ 3 ท่ า นท� ำ การ

ตรวจสอบความเที่ยงตรงของเนื้อหา (Content validity) ก่อนจะท�ำการแจกข้อมูลจริง และได้ มี ก ารทดสอบความเที่ ย งของแบบสอบถาม โดยใช้สูตรสัมประสิทธิ์แอลฟาของครอนบาค (Cronbach Alpha Coefficient) ได้ค่า 0.97 การ วัดระดับความคิดเห็นประเมินค่าแบบลิเคอร์ท (LikertScale)ซึ่ ง ก� ำ หนดระดั บ คะแนนเป็ น 5 ระดับตามเกณฑ์ระดับคะแนน1เท่ากับเห็นด้วย น้อยทีส่ ดุ ระดับคะแนน 5 เท่ากับ เห็นด้วยมาก ที่สุด

การบั น ทึ ก และการวิ เ คราะห์ ข ้ อ มู ล ใช้โปรแกรมส�ำเร็จรูป SPSS มีการใช้สถิติเชิง พรรณนาได้แก่ ค่าเฉลี่ย (Mean) ส่วนเบี่ยงเบน มาตรฐาน (SD) ค่ า พิ สั ย ส� ำ หรั บ ตั ว แปรการ ศึกษาที่เป็นข้อมูลเชิงปริมาณ และเป็นข้อมูล แบบต่อเนื่องส�ำหรับข้อมูลตัวแปรเชิงคุณภาพ น�ำเสนอเป็นร้อยละ (Percentage ) สถิติอ้างอิง ทีใ่ ช้ในการวิจยั ได้แก่สถิติ Paired-t test ส�ำหรับ การเปรียบเทียบข้อมูล 2 กลุม่ ทีม่ คี วามสัมพันธ์ กันและมีการแจกแจงแบบปกติใช้สถิติทดสอบ Wilcoxson signed rankstest ส�ำหรับการเปรียบ เทียบข้อมูล 2 กลุ่มที่มีความสัมพันธ์กันและ มีการแจกแจงแบบไม่ปกติใช้สถิติ Unpaired T-test ส�ำหรับการเปรียบเทียบข้อมูล 2 กลุ่ม ที่เป็นอิสระต่อกันและมีการแจกแจงแบบปกติ ใช้สถิติทดสอบ Mann-Whitney U Test ส�ำหรับ การเปรียบเทียบข้อมูล 2 กลุ่มที่เป็นอิสระต่อ กันและมีการแจกแจงแบบไม่ปกติส�ำหรับการ ศึกษาปัจจัยทีม่ คี วามสัมพันธ์กบั ความพึงพอใจ ของประชาชนต่อคุณภาพบริการ ใช้สถิติ Binary Logistic regression

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ผลการวิจัย

ลักษณะของประชาชนทีม่ ารับบริการที่ โรงพยาบาลชุมชนต�ำบลดอนแก้วและได้เข้าร่วม ในการศึกษาวิจัยมีจ�ำนวน 372 คนตามจ�ำนวน ที่ได้ค�ำนวณกลุ่มตัวอย่างไว้ (Response rate 100%) เป็นเพศหญิงมากที่สุด ร้อยละ 70.16 มีอายุเฉลี่ย 52 ปี มีอายุระหว่าง 45-59ปี มาก ที่สุด ส่วนใหญ่เคยมารับบริการแล้ว คิดเป็น

17

ร้อยละ 82.26และที่เหลือเป็นการมารับบริการ เป็นครั้งแรก คิดเป็นร้อยละ 17.74 เหตุจูงใจที่ ส�ำคัญที่สุดที่มารับบริการคือ ใกล้บ้าน สะดวก ในการเดินทาง คิดเป็นร้อยละ 38.44 รองลงมา คือ มีบริการแบบใกล้บา้ นใกล้ใจ คิดเป็นร้อยละ 31.72 ผูร้ บั บริการส่วนใหญ่จะกลับมารับบริการ อีก คิดเป็นร้อยละ 91.93รองลงมาคือ ไม่แน่ใจ คิดเป็นร้อยละ 7.80

* =Significant by Wilcoxson signed ranks test แผนภูมิที่ 1. ระดับความคาดหวังการรับรู้ และความพึงพอใจต่อคุณภาพบริการ ของโรงพยาบาล ชุมชนต�ำบลดอนแก้ว ด้านที่ 1 ความเป็นรูปธรรมของบริการ ด้านที่ 4 บริการที่สร้างความมั่นใจ ด้านที่ 2 ความน่าเชือ่ ถือและไว้วางใจของบริการ ด้านที่ 5 การให้บริการทีร่ ้จู กั และเข้าใจผู้รบั บริการ ด้านที่ 3 บริการที่ตอบสนองต่อความต้องการ ด้านที่ 6 คุณภาพบริการในภาพรวม

จากแผนภูมทิ ี่ 1. ระดับความคาดหวัง ของประชาชนต่อคุณภาพบริการโรงพยาบาล ชุ ม ชนต� ำ บลดอนแก้ ว อ� ำ เภอแม่ ริ ม จั ง หวั ด เชีย งใหม่ ทั้ง 5 ด้ า น ในภาพรวมอยู่ ในระดั บ มากคิ ด เป็ น ร้ อ ยละ 64.78( X=4.07, S.D.=

0.70) โดยมีความคาดหวังด้านความน่าเชื่อถือ และไว้ ว างใจของบริ ก ารสู ง ที่ สุ ด ( X=4.16, S.D.= 2.50) ระดั บ การรั บ รู ้ ข องประชาชน ต่อ คุ ณ ภาพบริก ารภาพรวมอยู ่ใ นระดั บ มาก คิดเป็นร้อยละ 81.72 (X=4.39, S.D.= 0.68)

18

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

มีนยั ส�ำคัญทางระดับสถิตทิ รี่ ะดับ <0.001 ความ แตกต่างด้านความน่าเชื่อถือและไว้วางใจของ บริการมีความแตกต่างน้อยทีส่ ดุ (0.29, P value <0.001) และความแตกต่างด้าน บริการที่ตอบ สนองต่อความต้องการ (0.34, P value <0.001) และ การให้บริการทีร่ จู้ กั และเข้าใจผูร้ บั บริการมี ความแตกต่างมากทีส่ ดุ (0.34, P value <0.001)

โดยมี ก ารรั บ รู ้ ด ้ า นการให้ บ ริ ก ารที่ รู ้ จั ก และ เข้า ใจผู ้รั บบริก ารมากที่สุด (X=4.47, S.D.= 3.17)) การเปรียบเทียบความแตกต่างค่าเฉลี่ย ระหว่ า งความคาดหวั ง และการรั บ รู ้ ข อง ประชาชนต่อคุณภาพบริการในภาพรวมและ รายด้านพบว่าค่าเฉลี่ยความคาดหวังต�่ำกว่า การรับรู้ของประชาชนต่อคุณภาพบริการอย่าง

ตารางที่ 1. การเปรียบเทียบค่าเฉลี่ยความคาดหวังและการรับรู้ของประชาชนต่อคุณภาพบริการ โรงพยาบาลชุมชนต�ำบลดอนแก้ว อ�ำเภอแม่รมิ จังหวัดเชียงใหม่จ�ำแนกตามลักษณะส่วนบุคคล ตัวแปร

จ�ำนวน n

คุณภาพบริการที่คาดหวัง X

SD.

เพศ

P value

คุณภาพบริการที่ได้รับรู้ X

SD.

.509

.814

ชาย

111

106.24

14.47

113.64

13.67

หญิง

261

105.46

13.92

114.19

12.86

อายุ

P value

.903

15-29

43

3.99

0.61

4.29

0.52

30-44

45

4.13

0.56

4.49

0.46

45-59

144

4.08

0.54

4.32

0.50

60-74

105

4.05

0.48

4.48

0.49

75 ปีขึ้นไป

35

4.03

0.60

4.34

0.53

อาชีพ

.013*

.050

.531

เกษตรกรรม

15

4.41

0.43

4.47

0.40

ค้าขาย/ธุรกิจส่วนตัว

67

3.92

0.54

4.40

0.52

รับจ้าง

128

4.11

0.55

4.40

0.50

นักเรียน/นักศึกษา

28

4.10

0.64

4.21

0.51

แม่บา้ น/ไม่ได้มงี าน ประจ�ำ

81

3.98

0.52

4.41

0.49

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

จ�ำนวน

คุณภาพบริการที่คาดหวัง

19

คุณภาพบริการที่ได้รับรู้

ตัวแปร n

X

SD.

P value

X

SD.

รับราชการ/ พนักงานของรัฐ

27

4.12

0.40

4.39

0.52

อื่นๆ

26

4.15

0.51

4.28

0.49

X

P value

: Chi-square S.D. : Standard Deviation * : Significant by Kruskal Wallis Test

จากตารางที่ 1 การเปรี ย บเที ย บ ค่ า เฉลี่ ย ความคาดหวั ง และการรั บ รู ้ ข อง ประชาชนต่ อ คุ ณ ภาพบริ ก ารโรงพยาบาล ชุมชนต�ำบลดอนแก้วจังหวัดเชียงใหม่จ�ำแนก ตามคุ ณ ลั ก ษณะส่ ว นบุ ค คลพบว่ า อาชี พ ที่ แตกต่างกัน มีความคาดหวังต่อคุณภาพบริการ

แตกต่างกันอย่างมีนัยส�ำคัญทางสถิติที่ระดับ 0.013 โดยอาชีพเกษตรกรรมมีความคาดหวัง ต่อคุณภาพบริการสูงสุด ( X=4.41, S.D.+0.43) อาชี พ ค้ า ขาย/ธุ ร กิ จ ส่ ว นตั ว มี ค วามคาดหวั ง ต่อคุณภาพบริการต�ำ่ สุด ( X=3.92, S.D.+0.54)

ตารางที่ 2.ปัจจัยทีม่ คี วามสัมพันธ์กบั ความพึงพอใจต่อคุณภาพบริการของโรงพยาบาลชุมชนต�ำบล ดอนแก้ว อ�ำเภอแม่รมิ จังหวัดเชียงใหม่ ลักษณะส่วนบุคคล เพศ ชาย หญิง อายุ 15-29 30-44 45-59 60-74 75 ปีขึ้นไป

จ�ำนวน ความพึงพอใจ Unadjusted Odd ratio AdjustedOdd ratio (95% CI) (95% CI) N n (%) 111 261

82(73.90) 198(76.20)

Referent 1.13(0.68 - 1.89)

Referent 1.08(0.57 - 2.01)

43 45 144 105 35

30(69.80) 37(82.30) 102(70.80) 88(83.81) 24(68.60)

Referent 2.00(0.73 - 5.47) 1.05(0.5 - 2.213) 2.24(0.98 - 5.16) 0.94(0.36 - 2.48)

Referent 0.90(0.22 - 3.68) 0.41(0.11 - 1.50) 1.05(0.25 - 4.34) 0.56(0.10 - 2.93)

20

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ลักษณะส่วนบุคคล สถานภาพสมรส โสด คู่ หม้าย หย่าร้าง/แยก อาชีพ เกษตรกรรม ค้าขาย/ธุรกิจส่วนตัว รับจ้าง นักเรียน/นักศึกษา แม่บ้าน/ไม่ได้มีงาน ประจ�ำ รับราชการ/พนักงาน ของรัฐ อื่นๆ รายได้เฉลี่ยต่อเดือน ไม่มีรายได้ น้อยกว่า 5,000 บาท 5,000-10,000 บาท 10,001-15,000 บาท 15,001-20,000 บาท มากกว่า 20,000 บาท

จ�ำนวน ความพึงพอใจ Unadjusted Odd ratio AdjustedOdd ratio (95% CI) (95% CI) N n (%) 77 204 72 19

53(70.10) 155(75.90) 55(76.40) 17(89.50)

Referent 1.35(0.75 - 2.42) 1.38(0.66 - 2.86) 3.62(0.77 - 16.96)

Referent 1.09(0.45 - 2.64) 1.09(0.36 - 3.34) 3.14(0.55 - 17.88)

15 67 128 28

12(80.00) 60(89.60) 95(74.20) 21(75.10)

Referent 2.14(0.48 - 9.49) 0.72(0.19 - 2.71) 0.33(0.08 - 1.45)

Referent 1.93(0.39 - 9.55) 0.57(0.13 - 2.41) *0.10(0.01 - 0.85)

81

64(79.00)

0.94(0.24 - 3.71)

0.67(0.14 - 3.21)

27

18(66.70)

0.50(0.11 - 2.23)

0.57(0.09 - 3.51)

26

16(61.50)

0.4(0.09 - 1.778)

0.23(0.04 - 1.26)

70 90 140 35 17 20

53(75.71) 64(71.10) 110(78.60) 27(77.10) 12(70.60) 15(74.00)

Referent 0.79(0.39 - 1.61) 1.18(0.60 - 2.32) 1.083(0.415 - 2.826) 0.77(0.237 - 2.499) 0.962(0.305 - 3.039)

Referent *0.39(0.16 - 0.95) 0.57(0.21 - 1.54) 0.38(0.1 - 1.45) 0.46(0.09 - 2.36) 0.77(0.15 - 4.10)

56(84.80)

Referent

Referent

จ�ำนวนครั้งที่มารับบริการ ครั้งแรก

66

มามากกว่า 1 ครั้ง 306 *Significant P-value <0.05

225(73.50) 0.50(0.24 - 1.02) CI: Confidence interval

0.36(0.15 - 0.85)

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

จากตารางที่ 2 พบว่ า เพศ อายุ สถานภาพสมรส ระดั บ การศึ ก ษา รายได้ ต่อ เดือ นมีความพึงพอใจต่ อคุณ ภาพบริการ ไม่แตกต่างกัน แต่อาชีพโดยเฉพาะกลุม่ นักเรียน นักศึกษามีความพึงพอใจต่อคุณภาพบริการ น้อยกว่าอาชีพเกษตรกรรม 0.10 เท่า อย่าง มี นั ย ส� ำ คั ญ ทางสถิ ติ (Odd ratio 0.01, 95% CI (0.01 - 0.84) กลุ ่ ม รายได้ เ ฉลี่ ย ต่ อ เดื อ น

21

น้อยกว่า 5,000 บาทมีความพึงพอใจน้อยกว่า ผู้ที่ไม่มีรายได้ 0.39 เท่าอย่างมีนัยส�ำคัญทาง สถิติ(Odd ratio 0.01, 95% CI (0.013 - 0.848) และผู้ที่มารับบริการมามากกว่า 1 ครั้งมีความ พึงพอใจน้อยกว่าผูร้ บั บริการทีม่ าครัง้ แรก 0.36 เท่าอย่างมีนัยส�ำคัญทางสถิติ(Odd ratio 0.01, 95% CI (0.013 - 0.848)

ตารางที่ 3 จ�ำนวนและร้อยละของข้อคิดเห็นเกี่ยวกับปัญหาอุปสรรคและข้อเสนอแนะต่อคุณภาพ บริการ โรงพยาบาลชุมชนต�ำบลดอนแก้ว อ�ำเภอแม่รมิ จังหวัดเชียงใหม่ ข้อคิดเห็น

จ�ำนวน ร้อยละ

ข้อเสนอแนะ

จ�ำนวน ร้อยละ

ด้านบวก 1. บริการดี มีอปุ กรณ์เพียงพอ

67

87.01 -

2. จัดสถานทีส่ วยงาม สะอาด ทันสมัย ร่มรื่น

12

15.58 -

10

12.99 - ปรับปรุงเครื่องมือ

ด้านลบ 1.เครื่องมือยังไม่เพียงพอ

1

1.30

- เพิม่ อุปกรณ์อำ� นวย ความสะดวก 1 1.30 ส�ำหรับผู้พิการ - จัดที่จอดรถเพิ่ม 2.สถานที่ยังไม่เพียงพอ 3 3.90 - มีรถพยาบาล 5 6.49 ฉุกเฉิน24 ชม.

จากตารางที่ 3 มีผู้เสนอแนะข้อคิดเห็นเกี่ยวกับอุปสรรคและข้อเสนอแนะ จ�ำนวน 92 คน คิดเป็นร้อยละ 24.73

22

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

การสรุป อภิปรายผลและข้อเสนอแนะ

จากการใช้แบบจ�ำลองSERVQUALเพือ่ ประเมินความพึงพอใจของของประชาชนทีม่ าใช้ ของโรงพยาบาลชุมชนต�ำบลดอนแก้ว อ�ำเภอ แม่ริม จังหวัดเชียงใหม่ประชาชนมีการรับรู้ต่อ คุณภาพบริการมากกว่าความคาดหวังทั้งใน ภาพรวมและรายด้ าน ซึ่งแสดงถึงประชาชน ประชาชนมี ค วามพอใจต่ อ บริ ก ารที่ ไ ด้ รั บ ทั้ง 5 ด้านคือ ความเป็นรูปธรรมของบริการ ความน่าเชื่อถือและไว้วางใจของบริการบริการ ที่ตอบสนองต่อความต้องการบริการที่สร้าง ความมั่นใจการให้บริการที่รู้จักและเข้าใจผู้รับ บริการ ทั้งนี้เนื่องจากโรงพยาบาลชุมชนต�ำบล ดอนแก้วภายหลังจากได้มีการถ่ายโอนมาอยู่ ภายใต้องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นได้มีการ ปรับปรุงระบบการท�ำงาน เจ้าหน้าได้ให้บริการ ด้วยความเป็นกันเองและเคารพถึงสิทธิของ ประชาชนที่มารับบริการปรับปรุงสิ่งแวดล้อม เพื่อให้ผู้มาใช้บริการรับรู้ถึงค�ำว่า โรงพยาบาล คือบ้าน บ้านคือโรงพยาบาล ตามนโยบายที่ จะดู แ ลและให้ บ ริ ก ารที่ ต อบสนองต่ อ ความ ต้องการของประชาชนมากที่สุด และให้เป็นไป ตามนโยบายของกระทรวงสาธารณสุขเพื่อให้ ประชาชนมาใช้บริการโรงพยาบาลใกล้บ้าน ซึ่ง ตรงกับข้อแสนอแนะทีป่ ระชาชนได้ให้ขอ้ คิดเห็น ไว้คอื โรงพยาบาลจัดสถานทีส่ วยงาม สะอาดทัน สมัย ร่มรื่นเจ้าหน้าที่พูดเพราะ ใจดี เป็นกันเอง ผลการศึกษานี้มีความแตกต่างจากการศึกษา ของกนกพร ลีลาเทพินทร์ (2554) ซึ่งศึกษา โดยใช้แบบจ�ำลอง SERVQUAL ในโรงพยาบาล รัฐบาลแห่งหนึ่ง พบว่าผู้รับบริการไม่พึงพอใจ

กั บ บริก ารที่ไ ด้รับ หรือ การให้บ ริก ารของโรง พยาบาลรัฐบาลไม่มคี ุณภาพที่ดีพอ

ส� ำ หรั บ ลั ก ษณะส่ ว นบุ ค คล ได้ แ ก่ เพศ อายุ สถานภาพสมรส ระดับการศึกษา รายได้ต่อเดือนของประชาชนที่แตกต่างกับพบ ว่ามีการคาดหวัง การรับรู้ ความพึงพอใจต่อ คุณภาพบริการไม่แตกต่างกัน แสดงให้เห็นถึง การให้ บ ริ ก ารของโรงพยาบาลชุ ม ชนต� ำ บล ดอนแก้วมีการให้บริการที่เท่าเทียมกัน ไม่ได้ เลือกปฏิบัติต่อกลุ่มประชาชนที่มารับบริการ ยกเว้นกลุ่มนักเรียนนักศึกษามีความพึงพอใจ น้ อ ยเพราะมี โ อกาส ที่ จ ะเลื อ กรั บ บริ ก ารใน สถานบริการอืน่ ๆทีใ่ กล้สถาบันศึกษา แต่จำ� เป็น ต้ อ งมารั บ บริ ก ารเรื่ อ งสิ ท ธิ บั ต รในเขตที่ ต น อาศั ย อยู ่ แ ละกลุ ่ ม ประชาชนที่ ม าใช้ บ ริ ก าร มากกว่า 1 ครั้งจะมีความพึงพอใจน้อยกว่าครั้ง แรกเพราะมีความคุน้ เคยต่อเจ้าหน้าที่ ต่อสถาน ที่ต่างๆดีแล้ว อาจมีการดูแลที่ปกติ ถือว่า บาง สิ่งบางอย่าง รู้จักแล้ว ส่วนผู้มารับบริการครั้ง แรกซึ่งได้รับการต้อนรับได้รับค�ำแนะน�ำทุกๆ ด้านเพื่อความสะดวก ในการใช้บริการ ย่อมมี ความพึงพอใจมาก

นอกจากนี้ ได้ มี ข ้ อ เสนอแนะจาก ประชาชนผู ้ ที่ ม าใช้ บ ริ ก ารที่ ต ้ อ งการให้ โ รง พยาบาลท�ำการพัฒนาปรับปรุงให้ดีขึ้น ได้แก่ ควรเพิ่ ม แพทย์ เ ฉพาะทาง และควรมี แ พทย์ ออกตรวจทุ ก วั น เนื่ อ งจากปั จ จุ บั น มี แ พทย์ ออกตรวจ 3วันต่อสัปดาห์ ควรมีรถพยาบาล ฉุ ก เฉิ น ตลอด 24 ชั่ ว โมงเพิ่ ม สถานที่ จ อดรถ เพิ่ ม อุ ป กรณ์ ท างการแพทย์ แ ละบุ ค ลากร ด้านสุขภาพให้เพียงพอ

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

23

เอกสารอ้างอิง กนกพร ลีลาเทพินทร์. การประเมินระดับคุณภาพการบริการของโรงพยาบาลรัฐบาลใน กรุงเทพฯด้วยแบบจ�ำลอง SERVQUALวารสารวิจัยและพัฒนามจธ. ปีที่ 34 ฉบับที่ 4 ตุลาคม – ธันวาคม 2554,2554. โรงพยาบาลชุ ม ชนต� ำ บลดอนแก้ ว . สรุ ป ผลงานประจ� ำ ปี 2556(พิ ม พ์ ค รั้ ง ที่ 1 ). เชี ย งใหม่ : โรงพยาบาลชุมชนต�ำบลดอนแก้ว, 2556. ส�ำนักนโยบายและยุทธศาสตร์ ส�ำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข.แผน10ยุทธศาสตร์สุขภาพ พอเพียง กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์องค์การสงเคราะห์ทหารผ่านศึก, 2550. ส�ำนักงานโครงการสนับสนุนนโยบายส�ำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข.โรงพยาบาลส่งเสริม สุขภาพต�ำบล. สถานี อ นามั ย +โรงพยาบาลส่ ง เสริ ม สุ ข ภาพ:จากนโยบายสู ่ ก ารปฏิ บั ติ . (พิ ม พ์ ค รั้ ง ที่ 1). กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์ บริษัทสามเจริญพาณิชย์,2556.

Parasuraman, A., Zeithaml, V.A. and Berry, L.L. .A conceptual model of service quality and its implication, Journal of Marketing , 1985.

Yamane, Taro.Statistics:An Introductory Analysis,2nd Ed., New York: Harper and Row, 1967.

การสนับสนุนทางสังคมของผู้พกิ ารในเขตเทศบาลเมืองล�ำพูน จังหวัดล�ำพูน SOCIAL SUPPORTS OF THE PERSONS WITH DISABILITIES IN MUANG LAMPHUN MUNICIPAL AREA, LAMPHUN PROVINCE ผู้วิจัย อาจารย์ท่ปี รึกษา

รุ่งชฎาพร ใจยา1 ดร.รพีพร เทียมจันทร์2 รองศาสตราจารย์ณรงค์ ณ เชียงใหม่3

บทคัดย่อ

การวิจัยเชิงพรรณนาครั้งนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาการสนับสนุนทางสังคมของผู้พิการ ในเขตเทศบาลเมือ งล� ำ พู น กลุ ่ ม ตั ว อย่ า งจ� ำ นวน 160 ราย เป็ น ผู ้ พิก ารอายุ ตั้ง แต่ 18 ปี ขึ้น ไป มีภูมิล�ำเนาอยู่ในเขตพื้นที่รับผิดชอบของเทศบาลเมืองล�ำพูน อ�ำเภอเมือง จังหวัดล�ำพูน (ยกเว้น ผู้พิการทางสติปัญญาหรือการเรียนรู้) คัดเลือกกลุ่มตัวอย่างด้วยวิธีการสุ่มตัวอย่างแบบง่าย เครื่ อ งมื อ ที่ ใ ช้ เ ป็ น แบบสอบถามประกอบด้ ว ย 1) แบบสอบถามข้ อ มู ล ส่ ว นบุ ค คล และ 2) แบบสอบถามการสนับสนุนทางสังคม วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้การแจกแจงความถี่ ค่าเฉลี่ย ร้อยละ ส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน

ผลการวิ จั ย พบว่ า ผู ้ พิ ก ารในเขตเทศบาลเมื อ งล� ำ พู น ได้ รั บ การสนั บ สนุ น ทางสั ง คม โดยรวมอยู่ในระดับสูง เมื่อพิจารณาเป็นรายด้านพบว่า ผู้พิการได้รับการสนับสนุนด้านอารมณ์ และด้านข้อมูลข่าวสาร อยู่ในระดับสูง แต่มีการสนับสนุนด้านการยอมรับ ยกย่อง และเห็นคุณค่า ด้านการเป็นส่วนหนึ่งของสังคม และด้านสิ่งของ แรงงาน และบริการ อยู่ในระดับปานกลาง ค�ำส�ำคัญ : สนับสนุนทางสังคม, ผู้พิการ 1 2 3

นักศึกษาปริญญาโท หลักสูตรสาธารณสุขศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาสาธารณสุขศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏ เชียงใหม่ อาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์หลัก มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ อาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์ร่วม มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่

26

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ABSTRACT

This descriptive study aims to study social support of the persons with disabilities in Maung Lamphun municipal area. The sample was 160 persons with disabilities at the age of 18 years and over living in Maung Lamphun municipal area, Maung district, Lamphun province (except intellectual disabilities or learning disabilities). The samples were selected by using simple random sampling. The instruments was a questionnaire consist of 1) Demographic Data and 2) Social Supports questionnaire. Data were analyzed in terms of frequency distribution, mean, percentage, and standard deviation.

The results of the study revealed that the overall social support of the persons with disabilities in Maung Lamphun municipal area were at a high level. The social support in each aspects that is emotional support and information support were a high level, but esteem support, socially support and instrumental support were at a moderate level.

KEYWORDS : Social support, The person with disability

บทน�ำ

มนุ ษ ย์ มี ผ ลโดยตรงต่ อ ความเจริ ญ ก้าวหน้าของสังคมและประเทศชาติ ถ้าสังคม ใดมีทรัพยากรมนุษย์ทมี่ คี ณ ุ ภาพมีประสิทธิภาพ และมี ส มรรถภาพทั้ ง ทางด้ า นร่ า งกายและ จิตใจดีแล้ว สังคมนั้น ๆ ก็ย่อมจะมีความเจริญ ก้ า วหน้ า แต่ ใ นความเป็ น จริ ง แล้ ว ย่ อ มจะ ต้องมีประชากรที่มีความบกพร่องหรือความ ผิ ด ปกติ ท างร่ า งกาย จิ ต ใจหรื อ สติ ป ั ญ ญา ที่ ร วมเรี ย กว่ า “ผู ้ พิ ก าร” รวมอยู ่ ใ นสั ง คม ด้วยเสมอ เช่นเดียวกับสังคมไทย ที่มีผู้พิการ รวมอยู ่ เ ป็ น จ� ำ นวนมาก รั ฐ บาลตระหนั ก ถึ ง ความส�ำคัญของผู้พิการ จึงได้มีการประกาศ ใช้ พ ระราชบั ญ ญั ติ ส ่ ง เสริ ม และพั ฒ นา คุณภาพชีวิตคนพิการ พ.ศ. 2550 โดยก�ำหนด บทบั ญ ญั ติ เ กี่ ย วกั บ สิ ท ธิ ป ระโยชน์ เพื่ อ ให้

ผู ้ พิ ก ารมี สิ ท ธิ ไ ด้ รั บ สิ่ ง อ� ำ นวยความสะดวก อั น เป็ น สาธารณะและความช่ ว ยเหลื อ อื่ น จากรั ฐ ตลอดจนให้ รั ฐ ต้ อ งสงเคราะห์ ค น พิ ก ารให้ มี คุ ณ ภาพชี วิ ต ที่ ดี มี ห น่ ว ยงานที่ รั บ ผิดชอบ ได้แก่ กระทรวงศึกษาธิการ กระทรวง การพั ฒ นาสั ง คมและความมั่ น คงของมนุ ษ ย์ และกระทรวงสาธารณสุ ข ให้ ก ารช่ ว ยเหลือ สนั บ สนุ น ใน 3 รู ป แบบ คื อ 1) รู ป แบบข้ อ มู ล ข่ า วสาร เช่ น ข้ อ มู ล เกี่ ย วกั บ การฟื ้ น ฟู สมรรถภาพร่างกาย 2) รูปแบบที่เป็นรูปธรรม เช่น เบีย้ ยังชีพ เงินสงเคราะห์ครอบครัว และ 3) รูปแบบของจิตใจเช่น การให้กำ� ลังใจในการฟืน้ ฟู ร่างกาย เป็นต้น

อย่างไรก็ตาม จากการส�ำรวจผู้พิการ ของส�ำนักงานสถิตแิ ห่งชาติ ปีพ.ศ. 2555 พบว่า ผู้พิการต้องการความช่วยเหลือหรือสนับสนุน

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ที่เกี่ยวกับการดูแลจากรัฐเพิ่มเติม โดยความ ต้ อ งการที่ ต ้ อ งการมากที่ สุ ด 5 อั น ดั บ แรก ได้แก่ 1) เงินสนับสนุน 2) ต้องการงานมีราย ได้ที่บ้าน 3) พยาบาลมาเยี่ยมและดูแลที่บ้าน เมื่อจ�ำเป็น 4) การเข้ารักษาในโรงพยาบาลได้ โดยสะดวก และ 5) ต้องการให้มบี ริการพาหนะ เวลาจ�ำเป็นต้องไปที่อื่น (ส�ำนักงานสถิติแห่ง ชาติ, 2555) เช่นเดียวกับเทศบาลเมืองล�ำพูน มี ก ารดู แ ลและส่ ง เสริ ม ให้ ผู ้ พิ ก ารมี คุ ณ ภาพ ชี วิ ต ที่ ดี สนั บ สนุ น ให้ เ ข้ า ถึ ง สิ ท ธิ ป ระโยชน์ ด้านต่าง ๆ อย่างครอบคลุม โดยมีหน่วยงาน ที่รับผิดชอบ 2 หน่วยงาน คือ กองการแพทย์ และกองสวั ส ดิ ก ารสั ง คม ให้ ก ารสนั บ สนุ น เบี้ยยังชีพ การจัดสวัสดิการสงเคราะห์ผู้พิการ ในด้านความเป็นอยู่ และการประกอบอาชีพ ให้บริการทางด้านสาธารณสุขทั้งการส่งเสริม สุขภาพ การป้องกันโรค การรักษาพยาบาล และการฟื้นฟูสมรรถภาพ แต่การช่วยเหลือ สนับสนุนไม่ได้กล่าวถึงรูปแบบในการสนับสนุน ทางสั ง คม ดั ง นั้ น ผู ้ วิ จั ย จึ ง มี ค วามสนใจที่ จ ะ ศึกษาการสนับสนุนทางสังคมของผูพ้ กิ ารในเขต เทศบาลเมืองล�ำพูน ซึ่งผลการศึกษาในครั้งนี้ จะน� ำ ไปใช้ เ ป็ น แนวทางในการจั ด บริ ก าร สนั บ สนุ น ทางสั ง คมให้ แ ก่ ผู ้ พิ ก ารในเขต เทศบาลเมืองล�ำพูนได้อย่างเหมาะสม ซึ่งจะ ท� ำ ให้ ผู ้ พิ ก ารสามารถดู แ ลตนเองได้ อ ย่ า งมี ประสิทธิภาพ มีภาวะสุขภาพทีด่ ี และมีคณ ุ ภาพ ชีวิตที่ดีต่อไป

วัตถุประสงค์การวิจัย

เพือ่ ศึกษาการสนับสนุนทางสังคมของ ผู้พิการในเขตเทศบาลเมืองล�ำพูน

27

สมมุติฐานงานวิจัย

ผู้พิการในเขตเทศบาลเมืองล�ำพูนได้ รับการสนับสนุนทางสังคม อยู่ในระดับสูง

วิธีด�ำเนินการวิจัย

ประชากรและกลุ่มตัวอย่าง

เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย

ประชากรในการวิจัย เป็นผู้พิการที่ สามารถตัดสินใจและประเมินสภาพต่างๆ ด้วย ตนเอง ขึ้นทะเบียนเป็นคนพิการ อายุตั้งแต่ 18 ปีขนึ้ ไป มีภมู ลิ ำ� เนาอยูใ่ นเขตพืน้ ทีร่ บั ผิดชอบ ของเทศบาลเมืองล�ำพูน อ�ำเภอเมือง จังหวัด ล� ำ พู น (ยกเว้ น ผู ้ พิ ก ารทางสติ ป ั ญ ญาหรื อ การเรี ย นรู ้ เนื่ อ งจากข้ อ จ� ำ กั ด ของสภาพ ความพิการอาจท�ำให้ข้อมูลที่ได้รับไม่ตรงกับ ความเป็นจริง) จ�ำนวน 268 ราย กลุ่มตัวอย่าง ทีใ่ ช้ในการวิจยั ครัง้ นี้ เป็นผูพ้ กิ ารอายุตงั้ แต่ 18 ปี ขึ้นไป มีภูมิล�ำเนาอยู่ในเขตพื้นที่รับผิดชอบของ เทศบาลเมืองล�ำพูน อ�ำเภอเมือง จังหวัดล�ำพูน (ยกเว้นผู้พิการทางสติปัญญาหรือการเรียนรู้) จ� ำ นวน 160 รายคั ด เลื อ กกลุ ่ ม ตั ว อย่ า งด้ ว ย วิธีการสุ่มตัวอย่างแบบง่าย (Simple Random Sampling) โดยวิ ธี ก ารจั บ ฉลากเลื อ กกลุ ่ ม ตัวอย่างจากบัญชีรายชือ่ ผูพ้ กิ ารในเขตเทศบาล เมืองล�ำพูน

เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัยครั้งนี้ เป็น แบบสอบถามซึ่งแบ่งออกเป็น 3 ตอน ดังนี้ ตอนที่ 1 แบบสอบถามข้อมูลทั่วไป ผู้พิการ มีข้อค�ำถามจ�ำนวน 11 ข้อ ตอนที่ 2 แบบสอบถามการสนับสนุน ทางสังคม เป็นแบบสัมภาษณ์ที่ดัดแปลงมา จากการสร้างของบุญพา ณ นคร (2538) ซึ่ง

28

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ใช้ แ นวคิ ด ของคอบบ์ (Cobb,1976) ร่ ว มกั บ แนวคิ ด ของ เชฟเฟอร์ , คอยน์ และลาซารั ส (Schaefer, Coyne & Lazarus, 1981) เพื่ อ ประเมินการสนับสนุนทางสังคม 5 ด้าน ได้แก่ การสนั บ สนุ น ด้ า นอารมณ์ การสนั บ สนุ น ด้ า นการยอมรั บ ยกย่ อ งและเห็ น คุ ณ ค่ า การสนับสนุนด้านการเป็นส่วนหนึ่งของสังคม การสนับสนุนด้านสิ่งของ แรงงาน และบริการ และการสนั บ สนุ น ด้ า นข้ อ มู ล ข่ า วสาร มี ข ้ อ ค�ำถามจ�ำนวน 25 ข้อ

ตอนที่ 3 ข้อเสนอแนะอื่นๆ เกี่ยวกับ ความต้องการการสนับสนุนทางสังคมจากรัฐ เพิ่มเติม

การวิเคราะห์ขอ้ มูลและสถิตทิ ใี่ ช้

ข้ อ มู ล ที่ ไ ด้ จ ากแบบสอบถามน� ำ มา ด� ำ เนิ น การวิ เ คราะห์ ข ้ อ มู ล โดยใช้ โ ปรแกรม ส�ำเร็จรูป SPSS (Statistical Package for the Social Science) และใช้สถิตใิ นการวิเคราะห์ดงั นี้ 1. วิเคราะห์ข้อมูลทั่วไปของกลุ่มตัวอย่าง แสดงอยู่ในรูปของการแจกแจงความถี่ และ ร้อยละ 2. วิเคราะห์ข้อมูลด้านการสนับสนุนทาง สั ง คม โดยหาค่ า เฉลี่ ย และส่ ว นเบี่ ย งเบน มาตรฐาน

ผลการวิจัย

ผู ้ พิ ก ารในเขตเทศบาลเมื อ งล� ำ พู น ได้ รั บ การสนั บ สนุ น ทางสั ง คมโดยรวมอยู ่ ใ น ระดั บ สู ง เมื่ อ พิ จ ารณาเป็ น รายด้ า นพบว่ า ผู้พิการได้รับการสนับสนุนด้านอารมณ์ และ ด้านข้อมูลข่าวสาร อยู่ในระดับสูง แต่มีการ สนั บ สนุ น ด้ า นการยอมรั บ ยกย่ อ ง และเห็ น

คุณค่า ด้านการเป็นส่วนหนึ่งของสังคม และ ด้านสิ่งของ แรงงาน และบริการ อยู่ในระดับ ปานกลาง

นอกจากนี้ ผู ้ พิ ก ารในเขตเทศบาล เมือ งล� ำ พู น ต้ อ งการให้ รั ฐ ช่ ว ยเหลือ เพิ่ม เติ ม ในเรือ่ งการสนับสนุนด้านสังคม คิดเป็นร้อยละ 43.2 ได้แก่ เบี้ยยังชีพ สงเคราะห์ที่อยู่อาศัย และสงเคราะห์ครอบครัว รองลงมาต้องการ สนับสนุนด้านอาชีพ คิดเป็นร้อยละ 30.7 ได้แก่ การจัดหางาน เงินทุนประกอบอาชีพ และฝึก อาชีพ ต้องการสนับสนุนด้านการแพทย์ คิด เป็นร้อยละ 19.4 ได้แก่ การจัดหากายอุปกรณ์ ช่วยความพิการ การรักษาฟื้นฟูร่างกาย และ อันดับสุดท้าย ต้องการสนับสนุนด้านการศึกษา คิดเป็นร้อยละ 6.7 ได้แก่ การช่วยเหลือให้ได้ เรียนต่อ และทุนการศึกษาส�ำหรับเรียนต่อ

อภิปรายผล

การศึ ก ษาพบว่ า การสนั บ สนุ น ทาง สังคมโดยรวมของผู้พิการในเขตเทศบาลเมือง ล�ำพูน อยู่ในระดับสูง ทั้งนี้อาจเนื่องมาจาก ผูพ้ กิ ารส่วนใหญ่อยูใ่ นวัยผูส้ งู อายุ ซึง่ โดยสังคม และวัฒนธรรมของไทยผูส้ งู อายุมแี นวโน้มจะได้ รับการสนับสนุนทางด้านอารมณ์จากครอบครัว ได้ง่าย ไม่ว่าจะเป็นการให้ความรัก การดูแล เอาใจใส่ ใ กล้ ชิ ด สนิ ท สนม ความผู ก พั น และ ความอบอุ ่ น ใจ จากบุ ค คลในครอบครั ว เป็ น อย่างดี โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อยามเจ็บป่วย หรือเกิดความพิการ และผู้พิการที่มีคู่ชีวิต จะ มี ส ามี ห รื อ ภรรยาที่ ค อยดู แ ลซึ่ ง กั น และกั น ตลอดเวลา มีที่ปรึกษา เกิดก�ำลังใจและความ มั่ น ใจในการเผชิญ กั บ ปั ญ หาต่าง ๆ ท� ำ ให้ไ ด้

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

รับการยอมรับ ยกย่อง และเห็นคุณค่า อีกทั้ง การได้ รั บ การสนั บ สนุ น ข้ อ มู ล ข่ า วสารจาก ค�ำแนะน�ำเกี่ยวกับวิธีการปฏิบัติตัวที่ถูกต้อง เหมาะสมกับความพิการ เช่น การรับประทาน อาหาร การออกก�ำลังกาย การรับประทานยา ซึ่ ง น� ำ ไปสู ่ พ ฤติ ก รรมสุ ข ภาพที่ ดี นอกจากนี้ ผู้พิการยังได้รับการสนับสนุนจากรัฐในรูปแบบ สิ่ ง ของ แรงงาน และบริ ก าร เช่ น เบี้ ย ยั ง ชี พ เงินสงเคราะห์ครอบครัว และการช่วยเหลือ ของใช้ เสื้อผ้า อาหาร เป็นต้น

เมื่ อ จ� ำ แนกตามการสนั บ สนุ น ทาง สังคมในแต่ละด้าน พบว่า ผู้พิการได้รับการ สนั บ สนุ น ด้ า นอารมณ์ โดยภาพรวมอยู ่ ใ น ระดั บ สู ง ทั้ ง นี้ อ าจเนื่ อ งมาจากผู ้ พิ ก ารส่ ว น ใหญ่มกั จะมีความวิตกกังวล กลัว และรูส้ กึ ว่า ตนเองเป็นผู้ด้อยสมรรถภาพ ครอบครัวเป็น แหล่ ง ประคั บ ประคองจิ ต ใจที่ ส� ำ คั ญ ส� ำ หรั บ ผู ้ พิก าร จากความใกล้ ชิด ส่ ง ผลต่ อ อารมณ์ โดยรวมท�ำให้รู้สึกปลอดภัย อบอุ่น และไม่เกิด ความรู้สึกโดดเดี่ยว การพบปะพูดคุยเพื่อให้ ผู้พิการระบายอารมณ์ความรู้สึกไม่สบายใจ และให้ ก� ำ ลั ง ใจให้ ส ามารถเผชิญ ปั ญ หาและ อุปสรรคต่าง ๆ ได้อย่างเหมาะสม ซึง่ สิง่ เหล่านี้ ล้ ว นท� ำ ให้ ผู ้ พิ ก ารได้ รั บ การสนั บ สนุ น ด้ า น อารมณ์อยูใ่ นระดับสูง สอดคล้องกับการศึกษา ของพรนภา เจริญสันต์ (2553) ศึกษาปัจจัยที่ มีอิทธิพลต่อคุณภาพชีวิตของผู้พิการทางกาย และการเคลื่อนไหวในจังหวัดสมุทรปราการ พบว่ า ผู ้ พิ ก ารทางกายและการเคลื่ อ นไหว มี คุ ณ ภาพชี วิ ต ระดั บ กลาง และได้ รั บ การ สนับสนุนด้านอารมณ์อยู่ในระดับดี

29

ส�ำหรับการสนับสนุนด้านการยอมรับ ยกย่ อ ง และเห็ น คุ ณ ค่ า พบว่ า ผู ้ พิ ก ารได้ รั บ การสนั บ สนุ น ด้ า นการยอมรั บ ยกย่ อ ง และ เห็นคุณค่าโดยภาพรวมอยู่ในระดับปานกลาง อาจเนื่อ งจากผู ้ พิก ารมีข ้ อ จ� ำ กั ด ในเรื่อ งการ เคลื่อนไหว มีความทนทานของร่างกายต่อการ ท�ำกิจกรรมน้อย ต้องคอยพึ่งพาครอบครัวหรือ คนใกล้ชิดในการท�ำกิจกรรม ส่งผลท�ำให้รู้สึก มีคุณค่าในตนเองลดลง อาจท้อแท้ สิ้นหวัง ประกอบกับครอบครัวหรือคนใกล้ชิดอาจเห็น ว่า ผู้พิการมีความวิตกกังวลและความท้อแท้ ในสภาพความพิการที่ต้องเผชิญอยู่แล้ว เมื่อมี ปัญหาจึงหลีกเลีย่ งทีจ่ ะขอค�ำปรึกษาหรือความ ช่วยเหลือจากผู้พิการ แตกต่างกับการศึกษา ของกชกร ศรีสัมพันธ์ (2537) ศึกษาบทบาท ของสมาชิกในครอบครัวที่มีต่อพฤติกรรมการ เผชิ ญ ปั ญ หาของผู ้ พิ ก ารที่ ม ารั บ บริ ก าร ณ สาขากายอุ ป กรณ์ ภ าควิ ช าเวชศาสตร์ ฟ ื ้ น ฟู คณะแพทยศาสตร์ ศิ ริ ร าชพยาบาล ผลการ ศึกษาพบว่า สมาชิกในครอบครัวมีบทบาทใน การสนับสนุนทางสังคมแก่ผู้พิการ โดยมีการ สนั บ สนุ น ทางอารมณ์ และด้ า นการยอมรั บ อยู่ในระดับสูง

ส่ ว นการสนั บ สนุ น ด้ า นการเป็ น ส่วนหนึ่งของสังคม พบว่าผู้พิการได้รับการ สนับสนุนด้านการเป็นส่วนหนึ่งของสังคมโดย ภาพรวมอยู่ในระดับปานกลาง ถึงแม้ว่าชุมชน ในเขตเทศบาลเมื อ งล� ำ พู น จะสนั บ สนุ น ให้ ผู ้ พิ ก ารใช้ ชี วิ ต ให้ เ หมื อ นคนปกติ สนั บ สนุ น การประกอบอาชี พ การเข้ า ร่ ว มกิ จ กรรม ของชมรมต่าง ๆ เช่น ชมรมเพื่อนช่วยเพื่อน ผู ้ พิ ก ารเทศบาลเมื อ งล� ำ พู น ชมรมผู ้ สู ง อายุ

30

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ชมรมออกก� ำ ลั ง กาย ฯลฯ แต่ ทั้ ง นี้ ผู ้ พิ ก าร อาจขาดความภาคภู มิ ใ จในตนเอง และคิ ด ว่าตนเองไม่มีความสามารถที่จะท�ำกิจกรรม หรือ มีส่วนร่วมในสังคม บางรายก็มีข้อจ�ำกัด ในด้านร่างกายและการเคลื่อนไหว จนท�ำให้ รู ้ สึ ก ว่ า ตนเองเป็ น ภาระของครอบครั ว และ อับอายในภาพลักษณ์ความพิการของตน จึง เข้าร่วมกิจกรรมต่าง ๆ ในสังคม เช่น งานตาม ประเพณี กิจกรรมทางศาสนา ลดลง นอกจากนี้ อุปสรรคในเชิงกายภาพที่ไม่เอื้อต่อการเข้าถึง ผู้พิการ เช่น บันไดวัดไม่มีราวจับ ไม่มีทางลาด ส� ำ หรั บ รถเข็ น ฯลฯ ก็ เ ป็ น อี ก ปั จ จั ย หนึ่ ง ที่ ท� ำ ให้การมีส่วนร่วมในสังคมของผู้พิการลด ลง สอดคล้องกับแนวคิดคอปป์ (Cobb อ้างถึง ในเฉลิ ม รั ต นะโสภา, 2553 : 121) กล่ า วว่ า ความพิ ก ารเสี่ ย งต่ อ ภาวะแทรกซ้ อ นได้ ง ่ า ย ท� ำ ให้ ผู ้ พิ ก ารมี ค วามรู ้ สึ ก แตกต่ า งหรื อ มี ค ่ า น้อยกว่าผู้อื่น อาจท�ำให้มีความรู้สึกอยากอยู่ คนเดียว ไม่ต้องการมีกิจกรรมทางสังคม ซึ่งใน ที่สุดจะท�ำให้ผู้พิการขาดการติดต่อกับสังคม การได้รับการสนับสนุนทางสังคมท�ำให้ผู้พิการ รู ้ สึ ก ว่ า ตนเองเป็ น ส่ ว นหนึ่ ง ของสั ง คม มีกจิ กรรมร่วมกัน มีความร่วมมือและช่วยเหลือ ซึ่งกันและกัน จะท�ำให้บุคคลไม่รู้สึกเบื่อหน่าย ในการด�ำรงชีวิต

ทางด้ า นการสนั บ สนุ น ด้ า นสิ่ ง ของ แรงงาน และบริการ พบว่าผู้พิการได้รับการ สนั บ สนุ น ด้ า นสิ่ ง ของ แรงงาน และบริ ก าร โดยภาพรวมอยู ่ ใ นระดั บ ปานกลาง เนื่ อ งมา จากเทศบาลเมืองล�ำพูน เป็นองค์กรปกครอง ส่วนท้องถิ่น ที่มีการด�ำเนินงานตามนโยบาย ของรั ฐ บาล ในการช่ ว ยเหลื อ สวั ส ดิ ก าร

สังคม และพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้พิการ ได้แก่ การมอบเบี้ ย ยั ง ชี พ เดื อ นละ 800 บาท การ จั ด หางานและเงิ น ทุ น ในการประกอบอาชี พ การมอบสิ่ ง ของเครื่ อ งใช้ อุ ป โภค - บริ โ ภค เป็ น ต้ น ซึ่ ง การสงเคราะห์ ช ่ ว ยเหลื อ เหล่ า นี้ เทศบาลเมืองล�ำพูนได้ด�ำเนินการมาอย่างต่อ เนื่องและมีผลงานเป็นรูปธรรม แต่ก็มีผู้พิการ บางส่ ว นที่ มี ค วามพิ ก ารทางร่ า งกาย ที่ เ ป็ น อุ ป สรรคต่ อ การท� ำ งานและการเข้ า สั ง คม จึงใช้ชีวิตส่วนใหญ่อยู่ในบ้าน ผู้พิการจึงขาด โอกาสทีจ่ ะเข้าถึงการใช้บริการสิง่ อ�ำนวยความ สะดวกต่าง ๆ ในสถานที่ราชการหรือหน่วย งานของรัฐ ทีจ่ ดั ไว้สำ� หรับผู้พกิ าร เช่น ทางลาด ราวจับ อุปกรณ์เครื่องช่วยต่าง ๆ สอดคล้อง กั บ การศึ ก ษาของวิ ไ ล สี พ ยา และจุ ฑ ารั ต น์ สถิ ร ปั ญ ญา (2540) ที่ พ บว่ า กลุ ่ ม ผู ้ ป ่ ว ยโรค หลอดเลือดสมองในระยะฟื้นฟูสภาพส่วนใหญ่ มี ค ่ า เฉลี่ ย การสนั บ สนุ น ด้ า นทรั พ ยากรหรื อ สิ่ ง ของอยู ่ ใ นระดั บ ปานกลางรองจากการ สนับสนุนด้านอารมณ์ แต่ไม่สอดคล้องกับการ ศึกษาของ ศุภญดา แสงสมเรือง (2554) ศึกษา การดู แ ลตนเองและการสนั บ สนุ น ทางสั ง คม ที่ มี ผ ลต่ อ คุ ณ ภาพชี วิ ต ผู ้ สู ง อายุ พิ ก ารจาก โรคเรื้ อ นในชุ ม ชนสถาบั น ราชประชาสมาสั ย จังหวัดสมุทรปราการ ผลการศึกษาพบว่า ผู้สูงอายุพิการจากโรคเรื้อนส่วนใหญ่ ได้รับ ความช่วยเหลือทางการเงินจากตัวแทนภาครัฐ ในระดับมาก

นอกจากนี้การสนับสนุนด้านข้อมูล ข่ า วสาร พบว่ า ผู ้ พิ ก ารได้ รั บ การสนั บ สนุ น ด้านข้อมูลข่าวสาร โดยภาพรวมและรายข้อ อยู ่ ใ นระดั บ สู ง รองจากการสนั บ สนุ น ด้ า น

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

อารมณ์ ทั้งนี้เนื่องจากผู้พิการในเขตเทศบาล เมืองล�ำพูนทุกราย จะได้รับการติดตามเยี่ยม บ้านให้คำ� แนะน�ำจากทีมสหวิชาชีพ ทีใ่ ห้บริการ ด้านสุขภาพเพือ่ ให้ผพู้ กิ ารได้รบั ทราบค�ำแนะน�ำ เกี่ย วกั บ วิธีการปฏิบัติตัว ที่ถูก ต้ องเหมาะสม กั บ ความพิ ก าร เช่ น การรั บ ประทานอาหาร การออกก�ำลังกาย การรับประทานยา ซึ่งน�ำ ไปสูพ่ ฤติกรรมสุขภาพทีด่ ี ในเรือ่ งการรับประทาน อาหาร การออกก� ำ ลั ง กาย การพั ก ผ่ อ น นอนหลั บ ฯลฯ นอกจากนี้ ก ารรั ก ษาตั ว ใน โรงพยาบาลหรื อ การตรวจตามนั ด บ่ อ ย ๆ นอกจากจะได้ รั บ การตรวจวิ นิ จ ฉั ย และการ รักษาแล้ว ผู้พิการยังจะได้รับค�ำแนะน�ำเกี่ยว กั บ วิ ธี ก ารดู แ ลตนเองเพื่ อ น� ำ ไปปฏิ บั ติ ต ่ อ ที่ บ้าน ประกอบกับความพิการเป็นภาวะความ บกพร่ อ งที่ รู ้ จั ก กั น อย่ า งแพร่ ห ลาย องค์ ก ร และหน่วยงานต่าง ๆ จึงมีการเผยแพร่ข้อมูล ข่าวสารทางสื่อต่าง ๆ ซึ่งผู้พิการอาจแสวงหา ข้อมูลข่าวสารจากโทรทัศน์ วิทยุ หนังสือพิมพ์ และสื่อต่าง ๆ ด้วยตนเองมากขึ้น ไม่เฉพาะแต่ ค�ำแนะน�ำจากเจ้าหน้าที่สาธารณสุขเท่านั้น แต่ ผลการศึกษานี้ไม่สอดคล้องกับการศึกษาของ พรนภา เจริญสันต์ (2553) ศึก ษาปัจ จัยที่มี อิทธิพลต่อคุณภาพชีวิตของผู้พิการทางกาย และการเคลื่อนไหวในจังหวัดสมุทรปราการ พบว่ า ผู ้ พิ ก ารทางกายและการเคลื่ อ นไหว มี คุ ณ ภาพชี วิ ต ระดั บ กลาง และได้ รั บ การ สนั บ สนุ น ด้ า นข้ อ มู ล ข่ า วสารอยู ่ ใ นระดั บ ปานกลาง

ขณะที่ ค วามคาดหวั ง จะได้ รั บ การ สนั บ สนุ นจากรัฐ มัก จะเป็นในเรื่องของการ สนับสนุนในรูปแบบที่เป็นรูปธรรมและข้อมูล

31

ข่าวสารมากกว่ารูปแบบของจิตใจและอารมณ์ จากข้อเสนอแนะพบว่า ผู้พิการไม่ได้กล่าวถึง ความต้ อ งการการสนั บ สนุ น เพิ่ ม เติ ม ที่ เ ป็ น รู ป แบบอารมณ์ แต่ ต ้ อ งการการสนั บ สนุ น เพิ่มเติมในเรื่องเบี้ยยังชีพ การจัดหางาน และ เงินทุนประกอบอาชีพเป็นส่วนใหญ่ ซึ่งผู้พิการ เห็ น ว่ า การสนั บ สนุ น จากรั ฐ ในเรื่อ งดั ง กล่ า ว ยังไม่เพียงพอกับความต้องการและได้รับไม่ ต่ อ เนื่อ ง เช่ น เงิน สงเคราะห์ ค รอบครั ว หรือ เบี้ยยังชีพ 800 บาทต่อเดือน กล่าวได้ว่าไม่ เพียงพอส�ำหรับการด�ำเนินชีวิตประจ�ำวันใน สภาพสั ง คมปั จ จุ บั น ซึ่ ง มี ร ายจ่ า ยหรื อ ค่ า ครองชีพสูงขึ้น

ข้อเสนอแนะ

ข้อเสนอแนะจากงานวิจัย

1. ควรน�ำผลการวิจัยไปก�ำหนดเป็น นโยบายและแผนงาน/ โครงการเพื่ อ พั ฒ นา พฤติกรรมสุขภาพของผู้พกิ าร

2. สนั บ สนุ น ให้ ผู ้ พิ ก ารได้ รั บ การ สนับสนุนทางสังคมให้เหมาะสมและสม�่ำเสมอ ในประเด็นที่ผู้พิการยังได้รับการสนับสนุนใน ระดั บ ต�่ ำ สุ ด ในแต่ ล ะด้ า น เช่ น เป็ น ที่ ป รึ ก ษา และรับฟังเมื่อผู้พิการไม่สบายใจ ส่งเสริมการ ได้รับความไว้วางใจ ให้รับผิดชอบงานต่าง ๆ สนั บ สนุ น ให้ ผู ้ พิ ก ารเข้ า ร่ ว มกิ จ กรรมต่ า ง ๆ ได้ แ ก่ งานตามประเพณี งานสั ง สรรค์ หรื อ กิ จ กรรมทางศาสนา องค์ ก รภาครั ฐ จั ด สิ่ ง อ�ำนวยความสะดวก เช่น ทางลาด ราวจับ ห้องน�ำ ้ อุปกรณ์เครือ่ งช่วยต่าง ๆ ให้แก่ผพู้ กิ าร องค์กร ภาครัฐแจ้งข้อมูลที่เกี่ยวกับสวัสดิการผู้พิการ ให้ทราบ ประชาสัมพันธ์ให้ผพู้ กิ ารได้รบั ความรู้

32

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ข่าวสารทางโทรทัศน์ วิทยุ หนังสือพิมพ์ และ สื่อต่างๆ

ข้อเสนอแนะในการศึกษาครั้ง ต่อไป

1. ควรศึกษาปัจจัยอื่นๆ ที่อาจมีผล ต่อพฤติกรรมสุขภาพของผู้พิการ เช่น การรับรู้ ภาวะสุขภาพ ความเชือ่ ด้านสุขภาพ การปรับตัว คุณภาพชีวิต เป็นต้น

2. ควรมีการศึกษาเพิ่มเติมในเรื่อง ปัญหาและอุปสรรคในการส่งเสริมพฤติกรรม สุขภาพของผู้พิการ เพื่อหาแนวทางในการลด ปัญหาและอุปสรรคต่างๆ ในการด�ำเนินงานให้ ผู้พิการมีพฤติกรรมสุขภาพได้อย่างครอบคลุม ขึ้น ซึ่งจะช่วยให้ผู้พิการมีพฤติกรรมสุขภาพที่ด ี ส่ ง ผลให้ ผู ้ พิก ารมีอ ายุ ยืน ยาวโดยปราศจาก โรคภัยและความไม่สุขสบายต่างๆ

เอกสารอ้างอิง กชกร ศรีสัมพันธ์. บทบาทของสมาชิกครอบครัวที่มีต่อพฤติกรรมในการเผชิญปัญหาของ คนพิก าร. กรุงเทพฯ : วิทยานิพนธ์ปริญญาสังคมศาสตรมหาบัณฑิต มหาวิทยาลัย ธรรมศาสตร์, 2537. บุญพา ณ นคร. การศึกษาการได้รับการสนับสนุนทางสังคมของผู้ป่วยจิตเวช โรงพยาบาล สวนสราญรมย์. วารสารพยาบาลสงขลานครินทร์, 15, 39-48, 2538. พรนภา เจริญสันต์. ปัจจัยทีม่ อี ทิ ธิพลต่อคุณภาพชีวติ ของคนพิการทางกายและการเคลือ่ นไหว ในจังหวัดสมุทรปราการ. ชลบุรี : วิทยานิพนธ์ปริญญาพยาบาลศาสตร มหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยบูรพา, 2553. วิ ไ ล สี พ ยา และจุ ฑ ารั ต น์ สถิ ร ปั ญ ญา. ความสั ม พั น ธ์ ร ะหว่ า งความรู ้ สึ ก มี คุ ณ ค่ า ในตนเอง แรงสนับสนุนทางสังคมและพฤติกรรมส่งเสริมสุขภาพของผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง ในระยะฟื้นฟูสภาพ. วารสารพยาบาลสงขลานครินทร์, 17, 14-23, 2540. ศุภญดา แสงสมเรือง. การดูแลตนเองและการสนับสนุนทางสังคมที่มีผลต่อคุณภาพชีวิต ผู ้ สู ง อายุ พิ ก ารจากโรคเรื้ อ นในชุ ม ชนสถาบั น ราชประชาสมาสั ย จั ง หวั ด สมุทรปราการ. สมุทรปราการ : วิทยานิพนธ์สังคมสงเคราะห์ศาสตรมหาบัณฑิต สาขา วิชาบูรณาการนโยบายสวัสดิการสังคม มหาวิทยาลัยหัวเฉียวเฉลิมพระเกียรติ, 2554. ส�ำนักงานสถิตแิ ห่งชาติ. สรุปผลจ�ำนวนคนพิการจากการส�ำรวจ. งานสถิตกิ ารศึกษาและทัศนคติ ฝ่ายสถิตแิ รงงานและการศึกษา กองส�ำรวจประชากร ส�ำนักงานสถิตแิ ห่งชาติ ส�ำนักนายก รัฐมนตรี, 2555.

Cobb, S. Social Support as a moderator of life stress. Psychosomatic Medicine, 38, 300-314, 1976.

Schaefer, C., Coyne, J.C. and Lazarus, R.S. The health related function of social support. Journal of Behavioral Medicine, 4(4), 381-406, 1981.

ผลของการนวดเท้าด้วยตนเองต่ออาการชาเท้าในผูป้ ว่ ยเบาหวาน โรงพยาบาลสมเด็จพระยุพราชเวียงสระ อ�ำเภอเวียงสระ จังหวัดสุราษฎร์ธานี THE EFFECT OF SELF FOOT MASSAGE TO NUMBNESS in the FEET OF THE PATIENTS WITH DIABETES IN WEINGSRA CROWN PRINCE HOSPITAL, WEINGSRA DISTRICT, SURATTHANI PROVINCE ผู้วิจัย สิริมา ศิลปี

บทคัดย่อ การวิจยั ครัง้ นีเ้ ป็นการวิจยั กึง่ ทดลอง (Quasi-Experimental Research) แบบ One-Group Pretest-Posttest Design มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาผลของการนวดเท้าด้วยตนเองต่ออาการชาเท้า ในผู้ป่วยเบาหวาน โรงพยาบาลสมเด็จพระยุพราชเวียงสระ อ�ำเภอเวียงสระ จังหวัดสุราษฎร์ธานี เครือ่ งมือทีใ่ ช้ในการทดลองคือ คูม่ อื การนวดเท้าด้วยตนเอง พัฒนาโดยนายแพทย์ประยูร โกวิทย์ และ คณะ โรงพยาบาลบ้านไผ่ จังหวัดขอนแก่น มีคา่ ความเทีย่ งตรง = 0.89 เครือ่ งมือรวบรวมข้อมูล 1) แบบบันทึกอาการชา 2) ไมโครฟิลาเมนท์ ส�ำหรับวัดอาการชา เลือกกลุ่มตัวอย่างแบบเจาะจง ตามเกณฑ์ที่ก�ำหนด จ�ำนวน 33 คน สอนวิธีการนวดเท้าตามคู่มือ และ ประเมินผลการนวดถูกต้อง ท�ำการนวดเท้าด้วยตนเองทุกวัน เช้า-เย็น ครั้งละ 30 นาที เป็นเวลา 4 สัปดาห์ บันทึกระยะเวลา การนวด และ อาการชาในแบบบันทึก ผลการวิจัย พบว่า หลังการนวดเท้าด้วยตนเองอาการชาเท้า ลดลงกว่าก่อนการนวดเท้าด้วยตนเอง อย่างมีนัยส�ำคัญทางสถิติ ที่ระดับ 0.001 (อาการชาเท้า ก่อนการนวดเท้าด้วยตนเองและหลังการนวดเท้าด้วยตนเอง = 3.73 ± 2.35 และ 1.82 ± 1.73 จุด ตามล�ำดับ, p-value < 0.001) จากการศึกษานี้จึงสรุปว่า การนวดเท้าด้วยตนเองอย่างถูกวิธีในผู้ ป่วยเบาหวานทีม่ อี าการชาเท้า มีผลในการบรรเทาอาการชาเท้า ข้อเสนอแนะ : ควรมีการสอนใน ผู้ป่วยเบาหวานทุกรายและควรท�ำอย่างต่อเนื่อง ค�ำส�ำคัญ : การนวดเท้า อาการชาเท้า โรคเบาหวาน

34

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ABSTRACT

The purpose of quasi-experimental one-group pretest-posttest design was to evaluate the effects of self foot massage to foot numbness in patients with diabetes in Weingsra Crown Prince Hospital, Surat Thani province. A sample of 33 participants was drawn by purposive sampling technique. Research instrumaents consist of self massage manual 1 day training developed by Dr. Prayoon Kowit, Banpai Hospital Khonkhan, validity level at 0.89. The tool for testing the numbness is monofilament.They did self foot massage everyday at 30 minutes at home for 4 weeks. The results showed that: after 4 weeks the numbness in their feet was significantly reduced. (3.73 ± 2.35, 1.82 ± 1.73, p-value < 0.001) It is suggested that self foot massage will have beneficial effects This research suggested that : All DM patient should be trained to do self foot massage Key words : foot massage, Numbness foot, Diabetes Mellitus

บทน�ำ เบาหวานเป็นโรคเรื้อรังที่เป็น ปัญหาส�ำคัญทางด้านสาธารณสุขของโลก เป็น ภัยคุกคามที่ลุกลามอย่างรวดเร็วไปทั่วโลก ส่ง ผลกระทบต่อการพัฒนาทางเศรษฐกิจอย่าง มาก ได้ ร ายงานว่ า ในปั จ จุ บั น ทั่ ว โลกมี ผู ้ เ สี ย ชีวิตด้วยโรคเบาหวาน 4 ล้านคนต่อปี เฉลี่ย 8 วินาทีต่อ 1 คน ส�ำหรับประเทศไทย ปี 2555 พบผู้เสียชีวิตจากโรคเบาหวานทั้งหมด 7,749 ราย หรือเฉลี่ยวันละ 22 คน คิดเป็นอัตราตาย ด้ ว ยโรคเบาหวาน 12.06 ต่ อ แสนประชากร (ส�ำนักงานโรคไม่ตดิ ต่อ กรมควบคุมโรค, 2556) ภาวะแทรกซ้ อ นทางเท้ า เป็ น สาเหตุ ที่ส� ำ คั ญ ท�ำให้เกิดการสูญเสียขาและเท้าในผู้ป่วยเบา หวานมากที่ สุ ด หากไม่ นั บ รวมการสู ญ เสี ย จากอุบัติเหตุ จากรายงานผู้ป่วยเบาหวานของ จังหวัดสุราษฎร์ธานีในปี 2550 มีจ�ำนวนผู้ป่วย

ด้วยโรคเบาหวาน 5,632 คน และในปี 2556 มี จ�ำนวนผู้ป่วยเบาหวานเพิ่มขึ้นเป็น 9,209 คน ซึ่งเป็นจ�ำนวนที่สูงเป็นอันดับสามใน 14 จังหวัด ของภาคใต้รองจากจังหวัดนครศรีธรรมราชและ สงขลา (ส�ำนักโรคไม่ติดต่อ กรมควบคุมโรค, 2556) อ�ำเภอเวียงสระ จังหวัดสุราษฎร์ธานี ซึ่งเป็นพื้นที่วิจัยในครั้งนี้พบว่าผู้ป่วยเบาหวาน ที่ขึ้นทะเบียนรับบริการที่โรงพยาบาลสมเด็จ พระยุพราชเวียงสระ ในปี 2557 จ�ำนวน 2,214 คน และพบมี ภ าวะแทรกซ้ อ นที่ เ ท้ า จ� ำ นวน 351 คนมีแผลที่เท้า 19 คน (ร้อยละ5.4) ถูกตัด นิ้ว 7 คน (ร้อยละ 1.9) เท้าชา 175 คน (ร้อยละ 49.8) เท้าผิดรูป 25 คน (ร้อยละ 7.1) และอื่น ๆ 125 คน (ร้อยละ35.6) (สถิติผู้ป่วยเบาหวาน โรงพยาบาลสมเด็จพระยุพราชเวียงสระ 2557) โรงพยาบาลได้มีการตรวจเท้าผู้ป่วยเบาหวาน เป็นระยะ ๆ เพื่อที่จะได้คัดกรองภาวะเสี่ยงของ เท้า และให้การดูแล รักษาตามความเหมาะสม

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

การดูแลเท้าผู้ป่วยเบาหวานที่มีอาการเท้าชา โดยพิจารณาการนวดเท้าด้วยวิธีหัตถบ�ำบัด แบบแพทย์แผนไทยมาใช้ผสมผสานกับการดูแล ด้วยการแพทย์แผนปัจจุบนั และอาจน�ำมาสอน ให้ผู้ป่วยดูแลตนเอง เป็นการลดความเสี่ยงของ เท้าเบาหวานที่อาจช่วยลดการสูญเสียต้องถูก ตัดเท้าหรือนิว้ เท้าในอนาคตได้ (ศศินี อภิชนกิจ, 2552) อาการปลายประสาทส่วนปลายเสื่อม เป็นความผิดปกติทพี่ บได้บอ่ ยในผูป้ ว่ ยเบาหวาน โดยผู้ป่วยมักจะสูญเสียประสาทรับความรู้สึก บริเวณเท้า เริม่ ทีน่ วิ้ เท้าและลุกลามขึน้ ไปเรือ่ ย ๆ ผู้ป่วยมักจะไม่รู้สึกเจ็บ และไม่รับรู้ความร้อน เย็นที่เท้าจึงท�ำให้ผู้ป่วยได้รับบาดเจ็บได้ง่าย เกิดบาดแผลหายช้า โอกาสที่จะสูญเสียเท้า ถึง 40 เท่าของคนปกติ (จิตต์สกุล ศกุนะสิงห์และ คณะ, 2555)

จากปัญหาอาการชาเท้าของผู้ป่วย เบาหวานดังกล่าวข้างต้น งานแพทย์แผนไทย โรงพยาบาลสมเด็จพระยุพราชเวียงสระ จึงได้ น�ำความรู้เกี่ยวการนวดเท้ามาให้บริการผู้ป่วย ในกลุ่มดังกล่าวเพื่อเป็นทางเลือกในการรักษา อาการชาเท้าในผู้ป่วยเบาหวาน ซึ่งนวด คนละ 45 นาที ติ ด ต่ อ กั น 3 ครั้ ง /สั ป ดาห์ เ ป็ น เวลา 1 เดื อ น ซึ่ ง งานแพทย์ แ ผนไทยสามารถให้ บริก ารผู ้ป ่ ว ยได้ วันละ 4คน/วัน ให้ บ ริการได้

35

น้อยเนื่องจากมีผู้ช่วยแพทย์แผนไทยในจ�ำนวน จ�ำกัด จึงท�ำให้ไม่เพียงพอกับจ�ำนวนผู้ป่วยที่มี จ�ำนวนมาก และมีการนัดผู้ป่วยมาในวันต่อๆ ไปแต่ผู้ป่วยบางรายไม่มาตามที่นัด จึงท�ำให้ ผูป้ ว่ ยเบาหวานทีม่ อี าการชาฝ่าเท้าไม่ได้รบั การ รักษาอย่างต่อเนื่อง ผู้วิจัยมีความสนใจศึกษา ผลของการนวดเท้าด้วยตนเองต่ออาการชาเท้า ในผูป้ ว่ ยเบาหวาน จากกลุม่ ผูป้ ว่ ยเบาหวานจาก คลินกิ เบาหวาน โรงพยาบาลสมเด็จพระยุพราช เวียงสระ อ�ำเภอเวียงสระ จังหวัดสุราษฎร์ธานี ซึ่งการนวดเท้าด้วยตนเองสามารถไปกระตุ้น การไหลเวียนโลหิตและเพือ่ เพิม่ ระดับความรูส้ กึ ที่เท้าของประชาชนที่ป่วยเป็นโรคเบาหวาน จะ ช่วยลดอาการแทรกซ้อนหรือการเกิดแผลทีเ่ ท้า อันเนือ่ งมาจากการเกิดปัญหาต่อระบบประสาท รับความรูส้ กึ ส่วนปลาย ท�ำให้บริเวณเท้าชา ไม่รู้ สึกเจ็บปวดไม่รับรู้แรงกดดันหรืออาจสูญเสีย การรับรู้ร้อนหนาวได้ ซึ่งสิ่งเหล่านี้ท�ำให้ง่ายต่อ การเกิดอุบัติเหตุ หรือแม้แต่เมื่อมีแผลเกิดขึ้นที่ เท้าก็จะไม่รสู้ กึ เจ็บท�ำให้แผลลุกลามซึง่ มีโอกาส ที่จะถูกตัด

วัตถุประสงค์

เพื่ อ ศึ ก ษาผลของการนวดเท้ า ด้ ว ย ตนเองต่ออาการชาเท้าในผู้ป่วยเบาหวาน

36

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

กรอบแนวคิดการวิจัย

ตัวแปรต้น

ตัวแปรตาม อาการชาเท้า 1) สู ญ เสี ย ความรู ้ สึ ก ที่ เ ท้ า 1-3 จุ ด จั ด อยู ่ ใ นกลุ ่ ม มี อ าการชาเท้ า เล็กน้อย 2) สู ญ เสีย ความรู ้สึก ที่เ ท้า 4-6 จุ ด จั ด อยู ่ ใ นกลุ ่ ม มี อ าการชาเท้ า ปานกลาง 3) สู ญเสีย ความรู ้สึก ที่เ ท้า 7-9 จุ ด จัดอยู่ในกลุ่มมีอาการชาเท้ามาก 4) สู ญ เสี ย ความรู ้ สึ ก ที่ เ ท้ า 10 จุ ด จัดอยู่ในกลุ่มมีอาการชามากที่สุด

การนวดเท้าด้วยตนเอง 15 ท่า 1. ท่าปั่นปลายเท้า 2. ท่ารูดฝ่าเท้า 3. ท่าฉีกฝ่าเท้า 4. ท่าครูดฝ่าเท้า 5. ท่าครูดเนินเท้า 6. ท่าวนรอบนิ้วโป้ง 7. ท่าปูหนีบ 8. ท่าครูดหลังเท้าวนหลังเท้า 9. ท่าคาดหลังเท้า 10. ท่าครูดหลังเท้า

11. ท่าถูข้อเท้า 12. ท่าครูดซอกนิ้ว 13. ท่ารูด 3 แนว 14. ท่ากดสลับฟันปลา 15. ท่านวดน่อง

วิธีด�ำเนินการวิจัย

1. การศึกษา

การวิจัยครั้งนี้เป็นการวิจัยกึ่งทดลอง (Quasi-experimental research) แบบ One-group pretest-posttest design เพือ่ ศึกษา ผลของการนวดเท้าด้วยตนเองต่ออาการชาเท้า ในผู ้ ป ่ ว ยเบาหวาน โรงพยาบาลสมเด็ จ พระยุพราชเวียงสระ อ�ำเภอเวียงสระ จังหวัด สุราษฎร์ธานี ผู้วิจัยได้ก�ำหนดแนวทางในการ ด�ำเนินการศึกษา การเก็บรวบรวมข้อมูลและ วิเคราะห์ข้อมูล

2. ประชากร

3. กลุ่มตัวอย่าง

ผู ้ ป ่ ว ยเบาหวานที่ ม ารั บ บริ ก าร รักษาพยาบาลคลินิกเบาหวาน โรงพยาบาล หนองสมเด็ จ พระยุ พ ราชเวี ย งสระ อ� ำ เภอ เวียงสระ จังหวัดสุราษฎร์ธานี จ�ำนวน 2,214 คน (สถิติผู้ป่วยเบาหวาน โรงพยาบาลสมเด็จ พระยุพราชเวียงสระ 2557)

การเลือกกลุม่ ตัวอย่าง ใช้วธิ กี ารเลือก กลุ่มตัวอย่างแบบเฉพาะเจาะจง (Purposive Sampling) ได้กลุ่มตัวอย่าง จ�ำนวนทั้งสิ้น 33

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

คน โดยใช้ เ กณฑ์ คั ด เข้ า (Inclusion Criteria) ดังนี้ ไม่เป็นโรคหลอดเลือด หลอดน�้ำเหลือง อักเสบ/อุดตัน ไม่มีแผลที่เท้า มีอาการชาเท้า อย่ า งน้ อ ย 1 จุ ด ไม่ เ ป็ น โรคเกี่ ย วกั บ ระบบ ประสาทและระบบการรับความรู้สึกเสื่อม เช่น อัมพาต สามารถใช้มือได้ทั้งสองข้าง การรับรู้ สติ สั ม ปชั ญ ญะดี สามารถให้ ข ้ อ มู ล ได้ ด ้ ว ย ตนเอง ไม่มปี ัญหาการได้ยนิ เข้าใจภาษาไทยได้ ดี สมัครใจเข้าร่วมท�ำวิจยั ตัง้ แต่ตน้ จนสิน้ สุดงาน วิจยั มีอายุระหว่าง 40 – 80 ปี เป็นโรคเบาหวาน ชนิดที่ 2 ตั้งแต่ 1 ปีขึ้นไป

4. เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย

เครื่องมือที่ใช้ในการด�ำเนินการวิจัย มีดังนี้

4.1 คู ่ มื อ การนวดเท้ า ด้ ว ยตนเอง ซึ่ ง ผู ้ วิ จั ย ได้ ศึ ก ษาจากงานวิ จั ย เรื่ อ งการ ศึกษาผลของการนวดฝ่าเท้าเพื่อลดภาวะชา (poor monofilament) ในผู้ป่วยโรคเบาหวาน โรงพยาบาลบ้านไผ่ จังหวัดขอนแก่น ระยะ ที่ 2 ของนายแพทย์ประยูร โกวิทย์และคณะ ซึ่งเป็นการนวดเท้าด้วยตนเอง 15 ท่า โดยนวด วันละ 2 ครั้ง เช้า เย็น ใช้เวลา ครั้งละ 30 นาที และสอดแทรกเนื้อหา สิ่งที่ควรปฏิบัติในการ ดูแลเท้า ประโยชน์ของการนวดเท้า อุปกรณ์ที่ ใช้ในการนวดเท้า ขัน้ เตรียมเท้าก่อนการนวดเท้า

4.2 เครื่องมือที่ใช้ในการเก็บรวบรวม ข้อมูล เป็นแบบบันทึก ซึ่งมี 3 ส่วน คือ

ส่ ว นที่ 1 ข้ อ มู ล ทั่ ว ไป ประกอบด้ ว ย เพศ อายุ ระดับการศึกษา อาชีพ รายได้

ส่วนที่ 2 ข้อมูลด้านสุขภาพ ประกอบ ด้วย ประวัติการเป็นโรคเบาหวาน การสูบบุหรี่ ประวั ติ ก ารนวดเท้ า ระดั บ น�้ ำ ตาลในเลื อ ด ปัจจุบัน ค่าความดันโลหิต

37

ส่วนที่ 3 แบบบันทึก การตรวจอาการ ชาเท้าและจ�ำนวนจุดที่ชา ด้วย Monofilament ขนาด 10 กรัม ก่อนได้รับความรู้การนวดเท้า ด้ ว ยตนเอง การประเมิน อาการชาเท้ า และ จ�ำนวนจุดที่ชา ด้วย Monofilament ขนาด 10 กรัม หลังได้รับความรู้การนวดเท้าด้วยตนเอง และผ่านการนวดเท้าด้วยตนเองที่บ้านทุกวันๆ ละ 2 ครั้งเป็นเวลา 4 สัปดาห์ติดต่อกัน

5. การเก็บรวบรวมข้อมูล

รวบรวมข้ อ มู ล การศึ ก ษาผลของ การนวดเท้ า ด้ ว ยตนเองต่ อ อาการชาเท้ า ใน ผูป้ ว่ ยเบาหวาน โรงพยาบาลสมเด็จพระยุพราช เวียงสระ อ�ำเภอเวียงสระ จังหวัดสุราษฎร์ธานี โดยเก็ บ ข้ อ มู ล ตั้ ง แต่ วั น ที่ 15 มี น าคม 2558 ถึง วันที่ 30 เมษายน 2558 ด�ำเนินการดังนี้

5.1 ผู ้ วิ จั ย ติ ด ต่ อ กลุ ่ ม ตั ว อย่ า ง โดย ท�ำการชี้แจงวัตถุประสงค์ในการท�ำวิจัยและ ขออนุญาตเก็บข้อมูลตามขั้นตอนเพื่อขอความ ร่วมมือในการท�ำวิจัย และให้การพิทักษ์สิทธิ ก่อนการเก็บรวบรวมข้อมูลพร้อมทั้งลงนามใน แบบฟอร์มการยินยอมเข้าร่วมการวิจัย

5.2 ผู้วิจัยด�ำเนินการกับกลุ่มตัวอย่าง ดังนี้

5.2.1 ประเมิ น อาการชาเท้ า ด้ ว ย อุปกรณ์ตรวจรับความรู้สกึ (monofilament )

5.2.2 ให้ ค วามรู ้ ห ลั ก สู ต รการนวด เท้ า ด้ ว ยตนเอง 15 ท่ า เป็ น เวลา 1 วั น กั บ กลุ่มตัวอย่าง ซึ่งคู่มอื การนวดด้วยตนเองผู้วจิ ัย ได้ศกึ ษาจากงานวิจยั เรือ่ งการศึกษาผลของการ นวดฝ่าเท้าเพือ่ ลดภาวะชา(Poor monofilament) ในผูป้ ว่ ยโรคเบาหวานโรงพยาบาลบ้านไผ่ จังหวัด ขอนแก่น ระยะที่ 2 ของนายแพทย์ประยูร โกวิทย์

38

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

และคณะ ซึ่งเป็นการนวดเท้าด้วยตนเอง 15 ท่า และสอดแทรกเนื้อหา สิ่งที่ควรปฏิบัติในการ ดูแลเท้า ประโยชน์ของการนวดเท้า อุปกรณ์ที่ ใช้ในการนวดเท้า ขั้นเตรียมเท้าก่อนการนวด เท้าใช้เทคนิคการนวดเท้าด้วยมือ

5.2.3 ประเมิน ผลการนวดเท้ า ด้ ว ย ตนเองต่ออาการชาเท้าในผู้ป่วยเบาหวานโดย ให้กลุม่ ตัวอย่างสาธิตวิธกี ารนวดเท้าด้วยตนเอง หลังจากที่ได้รับความรู้การนวดเท้าด้วยตนเอง แล้ว โดยให้สาธิตเป็นรายบุคคล เพื่อประเมิน ด้านการนวด ท่านวด ลักษณะการนวด ในการ ประเมินผลการนวดเท้าด้วยตนเอง

5.2.4 ให้ ผู ้ ป ่ ว ยนวดเท้ า ด้ ว ยตนเอง ทุกวัน เช้า-เย็น ใช้เวลาในการนวดตนเอง 30 นาทีเป็นเวลา 4 สัปดาห์ติดต่อกัน บันทึกระยะ เวลาในการนวด และ อาการหลังการนวด

5.2.5 ประเมิ น อาการชาเท้ า ด้ ว ย อุ ป กรณ์ต รวจรั บความรู้ สึก (Monofilament) หลังจากท�ำการนวดด้วยตนเองครบระยะเวลา 4 สัปดาห์

5.2.6 น�ำข้อมูลที่ได้จากกลุ่มตัวอย่าง มาตรวจสอบความถูกต้อง น�ำไปวิเคราะห์ขอ้ มูล ด้วยวิธที างสถิติ

6. การวิเคราะห์ข้อมูล

วิ เ คราะห์ ข ้ อ มู ล ทั่ ว ไปของผู ้ ป ่ ว ย เบาหวานและประวั ติ ก ารเจ็ บ ป่ ว ย ใช้ ส ถิ ติ เชิงพรรณนา โดยใช้สถิติการแจกแจงความถี่ และหาค่าร้อยละ

วิเคราะห์เปรียบเทียบอาการชาเท้าใน ผู้ป่วยเบาหวานก่อนและหลังการนวดเท้าด้วย ตนเองใช้ สถิติ Paired t-test

ผลการวิจัย

1. ข้อมูลทั่วไป พบว่า กลุ่มตัวอย่าง ส่วนใหญ่เป็นเพศหญิงจ�ำนวน 26 คน คิดเป็น ร้อยละ 78.79 และเพศชายจ�ำนวน 7 คน คิดเป็น ร้อยละ 21.21 มีอายุระหว่าง 61–70 ปีจำ� นวน 13 คน คิดเป็นร้อยละ 39.39 มีอายุเฉลี่ย 62.15 ปี ระดับการศึกษาสูงสุดส่วนใหญ่จบชั้นประถม ศึกษา จ�ำนวน 20 คน คิดเป็นร้อยละ 60.60 รองลงมาไม่ ไ ด้ เ รี ย นหนั ง สื อ จ� ำ นวน 6 คน คิดเป็นร้อยละ 18.18 ส่วนใหญ่ประกอบอาชีพ ท�ำไร่/ท�ำนา/ท�ำสวนและแม่บ้าน จ�ำนวนเท่ากัน คือ แต่ละอาชีพมีจ�ำนวน 14 คน คิดเป็นร้อยละ 42.42 รองลงมาอาชี พ ค้ า ขายจ� ำ นวน 3 คน คิดเป็นร้อยละ 9.10 มีรายได้ต่อเดือนส่วนใหญ่ อยูท่ ี่ ไม่เกิน 10,000 บาท จ�ำนวน 11 คน คิดเป็น ร้อยละ 33.30

2. ข้ อ มู ล ด้ า นสุ ข ภาพ พบว่ า กลุ ่ ม ตัวอย่างส่วนใหญ่มีระยะเวลาการป่วยเป็นโรค เบาหวานอยู ่ ร ะหว่ า ง 1-5 ปี จ� ำ นวน 10 คน คิดเป็นร้อยละ 30.30 ระยะเวลาการป่วยเป็น โรคเบาหวานอยู่ระหว่าง 6-10 ปี จ�ำนวน 16 คน คิดเป็นร้อยละ 48.50 ระยะเวลาการป่วย เป็นโรคเบาหวานอยู่ระหว่าง 11-15 ปี จ�ำนวน 7 คน คิดเป็นร้อยละ 21.20 ระยะเวลาการเป็น เบาหวานต�ำ่ ทีส่ ดุ คือ 4 ปี และ นานทีส่ ดุ คือ 14 ปี และค่าเฉลีย่ ระยะเวลาทีเ่ ป็นเบาหวานของผูป้ ว่ ย เบาหวานคือ 7.88 ปี กลุ่มตัวอย่างส่วนใหญ่ ไม่สูบบุหรี่จ�ำนวน 27 คน คิดเป็นร้อยละ 81.80 และสู บ จ� ำ นวน 6 คน คิ ด เป็ น ร้ อ ยละ 18.20 กลุ่มตัวอย่างส่วนใหญ่เคยได้รับการนวดเท้า จ�ำนวน 15 คน คิดเป็นร้อยละ 45.50 และไม่เคย

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ได้รบั การนวดเท้า จ�ำนวน 18 คน คิดเป็นร้อยละ 54.50 ค่าเฉลี่ยระดับน�้ำตาลในเลือดปัจจุบัน ของผู ้ ป ่ ว ยเบาหวาน คื อ 152.85±36.84 มิลลิกรัมต่อเดซิลิตร จัดอยู่ในเกณฑ์ที่สูงกว่า ระดับน�้ำตาลปกติ (70-120) ระดับน�้ำตาลใน เลื อ ดปั จ จุ บั น ของผู ้ ป ่ ว ยเบาหวานสู ง สุ ด คื อ 240 มิลลิกรัมต่อเดซิลิตร และต�่ำที่สุดคือ 100 มิ ล ลิ ก รั ม ต่ อ เดซิ ลิ ต ร ระดั บ น�้ ำ ตาลในเลื อ ด ปัจจุบันของผู้ป่วยเบาหวานอยู่ในเกณฑ์ปกติ 4 ราย คิดเป็นร้อยละ 12 ระดับน�้ำตาลในเลือด ปัจจุบันของผู้ป่วยเบาหวานอยู่ในเกณฑ์เกิน มาตรฐาน จ�ำนวน 29 ราย คิดเป็นร้อยละ 88 ค่าเฉลีย่ ระดับความดันโลหิต Systolic ของผูป้ ว่ ย เบาหวาน คือ 120 มิลลิกรัมต่อเดซิลิตร จัดอยู่ ในเกณฑ์ปกติ 90-130±18.02 มิล ลิกรัม ต่อ เดซิลติ ร ระดับความดันโลหิต Systolic pressure สูงสุดของผู้ป่วยเบาหวาน คือ 160 มิลลิกรัมต่อ เดซิลิตร และต�่ำที่สุด คือ 90 mmHg ค่าเฉลี่ย ระดับความดันโลหิต Diastolic pressure ของ ผูป้ ว่ ยเบาหวาน คือ 75.41 mmHg จัดอยูใ่ นเกณฑ์ ปกติ 60-90±12.01 ระดั บ ความดั น โลหิ ต Diastolic สู ง สุ ด ของผู ้ ป ่ ว ยเบาหวาน คื อ 90 mmHg และต�่ำที่สุด คือ 60 mm กลุ่มตัวอย่าง ส่วนใหญ่ อยู่ในช่วงปกติจ�ำนวน 27 คน เกณฑ์ ปกติจ�ำนวน 6 คน

3. ข้ อ มู ล การทดลอง พบว่ า กลุ ่ ม ตัวอย่างส่วนใหญ่ เมือ่ ได้รบั ความรูก้ ารนวดเท้า ด้วยตนเอง ผลการตรวจอาการชาเท้าผู้ป่วย เบาหวานด้ ว ยตนเองก่ อ นการนวดเท้ า ด้ ว ย ตนเองมี อ าการ เท้ า ชา1-3 จุ ด ซึ่ ง เท้ า ชา เล็กน้อย 18 คน คิดเป็นร้อยละ 54.54 เท้าชา 4-6 จุ ด ซึ่ ง ชาเท้ า ปานกลาง 9 คน คิ ด เป็ น

39

ร้อยละ 27.27 ชาเท้า7-9 จุด ซึ่งชาเท้ามาก 6 คนคิดเป็นร้อยละ 18.18 อาการชาเท้าก่อน การนวดด้วยตนเองจ�ำนวนผู้ป่วยเบาหวานที่มี อาการชาเท้าในระดับชาเล็กน้อยมากที่สุดคือ 18 คนและมีอาการระดับปานกลาง 9 คน

อภิปรายผล 1. สมมติ ฐ าน หลั ง นวดเท้ า ด้ ว ย ตนเองอาการชาเท้าน้อยกว่าก่อนการนวด เท้าด้วยตนเอง

จากการศึกษาการนวดเท้าด้วยตนเอง ต่ออาการชาเท้าในผูป้ ว่ ยเบาหวาน โรงพยาบาล สมเด็จพระยุพราชเวียงสระ อ�ำเภอเวียงสระ จังหวัดสุราษฎร์ธานี พบว่า เมือ่ ผู้ป่วยเบาหวาน ที่มีอาการชาเท้าได้รับความรู้การนวดเท้าด้วย ตนเอง ผลการตรวจอาการชาเท้าผู้ป่วยเบา หวานด้วยตนเองก่อนการนวดเท้าด้วยตนเอง มี อ าการ มี อ าการชาเท้ า 1-3 จุ ด ซึ่ ง ชาเท้ า เล็กน้อย 18 คน คิดเป็นร้อยละ 54.54 เท้าชา 4-6 จุ ด ซึ่ ง ชาเท้ า ปานกลาง 9 คน คิ ด เป็ น ร้อยละ 27.27 ชาเท้า7-9 จุด ซึ่งเท้าชามาก 6 คนคิดเป็นร้อยละ 18.18อาการระดับปานกลาง เพิ่มขึ้น 4 คน และมีอาการชาเล็กน้อยเพิ่มขึ้น 10 คน ซึ่งการนวดเท้าด้วยตนเองส่งผลดีต่อ การดูแลแลเท้าในผู้ป่วยเบาหวานต่อไปแสดง ให้เห็นว่าเมื่อเปรียบเทียบความแตกต่างของ ค่าเฉลี่ยจ�ำนวนจุดที่ชาเท้าก่อนและหลังการ นวดเท้าด้วยตนเอง พบว่า ก่อนนวดเท้าด้วย ตนเองมี จ� ำ นวนจุ ด ที่ ช าเฉลี่ ย เท่ า กั บ 3.73 ± 2.35 จุด หลังจากการนวดเท้าด้วยตนเองแล้ว จ�ำนวนจุดชาเท้าเฉลี่ยเท่ากับ 1.82 ± 1.73 จุด โดยมีการเปลี่ยนแปลงของอาการชาเท้าลดลง

40

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

เฉลี่ยเท่ากับการรับรู้ความรู้สึกที่เท้าเพิ่มขึ้น เฉลี่ยเท่ากับ 1.91 จุด (ช่วงความเชื่อมั่น 95 % อยู่ระหว่าง 2.89 ถึง 4.56 จุด) ซึ่งผลของการ นวดเท้าด้วยตนเองที่เปลี่ยนแปลงนี้มีนัยส�ำคัญ ทางสถิติ (p-value< 0.001) สอดคล้องกับกับ การศึกษาของวชิรญาณ์ การเกษ (2553) ได้ ศึกษาผลของการให้ความรู้เรื่องการดูแลเท้า และการนวดเท้าด้วยตนเองต่อสภาวะเท้าใน ผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่ 2 กลุ่มตัวอย่างคือผู้ป่วย เบาหวานชนิดที่ 2 ทีม่ ารับบริการรักษาพยาบาล คลิ นิ ก พิ เ ศษ จ� ำ นวน 40 ราย โดยแบ่ ง กลุ ่ ม ตัวอย่างออกเป็น 2 กลุ่ม กลุ่มละ 20 ราย กลุ่ม ทดลองเป็นกลุ่มที่ได้รับการให้ความรู้เรื่องการ ดูแลเท้าและการนวดเท้า ส่วนกลุ่มควบคุมเป็น กลุ่มที่ได้รับการพยาบาลตามปกติ ผลการวิจัย พบว่า กลุม่ ทดลองหลังจากทีไ่ ด้รบั การให้ความรู้ เรื่อง การดูแลเท้าและการนวดเท้าด้วยตนเอง มีคะแนนประเมินสภาวะเท้าดีขึ้นกว่าก่อนการ ได้รับการให้ความรู้ เรื่องการดูแลเท้าและการ นวดเท้ า ส่ ว นกลุ ่ ม ควบคุ ม มีค ะแนนประเมิ น สภาวะเท้า ก่อนและหลังได้รับการพยาบาล ตามปกติไม่แตกต่างกัน อธิบายได้วา่ การทีก่ ลุม่ ตัวอย่างได้รับการให้ความรู้เรื่องการดูแลเท้า และการนวดเท้า ซึ่งประกอบด้วย การชี้แนะ การสนับสนุน การสอน และการสร้างสิง่ แวดล้อม ช่วยให้ผู้ป่วยสามารถพึ่งตนเองได้ โดยผู้วิจัย วางแผนการสอนที่ มี เ นื้อ หาประกอบไปด้ ว ย ความรู้เกี่ยวกับการเกิดภาวะแทรกซ้อนที่เท้า ความรูเ้ กีย่ วกับประโยชน์ของการให้ความรูเ้ รือ่ ง การดูแลเท้าและการนวดเท้า

2. การนวดเท้าด้วยตนเอง

การนวดเท้ า ด้ ว ยตนเองในผู ้ ป ่ ว ย เบาหวานในครั้ง นี้ ไม่ ว ่ า จะเป็ น การนวดเพื่อ รั ก ษาหรื อ เพื่ อ ผ่ อ นคลายก็ ส ่ ง ผลต่ อ การ ไหลเวียนเลือด ผลต่อการไหลเวียนต่อระบบ น�้ำเหลือง ผลต่อระบบกล้ามเนื้อ ผลต่อผิวหนัง และโครงสร้างอื่นที่เกี่ยวข้อง ซึ่งกลุ่มตัวอย่าง เป็ น กลุ ่ ม ผู ้ ป ่ ว ยเบาหวานที่มีป ระวั ติก ารเป็ น เบาหวานมาแล้วไม่เกิน 15 ปี มีอาการชาเท้า อย่างน้อย 1 จุด จ�ำนวน 33 คนมีอาการชาเท้า ประโยชน์และผลของการนวดเท้าด้วยตนเอง ส่ ง ผลให้ อ าการชาเท้ า ลดน้ อ ยลงและไม่ มี ภาวะแทรกซ้อนจากการนวดเท้าด้วยตนเอง สอดคล้องกับงานวิจัยของจิตต์สกุล ศกุนะสิงห์ และคณะ (2555) ได้ศึกษาเรื่อง ประสิทธิผล ของการนวดเท้าในผู้ป่วยเบาหวานที่มีอาการ เท้าชา ผลการศึกษาพบว่า ประสิทธิผลของการ นวดเท้ า ในผู ้ ป ่ ว ยเบาหวานที่มีอ าการเท้ า ชา ในกลุ ่ ม ตั ว อย่ า งผู ้ ป ่ ว ยเบาหวานที่ มี อ าการ เท้ า ชาและไม่ ไ ด้ รั บ ยาเพื่ อ ลดอาการเท้ า ชา ในกลุ ่ ม เสี่ ย งปานกลาง ซึ่ ง มารั บ บริ ก ารใน โรงพยาบาลร้ อ ยเอ็ ด จ� ำ นวน 50 คน โดยใช้ การนวดเท้ า ตามแนวทางหลั ก สู ต รการนวด เท้ า เพื่ อ สุ ข ภาพ สถาบั น การแพทย์ แ ผนไทย กระทรวงสาธารณสุ ข (โดยไม่ ใ ช้ ขั้ น ตอนใช้ ไม้นวดเท้า) ร่วมกับการกดจุดนาคบาท และ นวดแนวพื้นฐานขาด้านนอกท่อนล่าง 3 แนว แนวละ 5 รอบ พบว่า ในกลุ่มทดลองผู้ป่วยเบา หวานที่มีอาการเท้าชา ส่วนใหญ่เป็นเพศหญิง คิดเป็นร้อยละ 84.0 อายุ 60 ปี ขึ้นไป คิดเป็น ร้อยละ 64.0 น�้ำหนักอยู่ในช่วง 50-59 ก.ก. คิดเป็นร้อยละ 48.0 ส่วนสูงอยูใ่ นช่วง 150-159

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

เซนติเมตร คิดเป็นร้อยละ 74.0 การศึกษาสูงสุด ในระดั บ ประถมศึ ก ษา คิ ด เป็ น ร้ อ ยละ 88.0 ส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรมคิดเป็น ร้ อ ยละ 56.0 ระยะเวลาที่ เ ป็ น เบาหวานอยู ่ ในช่ ว ง 11-15 ปี คิ ด เป็ น ร้ อ ยละ 34.0 และ ระดับน�้ำตาลในเลือดอยู่ในช่วง 111-151 mg% คิ ด เป็ น ร้ อ ยละ 40.0.0 และเมื่ อ ได้ รั บ การ นวดเท้ า พบว่ า กลุ ่ ม ทดลองมี อ าการเท้ า ชา ลดลงทั้ ง เท้ า ซ้ า ยและเท้ า ขวา โดยมี ค วาม แตกต่างกันระหว่างก่อนและหลังการนวดเท้า อย่างมีนัยส�ำคัญทางสถิติ (p < 0.05)

บทสรุป

การนวดเท้ า ด้ ว ยตนเองทุ ก วั น เช้า-เย็น ครั้งละ 30 นาที เป็นเวลา 4 สัปดาห์ พบว่า อาการชาเท้าลดลงกว่าก่อนการนวดเท้า ด้วยตนเอง อย่างมีนัยส�ำคัญทางสถิติ (อาการ ชาเท้าก่อนการนวดเท้าด้วยตนเองและหลังการ

41

นวดเท้าด้วยตนเอง = 3.73 ± 2.35 และ 1.82 ± 1.73 จุด ตามล�ำดับ, p-value < 0.001 สรุป ว่า การนวดเท้าด้วยตนเองอย่างถูกวิธีในผู้ป่วย เบาหวานที่มีอาการชาเท้า มีผลในการบรรเทา อาการชาเท้า

ข้อเสนอแนะ

1. ข้อเสนอแนะจากการวิจัย

1.1 ควรด�ำเนินการสอนการนวดเท้า ด้วยตนเองในผู้ป่วยเบาหวานทุกรายและควร ท�ำอย่างต่อเนื่อง

2. ข้อเสนอแนะในการวิจยั ครัง้ ต่อไป

2.1 ควรเปรียบเทียบวิธีการนวด วิธีอื่น กับการนวด 15 ท่า

2.2 ควรติดตามว่า ผู้ป่วยกลุ่มนี้ มีการนวดเท้าต่อเนือ่ งหรือไม่ อาการชาเท้าเกิด ขึ้นอีกหรือไม่

เอกสารอ้างอิง เครือข่ายสาธารณสุขอ�ำเภอเวียงสระ. สถิติข้อมูลผู้ป่วยเบาหวาน ปี 2557 อ�ำเภอเวียงสระ. สุราษฎร์ธานี : โรงพยาบาลสมเด็จพระยุพราชเวียงสระ จังหวัดสุราษฎร์ธานี, 2557. จิต ต์ส กุ ล ศกุนะสิงห์ . ประสิทธิผลของการนวดเท้ าในผู ้ ป ่ วยเบาหวานที่มีอ าการเท้ าชา.

19(1),36-43, 2555. ประยูร โกวิทย์ และคณะ. ผลของการนวดฝ่าเท้าเพือ่ ลดภาวะ poor monofilament ในผูป้ ว่ ย โรคเบาหวาน โรงพยาบาลบ้านไผ่ จังหวัดขอนแก่น ระยะที่ 2. โรงพยาบาลบ้านไผ่ ขอนแก่น, 2555. ส� ำ นั ก โรคไม่ ติ ด ต่ อ กรมควบคุ ม โรค. สถิ ติ ผู ้ ป ่ ว ยเบาหวาน. <http://www.thaincd.com/ information-statistic/non-communicable-disease-data.php> (15 มกราคม), 2558. สุนิสา บริสุทธิ์. การเปรียบเทียบผลของโปรแกรมการให้ความรู้ในการดูแลเท้ากับโปรแกรม การดูแลเท้าที่ผสมผสานการนวดเท้าด้วยการเหยียบกะลาต่ออาการชาที่เท้า ในผู ้ ป ่ ว ยเบาหวานชนิ ด ที่ 2.พยาบาลบั ณ ฑิ ต (การพยาบาลผู ้ ใ หญ่ ) มหาวิ ท ยาลั ย สงขลานครินทร์, 2552.

ประสบการณ์ผู้ติดยาเสพติด 4x100 ของวัยรุ่น ในต�ำบลแห่งหนึ่งของจังหวัดกระบี่ Experience of Addiction 4X100 of the Teenagers in La Sub district of Krabi Province ผู้วิจัย อาจารย์ท่ปี รึกษา

นางสุไหวด๊า บุหลาด1 ทวัช บุญแสง2 ดาราวรรณ รองเมือง3

บทคัดย่อ

การศึกษาเชิงปรากฏการณ์วิทยานี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อบรรยายและอธิบายประสบการณ์ ของวัยรุ่นทีเ่ คยเสพยาเสพติดประเภท 4x100 มานาน ไม่น้อยกว่า 1 ปี จ�ำนวน 10 คน รวบรวมข้อมูล โดยการสัมภาษณ์เชิงลึกใช้วิธีการสัมภาษณ์แบบกึ่งโครงสร้าง (Semi-Structured Interview) ใช้การ สังเกตแบบไม่มีส่วนร่วม (Nonparticipation Observation) ระยะเวลาในการศึกษา 6 เดือน วิเคราะห์ ข้อมูลโดยการวิเคราะห์เนื้อหา

จากการศึ ก ษาพบว่ า วั ย รุ ่ น มี ป ระสบการณ์ ก ารเสพยาเสพติ ด 4 x 100 3 ด้ า น คื อ 1) การเข้าสู่กระบวนการเสพของวัยรุ่นที่ติดยาเสพติด 4x100 พบว่าส่วนใหญ่วัยรุ่นเสพยาเสพติด ชนิดอื่นมาก่อนได้แก่ สูบบุหรี่ สูบใบจากยาเส้น ยาบ้าและยาไอซ์ สาเหตุการเสพยาเสพติด 4x100 ของวัยรุ่น มาจากเพื่อนชวนให้ลองเสพ 2) วัยรุ่นที่ติดยาเสพติด 4x100 มีการผลิตและการจัดหา ส่วนผสม พบว่าวัยรุ่นนิยมใช้สูตรธรรมดาหรือสูตรทั่วไป ประกอบด้วย น�้ำต้มใบกระท่อม ผสมยา แก้ไอ น�้ำโค้ก ดื่มกับน�้ำแข็ง มีการทดลองผสมสารตัวอื่นเช่น ยาแก้แพ้ ยาจุดกันยุง แต่ไม่ชอบ รสชาติและกลิน่ กลัวอันตราย การจัดหาส่วนผสม โดยซือ้ จากร้านค้าในหมูบ่ า้ นและจากต่างหมูบ่ า้ น ต่างอ�ำเภอและต่างวังหวัด และ 3) การรับรู้ประสิทธิภาพและผลเฉียบพลัน ทั้งด้านอาการ และ ความรูส้ กึ จากการดืม่ 4x100 ของวัยรุน่ ทีต่ ดิ ยาเสพติด 4x100 พบว่า ผลของการเสพด้านบวกได้แก่ พึงพอใจในรสชาด รูส้ กึ มึน เมา ท�ำให้สบายใจ สมองโล่งโปร่ง นอนหลับ กระปริกระเปรา ด้านลบจะพบ ในช่วงทีห่ ยุดเสพ ได้แก่ รูส้ กึ อยากเสพ ฟุง้ ซ่าน กระวนกระวายหงุดหงิด นอนไม่หลับ น�ำ้ หนักลดลง ปวดเมื่อยตามตัว ตามกระดูก อ่อนเพลีย ไม่มีแรงท�ำงาน ผลการศึกษาพบว่าครอบครัวและสังคม รอบข้างรับรู้และยอมรับการติดยาของวัยแต่ไม่มมี าตรการใด ๆ หยุดยั้งวัยรุ่นที่ติดยาเสพติด 4X10 ค�ำส�ำคัญ : ประสบการณ์ชวี ิต ยาเสพติด 4x100

44

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ABSTRACT

This phenomenological study aimed to describe and explain the experience of teenagers who had been drug addicts from the drug named 4x100. Key informants are 10 teenagers who have been addicted to 4x100 at least 1 year. Data were obtained using in-depth interviews using semi-structured interviews and non-participant observation over a 6-month period. Data were analyzed using content analysis. The results revealed that teens described their drug experience of 4x100 in 3 domains. 1) Access to their process of drug addiction found that most of the teenagers used to smoke and use methamphetamine and they were invited by a friend to try the drug. 2) Manufacturing and supplying the ingredients - teenagers use a formula that include Kratom and boiled water mixed with cough syrup, Coke, and they drink it with ice. They also made an experiment by mixing Kratom with other ingredients such as antihistamines and mosquito coil. However, they did not like the taste and smell of it. Moreover, they fear that it is dangerous.

They usually buy their ingredients from local stores in the village and from other province.

3) Perception of the effectiveness and acute effects include signs and symptoms from drinking 4x100.The positive effects include feeling of satisfaction, dizziness, drunk, consoled, open mind, good sleep, and fresh but when they try to quit drinking, the negative effects usually occur such as: urges to drink, nervousness, irritability, insomnia, weight loss, bone and body aches, fatigue, and weakness. Moreover, the impact of families and society around them showed interesting results that they all recognize and accept the teenage drug abuse behavior. But no measures to stop teenage drug abuse 4 x 100.

Keyword : Life experience Drug addiction 4x100

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

บทน�ำ

ป ั จจุ บั นก าร ใ ช้ พื ช ก ร ะท ่ อม ได้ เปลี่ ย นแปลงไปจากรู ป แบบเดิ ม จากเคี้ ย ว ใบกระท่ อ มมาสู ่ ก ารแปรรู ป เป็ น สารเสพติ ด ชนิ ด ใหม่ เรี ย กว่ า 4X100 โดยการน� ำ น�้ ำ ต้ ม ใบกระท่อมไปผสมกับสารตัวอื่นเช่นยาแก้ไอ เครื่องดื่มน�้ำโค้ก ยากล่อมประสาท ประเภท อั ล ปราโซแลม เป็นต้ น ซึ่งผู้ใช้ ส ่ ว นใหญ่ เ ป็ น กลุ ่ ม เยาวชนที่ ร วมกลุ ่ ม กั น ใช้ เ พื่ อ ความ สนุกสนาน ยาเสพติดชนิดนี้มีแนวโน้มที่รุนแรง ขึ้นเนื่องจากการผลิตที่ไม่ยุ่งยากราคาไม่แพง หาซือ้ ง่าย จากคดีนำ�้ ต้มใบกระท่อม หรือ 4X100 นั บ ตั้ง แต่ปี 2551 มีการจับ กุม อย่ า งต่ อเนื่อ ง และมีแนวโน้มเพิ่มขึ้นโดยตลอดถึงปี 2553 มี การจั บ กุ ม สู ง สุ ด จ� ำ นวน 3,662 คดี เพิ่ ม ขึ้ น ประมาณ 2.9 เท่า มีผู้ต้องหา 7,129 คน

ปี2554-2556 การจับกุมมีแนวโน้ม เพิ่ ม ขึ้ น แต่ เ ดิ ม เกื อ บทั้ ง หมดอยู ่ ใ นพื้ น ที่ ภ าค ใต้ หลังจากนั้นได้แพร่ระบาดไปยังพื้นที่ ภาค กลางและภาคอีสาน และพบการจับกุมกระจาย ไปยังพื้นที่ภาคอื่นๆทั่วประเทศตั้งแต่ปี 2552 ผูต้ อ้ งหาส่วนใหญ่เป็นเพศชาย เกือบทัง้ หมดเป็น ผู้ต้องหารายใหม่ อายุอยู่ในช่วง 15-29 ปี โดย กลุ่มที่มีอายุ 15-29 ปี มีแนวโน้มลดลง ข้อหาที่ ถูกจับกุมส่วนใหญ่เป็นข้อหาการมีไว้ในครอบ ครองมีสัดส่วนอยู่ที่ร้อยละ 63.5 ขณะที่ข้อหา การผลิตเปรียบเทียบกับพืชกระท่อมพบว่ามี สัดส่วนอยู่ที่ร้อยละ 30.5พืชกระท่อมมีสัดส่วน อยู่ที่ร้อยละ 12.1

ด้านการบ�ำบัดรักษาเฉพาะผู้เข้ารับ การบ�ำบัด 4X100 พบว่าในปี2555 มีการน�ำ แผนปฏิบัติพลังแผ่นดินเอาชนะยาเสพติดได้

45

มีการชักชวนให้ผู้เสพเข้ามาบ�ำบัดรักษาท�ำให้ ยอดผู้เข้ารับการบ�ำบัด 4X100 สูงถึง 1,360 คน เพิ่มจากปี 2551 ถึง 8.5 เท่า ขณะที่ปี 2556 (มกราคม-กรกฎาคม)มี ผู ้ เ ข้ า รั บ การบ� ำ บั ด 834 คน เกินกว่าร้อยละ 95 มาจากพืน้ ทีภ่ าคใต้ จ�ำนวนผู้เข้าบ�ำบัดรักษา 4X100 ส่วนใหญ่เป็น รายใหม่ ใ หม่ ร้ อ ยละ 79.6-90.5 ในจ� ำ นวน นี้เป็นกลุ่มเด็กและเยาวชนที่มีอายุ 15-19 ปี รองลงมาอายุ 20-24 และ 25-29 ส่วนใหญ่ มีอาชีพรับจ้าง เกษตรกร นักเรียน นักศึกษา และกลุ ่ ม ว่ า งงาน กลุ ่ ม อาชี พ ที่ มี แ นวโน้ ม สูงขึ้น ได้แก่เกษตรกร และนักเรียน/นักศึกษา ทัง้ 2 กลุม่ เป็นกลุม่ หลักทีใ่ ช้ทงั้ พืชกระท่อมและ 4X100 การประเมินลักษณะการใช้ของผู้เข้ารับ การบ�ำบัดรักษาพบว่าเป็นกลุ่มผู้เสพและกลุ่ม ผู้ติดในสัดส่วนที่สูง มากกว่าร้อยละ90 ในปี 2556 กลุม่ ผูเ้ สพมีแนวโน้มเพิม่ ขึน้ ร้อยละ 60.0 ขณะที่กลุ่มผู้ติดลดลงเหลือร้อยละ 31.0 กลุ่ม ผู้ติดรุนแรงมีสัดส่วนอยู่ ที่ร้อยละ8

จังหวัดกระบี่ พบการผลิตกระท่อม และยาเสพติด 4X100 ในทุกพื้นที่ของจังหวัด กระบี่มีการแปรรูปพืชกระท่อมเป็นน�้ำต้มใบ กระท่อมน�ำไปผสมกับส่วนผสม 4x100 นิยม ใช้ในกลุ่มวัยรุ่น นักเรียน นักศึกษา พื้นที่แพร่ ระบาดของจั ง หวั ด กระบี่มี 344 หมู ่ บ ้ า นและ ปรากฏพื้นที่แพร่ระบาด 3-5 ปี จ�ำนวน 194 หมู ่ บ ้ า น จากสถิ ติ ก ารเข้ า รั บ การบ� ำ บั ด ของ จั ง หวั ด กระบี่ ปี ง บประมาณ 2554- 2555 มี ผู ้ เ ข้ า รั บ การบ� ำ บั ด รายเก่ า และรายใหม่ เพิ่มขึ้นต่อเนื่อง

สถานการณ์ ย าเสพติ ด ในจั ง หวั ด กระบี่ อยู ่ ใ นระดั บ ปานกลาง แต่ มี แ นวโน้ ม

46

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

รุนแรงขึน้ เนือ่ งจากจังหวัดกระบีเ่ ป็นจังหวัดทีม่ ี แหล่งท่องเทีย่ วสวยงามติดอันดับโลก เป็นเมือง แห่งอุตสาหกรรมการท่องเที่ยวที่ส�ำคัญทาง ภาคใต้ มีเส้นทางคมนาคมติดต่อระหว่างจังหวัด หลายเส้นทาง ซึ่งในแต่ละปีมีนักท่องเที่ยว และ ประชากรแฝงเข้ามาประกอบอาชีพเป็นจ�ำนวน มาก มีการลักลอบน�ำยาเสพติดเข้ามาในพื้นที่ ตามรอยต่อชายแดนระหว่างจังหวัด อ�ำเภอ และ เส้นทางทะเล และยังมีปจั จัยอืน่ ๆ ทีเ่ ป็นจุดอ่อน เช่นผู้ปกครอง ที่นิยมส่งบุตรหลานเข้ามาพัก ในบ้านเช่า หอพัก ฯลฯ เพื่อศึกษาต่อ โดยเด็ก ทีม่ ปี จั จัยเสีย่ ง เช่นมีครอบครัวขาดความอบอุ่น การเปลีย่ นแปลงค่านิยมและพฤติกรรมทางลบ ของเยาวชน ขาดการควบคุมตนเองท�ำให้เกิด แหล่งมั่วสุม อีกทั้งมีสถานบันเทิง ที่เป็นปัจจัย ส่งเสริมให้เยาวชนมีพฤติกรรมเสีย่ งต่อการก้าว ไปสู่ปัญหายาเสพติดมากขึ้น (ส�ำนักงานปราบ ปรามยาเสพติดภาค8. 2556)

เนื่ อ งจากพิ ษ ของยาเสพติ ด 4X100 เมื่อเสพเข้าไปแล้วจะออกฤทธิ์ต่อจิตประสาท ท�ำให้เคลิบเคลิ้มไม่เป็นตัวของตนเองถูกชักจูง ให้ท�ำในสิ่งต่างๆ ที่ไม่ดีได้ง่ายและหากเสพถึง ขั้นติดยาถ้าไม่ได้เสพจะทุรนทุรายเช่นเดียวกับ ยาเสพติดสายพันธุ์อื่นๆ ฤทธิ์ของใบกระท่อม ยาแก้ไอและยากันยุงจะท�ำลายอวัยวะภายใน กลายเป็ น “คนป่ ว ย” ที่ ร อวั น ตายเพิ่ ม ภาระ ให้กับสังคมทั้งในปัจจุบันและอนาคต (สาวิตรี อัษณางค์กรชัย และอาภา ศิริวงศ ณ อยุธยา.

2548) ดั ง นั้ น ผู ้ วิ จั ย จึ ง สนใจจะศึ ก ษา ประสบการณ์การของผู้ติดยาเสพติด 4 X 100 ในกลุม่ วัยรุน่ ในต�ำบลแห่งหนึง่ ของจังหวัดกระบี่ เพื่อน�ำข้อค้นพบที่ได้จากการศึกษาในครั้งนี้

ไปใช้เป็นข้อมูลให้หน่วยงานทีเ่ กีย่ วข้อง เพือ่ เป็น แนวทางในการป้องกันและแก้ปัญหาการติดยา เสพติด 4 X 100 ของวัยรุ่นที่อยู่ในพื้นที่ต่อไป

วัตถุประสงค์การวิจัย

เพื่ อ ศึ ก ษาประสบการณ์ ผู ้ ติ ด ยา เสพติ ด 4x100 ของวั ย รุ ่ น ในต� ำ บลแห่ ง หนึ่ ง ของจังหวัดกระบี่

วิธีด�ำเนินการวิจัย

1. เครื่ อ งมื อ ที่ ใ ช้ ใ นการเก็ บ รวบรวมข้อมูล

การวิ จั ย ครั้ ง นี้ เ ป็ น การวิ จั ย เชิ ง คุ ณ ภาพ (Qualitative research ) ใช้ เ ครื่ อ ง มื อ ในการเก็ บ รวบรวมข้ อ มู ล โดยเก็ บ ข้ อ มู ล เชิ ง ลึ ก ใช้ วิ ธี ก ารสั ม ภาษณ์ แ บบกึ่ ง โครงสร้ า ง (Semi-Structured Interview) ใช้การสังเกต แบบไม่ มี ส ่ ว นร่ ว ม (Nonparticipation Observation โดยเก็บข้อมูล ประสบการณ์การ ผูต้ ดิ ยาเสพติด 4x100 ในการเก็บรวบรวมข้อมูล ของวัยรุ่นในต�ำบลแห่งหนึ่ง ของจังหวัดกระบี่

2. เอกสารแนวทางการสัมภาษณ์

เอกสารแนวทางการสั ม ภาษณ์ เป็นเอกสารที่ผู้วิจัยสร้างขึ้นใช้เพื่อเป็นเครื่อง มื อ ในการเก็ บ รวบรวมข้ อ มู ล โดยมี ก าร สัมภาษณ์ กลุ่มผู้ให้ข้อมูลส�ำคัญ วัยรุ่นผู้ทเี่ คย มีป ระวั ติก ารเสพย์หรือ ติดยาเสพติด 4X100 ไม่เกิน 1ปี หรือผู้ที่ก�ำลังติดยาเสพติด 4x100 ใช้ วิ ธี ก ารเลื อ กสุ ่ ม ผู ้ ใ ห้ ข ้ อ มู ล แบบเจาะจง (Purposive Sampling ) จ�ำนวน 10 คนหรือจน ข้อมูลอิ่มตัว เอกสารแนวทางการสัมภาษณ์ใช้ วิธกี ารสัมภาษณ์แบบมีใช้วธิ กี ารสัมภาษณ์แบบ

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

กึ่งโครงสร้าง (Semi-Structured Interview) ใช้ การสังเกตแบบไม่มีส่วนร่วม (Nonparticipation Observation ซึ่งถือเป็นเครื่องมือที่ส�ำคัญใน การวิจัยครัง้ นี้

3. การตรวจสอบคุณภาพเครือ่ งมือ

ในการวิจยั เชิงคุณภาพ (Qualitative research) เครื่องมือที่ส�ำคัญที่สุดคือผู้วิจัย และแนวทางการสัมภาษณ์ ผู้วิจัยได้เตรียม ตั ว ก่ อ นเริ่ ม เก็ บ ข้ อ มู ล โดยการฝึ ก ทั ก ษะการ สัมภาษณ์ในกลุม่ ผูเ้ สพติด 4X100 ลักษณะเดียว กับกลุ่มตัวอย่าง จ�ำนวน 2 ราย เพื่อให้เกิด ทักษะในการตัง้ ค�ำถาม การฟัง การจับประเด็น การซักถามเพื่อให้ได้ข้อมูลเชิงลึก การถอด เทปบันทึกเสียงการสัมภาษณ์ การวิเคราะห์ ข้อมูล และน�ำเสนออาจารย์ที่ปรึกษาเพื่อตรวจ สอบความถูกต้อง ก่อนด�ำเนินการเก็บรวบรวม ข้อมูลจากกลุ่มตัวอย่าง ที่ต้องการศึกษาจริง และใช้ค�ำถามที่ผ่านการสัมภาษณ์ที่ผ่านการ ตรวจสอบแล้ ว ในเรื่ อ งความตรงของเนื้ อ หา จากอาจารย์ที่ปรึกษาและจากผู้ทรงคุณวุฒิ จ�ำนวน 3 ท่าน

4. การพิทักษ์สทิ ธิ์ผู้ให้ข้อมูล

ผู้วิจัยด�ำเนินการในการเก็บข้อมูล บนหลักการรักษาสิทธิมนุษยชนของผู้ให้ข้อมูล โดยชี้แจงด้วยวาจาให้ผู้ให้ข้อมูลทราบ ด้วย การแนะน�ำตนเอง ชี้แจงวัตถุประสงค์ของการ สั ม ภาษณ์ พร้ อ มทั้ ง ชี้ แ จง ถึ ง สิ ท ธิ ข องผู ้ ใ ห้ ข้อมูลในการตอบรับหรือปฏิเสธการเข้าร่วมวิจยั ครั้งนี้ พร้อมทั้งแจ้งขออนุญาตใช้เครื่องบันทึก เสียงขณะสัมภาษณ์ และการจดบันทึกประเด็น ส� ำ คั ญ ระหว่ า งการสั ม ภาษณ์ เ พื่อ เก็ บ ข้ อ มู ล ในระหว่างการเก็บข้อมูลผู้ให้ข้อมูลสามารถ

47

บอกเลิก หรือยุติการให้สัมภาษณ์เมื่อใดก็ได้ เมื่อผู้ให้ข้อมูลต้องการ ข้อมูลทุกอย่างที่ได้จาก การสัมภาษณ์ ผู้วิจัยจะถือเป็นความลับ โดย อธิบายให้ผู้ให้ข้อมูล ทราบล่วงหน้าว่าข้อมูล ต่างๆที่ได้จากการศึกษา ตลอดจนการน�ำเสนอ ข้อมูลของผู้ให้ข้อมูลจะไม่มีการเปิดเผยชื่อและ นามสกุลที่แท้จริง และน�ำมาใช้เฉพาะในการ ศึกษาครั้งนี้เท่านัน้

5. การเก็บรวบรวมข้อมูล

ผู้วิจัยด�ำเนินการรวบรวมข้อมูล ด้ ว ยตนเอง โดยด� ำ เนิ น การรวบรวมข้ อ มู ล ตามขั้นตอนดังนี้

ขั้ น เตรี ย มการการเก็ บ รวบรวม ข้อมูล 5.1 การเตรียมตัวผู้วิจัย เป็นการ เตรียมความรู้ และทักษะที่จ�ำเป็นในการเก็บ รวบรวมข้ อ มู ล ด้ ว ยวิ ธี ก ารสั ม ภาษณ์ แ บบ เจาะลึก การสร้างแนวค�ำถามให้ครอบคลุม การ สังเกต และการจดบันทึกภาคสนาม ตลอดจน การศึกษา วิเคราะห์ข้อมูล 5.2 การเตรียมอุปกรณ์ที่จ�ำเป็น เช่น อุปกรณ์ส�ำหรับจดบันทึก แฟ้มส�ำหรับ เก็บข้อมูล อุปกรณ์ส�ำหรับการถ่ายภาพ และ อุปกรณ์บันทึกเสีย ขั้นด�ำเนินการ

5.3 สร้ า งสั ม พั น ธภาพกั บ ผู ้ ใ ห้ ข้ อ มู ล ชี้ แ จงวั ต ถุ ป ระสงค์ ข องการวิ จั ย และ กระบวนการวิ จั ย โดยละเอี ย ด เพื่ อ ให้ เ กิ ด ความไว้ ว างใจในตั ว ผู ้ วิ จั ย และได้ รั บ ความ ร่วมมือในการเก็บรวบรวมข้อมูลต่อไป 5.4 เก็ บ รวบรวมข้ อ มู ล โดยการ สัมภาษณ์ใช้วิธีการสัมภาษณ์แบบมีโครงสร้าง

48

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

(Structured Interview) ใช้การสังเกตแบบมีส่วน ร่วม (Participation Observation

5.5 การบันทึกภาคสนาม (Field Notes) ผู้วิจัยจะท�ำไปพร้อมกับการสัมภาษณ์ และจะบันทึกภายหลังการสัมภาษณ์ในส่วนทีไ่ ม่ สามารถบันทึกได้ในขณะสัมภาษณ์หรือสังเกต โดยท�ำการบันทึกการสัมภาษณ์ในขณะท�ำการ สัมภาษณ์ด้วยเครื่องบันทึกเสียงและท�ำการ ถอดการบันทึกภายหลัง 5.6 การแปลผลข้ อ มู ล รายวั น หลังจากเก็บรวบรวมข้อมูลในแต่ละวันจะน�ำ ข้อมูลทีไ่ ด้มาบันทึกให้เป็นระเบียบทุกวัน บันทึก เหตุ ก ารณ์ ที่ เ กิ ด ขึ้ น ไว้ ทั้ ง หมด หลั ง จากนั้ น จึงอ่านเพื่อการตรวจสอบข้อมูลที่ยังไม่ชัดเจน หรือไม่ครบถ้วน เพื่อที่จะน�ำไปถามเพิ่มเติมใน การสัมภาษณ์ครัง้ ต่อไป 5.7. ท�ำการตรวจสอบความตรง ของข้อมูล ก่อนทีจ่ ะท�ำการสัมภาษณ์ครัง้ ต่อไป โดยการน�ำข้อมูลที่ได้จากการแปลผลรายวัน ไปสอบถามย้อนกลับเพื่อให้ผู้ให้ข้อมูลได้ยืนยัน ความถูกต้องของข้อมูล

5.8 การสิ้นสุดการเก็บรวบรวม ข้อมูล พิจารณาจากการได้ขอ้ มูลตามวัตถุประสงค์ ที่ตั้งไว้ แล้วจึงยุติการสัมภาษณ์ เมื่อมีความ เพียงพอของข้อมูลหรือข้อมูลอิ่มตัว

6. การตรวจสอบข้อมูล

การตรวจสอบข้อมูลเชิงคุณภาพ ที่ใช้ในการวิจัยครั้งนี้คือ การตรวจสอบข้อมูล แบบสามเส้ า (Triangulation) ซึ่ ง ตรวจสอบ ว่าข้อมูลที่ได้เก็บรวบรวมนั้นมีความถูกต้อง หรือไม่ โดยการตรวจสอบแหล่งทีม่ าของข้อมูล ซึ่งประกอบด้วย เวลา สถานที่และบุคคล

7. การวิเคราะห์ข้อมูล

ผู ้ วิ จั ย ถอดข้ อ ความจากเทป บั น ทึ ก เสี ย งแบบค� ำ ต่ อ ค� ำ น� ำ ข้ อ มู ล ทั้ ง จาก การสัมภาษณ์และบันทึกภาคสนามมาท�ำการ วิเคราะห์เนื้อหา ( content analysis ) โดยใช้ขั้น ตอนดังนี้ (ศิริพร จิรวัฒน์กุล. 2553 : 289)

7.1 สร้ า งดั ช นี ก� ำ หนดดั ช นี แ ล้ ว ให้รหัสในแต่ละข้อความของเหตุการณ์ โดย ในขณะที่ตรวจสอบข้อมูล ผู้วิจัยได้ตั้งว่าข้อมูล นัน้ มีความหมายอย่างไร ข้อมูลนัน้ บ่งบอกอะไร แบบประโยคต่ อ ประโยค ในแต่ ล ะบรรทั ด (line by line)

7.2 จ�ำแนกหมวดหมู่น�ำดัชนีค�ำที่ ได้มาเปรียบเทียบความเหมือนและความต่าง เพื่อจัดหมวดหมู่ข้อมูลและน�ำมารวมกันเป็น หมวดหมู่ รวมไปถึงการทบทวนวรรณกรรม ที่เกี่ยวข้องเพิ่มเติม เพื่อช่วยในการสรุปสาระ ประเด็นหลัก 7.3 สร้างข้อสรุป ผู้น�ำดัชนีท่ีให้ จากการอ่านข้อมูลอย่างละเอียดและทบทวน หลายครั้งแล้วน�ำดัชนีจากข้อมูลของผู้ให้ข้อมูล หลักแต่ละคนมาจัดกลุ่มเพื่อสร้างข้อสรุปย่อย ให้ครอบคลุมเนื้อหาที่มีความคล้ายกัน แล้วจึง น�ำข้อสรุปย่อยหลายๆข้อมาจัดกลุ่มเพื่อน�ำไป สู่บทสรุป

7.4 ตีความ ผูว้ จิ ยั ตรวจสอบความ หมายค�ำส�ำคัญของกลุ่มค�ำ หาความสัมพันธ์ ของเรื่องราว และสร้างข้อสรุปของข้อมูลนั้นๆ โดยการเชื่อมโยงดัชนีต่างๆสร้างเป็นมโนทัศน์ โดยการหาความสัมพันธ์ที่แสดงเงื่อนไขที่เป็น สาเหตุของปรากฏการณ์ บริบทเงื่อนไขการ ปฏิ บั ติ ที่ ใ ช้ ใ นการจั ด การปรากฏการณ์ และ ผลที่ตามมาจากการกระท�ำ

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

7.5 ตรวจสอบข้อมูลที่วิเคราะห์ ได้ กั บ ผู ้ ใ ห้ ข ้ อ มู ล เพื่อ ให้ ไ ด้ ข ้ อ มู ล ที่ ถู ก ต้ อ ง ความน่ า เชื่อ ถือ ของงานวิจั ย ความเชื่อ ถือ ได้ ของงานวิจยั ได้จากการใช้วธิ ตี รวจสอบสามเส้า ( triangulation )

8. การน�ำเสนอผลการวิจัย

9. ผลการศึกษา

การน� ำ เสนอข้ อ มู ล การวิ จั ย ใช้ การน�ำเสนอเชิงพรรณนา (Descriptive Analysis) โดยใช้ระเบียบวิธีการวิจัยเชิงคุณภาพ เปรียบ เที ย บข้ อ มู ล ทางวิ ช าการที่ ผู ้ วิ จั ย ได้ ย กขึ้ น มา คิดเป็นหลักในการวิจัยครั้งนี้ และบรรยายให้ เห็นถึง ประสบการณ์ชวี ติ ผูต้ ดิ ยาเสพติด 4x100 ของวัยรุ่นในต�ำบลแห่งหนึ่งของจังหวัดกระบี่ ข้อมูลทีไ่ ด้นำ� มาเขียนรายงานการวิจยั น�ำเสนอ ผลงานประกอบภาพถ่าย 9.1 ด้ า นข้ อ มู ล ส่ ว นบุ ค คลทั่ ว ไป จากการสั ม ภาษณ์ เ ชิ ง ลึ ก วั ย รุ ่ น ผู ้ ที่ เ คยมี ประการณ์เสพยาเสพติด 4X100 อายุอยู่ในช่วง วัยรุ่น 17-21 ปี ทั้งหมดเป็นเพศชาย ส่วนใหญ่ สถานภาพโสด อาศัยอยู่กับพ่อแม่ พ่อแม่อยู่ ด้วยกันราบรื่น ระดับการศึกษาส่วนใหญ่มีการ ศึกษาต�ำ่ จบประถมศึกษาปีที่ 6 อาชีพส่วนใหญ่ รับจ้าง รายได้ต�่ำเฉลี่ยคนละ 3,340 บาท/เดือน

9.2 ด้านประสบการณ์เริ่มต้นการ เข้าสู่กระบวนการเสพยาเสพติด 4x100 ก่อนที่ วัยรุน่ จะเข้าสูก่ ระบวนการเสพยาเสพติด 4x100 วัยรุ่นส่วนใหญ่มีการเสพยาเสพติดชนิดอื่นมา ก่อนทีจ่ ะเข้าสูก่ ระบวนการเสพยาเสพติด 4x100 พบว่ามี 6 เส้นทางได้แก่

เส้นทางที่1 เริ่มจาก สูบบุหรี่ สูบใบ จากยาเส้น เสพยาบ้า และเสพยาเสพติด 4x100

49

เส้นทางที2่ เริม่ จาก สูบบุหรี ่ เสพยาบ้า และเสพ ยาเสพติด 4x100

เส้นทางที่ 3 เริ่มจาก สูบบุหรี่ สูบใบ จากยาเส้น และเสพยาเสพติด 4x100

เส้นทางที่ 4 เริ่มจาก เสพยาบ้า เสพ กัญชา เสพยาไอซ์และเสพยาเสพติด 4x100

เส้นทางที่ 5 เริ่มจาก เสพยาบ้า เสพ ยาไอซ์และเสพยาเสพติด 4x100

เส้นทางที่ 6 เริ่มเสพ เสพยาเสพติด 4x100

สาเหตุส่วนใหญ่มาจากเพื่อน ได้แก่ เพื่ อ นชวนมากที่ สุ ด รองลงมาอยากลอง เครียด และยาเสพติดที่เสพอยู่ก่อนแล้วราคา แพงไม่มเี งินซือ้ สอดคล้องกับสาวิตรี อัษณางค์ กรชั ย และคณะ (2552) พบว่ า สาเหตุ ที่ ใ ช้ เพราะอยากลอง เพื่อนแนะน�ำ

9.3 ด้านการผลิตและการจัดหา ส่ ว นผสม และสู ต รที่ ผ สม 4x100 พบว่ า ใน การผลิ ต ยาเสพติ ด 4x100 ส่ ว นผสมหลั ก ที่ ใช้ คื อ 1) ใบกระท่ อ ม การจั ด หา เมื่ อ ก่ อ นที่ 4x100 ยังไม่ได้รบั ความนิยม สามารถไปขอจาก ชาวบ้านทีเ่ ขาปลูกไว้กนิ เพือ่ รักษาโรค ในปัจจุบนั ใบกระท่อมหายาก ต้องหาซื้อมาจากหมู่บ้าน อื่ น ต่ า งอ� ำ เภอ และบางครั้ ง ต้ อ งหาซื้ อ มา จากต่างจังหวัด เมื่อใบกระท่อมหายาก ใบ กระท่ อ มจึ ง กลายเป็ น ธุ ร กิ จ ที่ ผิ ด กฎหมาย มี ก ารตามร้ า นค้ า ในหมู ่ บ ้ า น 2) ยาแก้ ไ อที่ วัยรุน่ นิยมคือชือ่ ยาไดเฟนไฮดรามีน Diphenhydramine หรือเบนาคริล มีการเรียกชือ่ การค้าแตกต่างกัน การจั ด หายาแก้ ไ อ ซื้ อ เองมาจากร้ า นค้ า คลิ นิ ก ในหมู ่ บ ้ า นและร้ า นขายยาในตั ว เมื อ ง และโดยการสั่ ง ซื้ อ ทางโทรศั พ ท์ จ ากเพื่ อ น

50

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

และผู้จ�ำหน่ายโดยตรง การจัดหาใบกระท่อม และยาแก้ไอจะท�ำโดยไม่เปิดเผย 3) น�้ำโค้ก และน�้ำแข็งหาซื้อจากร้านค้าในหมู่บ้านมีการ ซื้อขายอย่างเปิดเผย ขั้นตอนการผลิต ใช้ใบ กระท่อม 20-50 ใบ น�ำใบกระท่อมมาล้างบิด ให้เป็นท่อนหรือใช้ทั้งใบ ผสมน�้ำ 2-4 ลิตร ตั้ง ไฟต้มให้ใบกระท่อมเปื่อยประมาณ 30นาที -1 ชั่วโมง กรองเอากากออก ท�ำให้เย็น จึงใส่ ส่วนผสมโดยใช้ ยาแก้ไอ(60 cc) ครึ่ง-1 ขวด น�้ำโค้ก (1.5 ลิตร) ครึ่ง-1ขวด และสารอย่างอื่น เช่น ยาแก้แพ้ ยากล่อมประสาท ยาจุดกัน ยุง การผลิตและการเสพจะท�ำที่บ้านตนเอง บ้านเพื่อน กระท่อมในส่วนยาง ขน�ำตามทุ่งนา จะมีการเปลี่ยนสถานที่ผลิตและเสพไปเรื่อย ๆ เพื่อหลีกเลี่ยนการจับกุมจากต�ำรวจ ทุกคนใน กลุ่มมีส่วนร่วมในการจัดหาส่วนผสมและผลิต นิยมเสพกับเพือ่ น ตัง้ วงเป็นกลุม่ ๆ ละ 3-10 คน ในขณะเสพ บางรายมีการสูบบุหรี่ สูบใบจาก ยาเส้น ไปด้วย มีการพูดคุย ร้องเพลง กันอย่าง สนุกสนาน กินกันจนหมดจึงแยกย้ายกัน

9.4 ด้านการรับรู้ประสิทธิภาพและ ผลเฉียบพลัน ด้านอาการ ความรูส้ กึ และผลก ระทบจากการเสพ 4x100 พบว่ารสชาติของ น�้ำต้มใบกระท่อม (4x100) ท�ำให้ผู้ดื่มมีความ พึ ง พอใจ ส่ ว นใหญ่ บ อกว่ า รสขม ๆ หวานๆ อร่อย และรู้สึกติดใจในรสชาติ ผลเฉียบพลัน ด้านอาการ ความรู้สึก พบว่าการรับรู้ด้าน บวกได้แก่ การดื่มในช่วงแรก รู้สึกมึนงง เมา เคลิ้ม ๆ เหมือนลอย ท�ำให้สบายใจ สมองโล่ง โปร่ง นอนหลับ รับประทานอาหารได้ กระ ปริกระเปรา ขยันท�ำงาน ไม่เหนื่อย กินแล้วไม่ ติด สุขภาพร่างการปกติ ไม่โทรม ประหยัดค่า

ใช้จ่ายน้อยกว่ายาเสพติดชนิดอื่น ท�ำให้หยุดยา เสพติดอย่างอื่นได้เช่น ยาบ้า กัญชาการรับรู้ ด้านลบส่วนใหญ่จะพบในช่วงที่หยุดเสพ ได้แก่ ผลด้านร่างกาย ปวดเมื่อยตามตัว ตามกระดูก น�้ ำ หนั ก ลดลง ไม่ มี แ รงท� ำ งาน นอนไม่ ห ลั บ หาวนอน ผลต่อความรู้สกึ ด้านจิตใจ รู้สกึ อยาก เสพ ฟุ ้ ง ซ่ า น กระวนกระวายหงุ ด หงิ ด แต่ บางราย รู้สึกไม่ประทับใจรสชาติและอาการ หลังจากดื่ม รสชาติ ขม ไม่เมา และมีอาการ เจ็บคอ

สรุปผล

จากผลการศึ ก ษาประสบการณ์ ผู ้ ติ ด ยาเสพติ ด 4x100 ของวั ย รุ ่ น ในต� ำ บล แห่ ง หนึ่ ง ของจั ง หวั ด กระบี่ พบว่ า ครอบครั ว และสังคมรอบข้าง รับรู้และยอมรับได้การที่ วัยรุ่นเสพยาเสพติด 4 x 100 ข้อมูลที่น่าสนใจ พบว่ามีการผลิตและเสพ 4x100. ในบ้านของ ตนเอง พ่อแม่ผปู้ กครองรับรู้ และผูป้ กครองบาง รายกลับมองว่าการเสพ 4x100 ดีกว่าไปเสพ ยาเสพติดชนิดอื่น การเสพที่บ้าน สามารถดูแล ควบคุมได้ดีกว่าไปเสพที่อื่น ยาเสพติด 4x100 ได้รับความนินมของคนทุกวัย ตั้งแต่เด็ก วัยรุ่ย ผู้ใหญ่และผู้สูงอายุ คนในหมู่บ้านรู้สึกชินชา ไม่รู้สึกว่าเป็นปัญหา กับการเสพ 4x100 ของ วัยรุ่น ซึง่ เป็นข้อมูลทีส่ ำ� คัญและควรมีการปรับ เปลีย่ นทัศนคติของผูป้ กครองให้ตระหนักถึงโทษ และพิษภัยของสารเสพติดถึงแม้ว่าจะไม่รุนแรง ก็ตาม ถ้าหากครอบครัว ชุมชน ยังไม่ตระหนัก ต่อปัญหายาเสพติด 4x100 ที่ก�ำลังแพร่ระบาด อยู ่ ใ นปั จ จุ บั น ก็ จ ะมี ป ั ญ หาต่ า ง ๆ ที่ ก ระทบ ต่อตัวผู้เสพเอง ครอบครัว ขุมขน ตามมาอีก มากมาย ในที่สุดก็ยากที่จะควบคุมได้

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ข้อเสนอแนะ

จากข้ อ ค้ น พบในการศึ ก ษาครั้ ง นี้ จึงมีความจ�ำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องหาแนวทาง สร้ า งความตระหนั ก ถึ ง อั น ตรายที่ จ ะเกิ ด ขึ้ น กั บ ร่ า งกายในระยะยาว ให้ กั บ วั ย รุ ่ น ที่ เ สพ ยาเสพติด 4X100 พ่อแม่ผู้ปกครอง และคนใน ชุมชน ต้องมีการปรับเปลีย่ นทัศนคติให้ตระหนัก ถึงโทษและพิษภัยของสารเสพติด หน่วยงาน ด้านสาธารณสุขและหน่วยงานอืน่ ๆ ทีเ่ กีย่ วข้อง จ� ำ เป็ น ต้องให้ ความรู้ และช่ ว ยกันแก้ ป ัญ หา

51

และป้องกันไม่ให้วัยรุ่นที่ยังไม่เสพ ไม่เข้าไป ยุ่งเกี่ยวกับยาเสพติด 4X100 ส�ำหรับคนที่ติด แล้วได้รับการบ�ำบัดรักษา พ่อแม่ผู้ปกครองรับ รู้ถึงพิษภัยของยาเสพติด 4X100และช่วยกันดู แลไม่ให้ลูกหลานเข้าไปยุ่งเกี่ยวกับบาเสพติด 4X100 หน่วยงานในพื้นที่ทั้งภาครัฐ องค์การ บริหารส่วนต�ำบล ผู้น�ำชนชน จะต้องร่วมกัน หามาตรการในการแก้ ป ั ญ หาและป้ อ งกั น ยาเสพติด 4X100 ให้ลดลงและและให้ชุมชน ปลอดจากยาเสพติด 4X100 ให้ได้

เอกสารอ้างอิง รอซีดะห์ มะสะแม, การใช้ยาเสพติดของผู้ติดสารเสพติดของศูนย์บ�ำบัดรักษายาเสพติด จังหวัด ปัตตานี. สารนิพนธ์การศึกษาตามหลักสูตรรัฐประศาสนศาสตรมหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์, 2554. วิภา ด่านด�ำรงกูล และสมปอง สิมมา, ปัญหายาเสพติดในวัยเสี่ยง : ที่สังคมต้องเข้าใจ. วิทยาศาสตร์สาธารณสุข. กรุงเทพฯ: จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2557. ศิ ริ พ ร จิ ร วั ฒ น์ กุ ล , การวิ จั ย เชิ ง คุ ณ ภาพด้ า นวิ ท ยาศาสตร์ สุ ข ภาพ: การเขี ย นรายงาน. คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น. กรุงเทพฯ: วิทยพัฒน์, 2553. ส�ำนักงานปราบปรามยาเสพติด. การประมวลองค์ความรู้ เรื่อง ปัจจัยและแนวทางในการ ป้องกันและแก้ไขปัญหายาเสพติดในกลุ่มเด็กและเยาวชน. กรุงเทพฯ: ส�ำนักงาน ปราบปราม ยาเสพติด. 5, 2554. ส�ำนักงานสถิตแิ ห่งชาติ. โครงการชุมชนอุน่ ใจได้ลกู หลานกลับคืน ตามยุทธศาสตร์พลังแผ่นดิน เอาชนะยาเสพติดในพื้นที่เป้าหมาย, 2554. สาวิตรี อัษณางค์กรชัย และคณะ, รูปแบบและผลกระทบจากการใช้พืชกระท่อมและ/หรือ สารเสพติดที่มีส่วนผสมของพีชกระท่อมในพื้นที่ภาคใต้ตอนบน. กรุงเทพมหานคร : จรัลสนิทวงค์, 2552.

การจัดการเรียนรู้แบบเอ็กซ์พลิซิทเพื่อพัฒนาผลสัมฤทธิ์ การอ่านสะกดค�ำของนักเรียนชั้นประถมศึกษาปีท่ี 2 โรงเรียนบ้านโม่งหลวง อ�ำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ THE EXPLICIT LEARNING MANAGEMENT FOR DEVELOPMENT THAI WORD SPELLING ACHIEVEMENT OF PRATHOMSUKSA 2 STUDENTS BANMONGLUANG SCHOOL, MAECHAEM DISTRICT, CHIANGMAI PROVINCE ผู้วิจัย อาจารย์ท่ปี รึกษา

วัชรี ไชยบุตร1 Watcharee Chaiboot1 รองศาสตราจารย์ยุพนิ อินทะยะ (Associate Professor Yupin Intaya)2 อาจารย์ ดร.ศศิธร อินตุ่น (Dr. Sasithorn Intun)3

บทคัดย่อ

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาผลสัมฤทธิ์ทางการอ่านสะกดค�ำก่อนและหลัง เรียน โดยใช้ การเรียนรู้แบบเอ็กซ์พลิซิท ด้านความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับการอ่านสะกดค�ำ ด้าน การอ่านออกเสียงสะกดค�ำตามมาตราตัวสะกดเป็นรายค�ำ และด้านการอ่านออกเสียงสะกดค�ำจาก เรื่องราวและตอบค�ำถามจากเรื่องที่อ่าน

ประชากรที่ใช้ในการวิจัย คือ นักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 2 โรงเรียนบ้านโม่งหลวง อ�ำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ ปีการศึกษา 2557 จ�ำนวน 19 คน เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัยครั้งนี้ ประกอบด้วย แผนการจัดการเรียนรู้โดยใช้การเรียนรู้แบบเอ็กซ์พลิซิทเพื่อพัฒนาผลสัมฤทธิ์ รอ่านสะกดค�ำ และแบบทดสอบวัดผลสัมฤทธิก์ ารอ่านสะกดค�ำ โดยแบ่งเป็น 3 ฉบับ คือแบบทดสอบ

นักศึกษา หลักสูตรครุศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาหลักสูตรและการสอน มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ อาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์หลัก มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ 3 อาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์ร่วม มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ 1

2

54

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับการอ่านสะกดค�ำ แบบทดสอบการอ่านออกเสียงสะกดค�ำตามมาตรา ตัวสะกดเป็นรายค�ำ และแบบทดสอบการอ่านออกเสียงสะกดค�ำจากเรื่องราวและตอบค�ำถาม จากเรื่องที่อ่าน วิเคราะห์ข้อมูลโดยการหาค่าเฉลี่ย ( m) ส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน ( s ) และร้อยละ ผลการวิจยั พบว่านักเรียนมีผลสัมฤทธิก์ ารอ่านสะกดค�ำหลังเรียนสูงกว่าก่อนเรียนโดยใช้การจัดการ เรียนรู้แบบเอ็กซ์พลิซิททั้ง 3 ด้าน ค�ำส�ำคัญ : การจัดการเรียนรู้แบบเอ็กซ์พลิซิท, การอ่านสะกดค�ำ

Abstract The purpose of this research was to study Thai word spelling achievement before and after the explicit learning management consisted of Thai word spelling Knowledge and comprehension part, Thai word spelling has 2 the parts Thai word spelling principles part and Thai word spelling from the given stories and answered the given questions as well.

The populations are 19 students in Prathomsuksa 2 at Banmongluang School, Maechaem district, Chiang Mai province during the academic Year 2014. The research instruments were lesson plans using of the explicit learning management for development Thai word spelling and the 3 test of Thai word spelling the tests of Knowledge about Thai word spelling test and comprehension, the tests of Thai word spelling, and the tests of Thai word spelling from the given stories and answered the given questions. Analyzed data by finding mean (µ), standard deviation ( s ) and percentage. The results showed that the students got the posttest scores higher than the pretest scores by using the explicit learning management in all 3 parts

Keywords : The Explicit Learning Management, Thai Word Spelling

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

บทน�ำ

กระทรวงศึกษาธิการได้ก�ำหนดสาระ การเรียนรู้ภาษาไทยออกเป็น 5 สาระ คือ สาระ การอ่าน สาระการเขียน สาระการฟัง การดู และการพูด สาระหลักการใช้ภาษาไทย และ สาระวรรณคดี แ ละวรรณกรรม (กระทรวง ศึ ก ษาธิ ก าร, 2552 : 37) ดั ง นั้ น การจั ด การ เรียนรู้กลุ่มสาระการเรียนรู้ภาษาไทยให้บรรลุ ตามเป้าหมายของหลักสูตรและมีประสิทธิภาพ นั้น จ�ำเป็นต้องฝึกฝนทักษะต่างๆ อันประกอบ ด้วยการฟัง การพูด การอ่าน และการเขียนให้ เกิดความช�ำนาญ สามารถใช้ภาษาสื่อสารได้ อย่างถูกต้อง (กฤติกา เจริญยศ, 2552 : 1)

การจัดการเรียนรูก้ ลุม่ สาระการเรียนรู้ ภาษาไทยในปัจจุบันประสบปัญหามาก โดย เฉพาะปั ญ หาการอ่ า นไม่ อ อกของนั ก เรี ย น เนื่ อ งจากนั ก เรี ย นอ่ า นสะกดค� ำ ไม่ ถู ก ต้ อ ง จึงท�ำให้อ่านหนังสือไม่ถูกต้อง ส่งผลให้เกิด วิกฤตคุณภาพทางการศึกษา (บุษบา พรหมภักดี, 2552 : 2) เช่นเดียวกับศิรริ ตั น์ เกิดแก้ว ได้กล่าว ถึงปัญหานี้เช่นกัน และได้สรุปว่า ปัญหาการ อ่านไม่ออกของนักเรียน มีสาเหตุมาจากการจ�ำ พยัญชนะและสระไม่ได้ แจกลูกสะกดค�ำไม่ได้ ประสมค� ำ ไม่ ไ ด้ ผั น วรรณยุ ก ต์ ไ ม่ ไ ด้ ไม่ รู ้ จั ก มาตราตัวสะกด ไม่เข้าใจหลักเกณฑ์และวิธกี าร อ่านสะกดค�ำ และขาดการฝึกฝนอย่างต่อเนื่อง สม�่ำเสมอ (ศิริรัตน์ เกิดแก้ว, 2553 : 3)

ทั ก ษะการอ่ า นเป็ น ทั ก ษะส� ำ คั ญ ที่ ค วรฝึ ก ฝนเป็ น ล� ำ ดั บ ต้ น ๆ เพราะการ อ่ า นเป็ น ศู น ย์ ก ลางหรื อ หั ว ใจที่ จ ะช่ ว ยให้ นั ก เรี ย นพั ฒ นาทั ก ษะทางภาษาทั้ ง 4 ด้ า น ตลอดจนสามารถส่งเสริมให้นักเรียนรู้จักใช้

55

กระบวนการคิ ด อั น น� ำ ทางไปสู ่ ก ารพั ฒ นา ทั ก ษะการฟั ง การพู ด การเขี ย น และใช้ หลั ก ภาษาได้ ดี และทั ก ษะการอ่ า นยั ง เป็ น ทักษะที่นักเรียนต้องใช้มากในชีวิตประจ�ำวัน เนื่ อ งจากนั ก เรี ย นต้ อ งใช้ ใ นการแสวงหา สรรพวิทยาการต่าง ๆ ตลอดชีวิต (ทรงนาถ จันทร์กลับ,2550 : 4)

การอ่ า นสะกดค� ำ เป็ น กระบวนการ ขั้นพื้นฐานของการพัฒนาทักษะการอ่าน มีวิธี การอ่านโดยน�ำเสียงพยัญชนะต้น สระ ตัวสะกด และวรรณยุกต์ มาประสมเสียงกัน เพื่อให้ออก เสียงค�ำต่าง ๆ ได้อย่างถูกต้อง ท�ำให้นักเรียนรู้ หลักเกณฑ์ทางภาษา ดังนั้นครูควรฝึกทักษะ อ่ า นสะกดค� ำ ให้ แ ก่ นั ก เรี ย น เพื่ อ ให้ นั ก เรี ย น สามารถอ่านหนังสือได้ด้วยตนเองและท�ำให้ สามารถเขียนค�ำได้อย่างถูกต้อง โดยเฉพาะ นักเรียนระดับประถมศึกษา การอ่านสะกดค�ำ เป็ น ทั ก ษะพื้ น ฐานที่ มี ค วามส� ำ คั ญ อย่ า งยิ่ ง นักเรียนควรได้รับการฝึกฝนอย่างสม�่ำเสมอ หากนักเรียนมีความสามารถในการอ่านสะกด ค�ำต่าง ๆ ได้ถูกต้องคล่องแคล่ว จะส่งผลให้ นักเรียนมีผลสัมฤทธิท์ างการเรียนดีตามไปด้วย หากครูผู้สอนละเลยไม่ฝึกฝนให้นักเรียนอ่าน สะกดค�ำในระยะเริ่มเรียน นักเรียนจะไม่เข้าใจ หลักเกณฑ์การสะกดค�ำ เมื่อพบค�ำศัพท์ใหม่ จะสับสนและอ่านไม่ออก ซึง่ เป็นปัญหาส�ำคัญที่ เกิดขึน้ กับนักเรียนไทยในปัจจุบนั อีกทัง้ การอ่าน ไม่ อ อกยั ง ส่ ง ผลกระทบต่ อ การเรี ย นวิ ช า อื่น ๆ อีกด้วย (กัลยา แข็งแรง, 2552 : 1-2 )

จากผลการประเมินคุณภาพการศึกษา ขั้ น พื้ น ฐานระดั บ ชาติ (National Test) ของ นั ก เรีย น ชั้น ประถมศึก ษาปี ที่ 3 ปี ก ารศึก ษา

56

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

2556 ของส�ำนักงานเขตพืน้ ทีก่ ารศึกษาประถม ศึกษาเชียงใหม่เขต 6 พบว่าความสามารถด้าน ภาษาไทย มีคา่ เฉลีย่ เท่ากับ 44.74 มีรอ้ ยละของ นักเรียนทีม่ ผี ลการประเมินอยู่ในระดับปรับปรุง ร้อยละ 33.09 พอใช้ร้อยละ 33.81 ดี ร้อยละ 23.45 และดีเยี่ยม ร้อยละ 9.64 แสดงให้เห็น ว่ า นั ก เรี ย นมี ค วามสามารถ ด้ า นภาษาไทย ค่อนข้างต�ำ ่ นักเรียนส่วนใหญ่ มีความสามารถ ในระดับปรับปรุงและพอใช้ ทั้งนี้จากรายงาน ผลการทดสอบความสามารถและทักษะตาม จุ ด เน้ น การพั ฒ นาคุ ณ ภาพนั ก เรีย นด้ า นการ อ่านของส�ำนักงานคณะกรรมการการศึกษา ขั้นพื้นฐาน ปรากฏว่านักเรียนชั้นประถมศึกษา ปีที่ 2 โรงเรียนบ้านโม่งหลวง ต�ำบลกองแขก อ�ำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ ปีการศึกษา 2556 อ่านไม่ออก ร้อยละ 75 นอกจากนี้ผล การประเมินคุณภาพการศึกษาขัน้ พืน้ ฐานระดับ เขตพืน้ ทีก่ ารศึกษา (Local Assessment System) กลุ ่ ม สาระการเรีย นรู ้ ภ าษาไทยของนั ก เรีย น ชั้นประถมศึกษาปีที่ 2 โรงเรียนบ้านโม่งหลวง ปี ก ารศึ ก ษา 2556 พบว่ า มี ค ะแนนเฉลี่ ย ค่ อ นข้ า งต�่ ำ มีค ่ า เฉลี่ย ร้ อ ยละ 56.67 อีก ทั้ง พบว่านักเรียนมีผลสัมฤทธิ์ทางด้านการอ่าน สะกดค�ำ อยู่ในระดับควรปรับปรุง ร้อยละ 70 ระดับพอใช้ ร้อยละ 30

เมื่อพิจารณาในรายละเอียด พบว่า ปัญหาในการอ่านสะกดค�ำไม่ได้ หรือไม่ถกู ต้อง นั้นน่าจะมีสาเหตุดังนี้

1. นั ก เรี ย นไม่ รู ้ จั ก พยั ญ ชนะ สระ วรรณยุ ก ต์ ไม่ รู ้ ห ลั ก เกณฑ์ ท างภาษา อ่ า น สะกดค�ำ ไม่ถกู ต้องเพราะไม่มคี วามรูพ้ นื้ ฐานใน การสะกดค�ำตามมาตราตัวสะกด

2. นักเรียนขาดการเตรียมความพร้อม ในระดับชั้นก่อนประถมศึกษา

3. ครู ผู ้ ส อนใช้ สื่ อ การเรี ย นรู ้ น ้ อ ย เกินไป จัดกิจกรรมการเรียนรู้ไม่หลากหลาย ไม่เน้นนักเรียนเป็นส�ำคัญ เคยชินกับการสอน แบบเดิ ม โดยยึ ด หนั ง สื อ เรี ย นเป็ น หลั ก โดย ขาดการตรวจสอบคุ ณ ภาพตามมาตรฐาน การเรียนรู้ มุ่งสอนเนื้อหาให้จบตามบทเรียน และสังเกตได้ว่านักเรียนจะอ่านค�ำที่ปรากฏ ตามหนังสือเรียนได้ แต่สะกดค�ำไม่เป็น จะใช้ วิธีการจ�ำค�ำศัพท์แทนวิธีการสะกดค�ำ

4. ผู ้ ป กครองส่ ว นมากอ่ า นหนั ง สื อ ไม่ อ อก ไม่ ส ามารถสอนบุ ต รหลานที่ บ ้ า น เพิ่มเติมจากที่ครูสอนได้ เมื่อครูให้ไปฝึกอ่าน เพิ่มเติมที่บ้าน จึงไม่มีคนแนะน�ำและช่วยสอน

5. นั ก เรี ย นทุ ก คนในโรงเรี ย นเป็ น ชาวเขาเผ่ากะเหรีย่ ง ใช้ภาษาพูดของชนเผ่าเป็น หลัก ซึ่งภาษากะเหรี่ยงไม่มีตัวสะกด จึงท�ำให้ นักเรียนมีปัญหาด้านการอ่านค�ำที่มีตัวสะกด

จากสภาพปัญหาการอ่านสะกดค�ำ ที่กล่าวมา ผู้วิจัยได้ศึกษา แนวคิด ทฤษฎี จาก เอกสาร และงานวิ จั ย เกี่ ย วกั บ วิ ธี ก ารสอน ภาษาไทยทีม่ ปี ระสิทธิภาพ เพือ่ น�ำมาแก้ปญ ั หา ด้านการอ่านสะกดค�ำของนักเรียน พบว่าการ จัดการเรียนรู้แบบเอ็กซ์พลิซิท สามารถพัฒนา ทักษะการอ่านสะกดค�ำของนักเรียนได้ วิธีการ จั ดการเรีย นรู ้นี้พัฒ นาโดย บารั ค โรเซ็ นไชน์ และโรเบิร์ต สตีเวนส์ (Baruk Rosenshine and Robert Stevens) มีขั้นตอนการจัดกิจกรรมการ เรียนรู้ 6 ขั้นตอน คือ 1) การทบทวนประจ�ำวัน 2) ขั้ น การน� ำ เสนอเนื้ อ หาใหม่ 3) ขั้ น การ ฝึ ก ปฏิ บั ติ โ ดยครู ใ ห้ ค� ำ แนะน� ำ อย่ า งใกล้ ชิ ด

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

4) ขั้นให้ข้อมูลย้อนกลับและวิธีแก้ไข 5) ขั้นการ ฝึกปฏิบัติอย่างอิสระ และ 6) ขั้นการทบทวน เป็นรายสัปดาห์และรายเดือน มีหลักการสอน เพื่ อ พั ฒ นาความรู ้ เ กี่ ย วกั บ ข้ อ เท็ จ จริ ง หรื อ ทั ก ษะในรายวิ ช าต่ า ง ๆ ให้ กั บ นั ก เรี ย น เช่ น คณิตศาสตร์ ภาษาศาสตร์ การอ่านค�ำศัพท์ ไวยากรณ์ หลั ก ภาษาไทย และสั ง คมศึ ก ษา เป็นต้น (วิชชุนี รัตนะ, 2556 : 21-22) การจัด การเรียนรู้แบบเอ็กซ์พลิซิทช่วยพัฒนานักเรียน ให้มที กั ษะการอ่านสะกดค�ำทีส่ งู ขึน้ และเกิดการ เรียนรู้ที่คงทน เนื่องจากมีการทบทวนความรู้ แนะน�ำช่วยเหลือนักเรียน เปิดโอกาสให้นกั เรียน ได้ฝกึ ปฏิบตั ิ ประกอบกับมีการตรวจสอบและให้ ข้อมูลย้อนกลับเพือ่ ตรวจสอบความถูกต้องของ เนือ้ หาทีเ่ รียนในแต่ละครัง้ เมือ่ มัน่ ใจแล้วจึงสอน เนื้อหาใหม่ ส่งผลให้นักเรียนสามารถเชื่อมโยง ความรูท้ เี่ รียนแล้วกับเนือ้ หาใหม่ได้อย่างถูกต้อง ซึ่งส่งผลให้นักเรียนมีผลสัมฤทธิ์ทางการเรียน สู ง ขึ้น และมีเ จตคติท่ีดีต ่ อ วิช าที่เ รีย น (วารุ ณี มาจ�ำเนียร, 2553 : 2)

ผู ้ วิ จั ย จึ ง สนใจที่ จ ะด� ำ เนิ น การวิ จั ย เรื่ อ งการจั ด การเรี ย นรู ้ แ บบเอ็ ก ซ์ พ ลิ ซิ ท เพื่อ พั ฒ นาผลสั ม ฤทธิ์ก ารอ่ า นสะกดค� ำ ของ นักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 2 โรงเรียนบ้าน โม่งหลวง อ�ำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่

วัตถุประสงค์ของการวิจัย

เพือ่ ศึกษาผลสัมฤทธิก์ ารอ่านสะกดค�ำ ก่ อ นและหลั ง เรี ย นโดยใช้ ก ารเรี ย นรู ้ แ บบ เอ็ ก ซ์ พ ลิ ซิ ท ให้ แ ก่ นั ก เรี ย นชั้ น ประถมศึ ก ษา ปีที่ 2 โรงเรียนบ้านโม่งหลวง อ�ำเภอแม่แจ่ม จั ง หวั ด เชี ย งใหม่ ใน 3 ด้ า น คื อ ด้ า นความรู ้

57

ความเข้าใจเกี่ยวกับการอ่านสะกดค�ำ ด้านการ อ่ า นออกเสีย งสะกดค� ำ ตามมาตราตั ว สะกด เป็นรายค�ำ และด้านการอ่านออกเสียงสะกดค�ำ จากเรื่องราวและตอบค�ำถามจากเรื่องที่อ่าน

วิธีด�ำเนินการวิจัย

การวิจยั ครัง้ นีเ้ ป็นการวิจยั เชิงทดลอง ผู ้ วิ จั ย ใช้ แ บบแผนการวิ จั ย แบบ One Group Pre-test Post-test Design ประชากรที่ใช้ใน การวิจัยครั้งนี้ คือ นักเรียนชั้นประถมศึกษา ปีที่ 2 โรงเรียนบ้านโม่งหลวง อ�ำเภอแม่แจ่ม จั ง หวั ด เชี ย งใหม่ ปี ก ารศึ ก ษา 2557 จ� ำ นวน 19 คน เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัยประกอบด้วย แผนการจัดการเรียนรู้โดยใช้การจัดการเรียนรู้ แบบเอ็กซ์พลิซทิ เพือ่ พัฒนาผลสัมฤทธิก์ ารอ่าน สะกดค�ำ และแบบทดสอบวัดผลสัมฤทธิ์การ อ่ า นสะกดค� ำ ผู ้ วิจั ย ด� ำ เนิน การเก็ บ รวบรวม ข้อมูลเพื่อน�ำมาวิเคราะห์ โดยใช้แบบทดสอบ ผลสั ม ฤทธิ์ ก ารอ่ า นสะกดค� ำ กั บ นั ก เรี ย นชั้ น ประถมศึ ก ษาปี ที่ 2 โรงเรี ย นบ้ า นโม่ ง หลวง อ�ำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ ก่อนการเรียน จากนั้น ด� ำ เนิน การสอนตามแผนการจั ด การ เรี ย นรู ้ โ ดยใช้ ก ารจั ด การเรี ย นรู ้ แ บบเอ็ ก ซ์ พลิซิท ทดสอบหลังเรียนโดยใช้แบบทดสอบ วัดผลสัมฤทธิ์การอ่านสะกดค�ำชุดเดียวกับที่ใช้ ทดสอบก่อนเรียน และเก็บรวบรวมข้อมูลผล สัมฤทธิ์การอ่านสะกดค�ำของนักเรียน แล้วน�ำ ไปวิเคราะห์ข้อมูลทางสถิติโดยการหาค่าเฉลี่ย ( m) ส่วนเบีย่ งเบนมาตรฐาน ( s ) และค่าเฉลีย่ ร้อยละ

58

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ผลการวิจัย

จากการด�ำเนินการวิจยั ปรากฏผลดังนี้

1. ผลสัมฤทธิ์การอ่านสะกดค�ำด้าน ความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับการอ่านสะกดค�ำ ก่ อ นและหลั ง เรี ย นโดยใช้ ก ารจั ด การเรี ย นรู ้ แบบเอ็กซ์พลิซิทของนักเรียนชั้นประถมศึกษา ปีท่ี 2 โรงเรียนบ้าน โม่งหลวง อ�ำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ พบว่า โดยภาพรวมก่อนเรียน มีค่าเฉลี่ย ( m) 6.84 ส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน ( s ) มีค่าเท่ากับ 4.87 ค่าเฉลี่ยร้อยละเท่ากับ 34.21 ส่วนหลังเรียน มีค่าเฉลี่ย ( m) 15.47 ส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน ( s ) มีค่าเท่ากับ 4.78 ค่าเฉลี่ยร้อยละเท่ากับ 77.37 และนักเรียนมี คะแนนความก้าวหน้าเฉลีย่ 8.63 คิดเป็นร้อยละ 43.16 เมือ่ วิเคราะห์ผลการทดสอบของนักเรียน เป็ น รายข้ อ พบว่ า ข้ อ ที่ 5 นั ก เรี ย นมี ค ะแนน ความก้ า วหน้ า มากที่ สุ ด จ� ำ นวน 14 คะแนน คิดเป็นร้อยละ 73.68 โดยผู้วิจัยได้ตั้งค�ำถาม ข้อนี้ว่าประโยคใดมีค�ำที่อยู่ในมาตราแม่ กม โดยมีค�ำตอบที่ถูกต้อง คือ น้องปีนต้นมะยม ส่วนข้อที่ 6 นักเรียนมีคะแนนความก้าวหน้า น้ อ ยที่ สุ ด จ� ำ นวน 6 คะแนน คิ ด เป็ น ร้ อ ยละ 31.58 ค� ำ ถามข้ อ นี้ มี ภ าพมะขามประกอบ ค� ำ ถามว่ า จากภาพอ่ า นว่ า อย่ า งไร อี ก ทั้ ง เมื่อวิเคราะห์ผลการทดสอบของนักเรียนเป็น รายบุ ค คลพบว่ า นั ก เรี ย นที่ มี ค ะแนนความ ก้าวหน้ามากที่สุด คือ คนที่ 2 มีคะแนนความ ก้าวหน้า 13 คะแนน คิดเป็นร้อยละ 65 นักเรียน ที่มีคะแนนความก้าวหน้าน้อยที่สุด คือ คนที่ 7 มี ค ะแนนความก้ า วหน้ า 3 คะแนน คิ ด เป็ น ร้ อ ยละ 15 และพบว่ า ในบางข้ อ คะแนนของ

นักเรียนบางคนไม่มีความก้าวหน้า กล่าวคือ ก่อนเรียนได้ 0 คะแนน หลังเรียนก็ได้ 0 คะแนน เช่นกัน ได้แก่ข้อที่ 1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19 และ 20 และ นักเรียนบางคนก่อนเรียนได้ 1 คะแนน หลังเรียน ได้ 0 คะแนน ได้แก่ข้อที่ 1, 2, 3, 4, 8, 9, 10, 11, 12 และ 14

2. ผลสัมฤทธิ์การอ่านสะกดค�ำด้าน การอ่ า นออกเสี ย งสะกดค� ำ ตามมาตราตั ว สะกดเป็นรายค�ำ ก่อนและหลังเรียนโดยใช้การ จัดการเรียนรู้แบบเอ็กซ์พลิซิท ของนักเรียน ชั้นประถมศึกษาปีที่ 2 โรงเรียนบ้านโม่งหลวง อ�ำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ พบว่าโดยภาพ รวมก่อนเรียนมีค่าเฉลี่ย ( m) 5.79 ส่วนเบี่ยง เบนมาตรฐาน ( s ) มีค่าเท่ากับ 6.06 ค่าเฉลี่ย ร้อยละเท่ากับ 28.95 ส่วนหลังเรียน มีค่าเฉลี่ย ( m) 16.47 ส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน ( s ) มีค่า เท่ากับ 3.83 ค่าเฉลีย่ ร้อยละเท่ากับ 82.37 และ นักเรียนมีคะแนนความก้าวหน้าเฉลี่ย 10.68 คิ ด เป็ น ร้ อ ยละ 53.42 เมื่ อ วิ เ คราะห์ ผ ลการ อ่านออกเสียงสะกดค�ำเป็นรายค�ำ พบว่า ค�ำที่ 3 คือค�ำว่าแมลง นักเรียนมีคะแนนความก้าวหน้า มากที่ สุ ด 15 คะแนน คิ ด เป็ น ร้ อ ยละ 78.95 ค�ำที่ 2 คือค�ำว่าหน่อไม้ นักเรียนมีคะแนนความ ก้าวหน้าน้อยที่สุด 6 คะแนน คิดเป็นร้อยละ 31.58 อี ก ทั้ ง เมื่ อ วิ เ คราะห์ ผ ลการทดสอบ การอ่านออกเสียงสะกดค�ำของนักเรียนเป็น รายบุ ค คลพบว่ า นั ก เรี ย นที่ มี ค ะแนนความ ก้าวหน้าในการอ่านออกเสียงสะกดค�ำเป็นราย ค�ำมากที่สุด คือ คนที่ 1 และ คนที่ 7 มีคะแนน ความก้าวหน้า 13 คะแนน คิดเป็นร้อยละ 65 นักเรียนที่มีคะแนนความก้าวหน้าในการอ่าน

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ออกเสี ย งสะกดค� ำ เป็ น รายค� ำ น้ อ ยที่ สุ ด คื อ คนที่ 12 ก้าวหน้า 7 คะแนน คิดเป็นร้อยละ 35 และพบว่าในบางค�ำคะแนนของนักเรียนบาง คนไม่มีความก้าวหน้า กล่าวคือ ก่อนเรียนได้ 0 คะแนน หลังเรียนก็ได้ 0 คะแนน ได้แก่ค�ำว่า กะเพรา แมลง น�ำ้ แข็ง กระเทียม ใบเตย หิง่ ห้อย ตะหลิว กระติก เมฆ มายากล วิหาร ตะเกียบ ยีราฟ ทัพพี และเตารีด ส่วนบางค�ำนักเรียน บางคนก่ อ นเรี ย นได้ 1 คะแนน หลั ง เรี ย นได้ 0 คะแนน ได้แก่ค�ำว่า กะเพรา หน่อไม้ แมลง น�ำ้ แข็ง หิง่ ห้อย ชาวเขา ตะเกียบ ทัพพี สับปะรด และ กระดาษ

3. ผลสั ม ฤทธิ์ ก ารอ่ า นสะกดค� ำ ด้านการอ่านออกเสียงสะกดค�ำจากเรื่องราว และตอบค�ำถามจากเรื่องที่อ่าน ก่อนและหลัง เรียนโดยใช้การจัดการเรียนรู้แบบเอ็กซ์พลิซิท ของนั ก เรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 2 โรงเรียน บ้านโม่งหลวง อ�ำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ พบว่าผลสัมฤทธิก์ ารอ่านสะกดค�ำด้านการอ่าน ออกเสียงสะกดค�ำจากเรื่องราวที่ก�ำหนดให้ โดยใช้ ก ารจั ด การเรี ย นรู ้ แ บบเอ็ ก ซ์ พ ลิ ซิ ท โดยภาพรวมก่อนเรียนมีค่าเฉลี่ย ( m) 2.00 ส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน ( s ) มีค่าเท่ากับ 1.79 ค่าเฉลี่ยร้อยละเท่ากับ 25.00 ส่วนหลังเรียน มีค่าเฉลี่ย ( m) 6.42 ส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน ( s ) มีค่าเท่ากับ 1.93 ค่าเฉลี่ยร้อยละเท่ากับ 80.26 และนั ก เรีย นมีค ะแนนความก้ า วหน้ า เฉลี่ย 4.42 คิดเป็นร้อยละ 55.26 เมื่อวิเคราะห์ ผลการอ่ า นออกเสี ย งสะกดค� ำ ของนั ก เรี ย น เป็นรายค�ำพบว่า ค�ำที่ 2 ข้าวเหนียว นักเรียน มีคะแนนความก้าวหน้ามากที่สุด จ�ำนวน 14 คะแนน คิดเป็นร้อยละ 73.68 ค�ำที่ 3 กระทะ

59

และ ค�ำที่ 4 น้อยหน่า นักเรียนมีคะแนนความ ก้าวหน้าน้อยทีส่ ดุ จ�ำนวน 7 คะแนน คิดเป็นร้อย ละ 36.84 อีกทั้งเมื่อวิเคราะห์ผลการทดสอบ ของนั ก เรี ย นเป็ น รายบุ ค คลพบว่ า นั ก เรี ย นที่ มี ค ะแนนความก้ า วหน้ า มากที่ สุ ด คื อ คนที่ 11, คนที่ 18 และ คนที่ 19 ก้าวหน้า 6 คะแนน คิด เป็ น ร้ อ ยละ 75 นั ก เรีย นที่มีค ะแนนความ ก้ า วหน้ า น้ อ ยที่ สุ ด คื อ คนที่ 5, คนที่ 6 และ คนที่ 17 ก้าวหน้า 3 คะแนน คิดเป็นร้อยละ 38 และพบว่าบางค�ำนักเรียนบางคนไม่มีคะแนน ความก้าวหน้า กล่าวคือ ก่อนเรียนได้ 0 คะแนน หลังเรียนก็ได้ 0 คะแนน ได้แก่ค�ำว่า อาหาร ข้าวเหนียว น้อยหน่า มะเฟือง ธูป บาตร และ ผลบุญ

สรุปผลการวิจัย

การศึกษาผลสัมฤทธิก์ ารอ่านสะกดค�ำ ก่อนและหลังเรียนโดยใช้การจัดการเรียนรูแ้ บบ เอ็กซ์พลิซิท กับนักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 2 โรงเรียนบ้านโม่งหลวง อ�ำเภอแม่แจ่ม จังหวัด เชียงใหม่ ผลการวิจยั พบว่านักเรียนมีผลสัมฤทธิ์ การอ่ า นสะกดค� ำ โดยภาพรวมหลั ง เรี ย น สูงกว่าก่อนเรียน ทั้ง 3 ด้าน ได้แก่ ด้านความรู้ ความเข้าใจเกี่ยวกับการอ่านสะกดค�ำ ด้านการ อ่านออกเสียงสะกดค�ำตามมาตราตัวสะกดเป็น รายค�ำ และด้านการอ่านออกเสียงสะกดค�ำจาก เรื่องราวและตอบค�ำถาม จากเรื่องที่อ่าน

อภิปรายผล

1. ผลสัมฤทธิ์การอ่านสะกดค�ำด้าน ความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับการอ่านสะกดค�ำ ก่ อ นและหลั ง เรี ย นโดยใช้ ก ารจั ด การเรี ย นรู ้

60

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

แบบเอ็กซ์พลิซิทของนักเรียนชั้นประถมศึกษา ปีท่ี 2 โรงเรียนบ้าน โม่งหลวง อ�ำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ พบว่า โดยภาพรวมนักเรียน มีผลสัมฤทธิ์หลังเรียนสูงกว่าก่อนเรียน เมื่อ วิเคราะห์ผลการทดสอบของนักเรียนเป็นรายข้อ พบว่า ข้อที่ 5 นักเรียนมีคะแนนความก้าวหน้า มากทีส่ ดุ โดยผูว้ จิ ยั ได้ตงั้ ค�ำถามข้อนีว้ า่ ประโยค ใดมีค�ำที่อยู่ในมาตราแม่ กม โดยมีค�ำตอบที่ ถูกต้อง คือ น้องปีนต้นมะยม เนื่องจากก่อน เรียนนักเรียนยังไม่มคี วามรูค้ วามเข้าใจเกีย่ วกับ เรือ่ งมาตราตัวสะกด หลังเรียนนักเรียนมีความรู้ ความเข้าใจเกีย่ วกับเรือ่ งมาตราตัวสะกดแล้วว่า มาตราตัวสะกดใดใช้พยัญชนะใดเป็นตัวสะกด ประกอบกับค�ำว่ามะยมเป็นค�ำทีน่ กั เรียนคุน้ เคย เพราะต้นมะยมเป็นต้นไม้ทปี่ ลูกทัว่ ไปในท้องถิน่ ในโรงเรียนก็มีต้นมะยม ส่วนข้อที่ 6 นักเรียนมี คะแนนความก้าวหน้าน้อยที่สุด ค�ำถามข้อนี้มี ภาพมะขามประกอบค�ำถามว่า จากภาพอ่าน ว่าอย่างไร

นั ก เรี ย นมี ค ะแนนความก้ า วหน้ า ใน ข้ อ นี้ น ้ อ ยที่ สุ ด เนื่ อ งจากก่ อ นเรี ย นนั ก เรี ย น ท� ำ แบบทดสอบข้ อ นี้ถู ก ต้ อ งเป็ น จ� ำ นวนมาก ประกอบกับข้อค�ำถาม มีรูปภาพประกอบและ ค�ำว่ามะขามเป็นค�ำทีเ่ กีย่ วข้องกับชีวติ ประจ�ำวัน นักเรียนคุน้ เคยกับค�ำศัพท์จงึ ท�ำให้นกั เรียนอ่าน ได้ถูกต้องทั้งก่อนเรียนและหลังเรียนคะแนน จึ ง ไม่ แ ตกต่ า งกั น สอดคล้ อ งกั บ แนวคิ ด ของ สิ ริ รั ต น์ ศรี โ พธา (2549 : 22) ที่ ก ล่ า วว่ า ใน การสอนอ่านสะกดค�ำค�ำศัพท์ที่จะให้นักเรียน อ่านนั้นต้องเป็นค�ำที่นักเรียนมีประสบการณ์ เป็ น ค� ำ ที่ เ กี่ ย วข้ อ งกั บ สิ่ ง แวดล้ อ มรอบตั ว นักเรียน ค�ำที่นักเรียนไม่รู้จักครูต้องอธิบาย

เพิม่ เติม หารูปภาพมาประกอบการอธิบาย หรือ ให้นกั เรียนไปค้นหาความหมายจากพจนานุกรม น�ำมาวาดเป็นรูปภาพ ซึ่งจะช่วยในการจดจ�ำ และท�ำให้นักเรียนอ่านค�ำศัพท์เหล่านัน้ ได้

จากการวิเคราะห์ข้อมูลพบว่าบางข้อ คะแนนของนักเรียนบางคนไม่มีความก้าวหน้า เนื่ อ งจากหลั ง เรี ย นไปแล้ ว ครู ไ ม่ ก ระตุ ้ น ให้ นักเรียนค้นคว้าหรือฝึกฝนเพิ่มเติม จึงท�ำให้ เกิดความรู้ไม่คงทน ส่วนเหตุที่นักเรียนบางคน ก่อนเรียนได้ 1 คะแนน หลังเรียนได้ 0 คะแนน ทั้งนี้อาจเป็นเพราะก่อนเรียนนักเรียนท�ำแบบ ทดสอบโดยการเดาค�ำตอบจึงท�ำให้ก่อนเรียน ท�ำแบบทดสอบถูกแต่หลังเรียนนักเรียนยังมี ความรู้ความเข้าใจไม่ชัดเจน ครูไม่สอนซ่อม เสริ ม นั ก เรี ย นกลุ ่ ม ที่ เ รี ย นอ่ อ นหรื อ ไม่ แ ก้ ไ ข นักเรียนทีย่ งั ไม่เข้าใจเนือ้ หาทีส่ อน ท�ำให้ทำ� แบบ ทดสอบไม่ถูกต้อง ผู้วิจัยจึงได้อธิบายเพิ่มเติม เป็นรายบุคคล และสอนซ่อมเสริม ซึง่ สอดคล้อง กับแนวคิดของกัลยา แข็งแรง (2552 : 16-17) ที่กล่าวว่าปัญหาและสาเหตุของการสะกดค�ำ ไม่ถู ก ต้อ ง คือ นั ก เรีย นไม่เ ห็ น ประโยชน์ข อง การอ่าน นักเรียนบางคนไม่ชอบอ่านหนังสือ อ่านหนังสือเฉพาะเวลาที่ครูให้อ่านแต่ในเวลา ว่างไม่ชอบอ่านหนังสือ ขาดการฝึกฝนทักษะ ทางด้านการอ่านท�ำให้มีความรู้ไม่กว้างขวาง และไม่มีพัฒนาการทางด้านการอ่าน

2. ผลสัมฤทธิ์การอ่านสะกดค�ำด้าน การอ่านออกเสียงสะกดค�ำตามมาตราตัวสะกด เป็นรายค�ำ ก่อนและหลังเรียนโดยใช้การจัดการ เรียนรู้แบบเอ็กซ์พลิซิท ของนักเรียนชั้นประถม ศึ ก ษาปี ที่ 2 โรงเรี ย นบ้ า นโม่ ง หลวง อ� ำ เภอ แม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ พบว่าโดยภาพรวม

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

นักเรียนมีผลสัมฤทธิห์ ลังเรียนสูงกว่าก่อนเรียน เมือ่ วิเคราะห์ผลการอ่านออกเสียงสะกดค�ำเป็น รายค�ำ พบว่า ค�ำที่ 3 คือ ค�ำว่าแมลงนักเรียนมี คะแนนความก้าวหน้ามากที่สุด อาจเป็นเพราะ ก่อนเรียนนักเรียนยังไม่มีประสบการณ์ในการ อ่ า นค� ำว่ า แมลง นั ก เรีย นส่ ว นใหญ่ อ ่ า นออก เสียงผิดเป็น แม-ลง บางคนไม่อ่านบอกว่าอ่าน ไม่ได้ แต่หลังเรียนนักเรียนอ่านค�ำนี้ได้ถูกต้อง เป็ น จ� ำ นวนมาก เนื่ อ งจากครู จั ด การเรี ย นรู ้ แบบเอ็กซ์พลิซิทและฝึกฝนการอ่านออกเสียง สะกดค�ำว่าแมลงตามแผนการจัดการเรียนรู้ เรื่ อ ง ฝึ ก อ่ า นสะกดค� ำ มาตราแม่ กง ส่ ว น ค� ำ ที่ 2 คื อ ค� ำ ว่ า หน่ อ ไม้ นั ก เรี ย นมี ค ะแนน ความก้าวหน้าน้อยที่สุด อาจเป็นเพราะก่อน เรียนนักเรียนอ่านค�ำนี้ถูกต้องเป็นจ�ำนวนมาก ประกอบกับค�ำว่าหน่อไม้เป็นค�ำที่เกี่ยวข้องกับ ชี วิ ต ประจ� ำ วั น เป็ น พื ช ที่ นั ก เรี ย นพบในชี วิ ต ประจ�ำวันและน�ำมาใช้ประกอบอาหาร นักเรียน คุ ้ น เคยกั บ ค� ำ ศั พ ท์ จึ ง ส่ ง ผลให้ นั ก เรี ย นอ่ า น สะกดค�ำได้อย่างถูกต้อง คะแนนก่อนเรียนและ หลังเรียนจึงไม่แตกต่างกัน ท�ำให้ค�ำนี้นักเรียน มีคะแนนความก้าวหน้าน้อยที่สุด

เมื่ อ วิ เ คราะห์ ผ ลการทดสอบของ นักเรียนเป็นรายบุคคลพบว่าสาเหตุที่ท�ำให้มี คะแนนความก้าวหน้ามากที่สุด เนื่องจากก่อน เรียนนักเรียนยังไม่มีประสบการณ์ในการอ่าน ออกเสียงสะกดค�ำจึงท�ำให้ออกเสียงผิดเพี้ยน และอ่านสะกดค�ำไม่ถูกต้อง นักเรียนจึงใช้วิธี การอ่านแบบเดาค�ำศัพท์ แต่หลังจากผู้วิจัยได้ ฝึกทักษะการอ่านออกเสียง โดยเน้นย�ำ้ การอ่าน ออกเสีย งอย่ า งต่ อ เนื่อ งและมีสื่อ การเรีย นรู ้ อย่างหลากหลาย ส่งผลให้นักเรียนสามารถ

61

อ่ า นค� ำ ศั พ ท์ ไ ด้ บ รรลุ ผ ลตามที่ ก� ำ หนดไว้ ใ น แผนการจัดการเรียนรู้แบบเอ็กซ์พลิซิท และ ส่งผลให้นักเรียนรู้หลักเกณฑ์การอ่านสะกด ค�ำ และจดจ�ำค�ำศัพท์ได้อย่างถูกต้อง ประกอบ กับผู้วิจัยจัดกิจกรรมการเรียนรู้โดยค�ำนึงถึง ขัน้ ตอนการจัดการเรียนรู้แบบเอ็กซ์พลิซทิ และ ให้นักเรียนเรียนรู้จากการปฏิบัติจริงอย่างต่อ เนื่องและสม�่ำเสมอ จึงท�ำให้นักเรียนมีคะแนน ความก้าวหน้ามากที่สุด ส่วนนักเรียนที่ก่อน เรียนอ่านผิดหลังเรียนก็ยังอ่านผิดเหมือนเดิม อาจเป็นเพราะนักเรียนไม่ฝึกฝนการอ่านสะกด ค� ำ อย่ า งสม�่ ำ เสมอ ค� ำ ที่ อ ่ า นผิ ด เป็ น ค� ำ ที่ มี สระลดรูป เป็นค�ำที่สะกดไม่ตรงมาตรา เป็นค�ำ ที่นักเรียนไม่มีประสบการณ์การอ่าน ประกอบ กับนักเรียนเป็นชาวเขาเผ่ากะเหรี่ยงใช้ภาษา ของชนเผ่าเป็นหลักในการสือ่ สารท�ำให้มปี ญ ั หา ด้านการออกเสียงตัวสะกดและผันวรรณยุกต์ ไม่ค่อยถูกต้อง จึงอ่านออกเสียงผิดเป็นจ�ำนวน มาก นักเรียนใช้วิธีการจ�ำค�ำศัพท์แทนวิธีการ อ่านสะกดค�ำ ท�ำให้ไม่เกิดความรู้ที่คงทนเมื่อ พบค�ำศัพท์ที่ไม่คุ้นเคยจะอ่านไม่ถูกต้อง ผู้วิจัย จึงได้อธิบายเพิ่มเติมเป็นรายบุคคล และสอน ซ่อมเสริม ซึ่งสอดคล้องกับแนวคิด ของสุวิทย์ ชาวไทย (2549 : 30-31) ที่กล่าวว่าปัญหาและ สาเหตุ ข องการ สะกดค� ำ ไม่ ถู ก ต้ อ งของ นั ก เรี ย น คื อ ขาดหลั ก เกณฑ์ ก ารสะกดค� ำ ขาดประสบการณ์การอ่าน ไม่ชอบอ่านหนังสือ เคยเห็นแบบอย่างมาผิด ไม่ทราบความหมาย ของค� ำ อ่ า นตามส� ำ เนี ย งภาษาถิ่ น ขาดการ ฝึ ก ฝนอย่ า งเพี ย งพอ และสะกดผิ ด เพราะ การเดา

62

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

3. ผลสัมฤทธิ์การอ่านสะกดค�ำด้าน การอ่านออกเสียงสะกดค�ำจากเรื่องราวและ ตอบค� ำ ถามจากเรื่ อ งที่ อ ่ า น ก่ อ นและหลั ง เรียนโดยใช้การจัดการเรียนรู้แบบเอ็กซ์พลิซิท กั บ นั ก เรี ย นชั้ น ประถมศึ ก ษาปี ที่ 2 โรงเรี ย น บ้านโม่งหลวง อ�ำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ พบว่าโดยภาพรวมนักเรียนมีผลสัมฤทธิ์หลัง เรียนสูงกว่าก่อนเรียน เมือ่ วิเคราะห์ผลการอ่าน ออกเสียงสะกดค�ำของนักเรียนเป็นรายค�ำพบว่า ค� ำ ว่ า ข้ า วเหนี ย ว นั ก เรี ย นมี ค ะแนนความ ก้าวหน้ามากที่สุด เนื่องจากก่อนเรียนนักเรียน บางคนไม่ อ ่ า นเพราะอ่ า นไม่ อ อก สะกดค� ำ ไม่ได้ หรือบางคนอ่านแต่ออกเสียงผิดเพี้ยน เป็น ข้าว-เหนว ซึ่งเป็นผลมาจากภาษาถิ่นของ นักเรียน แต่ระหว่างเรียนผู้วิจัยได้ฝึกฝนและ เน้นย�้ำการอ่านออกเสียงค�ำนี้ จึงท�ำให้หลัง เรียนนักเรียนอ่านสะกดค�ำได้ถูกต้อง นักเรียน ที่มีคะแนนความก้าวหน้าน้อย อาจเป็นเพราะ นักเรียนมีปญ ั หาด้านการอ่านสะกดค�ำ นักเรียน ไม่ฝึกฝนการการสะกดค�ำอย่างสม�่ำเสมอ ค�ำที่ อ่านผิดส่วนใหญ่เป็นค�ำที่สะกดไม่ตรงมาตรา ผู้วิจัยได้เน้นย�้ำและสอนวิธีการอ่านสะกดค�ำ ที่ถูกต้องแล้ว สอดคล้องกับแนวคิดของ ธิดา รั ต น์ อิ มั ง (2556 : 37) ที่ ก ล่ า วว่ า นั ก เรี ย น ชาวเขาต้ อ งเรี ย นภาษาไทยเป็ น ภาษาที่ ส อง จึ ง ประสบความยากล� ำ บากในการเรี ย น เนื่องจากได้รับอิทธิพลของภาษาถิ่นหรือภาษา ประจ�ำเผ่า ซึ่งภาษาถิ่นหรือภาษาประจ�ำเผ่า นี้แตกต่างจากภาษาไทยมาก ทั้งในเรื่องของ ค� ำ และความหมาย เสีย งพยั ญ ชนะต้ น เสีย ง สระ เสี ย งวรรณยุ ก ต์ บ างเสี ย ง เสี ย ง ร ล ว ควบกล�้ ำ และค� ำ ส่ ว นใหญ่ จ ะไม่ มี ตั ว สะกด

เป็นต้น ความแตกต่างเหล่านีเ้ ป็นปัญหาส�ำหรับ นั ก เรีย นชาวเขาในการออกเสีย งค� ำ ในภาษา ไทย ดั ง นั้ น การจั ด การเรี ย นการสอนภาษา ไทยส�ำหรับนักเรียนชาวเขาจึงต้องมีลักษณะ พิ เ ศษแตกต่ า งจากนั ก เรี ย นทั่ ว ไป โดยครู ต้องพยายามให้นักเรียนฝึกฝนทักษะทางภาษา ให้ ม ากโดยเฉพาะทั ก ษะการอ่ า น คื อ ท� ำ ให้ นักเรียนมีความสามารถในการอ่านสะกดค�ำ มี ค วามรู ้ ค วามเข้ า ใจเรื่ อ งมาตราตั ว สะกด รู้ความหมายของค�ำ จ�ำพยัญชนะ สระ ได้ และ น�ำกฎเกณฑ์การอ่านสะกดค�ำไปอ่านค�ำใหม่ได้ ส่วนนักเรียนที่ตอบค�ำถามจากเรื่องที่อ่านไม่ได้ อาจเป็นเพราะนักเรียนอ่านหนังสือไม่คอ่ ยคล่อง กังวลเรือ่ งการอ่านออกเสียงมากกว่าทีจ่ ะจับใจ ความส�ำคัญของเรื่อง จึงส่งผลให้นักเรียนสรุป ใจความส�ำคัญของเรื่องที่อ่านไม่ได้ สอดคล้อง กับแนวคิดของ กัลยา แข็งแรง (2552 : 16-17) ที่กล่าวว่า ปัญหาการอ่านที่ส�ำคัญของนักเรียน ประการหนึ่ง คือ นั ก เรีย นจั บ ใจความส� ำ คั ญ ของเรื่ อ งที่ อ ่ า นไม่ ไ ด้ เนื่ อ งจากนั ก เรี ย น อ่านหนังสือไม่คล่อง อ่านช้า อ่านตะกุกตะกัก หรือนักเรียนบางคนอ่านได้ แต่ไม่เข้าใจเรื่องที่ อ่านและจับใจความส�ำคัญของเรื่องไม่ได้ ท�ำให้ การอ่านไม่มปี ระโยชน์ เพราะไม่ได้สาระความรู้ จากเรื่องที่อ่าน

สรุปได้ว่าการที่นักเรียนมีผลสัมฤทธิ์ การอ่ า นสะกดค� ำ หลั ง เรี ย นสู ง ขึ้ น เนื่ อ งจาก นักเรียนมีความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับการอ่าน สะกดค� ำ จึ ง ท� ำ ให้ อ ่ า นค� ำ ได้ อ ย่ า งถู ก ต้ อ ง คล่องแคล่ว และการที่นักเรียนอ่านค�ำได้ จึง ส่งผลให้อ่านเรื่องราวได้ดีและตอบค�ำถามจาก เรือ่ งทีอ่ า่ นได้ ผลสัมฤทธิโ์ ดยภาพรวมหลังเรียน

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

จึงสูงขึ้น และสิ่งที่ส�ำคัญที่ท�ำให้นักเรียนมีผล สัมฤทธิ์สูงขึ้นคือ การจัดการเรียนรู้แบบเอ็กซ์ พลิซิท เนื่องจากเป็นการจัดกิจกรรมการเรียน รู้ทมี่ เี ป้าหมายของการสอน และขัน้ ตอนการจัด กิจกรรมการเรียนรู้ที่ชัดเจน เป็นล�ำดับขั้นตอน เน้ น การบู ร ณาการแบบองค์ ร วมทั้ ง เนื้ อ หา สาระและวิธีการ มุ่งสอนให้นักเรียนเข้าใจจริง ฝึกปฏิบตั จิ นเกิดทักษะเพือ่ ให้นกั เรียนบรรลุตาม วัตถุประสงค์ของการจัดการเรียนรู้ สอดคล้อง กับแนวคิดของทิศนา แขมมณี (2550 : 117) ที่กล่าวว่าการจัดการเรียนรู้แบบเอ็กซ์พลิซิท มีขั้นตอนการจัดกิจกรรมการเรียนรู้เป็นล�ำดับ ขัน้ ตอน ท�ำให้นกั เรียนเกิดการเรียนรูท้ งั้ ทางด้าน พุทธิพิสัย ทักษะพิสัยได้อย่างรวดเร็ว ไม่สับสน นักเรียนได้ฝึกปฏิบัติตามความสามารถของตน จนสามารถบรรลุวัตถุประสงค์ ท�ำให้นักเรียน มี แ รงจู ง ใจในการเรี ย น และมี ค วามภู มิ ใ จใน ตนเอง ครูสามารถใช้การจัดการเรียนรู้แบบ เอ็กซ์พลิซิทส่งเสริมและพัฒนาการเรียนรู้ของ นักเรียนได้ โดยออกแบบการจัดการเรียนรู้ให้ นักเรียนฝึกคิด ฝึกปฏิบัติแล้วสรุปความรู้ด้วย ตนเอง โดยครูคอยกระตุน้ ชีแ้ นะ เลือกกิจกรรม การเรียนรู้ท่ีสอดคล้องกับความต้องการและ ความสนใจของนักเรียน จัดล�ำดับการเรียนรู้ จากง่ายไปหายาก และใช้เทคนิคการสอนอย่าง หลากหลายตามความเหมาะสม สอดคล้องกับ แนวคิดของ วารุณี มาจ�ำเนียร (2553 : 2) ที่ กล่าวว่าการจัดการเรียนรูแ้ บบเอ็กซ์พลิซทิ เป็น วิธกี ารหนึ่งที่ช่วยพัฒนานักเรียนให้มที ักษะการ อ่านสะกดค�ำทีส่ งู ขึน้ และเกิดการเรียนรูท้ คี่ งทน เนื่องจากการจัดการเรียนรู้แบบเอ็กซ์พลิซิท ช่วยให้นกั เรียนเกิดการเรียนรู ้ เกิดกระบวนการ

63

คิด มีเจตคติที่ดี มีการทบทวนความรู้ จึงส่งผล ให้ นั ก เรี ย นเกิ ด การเรี ย นรู ้ ที่ ค งทน ครู ผู ้ ส อน คอยให้ ค� ำ แนะน� ำ ช่ ว ยเหลื อ เปิ ด โอกาสให้ นั ก เรี ย นได้ ฝ ึ ก ปฏิ บั ติ จ นเกิ ด ความมั่ น ใจใน สิ่งที่เรียนรู้ ประกอบกับมีการตรวจสอบและ ให้ข้อมูลย้อนกลับเพื่อตรวจสอบความถูกต้อง ของเนือ้ หาทีเ่ รียนในแต่ละครัง้ เมือ่ มัน่ ใจแล้วจึง สอนเนือ้ หาใหม่ ส่งผลให้นกั เรียนสามารถเชือ่ ม โยงความรู้ที่เรียนแล้วกับเนื้อหาใหม่ได้อย่าง ถูกต้อง นักเรียนจะรู้สึกเป็นกันเองกับครูผู้สอน ซึ่งส่งผลให้นักเรียนมีผลสัมฤทธิ์ทางการเรียน สูงขึน้ และมีเจตคติทดี่ ตี อ่ วิชาทีเ่ รียน ผลการวิจยั ครั้ ง นี้ ส อดคล้ อ งกั บ งานวิ จั ย ของ ศิ ริ รั ต น์ เกิดแก้ว (2553) ที่ศึกษาผลสัมฤทธิ์ทางการ อ่ า นสะกดค� ำ ตามมาตราตั ว สะกดไทยของ นักเรียนประถมศึกษาปีที่ 2 โดยใช้การจัดการ เรี ย นรู ้ แ บบเอ็ ก ซ์ พ ลิ ซิ ท กลุ ่ ม ตั ว อย่ า ง คื อ นั ก เรี ย นชั้ น ประถมศึ ก ษาปี ที่ 2 โรงเรี ย นวั ด เขาย้ อ ยไพบู ล ย์ อุ ป ถั ม ภ์ ปี ก ารศึ ก ษา 2552 จ�ำนวน 60 คน ผลการวิจัย พบว่า ผลสัมฤทธิ์ ทางการอ่านสะกดค�ำตามมาตราตัวสะกดไทย ของนักเรียน ก่อนและหลังการจัดการเรียนรู้ แบบเอ็กซ์พลิซิท มีความแตกต่างกัน อย่างมี นัยส�ำคัญทางสถิตทิ รี่ ะดับ .01 อีกทัง้ สอดคล้อง กับงานวิจัยของ นัคสวรรย์ ศรีจันทร์ (2545) ที่ศึกษาเปรียบเทียบผลสัมฤทธิ์ทางการเรียน วิชาคณิตศาสตร์ เรื่อง การคูณและการหาร ของนักเรียนชั้นประถมศึกษาปีท่ี 4 จ�ำนวน 90 คน โรงเรียนชุมชนวัดใหญ่โพหัก อ�ำเภอบางแพ จังหวัดราชบุรี พบว่า วิธีสอนแบบเอ็กซ์พลิซิท ท� ำ ให้ ผ ลสั ม ฤทธิ์ ท างการเรี ย นคณิ ต ศาสตร์ เรื่องการคูณและการหารของนักเรียนสูงกว่า

64

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

สอนตามคู ่ มื อ ครู อ ย่ า งมี นั ย ส� ำ คั ญ ทางสถิ ติ ที่ ร ะดั บ .05 และสอดคล้ อ งกั บ งานวิ จั ย ของ ศิรดา เอียดแก้ว (2548) ที่ศึกษาเปรียบเทียบ ผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนกลุ่มสาระการเรียนรู้ ภาษาไทย เรื่ อ ง ชนิ ด และหน้ า ที่ ข องค� ำ ของ นักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 5 ที่สอนโดยวิธี สอนแบบเอ็กซ์พลิซิท กับวิธีการสอนแบบปกติ พบว่า ผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนกลุ่มสาระการ เรียนรู้ภาษาไทยของนักเรียน ที่จัดการเรียนรู้ แบบเอ็กซ์พลิซิท แตกต่างกับนักเรียนที่จัดการ เรียนรู้แบบปกติ อย่างมีนัยส�ำคัญทางสถิติที่ ระดั บ .01 และนั ก เรี ย นกลุ ่ ม ทดลองมี ค วาม พึงพอใจต่อวิธีสอนแบบเอ็กซ์พลิซิทในระดับ เห็นด้วยมาก

นอกจากนี้ยังสอดคล้องกับงานวิจัย ของต่ า งประเทศ เช่ น เทลล่ า (Tella, 2013) ทีศ่ กึ ษาผลของการจัดการเรียนรูแ้ บบเพือ่ นช่วย เพื่อน และการจัดการเรียนรู้แบบเอ็กซ์พลิซิท ของนักเรียนโรงเรียนประถมศึกษา ในกลุม่ สาระ การเรียนรู้คณิตศาสตร์ ผลการวิจัยพบว่าครู ควรใช้การจัดการเรียนรู้แบบเพื่อนช่วยเพื่อน และการจัดการเรียนรู้แบบเอ็กซ์พลิซิทในการ สอนวิชาคณิตศาสตร์ และควรใช้การจัดการ เรียนรู้ทั้งสองในการการปรับปรุงผลสัมฤทธิ์ ทางการเรียนและเจตคติต่อวิชาคณิตศาสตร์ ควรมีการพัฒนาหลักสูตร คู่มือครู ต�ำราเรียน การฝึกอบรมของครู และสอดคล้องกับงานวิจยั ของซิมม่อน (Simmons , 2014) ที่ศึกษาผลการ จัดการเรียนรู้แบบเอ็กซ์พลิซิทและการจัดการ เรียนรู้แบบเพื่อนช่วยเพื่อน ส�ำหรับนักเรียนที่ บกพร่องทางการเรียนรู้และนักเรียนที่มีทักษะ การอ่านต�่ำในห้องเรียนร่วม ผลการวิจัยพบว่า ผลสั ม ฤทธิ์ ท างการอ่ า นของนั ก เรี ย นที่ เ รี ย น

โดยใช้การจัดการเรียนรู้แบบเอ็กซ์พลิซิท และ การจัดการเรียนรู้แบบเอ็กซ์พลิซิทร่วมกับการ จัดการเรียนรู้แบบเพื่อนช่วยเพื่อนหลังเรียนสูง กว่าก่อนเรียน นักเรียนอ่านคล่องและมีความ เข้าใจในการอ่านมากยิ่งขึ้น

ข้อเสนอแนะ

จากการวิจัยเรื่องการจัดการเรียนรู้ แบบเอ็กซ์พลิซทิ เพือ่ พัฒนาผลสัมฤทธิก์ ารอ่าน สะกดค� ำ ของนั ก เรี ย นชั้ น ประถมศึ ก ษาปี ที่ 2 โรงเรียนบ้าน โม่งหลวง อ�ำเภอแม่แจ่ม จังหวัด เชียงใหม่ ผู้วิจัย มีข้อเสนอแนะดังต่อไปนี้

1. ข้ อ เสนอแนะในการน� ำ ผล การวิจัยไปใช้

1.1 ครู ค วรน� ำ แผนการจั ด การ เรียนรูโ้ ดยใช้การจัดการเรียนรูแ้ บบเอ็กซ์พลิซทิ ไปใช้พัฒนาการอ่านสะกดค�ำส�ำหรับนักเรียนที่ มีปัญหาด้านการอ่าน

1.2 การจั ด กิ จ กรรมการเรี ย นรู ้ โดยใช้ ก ารจั ด การเรี ย นรู ้ แ บบเอ็ ก ซ์ พ ลิ ซิ ท ในขั้นตอนน�ำเสนอเนื้อหาใหม่ ครูควรใช้เทคนิค ที่หลากหลายและออกแบบการจัดการเรียนรู้ ให้ นั ก เรี ย นมี ส ่ ว นร่ ว มในกิ จ กรรม จะท� ำ ให้ นักเรียนสนใจเรียนมากยิ่งขึ้น

1.3 ขัน้ ตอนให้ฝกึ ปฏิบตั ิ ค�ำทีน่ ำ� มา ให้นกั เรียนฝึกอ่านสะกดค�ำควรมีความยากง่าย เหมาะสมกับวัยของนักเรียน หากนักเรียนสะกด ค�ำใดไม่ได้ครูต้องแนะน�ำและแก้ไขทันที และ ค�ำที่น�ำมาให้นักเรียนฝึกอ่านสะกดค�ำควรเป็น ค�ำที่พบเห็นในชีวิตประจ�ำวัน จะท�ำให้นักเรียน สามารถน�ำค�ำที่เรียนไปใช้สื่อสารได้จริงในชีวิต ประจ�ำวัน

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

1.4 ก่ อ นการใช้ แ ผนการจั ด การ เรียนรูโ้ ดยใช้การจัดการเรียนรูแ้ บบเอ็กซ์พลิซทิ ครูควรสร้างบรรยากาศในการเรียนรูใ้ ห้นา่ สนใจ กระตุ้นให้นักเรียนอยากเรียนรู้ เปิดโอกาสให้ นักเรียนมีอิสระในการคิด กระตุ้นให้นักเรียน กล้าคิด กล้าแสดงออก จะช่วยให้นักเรียนเกิด การเรียนรู้ได้เต็มศักยภาพ

1.5 หากพบว่านักเรียนมีปัญหาใน การเรียนรู้ ครูต้องรีบด�ำเนินการแก้ไขทันที เช่น อธิบายความรูเ้ พิม่ เติม ให้ทำ� แบบฝึกหัดเพิม่ เติม และสอนซ่อมเสริม เป็นต้น

1.6 ครูควรส่งเสริมการอ่านสะกด ค�ำด้วยการจัดหนังสือ นิทาน สือ่ การเรียนรูท้ าง ด้านการอ่านสะกดค�ำ จัดมุมพัฒนาทักษะการ อ่านสะกดค�ำ เพื่อให้นักเรียนได้เรียนรู้เพิ่มเติม และเป็นการส่งเสริมพัฒนาการทางด้านการ อ่านสะกดค�ำให้แก่นักเรียน

1.7 ครูควรน�ำผลงานของนักเรียน มาจั ด ป้ า ยนิ เ ทศ เพื่ อ ให้ นั ก เรี ย นได้ ชื่ น ชม ผลงานมีความภาคภูมิใจ และเป็นการกระตุ้น ให้นักเรียนมีความพยายามในการสร้างสรรค์ ผลงาน

65

2. ข้อเสนอแนะในการท�ำวิจัย ครั้งต่อไป

2.1 ควรมีการศึกษาถึงการจัดการ เรี ย นรู ้ แ บบเอ็ ก ซ์ พ ลิ ซิ ท เพื่ อ พั ฒ นาทั ก ษะ ทางการอ่านสะกดค�ำในระดับชั้นอื่น ๆ ต่อไป และใช้เทคนิควิธีการหลากหลายยิ่งขึ้น

2.2 ควรศึ ก ษาวิ จั ย เพื่ อ พั ฒ นา ทักษะการอ่านสะกดค�ำโดยใช้นวัตกรรมใหม่ ๆ เช่น บทเรียนออนไลน์ เป็นต้น

2.3 ควรศึ ก ษาเปรี ย บเที ย บผล สัมฤทธิ์การอ่านสะกดค�ำระหว่างการจัดการ เรียนรู้แบบเอ็กซ์พลิซิท กับการจัดการเรียนรู้ รูปแบบอื่น ๆ

2.4 ควรศึ ก ษารู ป แบบการสอน เพื่อพัฒนาทักษะการอ่านสะกดค�ำด้วยวิธีการ สอนรูปแบบอื่นๆ

อ้างอิง กระทรวงศึกษาธิการ. หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐานพุทธศักราช 2551. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ชุมนุมสหกรณ์ การเกษตรแห่งประเทศไทย จ�ำกัด, 2552. กฤติกา เจริญยศ. การพัฒนาแผนการจัดกิจกรรมการเรียนรู้ภาษาไทยด้วยกลุ่มร่วมมือแบบ STAD โดยใช้แบบฝึกทักษะด้านการอ่านและการเขียนค�ำยากชัน้ ประถมศึกษาปีที่ 4. มหาสารคาม: การศึกษาค้นคว้าอิสระ การศึกษา มหาบัณฑิต สาขาวิชาหลักสูตรและการสอน บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยมหาสารคาม, 2552.

66

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

กัลยา แข็งแรง. การสร้างสื่ออิเล็กทรอนิกส์เพื่อฝึกทักษะการอ่านและการเขียนภาษาไทย ส�ำหรับนักเรียนชาวเขา ชั้นประถมศึกษาปีที่ 1. เชียงใหม่ : วิทยานิพนธ์ศึกษาศาสตร มหาบัณฑิต สาขาวิชาเทคโนโลยีทางการศึกษา บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, 2552. ทรงนาถ จันทร์กลับ. ผลการใช้วิธีสอนแบบร่วมมือโดยใช้วิธีการแบ่งกลุ่มตามสัมฤทธิผล ทางการเรียนร่วมกับการละเล่นพื้นบ้านที่มีต่อความสามารถในการอ่านสะกดค�ำ ภาษาไทย และความพึ ง พอใจของนั ก เรี ย นชั้ น ประถมศึ ก ษาปี ที่ 1. สงขลา : วิ ท ยานิ พ นธ์ ก ารศึ ก ษา มหาบัณฑิต สาขาวิชาหลักสูตรและการสอน มหาวิทยาลัยทักษิณ. 2550. ทิศนา แขมมณี. ศาสตร์การสอน: องค์ความรูเ้ พือ่ การจัดกระบวนการเรียนรูท้ มี่ ปี ระสิทธิภาพ. พิมพ์ครั้งที่ 8. กรุงเทพฯ : ส�ำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2550. ธิดารัตน์ อิมงั . การพัฒนาทักษะการอ่านสะกดค�ำของนักเรียนปกาเกอะญอทีม่ คี วามบกพร่อง ทางการเรียนรู้โดยใช้เทคนิคเพื่อนสอนเพื่อน. เชียงใหม่ : วิทยานิพนธ์ศึกษาศาสตร มหาบัณฑิต สาขาวิชาการศึกษาพิเศษ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, 2556. บุษบา พรหมภักดี. การจัดกิจกรรมการเรียนรู้โดยใช้โมเดลซิปปา กลุ่มสาระภาษาไทย ด้านการอ่านสะกดค�ำ ชั้นประถมศึกษาปีที่ 1. ขอนแก่น : วิทยานิพนธ์ศึกษาศาสตร มหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยขอนแก่น, 2552. นัคสวรรย์ ศรีจันทร์. การเปรียบเทียบผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนเรื่องการคูณ การหารของ นักเรียนชัน้ ประถมศึกษาปีที่ 4 ทีส่ อนโดยใช้แบบฝึกทักษะ วิธสี อนแบบเอ็กซ์พลิซทิ และวิธสี อนตามคูม่ อื ครู. นครปฐม : วิทยานิพนธ์ศกึ ษาศาสตรมหาบัณฑิต สาขาหลักสูตร และการนิเทศ ภาควิชาหลักสูตรและวิธีสอน บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2545). วิชชุนี รัตนะ. ผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนและทักษะการแก้โจทย์ปัญหาคณิตศาสตร์ โดยใช้ วิธีการสอนแบบเอ็กซพลิซิทร่วมกับการใช้ แบบฝึกเสริมทักษะของนักเรียนชั้น มัธยมศึกษาปีที่ 3. สงขลา : วิทยานิพนธ์การศึกษามหาบัณฑิต สาขาหลักสูตรและ การสอน มหาวิทยาลัยทักษิณ, 2556. ศิรดา เอียดแก้ว. การเปรียบเทียบผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนกลุ่มสาระการเรียนรู้ภาษาไทย เรื่องชนิดและหน้าที่ของค�ำของนักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 5 ที่สอนโดยวิธีสอน แบบเอ็กซ์พลิซทิ กับวิธสี อนแบบปกติ. นครปฐม : วิทยานิพนธ์ศกึ ษาศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาการสอนภาษาไทยภาควิชาหลักสูตรและวิธีสอน บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัย ศิลปากร, 2548.

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

67

ศิริรัตน์ เกิดแก้ว. ผลสัมฤทธิ์ทางการอ่านสะกดค�ำตามมาตราตัวสะกดไทย ของนักเรียนชั้น ประถมศึก ษาปี ที่ 2 โดยใช้ วิธีก ารสอนแบบเอ็ ก ซ์ พ ลิซิท . เพชรบุ รี : วิท ยานิพ นธ์ ครุศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาหลักสูตรและการสอน มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบุร,ี 2553. สิรริ ตั น์ ศรีโพธา. การสร้างชุดกิจกรรมเสริมทักษะการอ่านออกเสียงค�ำทีม่ คี วามหมาย โดยใช้ ค�ำทีเ่ ขตพืน้ ทีก่ ารศึกษาแม่ฮอ่ งสอนเขต 1 ก�ำหนด ส�ำหรับนักเรียนชาวเขาชัน้ ประถม ศึกษาปีที่ 2. เชียงใหม่ : วิทยานิพนธ์ศกึ ษาศาสตรมหาบัณฑิต สาขาหลักสูตรและการสอน บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, 2549. วารุณี มาจ�ำเนียร, ผลการสอนโดยวิธีเอ็กซ์พลิซิท ที่มีต่อผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนวิชาเคมี และเจตคติต่อวิชาวิทยาศาสตร์ของนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5. นครสวรรค์ : วิทยานิพนธ์ครุศาสตรมหาบัณฑิตสาขาการจัดการหลักสูตรและการเรียนรู้ มหาวิทยาลัย ราชภัฏนครสวรรค์, 2553. สุวทิ ย์ ชาวไทย. การสร้างชุดฝึกทักษะทางการอ่านและเขียนค�ำศัพท์ในมาตราแม่ กน ส�ำหรับ นักเรียนชาวเขาเผ่ากะเหรีย่ งชัน้ ประถมศึกษาปีที่ 1. เชียงใหม่ : วิทยานิพนธ์ครุศาสตร มหาบัณฑิต สาขาหลักสูตรและการสอน บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่, 2549.

Simmons, Deborah. (2014). Effects of Explicit Teaching and Peer Tutoring on the Reading Achievement of Learning-Disabled and Low-Performing Student in Regular Classrooms.

The Elementary school Jaurnal, 95(5),10.

Tella, Adedeji. (2013). The effect of Peer Tutoring and Explicit Instructional Strategies on Primary School Pupils Learning Outcomes in Mathematics. Bulgarian Journal of Science and Education Policy,7(1), 5.

การพัฒนาและการใช้ชุดกิจกรรมศิลปะเพื่อส่งเสริม ความคิดสร้างสรรค์ของนักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 4 DEVELOPMENT AND IMPLEMENTATION OF USING ART ACTIVITY PACKAGES FOR CREATIVE THINKING OF PRATHOM SUKSA 4 STUDENTS ผู้วิจัย อาจารย์ท่ปี รึกษา

นางสาวปรียาภรณ์ กรรณิกา1 อาจารย์ ดร.วชิรา เครือค�ำอ้าย2 ผศ. ดร.ผจงกาญจน์ ภู่วิภาดาวรรธน์3

บทคัดย่อ

งานวิจั ย นี้มีวั ต ถุ ป ระสงค์ เ พื่อ พั ฒ นาและหาประสิท ธิภ าพของชุ ด กิจ กรรมศิล ปะเพื่อ ส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์ เปรียบเทียบผลคะแนนความคิดสร้างสรรค์ของนักเรียนก่อนและ หลังการเรียนด้วยชุดกิจกรรม รวมถึงสังเกตพฤติกรรมที่แสดงออกถึงลักษณะของผู้ที่มีความคิด สร้างสรรค์ ประชากรที่ใช้ในการวิจัยครั้งนี้ คือ นักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 4 โรงเรียนวัดปางเติม จ�ำนวน 13 คน เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย ได้แก่ ชุดกิจกรรมศิลปะเพื่อส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์ แบบวัดความคิดสร้างสรรค์ และแบบสังเกตพฤติกรรมที่แสดงออกถึงลักษณะของผู้ที่มีความคิด สร้างสรรค์ วิเคราะห์ข้อมูลทางสถิติด้วย ค่าความถี่ ค่าร้อยละ ค่าเฉลี่ย ค่าเบี่ยงเบนมาตรฐาน การหาประสิทธิภาพชุดกิจกรรม และทดสอบสมมุติฐานโดยหาค่าดัชนีประสิทธิผล ผลการวิจัยพบ ว่า ได้ชุดกิจกรรมศิลปะเพื่อส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์ จ�ำนวน 5 ชุดกิจกรรมที่มีประสิทธิภาพ เท่ า กั บ 77.57/80.44 และหลั ง การเรี ย นนั ก เรี ย นมี ค วามคิ ด สร้ า งสรรค์ เ พิ่ ม ขึ้ น 0.61 หรื อ คิด เป็ น ร้อ ยละ 61 พฤติกรรมที่แ สดงออกถึง ลั ก ษณะของผู ้ที่มีค วามคิดสร้างสรรค์ มากที่สุด 3 อันดับ คือ ความสนุกสนานร่าเริง ความช่างสังเกต การถามค�ำถามที่แปลกใหม่น่าสนใจ และ พฤติกรรมที่แสดงออกน้อยที่สุด คือ กล้าพูด ค�ำส�ำคัญ : ชุดกิจกรรมศิลปะ, ความคิดสร้างสรรค์ 1 2 3

นักศึกษาสาขาวิชาหลักสูตรและการสอน หลักสูตรครุศาสตรมหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่. อาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์หลัก มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่. อาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์ร่วม มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่.

70

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ABSTRACT

The purposes of this research were to develop art activity packages for creative thinking development of Prathom Suksa 4 students, to study their effectiveness by using criteria of effectiveness with a proportion of 75/75, to compare student’s scores of creative thinking before and after using art activity packages, and to observe students’ creative thinking behavior. The population of this study was 13 students from Prathom Suksa 4 level at Wat Pang Theam School.

The tools for data collection were art activity packages for developing creative thinking, a creative thinking test, and a students’ creative thinking behavior observation form. The data were analyzed for frequency, percentage, mean, and standard deviation. An effectiveness of the art activity packages could be calculated by using formula E1/E2 and hypothesis testing by using the formula of Effectiveness Index: E.I. The results of this research were the art activity packages, consisting of 5 subpackages, the art activity packages were effective at 77.57/80.44, scores of students’ creative thinking after using art activity packages increased by at 0.61 scores or 61 per cent, and the most three creative thinking behaviors that were exhibited by students during performing art activities were enjoyment and liveliness, observantness, and questioning interesting questions.

The less creative thinking behavior was self-confidence to talk.

KEYWORD : Art Activity Packages, Creative Thinking

บทน�ำ

การจัดการศึกษาในศตวรรษที่ 21 ต้อง เผชิญกับสิ่งท้าทายในเรื่องการเปลี่ยนแปลง ต่างๆ อันเนื่องมาจากกระแสโลกาภิวัฒน์และ ความก้าวหน้าทางเทคโนโลยี ส่งผลให้เกิดความ ต้องการก�ำลังคนทีม่ ศี กั ยภาพสูงเพือ่ การพัฒนา ประเทศ การศึกษาในศตวรรษที่ 21 จึงต้องเน้น ในเรื่องการจัดการคิดระดับสูงที่มิใช่เพียงการ เรียนรู้ทักษะการคิดเท่านั้น แต่ต้องสามารถ ใช้ พ ลั ง ปั ญ ญาจั ด การความรู ้ สร้ า งสรรค์ แก้ปัญหาที่มีความซับซ้อนยิ่งขึ้น (ส�ำนักงาน คณะกรรมการการศึกษาขัน้ พืน้ ฐาน, 2549 : 12)

ดังนัน้ การฝึกทักษะการคิดและกระบวนการคิด จึงเป็นปัจจัยทีส่ ำ� คัญยิง่ ในการพัฒนาสติปญ ั ญา ของนักเรียนเพื่อที่จะเจริญเติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่ มีคุณภาพ และเป็นก�ำลังส�ำคัญในการพัฒนา ประเทศ (จิราภรณ์ ศิริทวี, 2545 : 35)

ความคิดสร้างสรรค์เป็นทักษะหนึ่ง ที่ส�ำคัญของการคิด ความคิดสร้างสรรค์เป็น ความสามารถของบุ ค คลที่ แ สดงความคิ ด หลายทิศทาง หลายแง่มุม คิดได้กว้างไกล โดย น�ำประสบการณ์ที่ผ่านมาเป็นพื้นฐานที่ท�ำให้ เกิดความคิดใหม่ อันน�ำไปสูก่ ารประดิษฐ์คดิ ค้น พบสิ่งต่างๆ ที่แปลกใหม่ โดยมีองค์ประกอบ

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ส�ำคัญของความคิดสร้างสรรค์ ได้แก่ ความคิด คล่องแคล่ว ความคิดยืดหยุ่น ความคิดริเริ่ม และความคิดละเอียดลออ (สุคนธ์ สินธพานนท์ และคณะ, 2551: 30 - 34) ทอแรนซ์ (Torrance) กล่าวว่า ความคิดสร้างสรรค์สามารถพัฒนา ได้ ด ้ ว ยการสอน ฝึ ก ฝนและการฝึ ก ปฏิ บั ติ ที่ ถู ก วิธี และการส่ ง เสริม ความคิด สร้ า งสรรค์ ให้แ ก่เ ด็ กตั้งแต่ เ ยาว์ วัยได้ เ ท่ า ใดก็ยิ่งจะเป็ น ผลดีมากเท่านั้น (Torrance, 1965 อ้างถึงใน อารี พันธ์มณี, 2545 : 2)

กิ จ กรรมด้ า นศิ ล ปะที่ ค รู ส ามารถ ใช้เป็นสือ่ กลางเพือ่ ส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์ ให้ แ ก่ นั ก เรี ย น ได้ แ ก่ การวาดภาพ โดยให้ นั ก เรี ย นมี อิ ส ระในการเขี ย นภาพตามความ พอใจ วาดภาพจากจินตนาการ วาดภาพจาก ประสบการณ์ วาดภาพจากการฟั ง นิ ท าน วาดภาพจากสิ่ ง แวดล้ อ ม วาดภาพจาก เสีย งเพลง การวาดภาพต่ อ เติม จากสิ่ง เร้ า ที่ ก� ำ หนด หรื อ วาดภาพต่ อ เติ ม จากส่ ว นที่ ไ ม่ สมบูรณ์ ส่วนกิจกรรมด้านศิลปะที่นอกเหนือ จากการวาดภาพ เช่ น การละเลงสี ด ้ ว ยมื อ การฉี ก กระดาษ ปะกระดาษ ตั ด กระดาษ การพั บ กระดาษ การปั ้ น สิ่ ง ของเครื่ อ งใช้ การแกะสลักลวดลาย การประดิษฐ์เศษวัสดุให้ เป็นประโยชน์ (สุคนธ์ สินธพานนท์ และคณะ, 2551: 36) ชุดกิจกรรมศิลปะจึงเป็นชุดกิจกรรม ที่ จั ด ให้ ผู ้ เ รี ย นได้ เ รี ย นรู ้ แ ละพั ฒ นาความ สามารถด้านต่างๆ ด้วยกิจกรรมศิลปะที่หลาก หลาย เป็นกิจกรรมที่บูรณาการระหว่างศิลปะ กับกิจกรรมอื่นๆ (กรกฎ แพทย์หลักฟ้า, 2552 : 7) ซึ่งในการศึกษาครั้งนี้ได้มีการน�ำกิจกรรม ที่เกี่ยวข้องกับงานศิลปศึกษาต่าง ๆ จ�ำนวน

71

11 วิ ธี ได้ แ ก่ การวาดภาพตามจิ น ตนาการ การวาดภาพจากการฟั ง เพลง การวาดจาก สิ่งเร้าที่ก�ำหนด การระบายสี การปั้นดินน�้ำมัน การพิ ม พ์ ภ าพ การพั บ การตั ด การฉี ก การ ปะกระดาษ และการประดิ ษ ฐ์ จ ากเศษวั ส ดุ มาปรับใช้เพื่อช่วยส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์ ของนักเรียน

ผลการประเมิ น คุ ณ ภาพภายนอก สถานศึกษาขั้นพื้นฐานของส�ำนักงานรับรอง มาตรฐานและการประกันคุณภาพการศึกษา (สมศ.) รอบสามที่ ผ ่ า นมาของโรงเรี ย นวั ด ปางเติม ต�ำบลแม่สาบ อ�ำเภอสะเมิง จังหวัด เชียงใหม่ ด้านคุณภาพผู้เรียนในมาตรฐานที่ 4 ผู ้ เ รี ย นมี ค วามสามารถในการคิ ด วิ เ คราะห์ คิ ด สั ง เคราะห์ มี วิ จ ารณญาณ มี ค วามคิ ด สร้างสรรค์ คิดไตร่ตรองและมีวิสัยทัศน์ และ ผลการประเมิ น ด้ า นครู ในมาตรฐานที่ 9 ครู มี ค วามสามารถในการจั ด การเรี ย นการ สอนอย่างมีประสิทธิภาพ และเน้นผู้เรียนเป็น ส�ำคัญ ผลการประเมินสองมาตรฐานนี้อยู่ใน ระดั บ พอใช้ เ ท่ า นั้ น ส่ ว นมาตรฐานอื่ น อยู ่ ใ น ระดับดี (รายงานการพัฒนาคุณภาพการศึกษา ประจ�ำปี ปีการศึกษา 2556, 2556 : 16) ผลการ ประเมินทั้งสองมาตรฐานสอดคล้องกับแนวคิด ของมารศรี ญาณะชัย (2549 : 22 - 31) ที่ว่า กระบวนการจัดการเรียนการสอนเพื่อพัฒนา ด้านความคิดของสถานศึกษาระดับการศึกษา ขัน้ พืน้ ฐาน ส่วนใหญ่ยงั ไม่บรรลุผลสัมฤทธิต์ าม มาตรฐานของชาติ เนื่องจากการจัดการเรียน การสอนที่เน้นครูเป็นศูนย์กลาง และการสอน ที่ให้ความส�ำคัญกับความรู้ความจ�ำมากกว่า ระบบการคิด ด้วยเหตุผลดังกล่าวผู้วิจัยจึงมี

72

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ความสนใจที่จะพัฒนาชุดกิจกรรมศิลปะเพื่อ ส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์ส�ำหรับนักเรียน ชั้นประถมศึกษาปีที่ 4 โดยผู้วิจัยคาดหวังว่า การน�ำชุดกิจกรรมศิลปะเพื่อส่งเสริมความคิด สร้างสรรค์มาใช้กับการจัดกิจกรรมการเรียน การสอนจะเป็นทางเลือกหนึ่งที่น่าสนใจในการ พัฒนาความคิดสร้างสรรค์ของนักเรียน และ ช่วยเพิ่มประสิทธิภาพของการเรียนการสอน ส่ ง เสริ ม การเรี ย นรู ้ ข องนั ก เรี ย น กระตุ ้ น ให้ นักเรียนเกิดความสนใจและก่อให้เกิดการมีสว่ น ร่วมในกิจกรรมการเรียนรู้

วัตถุประสงค์

1. เพื่อพัฒนาชุดกิจกรรมศิลปะเพื่อ ส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์ของนักเรียนชั้น ประถมศึกษาปีที่ 4

2. เพือ่ หาประสิทธิภาพของชุดกิจกรรม ศิ ล ปะเพื่ อ ส่ ง เสริ ม ความคิ ด สร้ า งสรรค์ ต าม เกณฑ์ประสิทธิภาพ 75/75

3. เพื่อเปรียบเทียบผลคะแนนความ คิดสร้างสรรค์ของนักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 4 ระหว่างก่อนกับหลังการเรียนด้วยชุดกิจกรรม ศิลปะเพื่อส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์

4. เพื่อสังเกตพฤติกรรมที่แสดงออก ถึงลักษณะของผู้ที่มีความคิดสร้างสรรค์ของ นักเรียนชัน้ ประถมศึกษาปีที่ 4

วิธีด�ำเนินการวิจัย

1. ประชากร ประชากรทีใ่ ช้ในการวิจยั ครั้ ง นี้ คื อ นั ก เรี ย นชั้ น ประถมศึ ก ษาปี ที่ 4 โรงเรียนวัดปางเติม ภาคเรียนที่ 2 ปีการศึกษา 2557 จ�ำนวน 13 คน โดยศึกษาจากประชากร ทั้งหมด

2. เครือ่ งมือทีใ่ ช้ในการเก็บรวบรวม ข้อมูล

2.1 ชุดกิจกรรมศิลปะเพื่อส่งเสริม ความคิดสร้างสรรค์ จ�ำนวน 5 ชุดกิจกรรม

2.2 แบบวัดความคิดสร้างสรรค์

2.3 แบบสั ง เกตพฤติ ก รรมที่ แสดงออกถึ ง ลั ก ษณะของผู ้ ที่ มี ค วามคิ ด สร้างสรรค์

3. วิธีการเก็บรวบรวมข้อมูล

3.1 ศึ ก ษาเอกสาร หลั ก สู ต ร แกนกลางการศึก ษาขั้น พื้น ฐาน พุ ท ธศั ก ราช 2551 กลุ ่ม สาระการเรีย นรู ้ศิลปะชั้น ประถม ศึ ก ษาปี ที่ 4 และงานวิ จั ย ที่ เ กี่ ย วข้ อ งกั บ การ พัฒนาชุดกิจกรรมศิลปะเพื่อส่งเสริมความคิด สร้างสรรค์

3.2 ด� ำ เนิ น การสร้ า งเครื่ อ งมื อ ตรวจสอบหาคุณภาพเครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย และปรับปรุงแก้ไข

3.3 ด� ำ เนิ น การทดลองและเก็ บ รวบรวมข้อมูลกับกลุม่ ประชากร โดยให้นกั เรียน ท� ำ แบบวั ด ความคิ ด สร้ า งสรรค์ ก ่ อ นด� ำ เนิ น การทดลอง จากนั้ น ด� ำ เนิ น การทดลองตาม ชุ ด กิ จ กรรมศิ ล ปะเพื่ อ ส่ ง เสริ ม ความคิ ด สร้ า งสรรค์ ที่ ผู ้ วิ จั ย สร้ า งขึ้ น จ� ำ นวน 5 ชุ ด มี ทั้ ง หมด 18 กิ จ กรรม ใช้ เ วลาวั น ละ 1 กิ จ กรรมๆ ละ 1 - 2 ชั่ ว โมง รวมเวลาทั้ ง สิ้ น 22 ชั่ ว โมง พร้ อ มทั้ ง มี ก ารสั ง เกตพฤติ ก รรม ที่ แ สดงออกถึ ง ลั ก ษณะของผู ้ ที่ มี ค วามคิ ด สร้างสรรค์ระหว่างด�ำเนินกิจกรรม เมื่อด�ำเนิน กิจกรรมครบทั้ง 5 ชุดกิจกรรม ให้นักเรียนท�ำ แบบวัดความคิดสร้างสรรค์อีกครั้ง เมื่อด�ำเนิน การเสร็จเรียบร้อยแล้วผู้วิจัยรวบรวมข้อมูลที่

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ได้จากการปฏิบัติกิจกรรมในแต่ละชุดกิจกรรม ของนักเรียน ผลคะแนนที่ได้จากการท�ำแบบ วัดความคิดสร้างสรรค์กอ่ นและหลังการด�ำเนิน กิ จ กรรม รวมถึ ง ผลการสั ง เกตพฤติ ก รรม ที่ แ สดงออกถึ ง ลั ก ษณะของผู ้ ที่ มี ค วามคิ ด สร้างสรรค์นำ� มาวิเคราะห์ขอ้ มูลด้วยวิธที างสถิติ

4. การวิเคราะห์ขอ้ มูลและสถิตทิ ใี่ ช้

4.1 การวิเคราะห์ข้อมูลและสถิตทิ ี่ ใช้พัฒนาเครื่องมือ

4.1.1 วิ เ คราะห์ ผ ลการประเมิ น ความสอดคล้ อ งระหว่ า งลั ก ษณะกิ จ กรรม กั บ วั ต ถุ ป ระสงค์ ชุ ด กิ จ กรรมศิ ล ปะเพื่ อ ส่ ง เสริมความคิดสร้างสรรค์ และผลการประเมิน ความสอดคล้ อ งของแบบสั ง เกตพฤติ ก รรม ที่ แ สดงออกถึ ง ลั ก ษณะของผู ้ ที่ มี ค วามคิ ด สร้างสรรค์ โดยใช้คา่ ดัชนีความสอดคล้อง (IOC)

4.1.2 วิ เ คราะห์ ผ ลการประเมิ น ความเหมาะสมของชุดกิจกรรม และแบบวัด ความคิดสร้างสรรค์ โดยหาค่าเฉลีย่ () และส่วน เบี่ยงเบนมาตรฐาน ()

4.1.3 วิ เ คราะห์ ป ระสิ ท ธิ ภ าพ ของชุ ด กิ จ กรรมศิ ล ปะเพื่ อ ส่ ง เสริ ม ความคิ ด สร้างสรรค์ (75/75)

4.2 วิเคราะห์ผลคะแนนความคิด สร้างสรรค์เพือ่ เปรียบเทียบความคิดสร้างสรรค์ ของนั ก เรี ย นก่ อ นและหลั ง การเรี ย นด้ ว ยชุ ด กิจกรรมศิลปะเพือ่ ส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์ เป็นการทดสอบสมมติฐานโดยการหาค่าดัชนี ประสิทธิผล (Effectiveness Index : E.I.)

73

4.3 วิเคราะห์ความถี่จากผลการ สังเกตพฤติกรรมที่แสดงออกถึงลักษณะของ ผู้ที่มีความคิดสร้างสรรค์ระหว่างเรียนด้วยชุด กิจกรรมศิลปะเพือ่ ส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์ แล้วน�ำเสนอเป็นค่าร้อยละ

ผลการวิจัย

1. ได้ชุดกิจกรรมศิลปะเพื่อส่งเสริม ความคิ ด สร้ า งสรรค์ จ� ำ นวน 5 ชุ ด กิ จ กรรม ประกอบด้ ว ย 1) วาดเสริ ม เติ ม แต่ ง 2) จินตนาการสุดหรรษา 3) ป่าพิศวง 4) โลก 1,000 ปี ในอนาคต และ 5) ผสมกลมกลืน

2. ชุ ด กิ จ กรรมศิ ล ปะเพื่ อ ส่ ง เสริ ม ความคิดสร้างสรรค์ของนักเรียนประถมศึกษา ปีที่ 4 ที่ผู้วิจัยพัฒนาขึ้นมีประสิทธิภาพเท่ากับ 77.57/80.44 ซึ่งสูงกว่าเกณฑ์ 75/75 ที่ตั้งไว้

3. หลั ง จากนั ก เรี ย นเรี ย นด้ ว ยชุ ด กิจกรรมศิลปะเพือ่ ส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์ แล้ ว นั ก เรี ย นมี ค วามคิ ด สร้ า งสรรค์ เ พิ่ ม ขึ้ น 0.61หรือ คิดเป็นร้อยละ 61

4. พฤติกรรมที่แสดงออกถึงลักษณะ ของผู ้ ที่ มี ค วามคิ ด สร้ า งสรรค์ ที่ นั ก เรี ย น แสดงออกระหว่างเรียนด้วยชุดกิจกรรมศิลปะ เพื่อส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์ มากที่สุด 3 อั น ดั บ คือ ความสนุ ก สนาน ร่ า เริ ง คิ ด เป็ น ร้อยละ 44.87 ความช่างสังเกต คิดเป็นร้อยละ 31.20 การถามค� ำ ถามที่แ ปลกใหม่ น ่ า สนใจ คิดเป็นร้อยละ 29.91 ตามล�ำดับ และพฤติกรรม ที่แสดงออกน้อยที่สุด คือ การกล้าพูด คิดเป็น ร้อยละ 15.38

74

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

อภิปรายผล

จากการการพั ฒ นาและการใช้ ชุ ด กิจกรรมศิลปะเพือ่ ส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์ ของนั ก เรีย นชั้น ประถมศึก ษาปี ที่ 4 สามารถ อภิปรายผลได้ ดังนี้

1. การพัฒนาชุดกิจกรรมศิลปะเพื่อ ส่ ง เสริมความคิดสร้างสรรค์ของนักเรียนชั้น ประถมศึกษาปีที่ 4 จ�ำนวน 5 ชุดกิจกรรม สร้างขึน้ เพื่ อ ส่ ง เสริ ม ความคิ ด สร้ า งสรรค์ ต ามองค์ ประกอบของความสามารถในการคิ ด แบบ อเนกนั ย 4 ด้ า น คื อ ความคิ ด คล่ อ งแคล่ ว ความคิดยืดหยุ่น ความคิดริเริ่ม และความคิด ละเอียดลออ มีลักษณะเป็นกิจกรรมกลุ่มและ รายบุ ค คล ซึ่ ง แต่ ล ะชุ ด กิ จ กรรมจะส่ ง เสริ ม ความคิดสร้างสรรค์ครบทั้ง 4 องค์ประกอบ โดยน�ำกิจกรรมที่เกี่ยวข้องกับงานศิลปศึกษา ต่ า ง ๆ จ� ำ นวน 11 วิ ธี มาใช้ เ พื่ อ ช่ ว ยส่ ง เสริ ม ความคิดสร้างสรรค์ ได้แก่ การวาดภาพตาม จิ น ตนาการ การวาดภาพจากการฟั ง เพลง การวาดจากสิ่ ง เร้ า ที่ ก� ำ หนด การระบายสี การปั ้ น ดิ น น�้ ำ มั น การพิ ม พ์ ภ าพ การพั บ การตั ด การฉี ก การปะกระดาษ และการ ประดิ ษ ฐ์ จ ากเศษวั ส ดุ สอดคล้ อ งกั บ กุ ล ยา ตันติผลาชีวะ (2551 : 56) ที่กล่าวว่า กิจกรรม ศิ ล ปะ เป็ น กิ จ กรรมที่ ช ่ ว ยให้ เ ด็ ก แสดงออก ทางอารมณ์ ความรู ้ สึ ก ความคิ ด ริ เ ริ่ ม สร้างสรรค์ และจินตนาการ ทั้งนี้เพื่อเพิ่มพูน ความเชื่ อ มั่ น ในตนเอง การปรั บ ตั ว การคิ ด และการแก้ปัญหาจะประกอบไปด้วย งานปั้น งานวาด และงานประดิษฐ์ เป็นต้น

สิริลักษณ์ นิติธรรมกุล (2552 : 39) กล่ า วว่ า ความคิ ด สร้ า งสรรค์ เ ป็ น สิ่ ง ที่ มี ใ น

ตัวเด็กและสามารถส่งเสริมให้พัฒนาได้ด้วย การฝึ ก การปฏิบั ติ หรือ การส่ง เสริม ที่ถู ก วิธี ได้แก่ การสอนให้นักเรียนคิดจินตนาการ ได้ ลงมือ ปฏิบั ติ และการฝึ ก การคิ ด สร้ า งสรรค์ อย่างจริงจัง สอดคล้องกับประสาร มาลากุล ณ อยุธยา (2545 : 49) ที่ว่า วิธีการที่จะพัฒนา ความคิดสร้างสรรค์กระท�ำได้หลายวิธี อาทิเช่น การระดมสมองและการฝึกคิดเป็นรายบุคคล ทฤษฎีพหุปัญญา การคิดแบบหมวกหกใบ และ การจัดกิจกรรมตามแนวคิดวิลเลียมส์ ดังนั้น การน� ำ เทคนิค การสอนต่ า งๆ ที่ช ่ ว ยส่ ง เสริม ความคิดสร้างสรรค์มาปรับใช้ในการพัฒนา ชุดกิจกรรมครั้งนี้จึงท�ำให้ชุดกิจกรรมสามารถ พัฒนาความคิดสร้างสรรค์ของนักเรียนได้

2. จากการหาประสิท ธิภ าพของชุ ด กิจกรรมศิลปะเพือ่ ส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์ ซึง่ เป็นการทดลองกับนักเรียนทีไ่ ม่ใช่ประชากรที่ ใช้ในการศึกษา พบว่า การเรียนด้วยชุดกิจกรรม ศิลปะเพื่อส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์ส่งผลให้ นักเรียนมีผลคะแนนความคิดสร้างสรรค์หลัง เรียนเพิ่มสูงขึ้น ที่เป็นเช่นนี้เพราะชุดกิจกรรม มี ป ระสิ ท ธิ ภ าพสู ง กว่ า เกณฑ์ ที่ ก� ำ หนด ซึ่ ง สอดคล้องกับชัยวัฒน์ สุทธิรัตน์ (2552 : 71) ที่ ว ่ า การหาประสิ ท ธิ ภ าพของชุ ด กิ จ กรรม เป็ น การน� ำ ชุ ด กิ จ กรรมไปทดลองใช้ ต ามขั้ น ตอนที่ ก� ำ หนดไว้ เ พื่ อ น� ำ ข้ อ มู ล มาปรั บ ปรุ ง ให้เป็นชุดกิจกรรมที่มีคุณภาพ ก่อนน�ำไปใช้ สอนจริ ง โดยถื อ ว่ า ชุ ด กิ จ กรรมที่ จ ะมี ประสิ ท ธิ ภ าพนั้ น จะต้ อ งเป็ น ไปตามเกณฑ์ ที่ ก�ำหนดไว้ เช่นเดียวกับกรองกาจญน์ อรุณรัตน์ (2536 : 357 - 361 อ้ า งถึ ง ใน ปวี ณ ์ สุ ด า ร่ ม พยอม, 2549 : 42 ) ที่ ก ล่ า วว่ า การหา

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ประสิทธิภาพของชุดกิจกรรมเป็นการประกันว่า ชุ ด กิ จ กรรมที่ ส ร้ า งขึ้ น มี ป ระสิ ท ธิ ภ าพใน การสอน ดั ง นั้ น จึ ง กล่ า วได้ ว ่ า ชุ ด กิ จ กรรม ศิ ล ปะเพื่ อ ส่ ง เสริ ม ความคิ ด สร้ า งสรรค์ ข อง นั ก เรี ย นประถมศึ ก ษาปี ที่ 4 จ� ำ นวน 5 ชุ ด กิจกรรม ซึ่งประกอบด้วย 1) วาดเสริม เติมแต่ง 2) จินตนาการสุดหรรษา 3) ป่าพิศวง 4) โลก 1,000 ปี ในอนาคต และ 5) ผสมกลมกลืน มี คุณภาพและประสิทธิภาพ เหมาะสมที่จะน�ำไป ใช้ในการจัดการเรียนการสอนเพือ่ พัฒนาความ คิดสร้างสรรค์เป็นอย่างยิ่ง

3. จากการเปรี ย บเที ย บผลคะแนน จากการวัดความคิดสร้างสรรค์ของนักเรียน ชั้นประถมศึกษาปีที่ 4 ก่อนและหลังการเรียน ด้วยชุ ด กิจ กรรมศิล ปะเพื่อส่ งเสริม ความคิด สร้ า งสรรค์ พบว่ า นั ก เรี ย นที่ เ รี ย นด้ ว ยชุ ด กิจกรรมศิลปะเพือ่ ส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์ มีผลคะแนนความคิดสร้างสรรค์หลังเรียนเพิ่ม ขึ้ น มากกว่ า ก่ อ นเรี ย น ที่ เ ป็ น เช่ น นี้ เ พราะชุ ด กิจกรรมที่สร้างขึ้นมีประสิทธิภาพตามเกณฑ์ มาตรฐาน ซึ่งเป็นไปตามที่อภิญญา เคนบุปผา (2546 : 26) กล่าวไว้ว่า ชุดกิจกรรมจะช่วยเพิ่ม ประสิทธิภาพในการสอนของครู และส่งเสริม การเรี ย นของนั ก เรี ย นให้ เ กิ ด การเปลี่ ย น พฤติกรรมการเรียนรู้ โดยเปิดโอกาสให้ผู้เรียน ศึ ก ษา และปฏิ บั ติ กิ จ กรรมจากชุ ด กิ จ กรรม ด้ ว ยตนเอง ซึ่ ง เป็ น การเรี ย นโดยยึ ด ผู ้ เ รี ย น เป็นส�ำคัญ ท�ำให้นักเรียนมีโอกาสในการฝึก ทักษะปฏิบัติในด้านต่างๆ เช่นเดียวกันกับธงชัย ต้นทัพไทย (2548 : 15) ที่กล่าวว่า ชุดกิจกรรม เป็ น สื่ อ การสอนที่ มี คุ ณ ภาพเพื่ อ ช่ ว ยเพิ่ ม ประสิทธิภาพของการจัดกิจกรรมการเรียนรู้

75

ของผู้สอนและส่งเสริมพัฒนาให้ผู้เรียนได้เกิด การเรียนรู้ด้วยตนเอง มีโอกาสฝึกปฏิบัติ และ แสดงความคิดอย่างสร้างสรรค์ ตามศักยภาพ ของแต่ ล ะบุ ค คล สอดคล้ อ งกั บ งานวิจั ย ของ จิ ต ราภา ทองเหลือ ง (2549 : บทคั ด ย่ อ ) ได้ สร้ า งชุ ด กิ จ กรรมความคิ ด สร้ า งสรรค์ ท าง ศิ ล ปะส� ำ หรั บ นั ก เรี ย นชั้ น มั ธ ยมศึ ก ษาปี ที่ 4 โรงเรียนลับแลพิทยาคม อ�ำเภอลับแล จังหวัด อุตรดิตถ์ พบว่า นักเรียนทีไ่ ด้รบั การสอนโดยใช้ ชุดกิจกรรมความคิดสร้างสรรค์ทางศิลปะ มีผล สัมฤทธิท์ างการเรียนสูงกว่าก่อนเรียนอย่างมีนยั ส�ำคัญทางสถิติท่รี ะดับ .05

4. การสังเกตพฤติกรรมที่แสดงออก ถึ ง ลั ก ษณะของผู ้ ที่ มี ค วามคิ ด สร้ า งสรรค์ ที่ นักเรียนแสดงออกระหว่างเรียนด้วยชุดกิจกรรม ศิลปะเพือ่ ส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์ เป็นสิง่ ที่ สนั บ สนุ น ถึ ง ประสิ ท ธิ ภ าพของชุ ด กิ จ กรรม ที่ ส ามารถพั ฒ นาความคิ ด สร้ า งสรรค์ ใ ห้ กั บ นั ก เรี ย นได้ ดั ง แนวคิ ด ของสมศั ก ดิ์ ภู ่ วิ ภ าดา วรรธน์ (2544 : 41) ที่กล่าวว่า การวัดความ คิดสร้างสรรค์ในตัวบุคคลเป็นเรื่องที่กระท�ำได้ ไม่ง่ายนักเพราะอาจไม่ครอบคลุมพฤติกรรม ทุกด้าน จึงควรใช้ทั้งแบบทดสอบประกอบกับ การสังเกตพฤติกรรมควบคู่กัน สอดคล้องกับ อารี พั น ธ์ ม ณี (2546 : 209) ที่ ก ล่ า วว่ า การสังเกต หมายถึง การสังเกตพฤติกรรมของ บุคคลที่แสดงออกเชิงสร้างสรรค์ การสังเกต พฤติกรรมจึงเป็นวิธีวัดความคิดสร้างสรรค์วิธี การหนึ่งในหลายๆ วิธี ดังนั้นในการวิจัยครั้งนี้ ผู้วิจัยจึงมีการสังเกตพฤติกรรมที่แสดงออกถึง ลักษณะของผูท้ มี่ คี วามคิดสร้างสรรค์ทนี่ กั เรียน แสดงออกระหว่างเรียนด้วยชุดกิจกรรมศิลปะ

76

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

เพื่อส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์ โดยก�ำหนด พฤติ ก รรมที่ แ สดงออกถึ ง ลั ก ษณะของผู ้ ที่ มี ความคิดสร้างสรรค์ที่คาดว่าจะเกิดขึ้น จ�ำนวน 6 พฤติกรรม ได้แก่ 1) ถามค�ำถามที่แปลกใหม่ น่าสนใจ 2) ช่างสังเกต 3) สนุกสนาน ร่าเริง 4) มี อ ารมณ์ ขั น 5) กล้ า คิ ด และ 6) กล้ า พู ด (อารี พันธ์มณี, 2547 : 263) จากการสังเกตพบ ว่า พฤติกรรมที่แสดงออก มากที่สุด 3 อันดับ คือ ความสนุ ก สนานร่ า เริง ความช่ า งสังเกต การถามค�ำถามทีแ่ ปลกใหม่ น่าสนใจ ตามล�ำดับ ส่ ว นพฤติ ก รรมที่ แ สดงออกน้ อ ยที่ สุ ด คื อ กล้าพูด ซึ่งจากผลการสังเกตพฤติกรรมของ นั ก เรี ย นในด้ า นความกล้ า พู ด ผู ้ วิ จั ย พบว่ า นั ก เรี ย นที่ มี ผ ลคะแนนความคิ ด สร้ า งสรรค์ สูงกว่านักเรียนคนอื่นๆ จะเป็นคนที่สนุกสนาน ร่าเริง ช่างสังเกต ชอบถามค�ำถามที่แปลกใหม่ แต่กลับไม่ค่อยกล้าพูด ตัวอย่างเช่น เมื่อครูให้ นั ก เรี ย นพู ด หรื อ ท� ำ กิ จ กรรมหน้ า ชั้ น เรี ย น นักเรียนกลุ่มนี้จะไม่ให้ความร่วมมือเท่าที่ควร มักจะเขินอายหรือไม่ยอมออกไปท�ำกิจกรรม หน้ า ชั้ น เรี ย นเพี ย งคนเดี ย ว แต่ จ ะขอมี เ พื่ อ น อย่างน้อยหนึ่งคนร่วมท�ำกิจกรรมดังกล่าว เป็น คนที่ท�ำสิ่งต่างๆ เพื่อความสุขและความพอใจ ของตนเองมากกว่า มักจะเลือกแสดงออกใน เรื่องที่ตนเองสนใจหรือมั่นใจเท่านัน้ สอดคล้อง กับแนวคิดของ อุษณีย์ โพธิสขุ และคณะทีก่ ล่าว ไว้วา่ บุคคลทีม่ คี วามคิดสร้างสรรค์จะมีลกั ษณะ ที่แตกต่างไปจากบุคคลอื่น เช่น ไม่ยอมร่วมมือ ถ้าไม่เห็นด้วย ไม่ร่วมกิจกรรมที่ไม่ชอบ ไม่ชอบ การบังคับ ก�ำหนดกฎเกณฑ์ ตีกรอบความคิดให้ ท�ำตามกติกาต่างๆ (อุษณีย์ โพธิสุข และคณะ, 2547 : 31)

ข้อเสนอแนะ

1. ข้อเสนอแนะในการด�ำเนิน การวิจัย

1.1 การวั ด ความคิ ด สร้ า งสรรค์ ของนักเรียนควรมีการประเมินชิ้นงานร่วมด้วย เพื่อ จะสามารถวั ดความคิดสร้างสรรค์ทั้ง 4 ด้าน ได้แก่ ด้านความคิดคล่องแคล่ว ความคิด ยืดหยุ่น ความคิดริเริ่ม และความคิดละเอียด ลออ ได้อย่างครอบคลุมและชัดเจนมากยิ่งขึ้น 1.2 การสั ง เกตพฤติ ก รรมที่ แ สดงออกถึ ง ลั ก ษณะของผู ้ ที่ มี ค วามคิ ด สร้ า งสรรค์ ข อง นั ก เรี ย นควรก� ำ หนดลั ก ษณะพฤติ ก รรมที่ ปรากฏให้ครอบคลุม รวมถึงก�ำหนดเวลาในการ สังเกตให้ชัดเจน เช่น สังเกตทุก 3 หรือ 5 นาที ตามความเหมาะสม เพือ่ ไม่ให้เกิดความล�ำเอียง และเพื่อให้ได้ผลการสังเกตที่แม่นย�ำยิ่งขึ้น

2. ข้อเสนอแนะในการวิจยั ครัง้ ต่อไป

2.1 จากผลการวิจยั ในครัง้ นี้ ท�ำให้ นั ก เรีย นเกิดการพั ฒ นาความคิดสร้างสรรค์ ซึ่งเป็นผลดีต่อนักเรียน จึงควรท�ำการศึกษาใน ลักษณะเดียวกันกับนักเรียนในระดับชัน้ อืน่ หรือ บูรณาการร่วมกับกลุ่มสาระการเรียนรู้อ่นื

2.2 ควรมีการศึกษาสิ่งแวดล้อม อืน่ ๆ ว่า มีผลต่อการพัฒนาความคิดสร้างสรรค์ ของนักเรียนหรือไม่ เช่น ครูผู้สอน ขนาดของ ห้ อ งเรี ย น สถานที่ ที่ ใ ช้ ใ นการจั ด กิ จ กรรม บรรยากาศของการจัดการเรียนรู้ เป็นต้น

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

77

เอกสารอ้างอิง กรกฎ แพทย์หลักฟ้า. การศึกษาเปรียบเทียบความสามารถด้านมิติสัมพันธ์ของเด็กระดับ ปฐมวัย ก่อน และหลังการเรียนรู้ด้วยชุดกิจกรรมศิลปะสร้างสรรค์เพื่อพัฒนา ความสามารถด้านมิติสัมพันธ์. กรุงเทพฯ : ปริญญานิพนธ์ศึกษาศาสตรมหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ, 2552. จิตราภา ทองเหลือง. การสร้างชุดกิจกรรมความคิดสร้างสรรค์ทางศิลปะส�ำหรับนักเรียนชั้น มัธยมศึกษาปีท่ี 4 โรงเรียนลับแลพิทยาคม อ�ำเภอลับแล จังหวัดอุตรดิตถ์. อุตรดิตถ์ : ปริญญานิพนธ์ ครุศาสตรมหาบัญฑิต มหาวิทยาลัยราชภัฏอุตรดิตถ์, 2549. จิราภรณ์ ศิริทวี. “การปฏิรูปทั้งโรงเรียนเพื่อพัฒนาคุณภาพผู้เรียน : รูปแบบเสนอแนะ”. วิชาการ.

5, 11 (พฤศจิกายน 2545) : 35. ชัยวัฒน์ สุทธิรตั น์. 80 นวัตกรรมการจัดการเรียนรูท้ เี่ น้นผูเ้ รียนเป็นส�ำคัญ. กรุงเทพฯ : แดแน็กซ์ อินเตอร์ คอร์ปปอเรชั่น, 2552. ธงชัย ต้นทัพไทย. การศึกษาผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และค่านิยมการบริโภค อาหารของนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2 ที่สอนโดยใช้ชุดกิจกรรมพัฒนาศักยภาพ การเรี ย นรู ้ ท างวิ ท ยาศาสตร์ . กรุ ง เทพฯ : ปริ ญ ญานิ พ นธ์ ก ารศึ ก ษามหาบั ณ ฑิ ต มหาวิทยาลัยศรีนครินทร์วโิ รฒ , 2548. ประสาร มาลากุ ล ณ อยุ ธ ยา. ความคิ ด สร้ า งสรรค์ พรสวรรค์ ที่ พั ฒ นาได้ . กรุ ง เทพฯ : คณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2545. ฝ่ายวิชาการ, โรงเรียนวัดปางเติม. รายงานการพัฒนาคุณภาพการศึกษาประจ�ำปี ปีการศึกษา 2556. เชียงใหม่ : 2556. (อัดส�ำเนา). มารศรี ญาณะชัย. “ค�ำถามทีส่ ง่ เสริมความคิดสร้างสรรค์มลี กั ษณะอย่างไร”. วิชาการ มหาวิทยาลัย ราชภัฏอุตรดิตถ์. 2, 2 (เมษายน - กันยายน 2549) : 22 - 31. ส�ำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน. รายงานการสังเคราะห์แนวคิดและวิธีจัดการ เรียนการสอนที่ส่งเสริมทักษะการคิดวิเคราะห์กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์. กรุงเทพฯ : คุรุสภาลาดพร้าว, 2549. สิรลิ กั ษณ์ นิตธิ รรมกุล. การพัฒนาความคิดสร้างสรรค์โดยใช้ชดุ กิจกรรมศิลปะส�ำหรับนักเรียน ชัน้ อนุบาล 2 โรงเรียนด่านขุนทด อ�ำเภอด่านขุนทด จังหวัดนครราชสีมา. นครราชสีมา : ปริญญานิพนธ์ ครุศาสตรมหาบัญฑิต มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา, 2552. สุคนธ์ สินธพานท์ และคณะ.พัฒนาทักษะคิด พิชิตการสอน. พิมพ์ครั้งที่ 3. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ เลี่ยงเชียง, 2551.

78

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

อภิญญา เคนบุปผา. การพัฒนาชุดกิจกรรมการทดลองวิทยาศาสตร์ เรื่อง “สารและสมบัติ ของสาร” ส�ำหรับนักเรียนชัน้ ประถมศึกษาปีที่ 6. กรุงเทพฯ : ปริญญานิพนธ์การศึกษา หาบัณฑิตมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ, 2546. อารี พันธ์มณี. ฝึกให้คิดเป็น คิดให้สร้างสรรค์. พิมพ์ครั้งที่ 3. กรุงเทพฯ : ใยไหม, 2547. __________. จิตวิทยาสร้างสรรค์การเรียนการสอน. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพฯ : ใยไหม, 2546. อุ ษ ณี ย ์ โพธิ สุ ข และคณะ. สร้ า งสรรค์ นั ก คิ ด : คู ่ มื อ การจั ด การศึ ก ษาสาหรั บ ผู ้ ที่ มี ค วาม สามารถพิเศษด้านทักษะความคิดระดับสูง. กรุงเทพฯ : รัตนพรชัย, 2547.

การเล่าเรือ่ งเพือ่ ส่งเสริมความสามารถด้านการฟัง-พูดภาษาอังกฤษ และความเชื่อมั่นในตนเองของนักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 5 STORYTELLING TO PROMOTE ENGLISH LISTENING-SPEAKING ABILITY AND SELF-CONFIDENCE OF PRATHOMSUKSA 5 STUDENTS ผู้วิจัย อาจารย์ท่ปี รึกษา

นางสาวจิราวรรณ เวียงยา1 ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ชาตรี มณีโกศล2

บทคัดย่อ

การวิ จั ย ครั้ ง นี้ มี จุ ด ประสงค์ เ พื่ อ ศึ ก ษาความสามารถด้ า นการฟั ง -พู ด ภาษาอั ง กฤษ ความสามารถด้านการพูดภาษาอังกฤษ และความเชื่อมั่นในตนเองในการเรียนภาษาอังกฤษ ของนักเรียนจากการใช้การเล่าเรือ่ ง กลุม่ ตัวอย่างทีใ่ ช้ในการวิจยั คือ นักเรียนระดับชัน้ ประถมศึกษา ปีที่ 5 โรงเรียนบ้านป่าแดง (รัฐราษฎร์รังสรรค์) ภาคเรียนที่ 2 ปีการศึกษา 2557 จ�ำนวน 37 คน โดยการสุ่มตัวอย่างแบบกลุ่ม (Cluster Sampling) โดยวิธีการจับฉลาก เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย แบ่งออกเป็น 2 กลุ่ม คือ เครื่องมือที่ใช้ในการทดลอง ได้แก่ แผนการจัดกิจกรรมการเล่าเรื่อง และ เครื่องมือในการเก็บรวบรวมข้อมูล ได้แก่ แบบทดสอบความสามารถด้านการฟัง-พูดภาษาอังกฤษ แบบประเมินความสามารถด้านการพูดภาษาอังกฤษ และแบบสอบถามเกี่ยวกับความเชื่อมั่น ในตนเองในการเรียนภาษาอังกฤษ ผลการวิจัยสรุปได้ ดังนี้

ความสามารถทางด้านฟัง-พูดภาษาอังกฤษจากการใช้การเล่าเรือ่ งของนักเรียนอยูใ่ นระดับ ดี คิดเป็นร้อยละ 76 ความสามารถทางด้านพูดภาษาอังกฤษจากการใช้การเล่าเรือ่ งของนักเรียนอยู่ ในระดับปานกลาง คิดเป็นร้อยละ 81.08 และความเชื่อมั่นในตนเองในการเรียนภาษาอังกฤษของ นักเรียนจากการใช้การเล่าเรื่องเท่ากับ 3.64 ซึ่งอยู่ในระดับสูง ค�ำส�ำคัญ: การเล่าเรื่อง, ความสามารถด้านฟัง – พูดภาษาอังกฤษ.

1 2

นักศึกษาสาขาวิชาหลักสูตรครุศาสตรมหาบัณฑิต หลักสูตรและการสอน มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่. อาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์หลัก มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่.

80

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ABSTRACT

The purposes of this research were to study English listening-speaking ability, speaking ability and self-confidence of students during learning through storytelling lesson plans. The target group consisted of 37 Prathom Suksa 5 students at Padang Rudratrungsun School in the second semester, who were studying in academic year 2013 and chosen by cluster sampling method.

Two types of research instrument were used. The first type used for doing experiment was storytelling lesson plans. The second type used for collecting data comprised a listening-speaking ability test, a speaking ability evaluation form and a questionnaire on self-confidence which was implemented during using storytelling plans. The results were as follows:

The English listening-speaking ability of Prathom Suksa 5 students during learning through storytelling plan was at a good level at 76 percent. The English speaking ability of students was at a moderate level at 81.08 percent. The self-confidence of students was at a high level with an average score of 3.64.

KEYWORDS : Storytelling, English Listening – Speaking Ability.

บทน�ำ

ในสังคมโลกปัจจุบนั คงไม่อาจปฏิเสธ ได้ว่าภาษาอังกฤษเป็นภาษาสากลของโลกที่ใช้ กันอย่างแพร่หลายและเข้ามามีบทบาทส�ำคัญ ในวิถชี วี ติ ของผูค้ นจ�ำนวนไม่นอ้ ย ในฐานะทีเ่ ป็น เครื่องมือที่ใช้ในการติดต่อสื่อสาร การศึกษา ค้นคว้า การแสวงหาความรู้จากแหล่งเรียนรู้ ที่ ห ลากหลาย รวมถึ ง การประกอบอาชี พ และในปี พ.ศ. 2558 ประเทศไทยจะเข้าร่วม AEC หรื อ ประชาคมเศรษฐกิ จ อาเซี ย น ซึ่ ง ก็ ใ ช้ ภ าษาอั ง กฤษเป็ น สื่อ กลางในการติ ด ต่ อ กั น อย่ า งไรก็ ต ามผลการทดสอบทางการ ศึกษาแห่งชาติขั้นพื้นฐาน (O-NET) ในปี พ.ศ.

2557 พบว่ า ในระดั บ ชั้ น ป. 6 คะแนนผล สั ม ฤทธิ์ วิ ช าภาษาอั ง กฤษมี ค ่ า เฉลี่ ย ต�่ ำ ที่ สุ ด

ส่วนชั้น ม.3 และชั้น ม.6 วิชาภาษาอังกฤษมี คะแนนเฉลี่ยน้อยเป็นอันดับที่สอง เช่นเดียวกับ รายงานผลของนักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 6 ปี ก ารศึก ษา 2557 ของโรงเรีย นบ้านป่าแดง (รัฐราษฎร์รังสรรค์) พบว่า วิชาภาษาอังกฤษ ได้คะแนนต�่ำที่สุดใน 8 กลุ่มสาระการเรียนรู้ มี ค ะแนนเฉลี่ ย 14.82 จากคะแนนเต็ ม 100 คะแนน (สถาบันทดสอบทางการศึกษาแห่งชาติ, องค์การมหาชน, 2557: ออนไลน์) จะเห็นว่าวิชา ภาษาอังกฤษในระดับโรงเรียนมีปญ ั หาทีต่ อ้ งได้ รับการแก้ไขเป็นอย่างมาก

การเล่าเรื่องเป็นกิจกรรมหนึ่งที่ช่วย ส่งเสริมความสามารถด้านการฟัง-พูดภาษา อังกฤษของผู้เรียน ซึ่งความสามารถด้านการ ฟัง-พูดภาษาอังกฤษเป็นทักษะทีม่ คี วามส�ำคัญ

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

มาก กล่าวคือ การฟังเป็นทักษะที่มนุษย์ใช้มาก ที่สุด และเป็นทักษะแรกของการสื่อสารที่ต้อง พัฒนาก่อนทักษะอื่น ส�ำหรับทฤษฎีการเรียนรู้ ทางภาษานั้น Krashen and Terrell (1995) ได้ เสนอแนวคิดทางการสอนภาษาตามแนวทาง แบบธรรมชาติ (Natural Approach) โดยแนวคิด นี้ ใ ห้ ค วามส� ำ คั ญ กั บ การพั ฒ นาทั ก ษะการ สื่ อ สาร การฟั ง และการพู ด เป็ น วิ ธี ก ารสอน ที่เลียนแบบการเรียนภาษาแม่ของเด็ก กล่าว คือ ต้องจัดประสบการณ์ที่จะสอนให้กับเด็ก ได้พบและคุ้นเคยกับภาษาที่ตนเรียนมากที่สุด เน้ น เรื่อ งค� ำ ศั พ ท์ ม าก นอกจากนั้ น Krashen (1987) ได้ อ ธิ บ ายถึ ง ตั ว ป้ อ นเข้ า ที่ เ ข้ า ใจได้ ที่ ช ่ ว ยผู ้ เ รี ย นในเรื่ อ งการเรี ย นรู ้ ภ าษาที่ 2 ที่เรียกว่า ตัวป้อนที่เข้าใจได้ (Comprehensible Input) ซึ่งตัวป้อนหรือภาษาจะต้องเป็นข้อมูล ที่เข้าใจได้ไม่ซับซ้อนจนเกินไป มีระดับเหนือ ความรู้เดิมของผู้เรียนเพียงเล็กน้อย และจะ ต้องเป็นข้อมูลที่น่าสนใจ ผู้เรียนจึงจะเข้าใจ และเกิดการเรียนรู้ภาษา ซึ่งตัวป้อนเข้าที่เข้าใจ ได้ที่ใช้ในการเล่านิทานได้แก่ ท่วงท�ำนองการ พูดที่เข้าใจได้ง่าย ภาษาของนิทานประกอบไป ด้วยตัวละครที่จ�ำได้ง่าย มีเหตุการณ์ที่น่าสนใจ และง่ายที่จะเลียนแบบ (การสัมผัสเสียง การ เลียนเสียงธรรมชาติ จังหวะ และท่วงท�ำนอง) สื่ อ ที่ ส ามารถมองเห็ น ได้ ท� ำ ให้ เ ด็ ก สามารถ เข้าใจเนือ้ เรือ่ งได้ง่าย เพิม่ ความสนใจต่อผู้เรียน มากขึน้ สอดคล้องกับ เตือนใจ เฉลิมกิจ (2545 : 32) ทีก่ ล่าวถึงกิจกรรมการเล่าเรือ่ งว่า สามารถ น� ำ มาใช้ อ ย่ า งได้ ผ ลดี ยิ่ ง ในการเรี ย นภาษา เนือ่ งจากการเล่าเรือ่ งเป็นเทคนิคหนึง่ ของทุก ๆ วัฒนธรรมที่ดึงดูดใจคนทุกชาติทุกภาษา จาก

81

การใช้ท่าทางและภาษากายประกอบของผู้เล่า ท�ำให้ผู้ฟังสนใจติดตามเรื่องตั้งแต่ต้นจนจบ

นอกจากนั้น Krashen (1987) ยังได้ เสนอเกีย่ วกับสมมุตฐิ านแรงต้านด้านความรูส้ กึ (Affective Filter Hypothesis) เป็นสมมุติฐาน ที่เชื่อว่า องค์ประกอบทางด้านจิตใจมีความ สั ม พั น ธ์ กั บ กระบวนการเรี ย นรู ้ ภ าษาที่ ส อง กล่าวคือ แรงจูงใจ ความเชื่อมั่นในตนเอง และ ความวิตกกังวลส่งผลต่อความส�ำเร็จและความ ล้ ม เหลวในการเรี ย นรู ้ ภ าษา ดั ง นั้ น นั ก เรี ย น ที่มีแรงจูงใจและความเชื่อมั่นในตนเองสูงจะ สามารถเรียนรูภาษาไดดีและมีประสิทธิภาพ มากกว่ า นั ก เรี ย นที่ มี ค วามวิ ต กกั ง วลในการ เรีย น ซึ่ง ได้ ส นั บ สนุ น กิจ กรรมการเล่ า นิท าน เพื่อพัฒนาการเรียนภาษาที่ช่วยให้สภาวะทาง อารมณ์ของผู้เรียนที่มีแรงต้านความรู้สึกต�่ำ (Low Effective Filter)

จากความส� ำ คั ญ ของภาษาอั ง กฤษ และปัญหาในการเรียนการสอนภาษาอังกฤษ ผู้วิจัยจึงสนใจที่จะศึกษาการใช้การเล่าเรื่อง เพื่ อ ส่ ง เสริ ม ความสามารถด้ า นการฟั ง -พู ด ภาษาอังกฤษ ความสามารถด้านการพูดภาษา อังกฤษ และความเชื่อมั่นในตนเองของนักเรียน ชั้ น ประถมศึ ก ษาปี ที่ 5 โรงเรี ย นบ้ า นป่ า แดง (รัฐราษฎร์รงั สรรค์) โดยมีวตั ถุประสงค์ของงาน วิจัย คือ

1) เพื่อศึกษาความสามารถด้านการ ฟัง-พูดภาษาอังกฤษของนักเรียนจากการใช้ การเล่าเรื่อง

2) เพื่อศึกษาความสามารถด้านการ พูดภาษาอังกฤษของนักเรียนจากการใช้การ เล่าเรื่อง

82

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

3) เพื่อศึกษาความเชื่อมั่นในตนเองใน การเรียนภาษาอังกฤษของนักเรียนจากการใช้ การเล่าเรื่อง

วิธีด�ำเนินการวิจัย

1. ประชากรที่ใช้ในการวิจัย

2. เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย

ประชากรที่ ใ ช้ ใ นการวิ จั ย ครั้ ง นี้ คื อ นั ก เรี ย นระดั บ ชั้ น ประถมศึ ก ษาปี ที่ 5 โรงเรียนบ้านป่าแดง (รัฐราษฎร์รงั สรรค์) สังกัด ส�ำนักงานเขตพืน้ ทีก่ ารศึกษาประถมศึกษาแพร่ เขต 2 ภาคเรียนที่ 2 ปีการศึกษา 2557 จ�ำนวน 2 ห้องเรียน และกลุ่มตัวอย่างที่ใช้คือ นักเรียน ระดับชั้นประถมศึกษาปีที่ 5/2 โรงเรียนบ้าน ป่ า แดง (รั ฐ ราษฎร์ รั ง สรรค์ ) จ� ำ นวน 37 คน โดยการสุ ่ ม ตั ว อย่ า งแบบกลุ ่ ม (Cluster Sampling) โดยวิ ธี ก ารจั บ ฉลากเป็ น ห้ อ ง 1 ห้องเรียน จาก 2 ห้องเรียน โดยแต่ละห้องมี ลักษณะของผู้เรียนไม่ต่างกัน รูปแบบการวิจัย ครั้ ง นี้ เ ป็ น การวิ จั ย เชิ ง ทดลองที่ มี ก ลุ ่ ม เดี ย ว ทดสอบระหว่างเรียน (One Group Time Series Design)

เครื่ อ งมื อ ที่ ใ ช้ ใ นการวิ จั ย ครั้ ง นี้ ประกอบด้วยเครื่องมือที่ใช้ในการทดลองสอน และเครื่องมือที่ใช้ในการเก็บรวบรวมข้อมูล 4 ชนิด ได้แก่

2.1 แผนการจัดกิจกรรมการเล่า เรื่อง โดยผู ้วิจั ย ได้ ศึกษาหลักสูตรแกนกลาง กลุ่มสาระการเรียนรู้ภาษาต่างประเทศ และ ทบทวนวรรณกรรมที่เกี่ยวข้อง สร้างแผนการ จัดกิจกรรมการเล่าเรื่อง 10 แผน จากเรื่องเล่า ที่ผู้วิจัยแต่งหรือดัดแปลงเรื่องเล่าที่มีอยู่แล้ว

โดยเลือกเนื้อหาที่ต้องการให้นักเรียนเรียนรู้ เรี ย งล� ำ ดั บ จากเรื่ อ งและค� ำ ศั พ ท์ ที่ นั ก เรี ย น คุ้นเคย เป็นค�ำศัพท์ที่ไม่ยาก ใกล้ตัวนักเรียน และเรียงล�ำดับจากโครงสร้างประโยคง่ายไป หาเรื่อ งที่มีโ ครงสร้ า งประโยคยาก ในแต่ ล ะ แผนใช้เวลาในการด�ำเนินกิจกรรม 2 คาบ ๆ ละ 1 ชั่วโมง 30 นาที รวมทั้งหมด 30 ชั่วโมง นอกชั่วโมงเรียนปกติของนักเรียนเป็นเวลา 5 สัปดาห์ โดยมีขั้นตอนในการด�ำเนินกิจกรรม 3 ขั้นตอน ได้แก่ 1) ขั้นก่อนการเล่าเรื่อง เป็นขั้น เตรียมความพร้อมส�ำหรับการฟังของนักเรียน ซึ่ ง มี กิ จ กรรมที่ ช ่ ว ยกระตุ ้ น ความสนใจของ นักเรียน การสอนเพิ่มเติมหรือการทบทวนค�ำ ศัพท์และโครงสร้างภาษาที่นักเรียนจ�ำเป็นต้อง ทราบเพื่อให้เข้าใจนิทานมากขึ้น 2) ขั้นการเล่า เรื่อง เป็นขั้นที่ผู้สอนเล่าเรื่องให้นักเรียนได้ฟัง และเพลิดเพลินไปกับเรื่องที่เล่า ซึ่งเป็นการฝึก การฟังด้วยความเข้าใจ เพื่อให้นักเรียนบรรลุ วัตถุประสงค์ของการฟัง ในการเล่าเรื่องผู้สอน ควรแสดงอารมณ์ร่วมกับเรื่องที่ก�ำลังเล่า โดย แสดงออกทางสีหน้า และอารมณ์ ใช้น�้ำเสียง ตามตัวละครขณะเล่าเรื่องเพื่อให้สมจริง ใช้ ท่าทางประกอบขณะเล่า และอาจมีอุปกรณ์ ประกอบการเล่าเรื่อง และ 3) ขั้นหลังการเล่า เรือ่ ง เป็นขัน้ ทีม่ ่งุ เน้นการตรวจสอบความเข้าใจ เกีย่ วกับเรือ่ งทีไ่ ด้ฟงั และการประยุกต์ใช้ความรู้ ทีไ่ ด้จากการฟังน�ำไปสูก่ ารฟัง-พูดภาษาอังกฤษ ของนักเรียน เช่น ผู้สอนถามค�ำถามเกี่ยวกับ เรื่ อ งเล่ า ที่ ไ ด้ ฟ ั ง ทบทวนค� ำ ศั พ ท์ แ ละฝึ ก พู ด ประโยคทีป่ รากฏในเรือ่ งเล่า หรือให้นกั เรียนฝึก ใช้ประโยคในสถานการณ์ต่าง ๆ เช่น การแสดง บทบาทสมมุติ การสนทนากับผูส้ อน และการน�ำ เสนอหน้าชัน้ เรียน เป็นต้น

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

น�ำแผนการจัดกิจกรรมการเล่าเรื่อง ที่ผู้วิจัยสร้างขึ้นโดยใช้ค่าดัชนีความสอดคล้อง ความคิดเห็นของผู้เชี่ยวชาญ (IOC) จ�ำนวน 3 ท่าน พบว่า แผนการจัดกิจกรรมการเล่าเรื่อง มี ค ่ า ดั ช นี ค วามสอดคล้ อ งมี ค ่ า เท่ า กั บ 0.82 ถือว่าอยู่ในเกณฑ์ที่ก�ำหนด จากนั้นตรวจสอบ ความถูกต้องและความเหมาะสม พบว่า แผนมี ค่าเฉลีย่ เท่ากับ 4.20 และค่าเบีย่ งเบนมาตรฐาน เท่ากับ 0.28 ซึ่งมีความเหมาะสมในระดับมาก สามารถน�ำไปทดลองกับนักเรียนที่ไม่ใช่กลุ่ม ตัวอย่าง ปรับแก้แล้วน�ำไปใช้กับกลุ่มตัวอย่าง

2.2 แบบทดสอบความสามารถ ด้ า นการฟั ง -พู ด ภาษาอั ง กฤษของนั ก เรี ย น จากการใช้ เ รื่ อ งเล่ า โดยการทดสอบความ สามารถด้ า นการฟั ง -พู ด ภาษาอั ง กฤษแบ่ ง ออกเป็น 3 ด้าน คือ 1) ด้านความรู้ เป็นการ วั ด ความสามารถในการเข้ า ใจความหมาย ของค�ำหรือประโยคที่ได้ยิน และความสามารถ ในการจับใจความส�ำคัญ 2) ด้านการถ่ายโอน เป็นการวัดความสามารถในการเข้าใจค�ำพูดที่ คุ้นเคยแต่อยู่ในสถานการณ์ใหม่ และ 3) ด้าน การสื่อสาร เป็นการวัดความสามารถในการ ถ่ายทอดความรู้ออกมาเป็นค�ำพูด ทดสอบจาก แผนการจัดกิจกรรมการเล่าทัง้ หมด 7 แผน จาก นั้นน�ำแบบทดสอบไปให้ผู้เชี่ยวชาญจ�ำนวน 3 ท่าน เพื่อตรวจสอบคุณภาพด้านความตรงเชิง เนือ้ หา (IOC) พบว่า แบบทดสอบมีคา่ ดัชนีความ

83

สอดคล้องเท่ากับ 0.76 ซึ่งเป็นไปตามเกณฑ์ที่ ก�ำหนดไว้ น�ำไปทดลองกับนักเรียนที่ไม่ใช่กลุ่ม ตัวอย่าง ปรับแก้แล้วน�ำไปใช้กับกลุ่มตัวอย่าง

2.3 แบบประเมินความสามารถด้าน การพูดภาษาอังกฤษของนักเรียนจากการใช้ เรื่องเล่า โดยการประเมินความสามารถด้าน การพูดภาษาอังกฤษแบ่งออกเป็น 5 ด้าน คือ 1) ด้านการใช้ค�ำศัพท์ คือ ความสามารถในการ ใช้ค�ำศัพท์ได้ถูกต้องและมีความหลากหลาย 2) ด้านความถูกต้องทางไวยากรณ์ คือ ความ สามารถในการพู ดตามโครงสร้างทางภาษา อย่างได้ถูกต้อง 3) ด้านความคล่องแคล่ว คือ ความสามารถในการพู ด ได้ อ ย่ า งสบาย เป็ น ธรรมชาติและไม่ลังเล 4) ด้านการพูดให้ผู้อื่น เข้าใจ คือ การท�ำให้ผู้ฟังเข้าใจในสิ่งที่ผู้พูดพูด ได้ และ 5) ด้านความพยายามในการสื่อสาร คือ ความกระตือรือร้นในการพูด การใช้ท่าทาง ช่วยและการสบตาผู้ฟังโดยตลอด ประเมินจาก แผนการจั ด กิ จ กรรมการเล่ า ทั้ ง หมด 7 แผน จากนัน้ น�ำแบบประเมินไปให้ผ้เู ชีย่ วชาญจ�ำนวน 3 ท่าน เพือ่ ตรวจสอบคุณภาพด้านความตรงเชิง เนือ้ หา (IOC) พบว่า แบบประเมินความสามารถ ด้านการพูดภาษาอังกฤษระหว่างเรียนและหลัง เรียนจากการใช้การเล่าเรื่องมีค่าดัชนีความ สอดคล้องเท่ากับ 0.87 ซึ่งเป็นไปตามเกณฑ์ที่ ก�ำหนดไว้ น�ำไปทดลองกับนักเรียนที่ไม่ใช่กลุ่ม ตัวอย่าง ปรับแก้แล้วน�ำไปใช้กับกลุ่มตัวอย่าง

84

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ตาราง ขอบข่ายแผนการจัดกิจกรรม แบบทดสอบด้านการฟัง-พูดภาษาอังกฤษ และแบบประเมิน ด้านการพูดภาษาอังกฤษ แผนการจัดการเรียนรู้ แผนที่ 1 เรื่ อ ง Franklin, the Frog’s Life

สาระการเรียนรู้ 1. The Frog’s Life 2. It’s Characteristics, Living and Foods

การทดสอบฟัง พูด การประเมินการพูด นั ก เรี ย นตอบค� ำ ถาม นั ก เรี ย นพู ด น� ำ เสนอ ปากเปล่าจากเรือ่ งเล่า ชีวิตสัตว์ชนิดต่าง ๆ Franklin, the Frog’s Life

แผนที่ 2 Foods and Ingredients นักเรียนแบ่งกลุม่ กลุม่ เรื่อง John’s Big Lunch ละ 5 คน เล่นเกมและ ตอบค�ำถาม My Pizza แผนที่ 3 1. Clothing นักเรียนวาดรูปตัวเอง เรื่อง Tommy Too Cool 2. Colors and Shapes สวมชุดต่าง ๆ ที่มีสีสัน for School และลวดลายตามที่ ชอบ จากนั้ น สนทนา กับผู้สอน แผนที่ 4 1. Go on Vacation เรือ่ ง Peter Goes to the 2. Activities you do on Beach vacation

นั ก เรี ย นวาดรู ป และ เล่าถึง Sandwich ของ ตนให้ผู้สอนฟัง

นักเรียนแบ่งกลุ่ม โดย แ ต ่ ล ะ ก ลุ ่ ม เ ลื อ ก สถานที่ พั ก ร้ อ น และ กิ จ กรรมต่ า ง ๆ ที่ ท� ำ ออกมาน� ำ เสนอหน้ า ชั้นเรียน

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

85

ตาราง ขอบข่ายแผนการจัดกิจกรรม แบบทดสอบด้านการฟัง-พูดภาษาอังกฤษ และแบบประเมิน ด้านการพูดภาษาอังกฤษ (ต่อ) แผนการจัดการเรียนรู้ สาระการเรียนรู้ แผนที่ 5 1. Addition เรือ่ ง Nick and His Four 2. Subtraction Groovy Buttons

แผนที่ 6 เรื่อง Nut’s Rocking in School Shoes แผนที่ 7 เรื่อง A Pet for Nina

แผนที่ 8 เรื่อง To the Garden แผนที่ 9 เรื่ อ ง Valentine’s Day แผนที่ 10 เรื่ อ ง Bob Saves Christmas

การทดสอบฟัง พูด การประเมินการพูด นั ก เรี ย นจั บ คู ่ แล้ ว แ ต ่ ล ะ ค น คิ ด โ จ ท ย ์ เรื่ อ ง Addition และ Subtraction คนละ 4 ข้อ 1. Rooms in My นั ก เรี ย นพู ด สนทนา School กั บ ผู ้ ส อนถึ ง กิ จ กรรม 2. Activities at ต่าง ๆ ที่ท�ำในสถานที่ School ในโรงเรียน My Pet นั ก เ รี ย น น� ำ เ ส น อ เรื่ อ งราวเกี่ ย วกั บ My Incredible Pet สั ต ว์ เลี้ ย งในจิ น ตนาการ ของตนเอง 1. My Routine นั ก เรี ย นสนทนากั บ นักเรียนแบ่งกลุม่ แสดง 2. Good Health ผู้สอนเกี่ยวกับกิจวัตร บทบาทสมมุ ติ เ รื่ อ ง ประจ�ำวัน Good Health 1. Valentine’s Day นักเรียนท�ำ My Valentine 2. Stationary Card คนละ 1 ฉบับ แล้ว พูดน�ำเสนอให้เพื่อน ๆ ฟังหน้าชั้นเรียน 1. Christmas นั ก เรี ย นสนทนากั บ นักเรียนแบ่งกลุ่ม โดย 2. Clothes and ผู้สอนเกี่ยวกับ เสื้อผ้า แต่ละกลุ่มช่วยกันสรุป Weather แต่ละแบบที่เหมาะสม เรื่องอีกครั้งเป็นภาษา กั บ สภาพอากาศแบบ ของตนเอง จากนั้ น น�ำมาเสนอต่อผู้สอน ต่าง ๆ

86

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

2.4 แบบสอบถามเกี่ยวกับความเชื่อ มั่นในตนเองในการเรียนภาษาอังกฤษจากการ ใช้เรื่องเล่า โดยให้นักเรียนตอบแบบสอบถาม ซึ่งเป็นแบบสอบถามชนิดมาตราส่วนประมาณ ค่า (Rating Scale) 5 ระดับ ที่ก�ำหนดพฤติกรรม ออกเป็ น 4 กลุ ่ ม คื อ 1) ความกล้ า พู ด กล้ า แสดงออก กล้าแสดงความคิดเห็น 2) ไม่ขี้อาย ไม่ประหม่า ไม่เคอะเขิน 3) ไม่วิตกกังวล และ4) มีความพยายามในการพูด น�ำแบบสอบถาม ไปให้อาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์ตรวจสอบ ความถู ก ต้ อ งและความเหมาะสมของภาษา และเกณฑ์ที่ใช้ในการประเมิน ปรับแก้แล้วน�ำ ไปทดลองใช้กับกลุ่มตัวอย่าง

การวิเคราะห์ข้อมูล

ในการวิเคราะห์ข้อมูล และสถิติที่ใช้ พั ฒ นาเครื่ อ งมื อ โดยการวิ เ คราะห์ ห าค่ า ความเที่ยงตรงโดยใช้ค่าดัชนีความสอดคล้อง (Item-Objective Congruence: IOC) การ วิเคราะห์ขอ้ มูลเพือ่ ทดสอบสมมติฐาน 1) เปรียบ ระหว่างคะแนนความสามารถด้านการฟัง-พูด ภาษาอังกฤษของนักเรียนกับเกณฑ์ที่ก�ำหนด โดยใช้ค่าเฉลี่ยและร้อยละ 2) เปรียบระหว่าง

คะแนนความสามารถด้านการพูดภาษาอังกฤษ ของนักเรียนกับเกณฑ์ที่กำ� หนด โดยใช้ค่าเฉลี่ย และร้อยละ และ 3) เปรียบเทียบระหว่างค่า ความเชื่อมั่นในตนเองของนักเรียนกับเกณฑ์ที่ ก�ำหนด โดยใช้ค่าเฉลี่ยและร้อยละ และสถิติท่ี ใช้ในการวิเคราะห์ข้อมูล ได้แก่ สถิติพื้นฐานใน การวิเคราะห์ขอ้ มูล ได้แก่ ร้อยละ (Percentage) ค่ า เฉลี่ ย (x ̅ ) ค่ า ส่ ว นเบี่ ย งเบนมาตรฐาน (Standard deviation)

ผลการวิจัย

1. นักเรียนมีความสามารถทางด้าน ฟัง-พูดภาษาอังกฤษจากการใช้การเล่าเรื่อง อยู่ในระดับดี คิดเป็นร้อยละ 76 โดยจ�ำนวน นั ก เรี ย นที่ มี ค ะแนนความสามารถทางด้ า น ฟั ง -พู ด ภาษาอั ง กฤษในระดั บ ดี คิด เป็ น ร้ อ ย ละ 54.05 ของนักเรียนทั้งหมด ในระดับดีมาก คิดเป็นร้อยละ 35.14 ของนักเรียนทั้งหมด และ ในระดับปานกลาง คิดเป็นร้อยละ 10.81 ซึง่ เป็น ไปตามเกณฑ์ที่ว่า ความสามารถด้านการฟังพูดภาษาอังกฤษของนักเรียนชั้นประถมศึกษา ปี ที่ 5 จากการใช้ ก ารเล่ า เรื่ อ งอยู ่ ใ นระดั บ ดี มากกว่าร้อยละ 75 ขึ้นไป

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

2. นั ก เรี ย นมี ค วามสามารถทาง ด้านพูดภาษาอังกฤษจากการใช้การเล่าเรื่อง ในระดั บ ปานกลาง โดยแบ่ ง เป็ น นั ก เรี ย นที่ มี คะแนนความสามารถทางด้านพูดภาษาอังกฤษ ในระดับปานกลาง คิดเป็นร้อยละ 81.08 ของ นักเรียนทั้งหมด ในระดับพอใช้ คิดเป็นร้อยละ 10.81 ของนักเรียนทั้งหมด และในระดับดีมาก คิดเป็นร้อยละ 5.41 ซึ่งเป็นไปตามเกณฑ์ที่ว่า ความสามารถด้านการพูดภาษาอังกฤษของ นั ก เรี ย นชั้ น ประถมศึ ก ษาปี ที่ 5 จากการใช้ การเล่าเรื่องอยู่ในระดับปานกลาง มากกว่า ร้อยละ 75 ขึ้นไป

จากแผนภาพ พบว่า ความสามารถ ด้านการพูดภาษาอังกฤษของนักเรียนชัน้ ประถม ศึกษาปีที่ 5 จากการใช้เรื่องเล่า เพิ่มขึ้นอย่าง ต่ อ เนื่ อ งในการประเมิ น ทั้ ง 7 ครั้ ง ต่ า งจาก คะแนนความสามารถด้านการฟัง-พูดภาษา อั ง กฤษของนั ก เรี ย นที่ ล ดลงในการทดสอบ ครั้งที่ 2 และครั้งที่ 8

3. ความเชื่อมั่นในตนเองในการเรียน ภาษาอั ง กฤษของนั ก เรี ย นชั้ น ประถมศึ ก ษา ปีที่ 5 จากการใช้การเล่าเรื่องอยู่ในระดับสูง เมื่ อ พิ จ ารณาเป็ น รายด้ า น พบว่ า นั ก เรี ย น มี ค วามเชื่ อ มั่ น ในการเรี ย นภาษาอั ง กฤษใน ด้ า นมี ค วามพยายามในการพู ด มากที่ สุ ด รองลงมาคื อ ด้ า นไม่ ขี้ อ าย ไม่ ป ระหม่ า ไม่ เคอะเขิน ด้านไม่วิตกกังวล และน้อยที่สุดใน ความกล้าพูด กล้าแสดงออก กล้าแสดงความ คิ ด เห็ น ซึ่ ง ความเชื่ อ มั่ น ในการเรี ย นภาษา อังกฤษของนักเรียนในทุก ๆ ด้านอยู่ในระดับสูง แบ่ ง เป็ น นั ก เรี ย นที่ มี ค วามเชื่ อ มั่ น ในตนเอง ในการเรี ย นภาษาอั ง กฤษระดั บ สู ง คิ ด เป็ น

87

ร้อยละ 67.57 ของนักเรียนทัง้ หมด ความเชือ่ มัน่ ในตนเองระดับปานกลาง คิดเป็นร้อยละ 16.21 ความเชือ่ มัน่ ในตนเองระดับต�ำ่ และระดับสูง คิด เป็นร้อยละ 8.11เท่ากัน ซึง่ เป็นไปตามเกณฑ์ทวี่ า่ ความเชือ่ มัน่ ในตนเองในการเรียนภาษาอังกฤษ ของนักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 5 จากการใช้ การเล่าเรื่องอยู่ในระดับสูง

อภิปรายผล

1. จากผลการศึ ก ษา พบว่ า การใช้ กิ จ กรรมการเล่ า เรื่ อ งภาษาอั ง กฤษส่ ง เสริ ม ความสามารถด้านการฟัง-พูดภาษาอังกฤษ ของนักเรียนในระดับดี ซึ่งสอดคล้องกับทฤษฎี การเรียนรูท้ างภาษาตามแนวทางแบบธรรมชาติ (Natural Approach) และตัวป้อนเข้าทีเ่ ข้าใจได้ที่ ช่วยผู้เรียนในเรื่องการเรียนรู้ภาษาที่ 2 ที่เรียก ว่า Comprehensible Input และสมมุติฐานแรง ต้านด้านความรูส้ กึ (Affective Filter Hypothesis) ซึ่ ง ได้ ส นั บ สนุ น กิ จ กรรมการเล่ า นิ ท านเพื่ อ พัฒนาการเรียนภาษา โดยผู้วิจัยเลือกใช้เรื่อง เล่าที่แต่งขึ้นเองและดัดแปลงเรื่องเล่าที่มีอยู่ แล้ ว กล่ า วคือ ผู ้ วิ จั ย แต่ ง หรือ ดั ด แปลงเรื่อ ง เล่าที่มีอยู่แล้วโดยเลือกเนื้อหาที่ต้องการให้ นักเรียนเรียนรูเ้ ฉพาะเรือ่ งใดเรือ่ งหนึง่ เช่น เรือ่ ง Franklin, the Frog’s Life มีเนื้อหาเกี่ยวกับวงจร ชีวิตของกบ ซึ่ง จะพู ดถึง ลั ก ษณะ แหล่ง ที่อ ยู ่ อาศัย อาหาร ศัตรู การจ�ำศีล และการเลือกคู่ ของกบ โดยมี ค� ำ ศั พ ท์ ที่ ง ่ า ย เหมาะสมกั บ นักเรียน เช่น sit, jump, walk, crawl, swim, eat, catch, fly และ sleep เป็นต้น นอกจากนัน้ ยังเพิม่ ค�ำศัพท์ใหม่เข้าในคลังค�ำศัพท์ของนักเรียน เช่น hibernate, heron และ mate เป็นต้น โครงสร้าง

88

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ภาษาที่ใช้ในการเล่าเรื่องเป็นโครงสร้างง่ายๆ โดยใช้ The Present Simple Tense และ The Past Simple Tense เป็นประโยคความเดียวสัน้ ๆ เป็ น ต้ น เรื่ อ งเล่ า ยั ง มี เ นื้ อ หาที่ ห ลากหลาย สามารถน�ำมาใช้ในชีวิตประจ�ำวันได้จริง เช่น เรื่อ งอาหารและส่ ว นประกอบของอาหารใน เรื่อ ง John’s Big Lunch เรื่อ งเกี่ย วกั บ เครื่อ ง แต่งกาย เป็นต้น และในเรือ่ งเล่ายังมีเพลงทีช่ ว่ ย ให้นักเรียนสนใจเรื่องเล่ามากขึ้น เช่น เพลงใน เรือ่ ง To the Garden มีเนือ้ เพลง “To the garden, to the garden. Let’s go to the garden! Let all go to the garden. Oh, oh, oh!”

นอกจากนี้เรื่องเล่ายังมีเนื้อหาที่ช่วย ส่งเสริมคุณธรรมจริยธรรมซึ่งเป็นผลพลอยได้ จากเรื่องเล่า เช่น การแบ่งปันในเรื่อง John’s Big Lunch ที่แบ่ง Sandwich ขนาดใหญ่ให้เพื่อน เรือ่ ง To the Garden และเรือ่ งความอดทนฝึกฝน จนเก่งในเรือ่ ง Peter Goes to the Beach เป็นต้น เรื่ อ งเล่ า ที่ มี เ นื้ อ หาที่ ช ่ ว ยส่ ง เสริ ม เรื่ อ ง จิ น ตนาการ เช่ น ในเรื่ อ ง A Pet for Nina มี กิ จ กรรมที่ ใ ห้ นั ก เรี ย นพู ด ถึ ง สั ต ว์ เ ลี้ ย งใน จินตนาการ และเรื่องเล่าที่มีเนื้อหาที่เชื่อมโยง กับกลุ่มสาระการเรียนรู้อื่นๆ เช่น ในเรื่อง Nick and His Four Groovy Buttons สอนเรือ่ ง Addition และ Subtraction ซึง่ เชือ่ มโยงกับสาระการเรียนรู้ คณิตศาสตร์ และในเรื่อง To the Garden สอน เรือ่ ง Good Health วิธกี ารปฏิบตั ติ นให้มสี ขุ ภาพ ที่ แ ข็ ง แรง ซึ่ ง เชื่ อ มโยงกั บ สาระการเรี ย นรู ้ สุขศึกษา เป็นต้น

2. การทดสอบความสามารถด้ า น การฟัง-พูดภาษาอังกฤษจากการใช้เรื่องเล่า ผูว้ จิ ยั ทดสอบโดยใช้แบบทดสอบความสามารถ

ด้ า นการฟั ง -พู ด ภาษาอั ง กฤษของนั ก เรี ย น จากการใช้ เ รื่ อ งเล่ า ซึ่ ง เป็ น การสื่ อ สารสอง ทาง ตรวจสอบความสามารถในการฟังอย่าง เข้าใจและการพูดถ่ายทอดความคิดได้อย่าง ถูกต้องและมีประสิทธิภาพ และแบบประเมิน ความสามารถด้านการพูดภาษาอังกฤษของ นักเรียนจากการใช้เรื่องเล่า ซึ่งเป็นการสื่อสาร ทางเดี ย ว เช่ น การพู ด สรุ ป เรื่ อ งเล่ า ที่ ไ ด้ ฟ ั ง การพู ด น� ำ เสนอต่ อ ผู ้ ส อนหรื อ หน้ า ชั้ น เรี ย น และการแสดงบทบาทสมมุติ ตามกรอบการ ประเมินความสามารถทางภาษาอังกฤษ CEFR (Common European Framework of Reference for Languages) ซึ่งเป็นการก�ำหนดมาตรฐาน ความสามารถทางภาษาอังกฤษของประชากร ของประเทศในกลุ่มสหภาพยุโรป ที่มุ่งเน้นใน การพัฒนา “ทักษะการใช้ภาษาอังกฤษ (English Proficiency)” ให้ กั บ ประชากรของตนเอง ผู้วิจัยพบว่า นักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 5 มี ความสามารถด้านการฟัง-พูดภาษาอังกฤษ ตามกรอบการประเมิ น ความสามารถทาง ภาษาอังกฤษ CEFR อยู่ในระดับ Basic User A2 (Waystage) กล่าวคือ นักเรียนสามารถเข้าใจ ประโยคภาษาอังกฤษที่มักจะพบเจอบ่อย ๆ ใน เรื่องที่เกี่ยวข้องกับเรื่องส่วนตัว ครอบครัว การ ซื้อสินค้า การเดินทาง ฯลฯ ได้ สามารถสื่อสาร ภาษาอังกฤษทีเ่ กีย่ วข้องกับกิจวัตรประจ�ำวันได้ สามารถอธิบายความต้องการของตนเองโดยใช้ ประโยคพื้นฐานได้

3. จากผลการศึ ก ษาพบว่ า การใช้ กิจกรรมการเล่าเรื่องภาษาอังกฤษส่งผลให้ นักเรียนมีความเชื่อมั่นในตนเองในการเรียน ภาษาอั ง กฤษในระดั บ สู ง ซึ่ ง สอดคล้ อ งกั บ สมมุติฐานแรงต้านด้านความรู้สึก (Affective

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

Filter Hypothesis) ของ Krashen (1987) ได้ สนับสนุนกิจกรรมการเล่านิทานเพือ่ พัฒนาการ เรียนภาษา กล่าวคือ สภาวะทางอารมณ์ของ นักเรียนทีม่ แี รงต้านความรูส้ กึ ต�ำ ่ (Low Effective Filter) นั่นคือ เมื่อนักเรียนมีความสามารถด้าน ฟั ง - พู ด ภาษาอั ง กฤษสู ง ขึ้น จากผลจากการ ใช้แผนกิจกรรมการเล่าเรื่อง ท�ำให้นักเรียนมี ความมั่นใจในความสามารถของตนเองมาก ยิง่ ขึน้ โดยกิจกรรมการเล่าเรือ่ งมีคณ ุ ลักษณะที่ ช่วยส่งเสริมการเรียนรู้ภาษาเนื่องจากเรื่องเล่า ช่วยให้นักเรียนเกิดแรงจูงใจในการเรียน เพราะ เป็นสิ่งที่นักเรียนเรียนสนใจ จึงท�ำให้เรียนด้วย ความผ่อนคลายสบายใจ มีความวิตกกังวลต�่ำ การเล่าเรื่องจึงช่วยให้นักเรียนเกิดทัศนคติที่ดี ในการเรียนภาษาต่างประเทศ อีกทั้งรูปแบบ ทางภาษาทีป่ รากฏในเรือ่ งเล่ามีความสอดคล้อง กับลักษณะของตัวป้อนเข้าทีเ่ ข้าใจได้ เพราะเป็น ภาษาที่ง่าย มีการปรับให้เหมาะสมกับระดับ ความรู้ของนักเรียน

89

ข้อเสนอแนะ

1. ในขั้ น เตรี ย มก่ อ นการปฏิ บั ติ ง าน การเตรี ย มความพร้ อ มทางด้ า นภาษา เช่ น ค�ำศัพท์ และโครงสร้างทางภาษา ผู้สอนต้อง มี ค วามรอบคอบในการเลื อ กค� ำ ศั พ ท์ แ ละ โครงสร้างที่สามารถครอบคลุมและเหมาะสม กับการปฏิบัติงาน เพราะการน�ำเสนอค�ำศัพท์ หรื อ โครงสร้ า งที่ ม ากเกิ น ไปอาจเกิ ด ความ เบื่อหน่ายได้ ในทางกลับกันหากมีข้อมูลน้อย เกินไปอาจท�ำให้นักเรียนไม่สามารถปฏิบัติงาน ได้ดี และท�ำให้เกิดความตึงเครียดเนื่องจากได้ ตัวป้อนทางภาษาไม่เพียงพอ

2. การให้เวลานักเรียนในการปฏิบัติ งาน ผู้สอนไม่ควรให้เวลาในการเตรียมตัวนาน จนเกินไปหรือขยายเวลาในการเตรียมตัวออกไป เพราะในสถานการณ์จริง นักเรียนแทบจะไม่มี เวลาในการเตรียมภาษาที่จะใช้ในการสนทนา โต้ตอบแบบฉับพลัน ดังนั้น กิจกรรมควรฝึกให้ นักเรียนได้คิดและพูดโดยใช้เวลาให้เหมาะสม กับสภาพความเป็นจริงของชั้นเรียน

เอกสารอ้างอิง เตือนใจ เฉลิมกิจ. Why Use Songs in The Classroom? (เอกสารประกอบค�ำสอน). กรุงเทพฯ : 2545. (อัดส�ำเนา) ทดสอบทางการศึกษาแห่งชาติ, สถาบัน (องค์การมหาชน). “ตารางค่าสถิติพื้นฐานของคะแนน การสอบ O-NET ป.6 ม.3 และ ม.6 ปี ก ารศึ ก ษา 2557 จ� ำ แนกตามวิ ช า”, คะแนน การสอบ O-NET 2557, 2557. http://www.niets.or.th/uploadfiles/uploadfile/9/ bdaea64f96d90aeca0bb751dc827ca60.pdf (25 ม.ค. 2557).

Krashen, S.D. Principles and Practices in Second Language Acquisition. New York : Prentice Hall, 1987.

Krashen, S.D. and Terrell, T. The natural approach: Language acquisition in the classroom. Oxford: Pergamon Press, 1995.

ความสามารถในการคิดแก้ปัญหา ของนักเรียนชัน้ ประถมศึกษาปีที่ 6 ทีเ่ รียนรูโ้ ดยใช้ปญ ั หาเป็นฐาน Problem Solving Ability of Grade 6 Students Through Problem-based Learning ผู้วิจัย อาจารย์ท่ปี รึกษา

นายศุภฤทธิ์ ไชยเลิศ1 ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ชาตรี มณีโกศล2

บทคัดย่อ

การวิจยั ครัง้ นีม้ วี ตั ถุประสงค์เพือ่ ศึกษาความสามารถในการคิดแก้ปญ ั หา และผลการเรียน ของนักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 6 ที่ได้รับการจัดการเรียนรู้โดยใช้ปัญหาเป็นฐาน ประชากรที่ใช้ใน การวิจัยครั้งนี้ คือ นักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 6 โรงเรียนบ้านต้าหลวง (ต้าประชานุกูล) ต�ำบล ต้า อ�ำเภอขุนตาล จังหวัดเชียงราย ภาคเรียนที่ 2 ปีการศึกษา 2557 จ�ำนวน 12 คน เครื่องมือที่ใช้ใน การเก็บรวบรวมข้อมูล ประกอบด้วย 1) แผนการจัดการเรียนรู้ตามรูปแบบการเรียนโดยใช้ปัญหา เป็นฐาน เรื่อง สิ่งมีชีวิตกับสิ่งแวดล้อม และสารในชีวิตประจ�ำวัน จ�ำนวน 10 แผน แผนละ 2 ชั่วโมง 2) แบบประเมินความสามารถในการคิดแก้ปัญหา 3) แบบทดสอบวัดผลการเรียน เรื่อง สิ่งมีชีวิต กับสิ่งแวดล้อม และสารในชีวิตประจ�ำวัน เป็นแบบทดสอบเลือกตอบวิเคราะห์ข้อมูลโดยการหา ค่าร้อยละ ค่าเฉลี่ย และค่าเบี่ยงเบนมาตรฐาน ผลการวิจัยพบว่า

ความสามารถในการคิดแก้ปญ ั หา ของนักเรียนชัน้ ประถมศึกษาปีที่ 6 ทีเ่ รียนรูโ้ ดยใช้ปญ ั หา เป็นฐานมีคะแนนเฉลีย่ หลังเรียนสูงกว่าก่อนเรียน คะแนนเฉลีย่ ความสามารถในการคิดแก้ปญ ั หาของ นักเรียนในภาพรวม ส่วนใหญ่มีความสามารถในการคิดแก้ปัญหาอยู่ในระดับ ดี และผลการเรียน เรื่อง สิ่งมีชวี ติ กับสิ่งแวดล้อม และสารในชีวติ ประจ�ำวัน ของนักเรียนชัน้ ประถมศึกษาปีที่ 6 ที่เรียนรู้ โดยใช้ปัญหาเป็นฐาน มีคะแนนเฉลี่ยหลังเรียนสูงกว่าก่อนเรียน ค�ำส�ำคัญ : การคิดแก้ปัญหา, ปัญหาเป็นฐาน 1 2

นักศึกษาหลักสูตรครุศาสตรมหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ อาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์ มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่

92

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ABSTRACT

The purposes of this research were : to study problem solving ability and learning achievements of grade 6 students learned through Problem-based Learning. The population of this study were 12 of grade 6 students in Bantatuang (Taprachanukul) School, Ta Sub-district, Khuntan District, Chiang Rai Province, during the second semester of academic year 2014. The research instruments consisted of 1) The 10 problem-based Learning lesson plans of grade 6 students on the two topics, including living organisms and the environment, and substances in daily life, each lesson plan was 2 hours. 2) The ability to solve problems test. 3) The learning achievement, a multiple-choice test, which tested on the two topics, including of living organisms and the environment and substances in daily life for grade 6 students. All data were statistically analysizeds by using percentage, Mean, and standard deviation.The results of this research were as follow :

The average of post-test scores in problem solving thinking ability of grade 6 students learned through Problem-based Learning are higher than the average of pre-test. The problem solving thinking ability average scores of the most students in this research are in a good level.

And the post-test average score of learning achievement on the topic of living organisms and the environment and the post-test average score of learning achievement on the topic of substances in daily life of grade 6 students learned through Problem-based Learning are higher than pre-test.

KEYWORDS : Problem Solving Thinking, Problem - based Learning.

บทน�ำ

การศึกษาในศตวรรษที่ 21 เป็นการ เตรียมนักเรียนให้พร้อมกับชีวิตในเรื่องส�ำคัญ ของกระแสการปรับเปลี่ยนทางสังคมที่เกิดขึ้น ซึ่ ง ส่ ง ผลต่ อ วิ ถี ก ารด� ำรงชี พ ของสั ง คมอย่ า ง ทัว่ ถึง ครูจงึ ต้องมีความตืน่ ตัวและเตรียมพร้อม ในการจัดการเรียนรู้เพื่อเตรียมความพร้อมให้ นักเรียนมีทกั ษะส�ำหรับการออกไปด�ำรงชีวติ ใน โลก ในศตวรรษนี้มีสิ่งส�ำคัญที่แตกต่างไปจาก เดิมคือ จะให้ความส�ำคัญกับนักเรียน โดยเน้น ที่ทักษะการเรียนรู้ (Learning Skill) ดังบทบาท

ทางการศึกษาที่มีเป้าหมายเน้นไปที่การฝึกฝน และสติ ป ั ญ ญาของตน ดั ง นี้ 1) เพื่ อ ให้ ค นมี การพัฒนาตนเองด้วยความรู้ผ่านเทคโนโลยี และเครื่ อ งมื อ เพิ่ ม ศั ก ยภาพ 2) เพื่ อ ให้ ไ ด้ รั บ ผลประโยชน์ จ ากการที่ ง านบนฐานความรู ้ และผู ้ ป ระกอบการขยายตั ว และเชื่อ มโยงไป ทั่ ว โลก และ 3) ใช้ เ ทคโนโลยี เ ป็ น เครื่ อ งมื อ อ�ำนวยความสะดวกในการเรียนรู้ตลอดชีวิต (วิจารณ์ พานิช, 2555 : 12) ส่งผลให้การจัดการ เรียนรู้มีการเปลี่ยนแปลงเพื่อให้เด็กมีความรู้ ความสามารถ และทักษะที่จ�ำเป็น ซึ่งเป็นผล

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

จากการปฏิรูปเปลี่ยนแปลงรูปแบบการจัดการ เรียนการสอน ตลอดจนการเตรียมความพร้อม ด้านต่าง ๆ เพื่อให้การพัฒนานักเรียนเป็นไป อย่างมีประสิทธิภาพ

ทั ก ษะที่ จ� ำ เป็ น ของคนในศตวรรษ ที่ 21 จะต้องเรียนรู้ตลอดชีวิต คือ การเรียนรู้ 3R x 7C : 3R ประกอบด้วย (R) eading (อ่าน ออก), (W) riting (เขียนได้), และ (A) rithemetics (คิดเลขเป็น) และ 7C ได้แก่ Critical Thinking and Problem Solving (ทักษะด้านการคิดอย่าง มี วิ จ ารณญาณ และความสามารถในการ คิ ด แก้ ป ั ญ หา) Creativity and Innovation (ทั ก ษะด้ า นการสร้ า งสรรค์ และนวั ต กรรม) Cross-cultural Understanding (ทั ก ษะด้ า น ความเข้าใจความต่างวัฒนธรรม ต่างกระบวน ทัศน์) Collaboration, Teamwork and Leadership (ทักษะด้านความร่วมมือ การท�ำงานเป็นทีม และภาวะผู้น�ำ) Communications, Information, and Media Literacy (ทักษะด้านการสื่อสาร สารสนเทศ และรู้เท่าทันสื่อ) Computing and ICT Literacy (ทั ก ษะด้ า นคอมพิ ว เตอร์ และ เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร) Career and Learning Skills (ทักษะอาชีพ และทักษะการ เรียนรู้) (วิจารณ์ พานิช, 2555 : 19) ซึ่งทักษะที่ มีความส�ำคัญประการหนึ่ง คือ ทักษะด้านการ คิดอย่างมีวิจารณญาณและความสามารถใน การคิดแก้ปญ ั หา เพราะในการสร้างองค์ความรู้ ให้เกิดกับนักเรียนโดยตรงนัน้ จ�ำเป็นต้องพัฒนา ให้เป็นระบบ เพือ่ ให้ทกุ คนสามารถเข้าถึงความรู้ และพัฒนาตนเองให้เป็นผู้รู้ รวมทั้งปฏิบัติงาน ได้อย่างมีประสิทธิภาพ อันจะส่งผลให้องค์กร มีความสามารถในเชิงแข่งขันสูงสุด โดยความรู้

93

นั้ น มี 2 ประเภท คือ 1) ความรู ้ ที่ฝ ั ง อยู ่ ใ นคน เป็นความรู้ที่ได้จากประสบการณ์ พรสวรรค์ หรื อ สั ญ ชาตญาณของแต่ ล ะบุ ค คลในการ ท� ำ ความเข้ า ใจในสิ่ ง ต่ า ง ๆ เป็ น ความรู ้ ที่ ไ ม่ สามารถถ่ า ยทอดออกมาเป็ น ค� ำ พู ด หรื อ ลายลั ก ษณ์ อั ก ษรได้ โ ดยง่ า ย เช่ น ทั ก ษะใน การท�ำงาน งานฝีมือ หรือการคิดเชิงวิเคราะห์ บางครั้งจึงเรียกว่า เป็นความรู้แบบนามธรรม และ 2) ความรู้ที่ชัดแจ้ง เป็นความรู้ที่สามารถ รวบรวม ถ่ า ยทอดได้ โ ดยผ่ า นวิ ธี ต ่ า ง ๆ เช่ น การบันทึกเป็นลายลักษณ์อักษร ทฤษฎี คู่มือ ต่ า ง ๆ และบางครั้ง เรีย กว่ า เป็ น ความรู ้ แ บบ รู ป ธรรม (รั ช ต์ ว รรณ กาญจนปั ญ ญาคม, 2548 : 9)

การสร้างองค์ความรู้ให้เกิดกับตนเอง จึ ง เป็ น เหตุ ผ ลหลั ก ในการพั ฒ นาตนเอง อย่ า งยั่ ง ยื น ซึ่ ง สอดคล้ อ งกั บ แนวคิ ด ในกา จั ด การเรี ย นการสอนวิ ช าวิ ท ยาศาสตร์ ดั ง ที่ สถาบั น ส่ ง เสริ ม การสอนวิ ท ยาศาสตร์ แ ละ เทคโนโลยี (2554-2556 : 6) ให้แนวคิดในการ จัดการเรียนการสอนวิทยาศาสตร์ไว้ว่าการ เรี ย นการสอนวิ ท ยาศาสตร์ มี จุ ด มุ ่ ง หมาย ประการหนึ่งที่เน้นให้ผู้เรียนได้ฝึกแก้ปัญหา ต่าง ๆ โดยผ่านกระบวนการคิดและปฏิบตั อิ ย่าง เป็นระบบซึง่ ผลทีไ่ ด้จากการฝึกจะช่วยให้ผเู้ รียน สามารถตัดสินใจแก้ปัญหาต่าง ๆ ได้ด้วยวิธี คิดอย่างสมเหตุสมผลโดยใช้กระบวนการหรือ วิธีการ ความรู้ ทักษะต่าง ๆ และความเข้าใจ ในปั ญ หานั้ น มาประกอบกั น เพื่ อ เป็ น ข้ อ มู ล ในการแก้ ป ั ญ หา สอดคล้ อ งกั บ กระทรวง ศึก ษาธิก าร (2551 : 4) ที่ระบุ ไ ว้ว่าหลั ก สู ตร แกนกลางการศึ ก ษาขั้ น พื้ น ฐาน มุ ่ ง ปลู ก ฝั ง

94

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ให้ ผู ้ เ รี ย นมี คุ ณ ลั ก ษณะที่ พึ ง ประสงค์ ใ น จุ ด หมาย ข้ อ ที่ 2 คื อ มี ค วามสามารถ ในการเรี ย นรู ้ ด ้ ว ยตนเอง รู ้ จั ก คิ ด ตั ด สิ น ใจ แก้ปัญหาอย่างรอบคอบ มีเหตุผล มีความรู้ อันเป็นสากล รู้เท่าทันการเปลี่ยนแปลงและ ความเจริ ญ ก้ า วหน้ า ของวิ ท ยาการต่ า ง ๆ ดั ง นั้ น การสอนให้ ผู ้ เ รี ย นรู ้ จั ก คิ ด แก้ ป ั ญ หา เป็น จุดเริ่มต้นของการพัฒนาให้ผู้เรียนรู้จักคิด อย่างเป็นระบบ และสิริวรรณ สุวรรณอาภา (2523 : 167) ได้ ก ล่ า วถึ ง ลั ก ษณะการ คิ ด แก้ ป ั ญ หาของ Dewey ว่ า ชี วิ ต คนเรา เผชิ ญ อยู ่ กั บ สิ่ ง ที่ เ ป็ น ปั ญ หาอยู ่ ต ลอดเวลา ทั้ ง ปั ญ หาที่ เ กิ ด จากการเปลี่ ย นแปลงของ สิ่งแวดล้อม ร่างกาย และจิตใจ ดังนั้นวิธีสอน ที่ดีจะต้องรู้จักฝึกคนให้รู้จักแก้ปัญหาได้อย่าง มีประสิทธิภาพด้วยตัวเองจึงจะช่วยให้สามารถ ด� ำ รงชีวิต อยู ่ ไ ด้ นอกจากนี้ม นุ ษ ย์ เ ป็ น สั ต ว์ ที่ ฉลาดเหนือสัตว์ทงั้ หมด มนุษย์มสี มองทีร่ จู้ กั คิด จึงสามารถแก้ปญ ั หาได้ดกี ว่า การเรียนการสอน จึงน่าจะหาทางส่งเสริมให้ผ้เู รียนมีทกั ษะในการ คิดเพื่อน�ำไปใช้ในการแก้ปัญหา

ความสามารถในการคิ ด แก้ ป ั ญ หา ถือเป็นทักษะพื้นฐานที่ส�ำคัญที่สุดของความ สามารถในการคิ ด ทั้ ง มวล เนื่อ งจากการคิ ด แก้ปัญหาเป็นสิ่งส�ำคัญต่อวิถีการด�ำเนินชีวิต ในสั ง คมของมนุ ษ ย์ ซึ่งจะต้ องใช้ ก ารคิด เพื่อ แก้ปญ ั หาทีเ่ กิดขึน้ ตลอดเวลา ความสามารถใน การคิดแก้ปัญหาเป็นความสามารถที่เกี่ยวข้อง และมีประโยชน์ตอ่ การด�ำรงชีวติ ทีว่ นุ่ วายสับสน ได้เป็นอย่างดี ผู้ที่มีความสามารถในการคิด แก้ปั ญ หาจะสามารถเผชิญกับ ภาวะสังคมที่ เคร่งเครียดได้อย่างเข้มแข็ง ความสามารถใน

การคิดแก้ปัญหาจึงมิใช่เป็นเพียงการรู้จักคิด และรู้จักการใช้สมอง หรือมุ่งพัฒนาสติปัญญา แต่ เ พี ย งอย่ า งเดี ย วเท่ า นั้ น แต่ ยั ง เป็ น ความ สามารถที่ช่วยพัฒนาทัศนคติ วิธีคิด ค่านิยม

ความรู้ ความเข้าใจในสภาพการณ์ ของสังคมได้ดอี กี ด้วย (พัชรา ทิพยทัศน์, 2551 : 21) การพัฒนาการเรียนรู้ของนักเรียนโดยผ่าน ประสบการณ์จึงเป็นการส่งเสริมให้นักเรียน ได้ศึกษาหรือทดลองใช้ความรู้กับสถานการณ์ จริง ส่งผลให้นกั เรียนเกิดการเรียนรู้อย่างยัง่ ยืน และคงทน ซึ่ ง สอดคล้ อ งกั บ แนวทางการจั ด กระบวนการเรียนรู้ ของกลุ่มสาระการเรียนรู้ วิ ท ยาศาสตร์ ตามหลั ก สู ต รแกนกลางการ ศึก ษาขั้น พื้น ฐาน พุ ท ธศั ก ราช 2551 ที่ก ล่ า ว ไว้ว่า วิทยาศาสตร์ท�ำให้คนได้พัฒนาชีวิต ทั้ง ความคิ ด เป็ น เหตุ เ ป็ น ผล คิ ด สร้ า งสรรค์ คิ ด วิเคราะห์ คิดแก้ปัญหา มีทักษะที่ส�ำคัญในการ ค้นคว้าหาความรู้ มีความสามารถในการแก้ ปัญหาอย่างเป็นระบบ สามารถตัดสินใจโดยใช้ ข้อมูลอย่างหลากหลายและประจักษ์พยานที่ ตรวจสอบได้ จึงจ�ำเป็นทีจ่ ะต้องจัดกระบวนการ เรียนรู้ให้นักเรียนได้พัฒนาทักษะให้สอดคล้อง กับเป้าหมายดังกล่าว (กระทรวงศึกษาธิการ, 2551 : 1)

ส� ำ นั ก รั บ รองมาตรฐานและการ ประเมิ น คุ ณ ภาพการศึ ก ษา (สมศ.) เผยผล ประเมินคุณภาพภายนอกของโรงเรียนประมาณ 13,000 โรงเรียนทั่วประเทศ พบว่า นักเรียน มี ทั ก ษะการคิ ด อยู ่ ใ นระดั บ ดี เพี ย งประมาณ 12.90 % สื่อถึงคุณภาพของนักเรียนไทยที่ยัง คงอ่อนด้อยในด้านการคิดตรงกับข้อมูลของ สถาบั น ส่ ง เสริ ม การสอนวิ ท ยาศาสตร์ แ ละ

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

เทคโนโลยี พบว่ า เด็ ก ไทยท� ำ ข้ อ สอบอั ต นั ย และข้ อ สอบอธิ บ ายความไม่ ค ่ อ ยได้ เพราะ ปั ญ หาการเรี ย นการสอนของไทยส่ ว นใหญ่ ยั ง เน้ น การสอนเนื้ อ หาวิ ช า และการท่ อ งจ� ำ มากกว่าการพัฒนาความสามารถในการคิด เชิงวิเคราะห์ เรียบเรียงและสื่อสารความคิด สอดคล้องกับข้อมูลจากโครงการ TIMSS (Third International Mathematics and Science Study) (สสวท.,2554-2556 : 26-27) พบว่า นักเรียน ไทยท�ำข้อสอบที่ต้องใช้ความสามารถในการ คิดเชิงวิเคราะห์ ยกเหตุผลประกอบ หรือเขียน ข้อความยาว ๆไม่ได้ เพราะการเรียนการสอน ยังอยู่ในกรอบของตารางสอนและห้องเรียน ไม่เน้นกระบวนการให้นักเรียนได้ฝึกคิด ฝึกท�ำ สอดคล้องกับข้อมูล ส�ำนักงานคณะกรรมการ การศึกษาแห่งชาติ (กระทรวงศึกษาธิการ, 2551 : 34-37) ว่าด้วยคุณลักษณะอันพึงประสงค์ของ นักเรียนในด้านการคิดเชิงวิเคราะห์ไม่อยู่ใน ระดับที่น่าพอใจ การที่จะท�ำให้เด็กหรือคนใน ประเทศเป็นคนที่มีคุณภาพคือ ดี เก่ง และมีสุข นัน้ ควรเริม่ ปลูกฝังตัง้ แต่เด็ก การศึกษาจึงมีสว่ น ส�ำคัญในการด�ำเนินการเกีย่ วกับการคิด การคิด จึงได้ถกู ระบุเป็นสาระส�ำคัญในพระราชบัญญัติ การศึกษาด�ำเนินการฝึกทักษะกระบวนการคิด ความสามารถในการคิดแก้ปัญหา การจัดการ เผชิญสถานการณ์ ประยุกต์ความรู้มาใช้เพื่อ ป้ อ งกั น และแก้ ไ ขปั ญ หา นอกจากนี้ ก ารคิ ด ยังระบุไว้ในการปฏิรูปการเรียนรู้ โดยก�ำหนด ไว้ ใ นหลั ก สู ต รแกนกลางการศึ ก ษาขั้ น พื้ น ฐาน พุ ท ธศั ก ราช 2551 มี จุ ด หมายข้ อ 4 คื อ ผู้เรียนมีทักษะและกระบวนการโดยเฉพาะทาง คณิตศาสตร์ และวิทยาศาสตร์ ความสามารถ

95

ในการคิ ด แก้ ป ั ญ หา การสร้ า งปั ญ ญา และ ทักษะในการด�ำรงชีวิต ยังก�ำหนดไว้ในเกณฑ์ มาตรฐานการประเมิ น ช่ ว งชั้ น ไว้ ว ่ า ผู ้ เ รี ย น ต้ อ งผ่ า นการประเมิ น การอ่ า นคิ ด วิ เ คราะห์ การคิ ด แก้ ป ั ญ หา และการเขี ย นให้ ไ ด้ ต าม เกณฑ์ที่สถานศึกษาก�ำหนดซึ่งก�ำหนดการคิด ไว้ในมาตรฐานการศึกษาเพื่อใช้ในการประเมิน คุณภาพภายนอกของสถานศึกษา มาตรฐาน ด้านผู้เรียน ในมาตรฐานที่ 4 ก�ำหนดว่า ผู้เรียน มีความสามารถในการคิดวิเคราะห์ คิดสังเคราะห์ คิ ด แก้ ป ั ญ หา มี วิ จ ารณญาณ มี ค วามคิ ด สร้างสรรค์ คิดไตร่ตรอง และมีวิสัยทัศน์การ ประเมิ น คุ ณ ภาพภายนอกจากส� ำ นั ก รั บ รอง มาตรฐานและการประเมินคุณภาพการศึกษา (สมศ., 2551 : 32-33)

ทั้ ง นี้ ห น่ ว ยงานภาครั ฐ และภาค การเมืองจึงตระหนักเห็นปัญหาดังกล่าว จึงได้ ตระหนักถึงนโยบายมุ่งยกระดับผลสัมฤทธิข์ อง นักเรียนสอดคล้องกับนโยบายของโรงเรียนบ้าน ต้าหลวง (ต้าประชานุกูล) ที่มุ่งหวังให้นักเรียน พั ฒ นาตนเองได้ อ ย่ า งมี ป ระสิ ท ธิ ภ าพ และ ต้องการยกระดับผลการเรียนของนักเรียน เนือ่ ง มาจากผลการประเมินจากส�ำนักงานรับรอง มาตรฐานและประเมินคุณภาพการศึกษา พบ ว่า ในส่วนของตัวบ่งชี้ที่ 5 อยู่ในระดับคุณภาพ ต้องปรับปรุง โดยมีข้อเสนอแนะในการพัฒนา คื อ นั ก เรี ย นควรได้ รั บ การพั ฒ นาด้ า นความ สามารถด้านการคิดวิเคราะห์ คิดสังเคราะห์ คิดอย่างมีวจิ ารณญาณ และคิดอย่างเป็นระบบ โดยใช้ ก ระบวนการทางวิ ท ยาศาสตร์ ใ นการ ท�ำงาน ฝึกแก้โจทย์ปัญหาจากสถานการณ์จริง และจากรายงานผลการทดสอบทางการศึกษา

96

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ระดั บ ชาติ ขั้ น พื้ น ฐาน (O-Net) ของนั ก เรี ย น ระดับชัน้ ประถมศึกษาปีที่ 6 จากข้อมูลย้อนหลัง ปี 2554-2556 มีคะแนนเฉลีย่ วิชาวิทยาศาสตร์ อยู่ที่ 34.38, 27.83, และ 36.53 ตามล�ำดับ ซึ่งต�่ำกว่าคะแนนเฉลี่ยของระดับจังหวัดและ ระดับประเทศ และจากการรายงานผลประจ�ำ ปีการศึกษา 2556 ผูอ้ ำ� นวยการสถาบันทดสอบ ทางการศึ ก ษาแห่ ง ชาติ (สทศ.) รายงานว่ า ผลคะแนน O-Net ของนักเรียนระดับชัน้ ประถม ศึกษาปีที่ 6 คะแนนเฉลีย่ ต�ำ่ กว่าครึง่ ซึง่ คะแนน เฉลี่ยรายวิชาวิทยาศาสตร์ เท่ากับ 37.46 เป็น ผลมาจากนักเรียนส่วนใหญ่ขาดทักษะในการ คิดแก้ปัญหา เพราะการจัดการเรียนการสอน ส่วนใหญ่ยังเน้นไปที่เนื้อหา ความรู้ ความจ�ำ และยั ง คงก� ำ หนดทุ ก อย่ า ง มากกว่ า การฝึ ก ปฏิ บั ติ เ พื่ อ น� ำ ไปใช้ ใ นชี วิ ต ประจ� ำ วั น ท� ำ ให้ นั ก เรี ย นขาดทั ก ษะที่ ส� ำ คั ญ ในเรื่ อ งความ สามารถในการคิ ด แก้ ป ั ญ หา ส่ ง ผลให้ ท าง โรงเรียนจ�ำเป็นต้องพัฒนานักเรียนให้มีความ สามารถในด้านนี้ จึงต้องพัฒนารูปแบบการ จัดการเรียนการสอน เพือ่ พัฒนาความสามารถ ในการคิดแก้ปัญหา

การจั ด การเรี ย นรู ้ โ ดยใช้ ป ั ญ หา เป็นฐาน จึงเป็นทางเลือกหนึ่งในการน�ำมาเป็น ทฤษฎีหลักในการพัฒนาความสามารถในการ คิดแก้ปัญหาของนักเรียน ซึ่งการจัดการเรียนรู้ โดยใช้ปัญหาเป็นฐานนั้นเป็นรูปแบบการเรียน รู ้ ที่ เ กิ ด ขึ้ น จากแนวคิ ด ตามทฤษฎี ก ารสร้ า ง องค์ความรู้ด้วยตนเอง (Constructivism) โดย ให้นักเรียนสร้างความรู้ใหม่ จากการใช้ปัญหา ที่เกิดขึ้นจริงในโลกเป็นบริบท (Context) ของ การเรี ย นรู ้ เพื่ อ ให้ นั ก เรี ย นเกิ ด ทั ก ษะในการ

คิดวิเคราะห์และคิดแก้ปญ ั หา รวมทัง้ ได้ความรู้ ตามศาสตร์ในสาขาวิชาที่ตนศึกษาไปพร้อมกัน ด้วย การเรียนรู้โดยใช้ปัญหาเป็นฐานจึงเป็นผล มาจากกระบวนการท�ำงานที่ต้องอาศัยความ เข้าใจ และการแก้ไขปัญหาเป็นหลัก ถ้าพัฒนา ในแง่ข องยุ ท ธศาสตร์ก ารสอนโดยใช้ป ั ญหา เป็ น ฐาน กล่ า วได้ ว ่ า เป็ น เทคนิ ค การสอนที่ ส่งเสริมให้นักเรียนได้ลงมือปฏิบัติด้วยตนเอง เผชิญ หน้ากั บ ปั ญ หาด้วยตนเอง ซึ่ง จะท� ำ ให้ นักเรียนได้ฝึกทักษะในการคิดหลายรูปแบบ เช่น การคิดวิจารณญาณ คิดวิเคราะห์ การคิด สั ง เคราะห์ การคิ ด สร้ า งสรรค์ ฯลฯ (ยรรยง สินธุ์งาม, 2554 : 8 ) การจัดการเรียนการสอน โดยใช้ปญ ั หาเป็นฐาน เป็นวิธกี ารเรียนรูท้ มี่ งุ่ เน้น ผู้เรียนเป็นส�ำคัญ มุ่งที่การใช้ปัญหาจริง หรือ การจ�ำลองสถานการณ์เป็นตัวเริ่มต้น กระตุ้น ในการเรียนรู้ กระตุ้นความสามารถในการคิด แก้ปัญหาในตัวนักเรียน น�ำประเด็นจากปัญหา ไปสู ่ ก ารสื บ ค้ น ข้ อ มู ล จากแหล่ ง ต่ า ง ๆ เพื่ อ เรียนรู้เพิ่มเติม และสร้างความเข้าใจของตัว ปัญหา รวมทั้งวิธีการแก้ปัญหา ดังที่ได้น�ำรูป แบบการจัดการเรียนรูโ้ ดยใช้ปญ ั หาเป็นฐาน มา เป็นรูปแบบการจัดการเรียนรู้ที่ใช้พัฒนาทักษะ ในการคิดแก้ปัญหาของนักเรียน การเรียนโดย ใช้ปญ ั หาเป็นฐานจึงเป็นกระบวนการเรียนรูโ้ ดย ใช้ปญ ั หาเป็นตัวกระตุน้ ให้นกั เรียนตัง้ สมมติฐาน และสาเหตุของการเกิดปัญหานั้น นักเรียนจึง ต้องค้นคว้าความรูพ้ นื้ ฐานทีเ่ กีย่ วข้องกับปัญหา เพื่อจะน�ำไปสู่การแก้ปัญหาโดยนักเรียนอาจ จะไม่มีความรู้ในเรื่องนั้น ๆ มาก่อน แต่อาจใช้ ความรู้ที่นักเรียนมีอยู่เดิมหรือเคยเรียนมาเพื่อ น�ำมาเป็นแนวคิดหรือเหตุผลในการตัดสินใจ แก้ปัญหา (มัณฑรา ธรรมบุศย์, 2545 : 1)

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

97

จากสภาพปัญหาที่นักเรียนมีผลสอบ O-Net วิชาวิทยาศาสตร์อยู่ในระดับต�่ำ และ นักเรียนมีปัญหาด้านความสามารถในการคิด แก้ปัญหา ดังเห็นได้จากจากรายงานผลการ ทดสอบทางการศึ ก ษาระดั บ ชาติ ขั้ น พื้ น ฐาน (O-Net) ของนักเรียนระดับชั้นประถมศึกษา ปีที่ 6 โรงเรียนบ้านต้าหลวง (ต้าประชานุกูล) ประกอบกับนักเรียนมีผลการเรียนเรื่อง สิ่งมี ชีวติ กับสิง่ แวดล้อม และสารในชีวติ ประจ�ำวันต�ำ ่ เนื่องจากเป็นเรื่องที่นักเรียนมองข้ามในการ เรียนรู้ และเป็นเรื่องรอบตัวในชีวิตประจ�ำวันที่ ส�ำคัญ ผู้วิจัยจึงมีความสนใจที่จะพัฒนาความ สามารถในการคิดแก้ปัญหาของนักเรียนชั้น ประถมศึกษาปีที่ 6 โดยใช้วิธีการจัดการเรียนรู้ โดยใช้ปัญหาเป็นฐาน เพื่อพัฒนานักเรียนให้มี ความสามารถในการคิดแก้ปัญหา

ขุนตาล จังหวัดเชียงราย ภาคเรียนที่ 2 ปีการ ศึ ก ษา 2557 ส� ำ นั ก งานเขตพื้ น ที่ ก ารศึ ก ษา ประถมศึกษาเชียงราย เขต 4 จ�ำนวน 12 คน

วัตถุประสงค์ของการวิจัย

1. เพื่อศึกษาความสามารถในการคิด แก้ปัญหาของนักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 6 ที่ ได้รับการจัดการเรียนรู้โดยใช้ปัญหาเป็นฐาน

2. เพื่อศึกษาผลสัมฤทธิ์ทางการเรียน ของนักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 6 ที่ได้รับการ จัดการเรียนรู้โดยใช้ปัญหาเป็นฐาน

ขอบเขตของการวิจัย

ในการศึกษาครั้งนี้ ผู้ศึกษาได้ก�ำหนด ขอบเขตของการศึกษาวิจัย ไว้ดังนี้

1. ประชากร

ประชากรที่ใช้ในการวิจัยครั้งนี้คือ นักเรียนระดับชั้นประถมศึกษาปีที่ 6 โรงเรียน บ้านต้าหลวง (ต้าประชานุกูล) ต�ำบลต้า อ�ำเภอ

2. ขอบเขตด้านเนื้อหา

3. ขอบเขตด้านตัวแปร

4. ขอบเขตด้านเวลา

ในการวิจัยครั้งนี้ ท�ำการศึกษาใน ขอบเขตเนื้อหาด้านความสามารถในการคิด แก้ปญ ั หา ผลสัมฤทธิท์ างการเรียน ในกลุม่ สาระ การเรียนรูว้ ทิ ยาศาสตร์สาระที่ 5 เรือ่ ง สิง่ มีชวี ติ กับสิ่งแวดล้อม และสาระที่ 6 เรื่อง สารในชีวิต ประจ�ำวัน

ตัวแปรที่ใช้ในการวิจัยครั้งนี้ คือ 3.1. ตั ว แปรต้ น ได้ แ ก่ วิ ธี ก าร จัดการเรียนรู้โดยใช้ปัญหาเป็นฐาน 3.2. ตั ว แปรตาม ได้ แ ก่ ความ สามารถในการคิดแก้ปัญหา และผลสัมฤทธิ์ ทางการเรียน

ด�ำเนินการทดลองในภาคเรียนที่ 2 ปีการศึกษา 2557

วิธีด�ำเนินการวิจัย

การวิจัยเรื่อง ความสามารถในการ คิดแก้ปัญหาของนักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 6 ที่เรียนรู้โดยใช้ปัญหาเป็นฐาน เป็นการวิจัย กึ่ ง ทดลอง (Quasi Experimental Research) โดยใช้การทดสอบก่อนเรียนและหลังเรียนกับ กลุ่มประชากรกลุ่มเดียว (One group Pretest – Posttest Design) ประชากรในการวิจั ย คือ นักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 6 โรงเรียนบ้าน ต้ า หลวง (ต้ า ประชานุ กู ล ) ต� ำ บลต้ า อ� ำ เภอ ขุ น ตาล จั ง หวั ด เชี ย งราย ในภาคเรี ย นที่ 2

98

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ปีการศึกษา 2557 จ�ำนวน 12 คน เครือ่ งมือทีใ่ ช้ ในการเก็บรวบรวมข้อมูลครัง้ นี้ ประกอบไปด้วย

1. แผนการจัดการเรียนรู้ตามรูปแบบ การเรียนโดยใช้ปัญหาเป็นฐาน เรื่อง สิ่งมีชีวิต กับสิ่งแวดล้อมและสารในชีวิตประจ�ำวัน ของ นักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 6 จ�ำนวน 10 แผน แผนละ 2 ชั่วโมง โดยน�ำแผนการจัดการเรียนรู้ ทีร่ า่ งขึน้ ไปให้อาจารย์ทปี่ รึกษาวิทยานิพนธ์ และ ผู้เชี่ยวชาญตรวจสอบความถูกต้องของเนื้อหา และความเหมาะสมรวมถึงองค์ประกอบอื่น ๆ แล้วน�ำไปปรับปรุงแก้ไขกิจกรรมการเรียนรู้ การ วัดผลและประเมินผล ได้ค่า IOC อยู่ระหว่าง 0.60 – 1.00 จากนั้นน�ำไปทดลองใช้กลับกลุ่ม ทดลอง เพื่อตรวจสอบความเหมาะสมของสื่อ การเรียนการสอน การวัดผลและประเมินผล และเวลาที่ใช้ แล้วน�ำไปปรับปรุงแก้ไขในส่วน ของการวั ด ผลและประเมิ น ผลให้ ส มบรู ณ ์ จากนั้นจึงน�ำไปสอนจริงกับกลุ่มประชากร

2. แบบประเมินความสามารถในการ คิดแก้ปญ ั หา โดยน�ำแบบประเมินความสามารถ ในการคิดแก้ปัญหาที่สร้างขึ้นไปให้อาจารย์ ที่ ป รึ ก ษาวิ ท ยานิ พ นธ์ แ ละผู ้ เ ชี่ ย วชาญตรวจ สอบความถูกต้องของเนื้อหา ความเหมาะสม แล้วปรับปรุงแก้ไขข้อความให้ถูกต้อง ชัดเจน ได้ค่า IOC เท่ากับ 1.00 แล้วน�ำไปทดลองใช้ กลับกลุม่ ทดลอง เพือ่ ตรวจสอบความเหมาะสม ของแบบประเมิ น ความสามารถในการคิ ด แก้ปัญหาแล้วน�ำไปปรับปรุงแก้ไขเกณฑ์การ ประเมินให้สมบรูณ์ จากนั้นจึงน�ำไปใช้จริงกับ กลุ่มประชากร

3. แบบทดสอบวั ด ผลการเรี ย น เรื่อง สิ่งมีชีวิตกับสิ่งแวดล้อม และสารในชีวิต

ประจ�ำวัน โดยน�ำแบบทดสอบวัดผลการเรียนที่ สร้างขึน้ ไปให้อาจารย์ทปี่ รึกษาวิทยานิพนธ์และ ผู้เชี่ยวชาญตรวจสอบความถูกต้องของเนื้อหา ความเหมาะสม แล้วปรับปรุงแก้ไขข้อความให้ ถูกต้อง ชัดเจน พบว่า

- แบบทดสอบวัดผลการเรียน เรื่อง สิ่งมีชีวิตกับสิ่งแวดล้อม มีค่า IOC อยู่ระหว่าง 0.60 - 1.00 มีค ่ า ความยากง่ า ยอยู ่ ร ะหว่ า ง 0.33 – 0.67 มีค่าอ�ำนาจจ�ำแนกอยู่ระหว่าง 0.25 – 0.50 และมีคา่ ความเชือ่ มัน่ เท่ากับ 1.33

- แบบทดสอบวัดผลการเรียน เรื่อง สารในชี วิ ต ประจ� ำ วั น มี ค ่ า IOC อยู ่ ร ะหว่ า ง 0.60 - 1.00 มีค่าความยากง่าย อยู่ระหว่าง 0.33 – 0.67 มีค่าอ�ำนาจจ�ำแนกอยู่ระหว่าง 0.25 – 0.50 และมีค่าความเชื่อมั่นเท่ากับ 1.37

จากนั้ น น� ำ แบบทดสอบวั ด ผล การเรียนที่ปรับปรุงแก้ไขแล้วไปทดลองใช้กับ กลุม่ ทดลอง เพือ่ ตรวจสอบความเหมาะสมของ แบบทดสอบวัดผลการเรียนแล้วน�ำไปปรับปรุง แก้ไขข้อค�ำถามและค�ำตอบให้สมบูรณ์ จากนั้น จึงน�ำไปใช้จริงกับกลุ่มประชากร

การวิ เ คราะห์ ข ้ อ มู ล ประกอบ ไปด้วย 2 ขั้นตอน ดังนี้

1. วิเคราะห์ข้อมูลเพื่อศึกษาความ สามารถในการคิดแก้ปัญหาของนักเรียนชั้น ประถมศึกษาปีที่ 6 โดยใช้ปัญหาเป็นฐานก่อน เรียนและหลังเรียน โดยหาค่าเฉลี่ย และส่วน เบี่ยงเบนมาตรฐาน ด้วยวิธีการทางสถิติ

2. น�ำค่าเฉลี่ยมาแปลผลตามเกณฑ์ การประเมินความสามารถในการคิดแก้ปัญหา ดังนี้

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ท�ำได้ 19.01 – 24.00 ระดับคุณภาพ ดี

ท�ำได้ 13.01 – 19.00 ระดับคุณภาพ พอใช้

ท�ำได้ 8.00 – 13.00 ระดับคุณภาพ ปรับปรุง

สถิ ติ ที่ ใ ช้ ใ นการหาคุ ณ ภาพของ เครื่องมือ

1. การหาความความตรงเชิงเนื้อหา

2. การหาค่าความยากง่าย (p) ของ แบบทดสอบวั ด ผลการเรี ย น การวิ เ คราะห์ ความยากง่ายเป็นการวิเคราะห์รายข้อ

3. ค� ำ น ว ณ ห า ค ่ า ค ว า ม เ ชื่ อ มั่ น ของแบบทดสอบโดยวิธีของคูเดอร์-ริชาร์ดสัน (KR-20)

ผลการวิจัย

1. ความสามารถในการคิดแก้ปญ ั หา ของนั ก เรี ย นชั้ น ประถมศึ ก ษาปี ที่ 6 ที่ เ รี ย นรู ้ โดยใช้ปัญหาเป็นฐานมีคะแนนเฉลี่ยหลังเรียน สูงกว่าก่อนเรียน โดยมีคะแนนเฉลี่ยก่อนเรียน เท่ า กั บ 130.00 คิ ด เป็ น ร้ อ ยละ 45.14 และ มีคะแนนเฉลีย่ หลังเรียนเท่ากับ 235.00 คิดเป็น ร้อยละ 81.60

2. คะแนนเฉลีย่ ความสามารถในการ คิดแก้ปัญหาของนักเรียนในภาพรวม ส่วนใหญ่ มี ค วามสามารถในการคิ ด แก้ ป ั ญ หาอยู ่ ใ น ระดับดี

3. ผลการเรียน เรื่อง สิ่งมีชีวิตกับสิ่ง แวดล้อม ของนักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 6 ที่เรียนรู้โดยใช้ปัญหาเป็นฐาน มีคะแนนเฉลี่ย หลั ง เรี ย นสู ง กว่ า ก่ อ นเรี ย น โดยมี ค ะแนน

99

เฉลี่ ย ก่ อ นเรี ย นเท่ า กั บ 21.83 คิ ด เป็ น ร้ อ ยละ 54.58 และมีค ะแนนเฉลี่ย หลั ง เรีย น เท่ากับ 31.42 คิดเป็นร้อยละ 78.54

4. ผลการเรี ย น เรื่ อ ง สารในชี วิ ต ประจ�ำวัน ของนักเรียนชั้นประถมศึกษาปีท่ี 6 ที่เรียนรู้โดยใช้ปัญหาเป็นฐาน มีคะแนนเฉลี่ย หลังเรียนสูงกว่าก่อนเรียน โดยมีคะแนนเฉลี่ย ก่อนเรียนเท่ากับ 19.25 คิดเป็นร้อยละ 48.13 และมี ค ะแนนเฉลี่ ย หลั ง เรี ย นเท่ า กั บ 26.33 คิดเป็นร้อยละ 65.83

อภิปรายผล

1. ภายหลั ง จากการจั ด กิ จ กรรม การเรียนรู้โดยใช้ปัญหาเป็นฐาน เพื่อพัฒนา ความสามารถในการคิดแก้ปัญหาของนักเรียน โรงเรียนบ้านต้าหลวง (ต้าประชานุกลู ) ต�ำบลต้า อ�ำเภอขุนตาล จังหวัดเชียงราย พบว่า นักเรียน มี ค ะแนนความสามารถในการคิ ด แก้ ป ั ญ หา หลังเรียนสูงขึ้นกว่าก่อนเรียน แสดงให้เห็นว่า เมื่อนักเรียนได้เรียนรู้โดยการจัดกิจกรรมการ เรียนรู้โดยใช้ปัญหาเป็นฐานแล้ว นักเรียนมีการ พัฒนาความสามารถในการคิดแก้ปัญหาดีขึ้น ซึ่งอาจเป็นผลมาจากปัจจัยหลาย ๆ ประการ ดังนี้

จากการที่นักเรียนได้เรียนรู้โดยการ จัดกิจกรรมการเรียนรู้โดยใช้ปัญหาเป็นฐาน นั ก เรีย นได้เ รีย นรู ้ต ามระบบ ตามรู ป แบบขั้น ตอนของกิจกรรม จึงท�ำให้นกั เรียนมีการพัฒนา ตนเอง มี ค วามสามารถในการคิ ด แก้ ป ั ญ หา มากขึ้นเมื่อเปรียบเทียบกับการที่นักเรียนยัง คงใช้ความรู้เดิมที่มีอยู่แล้วในการแก้ปัญหา ที่ก� ำ หนดขึ้น เหตุ เ พราะนั ก เรีย นได้ เ ผชิญ กั บ

100

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

สถานการณ์ จ ริ ง จึ ง ส่ ง ผลให้ นั ก เรี ย นเกิ ด การเรี ย นรู ้ อ ย่ า งยั่ ง ยื น และคงทน ครู ผู ้ ส อน จึง เป็ น ผู ้ อ� ำ นวยความสะดวก และใช้ เ ทคนิค วิ ธี ก ารสอนที่ ท� ำ ให้ ผู ้ เ รี ย นได้ เ รี ย นรู ้ อ ย่ า งมี ความสุข สอดคล้องกับ วัชรา เล่าเรียนดี (2548 : 94) ที่กล่าวไว้ว่า การเรียนรู้และการสร้าง ความรูด้ ว้ ยตนเอง ซึง่ เป็นพืน้ ฐานส�ำคัญส�ำหรับ การจัดกิจกรรมการเรียนรู้นั้น ประเด็นปัญหา ที่เกิดขึ้นจะต้องเป็นประเด็นปัญหาที่มาจาก ตัวหรือกลุ่มผู้เรียนเอง เป็นประเด็นปัญหาที่ ผู้เรียนให้ความสนใจ ต้องการที่จะหาค�ำตอบ และหาเหตุ ผ ลหรื อ ข้ อ มู ล เพื่ อ มาแก้ ป ั ญ หา นั้น ท�ำให้ปัญหานั้นชัดเจน และหาแนวทางใน การแก้ไขปัญหาได้ สอดคล้องกับงานวิจัยของ รัชนี อุดทา (2552 : 68) ที่ได้ศึกษาการส่งเสริม ทั ก ษะการคิ ด วิ เ คราะห์ โ ดยใช้ ก ารเรี ย นรู ้ ที่ เน้นปัญหาเป็นฐานส�ำหรับนักเรียนมัธยมศึกษา ชั้นปีที่ 1 โรงเรียนบ้านปางสัก จังหวัดเชียงใหม่ พบว่า นักเรียนได้ปฏิบัติกิจกรรมการเรียนรู้ เน้ น ปั ญ หาเป็ น ฐาน ซึ่ ง นั ก เรี ย นเรี ย นรู ้ ต าม ขั้น ตอนของกิจ กรรม จึงท�ำให้ นัก เรียนมีก าร พั ฒ นาทั ก ษะการคิด วิเ คราะห์ ทั้ง นี้เ นื่อ งจาก นั ก เรี ย นเกิ ด การเรี ย นรู ้ ที่ เ น้ น ปั ญ หาที่ เ ป็ น สถานการณ์จริงเป็นสิ่งกระตุ้นให้ผู้เรียนเกิด ความต้องการที่จะใฝ่หาความรู้เพื่อแก้ปัญหา โดยเน้นให้นักเรียนตัดสินใจด้วยตนเอง แสดง ให้เห็นว่าการเรียนรู้ที่เน้นปัญหาเป็นฐานท�ำให้ นักเรียนได้ฝึกคิดวิเคราะห์ปัญหาสถานการณ์ ที่พบ หลังจากนั้นวิเคราะห์เชื่อมโยงกับปัญหา ที่เกิดขึ้นจริงหรือใกล้เคียงกับสถานการณ์ใน ชีวิต ประจ� ำ วั น ท� ำ ให้ มีข ้ อ มู ล เป็ น แนวทางใน การหาเหตุผลของค�ำตอบ อีกทั้งยังหาวิธีการ

แก้ปัญหาที่เหมาะสม และมีประสิทธิภาพได้ อีกด้วย

แสดงให้ เ ห็ น ว่ า การเรี ย นรู ้ โ ดยใช้ ปัญหาเป็นฐานท�ำให้นักเรียนได้พัฒนาความ สามารถในการคิ ด แก้ ป ั ญ หา ท� ำ ให้ นั ก เรี ย น สามารถวิเคราะห์ปัญหาจากสถานการณ์ที่พบ หลังจากนัน้ จึงน�ำมาวิเคราะห์เชืม่ โยงกับปัญหา ที่เ กิดขึ้นจริง หรือ ที่ใ กล้เ คีย งกั บ สถานการณ์ ในชีวติ ประจ�ำวัน ท�ำให้มขี อ้ มูลในการหาเหตุผล แนวทางในการแก้ปัญหาค�ำตอบของปัญหานั้น ซึ่งการเรียนรู้โดยใช้ปัญหาเป็นฐานสอดคล้อง กับแนวคิดของ วัชรา เล่าเรียนดี (2548 : 98) ที่กล่าวว่าการเรียนรู้โดยใช้ปัญหาเป็นฐานเป็น ยุทธวิธีการจัดการเรียนการสอนที่เน้นผู้เรียน เป็นส�ำคัญแบบหนึ่งที่ช่วยส่งเสริม และพัฒนา ทักษะการคิดอย่างมีวิจารณญาณ และความ สามารถในการคิดแก้ปญ ั หา ซึง่ ผู้เรียนสามารถ น�ำไปใช้ในการท�ำงาน และในชีวิตประจ�ำวันได้ สอดคล้องกับแนวคิดของ นภา หลิมรัตน์ (2546 : 8) ที่กล่าวไว้ว่า การเรียนรู้โดยใช้ปัญหาเป็น ฐานจะสนับสนุนให้ผู้เรียนเกิดการเรียนรู้ด้วย ตนเอง ซึ่งเป็นคุณสมบัติจ�ำเป็นที่ทุกคนควรมี เพราะสามารถพัฒนาไปเป็นผู้ที่มีการเรียนรู้ ตลอดชีวิต (Life Long Learner) สอดคล้องกับ ทิศนา แขมมณี (2545 : 136) ที่กล่าวว่า การ จัดการเรียนการสอนที่ให้ผู้เรียนได้เผชิญกับ สถานการณ์จริง หรือผูส้ อนอาจจัดสถานการณ์ ให้ผู้เรียนได้เผชิญกับปัญหา เพื่อฝึกให้ผู้เรียน เกิดกระบวนการคิด การวิเคราะห์ปัญหา และ การแก้ไขปัญหาร่วมกับผูอ้ นื่ ภายในกลุม่ ช่วยให้ ผู้เรียนเกิดความเข้าใจในปัญหานัน้ อย่างชัดเจน ได้ พ บทางเลื อ ก และวิ ธี ก ารที่ ห ลากหลาย

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

รวมทั้งช่วยให้ผู้เรียนเกิดทักษะกระบวนการคิด และแก้ปัญหาต่าง ๆ ได้ และ

2. จากผลการวิจัยพบว่า นักเรียนที่ ได้รับการจัดการเรียนรู้โดยใช้ปัญหาเป็นฐาน มีผลการเรียน เรื่อง สิ่งมีชีวิตกับสิ่งแวดล้อม และสารในชี วิ ต ประจ� ำ วั น ของนั ก เรี ย นชั้ น ประถมศึกษาปีที่ 6 ทีจ่ ดั การเรียนรูโ้ ดยใช้ปญ ั หา เป็ น ฐานหลั ง เรี ย นสู ง กว่ า ก่ อ นเรี ย น ทั้ ง นี้ เนื่ อ งจากการจั ด การเรี ย นรู ้ โ ดยใช้ ป ั ญ หา เป็ น ฐาน จะเน้ น นั ก เรี ย นเป็ น ส� ำ คั ญ และมี กระบวนการจัดการเรียนรู้ทสี่ ่งเสริมให้นกั เรียน ได้ เ ผชิ ญ กั บ ปั ญ หาที่ เ กิ ด ขึ้ น จริ ง ด้ ว ยตนเอง เปิ ด โอกาสให้ นั ก เรี ย นได้ ค ้ น พบปั ญ หาด้ ว ย ตนเองผ่านกระบวนการกลุ่ม ท�ำความเข้าใจ และวางแผนการเรี ย นร่ ว มกั น นั ก เรี ย นได้ มี อิ ส ระในการแสดงความคิ ด เห็ น และการ แลกเปลี่ ย นเรี ย นรู ้ กั บ ผู ้ อื่ น ท� ำ ให้ นั ก เรี ย นมี ความกระตื อ รื อ ร้ น ในการแสวงหาค� ำ ตอบ จากของปั ญ หาที่ เ กิ ด ขึ้ น จากแหล่ ง เรี ย นรู ้ ที่ ห ลากหลาย สอดคล้ อ งกั บ งานวิ จั ย ของ รพีพร โตไทยะ (2540 : 43) ซึ่งศึกษาผลการ เรี ย นวิ ท ยาศาสตร์ เรื่ อ ง น�้ ำ เพื่ อ ชี วิ ต ของ นักเรียนมัธยมศึกษาปีที่ 1 ที่ได้รับการสอนแบบ แก้ปญ ั หาตามแนวคิดวิทยาศาสตร์ ผลการวิจยั พบว่า ผลการเรียนของนักเรียนทีไ่ ด้รบั การสอน แบบแก้ปัญหาสูงกว่าผลการเรียนของนักเรียน ที่เรียนตามคู่มือครู สอดคล้องกับงานวิจัยของ จุไรรัตน์ สุริยงค์ (2550 : 55) ซึ่งท�ำการวิจัย เรื่ อ ง ความสามารถในการแก้ ป ั ญ หาของ นักเรียนช่วงชั้นที่ 3 ที่เรียนวิทยาศาสตร์โดยใช้ ปัญหาเป็นฐาน ผลการวิจัยพบว่า นักเรียนที่ เรียนสาระการเรียนรูว้ ทิ ยาศาสตร์เพิม่ เติม เรือ่ ง

101

สิ่งแวดล้อมในท้องถิ่น โดยใช้ปัญหาเป็นฐาน มี ค ะแนนผลการเรี ย นวิ ช าวิ ท ยาศาสตร์ ห ลั ง เรียนสูงกว่าก่อนเรียน และสอดคล้องกับงาน วิจัยของ วัชราภรณ์ น้อยสกุล (2553: ก) ที่ได้ ท�ำการศึกษาเรื่อง การพัฒนาชุดกิจกรรมการ เรียนรูโ้ ดยใช้ปญ ั หาเป็นหลัก (PBL) เรือ่ ง ปัญหา สิ่งแวดล้อม กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ ที่ส่งเสริมผลการเรียน และความสามารถใน การแก้ปัญหา ส�ำหรับนักเรียนชั้นมัธยมศึกษา ปีที่ 4 ซึ่งผลการศึกษาพบว่า ผลการเรียนของ นักเรียนหลังเรียนด้วยชุดกิจกรรมการเรียนรู้ โดยใช้ปัญหาเป็นหลัก (PBL) เรื่อง ปัญหาสิ่ง แวดล้อม กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ ทีส่ ง่ เสริมผลการเรียน และความสามารถในการ แก้ปัญหา ส�ำหรับนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 4 สูงกว่าเกณฑ์ร้อยละ 75 อย่างมีนัยส�ำคัญทาง สถิติที่ระดับ .05 จึงอาจกล่าวได้ว่าการจัดการ เรียนรู้โดยใช้ปัญหาเป็นฐาน สามารถพัฒนา นักเรียน และพัฒนาผลการเรียนของนักเรียนให้ สูงขึ้นได้ สอดคล้องกับ วัลลี รัตยาศัย (2547 : 16-17) กล่าวว่า การจัดการเรียนรูโ้ ดยใช้ปญ ั หา เป็นฐานเป็นวิธีการเรียนรู้ท่ีเริ่มต้นด้วยการใช้ ปัญหาเป็นตัวกระตุ้นให้นักเรียนศึกษาค้นคว้า แสวงหาความรู้ด้วยวิธีการต่าง ๆ เพื่อน�ำมาใช้ ในการแก้ปัญหา และ อุดม รัตนอัมพรโสภณ (2544 : 35) ซึ่งกล่าวว่า การเรียนแบบการใช้ ปัญหาเป็นฐานเป็นวิธีการสอนที่ใช้ปัญหาเป็น ตัวกระตุ้น ให้นักเรียนเกิดความต้องการที่จะ ใฝ่หาความรู้เพื่อแก้ปัญหา โดยเน้นให้นักเรียน เป็นผู้ตัดสินใจในสิ่งที่ต้องการแสวงหาและรู้จัก การท�ำงานร่วมกันเป็นทีมภายในกลุ่มนักเรียน โดยผู้สอนมีส่วนร่วมเกี่ยวข้องน้อยที่สุด

102

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

การจั ด กิ จ กรรมการเรี ย นรู ้ โ ดยใช้ ปัญหาเป็นฐานที่ผู้วิจัยสร้างขึ้นนั้น ได้เน้นให้ นักเรียนได้ผ่านกระบวนการที่ส�ำคัญ คือ การ เรียนรู้โดยใช้ปัญหาเป็นฐาน การเรียนรู้ผ่าน กระบวนการกลุม่ และการสร้างองค์ความรูด้ ว้ ย ตนเอง โดยเริ่มต้นจะน�ำสถานการณ์ที่เกิดขึ้น จริง เป็นตัวกระตุ้นให้นักเรียนเกิดความอยากรู้ และให้ นั ก เรี ย นมองเห็ น ภาพที่ เ กิ ด ขึ้ น จริ ง สอดคล้องกับ ชัยวัฒน์ สุทธิรัตน์ (2554 : 5) ที่กล่าวว่า แนวคิดทฤษฎีการสร้างองค์ความรู้ ด้วยตนเอง ของ Piaget เป็นกระบวนการที่เกิด ขึ้นภายในนักเรียนโดยให้นักเรียนเป็นผู้สร้าง ความรู้ ด้วยตนเองครูจะมีบทบาทส�ำคัญมาก ในการเป็นผู้อ�ำนวยความสะดวกเพื่อเปลี่ยน มโนมติในการเรียนของนักเรียน โดยครูมีหน้าที่ เป็น “ผู้ท้าทายความคิดของนักเรียน” และเป็น “ผู้อ�ำนวยความสะดวกในการเรียนรู้” เพื่อช่วย ให้นักเรียนหาค�ำตอบด้วยตนเอง

การเรี ย นรู ้ ผ ่ า นกระบวนการกลุ ่ ม นั้น เพื่อท�ำให้นักเรียนได้พัฒนาความสามารถ ในการท� ำ งานร่ ว มกั บ ผู ้ อื่ น และยอมรั บ ผล ประโยชน์รว่ มกัน ได้ศกึ ษาค้นคว้าแนวคิดใหม่ ๆ ท� ำ ให้ นั ก เรี ย นได้ พั ฒ นาผลการเรี ย นรู ้ ที่ พึ ง ประสงค์หลายอย่าง เช่น ได้แก้ไขข้อบกพร่อง ของตนเองในการปฏิ บั ติ ตั ว ในสั ง คมแห่ ง การเรียนรู้ ได้ฝึกการยอมรับความคิดเห็นจาก ผู้อื่น เพราะการท�ำงานเป็นกลุ่มเป็นการท�ำงาน ร่ ว มกั บ ผู ้ อื่ น ที่ มี ป ระสบการณ์ ที่ แ ตกต่ า งกั น ได้ รั บ ทราบการประเมิ น ผลการเรี ย น และ พฤติกรรมของตนเองจากเพื่อนและครูผู้สอน ได้โดยตรง นอกจากนี้การเรียนรู้โดยใช้ปัญหา เป็นฐานยังเป็นการเรียนเพื่อประยุกต์ความรู้

เดิม ท�ำให้มคี วามเข้าใจมากขึน้ และสร้างความรู้ ใหม่ขึ้นมา ดังนั้นจึงมีความจ�ำเป็นต้องกระตุ้น ความรู้เดิมของนักเรียนเพื่อสร้างความรู้ใหม่ ท�ำให้นักเรียนมีความเข้าใจมากยิ่งขึ้น

ข้อเสนอแนะ

ข้อเสนอแนะในการน�ำผลการ วิจัยไปใช้

1. จากผลการวิ จั ย พบว่ า ความ สามารถในการคิดแก้ปัญหาและผลการเรียน วิชาวิทยาศาสตร์ เรื่อง สิ่งมีชีวิตกับสิ่งแวดล้อม และสารในชีวิตประจ�ำวัน ของนักเรียนที่เรียนรู้ โดยใช้ปัญหาเป็นฐานสูงขึ้น ดังนั้น ครูสามารถ น�ำวิธีการสอนตามรูปแบบการเรียนรู้โดยใช้ ปัญหาเป็นฐานไปใช้จัดกิจกรรมกับสาระการ เรียนรู้ และกลุ่มสาระการเรียนรู้อื่น ๆ

2. ครูทจี่ ะน�ำรูปแบบการจัดการเรียนรู้ โดยใช้ปญ ั หาเป็นฐานไปใช้ให้เกิดกับนักเรียน จึง ควรศึกษารูปแบบ ขั้นตอน ในการจัดกิจกรรม การเรียนรู้ให้ชัดเจนก่อน รวมถึงการพิจารณา ความเหมาะสมของเวลา เนื้อหา สื่อการเรียนรู้ และแหล่งการเรียนรู้ ว่ามีความสอดคล้องกับ การจัดการเรียนรู้โดยใช้ปัญหาเป็นฐานมาก น้อยเพียงใด สามารถน�ำไปบูรณาการกับเนือ้ หา ในกลุ่มสาระการเรียนรู้อื่น ๆ ใดได้บ้าง เพื่อให้ นักเรียนเกิดการเรียนรู้อย่างมีประสิทธิภาพ

ข้อเสนอแนะในการท�ำวิจยั ครัง้ ต่อไป

1. ควรมี ก ารท� ำ วิ จั ย ในลั ก ษณะ เดี ย วกั น โดยใช้ เ นื้ อ หาสาระอื่ น ๆ ในวิ ช า วิทยาศาสตร์หรือในระดับชั้นอื่น ๆ เพราะวิชา วิทยาศาสตร์เป็นวิชาที่เกี่ยวข้องกับสิ่งมีชีวิต

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

และสิ่งแวดล้อมรอบตัวเรา ซึ่งสามารถบูรณ าการเข้ากับท้องถิ่น และกลุ่มสาระการเรียนรู้ อื่น ๆ ได้ง่าย

2. ควรมีการประเมินความสามารถ ในการคิ ด แก้ ป ั ญ หาของนั ก เรี ย นที่ เ รี ย นรู ้ โดยใช้ปัญหาเป็นฐานในระดับชัน้ อื่น ๆ

3. ควรมีการศึกษาความพึงพอใจของ นักเรียนในการใช้การจัดกิจกรรมการเรียนรู้ โดยใช้ปัญหาเป็นฐาน

103

4. ควรมีการศึกษาสภาพปัญหาและ ความต้อ งการของท้อ งถิ่น โดยเน้น ให้ชุม ชน และองค์การบริหารส่วนท้องถิ่นเข้ามามีส่วน ร่วมในการจัดการศึกษา เพือ่ ทีจ่ ะน�ำปัญหาและ ความต้องการทีไ่ ด้มาใช้เป็นแนวทางในการสร้าง แผนการจัดการเรียนรู้โดยใช้ปัญหาเป็นฐานให้ เหมาะสมกับนักเรียนในแต่ละท้องถิ่น

เอกสารอ้างอิง กระทรวงศึกษาธิการ. หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์คุรุสภาลาดพร้าว, 2551. จุไรรัตน์ สุริยงค์. ความสามารถในการแก้ปัญหาของนักเรียนช่วงชั้นที่ 3 ที่เรียนวิทยาศาสตร์ โดยใช้ปัญหาเป็นฐาน. วิทยานิพนธ์ศึกษาศาสตรมหาบัณฑิต (วิทยาศาสตร์ศึกษา) บัณฑิตวิทยาลัย, มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, 2550. ชัยวัฒน์ สุทธิรตั น์. 80 นวัตกรรมการจัดการเรียนรูท้ เี่ น้นผูเ้ รียนเป็นส�ำคัญ. กรุงเทพฯ: แดแน็กซ์ อินเตอร์คอร์ปอเรชั่น. พิมพ์ครั้งที่ 4, 2554. ทิศนา แขมมณี. ชุดกิจกรรมการเรียนการสอนและฝึกกระบวนการกลุ่ม ชั้นประถมศึกษา ปีที่ 6. กรุงเทพฯ: ภาควิชาประถมศึกษา คณะครุศาสตร์, จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2545. นภา หลิมรัตน์. “การจัดการเรียนรูโ้ ดยใช้ปญ ั หาเป็นฐาน”. วารสารส่งเสริมประสิทธิภาพการเรียน การสอน, มหาวิทยาลัยขอนแก่น. 10 (กันยายน-ธันวาคม), 13-19 2546. พัชรา ทิพยทัศน์. คุณลักษณะผู้น�ำการเปลี่ยนแปลง. [Online], เข้าถึงได้จาก : http://www.br.ac. th/E-learning/lesson 1_3 html. (สืบค้นเมื่อ 7 มกราคม 2557). มัณฑรา ธรรมบุศย์. การพัฒนาคุณภาพการเรียนรูโ้ ดยใช้ PBL (Problem-Based-Learning). วิชาการ, 2545. ยรรยง สินธุ์งาม. การเรียนรู้โดยใช้ปัญหาเป็นฐาน Problem – based Learning (PBL). สืบค้นเมื่อ 7 มกราคม 2558, จาก http://www.vcharkarn.com ระพีพร โตไทยะ. ผลสัมฤทธิท์ างการเรียนและความสามารถในการแก้ปญ ั หาวิชาวิทยาศาสตร์ ของนั ก เรี ย นชั้ น มั ธ ยมศึ ก ษาปี ที่ 1 ที่ ไ ด้ รั บ การสอนแบบแก้ ป ั ญ หาตามแนวคิ ด วิ ท ยาศาสตร์ เทคโนโลยี แ ละสั ง คม. วิ ท ยานิ พ นธ์ ศึ ก ษาศาสตรมหาบั ณ ฑิ ต สาขา วิทยาศาสตร์ศกึ ษา บัณฑิตวิทยาลัย, มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, 2540.

104

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

รัชนี อุดทา. การส่งเสริมทักษะการคิดวิเคราะห์โดยใช้การเรียนรูท้ เี่ น้นปัญหาเป็นฐานส�ำหรับ นักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1 โรงเรียนบ้านปางสัก จังหวัดเชียงใหม่. วิทยานิพนธ์ ศึ ก ษาศาสตรมหาบั ณ ฑิ ต (จิ ต วิ ท ยาการศึ ก ษาและการแนะแนว) บั ณ ฑิ ต วิ ท ยาลั ย , มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, 2552. รัชต์วรรณ กาญจนปัญญาคม. การจัดการองค์ความรู้. กรุงเทพฯ: 21 เซ็นจูรี่, 2548. โรงเรียน บ้านต้าหลวง (ต้าประชานุกูล). หลักสูตรโรงเรียนบ้านต้าหลวง (ต้าประชานุกูล) กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์, 2556. วัชรา เล่าเรียนดี. เทคนิคและยุทธวิธีพัฒนาทักษะการคิด การจัดการเรียนรู้ที่เน้นผู้เรียน เป็นส�ำคัญ. นครปฐม : คณะศึกษาศาสตร์, มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2548. วัชราภรณ์ น้อยสกุล. การพัฒนาชุดกิจกรรมการเรียนรู้โดยใช้ปัญหาเป็รหลัก (PBL) เรื่อง ปัญหาสิ่งแวดล้อม กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ ที่ส่งเสริมผลการเรียน และ ความสามารถในการแก้ปัญหา ส�ำหรับนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 4. การศึกษา ค้นคว้าด้วยตนเอง การศึกษามหาบัณฑิต สาวิชาหลักสูตรและการสอน บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยนเรศวร, 2553. วัลลี สัตยาศัย. การเรียนรูโ้ ดยใช้ปญ ั หาเป็นหลัก รูปแบบการเรียนรูโ้ ดยผูเ้ รียนเป็นศูนย์กลาง. กรุงเทพฯ: บุคเน็ท, 2547. วิจารณ์ พานิช. วิถีสร้างการเรียนรู้เพื่อศิษย์ในศตวรรษที่ 21. กรุงเทพฯ: มูลนิธิสดศรีสฤษดิ์วงศ์, 2555. สถาบั น ส่ ง เสริ ม การสอนวิ ท ยาศาสตร์ แ ละเทคโนโลยี . รายงานผลการทดสอบระดั บ ชาติ ขั้นพื้นฐาน (O-NET). http://www.niets.or.th/, 2556. สิ ริ ว รรณ สุ ว รรณอาภา. กิ จ กรรมการเรี ย นการสอน เอกสารชุ ด วิ ช าระบบการเรี ย น การสอน หน่วยที่ 6-10. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์ยูไนเตดโปรดักชั่น, 2523. ส�ำนักงานคณะกรรมการการศึกษาแห่งชาติ. ปฏิรูปการเรียนรู้ผู้เรียนส�ำคัญที่สุด. กรุงเทพฯ: พิมพ์ดี, 2554. สํ า นั ก งานรั บ รองมาตรฐานและประเมิ น คุ ณ ภาพการศึ ก ษา. รายงานการประเมิ น คุ ณ ภาพ ภายนอกสถานศึกษาระดับการศึกษาขั้นพื้นฐาน รอบที่ 2 โรงเรียนบ้านต้าหลวง (ต้ า ประชานุ กู ล ) อํ า เภอขุ น ตาล จั ง หวั ด เชี ย งราย. กรุ ง เทพฯ: สํ า นั ก งานรั บ รอง มาตรฐานและประเมินคุณภาพการศึกษา, 2551. อุดม รัตนอัมพรโสภณ. ผลของการสื่อสารในเวลาเดียวกันและต่างเวลากัน ในการเรียนรู้ ผ่านเว็บ โดยใช้ปัญหาเป็นหลักที่มีต่อผลการเรียนของนักศึกษาระดับปริญญาตรี. วิทยานิพนธ์ครุศาสตรดุษฎีบัณฑิต สาขาวิชาเทคโนโลยีและสื่อสารการศึกษา บัณฑิต วิทยาลัย, จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย., 2544.

รูปแบบการบริหารจัดการเพื่อพัฒนาศักยภาพการท�ำวิจัย ของผู้บริหารและครูโรงเรียนมัธยมศึกษา The Management Model for Developing Research Conduction Potential of Administrators and Teachers in Secondary School. ผู้วิจัย อาจารย์ท่ปี รึกษา

วรวัติ กิติวงค์ 1 อนุรักษ์ ปัญญานุวัฒน์ 2 ชูชีพ พุทธประเสริฐ 3 น�้ำผึ้ง อินทะเนตร 4

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ เพื่อ (1) ศึกษาสภาพปัจจุบัน ความคาดหวังและความต้องการ ในการบริหารจัดการเพื่อพัฒนาศักยภาพการท�ำวิจัยของผู้บริหารและครูโรงเรียนมัธยมศึกษา (2) สร้างและพัฒนารูปแบบการบริหารจัดการเพื่อพัฒนาศักยภาพการท�ำวิจัยของผู้บริหารและครู โรงเรียนมัธยมศึกษา (3) ศึกษาผลการทดลองใช้รูปแบบ กลุ่มตัวอย่าง คือ ผู้บริหารและครูโรงเรียน มัธยมศึกษา 415 คน เก็บรวบรวมข้อมูลโดยใช้แบบสอบถาม ประชุมสนทนากลุ่ม ประเมินรูปแบบ โดยผู้เชี่ยวชาญ แบบทดสอบความรู้ แบบประเมินเจตคติและคุณภาพงานวิจัย วิเคราะห์ข้อมูล โดยใช้คา่ ร้อยละ ค่าเฉลีย่ ส่วนเบีย่ งเบนมาตรฐาน ดัชนีความต้องการจําเป็นแบบปรับปรุง (PNImodified) และ t-test ผลการวิจัยพบว่า โรงเรียนมัธยมศึกษามีการด�ำเนินการบริหารจัดการเพื่อพัฒนา ศักยภาพการท�ำวิจัยของผู้บริหารและครูในระดับมาก ในขณะที่ผู้บริหารและครูมีความคาดหวัง ในระดับมากที่สุด และมีความต้องการในการบริหารจัดการเพื่อพัฒนาศักยภาพการท�ำวิจัยใน

1

นักศึกษาระดับปริญญาเอก สาขาการวิจัยและพัฒนาการศึกษา คณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ประธานกรรมการที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์ คณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ 3 อาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์ คณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ 4 อาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์ คณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ 2

106

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ทุกด้าน รูปแบบการบริหารจัดการเพื่อพัฒนาศักยภาพการท�ำวิจัยของผู้บริหารและครูโรงเรียน มัธยมศึกษา มี 3 ส่วน ได้แก่ (1) ส่วนน�ำของรูปแบบ (2) องค์ประกอบของการบริหารจัดการ (3) แนวทางการน�ำรูปแบบไปใช้ และภายหลังการทดลองใช้รปู แบบการบริหารจัดการสามารถพัฒนา ศักยภาพการท�ำวิจัยของผู้บริหารและครูได้อย่างมีนัยส�ำคัญทางสถิติที่ระดับ .01 ค�ำส�ำคัญ : รูปแบบการบริหารจัดการ, ศักยภาพการท�ำวิจัย, ผู้บริหารและครู

Abstract

The purpose of this research were to 1) study the state, expectation and need of administrators and teachers in secondary school about the management for developing research conduction potential 2) create and develop the management model for developing research conduction potential of administrators and teachers in secondary school. 3) study the result of implementation of the model. The samples were 415 administrators and teachers.

Collected by questionnaire, focus group , experts judgment and implementation of the model by testing with one secondary school. Analyzed by mean, standard deviation Priority Needs Index; (PNImodified) and t–test. The Results of research found the existing state about the management for developing research conduction Potential in the secondary schools were high level and expectations were highest level. The administrators and teachers had needs of to the management for developing research conduction potential in every component. The management model which composed of 3 parts 1) introduction 2) component of the management 3) Guidelines for Applying. The study result of implementation of the model that could develop the research conduction potential of administrators and teachers (significance at .01 Keywords : The Management Model, The Research Potential, administrators and teachers

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

บทน�ำ

การวิจยั (Research) เป็นกระบวนการ ค้นหาความรู้ที่เป็นระบบระเบียบ เชื่อถือได้เป็น เครื่องมือที่ส�ำคัญอย่างหนึ่งในการแก้ปัญหา และพัฒนาวิชาการให้เจริญก้าวหน้าในทุกด้าน โดยเฉพาะอย่ า งยิ่ ง ช่ ว ยขยายความรู ้ ความ เข้าใจในปรากฏการณ์ต่างๆของสังคมให้กว้าง ขวางและเจริญก้าวหน้ามากขึ้น ท�ำให้มนุษย์ สามารถเอาชนะธรรมชาติได้อย่างมีหลักเกณฑ์ และมีเหตุผล การเรียนรูแ้ ละการท�ำวิจยั จึงก่อให้ เกิดประโยชน์อย่างยิง่ ทัง้ แก่ตนเองและส่วนรวม (บุญธรรม กิจปรีดาบริสุทธิ์, 2551 หน้า 1) โดย เฉพาะในด้านการศึกษานั้นจะพบว่าในปัจจุบัน การวิจัยได้เข้ามามีบทบาทและเป็นเครื่องมือ ส�ำคัญในการพัฒนาคุณภาพการศึกษาในทุก ระดั บ เพราะการวิ จั ย เป็ น ส่ ว นส� ำ คั ญ ในการ แก้ไขปัญหาและพัฒนาคุณภาพการศึกษา ซึ่ง นอกจากจะส่งเสริมความคิด ริเริ่มสร้างสรรค์ ให้เกิดผลในทางการปฏิบัติแล้วยังช่วยขยาย ผลนวั ต กรรมทางการศึ ก ษาอี ก ด้ ว ย (วี ณ า นนทพันธาวาทย์, 2550 หน้า 1)

ประเทศไทยได้มกี ารส่งเสริม สนับสนุน ให้มีการวิจัยเพื่อพัฒนาคุณภาพการศึกษาใน ทุ ก ระดั บ ดั ง ที่ ป รากฏในกฎหมายการศึ ก ษา และแผนการศึกษา แห่งชาติ ข้อเสนอในการ ปฏิรูปการศึกษาในทศวรรษที่สอง รวมไปถึง การก�ำหนดให้การวิจยั ทางการศึกษาเป็นหนึง่ ใน มาตรฐานวิชาชีพทางการศึกษา และมาตรฐาน การประกั น คุ ณ ภาพภายในของสถานศึ ก ษา อีกด้วย อาจกล่าวได้ว่าการปฏิรูปการศึกษาใน ยุคปัจจุบันนั้นการวิจัยเป็นเครื่องมือที่ส�ำคัญ

107

ในการยกระดั บ คุ ณ ภาพการศึ ก ษาทุ ก ระดั บ อย่างไรก็ตามแม้รัฐบาลจะมีนโยบายด้านการ พัฒนาการวิจัยอย่างต่อเนื่อง แต่ก็ยังพบว่ามี ปัญหาอุปสรรคหลายประการ เมื่อพิจารณาถึง การวิจัยทางการศึกษาโดยเฉพาะอย่างยิ่งใน ระดั บ การศึ ก ษาขั้ น พื้ น ฐาน ยั ง พบปั ญ หา อุ ป สรรคหลายประการ ปริ ม าณการวิ จั ย ใน โรงเรียนยังมีจ�ำนวนน้อยและการวิจัยส่วนมาก จะเน้นไปทางการขอเลื่อนวิทยฐานะ การวิจัย เพื่อน�ำผลมาใช้ปฏิบัติอย่างแท้จริงยังมีน้อย บุ ค ลากรส่ ว นมากยั ง คิด ว่ า การวิจั ย เป็ น สิ่ง ที่ ปฏิบัติในระดับอุดมศึกษา ยังไม่มีความจ�ำเป็น ในระดั บ การศึ ก ษาขั้ น พื้ น ฐาน ผู ้ บ ริ ห ารและ ครูจ�ำนวนมากยังคิดว่าการวิจัยปฏิบัติปกติก็ มีมากอยู่แล้วจึงไม่มีเวลาวิจัย และการวิจัยไม่ ค่อยมีประโยชน์และไม่คุ้มค่ากับการท�ำ รวมทั้ง ขาดความรู้ ความเข้าใจในการด�ำเนินการวิจัย ขาดการสนับสนุน ส่งเสริมและพัฒนาศักยภาพ ของหน่วยงานที่เกี่ยวข้องทั้งด้านการฝึกอบรม การพั ฒ นาศั ก ยภาพการวิ จั ย การสนั บ สนุ น งบประมาณ การให้ ค� ำ แนะน� ำ ช่ ว ยเหลื อ การเผยแพร่ ยกย่อง(ธีระ รุญเจริญ, 2550 หน้า 375) จากการศึกษางานวิจัยหลายเรื่องพบว่า สาเหตุที่ท�ำให้การวิจัยของครูไม่พัฒนา และ ก้าวหน้าเท่าทีค่ วรอันเนือ่ งมาจากครูขาดความรู้ ความเข้าใจ ขาดเทคนิคในการด�ำเนินการวิจัย ขาดการส่งเสริมสนับสนุนจากบุคคลหรือหน่วย งานที่เกี่ยวข้อง ขาดปัจจัยและงบประมาณที่ เอือ้ ต่อการท�ำวิจยั ขาดแคลนแหล่งสืบค้นข้อมูล ครูขาดความมั่นใจและกังวลใจในการปฏิบัติ และขาดการเผยแพร่ผลงานวิจัยมีครูบางส่วน ที่เคยผ่านการอบรม การท�ำวิจัยในชั้นเรียนมา

108

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

แล้ว แต่ก็ไม่สามารถด�ำเนินการวิจัยได้ เพราะ หลังจากการอบรมครูไม่ได้น�ำไปพัฒนาต่อเท่า ทีค่ วร (ภัทราพร เกษสังข์, 2552 หน้า บทคัดย่อ ; สมบั ติ ท้ า ยเรื อ ค� ำ , 2547 หน้ า บทคั ด ย่ อ ; วิไลวรรณ สมบูรณ์, 2546 หน้า บทคัดย่อ)

จากปัญหาของการวิจัยในโรงเรียน ดั ง กล่ า วข้ า งต้ น เมื่ อ พิ จ ารณาแนวทางการ พัฒนาศักยภาพการท�ำวิจัยในโรงเรียน พบว่า ส่วนใหญ่จะใช้วิธีการฝึกอบรมเชิงปฏิบัติการ ซึ่งปรากฏผลว่าครูมีความรู้ ความเข้าใจและ ทักษะการท�ำวิจัยจากการฝึกอบรมผ่านเกณฑ์ แต่เมื่อกลับไปปฏิบัติงานในสถานศึกษากลับ ไม่มีการพัฒนาต่อเท่าที่ควร นอกจากนี้การท�ำ วิจัยเป็นเรื่องที่ต้องได้รับการฝึกฝนและเรียนรู้ จากผู้เชี่ยวชาญ แต่หลักสูตรการฝึกอบรมการ วิจยั ส่วนใหญ่เป็นหลักสูตรเร่งรัด เป็นเรือ่ งทีค่ รู ไม่คุ้นเคย เข้าใจยากต้องมีพี่เลี้ยงคอยแนะน�ำ แต่ ใ นสภาพจริ ง หลั ง การอบรม ครู ไ ม่ มี ค น คอยแนะน� ำ ท� ำ ให้ ร ายงานการวิ จั ย ของครู มี ความบกพร่ อ งมากเกื อ บทุ ก ขั้ น ตอน (สุ วิ ม ล ว่องวานิช, 2553 หน้า 6) แสดงให้เห็นว่าการ ฝึกอบรมเป็นการพัฒนาองค์ความรู้และทักษะ ส่วนบุคคลหากไม่มีกระบวนการบริหารจัดการ ส่งเสริม สนับสนุน นิเทศ ติดตามในระดับสถาน ศึกษาก็จะไม่สามารถพัฒนาศักยภาพการท�ำ วิจยั ของครูได้อย่างแท้จริง จึงจ�ำเป็นต้องมีการ บริหารจัดการอย่างเป็นระบบเพือ่ เพิม่ ศักยภาพ การท�ำวิจยั ในโรงเรียนให้มคี ณ ุ ภาพ สามารถน�ำ ไปใช้ประโยชน์ในการพัฒนาคุณภาพการศึกษา ได้อย่างแท้จริง รวมไปถึงสามารถเผยแพร่เป็น แบบอย่ า งให้ กั บ หน่ ว ยงานอื่ น ๆ ได้ น� ำ ไปใช้ ประโยชน์อีกด้วย จากปัญหาการจัดการศึกษา

และการวิจัยในโรงเรียนที่กล่าวมาจึงมีความ จ� ำ เป็ น ที่จะต้อ งแสวงหาแนวทางการพั ฒ นา ศั ก ยภาพการท� ำ วิ จั ย ของผู ้ บ ริ ห ารและครู ที่ เหมาะสมกับโรงเรียนมัธยมศึกษา และจากการ ศึกษาความจ�ำเป็นทีม่ ตี อ้ งการยกระดับคุณภาพ การวิจยั เพือ่ พัฒนาการศึกษาในประเทศไทย จะ พบว่า ในเขตภาคเหนือเป็นพืน้ ทีท่ มี่ คี วามส�ำคัญ ทางยุทธศาสตร์ในการพัฒนาประเทศ การยก ระดับคุณภาพการศึกษาของคนในพื้นที่ภาค เหนือโดยผ่านการศึกษาและการวิจยั จึงมีความ จ�ำเป็นอย่างยิ่ง แต่จากผลการศึกษาเกี่ยวกับ ข้ อ มู ล ด้ า นการศึ ก ษาพบว่ า คุ ณ ภาพสถาน ศึก ษาขั้น พื้น ฐานของภาคเหนือ ได้ ม าตรฐาน น้อยที่สุด รองจากภาคใต้ โดยมีสถานศึกษาที่ ได้มาตรฐานเพียงร้อยละ 31 ต�่ำกว่าร้อยละ35 ในระดับประเทศ แม้ว่าในช่วงปี 2544 เป็นต้น มาประชากรภาคเหนือได้รับการศึกษา มากขึ้น แต่ผลสมฤทธิ์ทางการเรียน หรือคะแนนการ ทดสอบรวมของนักเรียนในภาคเหนือส่วนใหญ่ อยู ่ ใ นเกณฑ์ ต�่ ำ กว่ า ร้ อ ยละ 50 และผลการ ทดสอบในปี 2547 พบว่า นักเรียนมัธยมศึกษา ตอนต้ น ผลสั ม ฤทธิ์ ท างการเรี ย นต�่ ำ สุ ด คิดเป็นร้อยละ 37.4 และนักเรียนมัธยมศึกษา ตอนปลายมีผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนคิดเป็น ร้อยละ 40.6 (คณะกรรมการการวิจัยแห่งชาติ, 2554 หน้ า 8) นอกจากนี้ จ ากการวิ เ คราะห์ คะแนนการทดสอบระดั บ ชาติ ข องนั ก เรี ย น ชั้ น มั ธ ยมศึ ก ษา ประกอบด้ ว ยมั ธ ยมศึ ก ษา ปี ที่ 3 และ มั ธ ยมศึ ก ษาปี ที่ 6ในช่ ว งปี ก าร ศึกษา 2554 – 2555 พบว่า โดยรวมโรงเรียน ในภาคเหนื อ มี ค ะแนนเฉลี่ ย เป็ น ล� ำ ดั บ ที่ 2 คิดเป็นร้อยละ 36.60 แต่มีคะแนนพัฒนาการ

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

เป็นล�ำดับสุดท้ายเมือ่ จ�ำแนกขนาดของโรงเรียน จะพบว่าโรงเรียนที่มีปัญหา คะแนนเฉลี่ยต�่ำ และพั ฒ นาการช้ า ส่ ว นใหญ่ เ ป็ น โรงเรี ย น ขนาดเล็ ก และขนาดกลาง (ส� ำ นั ก ทดสอบ ทางการศึกษา, 2556, ) แสดงให้เห็นถึงจุดอ่อน ของการพัฒนาผู้เรียนในกลุ่มโรงเรียนมัธยม ศึกษาภาคเหนือ และเมื่อพิจารณาจากบริบท การวิ จั ย ในภาคเหนื อ ที่ ผ ่ า นมายั ง พบว่ า ไม่ สามารถก้าวเดินไปเพื่อสนับสนุนการพัฒนาได้ อย่างเต็มที่ ด้วยเหตุผลหลายประการ การวิจัย ส่วนใหญ่ในพืน้ ทีภ่ าคเหนือยังเป็นบทบาทหน้าที่ ของอาจารย์ นักวิชาการในอุดมศึกษา (คณะ กรรมการการวิจัยแห่งชาติ, 2554 หน้า 23) จึ ง ควรมี ก ารส่ ง เสริ ม สนั บ สนุ น และพั ฒ นา ศั ก ยภาพการท� ำ วิ จั ย ของผู ้ บ ริ ห ารและครู ใ น โรงเรียนมัธยมศึกษา ภาคเหนือตอนบนดังนั้น ผู้วิจัยจึงได้ศึกษาวิจัยและพัฒนารูปแบบการ บริหารจัดการเพื่อพัฒนาศักยภาพการท�ำวิจัย ของผู้บริหารและครูโรงเรียนมัธยมศึกษาขึ้น โดยมุ่งเน้นไปที่การพัฒนาการวิจัยในโรงเรียน มัธยมศึกษาเขตภาคเหนือตอนบนให้สอดคล้อง กับสภาพปัญหาการจัดการศึกษาทีป่ รากฏ เพือ่ ให้ผู้บริหารและครูได้รับการพัฒนาศักยภาพ การท� ำ วิจั ย ที่ยั่ ง ยืน ผ่ า นการบริห ารจั ด การที่ เหมาะสม เกิดองค์ความรู้ เจตคติ ทักษะและ ความสามารถในการท� ำ วิ จั ย น� ำ ไปสู ่ ก ารยก ระดับคุณภาพการศึกษาในสถานศึกษาได้อย่าง แท้จริง

109

ค�ำถามการวิจัย

1. สภาพปัจจุบนั ความคาดหวังและ ความต้องการในการบริหารจัดการเพื่อพัฒนา ศั ก ยภาพการท� ำ วิ จั ย ของผู ้ บ ริ ห ารและครู โรงเรียนมัธยมศึกษา เป็นอย่างไร

2. รู ป แบบการบริ ห ารจั ด การเพื่ อ พัฒนาศักยภาพการท�ำวิจัยของผู้บริหารและ ครูโรงเรียนมัธยมศึกษา ที่เหมาะสมควรมีองค์ ประกอบอะไรบ้าง

3. ผลการทดลองใช้ รู ป แบบการ บริหารจัดการเพื่อพัฒนาศักยภาพการท�ำวิจัย ของผู้บริหารและครูโรงเรียนมัธยมศึกษาที่ผู้ วิจัยพัฒนาขึ้นเป็นอย่างไร

วัตถุประสงค์การวิจัย

1. เพื่ อ ศึ ก ษาสภาพปั จ จุ บั น ความ คาดหวังและความต้องการในการบริหารจัดการ เพื่อพัฒนาศักยภาพการท�ำวิจัยของผู้บริหาร และครูโรงเรียนมัธยมศึกษา

2. เพื่อสร้างและพัฒนารูปแบบการ บริหารจัดการเพื่อพัฒนาศักยภาพการท�ำวิจัย ของผู้บริหารและครูโรงเรียนมัธยมศึกษา

3. เพื่ อ ศึ ก ษาผลการทดลองใช้ รู ป แบบการบริหารจัดการเพือ่ พัฒนาศักยภาพการ ท�ำวิจยั ของผูบ้ ริหารและครูโรงเรียนมัธยมศึกษา

กรอบแนวคิดในการวิจัย

จากแนวคิ ด ทฤษฎี แ ละงานวิ จั ย ที่ เกี่ ย วข้ อ งกั บ การบริ ห ารจั ด การเพื่ อ พั ฒ นา พัฒนาศักยภาพการท�ำวิจยั ของผูบ้ ริหารและครู โรงเรียนมัธยมศึกษา ก�ำหนดเป็นกรอบแนวคิด ของการวิจัย ดังนี้

110

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

การบริหาร เชิงระบบ

กระบวนการ บริหาร POLC

การบริหาร แบบมุ่งผลสัมฤทธิ์ (RBM)

องค์กรแห่ง การเรียนรู้ (LO)

รูปแบบการบริหารจัดการเพื่อพัฒนาพัฒนาศักยภาพการท�ำวิจัย ของผู้บริหารและครูโรงเรียนมัธยมศึกษาที่เหมาะสม

ศักยภาพการท�ำวิจัยของผู้บริหารและครูโรงเรียนมัธยมศึกษา ความรู้ด้านการท�ำวิจัย

เจตคติต่อการท�ำวิจัย

คุณภาพของงานวิจัย

ภาพ 1 กรอบแนวคิดของการวิจัย

วิธีด�ำเนินการวิจัย

ผู ้ วิ จั ย ได้ ด� ำ เนิ น การวิ จั ย โดยใช้ กระบวนการวิจั ย และพั ฒ นา (research and development) แบ่งเป็น 3 ขั้นตอน ดังนี้

ขั้ น ตอนที่ 1 ศึ ก ษาสภาพปั จ จุ บั น ความคาดหวังและความต้องการในการบริหาร จั ด การเพื่ อ พั ฒ นาศั ก ยภาพการท� ำ วิ จั ย ของ ผู้บริหารและครูโรงเรียนมัธยมศึกษา ประชากร เป็นการศึกษาเฉพาะสถานศึกษาทีจ่ ดั การเรียน การสอนระดับชั้นมัธยมศึกษา สังกัดส�ำนักงาน เขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษา เขตภาคเหนือ ตอนบน 8 จังหวัด รวม 4 เขตพื้นที่การศึกษา

ได้แก่ เขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษา เขต 34 (เชียงใหม่,แม่ฮอ่ งสอน) เขต 35 (ล�ำปาง,ล�ำพูน) เขต 36 (เชียงราย,พะเยา) เขต 37 (แพร่,น่าน) กลุ่มตัวอย่าง ได้แก่ ผู้บริหารและครู จ�ำนวน 32 โรงเรียน รวม 415 คน คัดเลือกโดยการสุ่ม แบบหลายขัน้ ตอน (Multistage Sampling) ทัง้ ใน ระดับเขตพื้นที่ ระดับโรงเรียนและระดับบุคคล เครื่องมือที่ใช้ในการเก็บรวบรวมข้อมูล ได้แก่ แบบสอบถามสภาพปั จ จุ บั น ความคาดหวั ง และข้ อ เสนอแนะในการบริ ห ารจั ด การเพื่ อ พัฒนาศักยภาพการท�ำวิจัยของผู้บริหารและ ครู โ รงเรี ย นมั ธ ยมศึ ก ษา จ� ำ แนกเป็ น 7 ด้ า น

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ได้แก่ ด้านปัจจัยน�ำเข้า ด้านการวางแผน ด้าน การจัดองค์กรการวิจัย ด้านการน�ำการวิจัย ด้านการพัฒนาศักยภาพการท�ำวิจัย ด้านการ ควบคุมการวิจัย และด้านผลผลิตและผลลัพธ์ ของการวิจัย วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้โปรแกรม คอมพิ ว เตอร์ ส� ำ เร็ จ รู ป ค� ำ นวณหาความถี่ ร้ อ ยละ ค่ า เฉลี่ ย ส่ ว นเบี่ ย งเบนมาตรฐาน และจั ด ลํ า ดั บ ความสํ า คั ญ ของค่ า ดั ช นี ค วาม ต้องการจําเป็นแบบปรับปรุง (Priority Needs Index; PNImodified) วิเคราะห์ข้อมูลเกี่ยวกับข้อ เสนอแนะเพิม่ เติม โดยใช้วธิ กี ารวิเคราะห์เนือ้ หา (Content Analysis)

ขั้นตอนที่ 2 สร้างและพัฒนารูปแบบ การบริหารจัดการเพื่อพัฒนาศักยภาพการท�ำ วิจัยของผู้บริหารและครูโรงเรียนมัธยมศึกษา โดยการวิเคราะห์และสังเคราะห์ผลการวิจัย ในขั้นตอนที่ 1 ศึกษาแนวคิด ทฤษฎีทางการ บริ ห ารจั ด การและงานวิ จั ย ที่ เ กี่ ย วข้ อ งเพื่ อ ยกร่างรูปแบบการบริหารจัดการเพื่อพัฒนา ศั ก ยภาพการท� ำ วิ จั ย ของผู ้ บ ริ ห ารและครู โรงเรียนมัธยมศึกษา แล้วจัดประชุมสนทนา กลุ่ม ผู้ทรงคุณวุฒิ ผู้บริหาร และครูที่มีความ เชี่ยวชาญและประสบการณ์ในด้านการบริหาร จัดการและการท�ำวิจัยในโรงเรียนมัธยมศึกษา จ� ำ นวน 15 คน เพื่อ สร้ า งรู ป แบบพร้ อ มคู ่ มือ การใช้รปู แบบการบริหารจัดการฉบับร่าง น�ำไป ให้ผู้ทรงคุณวุฒิและผู้เชี่ยวชาญ จ�ำนวน 7 คน ประเมิ น ความสอดคล้ อ ง ความเหมาะสม ความเป็นไปได้ และความเป็นประโยชน์ของรูป แบบการบริหารจัดการ วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้ ค่าเฉลี่ย และส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน ปรับปรุง แก้ไข จัดท�ำเป็นคู่มือ การใช้รูปแบบการบริหาร

111

จั ดการเพื่อ พั ฒ นาศั ก ยภาพการท� ำ วิจัย ฉบั บ สมบูรณ์

ขั้นตอนที่ 3 ศึกษาผลการทดลองใช้ รูปแบบการบริหารจัดการเพื่อพัฒนาศักยภาพ การท� ำ วิ จั ย ของผู ้ บ ริ ห ารและครู โ รงเรี ย น มัธยมศึกษา โดยทดลองใช้รูปแบบการบริหาร จัดการในโรงเรียนมัธยมศึกษาที่พร้อมเข้าร่วม วิจยั จ�ำนวน 1 โรงเรียน ศึกษาผลการใช้รปู แบบ ดังนี้

(1) เปรียบเทียบความรู้ทางการวิจัย ของผู้บริหารและครูก่อนและหลังทดลองใช้รูป แบบโดยการใช้ แบบทดสอบความรู้ วิเคราะห์ ข้อมูลโดยใช้โปรแกรมคอมพิวเตอร์ส�ำเร็จรูป ค�ำนวณหาค่าสถิติ t-test dependent

(2) ศึกษาเจตคติต่อการท�ำวิจัยของ ผูบ้ ริหารและครูหลังจากได้รบั การพัฒนาโดยใช้ แบบสอบถามมาตราส่วนประมาณค่า 5 ระดับ วิเคราะห์ข้อมูลโดยการหาค่าเฉลี่ย ส่วนเบี่ยง เบนมาตรฐานและ เปรี ย บเที ย บค่ า เฉลี่ ย กั บ เกณฑ์ร้อยละ 80

(3) ประเมิ น คุ ณ ภาพงานวิ จั ย โดย ปรั บ ปรุ ง จากแบบประเมิ น ที่ ไ ด้ ศึ ก ษาจาก แนวคิดของการประเมินคุณภาพงานวิจัยและ พัฒนานวัตกรรมการศึกษาของมหาวิทยาลัย นเรศวร (รัตนะ บัวสนธ์, 2552 หน้า 160 – 165) และ แนวทางการประเมินงานวิจัยของบุญชม ศรี ส ะอาด (2543 หน้ า 158) ก� ำ หนดกรอบ แนวทางการประเมิน จ�ำแนกเป็นด้านระเบียบ วิธีวิจัย ด้านการจัดพิมพ์รูปเล่มรายงาน และ ด้านการใช้ประโยชน์จากงานวิจัย วิเคราะห์ ข้อมูลโดยใช้ค่าร้อยละ ค่าเฉลี่ย เปรียบเทียบ คะแนนกั บ เกณฑ์ ร ้ อ ยละ 80 และวิ เ คราะห์ เนื้อหา

112

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

(4) สอบถามความพึ ง พอใจของผู ้ บริ ห ารและครู ที่ มี ต ่ อ การใช้ รู ป แบบโดยใช้ แบบสอบถามมาตราส่วนประมาณค่า 5 ระดับ การวิเคราะห์ข้อมูลโดยการหาค่าเฉลี่ย ส่วน เบี่ยงเบนมาตรฐานและการวิเคราะห์เนื้อหา

ผลการวิจัย

ผูว้ จิ ยั สรุปผลการวิจยั ออกเป็น 3 ตอน ตามวัตถุประสงค์ของการวิจัย ดังนี้

1. สภาพปั จ จุ บั น ของการบริ ห าร จั ด การเพื่ อ พั ฒ นาศั ก ยภาพการท� ำ วิ จั ย ของ ผู ้ บริห ารและครู โ รงเรียนมัธ ยมศึก ษา พบว่ า มีการด�ำเนินการโดยภาพรวมในระดับมาก โดย ด้านทีม่ กี ารด�ำเนินการสูงที่สดุ ได้แก่ ด้านการ วางแผน มีการด�ำเนินการในระดับมาก รองลง มาได้แก่ ด้านการจัดองค์กร มีการด�ำเนินการ ในระดับมาก ส่วนด้านทีม่ กี ารด�ำเนินงานต�ำ่ ทีส่ ดุ ได้แก่ ด้านการควบคุมการวิจัย มีการด�ำเนิน งานในระดับปานกลาง และ ด้านการพัฒนา ศักยภาพการท�ำวิจัย มีการด�ำเนินการในระดับ ปานกลาง ความคาดหวังของผู้บริหารและครู ต่ อ การบริ ห ารจั ด การเพื่ อ พั ฒ นาศั ก ยภาพ การท�ำวิจัย โดยภาพรวมอยู่ในระดับมากที่สุด ผู้บริหารและครูมีความต้องการในการบริหาร จั ด การเพื่ อ พั ฒ นาศั ก ยภาพการท� ำ วิ จั ย ใน ทุ ก ด้ า นโดยเฉพาะด้ า นการพั ฒ นาศั ก ยภาพ การท�ำวิจัย มีความต้องการจ�ำเป็นสูงที่สุด รองลงมา คือ การควบคุม ก�ำกับ ติดตามผล การท�ำวิจัย

2. รู ป แบบการบริ ห ารจั ด การเพื่ อ พัฒนาศักยภาพการท�ำวิจยั ของผูบ้ ริหารและครู โรงเรียนมัธยมศึกษา ที่ผู้วิจัยสร้างและพัฒนา

ขึน้ ในครัง้ นี้ มีองค์ประกอบทีส่ ำ� คัญแบ่งออกเป็น 3 ส่วน ได้แก่

ส่วนที่ 1 ส่วนน�ำของรูปแบบ ประกอบ ด้ ว ย วั ต ถุ ป ระสงค์ แนวคิ ด และหลั ก การ ลักษณะพื้นฐาน และ เงื่อนไขความส�ำเร็จ

ส่วนที่ 2 องค์ประกอบของการบริหาร จั ด การเพื่ อ พั ฒ นาศั ก ยภาพการท� ำ วิ จั ย ของ ผู้บริหารและครูโรงเรียนมัธยมศึกษา ประกอบ ด้วย

(1) สภาพแวดล้อมภายนอก ได้แก่ สภาพแวดล้อมทางสังคม เทคโนโลยี เศรษฐกิจ และการเมือง

(2) ปัจจัยน�ำเข้า ได้แก่ นโยบายของ สถานศึกษา ทรัพยากรบุคคล วัสดุ อุปกรณ์ งบประมาณ คู่มือการท�ำวิจัย และการบริหาร จัดการ

(3) กระบวนการ ได้แก่ การวางแผน การจัดองค์กร การน�ำ การพัฒนาศักยภาพ การท�ำวิจัย และการควบคุม

(4) ผลผลิตและผลลัพธ์ ได้แก่ ความรู้ และเจตคติ ต ่ อ การท� ำ วิ จั ย คุ ณ ภาพ ผลงาน วิจยั การน�ำผลการวิจยั ไปใช้ประโยชน์ และการ เผยแพร่ผลการวิจัย

(5) ข้อมูลป้อนกลับ

ส่ ว นที่ 3 แนวทางการน� ำ รู ป แบบ การบริ ห ารจั ด การเพื่ อ พั ฒ นาศั ก ยภาพการ ท�ำวิจัยไปใช้

ผลการประเมิ น ความสอดคล้ อ ง ความเหมาะสม ความเป็นไปได้ และความเป็น ประโยชน์ของรูปแบบการบริหารจัดการโดย ผู้เชี่ยวชาญโดยภาพรวมอยู่ในระดับมากที่สุด

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

113

สรุปองค์ประกอบของการบริหารจัดการเพื่อพัฒนาศักยภาพการท�ำวิจัย ดังภาพ 2 ส่วนที่ 1 ส่วนน�ำ วัตถุประสงค์ แนวคิดและหลักการ ลักษณะพื้นฐาน และ เงื่อนไขความส�ำเร็จ ส่วนที่ 2 องค์ประกอบของการบริหารจัดการ 1.สภาพแวดล้อมภายนอก (ENVIRONMENT) 2.ปัจจัยน�ำเข้า INPUT 1. นโยบายของสถานศึกษา 2. ทรัพยากรบุคคล 3. วัสดุ อุปกรณ์ 4. งบประมาณทางการ วิจัย 5. คู่มือการท�ำวิจัย 6. การบริหารจัดการ

3.กระบวนการ PROCESS 1. การวางแผน 2. การจัดองค์กร 3. การน�ำ 4. การพัฒนาศักยภาพ การท�ำวิจัย 5. การควบคุม

4.ผลผลิตและผลลัพธ์ OUTPUT/OUTCOME 1. ความรู้ด้านการท�ำวิจยั 2. เจตคติในการท�ำวิจัย 3. คุณภาพของงานวิจัย 4. การน�ำผลการวิจยั ไปใช้ ประโยชน์

5.ข้อมูลป้อนกลับ (Feedback) ส่วนที่ 3 แนวทางการน�ำรูปแบบการบริหารจัดการเพื่อพัฒนาศักยภาพการท�ำวิจัยไปใช้ ภาพ 2 องค์ประกอบของรูปแบบการบริหารจัดการเพื่อพัฒนาศักยภาพการท�ำวิจัย

114

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

3. ผลการทดลองใช้ รู ป แบบการ บริหารจัดการเพื่อพัฒนาศักยภาพการท�ำวิจัย ของผู ้ บ ริ ห ารและครู โ รงเรี ย นมั ธ ยมศึ ก ษา ในองค์ประกอบด้านการพัฒนาศักยภาพการ ท�ำวิจัย พบว่า

3.1 ความรู ้ ท างการวิ จั ย ของ ผู้บริหารและครูหลังได้รับการพัฒนาสูงกว่า ก่อนได้รบั การพัฒนาอย่างมีนยั ส�ำคัญทางสถิติ ที่ระดับ .01

3.2 ผู้ บ ริห ารและครูห ลังได้ รับ การพัฒนา มีเจตคติที่ดีต่อการท�ำวิจัยในระดับ มากที่สุด

3.3 ผลงานวิจัยของผู้บริหารและ ครูอยูใ่ นระดับดีถงึ ดีมากผ่านเกณฑ์มาตรฐานที่ ก�ำหนดไว้ร้อยละ 80 อย่างมีนยั ส�ำคัญทางสถิติ ที่ระดับ .01 ผลการวิจัยส่วนใหญ่ของผู้บริหาร และครู ถู ก น� ำ ไปใช้ ป ระโยชน์ ใ นการพั ฒ นา คุณภาพการเรียนการสอนมากที่สดุ รองลงมา คือการพัฒนาคุณภาพผู้เรียนด้านคุณลักษณะ อันพึงประสงค์ ผู้บริหารและครู ร้อยละ 100 มี การเผยแพร่ผลงานวิจัยภายในโรงเรียน และ ภายนอกโรงเรียน โดยรูปแบบที่ใช้ในการเผย แพร่มากทีส่ ดุ คือ การเผยแพร่ทางอินเตอร์เน็ต รองลงมา คือ การน�ำเสนอในที่ประชุมวิชาการ ภายในโรงเรียน

3.4 ผู ้ บ ริ ห ารและครู มี ค วามพึ ง พอใจต่ อ การใช้ รู ป แบบบริ ห ารจั ด การเพื่ อ พัฒนาศักยภาพการท�ำวิจัยของผู้บริหารและ ครู โรงเรียนมัธยมศึกษาอยู่ในระดับมากที่สุด

อภิปรายผลการวิจัย

จากผลการศึ ก ษาวิ จั ย ครั้ ง นี้ พบ ประเด็นที่น่าสนใจในดังนี้

1. จากการศึกษาสภาพการท�ำวิจัย ของผู้บริหารและครูโรงเรียนมัธยมศึกษาส่วน ใหญ่ มีการท�ำวิจัยอย่างง่าย ไม่เน้นระเบียบ วิธีวิจัย ไม่มีการแบ่งเป็นบท งานวิจัยของครู ส่วนใหญ่เป็นงานวิจัยเชิงปฏิบัติการในชั้นเรียน ทั้ ง นี้ อ าจเป็ น เพราะว่ า ครู ข าดความรู ้ ความ เข้าใจและทักษะในการท�ำวิจัยซึ่งสอดคล้อง กับผลการวิจัยของ ภัทราพร เกษสังข์ (2552 หน้ า บทคั ด ย่ อ )สมบั ติ ท้ า ยเรื อ ค� ำ (2547 หน้ า บทคั ด ย่ อ )วิ ไ ลวรรณ สมบู ร ณ์ (2546 หน้ า บทคั ด ย่ อ ) ที่ ก ล่ า วว่ า ครู ส ่ ว นใหญ่ ข าด ความรู้และทักษะการท�ำวิจัย เพราะฉะนั้นการ พัฒนาครูอนั ดับแรกจึงควรสร้างความรู้ เจตคติ และทักษะในการท�ำวิจัยก่อน และเทื่อศึกษา เหตุ ผ ลในการท� ำ วิ จั ย ของครู อั น ดั บ แรก คื อ เพือ่ แก้ปญ ั หาและพัฒนาคุณภาพการเรียนการ สอน รองลงมา คือ ถูกก�ำหนดให้ท�ำตามภาระ หน้าที่ สอดคล้องกับเป้าหมายของการท�ำวิจัย ทางการศึกษาซึ่งถือว่าเป็นการแก้ปัญหาและ พัฒนาคุณภาพการเรียนการสอนที่เป็นระบบ และจากการก� ำ หนดเป็ น กฎหมาย นโยบาย การศึกษาและมาตรฐานของวิชาชีพครูจงึ ท�ำให้ สถานศึกษาส่วนใหญ่มีการก�ำหนดให้ครูต้อง ท� ำ ซึ่ ง หากครู มี เ จตคติ ที่ ไ ม่ ดี ต ่ อ การท� ำ วิ จั ย หรื อ ขาดความรู ้ ใ นการท� ำ วิ จั ย ดั ง ที่ ก ล่ า วมา ในข้างต้นย่อมมองเห็นว่าการท�ำวิจัยเป็นภาระ นอกเหนือจากการเรียนการสอน การท�ำวิจัย ของครูส่วนหนึ่ง ก็เพื่อให้มีส่งตามภาระหน้าที่

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

และจากการศึกษาพบว่าครูมีการดัดแปลงและ สมมติข้อมูลการวิจัยขึ้นเองบ้างเป็นบางส่วน ซึง่ ขัดต่อจรรยาบรรณในการวิจยั ทีจ่ ะต้องมีการ พัฒนาเจตคติที่ดีต่อการท�ำวิจัยควบคู่ไปด้วย เมื่ อ พิ จ ารณาปั จ จั ย สนั บ สนุ น ทางด้ า นการ บริหารพบว่าส่วนใหญ่ไม่เคยรับทุนสนับสนุน การท�ำวิจัย และไม่มีการเผยแพร่ผลงานวิจัย มี บ างส่ ว นที่ เ ผยแพร่ ท างอิ น เตอร์ เ น็ ต และ ยังพบว่าในด้านการบริหารจัดการเพื่อพัฒนา ศักยภาพการท�ำวิจัย ถึงแม้จะมีการด�ำเนินการ ในระดับมาก โดยเฉพาะด้านการวางแผน และ การจัดองค์กรที่มีการด�ำเนินการในระดับมาก แต่ใน ด้านการควบคุม ก�ำกับ ติดตาม ผลการ วิจัย มีผลการด�ำเนินงานในระดับปานกลาง ซึ่งจากการศึกษาความต้องการในการพัฒนา การบริ ห ารจั ด การเพื่ อ พั ฒ นาศั ก ยภาพการ ท� ำ วิ จั ย พบว่ า มี ค วามต้ อ งการในทุ ก ด้ า น โดยเฉพาะการพัฒนาศักยภาพการท�ำวิจัยและ การก�ำกับ ติดตาม ผลการท�ำวิจัย สอดคล้อง กับผลการวิจัยของ สมพงษ์ เลาลักษณ์จรรยา (2546 หน้า บทคัดย่อ) และ วิไลวรรณ สมบูรณ์ (2543 หน้ า บทคั ด ย่ อ ) ที่ พ บว่ า ครู โ รงเรี ย น มั ธ ยมศึ ก ษามี ค วามต้ อ งการในการพั ฒ นา ความรู ้ แ ละทั ก ษะการท� ำ วิ จั ย ทั้ ง นี้ อ าจเป็ น เพราะว่ า ครู โ รงเรี ย นมั ธ ยมศึ ก ษาส่ ว นใหญ่ ยังขาดความรู้ และทักษะการท�ำวิจยั นอกจากนี้ ยังคิดว่ามีภาระงานมากจึงไม่มีเวลาท�ำวิจัย ที่ เน้นระเบียบวิธวี จิ ยั ถึงแม้วา่ จะมีความพยายาม ในการส่งเสริมการท�ำวิจัยของครูแต่ก็เป็นเพียง นโยบายที่ ก� ำ หนดให้ ค รู ท� ำ แต่ ยั ง ขาดการ สนับสนุน การพัฒนาและการควบคุม ก�ำกับ นิ เ ทศ ติ ด ตาม จึ ง ควรมี ก ารพั ฒ นาศั ก ยภาพ

115

การท� ำ วิ จั ย ของครู ค วบคู ่ ไ ปกั บ การบริ ห าร จัดการจึงจะสามารถพัฒนาศักยภาพการท�ำ วิจัยของผู้บริหารและครูได้อย่างแท้จริง และ จากผลการวิจยั เกีย่ วกับบทบาท ในการส่งเสริม การท� ำ วิ จั ย ของผู ้ บ ริ ห ารสถานศึ ก ษาใน ประเทศไทยมีความแตกต่างกันสถานศึกษา บางแห่ ง มีก ารส่ ง เสริม การท� ำ วิจั ย ของครู ใ น ระดับปานกลาง (วิชาสุทธ์ ทิพยวงศ์, 2552 หน้า บทคัดย่อ; โสรส กันแก้ว, 2549 หน้า บทคัดย่อ; บรรจง ฉายศรีวรรณ, 2548 หน้า บทคั ด ย่ อ ; อนงค์ เพชรรั ก ษ์ , 2544 หน้ า บทคัดย่อ) ในขณะที่สถานศึกษาบางแห่งมีการ ส่ ง เสริ ม ในระดั บ มาก ( สุ ท ธิ ว งศ์ ค� ำ กล่ อ ม, 2553 หน้า บทคัดย่อ; จรัญ สุขเสรี, 2550 หน้า บทคัดย่อ; ปัญญา สมชัย, 2550 หน้าบทคัดย่อ) ซึง่ การส่งเสริมสนับสนุนการท�ำวิจยั ในโรงเรียน เป็นสิง่ ทีส่ ำ� คัญ สอดคล้องกับผลการศึกษาของ Adele (1989) และ Kenneth (1992) ที่พบว่า การส่งเสริมสนับสนุนและความร่วมมือจาก ฝ่ายบริหารและเพื่อนร่วมงานและฝ่ายบริหาร จะช่วยพัฒนาความสามารถในการท�ำวิจัยของ ครูได้ และการศึกษาวิจยั ของสมพงษ์ เลาลักษณ์ จรรยา (2546 หน้า 125) ที่ให้ข้อเสนอแนะว่า ครูควรได้รับการพัฒนา ครูควรได้รับความรู้ เกี่ ย วกั บ การวิ จั ย เพิ่ ม ขึ้ น ควรลดภาระงาน ของครู เพื่อให้มีเวลาในการท�ำวิจัย ผู้บริหาร โรงเรียนควรให้การสนับสนุน ผลการวิจัยต้อง น�ำไปแก้ไขปัญหาและพัฒนาการเรียนการสอน และควรจัดประชุม อบรมสัมมนาเชิงวิชาการ ดังนั้น จากผลการศึกษาสภาพทั่วไปและการ บริหารจัดการเพื่อพัฒนาศักยภาพการท�ำวิจัย ของผู้บริหารและครูโรงเรียนมัธยมศึกษาจึง

116

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

มีความจ�ำเป็นในการสร้างและพัฒนารูปแบบ การบริหารจัดการเพื่อพัฒนาศักยภาพการท�ำ วิจยั ของผูบ้ ริหารและครูทเี่ หมาะสมกับโรงเรียน มัธยมศึกษาโดยอาศัยหลักการ แนวคิดทางการ บริหารจัดการ ควบคูไ่ ปกับการพัฒนาศักยภาพ การท� ำ วิ จั ย เพื่ อ ให้ เ กิ ด การพั ฒ นาศั ก ยภาพ การท� ำ วิ จั ย ในโรงเรี ย นมั ธ ยมศึ ก ษาได้ อ ย่ า ง แท้จริง

2. รู ป แบบการบริ ห ารจั ด การเพื่ อ พัฒนาศักยภาพการท�ำวิจยั ของผูบ้ ริหารและครู โรงเรียนมัธยมศึกษา ภายหลังจากการวิเคราะห์ สภาพปัจจุบนั ความคาดหวังและความต้องการ ของผู ้บริห ารและครู ตลอดจนศึก ษาแนวคิด ทฤษฎีทางการบริหารจัดการ และงานวิจัยที่ เกี่ยวข้อง พบว่า มีหลักการ แนวคิด ทฤษฎีที่ ส�ำคัญที่สามารถน�ำมาใช้ในการสร้างรูปแบบ การบริหารจัดการเพื่อพัฒนาศักยภาพการท�ำ วิจัยของผู้บริหารและครูโรงเรียนมัธยมศึกษา ดังนี้

(1) การบริหารเชิงระบบ เป็นการ บริ ห ารจั ด การโดยอาศั ย การท� ำ งานร่ ว มกั น ขององค์ประกอบย่อยๆ ที่ท�ำหน้าที่ของตนเอง และมีปฏิสัมพันธ์กัน เพื่อด�ำเนินงานให้บรรลุ จุ ด มุ ่ ง หมาย ที่ ก� ำ หนดไว้ มี อ งค์ ป ระกอบ ที่ส�ำคัญ ได้แก่ ปัจจัยน�ำเข้า (Input) หมายถึง ทรัพยากรต่างๆ เช่น บุคลากร งบประมาณ วัสดุ อุปกรณ์ ข้อมูล สารสนเทศ ที่จ�ำเป็นต่อ การบริ ห ารจั ด การ กระบวนการ (Process) เป็นการด�ำเนินงานในการบริหารจัดการเพื่อ ใช้ ป ั จ จั ย น� ำเข้ า มาสู ่ ก ารเปลี่ย นแปลงเพื่อ ให้ ได้ ผ ลผลิ ต และผลลั พ ธ์ ที่ ต ้ อ งการ ผลผลิ ต และผลลัพธ์ (Output/Product) คือ สิ่งที่เกิดขึ้น

ภายหลังจากการผ่านกระบวนการด�ำเนินงาน หรื อ การบริ ห ารจั ด การตามเป้ า หมายของ สถานศึกษาข้อมูลย้อนกลับ (Feedback) เป็น กลไกส� ำ คั ญ ในการควบคุ ม ให้ ผ ลผลิ ต และ ผลลัพธ์ตามความคาดหวัง อาจอยู่ในรูปของ การก�ำกับ ติดตาม ประเมินผล เพื่อให้ได้ข้อมูล ในการน�ำไปปรับปรุงพัฒนาระบบการบริหาร จัดการ สภาพแวดล้อม (Context/Environment) เป็ น องค์ ป ระกอบส� ำ คั ญ ที่ มี อิ ท ธิ พ ลต่ อ การ บริหารจัดการในสถานศึกษา การบริหารจัดการ ทีม่ ปี ระสิทธิภาพจ�ำต้องค�ำนึงถึงสภาพแวดล้อม ที่เกี่ยวข้องทั้งสภาพแวดล้อมภายในและสภาพ แวดล้อมภายนอก

(2) กิจกรรมหลักทางการบริหาร จัดการ ประกอบด้วยกิจกรรม 4 ประการ คือ การวางแผน (Planning) การจั ด องค์ ก าร (Organizing) การน� ำ (leading) และ การ ควบคุม (Controlling)

(3) การบริหารจัดการแบบมุ่งผล สัมฤทธิ์ เป็นวิธีการบริหารที่มุ่งเน้นผลสัมฤทธิ์ หรื อ ผลการปฏิ บั ติ ง านเป็ น หลั ก โดยมี ก าร วัดผลการปฏิบัติงานด้วยตัวชี้วัดอย่างเป็นรูป ธรรมเพื่อให้บรรลุวัตถุประสงค์ที่ตั้งไว้ ท�ำให้ ผูบ้ ริหารทราบผลความก้าวหน้าของการด�ำเนิน งานเป็ น ระยะๆ และสามารถแก้ ไ ขปั ญ หาได้ ทันท่วงที แนวคิดของการบริหารมุ่งเน้นการ ให้ความส�ำคัญ กับความประหยัด (Economy) ประสิ ท ธิ ภ าพ (Efficiency) และประสิ ท ธิ ผ ล (Effectiveness) คือ ผลการปฏิบัติงานให้บรรลุ วัตถุประสงค์ที่ตั้งไว้ พิจารณาได้จากผลผลิต และผลลัพธ์ทเี่ กิดขึน้ จริงตามเป้าหมายทีก่ ำ� หนด

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

(4) การสร้างองค์กรแห่งการเรียนรู้ เป็นกระบวนการที่สมาชิกในองค์กรตระหนักรู้ ในปัญหาขององค์กรร่วมกัน มีการสร้างระบบ การจัดการความรูใ้ นองค์กรโดยการแลกเปลีย่ น เรียนรู้ร่วมกันถ่ายทอดความรู้ซึ่งกันและกันทั้ง ภายในองค์กรและการรับความรู้จากภายนอก องค์ ก ร เพื่อ ให้ เ กิ ด การปฏิ บั ติ ที่ ดี ที่ สุ ด (Best Practices) น�ำไปสู่การพัฒนาที่เข้มแข็งภายใต้ สภาวการณ์ท่เี ปลี่ยนแปลงตลอดเวลา

(5) การพัฒนาองค์กรระดับบุคคล และระดับกลุ่ม เป็นเทคนิคที่ท�ำให้สมาชิกใน องค์กรเกิดการเปลี่ยนแปลงในทางที่ดีขึ้น โดย การพัฒนาทักษะการท�ำงานหรือปรับเจตคติที่ มีตอ่ การท�ำงานให้ถกู ต้อง ท�ำให้บคุ คลมีทศั นคติ ที่ดีต่อตนเอง กลุ่มและองค์กร ซึ่งมีเทคนิคที่ ส�ำคัญในการพัฒนาองค์กรระดับบุคคล เช่น การฝึกอบรม การให้ค�ำปรึกษา การสร้างและ พัฒนาทีมงาน เป็นต้น

จากแนวคิด ทฤษฎี หลักการทางการ บริ ห ารจั ด การทั้ ง 5 แนวคิ ด ที่ น� ำ เสนอมา สามารถน�ำมาพัฒนาเป็นรูปแบบการบริหาร จั ด การเพื่ อ พั ฒ นาศั ก ยภาพการท� ำ วิ จั ย ของ ผู้บริหารและครูโรงเรียนมัธยมศึกษาได้ โดย ใช้ แ นวคิ ด การบริ ห ารเชิ ง ระบบเป็ น แม่ แ บบ ของการบริ ห ารจั ด การและ กิ จ กรรมหลั ก ทางการบริหารจัดการ การบริหารแบบมุ่งผล สัมฤทธิ์ การสร้างองค์กรแห่งการเรียนรู้และ การพัฒนาองค์กรระดับบุคคลและระดับกลุ่ม เป็นองค์ประกอบย่อยของรูปแบบการบริหาร จัดการซึง่ จะท�ำให้การบริหารจัดการเพือ่ พัฒนา ศั ก ยภาพการท� ำ วิ จั ย ของผู ้ บ ริ ห ารและครู โรงเรียนมัธยมศึกษาสามารถน�ำไปสูก่ ารบริหาร จัดการได้อย่างมีประสิทธิภาพและประสิทธิผล

117

ภายหลังจากการวิเคราะห์สังเคราะห์ ในเชิงวิชาการแล้วสามารถสร้างและพัฒนารูป แบบการบริหารจัดการเพือ่ พัฒนาศักยภาพการ ท�ำวิจัยและตรวจสอบคุณภาพของรูปแบบการ โดยผู้ทรงคุณวุฒิ จากผลการประเมิน ความ สอดคล้ อ ง ความเหมาะสม ความเป็ น ไปได้ และความเป็นประโยชน์ของรูปแบบการบริหาร จัดการจนได้รปู แบบทีม่ คี วามเหมาะสมในระดับ มากที่สุด ทั้งนี้อาจเป็นเพราะว่ากระบวนการ สร้ า งรู ป แบบการบริ ห ารจั ด การในครั้ ง นี้ มี ขั้น ตอนการพั ฒ นาในเชิง วิช าการโดยใช้ ก าร วิจัย และพัฒนา ผ่านการตรวจสอบ และได้รับ ค�ำแนะน�ำปรึกษาจากผู้ทรงคุณวุฒิหลายรอบ จนมีคุณภาพเหมาะสมในระดับมากที่สุด

3. ผลการทดลองใช้ รู ป แบบการ บริหารจัดการเพื่อพัฒนาศักยภาพการท�ำวิจัย ของผู ้ บ ริ ห ารและครู โ รงเรี ย นมั ธ ยมศึ ก ษา ด้ า นการพั ฒ นาศั ก ยภาพการท� ำ วิ จั ย พบ ว่า สามารถพั ฒ นาศั ก ยภาพการท� ำ วิจัย ของ ผู้บริหารและครูได้ โดยพิจารณาจากความรู้ ทางการวิ จั ย ภายหลั ง การพั ฒ นาสู ง ขึ้ น กว่ า ก่อนการพัฒนา ครูมีเจตคติที่ดีต่อการท�ำวิจัย ผลการวิจัยถูกน�ำไปใช้ประโยชน์ และได้รับการ เผยแพร่ทั้งในและนอกสถานศึกษา ผู้บริหาร และครูมีความพึงพอใจต่อการบริหารจัดการ เพื่อพัฒนาศักยภาพการท�ำวิจัยในระดับมาก ที่สุด ทั้งนี้อาจเป็นเพราะว่า รูปแบบการบริหาร จัดการเพื่อพัฒนาศักยภาพการท�ำวิจัยที่สร้าง ขึน้ ผ่านการศึกษาแนวคิดทฤษฎีทางการบริหาร จัดการทีเ่ ป็นระบบตลลอดจนแนวคิดการพัฒนา ทรั พยากรมนุ ษ ย์ การสร้างองค์ก รแห่ง การ เรียนรู้ และผ่านการประชุมสนทนากลุ่ม และ

118

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ตรวจสอบความเหมาะสมจากผู ้ ท รงคุ ณ วุ ฒิ เมื่อน�ำไปทดลองใช้จึงสามารถพัฒนาศักยภาพ การท�ำวิจัยของผู้บริหารและครูได้ ซึ่งจุดเด่น ของรู ป แบบการบริ ห ารจั ด การในครั้ ง นี้ คื อ การผสมผสานแนวคิดของการบริหารจัดการ กับการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ ซึ่งนอกจาก ใช้ ก ารอบรมปฏิบั ติก ารเพื่อ พั ฒ นาศั ก ยภาพ ครูและบุคลากรแล้ว ยังได้ใช้แนวคิดการการ บริหารจัดการมาช่วยในการส่งเสริม สนับสนุน การควบคุม ก�ำกับ ติดตามผลการท�ำวิจัยให้มี ประสิทธิภาพและประสิทธิผล สามารถแก้ไข ปัญหาที่เกิดจากการอบรมพัฒนาและไม่ได้มี การด�ำเนินการต่อ สอดคล้องกับแนวคิดและ ผลการวิจัยของนักการศึกษาหลายคนที่ศึกษา เกี่ยวกับแนวทางการส่งเสริม สนับสนุน และ พัฒนาความสามารถในการท�ำวิจัยของครูว่า ควรมี ก ารด� ำ เนิ น การในเชิ ง บริ ห ารควบคู ่ ไ ป กับการพัฒนาศักยภาพการท�ำวิจัย ดังที่ กมล สุดประเสริฐ (2547 หน้า 17) เสนอแนวคิดว่า การบริ ห ารการวิ จั ย ในสถานศึ ก ษาควร ด�ำเนินการ คือ กระตุน้ ความสนใจหรือการสร้าง ความตระหนั ก ถึ ง ความส� ำ คั ญ ของการวิ จั ย การพั ฒ นาความสามารถของบุ ค ลากรใน การวิจัย โดยจัดหาหนังสือ และเอกสารต่างๆ ให้ บุ ค ลากรได้ ศึ ก ษา หรื อ จั ด ประชุ ม ปฏิ บั ติ การและเชิญวิทยากรมาฝึกการวิจัย หรือส่ง บุคลากรเข้ารับการอบรมตามหน่วยงานต่างๆ ที่เปิดการอบรมขึ้น การประชุมปรึกษาหารือ การก� ำ กั บ ดู แ ลและส่ ง เสริ ม ให้ ด� ำ เนิ น การ แก้ ป ั ญ หาในลั ก ษณะของงานวิ จั ย โดยการ อ�ำนวย ความสะดวก หรือให้ความช่วยเหลือ การสนั บ สนุ น ให้ มีก ารแสดงผลงานการวิจั ย

ของสถานศึกษาและการวิจัยในชั้นเรียนเพื่อ ให้ผู้ปฏิบัติงานนั้นมีความภาคภูมิใจ และเกิด ความมุง่ มัน่ ทีจ่ ะพัฒนาตนเองต่อไปและสุพกั ตร์ พิบูลย์ (2551 หน้า 33) ยังได้กล่าวถึงส่งเสริม บรรยากาศของวิ จั ย และพั ฒ นาเพื่ อ ค้ น หา ทางเลือกใหม่ๆมาใช้ในการยกระดับคุณภาพ งานองค์กรว่าควรพิจารณาด�ำเนินการในเรื่อง การจัดหาแหล่งเงินทุนเพื่อสนับสนุนการวิจัย และพัฒนา การสร้างศูนย์นวัตกรรมเพื่อการ พัฒนา โดยท�ำการรวบรวมตัวอย่างผลงานวิจยั และพัฒนาจากแหล่งต่างๆน�ำมารวบรวมไว้ ส�ำหรับเป็นแหล่งศึกษาค้นคว้าของบุคลากร ในองค์กรและการส่งเสริมบรรยากาศการอ่าน การค้นคว้า การใช้ผลการวิจัยเพื่อพัฒนางาน และในสถาบันอุดมศึกษาหรือหน่วยงานการ วิจัยอื่นๆ ก็ได้มีการพัฒนาการวิจัยโดยอาศัย แนวคิดทางการบริหารจั ดการ ในการศึก ษา และพัฒนาข้อเสนอแนะเชิงนโยบาย กลยุทธ์และ รูปแบบการบริหารงานวิจัย ดังเช่น การศึกษา ของ พงษ์ พั ช ริ น ทร์ พุ ธ วั ฒ น (2545 หน้ า บทคั ด ย่ อ ) ศิ โ รจน์ ผลพั น ธิ น (2547 หน้ า บทคัดย่อ) บุญเฉิด โสภณ และจินตนา โสภณ (2550 หน้ า บทคั ด ย่ อ ) และวิ ชิ ต ก� ำ มั น ตะ คุณ (2552 หน้า บทคัดย่อ) ต่างก็พบตรงกันว่า เมื่อได้ด�ำเนินการพัฒนาด้วยกระบวนการวิจัย อย่างเป็นระบบ ผ่านการตรวจสอบจากผู้ทรง คุณวุฒิแล้วกลยุทธ์ ข้อเสนอแนะ และรูปแบบ ต่ า งๆ เหล่ า นี้มีค วามเหมาะสมที่จ ะสามารถ พัฒนาศักยภาพการท�ำวิจัยได้ ดังนั้น การใช้ แนวคิดทางการบริหารจัดการควบคู่ไปกับการ พัฒนาศักยภาพการท�ำวิจัยโดยการสร้างรูป แบบการบริหารจัดการเพือ่ พัฒนาศักยภาพการ

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ท�ำวิจยั ของผูบ้ ริหารและครูโรงเรียนมัธยมศึกษา ในครัง้ นีจ้ งึ ประสบผลส�ำเร็จ มีประสิทธิภาพและ ประสิทธิผลสามารถพัฒนาศักยภาพการท�ำวิจยั และก่อให้เกิดความพึงพอใจต่อผูใ้ ช้ในระดับมาก ที่สุด

ข้อเสนอแนะ

1. จากผลการวิ จั ย พบว่ า รู ป แบบ การบริหารจัดการเพื่อพัฒนาศักยภาพการท�ำ วิจัยของผู้บริหารและครูโรงเรียนมัธยมศึกษา มีความเหมาะสมสามารถพัฒนาศักยภาพการ ท�ำวิจัยได้ จึงควรมีการน�ำไปใช้กับสถานศึกษา ในโรงเรีย นมั ธ ยมศึก ษาโดย เริ่ม ต้ น จากการ วิเคราะห์สภาพแวดล้อมที่ส่งผลต่อการท�ำวิจัย

119

วิ เ คราะห์ ป ั จ จั ย น� ำ เข้ า การบริ ห ารจั ด การ เพื่อส่งเสริมสนับสนุนในการท�ำวิจัยและการ อบรมพัฒนาศักยภาพการท�ำวิจัยของผู้บริหาร และครู ตลอดจนการบริห ารจั ด การผลผลิต และผลลัพธ์ที่เกิดจากจาพัฒนาศักยภาพการ ท�ำวิจยั และให้ขอ้ มูลย้อนกลับเพือ่ การปรับปรุง พัฒนาต่อไป

2. ผู ้ บ ริ ห ารและครู ใ นโรงเรี ย น มัธยมศึกษาส่วนใหญ่ยังขาดการเผยแพร่ผล งานวิจัย ส่วนใหญ่จะใช้รูปแบบการเผยแพร่ ทางอินเตอร์เน็ตและการเผยแพร่ในโรงเรียน ดั ง นั้ น ผู ้ บ ริ ห ารสถานศึ ก ษาควรส่ ง เสริ ม ให้ ครูมกี ารเผยแพร่ แลกเปลีย่ นเรียนรู้ผลงานวิจยั ในเวทีวชิ าการมากขึ้น

เอกสารอ้างอิง กมล สุ ด ประเสริ ฐ . การบริ ห ารงานวิ ช าการในสถานศึ ก ษา. พิ ม พ์ ค รั้ ง ที่ 3. กรุ ง เทพฯ : บริษัทเมธีทิปส์ จ�ำกัด, 2547. คณะกรรมการการวิจัยแห่งชาติ. ยุทธศาสตร์การวิจัยภาคเหนือตอนบน (2555 – 2559). สื บ ค้ น จาก http://www.nrctnorth.net/wp-content/uploads/2012/02/N_all.pdf เมื่อวันที่ 15 สิงหาคม 2255, 2554. บรรจง ฉายศรีวรรณ. บทบาทของผู้บริหารสถานศึกษาในการส่งเสริมการวิจัยในชั้นเรียน ของครูผู้สอน สังกัดส�ำนักงานเขตพื้นที่การศึกษากาฬสินธุ์ เขต 2. วิทยานิพนธ์ ครุศาสตมหาบัณฑิต สาขาการบริหารการศึกษา มหาวิทยาลัยราชภัฎมหาสารคาม, 2548. บุ ญ เฉิ ด โสภณ และ จิ น ตนาภา โสภณ. รายงานการวิ จั ย เรื่ อ ง กลยุ ท ธ์ ใ นการพั ฒ นาขี ด ความสามารถส�ำหรับหน่วยงานวิจยั ภาครัฐของไทย เล่มที่ 1. ส�ำนักงานคณะกรรมการ การวิจัยแห่งชาติ (วช).กรุงเทพฯ, 2550. บุญชม ศรีสะอาด. การวิจัยเบื้องต้น. พิมพ์ครั้งที่ 6. กรุงเทพฯ : สุวีรยสาส์น, 2543. บุญธรรม กิจปรีดาบริสุทธิ์. ระเบียบวิธีวิจัยทางสังคมศาสตร์. พิมพ์ครั้งที่ 10. กรุงเทพฯ : จามจุรีโปรดัก, 2551.

120

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ภั ท ราพร เกษสั ง ข์ . การพั ฒ นาศั ก ยภาพด้ า นการวิจั ย ของครู สั ง กั ด ส� ำ นั ก งานเขตพื้น ที่ การศึกษา เลย เขต 1 โดยการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม. การประชุมทาง วิชาการ การวิจัยทางการศึกษาระดับชาติ ครั้งที่ 13. กรุงเทพฯ : สกศ. หน้า 380-388, 2552. รัตนะ บัวสนธ์. การวิจัยและพัฒนานวัตกรรมการศึกษา. กรุงเทพฯ : ค�ำสมัย, 2552. วิชาสุทธ์ ทิพยวงศ์. บทบาทผูบ้ ริหารสถานศึกษาขัน้ พืน้ ฐานในการส่งเสริมการวิจยั ในชัน้ เรียน ของครู กลุ่มโรงเรียนเกาะจันทร์ 2 ส�ำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาชลบุรี เขต 2. ภาคนิพนธ์ ครุศาสตรมหาบัณฑิตบัณฑิต มหาวิทยาลัยราชภัฎราชนครินทร์, 2552. วิชิต ก�ำมันตะคุณ. ข้อเสนอเชิงนโยบายเพื่อพัฒนาศักยภาพการวิจัยของมหาวิทยาลัย ราชภัฏร้อยเอ็ด. วิทยานิพนธ์ ศึกษาศาสตรดุษฎีบัณฑิต มหาวิทยาลัยขอนแก่น, 2552. วิไลวรรณ สมบูรณ์. ปัญหาและความต้องการการวิจัยในชั้นเรียนของโรงเรียนมัธยมศึกษา สังกัดกรมสามัญศึกษา จังหวัดหนองบัวล�ำภู. วิทยานิพนธ์. ศึกษาศาสตรมหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยขอนแก่น, 2543. วี ณ า นนทพั น ธาวาทย์ . การบริ ห ารงานวิ จั ย ในโรงเรี ย น. พิ ม พ์ ค รั้ ง ที่ 2. ปทุ ม ธานี : บริษัทแปลนพริ้นท์ติ้งจ�ำกัด, 2550. ศิโรจน์ ผลพันธิน. รูปแบบการบริหารงานวิจยั ของสถาบันอุดมศึกษา. กรุงเทพฯ : มหาวิทยาลัย ราชภัฎสวนดุสติ , 2547. สมบั ติ ท้า ยเรือค� ำ. การวิจั ย เชิง ปฏิบั ติก ารแบบมีส ่ ว นร่ ว มเพื่อ พั ฒ นาหลั ก สู ต รการวิจั ย เชิงปฏิบัติการในชั้นเรียนส�ำหรับครูสังกัดส�ำนักงานคณะกรรมการสถานศึกษา ขั้นพื้นฐาน. วิทยานิพนธ์ การศึกษาดุษฎีบัณฑิต มหาวิทยาลัยนเรศวร, 2547. สมพงษ์ เลาลักษณ์จรรยา. ปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อการท�ำวิจัยในชั้นเรียนของครูโรงเรียน มัธยมศึกษา สังกัดกรมสามัญศึกษาจังหวัดบุรรี มั ย์. วิทยานิพนธ์ ครุศาสตรมหาบัณฑิต

สถาบันราชภัฎบุรีรัมย์, 2546. สุทธิวงศ์ ค�ำกล่อม. บทบาทการส่งเสริมการวิจยั ในชัน้ เรียนของผูบ้ ริหารโรงเรียนมัธยมศึกษา ในจังหวัดก�ำแพงเพชร. การศึกษาค้นคว้าด้วยตนเอง. การศึกษามหาบัณฑิต มหาวิทยาลัย นเรศวร, 2553. สุ พั ก ตร์ พิ บู ล ย์ . กลยุ ท ธ์ ก ารวิ จั ย เพื่ อ พั ฒ นางาน : วิ จั ย เพื่ อ พั ฒ นาองค์ ก ร. พิ ม พ์ ค รั้ ง ที่ 4. นนทบุรี : จตุพร ดีไซน์, 2551. สุวิมล ว่องวานิช. การวิจัยปฏิบัติการในชั้นเรียน. พิมพ์ครั้งที่ 14. กรุงเทพฯ : ส�ำนักพิมพ์ แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2553.

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

121

โสรส กันแก้ว. บทบาทในการส่งเสริมงานวิจัยในชั้นเรียนของผู้บริหารสถานศึกษาขั้นพื้น ฐาน สังกัดส�ำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาฉะเชิงเทราเขต 1. วิทยานิพนธ์ ครุศาสตร มหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยราชภัฎราชนครินทร์, 2549. ส� ำ นั ก ทดสอบทางการศึกษาแห่ งชาติ. สรุ ป ผลการประเมิน คุ ณ ภาพการศึก ษาขั้ น พื้น ฐาน เพื่อการประกันคุณภาพผู้เรียน ปีการศึกษา 2556. สืบค้นจาก http://bet.obec.go.th/ bet/1962 วันที่ 15 ธันวาคม 2557, 2556. อนงค์ เพชรรักษ์. ศึกษาบทบาทการส่งเสริมการวิจัยในชั้นเรียนของผู้บริหารโรงเรียน มัธยมศึกษาตามทัศนะของครูและผู้บริหาร สังกัดกรมสามัญศึกษา จังหวัดตรัง. ปริญญานิพนธ์ การศึกษามหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยทักษิณ, 2544.

Adele, F. Teachers as a researchers : A different way of Knowing. New York:Columbia University, 1989.

Kenneth, M.. Developing teacher researchers in high school:A case study of a planned intervention. Pennsylvania . University Pennsylvani, 1992.

ความสัมพันธ์ระหว่างบทบาทผู้บริหารกับการจัดการความรู้ ของโรงเรียนประถมศึกษาในอ�ำเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ A Relationship Between Administrator Roles and Knowledge Management of Primary School in Chiang Dao District, Chiang Mai Province ผู้วิจัย อาจารย์ท่ปี รึกษา

อารีย์พร ไชยอ�ำมาตย์1 อาจารย์ ดร.พัชรีวรรณ กิจมี2

บทคัดย่อ

การวิจัยในครั้งนี้ มีวัตถุประสงค์ เพื่อศึกษาบทบาทผู้บริหาร เพื่อศึกษาการจัดการความรู้ ของโรงเรียนประถมศึกษาในอ�ำเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ และเพือ่ ศึกษาความสัมพันธ์ระหว่าง บทบาทผูบ้ ริหารกับการจัดการความรูข้ องโรงเรียนประถมศึกษาในอ�ำเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ กลุ่มตัวอย่างที่ใช้ในการวิจัยครั้งนี้ ได้แก่ ครูผู้สอน รวมทั้งสิ้นจ�ำนวน 226 คน สังกัดส�ำนักงาน เขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาเชียงใหม่ เขต 3 ในปีการศึกษา 2557 เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย คือแบบสอบถาม วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้ความถี่ ร้อยละ ค่าเฉลี่ย และส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน และ การวิเคราะห์ความสัมพันธ์โดยใช้ค่าสัมประสิทธิ์สหสัมพันธ์ของเพียร์สัน

ผลการวิจยั สรุปได้วา่ บทบาทผูบ้ ริหารของโรงเรียนประถมศึกษาในอ�ำเภอเชียงดาว จังหวัด เชียงใหม่ พบว่า โดยรวมผูต้ อบแบบสอบถามมีความคิดเห็นว่า บทบาทผูบ้ ริหารมีการปฏิบตั ใิ นระดับ มาก การจัดการความรูข้ องโรงเรียนประถมศึกษาในอ�ำเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่พบว่าโดยรวม ผูต้ อบแบบสอบถามมีความคิดเห็นว่า การจัดการความรูม้ กี ารปฏิบตั ใิ นระดับมาก ส่วนความสัมพันธ์ ระหว่างบทบาทผูบ้ ริหารกับการจัดการความรูข้ องโรงเรียนประถมศึกษา ในอ�ำเภอเชียงดาว จังหวัด เชียงใหม่โดยการวิเคราะห์หาค่าสัมประสิทธิส์ หสัมพันธ์ของเพียร์สนั พบว่า โดยรวม มีความสัมพันธ์ เชิงบวกในระดับสูง (r=0.83) อย่างมีนัยส�ำคัญทางสถิติที่ระดับ .01 ค�ำส�ำคัญ : ความสัมพันธ์, บทบาทผู้บริหาร, การจัดการความรู้

124

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

Abstract

The purposes of this research were to investigate the administrator roles, and the knowledge management of the primary schools in Chiang Dao District, Chiang Mai Province, and to investigate a relationship between the administrator roles and the knowledge management of the primary schools in Chiang Dao District, Chiang Mai Province. The sample group compresed 226 school teachers under the Office of Chiang Mai Primary Educational Service Area 3 in the academic year 2014. The research tool was a questionnaire. The data were analyzed through frequency, percentage, mean and standard deviation, and Pearson product-moment correlation analysis. The findings were summarized as follows:

According to the administrator roles of the primary schools in Chiang Dao District, Chiang Mai Province, it revealed that the overall respondents agreed that the administrator roles were performed at a high level. Related to the knowledge management of the primary schools in Chiang Dao District, Chiang Mai Province, it indicated that the overall respondents agreed that the knowledge management was performed at a high level. And regarding a relationship between the administrator roles and the knowledge management of the primary schools in Chiang Dao District, Chiang Mai Province analyzed through Pearson’s correlation coefficient, it showed that the overall relationship was positive at a high level (r=0.83) and statistically significant at the level of .01 according to the hypothesis as set.

KEYWORD : Relationship, Administrator roles, Knowledge management

บทน�ำ

ในสั ง คมเศรษฐกิ จ ฐานความรู ้ ได้ส่งผลกระทบต่อการศึกษาในสถานศึกษา ที่ ต ้ อ งผลิ ต ผู ้ เ รี ย นให้ มี คุ ณ ภาพ สอดคล้ อ ง กับสถานการณ์ที่เปลี่ยนแปลงไปอย่างรวดเร็ว สถานศึกษาจึงต้องมีการวางแนวทางให้พร้อม รับกับการเปลี่ยนแปลงนี้ ซึ่งรัฐบาลได้ก�ำหนด แนวนโยบายในพระราชกฤษฎีกา โดยก�ำหนด หลักเกณฑ์และวิธีการบริหารกิจการบ้านเมือง ที่ ดี พ.ศ. 2546 มาตรา 11 มุ ่ ง ให้ เ ป็ น องค์ ก ร

แห่ ง การเรี ย นรู ้ โดยใช้ ก ารจั ด การความรู ้ เป็ น ตั ว น� ำ ให้ เ กิด ประสิท ธิภ าพต่ อ หน่ ว ยงาน (ส�ำนักงานคณะกรรมการพัฒนาระบบราชการ, 2548, หน้ า 16-39) และพระราชบั ญ ญั ติ การศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542 แก้ไขเพิ่มเติม ฉบับที่ 2 พ.ศ. 2545 ได้บ่งชี้ภาระหน้าที่ของ สถานศึกษาในการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐานให้ แก่นกั เรียน สถานศึกษาจึงมีบทบาทและภารกิจ ทีเ่ ปลีย่ นแปลงในการบริหารจัดการศึกษา อีกทัง้ ส�ำนักงานเลขาธิการสภาการศึกษา ได้ก�ำหนด

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

มาตรฐานการศึกษาของชาติในมาตรฐานที่ 3 แนวการสร้างสังคมแห่งการเรียนรู้ / สังคมแห่ง ความรู้ ใช้การจัดการความรู้เป็นการจัดการ เรียนการสอนเพือ่ พัฒนาผู้เรียนให้ ใฝ่รู้ ใฝ่เรียน รักการอ่าน รักการเรียน และรักการค้นคว้า รู้จักน�ำความรู้มาประยุกต์ใช้อย่างเหมาะสม สร้างให้เป็นสังคมแห่งการเรียนรู้ สามารถพึ่ง ตนเองเพื่อพัฒนาประเทศชาติอย่างยั่งยืนและ แข่งขันในระดับนานาชาติได้ ตามที่ส�ำนักงาน เลขาธิการสภาการศึกษา ( 2548, หน้า 1-9) ได้ก�ำหนดมาตรฐานการศึกษาขึ้น เพื่อให้สถาน ศึกษาเกิดความสามารถในการเรียนรู้ที่ทันต่อ สถานการณ์ โดยอาศัยการปรับเปลีย่ นคล่องตัว ต่อวิธีคิดและต่อกระบวนการท�ำงาน ซึ่งบุคคล ในสถานศึกษาต้องเรียนรู้ร่วมกันเพื่อผลักดัน ให้มุ่งสู่การเป็น “องค์กรแห่งการเรียนรู้” และ ปัจจัยส�ำคัญที่จะช่วยให้องค์กรสามารถเรียนรู้ ได้อย่างรวดเร็ว และมีประสิทธิภาพมากขึน้ คือ การจัดการความรู้ ทัง้ นีส้ งิ่ ทีส่ ำ� คัญทีส่ ดุ ทีจ่ ะช่วย ให้องค์กรสามารถเป็นองค์กรแห่งการเรียนรู้ได้ อย่างมีประสิทธิภาพคือ ผู้บริหารสถานศึกษา และกระบวนการบริหาร ผู้บริหารสถานศึกษา เป็นบุคลากรหลักที่ส�ำคัญของสถานศึกษาและ เป็นผู้น�ำวิชาชีพที่จะต้องมีสมรรถนะ ความรู้ ความสามารถและคุณธรรม จริยธรรมตลอด ทั้ ง จรรยาบรรณวิ ช าชี พ ที่ ดี ที่ จ ะน� ำ พาสถาน ศึกษา บุคลากร รวมทั้งผู้เรียนไปสู่ความส�ำเร็จ อย่างมีประสิทธิภาพและมีประสิทธิผล ตามที่ ส�ำนักงานคณะกรรมการการศึกษาแห่งชาติ (2542) กล่าวไว้วา่ ผูบ้ ริหารโรงเรียนเป็นบุคคล ที่มีบทบาทส�ำคัญในการบริหารงานต่าง ๆ ใน โรงเรียนให้เป็นผลส�ำเร็จเพราะผู้บริหารเป็น

125

ผู้น�ำในการก�ำหนดนโยบาย เป้าหมาย วางแผน ตลอดจนวิธีการด�ำเนินงานของโรงเรียนร่วม กับบุคลากรและชุมชน เพื่อให้การบริหารงาน บรรลุสอดคล้องกับเป้าหมายและวัตถุประสงค์ นอกจากนี้ผู้บริหารสถานศึกษายังเป็นต�ำแหน่ง ทางการศึ ก ษาที่ เ ป็ น หั ว หน้ า หน่ ว ยงาน โดย เป็นผู้น�ำระเบียบ กฎเกณฑ์และมาตรฐาน เป็น ผู ้ ด� ำ เนิ น การให้ เ กิ ด ผลทางการปฏิ บั ติ และ ผู้บริหารสถานศึกษายังมีบทบาทส�ำคัญในการ ขับเคลื่อนการจัดการความรู้ในสถานศึกษาให้ ประสบผลส�ำเร็จตามเป้าหมายที่วางไว้ ดั ง นั้น ผู ้บ ริหารสถานศึก ษาจึง เป็ น ผู้ที่ได้รับอ�ำนาจตามกฎหมายในการมีบทบาท หน้าทีแ่ ละความรับผิดชอบในการบริหารจัดการ ศึกษาให้เป็นไปตามเจตนารมณ์ของพระราช บัญญัตกิ ารศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542 ผูบ้ ริหาร ที่มีความรู้และทักษะเกี่ยวกับการจัดการความ รู ้จะตระหนั ก ว่า การจั ดการความรู ้เ ป็ นสิ่ง ที่ ช่ ว ยให้ เ กิ ด กระบวนการปรั บ ปรุ ง และปฏิ รู ป คุณภาพการศึกษาของสถานศึกษา ผู้บริหาร จึงมีบทบาทส�ำคัญในการส่งเสริมและผลักดัน ให้สถานศึกษามีระบบการจัดการความรู้ ตัง้ แต่ การจัดการความรู้ในสถานศึกษา การจัดการ ความรู้ในตัวบุคคล การจัดการความรู้ในกลุ่ม เพื่อนร่วมงาน โดยต้องรับรู้ข้อมูลข่าวสารและ สามารถประมวลผลความรู้ในด้านต่าง ๆ เพื่อ น�ำมาประยุกต์ใช้ในการปฏิบัติราชการได้อย่าง ถูกต้อง รวดเร็ว และเหมาะสมกับสถานการณ์

ความรู ้ เ ป็ น สิ่ ง ที่ มี ค วามส� ำ คั ญ ใน ทุ ก ขั้ น ตอนของชี วิ ต มนุ ษ ย์ เ ป็ น สิ่ ง ที่ แ ยกกั น ไม่ได้ มนุษย์ตอ้ งอาศัยความรูเ้ พือ่ การด�ำรงชีวติ และการพั ฒ นาชี วิ ต ตลอดจนการช่ ว ยเหลื อ

126

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

เกื้ อ กู ล กั น เป็ น สั ง คมมนุ ษ ย์ ความรู ้ จึ ง เป็ น เครื่องมือส�ำคัญและจ�ำเป็นอย่างยิ่งที่มนุษย์ ขาดไม่ได้ ทั้งยังต้อง สร้างเสริมเพิ่มเติมและ พัฒนาตลอดเวลา ตามแนวคิดของบุญดี บุญ ญากิจ และคณะ (2548, หน้า 7-8) มีความคิด เห็นว่า ความรู้เป็นสิ่งที่มีคุณค่าและมีลักษณะ เฉพาะตั ว เพราะความรู ้ เ ป็ น สิ่ ง ที่ ไ ม่ มี จ� ำ กั ด ยิ่งใช้ยิ่งเพิ่ม ยิ่งใช้มากก็ยิ่งมีคุณค่าเพิ่มมากขึ้น เท่านั้น หากบุคลากรในองค์กรมีความรู้มาก เท่ า ใดก็ ยิ่ ง สามารถเรี ย นรู ้ สิ่ ง ใหม่ ๆ เพิ่ ม ขึ้ น ได้ อี ก ทั้ ง ยั ง สามารถน� ำ เอาความรู ้ ไ ปใช้ ประโยชน์ ไ ด้ ม ากขึ้ น และกลายเป็ น วงจรที่ เพิ่มพูนได้ในตัวเองอย่างไม่สิ้นสุด ที่เรียกว่า วงจรการเรียนรู้ ซึง่ องค์กรจะต้องมีกระบวนการ ทีเ่ ป็นระบบในการค้นหา สร้าง รวบรวม จัดเก็บ เผยแพร่ ถ่ า ยทอด แบ่ ง ปั น และใช้ ค วามรู ้ กระบวนการนี้คือ การจัดการความรู้ นั่นเอง องค์ประกอบส�ำคัญของการจัดการความรู้ คือ คน เทคโนโลยี และกระบวนการความรู้ โดย เฉพาะ “คน” ถือว่าเป็นองค์ประกอบที่ส�ำคัญ ที่สุด เพราะเป็นแหล่งความรู้ และเป็นผู้น�ำเอา ความรู้ไปใช้ให้เกิดประโยชน์ ซึ่งสอดคล้องกับ กระบวน การจัดการความรูข้ องส�ำนักงานคณะ กรรมการพัฒนาระบบราชการและสถาบันเพิม่ ผลผลิตแห่งชาติ (2549, หน้า 5-7) ได้สรุปขั้น ตอนหลักของกระบวนการจัดการความรู้ไว้ 7 ขั้นตอน ประกอบด้วย (1) การค้นหาความรู ้ (2) การสร้างและแสวงหาความรู้ (3) การจัด ความรู้ให้เป็นระบบ (4) การประมวลและกลั่น กรองความรู้ (5) การเข้าถึงความรู้ (6) การ แลกเปลี่ยนเรียนรู้ และ (7) การเรียนรู้ การ จัดการความรู้จึงเป็นการด�ำเนินการร่วมกัน

ของผู้ปฏิบัติงานในสถานศึกษาเพื่อสร้างและ ใช้ความรู้ในการท�ำงานให้เกิดสัมฤทธิผลที่ดีขึ้น และเป็นกระบวนการส่งผ่านความรู ้ ทีม่ งุ่ ให้เกิด การน�ำพลังปัญญาของบุคลากรในสถานศึกษา มาเพิ่มพลังในการเรียนรู้ ด้วยการแลกเปลี่ยน เรียนรู้ แบ่งปันประสบการณ์ ความสามารถ ในการรวบรวมและสร้างความรู้ใหม่ที่จ�ำเป็น ต่อการพัฒนางานในสถานศึกษาให้ส�ำเร็จ ให้ เข้าถึงความรู้ รู้จักเลือกใช้ ดัดแปลง ปรับปรุง และต่ อ ยอดความรู ้ ที่ มี อ ยู ่ เ ดิ ม หรื อ สร้ า ง ความรู้ใหม่ อันจะน�ำไปสู่การเพิ่มประสิทธิภาพ และประสิ ท ธิ ผ ลของสถานศึ ก ษาและเพื่ อ สนับสนุนการจัดการศึกษาในสถานศึกษา โดย มีเป้าหมายสูงสุดคือ พัฒนาการจัดการเรียนรู้

ดั ง นั้ น ผู ้ บ ริ ห ารสถานศึ ก ษาจึ ง มี บทบาทและมี ค วามส� ำ คั ญ อย่ า งยิ่ ง ในการ ส่ ง เสริ ม การจั ด การความรู ้ ข องบุ ค ลากรใน สถานศึกษา โดยเฉพาะความรู้ในสถานศึกษา ที่มีอยู่ทุกแห่งมากมาย แต่ไม่ได้จัดเก็บอย่าง เป็นระบบ ได้แก่ความรู้ที่ฝังลึกอยู่ในตัวบุคคล ที่เ ป็ นทั ก ษะเฉพาะซึ่ง เกิดจากประสบการณ์ ในการสอน ค่ า นิ ย ม เจตคติ พฤติ ก รรมและ เทคนิ ค วิ ธี ใ นการสอน และ การปฏิ บั ติ ง าน เมื่อบุคคลเหล่านี้ เกษียณอายุราชการ ลาออก โอนหรือย้ายไปปฏิบตั งิ านในหน่วยงานอืน่ ความ รู้เหล่านี้จะสูญหายไปด้วย ท�ำให้คนรุ่นหลังไม่ ได้ใช้ประโยชน์จากความรู้ที่เกิดขึ้น ส่วนความรู้ ทีม่ กี ารบันทึกไว้เป็นลายลักษณ์อกั ษร เช่นต�ำรา เอกสารทางวิชาการ สิ่งพิมพ์ ซึ่งเป็นความรู้ ที่สามารถเผยแพร่และแบ่งปันให้กับผู้ร่วมงาน คนอื่น ๆ ได้ และสามารถน�ำไปใช้เพื่อประโยชน์ ต่อสถานศึกษาจึงควรมีการน�ำมาจัดการให้เป็น

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ระบบ เพื่อความสะดวกต่อ การน�ำมาใช้ให้เกิด ประโยชน์ ซึ่งในการด�ำเนินการจัดการความรู้ ต่าง ๆ จ�ำเป็นต้องใช้เทคโนโลยีมาช่วยในการ จัดเก็บความรู้ให้สามารถค้นหาข้อมูลได้โดย ง่าย เช่น การรวบรวมความรู้ การจัดเก็บลง เว็บไซต์ของสถานศึกษาหรือการเผยแพร่ความรู้ ขั้ น ตอนต่ า งๆ เหล่ า นี้ จ ะท� ำ ให้ เ กิ ด การแลก เปลี่ยนเรียนรู้ร่วมกันระหว่างบุคลากรภายใน สถานศึกษาและบุคลากรภายนอกสถานศึกษา ซึ่งเป็นการบูรณาการทั้งงาน คน สถานศึกษา สังคมและเทคโนโลยีเข้าด้วยกัน

โรงเรี ย นประถมศึ ก ษาในอ� ำ เภอ เชี ย งดาว จั ง หวั ด เชี ย งใหม่ สั ง กั ด ส� ำ นั ก งาน เขตพื้ น ที่ ก ารศึ ก ษาประถมศึ ก ษาเชี ย งใหม่ เขต 3 มี ห น้ า ที่ แ ละความรั บ ผิ ด ชอบในการ จัดการศึกษาขั้นพื้นฐาน ในระดับประถมศึกษา แบ่งออกเป็น 7 ศูนย์พัฒนาคุณภาพการศึกษา ต� ำ บล ได้ แ ก่ ศู น ย์ พั ฒ นาคุ ณ ภาพการศึ ก ษา ต�ำบลเชียงดาว ศูนย์พัฒนาคุณภาพการศึกษา ต� ำ บลแม่นะ ศูนย์ พัฒนาคุณ ภาพการศึก ษา ต�ำบลเมืองคอง ศูนย์พฒ ั นาคุณภาพการศึกษา ต�ำบลเมืองนะ ศูนย์พัฒนาคุณภาพการศึกษา ต�ำบลเมืองงาย ศูนย์พัฒนาคุณภาพการศึกษา ต�ำบลปิงโค้ง และศูนย์พฒ ั นาคุณภาพการศึกษา ต�ำบลทุ่งข้าวพวง มีโรงเรียนประถมศึกษา ใน สั ง กั ด ส� ำ นั ก งานเขตพื้ น ที่ ก ารศึ ก ษาประถม ศึกษาเชียงใหม่ เขต 3 ทั้งหมด 38 โรงเรียน (ส� ำ นั ก งานเขตพื้ น ที่ ก ารศึ ก ษาประถมศึ ก ษา เชี ย งใหม่ เ ขต 3, 2557,หน้ า 1-6) ซึ่ ง แต่ ล ะ โรงเรียนมีบริบททีแ่ ตกต่างกัน ทัง้ ทีต่ งั้ นักเรียน ผู้ปกครองและชุมชน ที่มที งั้ โรงเรียนที่อยู่ในเขต อ�ำเภอ และอยู่ในพื้นที่ทุรกันดาร ท�ำให้บทบาท

127

ผู้บริหารสถานศึกษาใน การพัฒนาสถานศึกษา และการจัดการความรู้ในสถานศึกษามีความ แตกต่ า งกั น ซึ่ ง การจั ด การความรู ้ มี ค วาม สัมพันธ์กับองค์กรแห่งการเรียนรู้เป็นอย่างยิ่ง หากองค์ ก รจะพั ฒ นาตนเองให้ เ ป็ น องค์ ก ร แห่งการเรียนรู้ก็จ�ำเป็นจะต้องบริหารจัดการ ความรู้ภายในองค์กรให้เป็นระบบ เพื่อส่งเสริม ให้บุคลากรเรียนรู้ได้จริงและต่อเนื่อง เพราะ ฉะนั้น การท�ำความเข้าใจเกี่ยวกับกระบวนการ จัดการความรู้และองค์กรแห่งการเรียนรู้จึงมี ความส�ำคัญต่อการพัฒนาองค์กร และผู้ที่จะ ขับเคลื่อนสถานศึกษาให้เป็นองค์กรแห่งการ เรียนรู้โดยใช้กระบวนการจัดการความรู้นนั้ คือ ผู้บริหารสถานศึกษา

ดังนั้นผู้วิจัยจึงมีความสนใจศึกษาว่า ผู้บริหารสถานศึกษาของโรงเรียนประถมศึกษา ในอ�ำเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ มีบทบาท อย่างไร การจัดการความรู้ของโรงเรียนประถม ศึ ก ษาในอ� ำ เภอเชี ย งดาว จั ง หวั ด เชี ย งใหม่ มี ก ารจั ด การความรู ้ ม ากน้ อ ยเพี ย งใด และ บทบาทผู ้ บ ริ ก ารกั บ การจั ด การความรู ้ ข อง โรงเรียนประถมศึกษาในอ�ำเภอเชียงดาว จังหวัด เชียงใหม่ มีความสัมพันธ์กันหรือไม่ อย่างไร เพือ่ เป็นแนวทางส�ำหรับผูบ้ ริหารหรือผูเ้ กีย่ วข้อง ในการพัฒนาบทบาทผู้บริหารกับการจัดการ ความรู ้ ข องโรงเรี ย นประถมศึ ก ษาในอ� ำ เภอ เชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ ต่อไป

วัตถุประสงค์ของการวิจัย

1. เพื่ อ ศึ ก ษาบทบาทผู ้ บ ริ ห ารของ โรงเรี ย นประถมศึ ก ษาในอ� ำ เภอเชี ย งดาว จังหวัดเชียงใหม่

128

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

2. เพื่อศึกษาการจัดการความรู้ของ โรงเรียนประถมศึกษาในอ�ำเภอเชียงดาว จังหวัด เชียงใหม่

3. เพื่อศึกษาความสัมพันธ์ระหว่าง บทบาทผู ้ บ ริ ห ารกั บ การจั ด การความรู ้ ข อง โรงเรี ย นประถมศึ ก ษาใน อ� ำ เภอเชี ย งดาว จังหวัดเชียงใหม่

วิธีด�ำเนินการวิจัย

การวิจัยเรื่อง ความสัมพันธ์ระหว่าง บทบาทผู ้ บ ริ ห ารกั บ การจั ด การความรู ้ ข อง โรงเรียนประถมศึกษาในอ�ำเภอเชียงดาว จังหวัด เชียงใหม่ ผู้วิจัยด�ำเนินการตามขั้นตอน ดังนี้

ประชากรและกลุ่มตัวอย่าง

กลุ ่ ม ตั ว อย่ า งที่ ใ ช้ ใ นการวิ จั ย ครั้ ง นี้ ได้ แ ก่ ครู ผู ้ ส อนในโรงเรี ย นประถมศึ ก ษาใน อ� ำ เภอเชี ย งดาว จั ง หวั ด เชี ย งใหม่ สั ง กั ด ส� ำ นั ก งานเขตพื้ น ที่ ก ารศึ ก ษาประถมศึ ก ษา เชี ย งใหม่ เ ขต 3 รวมทั้ ง สิ้ น จ� ำ นวน 226 คน จากประชากรทั้งหมด จ�ำนวน 550 คน ในปี การศึ ก ษา 2557 ผู ้ วิ จั ย ก� ำ หนดขนาดกลุ ่ ม ตั ว อย่ า งที่ ร ะดั บ ความเชื่ อ มั่ น 95 % โดยใช้ ตารางก� ำ หนดขนาดของกลุ ่ ม ตั ว อย่ า ง ของ Krajcie& Morgan (อ้างในบุญชม ศรีสะอาด, 2545, หน้า 43-44) และใช้การสุม่ กลุม่ ตัวอย่าง อย่างง่าย โดยวิธีจับฉลาก

เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย

เครื่ อ งมื อ ที่ ใ ช้ ใ นการวิ จั ย เป็ น แบบ สอบถาม แบ่งออกเป็น 3 ตอน ได้แก่

ตอนที่ 1 สถานภาพของผู ้ ต อบแบบ สอบถามเป็นแบบตรวจสอบรายการ จ�ำนวน 4 ข้อ ได้แก่ เพศ อายุ วุฒกิ ารศึกษา ประสบการณ์ การท�ำงาน

ตอนที่ 2 บทบาทของผูบ้ ริหารโรงเรียน ประถมศึ ก ษาในอ� ำ เภอเชี ย งดาว จั ง หวั ด เชียงใหม่ เป็นแบบสอบถาม แบบมาตราส่วน ประมาณค่า (Rating Scale) 5 ระดับ จ�ำนวน 5 ด้ า น คื อ บทบาทผู ้ อ� ำ นวยความสะดวก บทบาทผู ้ ป ระเมิ น บทบาทผู ้ ค าดการณ์ บทบาทผู้ให้ค�ำปรึกษา และบทบาทผู้ส่งเสริม

ตอนที่ 3 การจั ด การความรู ้ ข อง โรงเรียนประถมศึกษาในอ�ำเภอเชียงดาว จังหวัด เชีย งใหม่ เ ป็ น แบบสอบถามแบบมาตราส่ ว น ประมาณค่า (Rating Scale) 5 ระดับ จ�ำนวน 7 กระบวนการ คือ การค้นหาความรู ้ การสร้าง และแสวงหาความรู้ การจัดการความรู้ให้เป็น ระบบ การประมวลและกลั่นกรองความรู้ การ เข้าถึงความรู้ การแบ่งปันแลกเปลี่ยนความรู้ และการเรียนรู้

การเก็บรวบรวมข้อมูล

1. ผู ้ วิจั ย ขอหนั ง สือ น� ำ ส่ ง จากคณะ ศึกษาศาสตร์มหาวิทยาลัยฟาร์อีสเทอร์นถึง ผู้อ�ำนวยการโรงเรียนประถมศึกษาในอ�ำเภอ เชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ สังกัดส�ำนักงานเขต พื้นที่การศึกษาประถมศึกษาเชียงใหม่ เขต 3 เพื่ อ ขอความอนุ เ คราะห์ ใ นการเก็ บ รวบรวม ข้อมูล

2. ผู้วิจัยน�ำแบบสอบถามไปมอบให้ ครู ผู ้ ส อนโรงเรี ย นประถมศึ ก ษาในอ� ำ เภอ เชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ ตอบแบบสอบถาม ตั้งแต่วันที่ 19 – 28 กุมภาพันธ์ 2558 จากครู ผู ้ ส อนในโรงเรี ย นประถมศึ ก ษาในอ� ำ เภอ เชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ จ�ำนวน 226 คน ในปีการศึกษา 2557ด้วยตนเอง

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

3. ผู้วิจัยเก็บรวบรวมแบบสอบถาม คืนเมื่อวันที่ 30 มีนาคม 2558 จ�ำนวนทั้งสิ้น 226 ฉบั บ คิด เป็นร้ อยละ100 จากนั้นน�ำ มา ท�ำการตรวจสอบพบว่า มีความสมบูรณ์ทกุ ฉบับ จึงน�ำมาวิเคราะห์ข้อมูล

การวิเคราะห์ข้อมูลและสถิติที่ใช้ ในการวิจัย

1. แบบสอบถาม แบ่งออกเป็น 3 ตอน ได้แก่

ตอนที่ 1 สถานภาพของผู ้ ต อบ แบบสอบถามวิเคราะห์ข้อมูล โดยใช้ค่าความถี่ และร้อยละ น�ำเสนอในรูปแบบตารางประกอบ การบรรยาย

ตอนที่ 2 บทบาทผู ้ บ ริ ห ารของ โรงเรียนประถมศึกษาในอ�ำเภอเชียงดาว จังหวัด เชียงใหม่ วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้ค่าเฉลี่ย และ ส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน น�ำเสนอในรูปตาราง ประกอบการบรรยาย ส่วนปัญหาและข้อเสนอ แนะ วิเ คราะห์ ข ้ อ มู ล โดยใช้ ค วามถี่ น� ำ เสนอ ประกอบการบรรยาย

129

ตอนที่ 3 การจั ด การความรู ้ ข อง โรงเรียนประถมศึกษาในอ�ำเภอเชียงดาว จังหวัด เชียงใหม่วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้ค่าเฉลี่ย และ ส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน น�ำเสนอในรูปตาราง ประกอบการบรรยาย ส่วนปัญหาและข้อเสนอ แนะ วิเ คราะห์ ข ้ อ มู ล โดยใช้ ค วามถี่ น� ำ เสนอ ประกอบการบรรยาย

ผลการศึกษา

สถานภาพผูต้ อบแบบสอบถาม

ผูต้ อบแบบสอบถาม ส่วนใหญ่เป็นเพศ หญิง จ�ำนวน 157 คน คิดเป็นร้อยละ 69.47 โดยมีอายุระหว่าง 30 – 39 ปี จ�ำนวน 84 คน คิ ด เป็ น ร้ อ ยละ 37.17 มี วุ ฒิ ท างการศึ ก ษา ระดั บ ปริ ญ ญาตรี จ� ำ นวน 157 คน คิ ด เป็ น ร้อยละ 69.47 และโดยมากมีประสบการณ์ใน การท�ำงานต�ำ่ กว่า 10 ปี จ�ำนวน 119 คน คิดเป็น ร้อยละ 52.66

ตารางที่ 1 บทบาทผูบ้ ริหารของโรงเรียนประถมศึกษาในอ�ำเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ โดยรวม และรายด้าน ด้านที่ รายการ ระดับการปฏิบัติ S.D. X (n = 226) 1. บทบาทผู้อ�ำนวยความสะดวก 3.66 0.66 มาก 2. บทบาทผู้ประเมิน 3.55 0.67 มาก 3. บทบาทผู้คาดการณ์ 3.50 0.65 ปานกลาง 4. บทบาทผู้ให้ค�ำปรึกษา 3.69 0.64 มาก 5. บทบาทผู้ส่งเสริม 3.56 0.64 มาก เฉลี่ยรวม 3.59 0.59 มาก

130

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

รายด้าน พบว่า ส่วนใหญ่ ผู้ตอบแบบสอบถาม มีความคิดเห็นว่า บทบาทผู้บริหารมีการปฏิบัติ ในระดับมากเช่นกัน โดยมีเพียงบทบาทผู้คาด การณ์ ที่มีการปฏิบัติ ในระดับปานกลาง

จากตารางที่ 3 บทบาทผู้บริหารของ โรงเรี ย นประถมศึ ก ษาในอ� ำ เภอเชี ย งดาว จั ง หวั ด เชี ย งใหม่ พบว่ า โดยรวมผู ้ ต อบแบบ สอบถามมีความคิดเห็นว่า บทบาทผู้บริหารมี การปฏิบัต ิ ในระดับมาก และเมื่อพิจารณาเป็น

ตารางที่ 2 การจัดการความรู้ของโรงเรียนประถมศึกษาในอ�ำเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ โดยรวม และรายด้าน ด้านที่ รายการ ระดับการปฏิบัติ S.D. X (n = 226) 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

การค้นหาความรู้ การสร้างและแสวงหาความ การจัดการความรู้ให้เป็นระบบ การประมวลและกลั่นกรองความรู้ การเข้าถึงความรู้ การแบ่งปันแลกเปลี่ยนความรู้ การเรียนรู้ เฉลี่ยรวม

3.62 3.59 3.43 3.51 3.46 3.53 3.57 3.53

0.67 0.53 0.53 0.61 0.56 0.55 0.72 0.49

มาก มาก ปานกลาง มาก ปานกลาง มาก มาก มาก

พบว่า ส่วนใหญ่ผู้ตอบแบบสอบถาม มีความ คิดเห็นว่า การจัดการความรู้มีการปฏิบัติใน ระดับมากเช่นกัน โดยมีการจัดการความรู้ให้ เป็นระบบ และการเข้าถึงความรู้ที่มีการปฏิบัติ ในระดับปานกลาง

จากตารางที่ 2 การจัดการความรูข้ อง โรงเรียนประถมศึกษาในอ�ำเภอเชียงดาว จังหวัด เชียงใหม่ พบว่า โดยรวมผู้ตอบแบบสอบถามมี ความคิดเห็นว่า การจัดการความรูม้ กี ารปฏิบตั ิ ในระดับมาก และเมื่อพิจารณาเป็นรายด้าน

ตารางที่ 3 ค่าสัมประสิทธิ์สหสัมพันธ์ โดยรวมและรายด้าน ตัวแปร X1 X2 X3 X4 X5 x

Y1

0.66** 0.67** 0.67** 0.66** 0.64** 0.81**

Y2

0.70** 0.74** 0.68** 0.66** 0.67** 0.82**

มีนัยส�ำคัญทางสถิติที่ระดับ .01

**

Y3

0.59** 0.62** 0.56** 0.56** 0.61** 0.74**

Y4

0.62** 0.65** 0.64** 0.63** 0.64** 0.79**

Y5

0.64** 0.69** 0.69** 0.63** 0.61** 0.79**

Y6

0.65** 0.63** 0.60** 0.58** 0.62** 0.77**

Y7

0.46** 0.50** 0.46** 0.42** 0.42** 0.66**

y

0.82** 0.84** 0.82** 0.79** 0.81** 0.83**

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

จากตารางที่ 3 ความสัมพันธ์ระหว่าง บทบาทผู ้ บ ริ ห ารกั บ การจั ด การความรู ้ ข อง โรงเรียนประถมศึกษาในอ�ำเภอเชียงดาว จังหวัด เชียงใหม่ พบว่าโดยรวมมีความสัมพันธ์เชิงบวก ในระดับสูง (r=0.83) อย่างมีนยั ส�ำคัญทางสถิติ ที่ร ะดั บ .01 ซึ่ ง เป็ น ไปตามสมมติฐ านที่ ตั้ง ไว้ และค่าสัมประสิทธิ์สหสัมพันธ์ระหว่างตัวแปร บทบาทผู้บริหารกับการจัดการความรู้ ปรากฏ ว่าตัวแปรย่อยทุกตัวมีความสัมพันธ์เชิงบวก โดยมีค่าสัมประสิทธิ์สหสัมพันธ์ (r) อยู่ระหว่าง 0.42 ถึง 0.74

สรุปผลการวิจัย

ผลการวิจัยสรุปได้ดังนี้

1. บทบาทผู ้ บ ริ ห ารของโรงเรี ย น ประถมศึ ก ษาในอ� ำ เภอเชี ย งดาว จั ง หวั ด เชียงใหม่ พบว่า โดยรวมผู้ตอบแบบสอบถามมี ความคิดเห็นว่า บทบาทผูบ้ ริหารมีการปฏิบตั ใิ น ระดับมาก และเมือ่ พิจารณาเป็นรายด้าน พบว่า ส่วนใหญ่ ผูต้ อบแบบสอบถามมีความคิดเห็นว่า บทบาทผู ้ บ ริ ห ารมี ก ารปฏิ บั ติ ใ นระดั บ มาก เช่นกัน โดยมีเพียงบทบาทผู้คาดการณ์ที่มีการ ปฏิบัติในระดับปานกลาง โดยด้านที่มีค่าเฉลี่ย สูงสุด คือ บทบาทผู้ให้ค�ำปรึกษา มีการปฏิบัติ ในระดับมาก และด้านที่มีค่าเฉลี่ยต�่ำสุด คือ บทบาทผู ้ ค าดการณ์ มี ก ารปฏิ บั ติ ใ นระดั บ ปานกลาง ส่วนปัญหาที่พบ ได้แก่ การจัดสรร บุ ค ลากรไม่ เ หมาะสมกั บ ความสามารถ และความถนั ด ของครู และผู ้ บ ริ ห ารไม่ ใ ห้ ความส� ำ คั ญ กั บ การพั ฒ นาระบบเทคโนโลยี สารสนเทศให้มปี ระสิทธิภาพ โดยมีขอ้ เสนอแนะ ว่า ผู้บริหารควรส่งเสริมและเปิดโอกาสให้ครู

131

ท�ำงานตามความถนัดของตนเองอย่างมีอิสระ และควรจั ด ให้ มี ก ารพั ฒ นาระบบเทคโนโลยี สารสนเทศในสถานศึกษาให้มีประสิทธิภาพ มากขึ้น เพื่อให้รับข่าวสารได้ทันต่อเหตุการณ์ ในปัจจุบัน

2. การจัดการความรู้ของโรงเรียน ประถมศึ ก ษาในอ� ำ เภอเชี ย งดาว จั ง หวั ด เชียงใหม่พบว่า โดยรวมผู้ตอบแบบสอบถามมี ความคิดเห็นว่า การจัดการความรูม้ กี ารปฏิบตั ิ ในระดับมาก และเมื่อพิจารณาเป็นรายด้าน พบว่า ส่วนใหญ่ผู้ตอบแบบสอบถามมีความ คิดเห็นว่า การจัดการความรู้มีการปฏิบัติใน ระดับมากเช่นกัน โดยมีการจัดการความรู้ให้ เป็นระบบและการเข้าถึงความรู้ ทีม่ ี การปฏิบตั ิ ในระดับปานกลาง โดยด้านที่มีค่าเฉลี่ยสูงสุด คือ การค้นหาความรู้มีการปฏิบัติใน ระดับมาก และด้ า นที่ มี ค ่ า เฉลี่ ย ต�่ ำ สุ ด คื อ การจั ด การ ความรู ้ ใ ห้ เ ป็ น ระบบมี ก ารปฏิ บั ติ ใ นระดั บ ปานกลาง ปัญหาที่พบได้แก่ ระบบสารสนเทศ ในโรงเรียนไม่ครบถ้วนขาดความต่อเนื่องและ ยังไม่เป็นระบบ ครูขาดความรู้ ความเข้าใจ และประสบการณ์ในการจัดการความรู้ที่เป็น ระบบ โดยมีข้อเสนอแนะว่า ควรมีการจัดระบบ สารสนเทศอย่ า งทั่ ว ถึ ง และมี ป ระสิ ท ธิ ภ าพ ยิ่งขึ้น และควรจัดอบรมเชิงปฏิบัติการ/สัมมนา ให้ความรู้ในการจัดการความรู้ในสถานศึกษา เพือ่ ให้เกิดความรูค้ วามเข้าใจและเกิดประโยชน์ ในการน�ำมาใช้ในสถานศึกษา

3. ความสั ม พั น ธ์ ร ะหว่ า งบทบาท ผู ้ บ ริห ารกั บ การจั ด การความรู ้ ข องโรงเรีย น ประถมศึ ก ษาในอ� ำ เภอเชี ย งดาว จั ง หวั ด เชียงใหม่ โดยรวมมีความสัมพันธ์ในระดับสูง

132

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ซึง่ เป็นไปตามสมมติฐานทีต่ งั้ ไว้ เมือ่ พิจารณาค่า สัมประสิทธิส์ หสัมพันธ์ระหว่างบทบาทผูบ้ ริหาร กับการจัดการความรูข้ องโรงเรียนประถมศึกษา ในอ�ำเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ ในรายด้าน พบว่า คู่ทมี่ คี วามสัมพันธ์กนั ในระดับสูงสุด คือ ด้านบทบาทผูป้ ระเมิน กับการสร้างและแสวงหา ความรู้ โดยมีค่าความสัมพันธ์ในระดับสูง ส่วน ค่าสัมประสิทธิ์สหสัมพันธ์ที่มีความสัมพันธ์กัน ในระดับต�่ำ คือ บทบาทผู้บริหารด้านผู้ให้ค�ำ ปรึกษา กับการจัดการความรู้ด้านการเรียนรู้ การน�ำความรู้ไปใช้ และบทบาทผู้บริหารด้าน ผู้ส่งเสริมสนับสนุน กับการจัดการความรู้ด้าน การเรียนรู้ การน�ำความรู้ไปใช้ โดยมีค่าความ สัมพันธ์ในระดับปานกลาง

อภิปรายผล จากผลการวิจัยเรื่องความสัมพันธ์ ระหว่างบทบาทผู้บริหารกับการจัดการความ รู้ของโรงเรียนประถมศึกษาในอ�ำเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ มีขอ้ ค้นพบและประเด็นทีส่ นใจ ซึ่งผู้วิจัยได้น�ำมาอภิปรายผล ดังนี้

ประเด็นที่หนึ่ง บทบาทผู้บริหารของ โรงเรียนประถมศึกษาในอ�ำเภอเชียงดาวจังหวัด เชียงใหม่ ผลการวิจัยพบว่า ข้อที่มีค่าเฉลี่ยต�่ำ ที่สุดคือ ผู้บริหารสามารถคาดการณ์ล่วงหน้า ถึงผลดี ผลเสียที่จะเกิดขึ้นจากการปฏิบัติงาน ของครู ซึง่ มีผ้ตู อบแบบสอบถามได้เสนอปัญหา ว่า ผู้บริหารจัดบุคลากรไม่เหมาะสมกับความ สามารถและความถนัดในการปฏิบัติงาน ทั้งนี้ อาจเป็นเพราะว่า ส�ำนักงานเขตพืน้ ทีก่ ารศึกษา ประถมศึกษาเชียงใหม่เขต 3 (ส�ำนักงานเขต พื้นที่การศึกษาประถมศึกษาเชียงใหม่เขต 3,

2558, หน้า 1-6) ไม่สามารถจัดสรรอัตราก�ำลัง ครู ใ ห้ แ ก่ โรงเรี ย นประถมศึ ก ษาในอ� ำ เภอ เชี ย งดาว จั ง หวั ด เชี ย งใหม่ ตรงตามความ ต้องการของแต่ละโรงเรียนได้ จึงท�ำให้โรงเรียน ขาดแคลนอัตราก�ำลังครูที่ตรงกับกลุ่มสาระ การเรียนรู้ มีครูสอนไม่ครบชั้นเรียน และอีกทั้ง ครูยังมีภาระงานรับผิดชอบในหน้าที่อื่น ๆ มาก จึงท�ำให้การปฏิบัติงานของครูเป็นไปอย่างไม่ เต็มศักยภาพและความสามารถของแต่ละคน ซึ่ ง สอดคล้ อ งกั บ งานวิ จั ย ของ สุ ข สั น ต์ ชั ย ศิ ริ วั ฒ น์ (2550) ได้ ศึ ก ษา บทบาทของ ผูบ้ ริหารในการพัฒนาครูโรงเรียนประถมศึกษา เอกชน พบว่า บทบาทในการพัฒนาครูโรงเรียน ประถมศึ ก ษาเอกชน โดยภาพรวมและราย ด้านอยู่ในระดับมาก และข้อเสนอแนะเกี่ยวกับ บทบาทผู ้ บ ริ ห ารในการพั ฒ นาครู โ รงเรี ย น ประถมศึกษาเอกชน ด้านผูค้ าดการณ์ ผูบ้ ริหาร ควรคาดการณ์ถึงการด�ำเนินงานในอนาคต มี การวางแผน มีวิสัยทัศน์และมีการเตรียมข้อมูล ต่ า ง ๆ เพื่อ ใช้ เ ป็ น แนวทางในการปฏิ บั ติ ง าน ของครู ทั้ ง ยั ง สอดคล้ อ งกั บ บทบาทหน้ า ที่ ส�ำคัญของผู้บริหารสถานศึกษา ของ Farren และ Kaye. ในด้ า นบทบาทผู ้ ค าดการณ์ ว่ า ผู ้ บ ริ ห ารควรมี บ ทบาทในการให้ ข ้ อ มู ล เกี่ ย ว กั บ องค์ ก ร อาชี พ และอุ ต สาหกรรม ช่ ว ยให้ บุคลากรสามารถให้ข้อมูล และเข้าถึงแหล่ง ข้อมูลได้ ชี้ให้เห็นแนวโน้มที่เกิดขึ้น และการ พัฒนาใหม่ ๆ ที่มีผลกระทบต่อหน้าที่การงาน ของบุคลากร

ประเด็ น ที่ ส อง การจั ด การความรู ้ ของโรงเรียนประถมศึกษาในอ�ำเภอเชียงดาว จั ง หวั ด เชี ย งใหม่ ผ ลการวิ จั ย พบว่ า ข้ อ ที่ มี

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ค่า เฉลี่ยต�่ำสุด คือ การจัด การความรู้ ให้ เ ป็ น ระบบ ซึง่ สอดคล้องกับปัญหาและข้อเสนอแนะ ที่ผู้ตอบแบบสอบถามได้เสนอแนะเพิ่มเติมว่า ระบบสารสนเทศไม่ครบถ้วน ขาดความต่อเนือ่ ง และยังไม่เป็นระบบ โรงเรียนควรมีการจัดระบบ สารสนเทศอย่างทัว่ ถึงและมีประสิทธิภาพยิง่ ขึน้ เพือ่ ทีจ่ ะสามารถเข้าถึงแหล่งเรียนรูแ้ ละเกิดการ แลกเปลี่ยนเรียนรู้ภายในและภายนอกสถาน ศึกษาได้ อีกทั้งยังเป็นการแบ่งเบา ภาระงาน ของครู เนื่องจากบางโรงเรียนขาดแคลนอัตรา ก�ำลังครูที่สอน ท�ำให้สอนไม่ครบชั้นเรียนและ ตรงกลุ่มสาระการเรียนรู้ แต่ทั้งนี้อาจเนื่องจาก โรงเรียนส่วนใหญ่อยู่ในพื้นที่ทุรกันดาร ขาด งบประมาณสนับสนุนในการจัดซื้อและจัดหา ระบบเทคโนโลยี ที่ ทั น สมั ย และเหมาะสมกั บ สภาพพื้นที่ที่ตั้งของโรงเรียน เพราะมีราคาแพง หรื อ ทางต้ น สั ง กั ด ไม่ มี ก ารก� ำ กั บ ติ ด ตามให้ มี ผู ้ รั บ ผิ ด ชอบในด้ า นจั ด ระบบสารสนเทศ และเทคโนโลยี ให้ เ กิด ความเสถียรภาพและ มี ป ระสิ ท ธิ ภ าพอย่ า งทั่ ว ถึ ง สอดคล้ อ งกั บ แนวทางของส� ำ นั ก ทดสอบทางการศึ ก ษา ส�ำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน กระทรวงศึกษาธิการ (2545) ในมาตรฐานที่ ๑๓ สถานศึกษามีการสร้าง ส่งเสริม สนับสนุนให้ สถานศึกษาเป็นสังคมแห่งการเรียนรู้ “สถาน ศึ ก ษามี ก ารก� ำ หนดวิ ธี ก ารหรื อ ขั้ น ตอนการ ด�ำเนินงานสร้าง ส่งเสริม ช่วยเหลือ สนับสนุน ให้ มี ก ระบวนการที่ เ กื้ อ หนุ น ให้ บุ ค ลากรใน สถานศึกษา ชุมชน ผู้ปกครอง และ ผู้ที่มีส่วน เกี่ยวข้องเกิดการเรียนรู้โดยผ่านสื่อเทคโนโลยี สารสนเทศ แหล่งการเรียนรู้ องค์ความรู้ต่าง ๆ จนสามารถสร้ า งความรู ้ ทั ก ษะ มี ร ะบบ การจั ด การความรู ้ มี ก ารถ่ า ยทอดความรู ้ แลกเปลี่ ย นเรี ย นรู ้ ร ่ ว มกั น ทั้ ง บุ ค ลากร ใน

133

สถานศึ ก ษา ชุ ม ชน ผู ้ ป กครองและผู ้ มี ส ่ ว น เกี่ยวข้อง”

ประเด็นที่สามความสัมพันธ์ระหว่าง บทบาทผู ้ บ ริ ห ารกั บ การจั ด การความรู ้ ข อง โรงเรียนประถมศึกษาในอ�ำเภอเชียงดาว จังหวัด เชียงใหม่ พบว่า คู่ทมี่ คี วามสัมพันธ์กนั ในระดับ สูงสุด คือ ด้านบทบาทผู้ประเมินกับการสร้าง และแสวงหาความรู ้ ทั้ ง นี้ อ าจเป็ น เพราะว่ า ผู ้ บ ริ ห ารของโรงเรี ย นประถมศึ ก ษาอ� ำ เภอ เชียงดาว มีรปู แบบในการประเมินทีห่ ลากหลาย มี ก ารประเมิ น อย่ า งเป็ น ระบบและต่ อ เนื่ อ ง รวมไปถึงการเสนอแนะกิจกรรมที่จะช่วยให้ ครู ส ามารถน� ำ มาปรั บ ปรุ ง การปฏิ บั ติ ง าน ของตนเอง สอดคล้ อ งกั บ นิ มิ ต ร อิ ส ระกุ ล (2549) ได้ศึกษาเกี่ยวกับความสัมพันธ์ระหว่าง บทบาทผู ้ บ ริ ห ารสถานศึ ก ษากั บ การด� ำ เนิ น การประกันคุณภาพภายในสถานศึกษา สังกัด ส�ำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาฉะเชิงเทราเขต 1 สรุปผลการวิจัยว่า ผลการวิเคราะห์ความ สั ม พั น ธ์ ร ะหว่ า งบทบาทของผู ้ บ ริ ห ารสถาน ศึ ก ษากั บ การด� ำ เนิ น การประกั น คุ ณ ภาพ ภายในสถานศึก ษาสัง กั ดส� ำ นั กงานเขตพื้นที่ การศึกษาฉะเชิงเทราเขต 1 พบว่าบทบาทของ ผู้บริหารสถานศึกษากับการด�ำเนินการประกัน คุ ณ ภาพภายในสถานศึ ก ษาสั ง กั ด ส� ำ นั ก งาน เขตพื้นที่การศึกษาฉะเชิงเทราเขต 1 มีความ สั ม พั น ธ์ กั น ในทางบวกในระดั บ ต่ า งๆ ดั ง นี้ มี ค วามสั ม พั น ธ์ กั น ระดั บ ค่ อ นข้ า งสู ง ได้ แ ก่ การด�ำเนินการประกันคุณภาพในสถานศึกษา ด้านการท�ำแผนพัฒนามาตรฐานการศึกษากับ บทบาทของผู ้ บ ริห ารสถานศึก ษาด้ า นก� ำ กั บ การด�ำเนินการประกันคุณภาพในสถานศึกษา ด้าน การตรวจสอบและทบทวนคุณภาพการ ศึกษากับบทบาทของผู้บริหารสถานศึกษาด้าน

134

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ก�ำกับดูแล และการจัดการความรูด้ า้ นการสร้าง และแสวงหาความรู้นนั่ ผู้บริหารโรงเรียนได้เล็ง เห็นถึงความส�ำคัญในการพัฒนาบุคลากรใน โรงเรียนให้มกี ารปรับปรุง พัฒนาความรู้ เทคนิค วิธกี ารสอน การสร้างนวัตกรรมใหม่ ๆ โดยให้มี การเข้ารับการอบรม สัมมนาตามความต้องการ ของบุคคลากรและตรงตามวัตถุประสงค์ของ โรงเรียน รวมถึงการเผยแพร่ผลงานของตน เพือ่ แลกเปลีย่ นเรียนความรูก้ บั บุคลากรอืน่ ๆ ทัง้ ใน และนอกสถานศึกษา ซึ่งสอดคล้องกับพิทักษ์ ศรชัย (2552) ได้ศึกษาการจัดการความรู้ใน โรงเรียนภูซางวิทยาคม อ�ำเภอภูซาง จังหวัด พะเยา พบว่า ส่วนมากมีการสนับสนุนส่งเสริม ให้ บุ ค ลากรเข้ า ร่ ว มอบรมประชุ ม สั ม มนา เกีย่ วกับการจัดการความรู้ กิจกรรมระดมสมอง เพื่ อ ช่ ว ยกั น แก้ ป ั ญ หาในการท� ำ งานหรื อ ปั ญ หาของโรงเรีย น รวมทั้ง มีก ารจั ด ประชุ ม หรือกิจกรรมส�ำหรับแลกเปลี่ยนความรู้ของ คณะครู มีการจัดระบบห้องสมุดพร้อมส�ำหรับ การเรียนการสอนและการศึกษาค้นคว้า มีการ จัดท�ำแผนปฏิบตั กิ ารเกีย่ วกับการจัดการความรู้ ส่งเสริมให้บุคลากรได้มีการปฏิบัติงานร่วมกัน เป็นทีมหรือจัดตัง้ ทีมข้ามสายงาน

จากการวิ จั ย เรื่ อ ง ความสั ม พั น ธ์ ระหว่างบทบาทผู้บริหารกับการจัดการความรู้ จะเห็นว่าบทบาทผูบ้ ริหารกับการจัดการความรู้ ของโรงเรียนประถมศึกษาในอ�ำเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ โดยรวมมีความสัมพันธ์กัน เชิงบวกในระดับสูง อย่างมีนยั ส�ำคัญทางสถิตทิ ี่ ระดับ .01 ซึง่ เป็นไปตามสมมติฐานทีต่ งั้ ไว้แสดง ให้เห็นว่า ถ้าผู้บริหารสถานศึกษามีภาวการณ์ เป็นผู้น�ำที่ดีก็ย่อมส่งผลให้การจัดการความรู้

ของโรงเรียนประถมศึกษาในอ�ำเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ ดีขึ้นตามไปด้วย ดังนั้นควรน�ำ ผลการวิจัยเสนอต่อผู้บริหารและผู้เกี่ยวข้อง ทุกระดับในการพัฒนาการจัดการความรู้ของ โรงเรียนประถมศึกษาในอ�ำเภอเชียงดาว จังหวัด เชียงใหม่ ต่อไป

ข้อเสนอแนะ

จากงานวิ จั ย เรื่ อ ง ความสั ม พั น ธ์ ระหว่างบทบาทผู้บริหารกับการจัดการความรู้ ของโรงเรียนประถมศึกษาในอ�ำเภอเชียงดาว จั ง หวั ด เชี ย งใหม่ ผู ้ วิ จั ย มี ข ้ อ เสนอแนะที่ ไ ด้ จากการวิจยั และข้อเสนอแนะในการท�ำวิจยั ครัง้ ต่อไป ดังนี้

1. ข้อเสนอแนะที่ได้จากการวิจัย

1.1 สถานศึกษาควรมีการจัดระบบ สารสนเทศให้เป็นปัจจุบัน

1.2 ควรมีจัดอบรมให้ความรู้แก่ บุคลากร เพื่อน�ำความรู้ไปประยุกต์ใช้ในการ ท�ำงาน

2. ข้อเสนอแนะในการท�ำวิจัย ครั้งต่อไป

2.1 ควรศึก ษาการจั ดการระบบ สารสนเทศของโรงเรี ย นในอ� ำ เภอเชี ย งดาว จั ง หวั ด เชี ย งใหม่ สั ง กั ด ส� ำ นั ก งานเขตพื้ น ที่ การศึกษาประถมศึกษาเชียงใหม่ เขต 3

2.2 ควรศึ ก ษาการบริ ห ารงาน บุคลากรของโรงเรียนในอ�ำเภอเชียงดาวจังหวัด เชียงใหม่ สังกัดส�ำนักงานเขตพื้นที่การศึกษา ประถมศึกษาเชียงใหม่ เขต 3

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

135

เอกสารอ้างอิง นิมติ ร อิสระกุล. ความสัมพันธ์ระหว่างบทบาทผูบ้ ริหารสถานศึกษากับการด�ำเนินการประกัน คุณภาพภายในสถานศึกษา สังกัดส�ำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาฉะเชิงเทรา เขต 1. วิทยานิพนธ์ครุศาสตรมหาบัณฑิต บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยราชภัฎราชนครินทร์, 2549. บุญชม ศรีสะอาด. การประเมินหลักสูตรการศึกษามหาบัณฑิตมหาวิทยาลัยมหาสารคาม. มหาสารคาม : มหาวิทยาลัยมหาสารคาม, 2545. บุญดี บุญญากิจและคณะ. การจัดการความรูจ้ ากทฤษฎีสกู่ ารปฏิบตั .ิ (พิมพ์ครัง้ ที่ 2).กรุงเทพฯ:

จิรวัฒน์เอ็กเพรส, 2548. พิทักษ์ ศรชัย. การจัดการความรู้ของโรงเรียนภูซางวิทยาคม อ�ำเภอภูซาง จังหวัดพะเยา. การศึกษาอิสระ ครุศาสตรมหาบัณฑิต บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงราย, 2552. ยงยุ ท ธ เกษสาคร. ภาวะผู ้ น� ำ และท� ำ งานเป็ น ที ม . (พิ ม พ์ ค รั้ ง ที่ 4).กรุ ง เทพฯ: เอสแอนด์ จี กราฟฟิค, 2554. สมพร ใจค�ำปัน. การบริหารงานบุคลากรของผู้บริหารสถานศึกษาในอ�ำเภอฮอด จังหวัด เชียงใหม่. การค้นคว้าแบบอิสระ ศึกษาศาสตรมหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, 2547. ส�ำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาเชียงใหม่เขต 3. แบบแสดงที่ต้ังและปริมาณของ สถานศึกษา ประกอบการวางแผนอัตราก�ำลังครูของสถานศึกษา สังกัดส�ำนักงาน คณะกรรมการการศึกษาขั้น พื้นฐาน ปีงบประมาณ พ.ศ.2557. เชียงใหม่: สพป.ชม.

3, 2557. ส�ำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน. คู่มือการปฏิบัติงานคณะกรรมการสถานศึกษา ขั้นพื้นฐาน. กรุงเทพฯ: ส�ำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขัน้ พื้นฐาน, 2545. __________. จุดเน้นสูก่ ารพัฒนาคุณภาพผูเ้ รียนเพือ่ การขับเคลือ่ นหลักสูตรการจัดการเรียนรู้ การวัดผลประเมินผล.กรุงเทพฯ: ชุมนุมสหกรณ์การเกษตรแห่งประเทศไทย จ�ำกัด, 255. ส�ำนักงานคณะกรรมการพัฒนาระบบราชการและสถาบันเพิม่ ผลผลิตแห่งชาติ. พืน้ ฐานการจัดการ ความรู้. กรุงเทพ ฯ : เอ็กซเปอร์เน็ท, 2549. __________. คูม่ อื การจัดท�ำแผนกลยุทธ์การบริหารทรัพยากรบุคคล. (พิมพ์ครัง้ ที ่ 4). กรุงเทพฯ : บริษัท พี.เอ.ลีฟวิ่ง จ�ำกัด, 2549. ส�ำนักงานเลขานุการคุรุสภา. มาตรฐานวิชาชีพทางการศึกษา. กรุงเทพฯ: คุรุสภาลาดพร้าว, 2548. สุขสันต์ ชัยศิริวัฒน์. บทบาทของผู้บริหารในการพัฒนาครูโรงเรียนประถมศึกษาเอกชน. รายงานการศึกษาค้นคว้าอิสระปริญญาศึกษาศาสตรมหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2550. สุรศักดิ์ ปาเฮ. การนิเทศภายในหัวใจของการปฏิรูปการเรียนรู้ในโรงเรียน.วารสารวิชาการ 4(8), 25-31, 2545.

การสร้างสรรค์การเรียนรู้กับการพัฒนาชุมชน สู่ความมั่นคงทางสังคมเพื่อรองรับการเข้าสู่ประชาคมอาเซียน The Creativity Learning and the Community Development for Social Security to Support Being ASEAN Community ผู้วิจัย อาจารย์ ดร.รณวีร์ พาผล1

บทคัดย่อ

แผนงานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อสร้างเสริมการเรียนรู้ให้เป็นพื้นฐานความมั่นคงในชีวิต ของชุมชนและยกระดับคุณภาพชีวติ เพือ่ รองรับการเข้าสูป่ ระชาคมอาเซียน ซึง่ เป็นการวิจยั ประยุกต์ (Applied Research) มีทงั้ ข้อมูลเชิงคุณภาพทีไ่ ด้จากกลุม่ ตัวอย่างในชุมชนแขวงนครพิงค์ อ�ำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่ ด้วยการสัมภาษณ์เชิงลึก การสนทนากลุ่ม การสังเกต และ ข้อมูลเชิงปริมาณที่ ได้จากการตอบแบบสอบถาม แบบประเมินความพึงพอใจ และ แบบวัดผลสัมฤทธิท์ างการเรียนของ โครงการย่อยภายใต้แผนการวิจัยนี้ โดยมีกลุ่มตัวอย่างเป็นประชาชนและเยาวชนในแขวงนครพิงค์ อ�ำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่ รวมทั้งสิ้น 581 คน

ผลการวิจยั ของแผนงานวิจยั นี้ ได้นำ� ผลการวิจยั ของทุกโครงการย่อยมาวิเคราะห์ เพือ่ ตอบ วัตถุประสงค์ของการวิจัย ดังนี้ 1) การเสริมสร้างการเรียนรู้เพื่อเป็นพื้นฐานความมั่นคงในชีวิตของ ชุมชนนั้น กลุ่มตัวอย่างมีความรู้เพิ่มขึ้น เฉลี่ยร้อยละ 69.98 ส่วนการบริโภคสื่อและข่าวสารอย่าง ชาญฉลาดเป็นไปในทางบวก อยู่ในระดับมากที่สุด ( X = 4.01) 2) ผลการยกระดับคุณภาพชีวิต เพือ่ รองรับการเข้าสูป่ ระชาคมอาเซียน พบว่า กลุม่ ตัวอย่างมีแนวโน้มในการพัฒนาคุณภาพชีวติ ด้าน การใช้ภาษาอังกฤษ และภาษาอืน่ ๆ เพิม่ ขึน้ มีการน�ำกระบวนการเรียนรูไ้ ปใช้ในการแสวงหาความรู้ เพิม่ เติม และชุมชนมีความเชือ่ ในระดับมาก ว่าการปฏิบตั ติ ามกฏ ระเบียบและมีความเอือ้ เฟือ้ ต่อกัน จะช่วยให้ชุมชนมีความสุข 3) ผลการสอบถาม เรื่อง ความมั่นคงของมนุษย์และสังคมส่วนบุคคล พบว่า ทุกกลุ่มตัวอย่างให้ความส�ำคัญกับมิติด้านการศึกษาเพราะเห็นว่าการศึกษาเป็นสิ่งส�ำคัญที่ จะท�ำให้เกิดความมัน่ คงในชีวติ และเชือ่ ว่าการมีการศึกษาทุกด้านจะท�ำให้มโี อกาสก้าวหน้าทางด้าน อาชีพและด้านอื่น ๆ อันจะส่งผลให้เกิดความมั่นคงในสังคมตามมา ค�ำส�ำคัญ : กระบวนการการเรียนรู้ การพัฒนาชุมชน ความมัน่ คงในชีวติ ความมัน่ คงทางสังคม การเข้าสู่ประชาคมอาเซียน 1

อาจารย์ประจ�ำ คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่

138

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ABSTRACT

This research project aims to manage the studying process in order to support the base of life security for entering ASEAN community. This is an applied research which gained the qualitative data from the 581 samples in Nakornping Municipality area, Muang district, Chiang Mai province. The depth interview, group discussion, observation were used to collect data. For the quantitative data, it was gained from the general questionaires, the satisfactory evaluation, and the achievement tests of the sub-project under this project.

The result of this project based on the sub-project results which was analyzed to answer the research objective as the followings: 1) the result of the learning process to support the life security for entering ASEAN community was higher at the percentage of 69.98. The result of the wisely consumption of the youth on media and information was positive at the highest level ( X = 4.01). 2) the result of upgrading life quality for entering ASEAN community was found to be higher in term of English and other language usage. And the sample group believe that the use of the learning process to search for the more knowledge, the rule and regulations conforming and also the generousness of people in the community will lead to life security and quality. 3) the result from the questionaires on human security and personnel society was found that every sample group agreed that education enhance life security. They believe that education is essential for carrying life and give opportunities to get better career and other good opportunities will follow, which lead to social security.

Key words : Learning process, Community development, Social security, Entering ASEAN community

บทน�ำ

ความหมายของความมัน่ คงของมนุษย์ ที่กล่าวในรายงาน “การพัฒนามนุษย์ 1993” (Human Development Report 1993) ของแผน งานพั ฒ นาองค์ ก ารสหประชาชาติ (United Nations Development Program: UNDP) กล่าวว่า ควรให้ความส�ำคัญกับความมั่นคงมนุษย์นอก เหนือจากที่ประเทศต่าง ๆ ให้ความส�ำคัญกับ ความมัน่ คงของชาติ และใน รายงานการพัฒนา มนุ ษ ย์ ป ี 1999 ของ UNDP ยั ง ได้ ก ล่ า วถึ ง ความไม่มั่ น คงของมนุษ ย์ ไว้ 7 ประการคือ ด้ า นเศรษฐกิ จ ด้ า นอาหาร ด้ า นสุ ข ภาพ

ด้านสิ่งแวดล้อม ด้านบุคคล ด้านชุมชน และ ด้านการเมือง อย่างไรก็ตาม ความไม่มั่นคง ที่ ส ่ ง ผลกระทบต่ อ เสถี ย รภาพทางการเมื อ ง และความเป็นปึกแผ่นของชุมชนนี้ได้ถูกเชื่อม โยงเข้ากับกระบวนการโลกาภิวัฒน์และส่งผล ด้านกลับจนกลายเป็นปัญหาที่เด่นชัดขึ้นทุกที ส่วนการรายงาน “การพัฒนามนุษย์ 2000” ได้ใช้ชื่อว่า “สิทธิมนุษยชนกับการพัฒนามนุษย์ เพือ่ เสรีภาพและความเป็นปึกแผ่น (Solidarity)” ได้เชื่อมความสัมพันธ์ระหว่างสิทธิมนุษยชน การพัฒนามนุษย์ และความมั่นคงของมนุษย์ เข้าด้วยกันโดยให้ความเห็นว่าสิทธิมนุษยชนและ

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

การพัฒนามนุษย์ มีวิสัยทัศน์และจุดประสงค์ ร่วมกัน ได้แก่ การสร้างความมั่นคงแก่เสรีภาพ การอยู ่ ดี มี สุ ข และศั ก ดิ์ ศ รี ข องมนุ ษ ย์ ทุ ก คน ทั่วโลก โดยได้จ�ำแนกความมั่นคงทางเสรีภาพ ออกเป็น 7 ประการ ได้แก่ 1) เสรีภาพจากการ กีดกัน 2) เสรีภาพจากความต้องการ 3) เสรีภาพ ในการพั ฒ นาและการประจั ก ษ์ ใ นศั ก ยภาพ แห่งตน 4) เสรีภาพจากความหวาดกลัว เช่น ภัยคุกคามต่อความมัน่ คงของบุคคล 5) เสรีภาพ จากความ อยุ ติ ธ รรมและการละเมิ ด การ ปกครองโดยกฎหมาย 6) เสรีภาพทางความคิด การพูดและการรวมกลุ่ม 7) เสรีภาพในการ ท�ำงานที่เหมาะสมไม่ถูกขูดรีด (UNDP. 2000)

จากการรายงาน เรื่ อ ง ระดั บ ความ มัน่ คงของมนุษย์ของจังหวัดต่าง ๆ ในประเทศไทย ซึ่งได้มาจากการเก็บข้อมูลสถานการณ์ความ มั่ น คงของมนุ ษ ย์ ด ้ ว ยเครื่ อ งมื อ และวิ ธี ก าร วิเคราะห์ข้อมูลที่ส�ำนักมาตรฐานการพัฒนา สั ง คมและความมั่ น คงของมนุ ษ ย์ กระทรวง การพั ฒ นาสั ง คมและความมั่ น คงของมนุ ษ ย์ สร้ า งขึ้ น เอง ในปี 2554 - 2555 พบว่ า ผลจากการจั ด เก็ บ ข้ อ มู ล จากกลุ ่ ม ตั ว อย่ า ง จ�ำนวน 2,279 ชุด ใน 4 ภาค 14 จังหวัด โดย เฉพาะ มิติการศึกษา ซึ่งหมายถึง การที่บุคคล มี ค วามรู ้ จ ากการศึ ก ษา การได้ รั บ โอกาสใน การศึกษาต่อเนื่องในระดับที่สูงขึ้น และการ ได้รับข้อมูลข่าวสารที่เป็นปัจจุบัน อยู่ในระดับ ร้อยละ 85.0 (เกณฑ์มาตรฐาน ร้อยละ 88.6) นอกจากนี้ยังมีข้อค้นพบ เมื่อเปรียบเทียบกับ ภาคต่าง ๆ ดังนี้

139

1. กรุงเทพฯ - ปริมณฑล มีจุดแข็ง ด้านการมีงานท�ำและรายได้ และมีการศึกษา

2. ประชากรวัยท�ำงานในภาคกลาง ขาดจุดแข็งในทุกมิติ เมือ่ เปรียบเทียบกับภาคอืน่

3. ประชากรวัยท�ำงานในภาคอื่นมีข้อ ได้เปรียบในมิติต่าง ๆ โดยในภาคเหนือมีข้อ ได้เปรียบในมิติต่าง ๆ มากกว่าภาคอื่น ๆ แต่ จะมีจุดอ่อนเพียงด้านการศึกษา จุดอ่อนของ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือเป็นด้านพื้นฐานการ มีงานท�ำ รายได้และสภาพที่อยู่อาศัย ส่วน ประชากรวัยท�ำงานในภาคใต้มีความรู้สึกว่ามิติ สิทธิความเป็นธรรมยังคงมีปัญหา มิติที่ระดับ ความมั่นคงต�่ำกว่าเกณฑ์ ถือเป็นสิ่งที่แต่ละ พื้นที่ต้องเร่งพัฒนาให้เท่าเทียมกับภูมิภาคอื่น โดยกระบวนการพัฒนาของภูมิภาคต่างต้อง ด�ำเนินไปพร้อมกัน

จากข้อมูลดังกล่าวข้างต้น มหาวิทยาลัย ราชภัฏเชียงใหม่ ในฐานะที่เป็นมหาวิทยาลัย เพื่อ พั ฒ นาท้ อ งถิ่น โดยมีวิสั ย ทั ศ น์ ว ่ า “เป็ น มหาวิ ท ยาลั ย ราชภั ฏ ชั้ น น� ำ มี ค วามเป็ น เลิ ศ ด้านการผลิตครู เป็นองค์กรแห่งการเรียนรู้ สื บ สานแนวพระราชด� ำ ริ เ พื่ อ พั ฒ นาพื้ น ที่ จังหวัดเชียงใหม่ และจังหวัดแม่ฮ่องสอน และ เป็นศูนย์กลางศิลปวัฒนธรรมของภาคเหนือ ตอนบน” ซึ่ง ชุ ม ชนส่วนใหญ่ป ระกอบอาชีพ ทางการเกษตร มี ผ ลผลิ ต และผลิ ต ภั ณ ฑ์ การเกษตรเป็นรายได้หลักและเป็นฐานเศรษฐกิจ ที่ ส� ำ คั ญ ภาคเกษตรมี ค วามส� ำ คั ญ ต่ อ การ พั ฒ นาประเทศในด้ า นต่ า งๆ เช่ น เศรษฐกิ จ สังคม มาตัง้ แต่อดีต ความส�ำเร็จต่าง ๆ เกิดจาก ความรู ้ ความสามารถและประสบการณ์

140

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ของบุคลากรด้านการเกษตรทั้งที่ส�ำเร็จการ ศึกษาวิชาการทางด้านเกษตรและที่ไม่ส�ำเร็จ การศึกษาด้านการเกษตรโดยตรงที่ได้มีส่วน ช่ ว ยพั ฒ นาและถ่ า ยทอดองค์ ค วามรู ้ ด ้ า น วิชาการเกษตรไปสูค่ นรุน่ ลูกรุน่ หลาน นอกจาก นี้ จั ง หวั ด เชี ย งใหม่ และจั ง หวั ด แม่ ฮ ่ อ งสอน ยั ง มี ภู มิ ป ั ญ ญาท้ อ งถิ่ น หลากหลายรู ป แบบ เช่น ภูมิปัญญาที่เกี่ยวข้องกับการด�ำเนินชีวิต การอยู่อาศัย วัฒนธรรม ประเพณี การรักษา พยาบาล และการด� ำ รงชี พ เป็ น ต้ น ทั้ ง นี้ เนื่ อ งจากจั ง หวั ด เชี ย งใหม่ และจั ง หวั ด ใน ภาคเหนือมีกลุ่มชนหลากหลายเผ่าพันธุ์ และ ยังมีอาณาเขตติดชายแดนประเทศพม่า และ ประเทศลาว จึงเกิดการเลือ่ นไหลของประชากร กลุ ่ ม แรงงานจ� ำ นวนมาก อย่ า งไรก็ ต ามทั้ ง จังหวัดเชียงใหม่และจังหวัดแม่ฮ่องสอนยังมี จุดอ่อนในด้านการศึกษาดังที่ส�ำนักมาตรฐาน การพั ฒ นาสั ง คมและความมั่ น คงของมนุ ษ ย์ กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของ มนุษย์ ได้กล่าวไว้ในรายงานข้างต้น ซึ่งหากได้ มีการพัฒนาการจัดการศึกษาและการเรียนรู้ ทั้งในและนอกสถานศึกษาให้เป็นไปในรูปแบบ ของการศึกษาตลอดชีวติ เพือ่ น�ำไปสูก่ ารพัฒนา และแก้ปัญหาของชุมชนอย่างยั่งยืน ก็จะส่งผล ต่อความมั่นคงของมนุษย์ต่อไปอีกด้วย

ดั ง นั้ น คณะผู ้ วิ จั ย จึ ง สนใจศึ ก ษา และพัฒนา “การสร้างสรรค์การเรียนรู้กับการ พัฒนาชุมชนสูค่ วามมัน่ คงทางสังคมเพือ่ รองรับ การเข้าสูป่ ระชาคมอาเซียน” ทัง้ นี้ เพือ่ ให้ชมุ ชน สามารถเรีย นรู ้ภ าษาอั ง กฤษและวั ฒ นธรรม ของประชาคมอาเซี ย นเพื่อ จะได้ ป รั บ ตนเอง เข้ า กั บ สถานการณ์ ที่เ ปลี่ย นแปลงท� ำ ให้ เ กิด ความมั่นคงทางสังคม และสามารถด�ำเนินชีวิต ในฐานะเป็นประชากรในประชาคมอาเซียนได้ อย่างมีความสุข

วัตถุประสงค์ของแผนการวิจัย

เพื่อสร้างเสริมการเรียนรู้ด้านภาษา อังกฤษและวัฒนธรรมของประชาคมอาเซียน ให้ เ ป็ น พื้ น ฐานความมั่ น คงในชี วิ ต ของชุ ม ชน และยกระดับคุณภาพชีวิตเพื่อรองรับการเข้าสู่ ประชาคมอาเซียน

ค�ำถามวิจัย

1. การสร้างสรรค์กระบวนการเรียนรู้ กับการพัฒนาชุมชนสู่ความมั่นคงในชีวิตจะมี ขั้นตอนอย่างไร

2. ชุ ม ชนที่ ไ ด้ รั บ การพั ฒ นาตาม กระบวนการที่ นั ก วิ จั ย ก� ำ หนดขึ้ น จะมี ค วาม มั่นคงในชีวิตหรือไม่

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

141

กรอบแนวคิด (Model)

ขอบเขตการวิจัย

1. ขอบเขตด้านพื้นที่

2. ขอบเขตด้านกลุม่ เป้าหมาย

พื้ น ที่ ก ารศึ ก ษา ได้ แ ก่ แขวง นครพิงค์ อ�ำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่

กลุ่มเป้าหมายที่ใช้ในการวิจัยครั้ง นี้ ได้แก่ ประชากรในแขวงนครพิงค์ อ�ำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่

2.1 ประชากร ได้แก่ ประชากรใน แขวงนครพิงค์ อ�ำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่

2.2 กลุ่มเป้าหมาย ได้แก่ ชุมชนที่ ต้องการการพัฒนาหรือการเรียนรู้ตามที่ชุมชน ต้องการ ดังนี้

1) ชุ ม ชนเอื้ อ อาทร ต� ำ บล ป่าตัน อ�ำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่ ได้รับการ พัฒนาด้านกาเชื่อมโยงสังคมและวัฒนธรรม เพื่ อ รองรั บ การเข้ า สู ่ ป ระชาคมอาเซี ย นโดย

ผ่านการเรียนรู้ภาษาอังกฤษในชุมชน จ�ำนวน 120 คน

2) ชุมชนเอื้ออาทร ต�ำบลป่าตัน ได้รับการพัฒนาด้านการเสริมสร้างภูมิคุ้มกัน ของชุมชนด้วยกระบวนการมีส่วนร่วมในการ พัฒนาระเบียบชุมชน จ�ำนวน 63 คน

3) เยาวชนในแขวงนครพิ ง ค์ อ�ำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่ ได้รบั การพัฒนา ด้านการพัฒนาคุณธรรม จริยธรรม ความมัน่ คง ทางอารมณ์ ด้านการบริโภคสื่อและข่าวสาร อย่างชาญฉลาดของเยาวชน จ�ำนวน 212 คน

4) นั ก เรี ย นโรงเรี ย นเทศบาล ในเขตแขวงนครพิงค์ได้เรียนรู้การบูรณาการ วิ ถี ชี วิ ต อั ต ลั ก ษณ์ ค วามหลากหลายทาง วัฒนธรรมเป็นภาษาอังกฤษ เพื่อพัฒนาตนเอง เข้าสู่ประชาคมอาเซียนของเยาวชนในระบบ โรงเรียน จ�ำนวน 101 คน

142

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

5) เยาวชนนอกระบบโรงเรียน ในเขตแขวงนครพิงค์ได้เรียนรู้การบูรณาการ วิถีชีวิต อัตลักษณ์ความหลากหลายทางวัฒน ธรรมป็นภาษาอังกฤษ เพื่อพัฒนาตนเองเข้า สู ่ ป ระชาคมอาเซี ย นของเยาวชนนอกระบบ โรงเรียนจ�ำนวน 85 คน

3. ขอบเขตด้านเนื้อหา

เนื้อหาในการศึกษาครั้งนี้ ได้แก่ ทัศนคติ และกระบวนการเสริมสร้างการเรียนรู้ ด้ า นภาษา วั ฒ นธรรม สิ่ ง แวดล้ อ ม การจั ด ระเบียบในชุมชนเพื่อให้เป็นพื้นฐานความมั่นคง ในชีวติ ของชุมชนเพือ่ รองรับการเข้าสูป่ ระชาคม อาเซียน (AEC)

วิธีการด�ำเนินการวิจัย ผู ้ วิ จั ย ได้ ด� ำ เนิ น การวิ จั ย และเก็ บ รวบรวมข้อมูลโดยแบ่งเป็น 3 ระยะ ดังนี้

1. ก่อนเก็บข้อมูล ด�ำเนินการศึกษา เอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง ส�ำรวจพื้นที่ ที่ จ ะน� ำ นั ก วิ จั ย ในชุ ด โครงการลงเก็ บ ข้ อ มู ล และสังเกตสภาพแวดล้อมของชุมชนเพื่อเป็น ข้อมูลในการเตรียมการวิจัย ประสานหัวหน้า ชุ ม ชนเพื่ อ ชี้ แ จงการลงพื้ น ที่ วิ จั ย ของนั ก วิ จั ย ทุกโครงการย่อย

น� ำ นั ก วิ จั ย ลงพื้ น ที่ เ พื่ อ ศึ ก ษาชุ ม ชน และสร้างความสัมพันธ์กับชุมชนโดยมีหัวหน้า ชุมชนเป็นนักวิจัยร่วมในพื้นที่ และด�ำเนินการ วิจัยตามแผนที่ก�ำหนด

ภาพที่ 1 การลงพื้นที่เพื่อสร้างความเข้าใจกับ ผู้น�ำชุมชน

2. ระหว่ า งเก็ บ ข้ อ มู ล ด� ำ เนิ น การสอบถามความคิดเห็นด้วยแบบประเมิน ความมั่ น คงของมนุ ษ ย์ แ ละสั ง คมส่ ว นบุ ค คล เพื่ อ เป็ น การศึ ก ษาความคิ ด เห็ น ก่ อ นร่ ว ม กระบวนการวิจัย

ด�ำเนินการจัดกระบวนการเรียนรู้ของ แต่ละโครงการวิจยั ย่อยพร้อมทัง้ ประเมินความรู้ ความเข้าใจด้านต่าง ๆ ของแต่ละกลุม่ เป้าหมาย เพื่อน�ำผลมาวิเคราะห์ตอบวัตถุประสงค์ของ การวิจัย

ภาพที่ 2 การด� ำ เนิ น การจั ด การเรี ย นรู ้ ข อง แต่ละโครงการย่อย

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

จากนั้นโครงการวิจัยย่อยรายงาน ความก้าวหน้าระยะที่ 1 เพือ่ เป็นการแลกเปลีย่ น เรียนรูก้ ระบวนการต่าง ๆ และเพือ่ ให้เป็นไปตาม วัตถุประสงค์ของการวิจัย และมีการรายงาน ความก้าวหน้าระยะที่ 2 เพื่อแลกเปลี่ยนเรียนรู้ การแก้ปัญหาระหว่างการด�ำเนินการวิจัย และ การเขียนรายงานการวิจัย

ภาพที่ 3 การรายงานความก้ า วหน้ า เพื่ อ เรียนรู้และแก้ปัญหาการวิจัย

หลั ง จากนั้ น จึ ง ด� ำ เนิ น การประเมิ น ความคิ ด เห็ น ของแต่ ล ะกลุ ่ ม ตั ว อย่ า งที่ มี ต ่ อ กระบวนการเรียนรูข้ องแต่ละกลุม่ ตัวอย่าง เพือ่ น�ำผลมาวิเคราะห์ตอบวัตถุประสงค์ของการ วิจัยด้านความมั่นคงในชีวิต ตรวจสอบความ สมบูรณ์ของการวิจัยและสรุปผลการวิจัย เพื่อ น�ำไปเขียนรายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์

3. หลังเก็บข้อมูล ดำ� เนินการวิเคราะห์ ผลจากการสังเกตและการสัมภาษณ์ และผล จากแบบประเมิ น การยกระดั บ คุ ณ ภาพชี วิ ต เพือ่ รองรับการเข้าสูป่ ระชาคมอาเซียน จากนัน้ จึ ง ด� ำ เนิ น การตรวจสอบความสมบู ร ณ์ ข อง ข้อมูล ดังนี้

3.1 ประมวลรูป ภาพกลุ่ ม ต่ า ง ๆ เพื่อใช้ในการวิเคราะห์

143

3.2 ตรวจสอบความถูกต้องและ ความสมบูรณ์ของข้อมูลในการใช้เครือ่ งมือวิจยั

3.3 ด�ำเนินการเขียนรายงานวิจัย ฉบับสมบูรณ์

การวิเคราะห์ข้อมูล

1. น�ำข้อมูลที่ได้จากการสังเกตและ สัมภาษณ์ที่ผ่านการตรวจสอบแล้ว ซึ่งเป็นทั้ง ข้อมูลเชิงคุณภาพและเชิงปริมาณมาวิเคราะห์ โดยการวิเคราะห์เนื้อหา (Content analysis) พร้อมกับ น�ำเสนอข้อมูลในการเขียนรายงาน การวิจัยด้วยการพรรณนาประกอบตัวอย่าง

2. ส่ ว นข้ อ มู ล เชิ ง ปริ ม าณที่ ไ ด้ จ าก แบบประเมินความมั่นคงของมนุษย์และสังคม ส่วนบุคคลวิเคราะห์โดยใช้โปรแกรมส�ำเร็จรูป ด้วยสถิติพื้นฐาน ได้แก่ ค่าเฉลี่ย และส่วนเบี่ยง เบนมาตรฐาน

3. น� ำ ผลจากการวิ เ คราะห์ ม าจั ด หมวดหมู่ เพื่อตอบวัตถุประสงค์ของการวิจัย

สรุปผลการวิจัย

จากการสังเคราะห์ผลการวิจัยของ โครงการย่อยภายใต้แผนการวิจัยนี้ ท�ำให้สรุป ผลการวิจัยได้ ดังนี้

1. การเสริมสร้างการเรียนรู้เพื่อเป็น พื้นฐานความมั่นคงในชีวิตของชุมชน พบว่า

1.1 กลุ่มตัวอย่างกลุ่มที่ 1 มีผล สัมฤทธิท์ างการเรียนของเยาวชนและประชาชน ในชุมชน 20 ชุมชนในเขต แขวงนครพิงค์ จังหวัด เชีย งใหม่ จ� ำ นวน 120 คน มีค ่าคะแนนสอบ หลังการจัดกิจกรรมการเรียนการสอนสูงกว่า ก่อนเรียน 10.18 คิดเป็นค่าเฉลี่ยที่เพิ่มขึ้นหรือ

144

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ค่าความก้าวหน้าร้อยละ 81.42 โดยตัวอย่างทีม่ ี ผลคะแนนสูงขึน้ มากทีส่ ดุ หรือก้าวหน้ามากทีส่ ดุ มีค่าคะแนนสูงขึ้นร้อยละ 37.50 และต�่ำที่สุด คือ ร้อยละ 5.26 รวมทั้งกลุ่มตัวอย่างยังมีผล สัมฤทธิ์เรียนรู้เพิ่มขึ้นจากก่อนการจัดกิจกรรม อย่างมีนัยส�ำคัญทางสถิติที่ระดับ .01

1.2 กลุ่มตัวอย่างกลุ่มที่ 2 มีผล การประเมิ น ทั ก ษะภาษาอั ง กฤษและความรู ้ ความเข้าใจเกี่ยวกับวิถีชีวิต อัตลักษณ์ ความ หลากหลายทางวัฒนธรรมของเยาวชนในแต่ละ หน่ ว ยการเรีย นรู ้ ผ ่ า นเกณฑ์ ที่ ก� ำ หนดไว้ คือ อยู่ในระดับดี และมีคะแนนการทดสอบความรู้ เกีย่ วกับวิถีชีวิต อัตลักษณ์ ความหลากหลาย ทางวั ฒ นธรรมหลั ง การอบรมของผู ้ เ รี ย นมี ค่าสูงขึ้น คิดเป็นร้อยละ 81.30 ซึ่งผ่านเกณฑ์ ที่ ตั้ ง ไว้ ร ้ อ ยละ 70 มี นั ย ส� ำ คั ญ ทางสถิ ติ ที่ ระดับ .01

1.3 กลุ ่ ม ตั ว อย่ า งกลุ ่ ม ที่ 3 มี ความรู ้ เ พิ่ ม ขึ้ น คิ ด เป็ น ร้ อ ยละ 47.22 และมี คะแนนเฉลี่ยส�ำหรับทุกหน่วยการเรียนเท่ากับ 32.98 จากคะแนนเต็ม 50 คะแนน

1.4 กลุ่มตัวอย่างกลุ่มที่ 4 มี ผล การวิ เ คราะห์ ทั ศ นคติ ใ นการบริ โ ภคสื่ อ และ ข่าวสารของเยาวชนผู้เข้าการอบรม พบว่า 1) เยาวชนมีทัศนคติในการบริโภคสื่อและข่าวสาร อย่างชาญฉลาดทีเ่ ป็นไปในทางบวก อยูใ่ นระดับ มากที่สุด ( X = 4.01) ที่เป็นไปในทางลบอยู่ใน ระดับปานกลาง ( X = 2.55) 2) การรู้ทันสื่อ และข่าวสาร อยู่ในระดับปานกลาง 3) ความ ตระหนั ก ในผลกระทบของสื่อ และข่ า วสารที่ เป็นไปในทางบวก อยู่ในระดับมาก ( X = 3.88) และที่เป็นไปในทางลบ อยู่ในระดับปานกลาง ( X = 2.96) และ4) ความมั่นคงทางอารมณ์ใน

การบริโภคสื่อและข่าวสาร ที่เป็นไปในทางบวก อยูใ่ นระดับมาก ( X = 3.90) และทีเ่ ป็นไปในทาง ลบ อยู่ในระดับปานกลาง ( X = 2.83)

1.5 กลุ่มตัวอย่างกลุ่มที่ 5 มีผล การวิเคราะห์ความพึงพอใจในการมีส่วนร่วม ของประชาชนในการด� ำ เนิ น การจั ด ระเบี ย บ ชุมชนของชุมชนเอื้ออาทรป่าตัน ในระดับมาก ที่สุด ได้แก่ 1) การส�ำรวจข้อมูลชุมชนก่อนการ ด� ำ เนิน โครงการ 2) การเปิ ด โอกาสให้ ชุ ม ชน เข้ามามีส่วนร่วม 3) การประชาสัมพันธ์เพื่อ สร้างความเข้าใจเกี่ยวกับการจัดระเบียบชุมชน 4) การวิเคราะห์ล�ำดับความส�ำคัญของปัญหา 5) ให้ชุมชนร่วมส�ำรวจข้อมูลชุมชนก่อนการ ด� ำ เนิ น โครงการ 6) วางแผนการด� ำ เนิ น การ โดยมี ชุ ม ชนร่ ว มให้ ข ้ อ คิ ด เห็ น 7) ชุ ม ชนร่ ว ม ก�ำหนดประเด็นในการจัดระเบียบชุมชน 8) และ 9) มีการประชาสัมพันธ์เพือ่ สร้างความเข้าใจแก่ ประชาชน

2. ผลการยกระดับคุณภาพชีวิตเพื่อ รองรับการเข้าสู่ประชาคมอาเซียน พบว่า

2.1 กลุ่มตัวอย่างกลุ่มที่ 1 มีแนว โน้ ม ในการพั ฒ นาตนเพื่ อ ยกระดั บ คุ ณ ภาพ ชี วิ ต (ด้ า นการศึ ก ษา) อยู ่ ใ นระดั บ มากที่ สุ ด ได้แก่ การที่กลุ่มตัวอย่างเห็นว่าภาษาอังกฤษ จ�ำเป็นอย่างยิ่งส�ำหรับการสื่อสารในปัจจุบัน ( X = 4.95) รองลงมา ได้แก่ ความสามารถใน การน�ำกระบวนการเรียนรู้ไปใช้ในการแสวงหา ความรู้เพิม่ เติมได้ ( X = 4.89) การน�ำกระบวน การเรียนรู้ไปจัดการความรู้ของตนเองได้อย่าง เป็ น ระบบ ( X = 4.83) และเชื่ อ ว่ า การมี คุณธรรม จริยธรรม จะช่วยให้อยู่ในสังคมได้ อย่างมีความสุข ( X = 4.80) ตามล�ำดับ

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

2.2 กลุ่มตัวอย่างกลุ่มที่ 2 มีแนว โน้มในการพัฒนาตนเพื่อยกระดับคุณภาพชีวิต (ด้านการศึกษา) อยู่ในระดับมากที่สุด ได้แก่ การน� ำ กระบวนการเรีย นรู ้ ไ ปจั ด การความรู ้ ของตนเองได้ อ ย่ า งเป็ น ระบบ ( X = 4.86) รองลงมา ได้ แ ก่ ความสามารถในการน� ำ กระบวนการเรียนรู้ไปใช้ในการแสวงหาความรู้ เพิ่มเติมได้ ( X = 4.80) การเรียนรู้ภาษาอื่น ท�ำให้กลุ่มตัวอย่างมั่นใจในการสื่อสารกับผู้อื่น เพิ่มขึ้น ( X = 4.39) และเชื่อว่าการปฏิบัติ ตามกฏ ระเบียบ จะช่วยให้ชุมชนมีความสุข มี ความเอื้อเฟื้อต่อกัน ( X = 4.38) ตามล�ำดับ

2.3 กลุ ่ ม ตั ว อย่ า งกลุ ่ ม ที่ 3 มี แนวโน้มในการพัฒนาตนเพื่อยกระดับคุณภาพ ชี วิ ต (ด้ า นการศึ ก ษา) อยู ่ ใ นระดั บ มากที่ สุ ด ได้ แ ก่ การมี ค วามรู ้ จ ะช่ ว ยให้ ก ลุ ่ ม ตั ว อย่ า ง มี ส ่ ว นในการพั ฒ นาชุ ม ชนของตนเอง ( X = 4.90) รองลงมา ได้แก่ ความสามารถในการน�ำ กระบวนการเรียนรู้ไปใช้ในการแสวงหาความรู้ เพิ่มเติมได้ ( X = 4.88) การเรียนรู้ภาษาอื่น ท�ำให้กลุ่มตัวอย่างมั่นใจในการสื่อสารกับผู้อื่น เพิ่มขึ้น ( X = 4.82) และกลุ่มตัวอย่างมีความรู้ ความเข้าใจเกี่ยวกับประชาคมอาเซียนเพิ่มขึ้น ( X = 4.80) ตามล�ำดับ

2.4 กลุ ่ ม ตั ว อย่ า งกลุ ่ ม ที่ 4 มี แนวโน้มในการพัฒนาตนเพื่อยกระดับคุณภาพ ชี วิ ต (ด้ า นการศึ ก ษา) อยู ่ ใ นระดั บ มากที่ สุ ด ได้แก่ กลุม่ ตัวอย่างมีความเห็นว่าภาษาอังกฤษ จ�ำเป็นอย่างยิ่งส�ำหรับการสื่อสารในปัจจุบัน ( X = 4.92) รองลงมา ได้แก่ ความเชือ่ ว่าการ มีคุณธรรม จริยธรรม จะช่วยให้อยู่ในสังคมได้ อย่างมีความสุข ( X = 4.80) การปฏิบัติตาม กฏ ระเบียบจะช่วยให้ชุมชนมีความสุข และ

145

มีความเอื้อเฟื้อต่อกัน ( X = 4.76) และกลุ่ม ตัวอย่างเห็นว่าการเรียนรู้ภาษาอื่นท�ำให้มั่นใจ ในการสื่อสารกับผู้อื่นเพิ่มขึ้น ( X = 4.50) ตาม ล�ำดับ

2.5 กลุ ่ ม ตั ว อย่ า งกลุ ่ ม ที่ 5 มี แนวโน้มในการพัฒนาตนเพื่อยกระดับคุณภาพ ชี วิ ต (ด้ า นการศึ ก ษา) อยู ่ ใ นระดั บ มากที่ สุ ด ได้แก่ กลุม่ ตัวอย่างมีความเห็นว่าภาษาอังกฤษ จ�ำเป็นอย่างยิ่งส�ำหรับการสื่อสารในปัจจุบัน ( X = 4.92) รองลงมา ได้แก่ ความเชื่อว่าการ มีคุณธรรม จริยธรรม จะช่วยให้อยู่ในสังคมได้ อย่างมีความสุข ( X = 4.80) การปฏิบัติตามกฏ ระเบียบจะช่วยให้ชมุ ชนมีความสุข และมีความ เอื้อเฟื้อต่อกัน ( X = 4.76) และกลุ่มตัวอย่าง เห็นว่าการเรียนรู้ภาษาอื่นท�ำให้มั่นใจในการ สื่อสารกับผู้อ่นื เพิ่มขึ้น ( X = 4.50) ตามล�ำดับ

3. ผลจากแบบสอบถาม เรื่อง ความ มั่นคงของมนุษย์และสังคมส่วนบุคคล พบว่า

กลุ ่ ม ตั ว อย่ า งที่ 1 และ กลุ ่ ม ตัวอย่างที่ 2 มีความรู้สึกมั่นคงในมิติด้านการ มีงานท�ำและรายได้อยู่ในระดับต�่ำ ในขณะที่ มิติความมั่นคงส่วนบุคคลและครอบครัว ด้าน สังคมและวัฒน- ธรรม และการสนับสนุนทาง สังคมอยูใ่ นระดับปานกลาง ส�ำหรับมิตดิ า้ นการ ศึกษา กลุ่มตัวอย่างมีความคิดเห็นว่าทุกคนใน ครอบครัวควรได้รับการศึกษา มีความสนใจที่ จะพัฒนาตนเองเพื่อความ ก้าวหน้าในอาชีพ รวมถึงเห็นความส�ำคัญในการศึกษาภาษาทีค่ นใน สังคมส่วนใหญ่ใ ช้สื่อ สารกั น อยู ่ใ นระดั บ สู ง และกลุ่มตัวอย่างเห็นว่าตนเองมีโอกาสที่จะได้ รับการศึกษาหรืออบรมเพื่อพัฒนาทักษะความ สามารถของตนอยู่ในระดับค่อนข้างสูง

146

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ส่วนกลุ่มตัวอย่างที่ 3 มีมิติด้าน การศึกษาอยู่ในระดับต�่ำ กลุ่มตัวอย่างเล็งเห็น ถึ ง ความ ส� ำ คั ญ ของการศึ ก ษาและต้ อ งการ ศึกษาเพิ่มเติมเพื่อความ ก้าวหน้าในอาชีพ อีก ทั้งยังต้องการศึกษาภาษาอื่น ๆ เพิ่มเติมโดยมี ค่าเฉลีย่ อยู่ทรี่ ะดับ 5.00 แต่เยาวชนนอกระบบ ที่เป็นกลุ่มตัวอย่างยังขาดโอกาสในการศึกษา หรือ อบรมเพื่อ พั ฒ นาทั ก ษะ ความ สามารถ ของตนมีค่าเฉลี่ยการประเมินอยู่ที่ระดับ 2.80 ส�ำหรับกลุม่ ตัวอย่างที่ 4 พบว่า เยาวชนมีความ รู้สึกมั่นคงในมิติต่าง ๆ แบ่งเป็นระดับ ดังนี้ 1) ระดับต�่ำ ได้แก่ มิติด้านการมีงานท�ำและรายได้ 2) ระดับค่อนข้างต�ำ ่ ได้แก่ มิตดิ า้ นการสนับสนุน ทางสังคม 3) ระดับปานกลาง ได้แก่ มิติด้าน ครอบครัว มิติด้านความมั่นคงส่วนบุคคลอยู่ มิติด้านการศึกษา (โอกาสได้รับการศึกษาหรือ อบรมเพื่ อ พั ฒ นาทั ก ษะความสามารถ) และ มีความพึงพอใจกับระบบการบริการการรักษา ของโรงพยาบาลที่ ไ ปใช้ บ ริ ก าร 4) ระดั บ ปานกลางค่อนข้างสูง ได้แก่ มิติสุขภาพอนามัย 5) ระดับค่อนข้างสูง ได้แก่ มิติทางสังคมและ วั ฒ นธรรมอยู ่ ใ นระดั บ ค่ อ นข้ า งสู ง และ 6) ระดับสูง ได้แก่ มิติที่อยู่อาศัยและสิ่งแวดล้อม ทางกายภาพ

ส่วนกลุ่มตัวอย่างที่ 5 พบว่า กลุ่ม ตัวอย่างมีความรู้สึกมั่นคงในมิติต่าง ๆ คือ 1) มิติด ้ า นการมีง านท�ำ และรายได้ มีค วามรู ้ สึก มั่นคงอยู่ในระดับปานกลาง แต่ระดับเงินออม ในแต่ละเดือนมีความรู้สึกมั่นคงในระดับต�่ำ 2) มิตดิ า้ นครอบครัวมีความรูส้ กึ มัน่ คงอยูใ่ นระดับ ปานกลาง 3) มิติด้านความมั่นคงส่วนบุคคลมี ความรู้สึกมั่นคงอยู่ในระดับปานกลางค่อนข้าง

สูง 4) มิติด้านการสนับสนุนทางสังคมในระดับ ปานกลางค่ อ นข้ า งต�่ ำ 5) มิ ติ ท างสั ง คมและ วัฒนธรรมส่วนใหญ่มีความรู้สึกมั่นคงในระดับ ปานกลางค่อนข้างสูง 6) มิติด้านการศึกษามี ความรู้สึกมั่นคงในโอกาสที่จะได้รับการศึกษา หรืออบรมเพื่อพัฒนาทักษะความสามารถของ ตนอยู่ในระดับปานกลาง 7) มิติที่อยู่อาศัยและ สิ่งแวดล้อมทางกายภาพมีความรู้สึกมั่นคงอยู่ ในระดับสูงและ 8) มิตสิ ขุ ภาพอนามัยส่วนใหญ่ มีความรู้สึกมั่นคงอยู่ในระดับสูง โดยมีความ พึงพอใจกับระบบการบริการการรักษาของโรง พยาบาลที่ไปใช้บริการอยู่ในระดับปานกลาง

ข้อเสนอแนะ

1. ข้อเสนอแนะส�ำหรับการน�ำ ผลงานวิจัยไปใช้

1.1 แผนงานวิจัยชุดนี้ควรได้รับ การสนับสนุนจากหน่วยงานให้น�ำผลการวิจัย ออกเผยแพร่สู่สาธารณะในรูปแบบต่าง ๆ และ ที่ส�ำคัญหน่วยงานภาครัฐที่มีหน้าที่เกี่ยวข้อง ด้านการศึกษาทัง้ ในและนอกระบบโรงเรียนควร น�ำผลการวิจยั นีไ้ ปประกอบในการปรับปรุงงาน ในหน้าที่ให้มีคุณภาพเพิ่มขึ้น

1.2 หน่ ว ยงานทั้ ง ภาครั ฐ และ เอกชน หรือบุคคลทีส่ นใจ สามารถน�ำงานแผน งานวิจัยชุดนี้ไปประกอบการศึกษาและเรียนรู้ เพื่ อ ต่ อ ยอดในการให้ ค วามช่ ว ยเหลื อ หรื อ ปรับปรุงการสร้างความมัน่ คงในชีวติ และสังคม ให้กับประชาชน โดยเฉพาะระบบการให้การ ศึกษาเพื่อให้เกิดการอยู่ร่วมกันอย่างสงบสุข และมีความสุขต่อไป

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

2. ข้อเสนอแนะส�ำหรับการท�ำ วิจัยต่อเนื่อง

2.1 นั ก วิ จั ย หรื อ ผู ้ ส นใจในด้ า น ความมั่ น คงของมนุ ษ ย์ ควรมี ก ารวิ จั ย ในมิ ติ ด้านอื่นที่เกี่ยวข้องกับความมั่นคงของมนุษย์ที่ นอกเหนือจากด้านการศึกษาเพื่อน�ำผลมาให้ หน่วยงานที่รับผิดชอบใช้เป็นฐานในการพัฒนา งานต่อไป

2.2 ควรน�ำผลจากแผนการวิจัยนี้ ไปต่อยอดงานวิจัยเพื่อเสนอแนะแนวทางหรือ นโยบายที่เกี่ยวข้องกับการพัฒนาคุณภาพชีวิต

147

และความมัน่ คงในชีวติ ของประชาชนในหลาย ๆ พื้นที่ จะได้ส่งผลต่อการพัฒนาคุณภาพชีวิต และความมัน่ คงในสังคม และประเทศชาติทเี่ กิด ผลลัพธ์ที่เป็นรูปธรรมที่ชัดเจนต่อไป

2.3 ส�ำหรับการเตรียมพร้อมเข้าสู่ ประชาคมอาเซียนนั้น ควรได้มีการศึกษาปัจจัย ด้านอื่นที่เป็นอุปสรรคต่อการเข้าสู่ประชาคม อาเซียนของชุมชน เช่น มิติด้านครอบครัว มิติ ทางสั ง คมและวั ฒ นธรรม และมิ ติ ด ้ า นการ สนับสนุนทางสังคม เป็นต้น

เอกสารอ้างอิง กิตติยา ขุมทอง . พฤติกรรมการใช้เทคโนโลยีสารสนเทศเพื่อการศึกษาของนิสิต ระดับ ปริญญาตรีมหาวิทยาลัยศรีนครินทร์วิโรฒ. ปริญญานิพนธ์มหาบัณฑิตบรรณารักษ์ ศาสตร์และสารนิเทศศาสตร์. บัณฑิตวิทยาลัย: มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ, 2546. คณะกรรมการการศึกษาแห่งชาติ.ส�ำนักงาน. รายงานการวิจยั เรือ่ ง การจัดกระบวนการเรียนรู้ เพื่อสร้างสรรค์ด้วยปัญญาในประเทศไทย. โดย สุชิน เพชรักษ์. กรุงเทพฯ.องค์การค้า คุรุสภา, 2544. ครรชิต พุทธโกษา. คู่มือการพัฒนาชุมชนแห่งการเรียนรู้ฉบับสมบูรณ์ เอกสารเผยแพร่ของ ส�ำนักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ, 2544. ประทีป วีระพัฒนนิรันดร์. การจัดกระบวนการเรียนรู้ในชุมชน. มูลนิธิพลังนิเวศและชุมชน เข้าถึงจาก http://www.banrainarao.com/column. มีนาคม 2555, 2542. พระธรรมปิฏก (ป.อ.ปยุตโต). การศึกษากับการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ การศาสนา, 2539. วิจารณ์ พาณิช. การสร้างการเรียนรู้สู่ศตวรรษที่ ๒๑. มูลนิธิสยามกัมมาจล. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ ส.เจริญการพิมพ์, 2556. วีระเทพ ปทุมเจริญวัฒนา. การพัฒนาทรัพยากรการเรียนรูต้ ามอัธยาศัย, 2545. ภาควิชาการ ศึกษานอกโรงเรียน คณะครุศาสตรจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. กรุงเทพมหานคร, 2545.

148

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ส�ำนักงานปลัดกระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์. การศึกษามาตรฐานและ ตัวชี้วัดความมั่นคงของมนุษย์. กรุงเทพฯ : ส�ำนักมาตรฐานการพัฒนาสังคมและ ความมั่นคงของมนุษย์, 2555. ส�ำนักปลัดเทศบาล งานทะเบียนราษฎร ฝ่ายปกครอง. จ�ำนวนประชากรในเขตเทศบาลนคร เชียงใหม่ตามทะเบียนราษฎร พ.ศ. 2546 – 2555. เชียงใหม่, 2555. ส� ำ นั ก การศึ ก ษาเทศบาลนครเชี ย งใหม่ , เทศบาลนครเชี ย งใหม่ . สภาพทั่ ว ไปของเทศบาล นครเชียงใหม่. [ออนไลน์]. ค้นเมื่อ 25 ตุลาคม 2555, จาก www.cmcity.go.th.

สภาพปัญหาและอุปสรรคการบังคับใช้กฎหมายทางการศึกษา แก่บุคคลที่ไม่มสี ัญชาติไทยของจังหวัดเชียงใหม่ PROBLEMS AND OBSTACIES IN LAW ENFORCEMENT OF EDUCATION TO PERSONS NOT REGISTERED IN THAILAND OF CHIANG MAI PROVINCE ผู้วิจัย อาจารย์ท่ปี รึกษา

แสงเทียน ค�ำปัญญา1 รองศาสตราจารย์ประวัตพิ ื้นผาสุข2 อาจารย์ ดร.ศิริมาศโกศัลย์พพิ ัฒน์3 บทคัดย่อ

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาสภาพปัญหาและอุปสรรคการบังคับใช้กฎหมาย ทางการศึกษาแก่บุคคลที่ไม่มีสัญชาติไทยในโรงเรียนมัธยมจังหวัดเชียงใหม่และเพื่อศึกษาแนวทาง ในการปฏิบตั ทิ สี่ อดคล้องกับนโยบายของรัฐและการศึกษาของบุคคลทีไ่ ม่มสี ญ ั ชาติไทย ของจังหวัด เชียงใหม่โดยเก็บรวบรวมข้อมูลจากประชากรและกลุ่มตัวอย่าง จ�ำนวน 297 คนผู้วิจัยใช้โปรแกรม ส�ำเร็จรูปทางคอมพิวเตอร์ในการประมวลผลและวิเคราะห์ข้อมูลสถิติที่ใช้ในการวิเคราะห์ข้อมูล ได้แก่ ค่าความถี่ (Frequency) ค่าร้อยละ (Percentage) ด้วยการวิเคราะห์เชิงคุณภาพ พิจารณาความ สอดคล้องและความสัมพันธ์ของข้อมูลการรับรูน้ โยบายและการน�ำไปปฏิบตั ิ ผลการวิจยั สรุปได้ดงั นี้

1. ปัญหาและอุปสรรคการบังคับใช้กฎหมายทางการศึกษาแก่บุคคลที่ไม่มีสัญชาติไทย พบว่า 1)บุคลากรทางการศึกษาไม่รซู้ งึ่ กฎหมาย กฎ นโยบายทางการศึกษา 2) การออกกลางคันของ นักเรียนทีไ่ ม่มสี ญ ั ชาติไทย3) การจัดท�ำข้อมูลพืน้ ฐานของนักเรียน 4) สภาพแวดล้อม ชุมชน มีเจตคติ ทีไ่ ม่ดตี ่อบุคคลทีไ่ ม่มสี ญ ั ชาติไทย 5) ด้านการเรียนการสอน 6) กิจกรรมหรือนโยบายจากหน่วยงาน อื่น เป็นการเพิ่มภาระงานของโรงเรียนให้มากยิ่งขึ้น

นักศึกษาสาชาวิชานโยบายสาธารณะ หลักสูตรรัฐประศาสนศาสตรมหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยราชภัฎเชียงใหม่ อาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์หลัก มหาวิทยาลัยราชภัฎเชียงใหม่ 3 อาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์ร่วม มหาวิทยาลัยราชภัฎเชียงใหม่ 1

2

150

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

2. แนวทางในการปฏิบัติที่สอสดคล้องกับนโยบายของรัฐ 1)ควรมีการประชาสัมพันธ์ เผยแพร่ความรู้ 2) ควรมีการแนะแนวการน�ำนักเรียนเข้าสู่ 3) จัดท�ำฐานข้อมูลของนักเรียนเชื่อม โยงกับหน่วยงานอื่น4) เสริมสร้างความรู้ความเข้าใจชุมชน บุคลากรทางการศึกษา 5) จัดการเรียน การสอนให้สอดคล้องอย่างเสมอภาคและเท่าเทียมกัน 6) การจัดการศึกษาตามกฎหมาย นโยบาย ของรัฐอย่างเคร่งครัด ค�ำส�ำคัญ : การบังคับใช้กฎหมาย,บุคคลที่ไม่มีสัญชาติไทย

Abstract

The objectives of this thesis were to study problems and difficulties on applying educational laws to not registered persons in secondary schools in Chiang Mai,and to investigate the practices related to public policy and those people‘s education in Chiang Mai. The 297 samples were composed of a director in Chiang Mai secondary school Educational Area Office 34, school administrators and public teachers. Research data were analyzed by a computer program to identify frequency and percentage. The content analysis was also applied to find the conjugation, relation, policy perception, and practice on qualitative information. The results were:1. The problems and difficulties on applying educational laws to not registerednationality people in Chiang Mai were:1) A lack of perception, comprehension, and information distribution of educational laws, rules and policy that resulted in a failure of policy practices, 2)Many dropouts ofnot registerednationality studentsbecause of moving with their labor parents,3) Student data caused problems of school administer. 4) Some people, educational officer and community had some negative thinking on not registerednationality people. 5) A problems of learning and teaching between teacher and not registered nationality, 6) The policy and activities assigned from other organizations created more school workloads. 2. The guidelines of educational provision to not registeredrelated to the government policy were: 1) should be publicly and currently made to related people 2)School guidance should be provided for students 3) Data base of those not registerednationality students should be linked to other organizations4) Information and comprehension for positive thinking on not registerednationality people 5)Learning should be precisely and equally managed to all students6) Education should be strictly provided to the laws and policy of the government KEYWORDS : Law Enforcement, Non Nationality Persons.

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

บทน�ำ

ปัจจุบนั ประเทศไทยประสบปัญหาทีม่ ี ผลมาจากการจ้ า งแรงงานต่ า งด้ า วของ ผู ้ ป ระกอบการ เนื่อ งจากค่ า จ้ า งอยู ่ ใ นอั ต รา ที่ค ่อนข้า งต�่ำกว่ า การจ้ า งแรงงานไทย จาก การศึกษาของ ณัฐภรณ์ ไชยแก้ว เรื่อง สภาพ การเมือ ง เศรษฐกิจ และสั ง คม ของแรงงาน พม่าในเมืองเชียงใหม่ (2547:3) ได้เสนอปัจจัย สนับสนุนให้มีการท�ำงานของแรงงานเหล่านี้ ได้แก่ 1. ความต้องการแรงงานปัญหาแรงงาน พม่าในขณะนี้ ประชาชนมีรายได้ตำ �่ คนว่างงาน 2. สภาพเศรษฐกิจที่ดีของสังคมไทยเมื่อเทียบ กับประเทศเพื่อนบ้าน 3. ความผ่อนปรนของ รัฐบาลไทย 4. ความโอบอ้อมอารีของคนไทย 5. ความปลอดภั ย ในชี วิ ต และทรั พ ย์ สิ น ซึ่ ง คนเหล่านี้ได้อพยพลี้ภัยเข้ามาในประเทศไทย เข้ า มาอาศั ย และมาท� ำ งานในประเทศไทย อีกทั้งยังมีเด็กอพยพที่มากับครอบครัว รวมทั้ง เด็กที่เกิดในประเทศไทย จากการที่บิดามารดา เป็ น แรงงานต่ า งด้ า ว มี จ� ำ นวนมากกว่ า 2 แสนคน (กรมประชาสัมพันธ์ เด็กไร้สัญชาติ แต่ ไ ม่ ไ ร้ สิ ท ธิ ท างการศึ ก ษา, 2549) ซึ่ ง มี ผ ล ให้มีข้อจ�ำกัดในการเข้าถึงบริการด้านสังคม และบริการด้านการศึกษาของรัฐ จึงก่อให้เกิด ปั ญ หาที่ รั ฐ บาลไทยจ� ำ เป็ น ต้ อ งดู แ ลด้ า น สิทธิมนุษยชนแก่บุคคลดังกล่าว ในด้านสิทธิ ทางการศึกษา หรือสิทธิในการเข้าถึงการได้รบั การศึก ษา การพั ฒ นาความรู ้ ค วามสามารถ ตามวั ย ที่ เ หมาะสม ถื อ เป็ น สิ ท ธิ ม นุ ษ ยชน ขั้นพื้นฐานที่มนุษย์ทุกคนควรได้รับ

151

ประเทศไทยได้เข้าร่วมอนุสนธิสญ ั ญา มนุษยชนระหว่างประเทศ ข้อ 28 (1) กล่าวว่าว่า รัฐภาคียอมรับสิทธิของเด็กทีจ่ ะได้รบั การศึกษา และเพือ่ ทีจ่ ะให้สทิ ธินบี้ งั เกิดผลตามล�ำดับ และ บนพื้นฐานของโอกาสที่เท่าเทียมกัน ก�ำหนด ให้การศึกษาแก่เด็กด้อยโอกาส และการจัดการ ศึ ก ษาส� ำ หรั บ เด็ ก ด้ อ ยโอกาสเป็ น เรื่ อ งที่ ถู ก ก�ำหนดไว้ในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุ ท ธศั ก ราช 2540 และพระราชบั ญ ญั ติ ก าร ศึ ก ษาแห่ ง ชาติ พ.ศ. 2542 ที่ แ ก้ ไ ขเพิ่ ม เติ ม (ฉบับที่ 2) พ.ศ.2545 มาตรา 10 ระบุว่า “การ จัดการศึกษาต้องจัดให้บคุ คลมีสทิ ธิและโอกาส เสมอกั น ในการรั บ การศึ ก ษาขั ้ น พื้ น ฐานไม่ น้อยกว่าสิบสองปีที่รัฐต้องจัดให้อย่างทั่วถึง และมีคณ ุ ภาพโดยไม่เก็บค่าใช้จา่ ย และค�ำแถลง นโยบายของคณะรั ฐ มนตรี นายอภิ สิ ท ธิ์ เวชชาชีวะ ในข้อ 3 นโยบายสังคม และคุณภาพ ชีวติ โดยเฉพาะนโยบายด้านการศึกษาข้อ 3.1.4 ได้ก�ำหนดไว้ว่า จัดให้ทุกคนได้รับการศึกษาฟรี 15 ปี ตั้งแต่ระดับอนุบาล ไปจนถึงมัธยมศึกษา ตอนปลาย พร้ อ มทั้ ง เพิ่ ม ประสิ ท ธิ ภ าพการ บริหารจัดการให้เกิดความเสมอภาคและเป็น ธรรมในโอกาสทางการศึ ก ษาแก่ ป ระชากร ในกลุ ่ ม ผู ้ ด ้ อ ยโอกาส เพื่ อ ให้ ก ารศึ ก ษาเป็ น กระบวนการพัฒนาคนให้มีขีดความสามารถ เต็มศักยภาพ มีคุณภาพชีวิตที่ดี และเป็นแรง ผลักดันทีส่ ำ� คัญต่อการพัฒนาประเทศให้เจริญ รุ ่ ง เรื อ งรั ฐ บาลจะมี น โยบาย กฎหมาย และ รัฐธรรมนูญ ได้ระบุให้โอกาสทางการศึกษาแก่ ลูกแรงงานข้ามชาติ จากการศึกษาของ องค์กร แรงงานระหว่างประเทศ กล่าวว่า ถึงแม้จะมี นโยบาย กฎหมาย กฎ และระเบียบต่าง ๆ ทีช่ ว่ ย

152

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

เปิดโอกาสทางการศึกษาทางการเรียนให้เด็กที่ ไม่มีสัญชาติไทยและเยาวชน แต่ในการด�ำเนิน งานตามนโยบายก็ยงั ไม่ประสบความส�ำเร็จเท่า ที่ควร เนื่องมาจากปัญหาการบริหารจัดการ และทัศนคติที่ไม่ดีต่อคนเหล่านี้

ดั ง นั้ น ผู ้ วิ จั ย จึ ง สนใจที่ จ ะทราบถึ ง สภาพปัญหา และอุปสรรคการบังคับใช้กฎหมาย ทางการศึ ก ษาแก่ บุ ค คลที่ ไ ม่ มี สั ญ ชาติ ไ ทย เพื่อเป็นการสะท้อนปัญหาที่เกิดขึ้น และเป็น แนวทางในการเปิดโอกาสทางการศึกษาให้กับ เด็กที่ไม่มีสัญชาติไทย

วัตถุประสงค์ของการวิจัย

1. เพื่ อ ศึ ก ษาสภาพปั ญ หา และ อุปสรรคการบังคับใช้กฎหมายทางการศึกษา แก่ นั ก เรี ย นที่ ไ ม่ มี สั ญ ชาติ ไ ทยในโรงเรี ย น มัธยมศึกษา จังหวัดเชียงใหม่

2. เพื่อศึกษาแนวทางในการปฏิบัติที่ สอดคล้องกับนโยบายของรัฐและการศึกษาของ บุคคลที่ไม่มีสัญชาติไทย ของจังหวัดเชียงใหม่

วิธีการด�ำเนินการวิจัย

การวิ จั ย ในครั้ ง นี้ เ ป็ น เป็ น การวิ จั ย เชิ ง คุ ณ ภาพ โดยมุ ่ ง ศึ ก ษาสภาพปั ญ หาและ อุปสรรคการบังคับใช้กฎหมายทางการศึกษา แก่บคุ คลทีไ่ ม่มสี ญ ั ชาติไทยของจังหวัดเชียงใหม่

ประชากรและกลุ่มตัวอย่าง แบ่งออก เป็ น 3 กลุ ่ ม ประกอบด้ ว ย ผู ้ อ� ำ นวยการ ส�ำนักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษา เขต 34 ผู้อ�ำนวยการโรงเรียนในส�ำนักงานเขตพื้นที่ การศึกษามัธยมศึกษา เขต 34 และข้าราชการครู รวมจ�ำนวน 1,928 คน กลุ่มตัวอย่างในการเก็บ ทั้งหมดดังนี้

ผู้อ�ำนวยการส�ำนักงานเขตพื้นที่การ ศึกษามัธยมศึกษา เขต 34โดยการเลือกแบบ เจาะจง

ผูอ้ ำ� นวยการโรงเรียนสังกัดในส�ำนักงาน เขตพื้ น ที่ ก ารศึ ก ษามั ธ ยมศึ ก ษาเขต 34 ผู้บริหารสถานศึกษา และครูผู้สอนรวมจ�ำนวน 18 คน โดยการเลือกแบบเจาะจงจาก 1 อ�ำเภอ 1 โรงเรี ย น และเป็ น โรงเรี ย นที่ มี นั ก เรี ย น ไร้สัญชาติเข้าเรียนมากที่สุด

ข้ า ราชการครู จ� ำ นวน 278 คน ซึ่งเป็นจ�ำนวนตามตารางก�ำหนดกลุ่มตัวอย่าง ของ Robert V. Krejcie and EaryleW. Morgan (1970 อ้างใน ธีรวุฒิ เอกะกุล, 2543) ที่ระดับ ความเชื่อมั่นร้อยละ 95ใช้หลักการความน่า จะเป็น (Probability Sampling) โดยค�ำนึงถึง ความน่ า จะเป็ น ของแต่ ล ะหน่ ว ย คั ด เลื อ ก ประชากรจากหนึ่ ง อ� ำ เภอหนึ่ ง โรงเรี ย นที่ มี จ� ำ นวนนั ก เรี ย นไร้ สั ญ ชาติ ที่ มี จ� ำ นวนมาก จากจ�ำนวนข้าราชการครูทงั้ หมด 970 คน

เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย

ประกอบด้วย แบบสัมภาษณ์แบบมี โครงสร้าง (Structured Interview) ซึ่งผู้ท�ำวิจัย ได้ท�ำการออกแบบและประยุกต์จากเอกสาร และผลการวิจัยที่เกี่ยวข้อง เป็นแบบสัมภาษณ์ แบบมีโครงสร้างและตามกรอบแนวคิดในการ ศึ ก ษาที่ ไ ด้ ก� ำ หนดไว้ แ ละให้ ผู ้ ถู ก สั ม ภาษณ์ แสดงความคิดเห็นได้อย่างเต็มทีเ่ พือ่ ให้สามารถ น�ำมาวิเคราะห์ผลการวิจัยได้อย่างถูกต้องและ หลากหลาย จ�ำนวน 1ชุดใช้ในการเก็บข้อมูล จากผู้อ�ำนวยการเขตส�ำนักงานเขตพื้นที่การ ศึกษามัธยมศึกษา ผู้อ�ำนวยการโรงเรียน และ ข้าราชการครู ซึ่งแบ่งเป็น 3 ตอนดังนี้

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ตอนที่ 1 ข้อมูลทั่วไปของผู้ตอบแบบ สัมภาษณ์ ได้แก่ เพศ ต�ำแหน่ง วุฒิการศึกษา หน่ ว ยงาน ลั ก ษณะเป็ น แบบส� ำ รวจรายการ (Check List)

ตอนที่ 2 แบบสัมภาษณ์เกีย่ วกับสภาพ ปั ญ หาและอุ ป สรรคการบั ง คั บ ใช้ ก ฎหมาย ทางการศึ ก ษาแก่ บุ ค คลที่ มี สั ญ ชาติ ไ ทย ของจังหวัดเชียงใหม่ เป็นสัมภาษณ์ปลายเปิด (Open - ended)

ตอนที่ 3 ข้อเสนอแนะเกีย่ วกับแนวทาง ปฏิบัติที่สอดคล้องกับนโยบายและกฎหมาย ทางการศึกษาเกีย่ วกับบุคคลทีไ่ ม่มสี ญ ั ชาติไทย

ผลการวิจัย

จากการศึกษาวิจยั เรือ่ ง สภาพปัญหา และอุ ป สรรคการบั ง คั บ ใช้ ก ฎหมายทางการ ศึกษาแก่บุคคลที่ไม่มีสัญชาติไทยของจังหวัด เชียงใหม่ ครัง้ นี้ มีวตั ถุประสงค์เพือ่ ศึกษาสภาพ ปั ญ หา และอุ ป สรรคการบั ง คั บ ใช้ ก ฎหมาย ทางการศึ ก ษาแก่ นั ก เรี ย นในโรงเรี ย นมั ธ ยม ที่ไม่มีสัญชาติไทย จังหวัดเชียงใหม่ และเพื่อ ศึ ก ษาแนวทางในการปฏิ บั ติ ที่ ส อดคล้ อ งกั บ นโยบายของรัฐและการศึกษาของบุคคลที่ไม่มี สัญชาติไทย ของจังหวัดเชียงใหม่การวิจยั ครัง้ นี้ เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยใช้แบบสัมภาษณ์ แบบมีโครงสร้าง (Structure Interview) จ�ำนวน 1 ชุ ด เก็ บ รวบรวมข้ อ มู ล จากประชากรและ กลุ่มตัวอย่าง จ�ำนวน 3 กลุ่ม ได้แก่ ผู้อ�ำนวย การส�ำนักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษา เขต 34 ผู้บริหารสถานศึกษาและครูสอน

การวิเคราะห์ข้อมูลเชิงปริมาณโดย ใช้ค่าความถี่ และค่าร้อยละ โดยใช้โปรแกรม

153

ส�ำเร็จรูปคอมพิวเตอร์ในการประมวลผลและ วิเคราะห์ข้อมูล พบว่าข้อมูลจากผู้บริหารสถาน ศึกษา ได้แก่ ผู้อ�ำนวยการ และรองผู้อ�ำนวย การโรงเรียน จ�ำนวน 18 คน ผลการวิเคราะห์ ข้ อ มู ล ดั ง นี้ ผู ้ ต อบแบบสอบถามส่ ว นใหญ่ เป็นเพศชาย คิดเป็นร้อยละ 72.22 รองลงมา เป็นเพศหญิง คิดเป็นร้อยละ 27.78 ผูอ้ ำ� นวยการ โรงเรียน จ�ำนวนมากทีส่ ดุ คิดเป็นร้อยละ 61.12 รองผูอ้ ำ� นวยการโรงเรียน คิดเป็นร้อยละ 38.88 การศึ ก ษาระดั บ ปริ ญ ญาโท คิ ด เป็ น ร้ อ ยละ 77.77 ระดับปริญญาตรี คิดเป็นร้อยละ 22.23

ส่ ว นข้ อ มู ล เชิ ง คุ ณ ภาพที่ ไ ด้ จ าก แบบสัมภาษณ์ วิเคราะห์เชิงเนื้อหา (Content Analysis) ผลการวิเคราะห์ข้อมูลมีดังนี้

ข้ อ มู ล ที่ ไ ด้ จ ากผู ้ อ� ำ นวยการ ส�ำนักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษา เขต 34 สรุปได้ดังนี้

1. สภาพปั ญ หาและอุ ป สรรคการ บังคับใช้กฎหมายทางการศึกษาแก่บคุ คลทีไ่ ม่มี สัญชาติไทย

1) สถานศึกษาในสังกัดของท่าน มีนักเรียนที่ไม่มีสัญชาติไทยศึกษาอยู่มีจ�ำนวน มากน้ อ ยเท่ า ใดของนั ก เรีย นทั้ง หมด จ� ำ นวน 534 คน จากนั ก เรี ย นทั้ ง หมด 47,820 คน คิดเป็นร้อยละ 1.14

2) ท่านได้ทราบเกีย่ วกับการบังคับ ใช้นโยบายและกฎหมายทางการศึกษาแก่บคุ คล ไม่มีสัญชาติไทยของรัฐบาลไทยดีแล้วหรือไม่ อย่างไร

ทราบการจัดการศึกษาให้แก่ทุกคนที่ อายุถึงเกณฑ์ โดยใช้หลักความเสมอภาค และ เมื่อ จบการศึก ษาต้ อ งออกเอกสารหลั ก ฐาน ทางการศึกษาเช่นเดียวกับนักเรียนสัญชาติไทย

154

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

3) การจั ด การศึ ก ษาของสถาน ศึ ก ษาต่ า งๆ ในภาพรวมมี ป ั ญ หาอะไรบ้ า งที่ ท� ำ ให้ก ารจัดการศึกษาในโรงเรียนไม่เป็นไป ตามนโยบายและกฎหมายดังกล่าว

การทีผ่ ปู้ กครองเป็นชนชัน้ แรงงาน ท�ำให้มีการย้ายติดตามผู้ปกครอง ซึ่งก่อให้เกิด ปัญหาการเรียนที่ไม่ต่อเนื่อง และขาดความ สนใจในการเรียนของนักเรียนเพราะต้องมีการ ปรับตัวให้เข้ากับโรงเรียนแห่งใหม่

4) จากปัญหาต่างๆ ตามข้อ 3 ได้ ก่อให้เกิดผลกระทบและอุปสรรคส�ำคัญๆอะไร บ้างต่อการด�ำเนินการจัดการศึกษาใน สถาน ศึกษาโดยรวมจากปัญหาที่เกิดขึ้น

ก่อให้เกิดการออกกลางคันของ นักเรียนทีเ่ ป็นนักเรียนไร้สญ ั ชาติเป็นจ�ำนวนมาก

5) จากปัญหาและอุปสรรคทีก่ ล่าว มาในข้อ 3 และข้อ 4 ท่านใช้วิธีการแก้ไขปัญหา ตามบทบาท และอ�ำนาจหน้าทีข่ องท่านอย่างไร ทางสถานศึ ก ษามี ก ารติ ด ตามนั ก เรี ย น เพื่ อ สอบถาม แนะน�ำ ให้นกั เรียนได้เรียนต่อยังสถาน ศึกษาใกล้เคียง พยายามชี้ให้ผู้ปกครองและ นักเรียนทราบว่าหากไม่ได้จบการศึกษา และมี งานท�ำ อาจเสี่ยงต่อการถูกหลอกและกระท�ำ ทารุณ และแสวงหาผลประโยชน์ได้ง่ายขึ้น

6) ถ้ า หากจะให้ มี ก ารบริ ห าร จัดการการศึกษาด้วยการบังคับใช้นโยบายและ กฎหมายทางการศึกษาแก่บุคคลที่ไม่มสี ัญชาติ ไทยของจังหวัดเชียงใหม่ ให้มปี ระสิทธิภาพและ ได้ผลอย่างถาวร ตามความคิดของท่านแล้ว ควรจะมีแนวทางอย่างไร

ควรเริ่มตั้งแต่การแนะแนวการน�ำ นักเรียนเข้าสูส่ ถานศึกษาช่วยประคับประคองให้ นักเรียนสามารถเรียนให้จบหลักสูตรการศึกษา อย่างน้อยภาคบังคับให้ส�ำเร็จ เพื่อช่วยพัฒนา กล่อมเกลาให้บุคคลที่อาศัยอยู่ในประเทศไทย เป็นพลเมืองที่ดีโดยพิจารณาบนพื้นฐานสิทธิ และผลประโยชน์สูงสุดของเด็กเป็นส�ำคัญ

2. แนวทางการปฏิบตั ทิ สี่ อดคล้องกับ นโยบายของรัฐ และการศึกษาของบุคคลที่ไม่มี สัญชาติไทย จังหวัดเชียงใหม่ ควรเป็นเช่นนี้

1) การส่งเสริมการเรียนการสอน เพื่อให้นักเรียนสามารถเรียนได้จนจบได้ตาม หลักสูตรการศึกษาภาคบังคับ

2) การแนะแนวทางการน�ำนักเรียน เข้าสู่สถานศึกษาและการศึกษาต่อในระดับที่ สูงขึ้น เพื่อเป็นแนวทางในการด�ำเนินชีวิตและ กล่อมเกลาให้เป็นพลเมืองที่ดี

ข้อมูลจากผูอ้ ำ� นวยการสถานศึกษา สรุปได้ดังนี้

1. สภาพปั ญ หาและอุ ป สรรคการ บังคับใช้กฎหมายทางการศึกษาแก่บคุ คลทีไ่ ม่มี สัญชาติไทย

1) ท่านได้ทราบเกีย่ วกับการบังคับ ใช้นโยบายและกฎหมายทางการศึกษาแก่บคุ คล ไม่มีสัญชาติไทยของรัฐบาลไทยดีแล้วหรือไม่ อย่างไร

ทราบ และปฏิบัติตามนโยบายที่ รัฐบาลก�ำหนด โดยการจัดการศึกษาให้เสมอ ภาคเท่าเทียมกับเด็กที่มีสัญชาติไทย และการ ได้มาซึ่งหลักฐานทางการศึกษา รวมถึงได้รับ งบประมาณอุดหนุนจากรัฐบาล

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

2) การจั ด การศึ ก ษาของสถาน ศึ ก ษาต่ า งๆ ในภาพรวมมี ป ั ญ หาอะไรบ้ า งที่ ท�ำให้การจัดการศึกษาในโรงเรียนไม่เป็นไปตาม นโยบายและกฎหมายดังกล่าว

จากการศึกษาปัญหาพบว่าความ ไม่ชดั เจนของนโยบาย จากต้นสังกัดและรัฐบาล ท�ำให้การจัดการศึกษาไม่เป็นไปตามที่ก�ำหนด การจัดการเรียนการสอนยังไม่เอือ้ ต่อการศึกษา ของเด็กไร้สัญชาติ และการขาดความรู้ ความ เข้าใจในการจัดการศึกษาและระเบียบเกี่ยวกับ การจัดการศึกษาให้กบั บุคคลทีไ่ ม่มสี ญ ั ชาติไทย รวมทัง้ ยังมีกจิ กรรมหรือนโยบายจากหน่วยงาน อื่น หรือกระทรวงอื่นท�ำให้เป็นการเพิ่มภาระ งานให้กับทางโรงเรียน

3) จากปัญหาต่างๆ ตามข้อ 3 ได้ ก่อให้เกิดผลกระทบและอุปสรรคส�ำคัญ ๆ อะไร บ้างต่อการด�ำเนินการจัดการศึกษาในสถาน ศึกษาโดยรวม

จากปั ญ หาที่ เ กิ ด ขึ้ น ก่ อ ให้ เ กิ ด อุปสรรค คือ ทางโรงเรียนมีภาระงานเพิ่มขึ้น ทัง้ การจัดท�ำเอกสาร หลักฐานต่าง ๆ มีนกั เรียน ย้ายเข้า ย้ายออกบ่อย เพราะมีการย้ายติดตาม ผู้ปกครอง

4) จากปัญหาและอุปสรรคทีก่ ล่าว มาในข้อ 3 และข้อ 4 ท่านใช้วิธีการแก้ไขปัญหา ตามบทบาท และอ�ำนาจหน้าทีข่ องท่านอย่างไร

4.1 ชี้แจงท�ำความเข้าใจกับ คณะครู และทุกฝ่ายที่รับผิดชอบให้ปฏิบัติตาม เป้ า หมายและกฎหมายทางการศึก ษาให้ แ ก่ บุคคลที่ไม่มีสัญชาติไทย อย่างเท่าเทียมกัน

4.2 ปฏิ บั ติ ต ามระเบี ย บที่ ก�ำหนด เน้นการด�ำเนินตามนโยบาย

155

5)ถ้ า หากจะให้ มี ก ารบริ ห าร จัดการการศึกษาด้วยการบังคับใช้นโยบายและ กฎหมายทางการศึกษาแก่บุคคลที่ไม่มสี ัญชาติ ไทยของจังหวัดเชียงใหม่ ให้มปี ระสิทธิภาพและ ได้ผลอย่างถาวร ตามความคิดของท่านแล้ว ควรจะมีแนวทางอย่างไร

5 . 1 จั ด ก า ร ศึ ก ษ า ต า ม นโยบายอย่างเคร่งครัด และมีความเมตตาธรรม ต่อบุคคลที่ไม่มีสัญชาติไทย

5.2 ให้มีการเชื่อมโยงข้อมูล กันอย่างชัดเจน หน่วยงานอื่น หรือกระทรวง ร่ ว มวางแผนก� ำ หนดนโยบายพั ฒ นาเยาวชน ร่วมกัน ก�ำหนดกิจกรรมแนวทางปฏิบัติผ่าน กระทรวงศึกษาธิการ เพื่อพัฒนาผู้เรียนให้เป็น บุคคลที่สมบูรณ์

5.3 ควรมีฐานข้อมูลกลาง ของจังหวัด เพื่อที่จะได้สามารถติดตามได้ง่าย

ข้อมูลจากข้าราชการครู/บุคลากร ทางการศึกษา สรุปได้ดังนี้

1. สภาพปั ญ หาและอุ ป สรรคการ บังคับใช้กฎหมายทางการศึกษาแก่บคุ คลทีไ่ ม่มี สัญชาติไทย

1) ท่านได้ทราบเกีย่ วกับการบังคับ ใช้นโยบายและกฎหมายทางการศึกษาแก่บคุ คล ไม่มีสัญชาติไทยของรัฐบาลไทยดีแล้วหรือไม่ อย่างไร

1.1 ไม่ทราบเกีย่ วกับนโยบาย ด้านการศึกษาของบุคคลที่ไม่มีสัญชาติไทย

1.2 ทราบ เพียงบางส่วนว่า นั ก เรีย นสามารถเข้าเรีย นได้ต ามที่ก ฎหมาย ก�ำหนดให้มีสิทธิเรียนฟรี 15 ปี ตั้งแต่ระดับชั้น อนุบาล จนถึงมัธยมศึกษาปีที่ 6

156

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

2. ทราบ คือเด็กมีสทิ ธิในการเข้าเรียน ในโรงเรียนและได้รับเงินอุดหนุนเป็นรายหัว เหมือนกับเด็กที่ไม่สัญชาติไทย รวมถึงทุกคนมี สิทธิเสมอภาคเท่าเทียมกันในการเรียน

2) การจั ด การศึ ก ษาของสถาน ศึ ก ษาต่ า งๆ ในภาพรวมมี ป ั ญ หาอะไรบ้ า งที่ ท�ำให้การจัดการศึกษาในโรงเรียนไม่เป็นไปตาม นโยบายและกฎหมายดังกล่าว

1. ปั ญ หาด้ า นการจั ด การ เรียนการสอน สืบเนื่องมาจากปัญหาด้านการ สื่อสารของนักเรียน

2. ปั ญ หาสภาพแวดล้ อ ม ชุมชน ที่มีเจตคติที่ไม่ดีต่อบุคคลที่ไม่มีสัญชาติ ไทย ท�ำให้เกิดการแบ่งแยกกลุ่มนักเรียน ส่งผล ให้นักเรียนมีปัญหาในการเรียน

3. ปัญหาการจัดท�ำข้อมูลพืน้ ฐานของ นักเรียน เพราะเด็กบางคนไม่มหี ลักฐานเอกสาร รายงานข้อมูลนักเรียน และการย้ายทีอ่ ยูบ่ อ่ ย ๆ ท� ำ ให้ นั ก เรีย นออกกลางคั น เพื่อ ย้ า ยติด ตาม ผู้ปกครอง จึงไม่สามารถระบุที่อยู่ที่แท้จริงของ นักเรียนได้

4. บุคลากรทางการศึกษาขาดความ ไม่เข้าใจกฎหมาย กฎระเบียบ ข้อบังคับในการ จัดการศึกษาให้กับบุคคลที่ไม่มีสัญชาติไทย

3) จากปัญหาต่างๆ ตามข้อ 3 ได้ ก่อให้เกิดผลกระทบและอุปสรรคส�ำคัญๆอะไร บ้างต่อการด�ำเนินการจัดการศึกษาใน สถาน ศึกษาโดยรวม

1. ด้านการเรียนการสอน ครู บุ ค ลากรทางการศึ ก ษาที่ ไ ม่ เ ข้ า ใจกฎหมาย ทางการศึกษาของเด็กไร้สัญชาติ จึงท�ำให้เกิด การแบ่งแยกนักเรียน ท�ำให้ผลการเรียนของ

นั ก เรี ย นเหล่ า นี้ ไม่ ดี เ ท่ า เด็ ก ทั่ ว ไปส่ ง ผลต่ อ การสอบวัดผลระดับชาติ ท�ำให้ผลสัมฤทธิ์ของ โรงเรียนออกมาต�่ำกว่าเกณฑ์

2. สภาพแวดล้อม ความมีเจตคติ ที่ไม่ดีของบุคคลในชุมชน ส่งผลให้เด็กที่ไม่มี สัญชาติไทยบางคนขาดโอกาสในการเข้าศึกษา ในโรงเรียน

3. ด้านการจัดท�ำข้อมูลพื้นฐาน ของนักเรียน ท�ำให้การรายงานข้อมูลนักเรียน เข้าไปยังต้นสังกัดเกิดความผิดพลาด ส่งผล ต่อการได้รับงบประมาณสนับสนุนการจัดการ ศึกษา

4. บุ ค ลากรทางการศึ ก ษาไม่ สามารถปฏิบัตติ ามกฎหมายที่ก�ำหนด

4) จากปั ญ หาและอุ ป สรรคที่ก ล่ า ว มาในข้อ 3 และข้อ 4ท่านใช้วิธีการแก้ไขปัญหา ตามบทบาท และอ�ำนาจหน้าทีข่ องท่านอย่างไร

1. ด้านการจัดการเรียนการ สอน ให้ความรู้ความเข้าใจให้กับครู บุคลากร ทางการศึกษา เกี่ยวกับนโยบายทางการศึกษา ของเด็กไร้สัญชาติให้ถูกต้องและยอมรับเด็ก เหล่านั้นเข้าเรียนในสถานศึกษา

2. ด้านสภาพแวดล้อม ชุมชน โดยให้ความรู้ความเข้าใจแก่ผู้เรียนในเรื่องการ จัดการศึกษาให้กบั บุคคลไร้สญ ั ชาติ เพือ่ ให้กลับ ไปอธิบายให้ผู้ปกครองทราบ รวมถึงจัดการ ประชุม ประชาสัมพันธ์ให้บคุ คลในชุมชนได้รบั รู้ เกี่ยวกับนโยบายเพื่อเปิดโอกาสให้ทุกคนได้รับ การศึกษาที่เท่าเทียมกัน

3. ด้านการจัดท�ำข้อมูลพื้น ฐานของนักเรียน จัดรับนักเรียนที่ไม่มีสัญชาติ ไทย ควรจะรับเฉพาะนักเรียนที่มีเอกสารครบ

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ถ้ ว นชั ด เจน เพื่ อ ลดปั ญ หาด้ า นจั ด ท� ำ ข้ อ มู ล พื้นฐาน และการรายงานข้อมูลต่อต้นสังกัด

บทสรุป

ผู้ตอบแบบสัมภาษณ์มีความเห็นร่วม กันว่า ปัญหาและอุปสรรคการบังคับใช้กฎหมาย ทางการศึกษาแก่บุคคลที่ไม่มีสัญชาติไทยของ จังหวัดเชียงใหม่ มีดังนี้

1.ปัญหาได้แก่ นักเรียนที่ไม่มีสัญชาติ ไทยไม่ มี เ อกสารในการแสดงตั ว ตน การมี อคติต่อบุคคลที่ไม่มีสัญชาติไทย ส่งผลให้เกิด ปัญหาด้านการเรียน และออกกลางคัน เพื่อ ย้ายติดตามผู้ปกครองไปท�ำงาน ส่งผลให้ผล การเรียนของนักเรียนไม่ดี อันก่อให้เกิดอุปสรรค ส�ำคัญในการจัดการศึกษา คือ การรายงานผล ข้อมูลนักเรียนเพื่อเสนอต่อต้นสังกัด มีผลต่อ การขอรับงบประมาณอุดหนุนรายหัว และการ ที่ครู บุคลากรทางการศึกษา ไม่ทราบกฎหมาย หรื อ นโยบายการบั ง คั บ ใช้ ก ฎหมายทางการ ศึก ษาของบุ ค คลไร้ สั ญ ชาติ ท� ำ ให้ ค รู จั ด การ เรียนการสอนต่อนักเรียนไม่เป็นไปตามนโยบาย ส่งผลให้การเรียนการสอนไม่ประสบผลส�ำเร็จ ท�ำให้นกั เรียนมีผลการเรียนต�ำ ่ มีปญ ั หาต่อการ ศึกษาต่อในระดับที่สูงขึ้น

2. แนวทางการปฏิ บั ติ ที่ ส อดคล้ อ ง กับนโยบายของรัฐและการศึกษาของบุคคลที่ ไม่มีสัญชาติไทยจังหวัดเชียงใหม่ผู้ตอบแบบ สัมภาษณ์มีความเห็นร่วมกันดังนี้

2.1 ควรมีการแนะแนวในการน�ำ นักเรียนเข้าสูส่ ถานศึกษา ประชาสัมพันธ์ประชุม ชี้แจงให้กับครูและบุคลากรทางการศึกษา โดย ให้ความรู้ความเข้าใจในเรื่องการจัดการศึกษา

157

ให้บุคคลที่ไม่มีสัญชาติไทย และก�ำกับติดตาม นักเรียนที่ออกกลางคันเพื่อให้แนวทางในการ ศึกษาในสถานศึกษาอื่นต่อไป

2.2 จัดการศึกษาตามนโยบายและ กฎหมายก�ำหนด โดยเคร่งครัด เพือ่ ให้เกิดความ เท่าเทียมและเสมอภาคในการจัดการศึกษาให้ แก่บุคคลที่ไม่มีสัญชาติไทย โดยส่งเสริมการ เรียนการสอนให้สอดคล้อง ประคับประคองให้ นักเรียนเรียนจบหลักสูตรการศึกษาภาคบังคับ

2.3 จัดท�ำเอกสารยืนยันตัวตนของ นักเรียน เพื่อสะดวกต่อการตรวจสอบข้อมูล และการก�ำกับติดตามนักเรียน และจัดให้มีการ เชื่อมโยงข้อมูลกับหน่วยงานอื่น หรือกระทรวง อื่น ๆ ร่วมวางแผนก�ำหนดนโยบายร่วมกัน และ เพื่อให้ได้ข้อมูลนักเรียนอย่างถูกต้อง

2.4 ให้ ค วามรู ้ ค วามเข้ า ใจแก่ ผู ้ ป กครองในเรื่อ งการเรี ย นร่ ว มชั้ น กั บ เด็ ก ที่ ไม่มีสัญชาติไทย เพื่อลดปัญหาการแบ่งแยก และให้ความเข้าใจแก่ผู้ปกครองนักเรียนที่มี สัญชาติไทย ในเรือ่ งของสิทธิทางการศึกษา และ แนวทางในการศึกษาต่อ

อภิปรายผล

การศึกษาวิจยั เรือ่ ง สภาพปัญหาและ อุปสรรคการบังคับใช้กฎหมายทางการศึกษาแก่ บุคคลที่ไม่มีสัญชาติไทยครั้งนี้ มีวัตถุประสงค์ เพือ่ ศึกษาสภาพปัญหา และอุปสรรคการบังคับ ใช้กฎหมายทางการศึกษาแก่นกั เรียนในโรงเรียน มัธยมที่ไม่มีสัญชาติไทย จังหวัดเชียงใหม่ และ เพื่อศึกษาแนวทางในการปฏิบัติที่สอดคล้อง กับนโยบายของรัฐ และการศึกษาของบุคคลที่ ไม่มีสัญชาติไทยของจังหวัดเชียงใหม่ ผู้วิจัยพบ

158

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ประเด็นที่น่าสนใจและควรน�ำมาอภิปรายผล ดังนี้

1. ปัญหาและอุปสรรคการบังคับใช้ กฎหมายทางการศึกษาแก่บุคคลที่ไม่มสี ัญชาติ ไทย โดยเก็บข้อมูลจากผู้อ�ำนวยการส�ำนักงาน เขตพื้น ที่มั ธ ยมศึก ษาเขต 34 ผู้ บ ริห ารสถาน ศึกษาและครู/บุคลากรทางการศึกษาที่พบว่า

1.1 ทั ศ นคติ ข องชุ ม ชน บุ ค ลากร ทางการศึ ก ษามี ส ่ ว นท� ำ ให้ เ ด็ ก ไร้ สั ญ ชาติ ไม่ ส ามารถเข้ า เรี ย นในสถานศึ ก ษาได้ ต าม นโยบายการจัดการศึกษาของรัฐบาลนั้นอาจ เป็นเพราะว่าโรงเรียนมีกิจกรรมหรือนโยบาย จากหน่วยงานอื่น หรือจากกระทรวงอื่นท�ำให้ เพิ่ ม ภาระงานให้ โ รงเรี ย นมากจนไม่ มี เ วลา เอาใจใส่เรื่องเด็กไม่มีสัญชาติไทย นอกจากนั้น ผู้ปกครอง ตลอดจนคนในชุมชน ยังขาดความรู้ ความเข้าใจ เกี่ยวกับข้อกฎหมายส�ำหรับบุคคล ที่ไม่มีสัญชาติไทย ซึ่งสอดคล้องกับการศึกษา ของ กฤตยา อาชวนิจกุล (2554) เรื่องความ ยากล�ำบากในการเข้าถึงการศึกษา ซึง่ ปรากฏว่า ลูกหลานของประชากรชายของกลุ่มนีส้ ่วนใหญ่ ยังไม่สามารถเข้าเรียนในระบบโรงเรียนของ รัฐได้ สาเหตุส่วนหนึ่งมาจากยังมีผู้บริหารของ โรงเรียนจ�ำนวนมากไม่ยอมรับเด็กเหล่านี้เข้า เรียน บางโรงเรียนยังติดอยู่กับกฎหมายเดิม และไม่ยอมให้บคุ คลทีไ่ ม่มสี ญ ั ชาติไทยเข้าเรียน

1.2 การจัดท�ำข้อมูลของนักเรียนที่ ไม่มสี ญ ั ชาติไทย ถือได้ว่าเป็นปัญหาส�ำคัญและ ยากล�ำบากในการตรวจสอบหลักฐานในตอน จบปีการศึกษา และการจัดท�ำข้อมูลพื้นฐาน ของโรงเรียน เพือ่ ขอรับงบประมาณอุดหนุนราย หัว ซึ่งสอดคล้องกับการศึกษาของ ชัยพฤกษ์

เสรีรักษ์ (ม.ป.ป.) เรื่อง ปัญหาและอุปสรรคใน การให้บริการด้านการศึกษาแก่เด็กไร้สัญชาติ กล่าวไว้ว่า กระทรวงศึกษาธิการขาดฐานข้อมูล เด็กไร้สญ ั ชาติ ท�ำให้เด็กไร้สญ ั ชาติตกส�ำรวจใน การเข้ารับการศึกษา

1.3 ปัญหาการลาออกกลางคันมี มากขึน้ อาจเป็นเพราะว่านักเรียนมีความจ�ำเป็น ต้องย้ายติดตามผู้ปกครอง ซึ่งสอดคล้องกับ การศึกษาของ บุบผา อนันต์สุชาติกุล (2553) เรื่อง โครงการรูปแบบและการจัดการศึกษา ส� ำ หรั บ ทายาทรุ ่ น ที่ ส อง ของผู ้ ย ้ า ยถิ่ น จาก ประเทศพม่าได้กล่าวไว้ว่า การจัดการศึกษา ส�ำหรับทายาทรุ่นที่สองของผู้ย้ายถิ่นพม่า ต้อง ประสบปัญหา อุปสรรคหลายประการเช่น 1) เด็กไม่สามารถเข้ารับการศึกษาได้อย่างต่อเนือ่ ง เนื่องจากเคลื่อนย้ายถิ่นฐานตามวิถีชีวิตของ ผูป้ กครอง เช่น ฤดูเพาะปลูกก็จะกลับไปท�ำการ เกษตรกรรมในเขตประเทศพม่า หรือการกลับ ไปร่ ว มงานสั ง คมตามเทศกาลและประเพณี ต่างๆ รวมทั้งมีเด็กออกจากการเรียนกลางคัน จ�ำนวนมาก โดยเฉพาะในระดับมัธยม เพื่อออก ไปท�ำงาน

2. แนวทางในการปฏิบั ติเ พื่อ ให้เ ข้า ถึงสิทธิทางการศึกษาของบุคคลไร้สัญชาติโดย เก็บข้อมูลจากผู้อ�ำนวยการส�ำนักงานเขตพื้นที่ มัธยมศึกษาเขต 34 ผู้บริหารสถานศึกษาและ ครู/บุคลากรทางการศึกษา เสนอให้

2.1 มีการประชาสัมพันธ์ ประชุม ชี้ แ จงให้ ค วามรู ้ ความเข้ า ใจ แก่ บุ ค ลากร ทางการศึกษา นักเรียน และผู้ปกครอง ในการ รั บ นั ก เรีย นเข้ า เรีย นร่ ว มชั้น รวมถึง แนวทาง ในการจั ด การเรี ย นการสอนเพื่ อ ให้ เ อื้ อ ต่ อ

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

การจัดการเรียนการสอนให้กับนักเรียนที่ไม่มี สัญชาติไทยนั้นก็เป็นข้อปฏิบัติที่อยู่บนพื้นฐาน ของความเป็ น จริ ง เพราะเรื่ อ งสั ญ ชาติ แ ละ การได้ รั บ สิ ท ธิ์ ท างการศึ ก ษาตามกฎหมาย เป็นเรื่องค่อนข้างใหม่ จะต้องให้ความรู้ ความ เข้าใจ และให้ประชาชนมีสว่ นร่วมจึงจะเกิดผลดี ซึง่ สอดคล้องกับ ประเวศ วะสี (2539) กล่าวไว้ ว่า แนวคิดการจัดการศึกษาขั้นพื้นฐาน สังคม ทุกมวลควรเข้ามามีส่วนร่วมในการศึกษา (All for Education)เพือ่ เป้าหมายการสร้างสังคมแห่ง การเรียนรู้ (Learning Society)

2.2 ให้นักเรียนมีการปรับพื้นฐาน ทางภาษา อันเป็นหลักการพื้นฐาน เช่นเดียว กั บ การจั ด การศึ ก ษาระดั บ อนุ บ าลของไทย ทีก่ ำ� หนดให้มกี ารเตรียมความพร้อมของผูเ้ รียน ในทุ ก ๆ ด้ า น รวมถึ ง ด้ า นภาษานี้ ด ้ ว ย ดั ง นั้ น นักเรียนที่ไม่มีสัญชาติไทยจะต้องมีการเตรียม ความพร้อมด้านต่าง ๆ โดยเฉพาะด้านภาษา ไทยให้ดพี อสมควรก่อนทีจ่ ะเข้าเรียนร่วมชัน้ กับ นักเรียนสัญชาติไทย ซึ่งสอดคล้องกับงานวิจัย ของ เปรมใจ วังศิรไิ พศาล (2553) ได้กล่าวไว้วา่ รูปแบบที่ดีในการจัดการศึกษาให้เด็กต่างด้าว ในพื้นที่ชายแดน ที่พบจากการศึกษาในอ�ำเภอ แม่ ส อดมี ห ลายด้ า น รู ป แบบการศึ ก ษานอก ระบบส�ำหรับเด็กที่ยังไม่พร้อมสู่ระบบโรงเรียน และการจัดกิจกรรมการเรียนการสอนเตรียม ความพร้อมให้เด็กทางด้านภาษา ซึง่ ช่วยให้เด็ก ต่างด้าวมีความพร้อมในการติดตามบทเรียนใน โรงเรียนไทยซึ่งใช้ภาษาไทยเป็นหลักได้ง่ายขึ้น

159

2.3 เชือ่ มโยงข้อมูลกันอย่างชัดเจน กับหน่วยงาน หรือกระทรวงอื่ นๆ หรือมีฐาน ข้ อ มู ล กลางของจั ง หวั ด สามารถตรวจสอบ ข้อมูลได้ว่าเด็กอยู่ที่ไหนบ้าง เพื่อง่ายต่อการ จั ด ท� ำ เอกสารยื น ยั น ตั ว ตนของนั ก เรี ย น ซึ่ ง สอดคล้องกับที่ ทวีสทิ ธิ ์ ใจห้าว (2554)ได้กล่าว ไว้ว่า สถานศึกษามีการประสานงานเกี่ยวกับ หลักฐานทางทะเบียนราษฎร์กับหน่วยงานที่ รับผิดชอบอย่างใกล้ชดิ และสนับสนุนหน่วยงาน ที่รับผิดชอบเกี่ยวกับหลักฐานทะเบียนราษฎร์ ของลูกแรงงานต่างชาติ

2.4 ติดตาม และแนะแนวนักเรียน ส�ำหรับนักเรียนออกกลางคัน เพื่อให้ความรู้ ความเข้าใจกับผู้ปกครองในการเข้าเรียนสถาน ศึกษาอืน่ ซึง่ สอดคล้องกับงานวิจยั ของ ทวีสทิ ธ์ ใจห้าว (2554) ได้กล่าวไว้วา่ คณะกรรมการเขต พืน้ ทีก่ ารศึกษาควรให้ความส�ำคัญกับการก�ำกับ ติ ด ตามผลการจั ด การศึ ก ษาแก่ ลู ก แรงงาน ต่างชาติในสถานศึกษาทุกสังกัด

2.5 คณะกรรมการเขตพื้นที่การ ศึ ก ษาควรประสานงานและบู ร ณาการการ จัดการศึกษาแก่เด็กไร้สัญชาติ ร่วมกับส่งเสริม การศึกษานอกระบบ เพื่อให้การจัดการศึกษา สามารถเชื่ อ มโยงได้ อ ย่ า งมี ป ระสิ ท ธิ ภ าพ ซึ่งสอดคล้องกับที่ ทวีสิทธิ์ ใจห้าว (2554)ได้ กล่าวไว้วา่ ส�ำนักงานเขตพืน้ ทีก่ ารศึกษาประถม ศึกษาควรประสานงานและด�ำเนินการเชิงรุก เพื่อสร้างโอกาสในการปฏิสัมพันธ์ สร้างความ คุ้นเคย ความไว้วางใจ เพื่อให้ศูนย์การเรียนที่มี อยู่ในพื้นที่เข้ามามีส่วนร่วมในการประชุม

160

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ข้อเสนอแนะ

การศึ ก ษาวิ จั ย ครั้ ง นี้ ท� ำ ให้ ท ราบ ปั ญ หาการบั ง คั บ ใช้ น โยบายและกฎหมาย ทางการศึกษาแก่บุคคลไม่มีสัญชาติไทยของ รัฐบาล ซึ่งพบว่า ยังมีหลายสถานที่ยังไม่เข้าใจ และขาดความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับการปฏิบัติ ของครู บุคลากร ให้มีประสิทธิภาพ

1. ควรมี ก ารศึ ก ษาวิ จั ย ปั ญ หาการ ศึกษาของนักเรียนต่างด้าวในลักษณะเชิงลึก เฉพาะพืน้ ทีใ่ นแต่ละโรงเรียน เพือ่ ใช้เป็นแนวทาง การแก้ปัญหาที่มีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น

2. ควรมีการศึกษาวิเคราะห์ผลสัมฤทธิ์ ของการจัดการศึกษาของเด็กต่างด้าว แยกจาก นักเรียนปกติเพื่อวัดผลสัมฤทธิ์ทางการศึกษา (O-NET)

เอกสารอ้างอิง กฤตยา อาชวนิจกุล.การจัดระบบคนไร้รฐั ในบริบทประเทศไทย. นครปฐม: สถาบันวิจยั ประชากร และสังคม มหาวิทยาลัยมหิดล, 2554 ชัยพฤกษ์ เสรีรักษ์. การจัดการศึกษาส�ำหรับเด็กไร้รัฐไร้สัญชาติ. กรุงเทพฯ : ส�ำนักงานคณะ กรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐานกระทรวงศึกษาธิการ, ม.ป.ป., ณัฐภรณ์ ไชยแก้ว. สภาพการเมือง เศรษฐกิจ และสังคมของแรงงานพม่าในเมืองเชียงใหม่. วิท ยานิพ นธ์ รัฐศาสตรมหาบัณ ฑิต , สาขาครุ ศ าสตร์ บั ณ ฑิต วิท ยาลั ย , มหาวิท ยาลั ย เชียงใหม่, 2547. ทวีสทิ ธิ ์ ใจห้าว.การจัดการศึกษาแก่ลกู แรงงานต่างชาติ : ภารกิจทีท่ า้ ทาย. กรุงเทพฯ : ส�ำนักงาน คณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ, 2554. ธีรวุฒ ิ เอกะกุล. ระเบียบวิธวี จิ ยั ทางพฤติกรรมศาสตร์และสังคมศาสตร์. อุบลราชธานี :สถาบัน ราชภัฏอุบลราชธานี, 2543. บุบผา อนันต์สุชาติกุล.โครงการรูปแบบและการจัดการศึกษาส�ำหรับทายาทรุ่นที่สองของ ผูย้ า้ ยถิน่ จากประเทศพม่า. รายงานการวิจยั . ส�ำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจยั , 2553. ประเวศ วะสี. การจัดการศึกษาขั้นพื้นฐาน, 2539. (อัดส�ำเนา) เปรมใจ วังศิริไพศาล. การพัฒนารูปแบบและแนวทางการจัดการศึกษาสําหรับเด็กต่างด้าว กรณีศึกษาอําเภอแม่สอด จังหวัดตาก (รายงานการวิจัย). กรุงเทพ ฯ : สํานักงาน เลขาธิการสภาการศึกษากระทรวงศึกษาธิการ, 2553. ส�ำนักข่าวแห่งชาติ กรมประชาสัมพันธ์.ไร้สัญชาติ แต่ไม่ไร้สิทธิทางการศึกษา...จากนโยบาย สู่การปฏิบัติของภาครัฐ.องค์กรแรงงานระหว่างประเทศ, 2549. ส�ำนักงานคณะกรรมการศึกษาแห่งชาติ ส�ำนักนายกรัฐมนตรี.พระราชบัญญัตกิ ารศึกษาแห่งชาติ พ.ศ.2542 แก้ไขเพิ่มเติม(ฉบับที่ 2) พ.ศ.2545. กรุงเทพฯ : ส�ำนักงานเลขาธิการสภา การศึกษากระทรวงศึกษาธิการ.2551. กรอบทิศทางการพัฒนาการศึกษาในช่วงแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที่ 10 (พ.ศ.2550-2559) ที่สอดคล้องกับแผนการศึกษาแห่งชาติ (พ.ศ.2545-2559) ฉบับ สรุป.กรุงเทพฯ : จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.

การบูรณาการการครองใจคนตามแนวทางพระพุทธศาสนา An Integration of winning People’s Heart in Buddhism ผู้วิจัย อาจารย์ท่ปี รึกษา

ชินชัย แก้วเรือน1 พระมหาดวงจันทร์ คุตฺตสีโล, ดร.2 ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.สยาม ราชวัตร3 ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.เทพประวิน จันทร์แรง4

บทคัดย่อ

การวิจยั ครัง้ นีม้ วี ตั ถุประสงค์เพือ่ 1) ศึกษาแนวคิดทฤษฎีหลักการครองใจคนตามศาสตร์ สมัยใหม่ 2) ศึกษาแนวคิดหลักการครองใจคนตามแนวทางพระพุทธศาสนา 3) บูรณาการหลักการ ครองใจคนตามแนวทางพระพุทธศาสนากับศาสตร์สมัยใหม่

การศึกษาพบว่า มนุษย์เป็นสัตว์สงั คมชอบการอยูร่ ว่ มกันเป็นกลุม่ มีแรงขับดันภายในจิตใจ ทีแ่ สดงออกมาเป็นความอยากได้ ไม่พอใจเมือ่ มีสงิ่ เร้า พร้อมเกิดการเบียดเบียนกัน กลายเป็นปัญหา ที่สร้างความอ่อนแอภายในสังคมมนุษย์ ที่ส�ำคัญการคือมนุษย์ต้องมี “ผู้น�ำ” และ “ผู้ตาม”

ผู้น�ำและผู้ตาม ต้องมีพฤติกรรมที่น่าศรัทธาเลื่อมใส มีความรู้ความสามารถท�ำให้ผู้อื่น ปฏิบัติตามด้านการจูงใจและบุคลิกภาพ เป็นแบบอย่างที่ดีมีความเชื่อมั่นในตนเอง ใช้อ�ำนาจหน้าที่ ให้ก่อเกิดประสิทธิภาพและประสิทธิผล พร้อมน�ำและตามบุคคลได้ทุกระดับ แก้ปัญหาได้ทุก สถานการณ์ มีความสมารถในการ “ครองตน” บริหารตนเองให้บรรลุเป้าหมายสูงสุดมุ่งผลส�ำเร็จ “ครองคน” โดยใช้ทักษะการบริหารผู้ใต้บังคับบัญชาหรือผู้ร่วมงาน ปฏิบัติตามผู้บังคับบัญชาอย่าง เป็นธรรมชาติ คือ ต้องมองคนออก บอกคนได้ ใช้คนเป็น “ครองงาน” คือจัดความจ�ำเป็นของงานให้ สอดคล้องกับเป้าหมายขององค์การจนส�ำเร็จอย่างสมบูรณ์โดยการบูรณาการน�ำทฤษฎีตามศาสตร์ สมัยใหม่มาเปรียบเทียบและปรับใช้ตามแนวทางพระพุทธศาสนา ค�ำส�ำคัญ : การบูรณาการ, การครองใจคน, ศาสตร์สมัยใหม่ 1 พุทธศาสตรดุษฎีบัณฑิต สาขาพระพุทธศาสนา บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย 2 พุทธศาสตรดุษฎีบัณฑิต สาขาพระพุทธศาสนา บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย 3 อาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์หลัก มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวืทยาลัย 4 อาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์ร่วม มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวืทยาลัย

162

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

Abstract

The research title “An Integration of winning People’s Heart in Buddhism” has 3 following objectives 1) To study theories concerning leader and their principles of winning people’s heart on modern science 2) To study concepts and principles of winning people’s heart in Buddhism and 3) To integrate the principles of winning people’s heart of both Buddhism and modern science

The fruits of study found that the leader’s behavior and knowledge as well as ability have to be respected and accepted as well as be followed by other people and organizations. He has to be confident in himself for various problems solution, and also hase to be leader of different levels of person in all situation of problem solution, The leader must manage himself to achieve the highest goal of working in everyday life and he can run daily life activities successfully, he realizes Keyword : Integrating, winning People’s Heart , modern sciences

บทน�ำ

สภาพสั ง คมในปั จ จุ บั น ได้ ป ระสบ ปั ญ หาอาชญากรรม ปั ญ หาการลั ก ขโมย ปั ญ หาคุ ณ ภาพชี วิ ต และปั ญ หาเศรษฐกิ จ เป็นต้น ปัญหาเหล่านี้เป็นส่วนหนึ่งเกิดจากการ ให้ความส�ำคัญในเรื่องของวัตถุมากกว่าจิตใจ เกิดภาวะติดหลงในกระแสวัตถุนยิ ม (Materialism) จนเกิดค่านิยมในเรื่องของการใช้ชีวิตฟุ้งเฟ้อ ฟุม่ เฟือย และมีบคุ คลเป็นจ�ำนวนไม่นอ้ ย ทีห่ ลง ติดมัวเมาในการบริโภคจนเกินดี ภาวะดังกล่าว ได้สง่ ผลต่อโครงสร้างสังคมให้เกิดการเปลีย่ นแปลง จากเดิม เป็นลักษณะของสังคมแบบบริโภคนิยม ( Consumerism ) มีกระบวนการโฆษณากระตุน้ ให้ เ กิด การยึด ติด เพื่อ การเสพบริโ ภคในวั ต ถุ มากยิ่งขึ้น ขณะเดียวกันก็ได้ละเลยคุณค่าและ ความส�ำคัญชองการพัฒนาด้านจิตใจ มนุษย์ใน สังคมจะมีความสุขอย่างแท้จริงได้ต้องด�ำเนิน ชีวติ ถูกต้อง ดีงาม คือ ต้องปฏิบตั ถิ กู ต้องต่อชีวติ

ตนเอง ต่ อ ผู ้ อื่ น ต่ อ สั ง คมและสิ่ ง แวดล้ อ ม รวมทัง้ ต่อเทคโนโลยีต่าง ๆ การด�ำเนินชีวติ มอง ในแง่หนึง่ ก็คอื การประกอบกิจกรรมต่าง ๆ โดย แสดงออกเป็นพฤติกรรมทางกายบ้าง ทางใจบ้าง เรียกง่าย ๆ ว่า ท�ำ พูด คิด การด�ำเนินชีวติ ทีถ่ กู ต้องได้ผลดีก็คือการรู้จักท�ำ รู้จักพูด รู้จักคิด หรื อ ที่ เ รี ย กว่ า ท� ำ เป็ น พู ด เป็ น และคิ ด เป็ น เป็นองค์ประกอบที่ส�ำคัญอย่างยิ่งในการรู้จัก ด�ำเนินชีวิต แล้วคิดอย่างไรจึงจะเรียกว่า การ รู้จักคิด หรือคิดเป็น สังคมในยุคโลกาภิวัตน์ มีการเปลี่ยนแปลงไปอย่างรวดเร็วในปัจจุบัน บทบาทและหน้าที่ตลอดการด�ำเนินชีวิต ความ อ่อนแอทางด้านจิตใจมักท�ำให้เกิดการหวั่นไหว ต่อสิ่งยั่วยุทางอายตนะทั้ง 6 โดยง่าย เนื่องจาก ขาดทักษะในการด�ำเนินชีวิตที่ถูกต้อง จึงท�ำให้ เพลิดเพลินหลงติดในอารมณ์ สิง่ ยัว่ ยุตา่ ง ๆ เกิด ความรุนแรงในความคิด เช่น อารมณ์ฉุนเฉียว โกรธ เกลี ย ด หงุ ด หงิ ด เบื่ อ หน่ า ย ซึ ม เศร้ า

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ท้อแท้ สับสน วกวน และฟุ้งซ่านร�ำคาญ การ พัฒนาความสามารถทางสังคม ความคิดอ่าน ความพยายามเพิ่มพูนปฏิสัมพันธ์กับผู้อื่นและ สิง่ แวดล้อมต่าง ๆ ให้ประสบความส�ำเร็จ ท�ำให้ สามารถแก้ไขปัญหาในสถานการณ์วิกฤตที่ก่อ ให้เกิดพฤติกรรมที่เป็นปัญหา ตลอดจนเป็น ความสามารถที่จะส่งเสริมสุขภาพของบุคคล และชุ ม ชนด้ ว ยสิ่ ง ที่ จ ะต้ อ งได้ รั บ พิ จ ารณาก็ คือ ทักษะชีวิตที่เป็นแกน ( core life skill ) หรือ ทักษะชีวิตพื้นฐานซึ่งจะต้องจัดให้มีการเรียน การสอนให้สัมพันธ์กับการน�ำไปประยุกต์ใช้ใน ชีวิตประจ�ำวัน

มนุษย์มีความจ�ำเป็นอย่างมากที่จะ ต้องอยู่ด้วยกันเป็นหมู่คณะไม่สามารถจะอยู่ โดดเดี่ยวได้ ในสังคมมนุษย์จ�ำเป็นต้องมีความ สัมพันธ์เกี่ยวข้องกันในฐานะต่าง ๆ ทั้งในด้าน ศิ ล ปะ วั ฒ นธรรม ประเพณี และการติ ด ต่ อ สือ่ สารซึง่ กันและกัน เป็นต้น เมือ่ อยูร่ ว่ มกันเป็น สังคมใหญ่และความสัมพันธ์เกี่ยวข้องกันอยู่ ตลอดเวลา บางครั้งท�ำให้เกิดปัญหาต่าง ๆ เช่น ปัญหาครอบครัว ปัญหายาเสพติด ปัญหาการ ละเมิดสิทธิ ปัญหาความขัดแย้ง เป็นต้น ปัญหา เหล่านี้มีสาเหตุมาจากการขาดกัลยาณธรรม เป็นประการส�ำคัญ

ค�ำว่า “กัลยาณธรรม” แปลว่า ธรรม อันงาม 5 ประการ ค�ำว่า ธรรม หมายถึง สภาพ ที่ทรงหรือด�ำรงรักษาไว้ ในที่นี้หมายถึงส่วนที่ดี มี 5 ประการคู่กับศีล 5 เรียกว่า กัลยาณธรรม จึ ง มี ค วามหมายว่ า ธรรมอั น งามเป็ น เครื่ อ ง บ�ำรุงจิตใจให้งดงาม สร้างอัธยาศัยนิสยั ทีด่ แี ละ ประณีตศีล เป็นเหตุให้งดเว้นท�ำสิ่งที่เป็นโทษ ถ้ามีเพียงศีล ก็มเี พียงการงดเว้นจากโทษ แต่ยงั

163

ไม่ได้ทำ� ความดีอะไรให้กบั ตัวเลย ต่อเมือ่ มีธรรม อยูด่ ว้ ยจึงจะเป็นเหตุให้ทำ� ความดี เช่น รักษาศีล ไม่ฆา่ สัตว์ตดั ชีวติ จึงได้ชอื่ ว่ามีเบญจกัลยาณธรรม ไม่ตอ้ งสมาทานศีล เพียงแต่ปฏิบตั อิ บรมปลูกฝัง ให้มขี นึ้ ประจ�ำจิตใจด้วยตนเองก็พอ การพัฒนา ตนเป็นกระบวนการที่เกิดขึ้นภายในตัวบุคคล นั้น ๆ กระบวนการพัฒนาจะเริ่มต้นและด�ำเนิน ไปได้ จะเกี่ยวข้องสภาพแวดล้อมและอิทธิพล จากภายนอกเป็นแรงผลักดันหรือเป็นปัจจัย ก่ อ ตั ว พั ฒ นาเป็ น แนวคิ ด ทั ศ นคติ ค่ า นิ ย ม กรอบความคิด จ�ำเป็นที่จะต้องประกอบด้วย การรับรู้อย่างถูกต้อง น�ำไปสู่การปฏิบัติอย่าง ถูกต้อง โดยจะต้องเรียนรู้และเข้าใจหลักธรรม ของพระพุทธศาสนา หลักพุทธศาสนามีหลัก ปฏิบตั ใิ นการด�ำเนินชีวติ ทีม่ ่งุ คุณค่าทางปัญญา เป็นส�ำคัญถือเอาประโยชน์ จากกฎธรรมชาติ การด�ำเนินชีวติ โดยวิถที างการน�ำความรูจ้ ากกฎ ธรรมชาติมาใช้เพื่อให้เกิดความสมดุลระหว่าง มนุษย์กับสังคมและมนุษย์กับธรรมชาติ

หลักการค�ำสอน จึงสนองตอบความ ต้องการทางปัญญาด้วยแนวทางการประพฤติ ปฏิบัติอย่างถูกต้องสมบูรณ์พร้อมทั้งกายใจ มีความสุขทั้งปัจจุบันและอนาคต ทั้งแก่ตนเอง และผู้อื่น เพื่อการด�ำเนินชีวิตของคฤหัสถ์ หรือ ผู้ครองเรือนหรือประชาชนในสังคม เพื่อเสริม สร้างความดีงามแก่ชวี ติ และสังคมให้สอดคล้อง กับวิถีชีวิตตามธรรมชาติและหลักพุทธธรรม ในการด� ำ เนิ น ชี วิ ต ของบุ ค คล มี กั ล ยาณศี ล กัลยาณธรรม และกัลยาณปัญญา ให้อยู่ใน สิง่ แวดล้อมทีด่ ี คือมีกลั ยาณมิตรจะท�ำให้ทกุ คน เป็นกัลยาณชนของสังคมได้อย่างมีความสุข ในการตรัสรู้ของพระพุทธเจ้าเป็นประโยชน์ต่อ

164

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ชาวโลกอย่างยิ่ง แต่ก็ยังมีปัญหาว่าหลักธรรม ที่พระพุทธองค์ทรงตรัสรู้นั้นมีความละเอียด มากยากที่จะศึกษาให้เข้าใจได้ง่าย ๆ ซึ่งจ�ำเป็น ต้ อ งเข้ า ใจ ในจริ ต ของตนเองที่ ส ามารถจะรู ้ หลั ก ธรรมเหล่ า นั้ น ได้ หลายคนอาจจะรู ้ สึ ก กังวลใจว่าควรปฏิบัติตามหลักธรรมข้อใดบ้าง เพราะไม่สามารถทีจ่ ะแยกแยะอะไรได้วา่ ควรจะ ท�ำอย่างไรให้เกิดความสุข ด�ำเนินชีวิตของตน ได้อย่างถูกต้องปฏิบัติถูกต้องต่อชีวิตตนเอง ต่อผู้อื่น ต่อสังคมและต่อสิ่งแวดล้อม

พระพุทธศาสนากับสังคมไทยมีความ ผู ก พั น กั น มานาน อิ ท ธิ พ ลของแนวคิ ด ทาง พระพุ ท ธศาสนาปรากฏในชี วิ ต ของคนไทย พระพุทธศาสนาซึ่งเปรียบเสมือนสายน�้ำหรือ เส้นเลือดที่หล่อเลี้ยงชีวิตจิตใจของคนไทยมา ยาวนานมั่นคงแน่วแน่ไม่สามารถแยกออกจาก กั น ได้ เ ลย ในสั ง คมไทยปั จ จุ บั น เราต้ อ งการ บุคคลที่เป็นแบบอย่างซึ่งเป็นเรื่องส�ำคัญมาก เพราะสังคมปัจจุบันมีสภาพแวดล้อมที่กระตุ้น ยั่วยุให้คนถล�ำไปในทางที่เสื่อมเสียเป็นอันมาก ควรมีบุคคลที่เป็นตัวอย่างเป็นผู้น�ำและผู้ตาม ที่ดี เป็นผู้มีคุณธรรมจริยธรรมสามารถน�ำพา หมู่คณะให้พ้นภัยได้ การครองตนเพื่อการ ด�ำเนินชีวิตที่มีเป้าหมายตั้งตนอยู่ในคุณธรรม การครองคนเพื่อการเข้าใจผู้อื่นและปรับตัว ให้เข้ากับบุคคลรอบตัวได้ และการครองงาน เพื่อการสร้างความรักความสามัคคีในองค์การ และการแก้ไขปัญหาร่วมกัน รวบรวม หลอม รวมหลั ก ธรรมการครองใจคนตามแนวทาง พระพุทธศาสนามากกว่าหนึง่ หลักธรรม เข้ากับ ศาสตร์สมัยใหม่ทสี่ ามารถน�ำไปใช้ในการด�ำเนิน ชีวิตในการครองตน ครองคน และครองงาน เพื่อความเป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์ยึดเป็นหลักใน

การด�ำเนินชีวติ ในสังคมในปัจจุบนั และเป็นแบบ อย่างที่ดีต่อทุกคนในสังคมที่ตนเองอาศัยอยู่ได้ ในโอกาสต่อไป.

วัตถุประสงค์ของการวิจัย

1. เพื่อศึกษาแนวคิดทฤษฎีหลักการ ครองใจคนตามศาสตร์สมัยใหม่

2. เพือ่ ศึกษาแนวคิดหลักการครองใจ คนตามแนวทางพระพุทธศาสนา

3. เพือ่ บูรณาการและประยุกต์ใช้หลัก การครองใจคนตามแนวทางพระพุทธศาสนากับ ศาสตร์สมัยใหม่

วิธีด�ำเนินการวิจัย

การวิ จั ย เรื่ อ ง การบู ร ณาการการ ครองใจคนตามแนวทางพระพุทธศาสนา การ วิจัยครั้งนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative research) และเป็ น การวิ จั ย เชิ ง พรรณนาใช้ เอกสาร (Descriptive Research) ผูว้ จิ ยั ได้ดำ� เนิน การตามล�ำดับดังนี้

1. รวบรวมเอกสารชัน้ ปฐมภูมิ (primary source) ได้แก่ คัมภีร์พระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย พ.ศ.2539

2. รวบรวมเอกสารชัน้ ทุตยิ ภูมิ (secondary source) ได้ แ ก่ อรรถกถา ฎี ก า ปกรณ์ วิ เ สส เอกสาร ต� ำ ราอ้ า งอิ ง ภาวะผู ้ น� ำ ของทฤษฎี ผู้น�ำ ทฤษฎีลักษณะผู้น�ำ ทฤษฎีการเป็นผู้น�ำใน องค์กร ทฤษฎีผู้น�ำเชิงปฏิรูป น�ำประกอบเป็น แนวคิด และทฤษฎีที่เกี่ยวข้องกับการวิจัย

3. รวบรวมข้อมูลและวิเคราะห์ข้อมูล เชิงตารางเปรียบเทียบ

4. สรุปผลการวิจัยและข้อเสนอแนะ

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ผลการศึกษา

การครองใจคนเป็ น กระบวนการ พั ฒ นาตนเอง พั ฒ นาคน และพั ฒ นางาน อันเป็นฐานที่ส�ำคัญส�ำหรับการด�ำเนินชีวิตที่ ดี ก่อให้เกิดความก้าวหน้าที่ยั่งยืนต่อตนเอง ต่ อ ผู ้ ใ ต้ บั ง คั บ บั ญ ชาหรื อ ผู ้ ร ่ ว มงาน และต่ อ หน้ า ที่ ก ารงานที่ บุ ค คลจะต้ อ งลงมื อ ปฏิ บั ติ

165

ตามศาสตร์สมัยใหม่ เป็นความก้าวล�้ำทางด้าน วิทยาการที่ถูกกลั่นกรองมาแต่อดีต ที่นักคิด ทัง้ หลายผ่านการลองผิดลองถูก ใช้เป็นเครือ่ งมือ ในการพั ฒ นาสั ง คม เมื่ อ ประมวลหลั ก การ ครองใจคนตามแนวคิดและทฤษฎีตา่ ง ๆ ของนัก ปราชญ์จนได้แนวทางในการสร้างสัมพันธภาพที่ ดีงามเกีย่ วกับการบริหารจัดการองค์กร ซึง่ อาจ สรุปในเชิงแบ่งวิธีเป็น 3 ประเด็น ได้แก่

1. การครองตน (Managing Self) เป็นความสามารถในด้านการบริหารจัดการตนเองมุ่งสู่ ผลส�ำเร็จ การสร้างแรงจูงใจที่ดีให้แก่ตนเองกล้าเสี่ยงไม่ท้อถอย รู้ขีดความสามารถและศักยภาพ ของตนเองดีโดยนักวิชาการหลายท่านมักเรียกข้อนี้ ว่า “มีความเข้าใจในตนเอง” โดยสังเคราะห์วิธี การครองใจคนได้แก่ ด้านการครองตน 1. การพึง่ ตนเอง 2. การประหยัด 3. การรักษา 4. การปฏิบัติ 5. การมีความจงรัก ขยันหมัน่ เพียร และเก็บออม ระเบียบวินัย ตามคุณธรรม ภักดีต่อชาติ ศาสนา และพระมหากษัตริย์ และมีความ ของศาสนา 2.1 รู้จัก และเคารพ รับผิดชอบ 4.1 ละเว้น 5.1 ส่งเสริมสนับสนุน ใช้จ่ายตาม กฎหมาย ระบบประชาธิปไตย 1.1 มีความ ควรแห่งฐานะ 3.1 เป็นผู้ ต่อการ และปฏิบตั ติ ามนโยบาย วิรยิ ะ อุตสาหะ ประพฤติ 2.2 รู ้ จ ก ั ใช้ รั ก และปฏิ บ ต ั ิ ของทางราชการและ ในงานหน้าที่ ชั ว ่ และไม่ ล ่ ุ ม ทรัพย์สินของ ตามระเบียบ รัฐบาล ความรับผิด หลงอบายมุ ข ทางราชการให้ และกฎหมาย 5.2 เข้าร่วมในศาสนากิจ ชอบ 4.2 เอื้อเฟื้อ และท�ำนุบ�ำรุงศาสนา 1.2 มีความ เป็นประโยชน์ ที่ก�ำหนดไว้ เผื อ ่ แผ่ เสี ย สละ 5.3 ปฏิบัติตนเป็น ตัง้ ใจทีจ่ ะท�ำงาน และประหยัด 3.2 ประพฤติ เห็ น แก่ ป ระโยชน์ พลเมืองดี เช่น ป้องกัน ในหน้าทีใ่ ห้ได้ 2.3 รู้จัก และปฏิบัติตน ส่วนรวม ประเทศ เสียภาษี เคารพ รับความส�ำเร็จ มัธยัสถ์และ อันอาจเป็น 4.3 มี ค วาม กฎหมาย ด้วยตนเอง เก็บออม เพื่อ ตัวอย่างแก่ ซื อ ่ สั ต ย์ สุ จ ริ ต 5.4 มีความจงรัก 1.3 มีความ สร้ า งฐานะ บุ ค คลอื น ่ ต่ อ ตนเองและ ภักดีและเทิดทูนในสถาบัน อดทนไม่ยอ่ ท้อ ตนเองและ โดยทั ว ่ ไป ผู ้ อ น ่ ื พระมหากษัตริย์ เช่น ต่อปัญหา ครอบครั ว 3.3 เชื อ ่ ฟั ง 4.4 มี ค วาม ปฏิบัติตนเป็นพลเมืองดี อุปสรรค 1.4 มีความ 2.4 รู้จัก และให้ความ เมตตา กรุณา ตามพระบรมราโชวาท รับผิดชอบ โอบอ้อมอารี หรือเข้าร่วมพิธีใน ดูแล บ�ำรุง และ เคารพต่อผู้ ต่อตนเอง รักษาทรัพย์สนิ บังคับบัญชา ต่อบุคคลอื่น โอกาสส�ำคัญอย่าง สม�่ำเสมอเป็นกิจวัตร ครอบครัว โดยทั่วไป ของตนเองและ 3.4 เป็นผู้ ปกติ เป็นต้น และผูอ้ นื่ ส่วนรวม ตรงต่อเวลา

166

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

2. การครองคน (Managing others) ทักษะความรู้ในการบริหารผู้ใต้บังคับบัญชาและ ความสัมพันธ์ทางสังคม มีความสามารถเข้ากับผูอ้ นื่ ได้ มอบหมายงานให้ตรงกับทักษะ ความรูค้ วาม สามารถของผู้ปฏิบัติแต่ละคน ให้รางวัลตามผลงานที่ปฏิบัติโดยนักวิชาการหลายท่านเรียกข้อนี้ว่า “มีความเข้าใจผู้อ่นื ” 1. มีความ สามารถ ในการประสาน สัมพันธ์และสร้าง ความเข้าใจอันดี กับผูบ้ งั คับบัญชา เพือ่ นร่วมงาน ผูใ้ ต้บงั คับบัญชา และผูม้ าติดต่อ งาน 1.1 เป็นผูม้ ี มนุษย์สมั พันธ์ดี 1.2 ยอมรับฟัง ความคิดเห็นของ ผูอ้ นื่ 1.3 กล้าและ รับผิดชอบในสิง่ ที่ ได้กระท�ำ 1.4 มีนำ�้ ใจ ช่วยเหลือ และให้ ความร่วมมือใน การปฏิบตั งิ าน

2. มีความสามารถ ในการร่วมท�ำงาน เป็นกลุม่ สามารถ จูงใจให้เกิดการ ยอมรับและให้ ความช่วยเหลือ 2.1 ให้ความ เห็น ปรึกษา และ เสนอแนะในงาน ทีต่ นรับผิดชอบ 2.2 การมีสว่ น ร่วมในงานที่ รับผิดชอบ 2.3 ยอมรับ และฟังความคิด เห็นของผูร้ ว่ มงาน 2.4 มีความ สามารถใน การคิดและ เสนอเหตุผล 2.5 สามารถ ปฏิบตั งิ านเต็ม ทีต่ ามความรู้ ความ สามารถ 2.6 เปิดโอกาส ให้ทกุ คนร่วมแสดง ความคิดเห็น

ด้านการครองคน 3. ให้บริการแก่ ผูม้ าติดต่องาน ด้วยความเสมอ ภาค แนะน�ำสิง่ ที่ เป็นประโยชน์ 3.1 มีความ ส�ำนึกและถือเป็น หน้าทีท่ จี่ ะต้องให้ บริการ 3.2 ช่วยเหลือ แนะน�ำในสิง่ ที่ ดี ตลอดจนให้ ข้อมูลข่าวสารที่ เป็นประโยชน์ 3.3 ให้การ บริการด้วยความ เต็มใจ และเสมอ ภาคกันทุกระดับ 3.4 มีอธั ยาศัย ดี เป็นกันเอง และ สุภาพต่อทุกคน

4. มีความเป็น ธรรมทัง้ ต่อ ตนเองและ ต่อผูอ้ นื่ 4.1 ประพฤติ และปฏิบตั ติ รง หลักเกณฑ์ กฎ ระเบียบ วิธกี าร ทีก่ ำ� หนด 4.2 ถือประโยชน์ ของทางราชการ หรือส่วนรวมเป็น ทีต่ งั้ 4.3 ตัดสิน วินจิ ฉัย หรือ แก้ปญ ั หา โดยใช้ เหตุผล

5. เสริมสร้าง ความสามัคคีและ ร่วมกิจกรรมของ หมูค่ ณะ ทัง้ ใน และนอกหน่วย งาน 5.1 การให้ ความร่วมมือ หรือเข้าร่วม กิจกรรมทีจ่ ดั ขึน้ 5.2 เสนอแนะ ข้อคิดเห็นทีเ่ ป็น ประโยชน์ตอ่ งาน 5.3 ให้ความ ส�ำคัญ ยกย่อง หรือให้เกียรติ แก่ผรู้ ว่ มงาน

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

167

3. การครองงาน (Managing career) การจัดความส�ำคัญความจ�ำเป็นของตนให้สอดคล้อง กับสิ่งที่องค์การให้ความส�ำคัญโน้มน้าวผู้ที่ เกี่ยวข้องให้เห็นความส�ำคัญเห็นดีเห็นงามด้วยซึ่งเป็น การสร้างผลกระทบที่ดี แก่สังคม องค์การ ตลอดจนประเทศชาติ 1. ความรับผิด ชอบต่อหน้าที่ 1.1 ศึกษา ค้นคว้า หาความ รู้ที่จ�ำเป็นต้อง ใช้ในการปฏิบัติ งานอยู่เสมอ 1.2 มีความ ตั้งใจปฏิบัตงิ าน ให้ได้รับความ ส�ำเร็จ 1.3 สนใจและ เอาใจใส่งานที่ รับผิดชอบ 1.4 ปฏิบัติ งานในหน้าที่ ความรับผิดชอบ และที่ได้รับ มอบหมายอย่าง มีประสิทธิภาพ 1.5 ให้ความ ร่วมมือและ ช่วยเหลือใน การปฏิบัติงาน

2. มีความรู้ ความสามารถ และความพึง พอใจในการ ปฏิบัติงาน 2.1 มีความรู้ และเข้าใจหลัก เกณฑ์ วิธีการ ระเบียบ กฎ ข้อ บังคับ มติ กฎหมายและ นโยบาย 2.2 มีความ สามารถ ใน การน�ำความรู้ท่ี มีอยู่ไปใช้ในการ ปฏิบัติงานได้ เป็นอย่างดี 2.3 มีความ สามารถในการ แก้ปัญหา และ มีปฏิภาณ ไหว พริบ ในการ ปฏิบัติงาน 2.4 รักและ ชอบที่จะปฏิบัติ งานในหน้าที่ ความรับผิดชอบ หรืองานที่ได้รับ มอบหมายด้วย ความเต็มใจ

ด้านการครองงาน 3. ความคิดริเริ่ม สร้างสรรค์และ ปรับปรุงงาน 3.1 มีความ สามารถในการ คิดริเริ่ม หาหลัก การ แนวทาง วิธี การใหม่ๆ มาใช้ ประโยชน์ในการ ปฏิบัติงาน 3.2 มีความ สามารถในการ ปรับปรุงงานให้ มีประสิทธิภาพ ยิ่งขึ้น 3.3 มีความ สามารถในการ ท�ำงานที่ยาก หรืองานใหม่ให้ ส�ำเร็จเป็นผลดี

4. ความพากเพียร ในการท�ำงาน และมีผลงานที่ เป็นที่น่าพอใจ 4.1 มีความ กระตือรือร้น ต้องการที่จะ ปฏิบัติงานที่ได้ รับมอบหมาย จนส�ำเร็จ 4.2 มีความ ขยันหมั่นเพียร เสียสละ และ อุทศิ เวลาทีใ่ ห้แก่ ราชการหรืองาน ที่รับผิดชอบ 4.3 ได้รบั การ ยกย่องในความ ส�ำเร็จของงาน 4.4 สามารถ ปฏิบัติงานใน ภาวะที่มีข้อ จ�ำกัดได้อย่าง มีประสิทธิภาพ เช่น ขาดแคลน วัสดุ อุปกรณ์ หรืออัตราก�ำลัง เป็นต้น

5. การค�ำนึงถึง ประโยชน์ของ ส่วนรวมและ ประชาชน 5.1 การปฏิบัติ งานยึดหลักผล ประโยชน์ของ ส่วนรวมและ ประชาชน 5.2 การ ด�ำเนินงาน สอดคล้องหรือ เป็นไปตามความ ต้องการของ ส่วนรวมและ ประชาชน 5.3 ใช้วัสดุ อุปกรณ์ และ สาธารณูปโภค ได้อย่างประหยัด และเหมาะสม 5.4 ร่วมมือ ช่วยเหลือ และ ประสานงาน ระหว่างราชการ กับประชาชน

168

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

หลั ก ธรรมการครองงาน ใช้ ห ลั ก ธรรม ประกอบด้ ว ย โยนิ โ สมนสิ ก าร, อิ ท ธิ บ าท 4, คารวะ 6, และทศพิธราชธรรม หลักพุทธธรรมส�ำหรับการครองใจคน

หมวดธรรมกลุ่มที่ 1 ธรรมะในการครองตน

หมวดธรรมกลุ่ม 2 ธรรมะในการครองคน

หมวดธรรมกลุ่มที่ 3 ธรรมะในการครองงาน

ศีล 5 สติ - สัมปชัญญะ หิริ - โอตัปปะ สัปปุริสธรรม 7 นาถกรณธรรม 10

ขันติ - โสรัจจะ พรหมวิหาร 4 สังคหวัตถุ 4 อคติ 4 อปริหานิยธรรม 7

โยนิโสมนสิการ อิทธิบาท 4 คารวะ 6 ทศพิธราชธรรม

จากหลักการครองใจคนตามศาสตร์สมัยใหม่ และตามแนวทางพระพุทธศาสนาเถรวาท ดังได้กล่าวมาแล้ว ในหัวข้อนีจ้ ะได้เข้าสู่การบูรณาการการครองใจคนตามแนวทางพระพุทธศาสนา เถรวาท ซึง่ มีกรอบการบูรณาการความคิดจากหลักพุทธธรรม เป็นแบบแผนหลักส�ำหรับการน�ำไปใช้ ในการด�ำเนินชีวิตในสังคมปัจจุบัน การบูรณาการการครองใจคน ด้านการครองตน การครองใจตนของศาสตร์สมัยใหม่ การใช้หลักธรรม 1. ศีล 5 1. การพึ่งตนเอง ขยันหมั่นเพียร และมี 2. สติและสัมปชัญญะ ความ รับผิดชอบ 3. หิริและโอตัปปะ 2. การประหยัดและเก็บออม 3. การรักษาระเบียบวินัยและเคารพกฎหมาย 4. สัปปุริสธรรม 7 5. นาถกรณธรรม 10 4. การปฏิบัติตามคุณธรรมของศาสนา 6. อริยมรรค มีองค์ 8 5. การมีความจงรักภักดีต่อชาติ ศาสนา และพระมหากษัตริย์

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

การครองตนนี้ อาจกล่าวได้ว่า การที่ นักบริหาร นักปกครอง นักการเมือง หรือผู้น�ำ องค์กรจะบริหารบ้านเมือง หรือกิจกรรมต่าง ๆ จะต้องครองตนหรือตั้งตนให้อยู่ในสุจริตธรรม ให้ ไ ด้ เ สี ย ก่ อ น จึ ง จะสามารถบริ ห ารคนและ บริหารงานได้ผลดี ต้องรู้จักตนเอง คือ รู้จัก ความสามารถและ ตักเตือนตนเองดังพุทธพจน์ ว่ า “อตฺ ต นา โจทยตฺ ต านํ จงเตือ นตนด้ ว ย ตนเอง”5

ฉะนั้น เมื่อผู้น�ำรู้จักตนทั้งในข้อดีและ ข้อด้อยแล้ว ปรับประยุกต์หลักการบริหารตน ให้สมบูรณ์ยิ่งขึ้น ทบทวนความประพฤติตนเอง ด้วยหลักศีล 5 ขัอ

169

หลักธรรมของคนดีที่เรียกว่าสัปปุริ สธรรม ตลอดจนถึ ง มี ห ลั ก โลกบาลธรรม 2 ประการคื อ หิ ริ แ ละโอตั ป ปะ ความทุ จ ริ ต ฉ้อฉล หรือความรุนแรงต่าง ๆ เริ่มจากจิตใจ ที่ ข าดความละอายและเกรงกลั ว ต่ อ บาป หิริเป็นธรรมะที่คอยกั้นไม่ให้บุคคลท�ำอะไรลง ไปลงด้วยอ�ำนาจความโลภ เพราะรู้ว่าผลคือ ความทุ ก ข์ ความเดื อ ดร้ อ นทั้ ง แก่ ต นและ สังคม ช่วยให้มีความเป็นระเบียบเรียบร้อยใน การปกครองและบริหารตนได้ เมื่อปกครอง ตนได้แ ล้วก็ สามารถในการปกครองคนหรือ ครองงานได้อย่างมีประสิทธิภาพ

การบูรณาการการครองใจคน ด้านการครองคน การครองใจคนของศาสตร์สมัยใหม่ การใช้หลักธรรม 1. มีความ สามารถในการประสานสัมพันธ์และสร้างความเข้าใจ 1. ขันติและโสรัจจะ อันดีกับผู้บังคับบัญชา เพื่อนร่วมงาน ผู้ใต้บังคับบัญชา และ 2. พรหมวิหาร 4 3. สังคหวัตถุ 4 ผู้มาติดต่องาน 2. มีความ สามารถในการร่วมท�ำงานเป็นกลุ่ม สามารถจูงใจให้ 4. อคติ 4 5. จริต 6 เกิดการยอมรับและให้ความช่วยเหลือ 3. ให้บริการแก่ผู้มาติดต่องานด้วยความเสมอภาค แนะน�ำสิ่งที่ 6. อปริหานิยธรรม 7 เป็นประโยชน์ 4. การเป็นผู้มคี วามเป็นธรรมทั้งต่อตนเองและต่อผู้อ่นื 5. การเสริม สร้างความสามัคคีและร่วมกิจกรรมของหมู่คณะ ทั้งในและนอกหน่วยงาน

อาจกล่าวได้ว่า การครองใจคน หรือการบริหารคนนั้น ผู้น�ำจะต้องรู้จักหรือมีความรอบรู้ เกีย่ วกับคนร่วมงานหรือผู้ใต้บงั คับบัญชาว่าใครมีความสามารถในด้านใดเพือ่ จะใช้ให้เหมาะกับงาน นอกจากนั้นผู้น�ำต้องรู้จักจริตของคนที่มีพื้นฐานที่มีความแตกต่างกัน จึงจะสามารถใช้คนให้ถูกกับ งานและสามารถที่จะครองใจคนไว้ได้ด้วย 5

ขุ.ธ. (ไทย) 25/35/66

170

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

การบูรณาการการครองใจคน ด้านการครองงาน การครองงานของศาสตร์สมัยใหม่ การใช้หลักธรรม 1. โยนิโสมนสิการ 1. ความรับผิดชอบต่อหน้าที่ 2. มีความรู้ ความสามารถ และความพึงพอใจในการปฏิบัตงิ าน 2. อิทธิบาท 4 3. คารวะ 6 3. ความคิดริเริ่มสร้างสรรค์และปรับปรุงงาน 4. ความพากเพียรในการท�ำงาน และมีผลงานที่เป็นที่น่าพอใจ 4. ทศพิธราชธรรม 5. การค�ำนึงถึงประโยชน์ของส่วนรวมและประชาชน

อาจกล่ า วได้ ว ่ า ในการครองงาน หรือการบริหารงานนั้นมีปัจจัยที่ส�ำคัญอยู่ 2 ประการ คือ เทคนิค และคน ในทางหลักการ ตะวันตกนัน้ ถือว่า ปัจจัยทัง้ สองประการเปรียบ เสมือนเป็นหัวใจของการบริหารงาน ปัญหาเรือ่ ง คนกับหลักการนี้ส�ำคัญมาก บางครั้งให้ความ ส� ำ คั ญ ในเรื่อ งตั ว บุ ค คลจนลืม หลั ก การ และ บางครั้งก็ยึดถือหลักการเสียจนลืมตัวบุคคล การมีหลักการดีและชอบด้วยเหตุผล หากขาด บุคคลที่ดีงานก็ส�ำเร็จไม่ได้ ในท�ำนองเดียวกัน หากมีคนซื่อสัตย์ขยันขันแข็งดีแต่ขาดหลักการ ที่เหมาะสม ความยุ่งยากทั้งหลายก็จะเกิดตาม มา ในทางพระพุทธศาสนานั้นเน้นเรื่องความ ส�ำคัญของหลักการมาก แต่ในขณะเดียวกันก็

ให้ความส�ำคัญกับตัวบุคคลด้วย เน้นให้บุคคล ส�ำรวจตรวจตราตัวเอง รับผิดขอบตัวเอง เคารพ เชือ่ มัน่ ในตัวเอง ในทางปฏิบตั กิ ารคือคนกับหลัก การนี้ เป็นสิ่งที่สมควรระวัง จะต้องแยกแยะ ระหว่างเรื่องส่วนตัวกับเรื่องงานออกจากกัน มิเช่นนั้นงานจะกลายเป็นสถาบันที่มีการเล่น พรรคเล่นพวกได้ อันเป็นสิ่งที่ไม่สมควรให้เกิด ขึ้นในองค์กรต่าง ๆ

รู ป แบบการครองใจคนของผู ้ น� ำ เชิงพุทธบูรณาการ

จากการศึกษาแนวคิดและทฤษฎีทาง ด้านผูน้ ำ � และหลักการครองใจในพระพุทธธรรม น�ำมาวิเคราะห์ สังเคราะห์ บูรณาการเป็นรูป แบบการครองใจครอง ได้ดังต่อไปนี้

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

171

การบูรณาการการครองใจคน หลักพุทธธรรม การครองตน ศีล 5 สติ - สัมปชัญญะ หิริ - โอตัปปะ สัปปุริสธรรม 7 นาถกรณธรรม ๑๐

จริตคน การครองคน ขันติ - โสรัจจะ พรหมวิหาร 4 สังคหวัตถุ 4 อคติ 4 อปริหานิยธรรม ๗

การครองใจ โยนิโสมนสิการ อิทธิบาท 4 คารวะ 6 ทศพิธราชธรรม

เทคนิคการครองใจคน ผู้น�ำเชิงพุทธ +มีคุณสมบัติผู้น�ำ +ภาวะผู้น�ำ คนมีประสิทธิภาพ งานมีประสิทธิผล องค์กรอยู่รอด คนมีความสุข สนุกกับการท�ำงาน

แนวคิ ด ที่ น� ำ มาสู ่ ก ารสร้ า งรู ป แบบ การครองใจคนของผู ้ น� ำ เชิ ง พุ ท ธบู ร ณาการ จากการศึกษาค้นคว้าแนวคิดเกี่ยวกับผู้น�ำใน พระพุทธศาสนา ผู้น�ำและผู้ตามหรือผู้ร่วมงาน จะประกอบไปด้วยคุณธรรมจริยธรรม เป็นต้น แบบที่ดีในเชิงจรรยาบรรณ มีภูมิรู้ภูมิธรรมที่

เหมาะสม รู้จักการวางตน มีจริตในเชิงบวก จึงจะสามารถครองใจคนโดยตรรกะส�ำคัญคือ “ผู้น�ำและผู้ตามที่ดีจะต้องสามารถเข้าไปอยู่ใน จิตใจของคนได้” จึงจะเกิดความเชื่อมั่นและ ยอมรับด้วยความยินดี

172

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

วิธีการบูรณาการใช้หลักธรรมในการครองใจคน การครองตน 1. ศีล 5 2. สติ – สัมปะชัญญะ 3. หิริ – โอตัปปะ 4. สัปปุริสธรรม 7 การครองคน 1. ขันติ – โสรัจจะ 2. พรหมวิหาร 4 3. สังคหวัตถุ 4 4. อคติ 4 5. อปริหานิยธรรม 7

การครองงาน

1. โยนิโสมนสิการ 2. อิทธิบาท 4 3. คารวะ 6 3. ทศพิธราชธรรม

วิธีการบูรณาการ 1. การพึ่งตนเอง ขยันหมั่นเพียร และรับผิดชอบ 2. ประหยัดและอดออม 3. รักษาระเบียบวินัยและเคารพกฎหมาย 4. การปฏิบัติตามคุณธรรมของศาสนา 5. มีความจงรักภักดีต่อชาติ ศาสนา และ พระมหากษัตริย์ วิธีการบูรณาการ 1. มีความสามารถในการประสานสัมพันธ์และเสริมสร้างความ เข้าใจอันดีกับผู้บังคับบัญชาของเพื่อนร่วมงาน ผู้ใต้บังคับ บัญชาและผู้มาติดต่องาน 2. มีความสามารถในการร่วมงานเป็นกลุ่ม 3. ให้บริการแก่ผู้มาติดต่องานด้วยความเสมอภาคและท�ำสิ่งที่ เป็นประโยชน์ 4. มีความเป็นธรรมทัง้ ต่อตนเองและผู้อื่น 5. เสริมสร้างความสามัคคีและร่วมกิจกรรมของหมู่คณะทั้งใน และนอกหน่วยงาน วิธีการบูรณาการ 1. รับผิดชอบต่อหน้าที่ 2. มีความรู้ความสามารถและความพึงพอใจในการปฏิบัติงาน 3. ความคิดริเริ่มสร้างสรรค์และปรับปรุงงาน 4. ความพากเพียรในการท�ำงานและมีผลงานเป็นที่น่าพอใจ 5. การค�ำนึงถึงผลประโยชน์ของส่วนรวมและประชาชน

บทสรุป

แนวคิดทฤษฎีเกี่ยวกับผู้น�ำและผู้ตาม การครองใจคนของผู้น�ำและผู้ตามตามศาสตร์ สมัยใหม่ ผู้น�ำและผู้ตาม คือบุคคลที่ได้รับการ ยอมรับศรัทธาเลือ่ มใส ทีส่ ามารถเป็นแบบอย่าง ชักจูงให้คนอืน่ ปฏิบตั ติ ามและร่วมงานด้วยความ

เต็มใจ ท�ำให้ผู้ร่วมงานมีความเชื่อมั่นในตนเอง และสามารถแก้ปัญหาต่าง ๆ ได้ตามที่ได้ตั้ง เป้าหมายไว้ พฤติกรรมผู้น�ำหรือผู้ตามเป็นพลัง ที่ส�ำคัญในการไปสู่การบรรลุเป้าหมายตามที่ ตั้งไว้ พฤติกรรมผู้น�ำหรือผู้ตามท�ำให้เกิดความ พึงพอใจและความร่วมมือร่วมใจในการปฏิบัติ

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

งานของบุคคล พฤติกรรมผูน้ ำ� หรือผูต้ าม ล้วนมี อิ ท ธิ พ ลต่ อ บุ ค คลหรื อ กลุ ่ ม บุ ค คลและต่ อ องค์การในการก�ำกับดูแลการท�ำงาน ผู้น�ำและ ผู้ตามจึงต้องมีความสามารถในการใช้อ�ำนาจ ให้เกิดประสิทธิผลมีความสามารถในการชักจูง ใจบุคคลทุกระดับทุกสถานการณ์ และที่ส�ำคัญ ผู้น�ำและผู้ตามต้องเป็นผู้ที่มีความสามารถใน การแก้ไขปัญหาเฉพาะหน้าต่าง ๆ ได้ดี และจาก ความส�ำคัญในการครองใจคนที่เป็นกระบวน การพั ฒ นาตนเอง พั ฒ นาคนและพั ฒ นางาน ที่จะต้องอาศัยภาวะผู้น�ำของบุคคลนั้น ๆ ที่จะ มีอิทธิพลในการสร้างความสัมพันธ์ที่ดีต่อกัน ในสถานการณ์ต่าง ๆ ซึง่ เป็นความสามารถของ บุคคลทีเ่ ป็นผูน้ ำ� หรือผูต้ าม สร้างตัวแบบและรูป แบบต่าง ๆ ที่ท�ำให้ผู้ตามหรือผู้ร่วมงานปฏิบัติ ตามที่ตนเองต้องการได้ ดังนั้น การครองใจคน จะกระท�ำได้ย่อมขึ้นอยู่กับบุคคลว่าจะสามารถ เป็นผู้นำ� และตามโดยการสร้างภาวะผู้นำ� ได้จริง หรือไม่เพียงใด

การเป็นผู้น�ำ ผู้ปกครอง นักบริหาร นักการเมือง และผู้ร่วมงาน ที่จะสามารถครอง ซึ่ ง กั น และกั น ได้ ดี ห รื อ ไม่ นั้ น ต้ อ งอยู ่ ใ นบท สังเคราะห์ 3 ประการ ได้แก่

1. การครองตน (Managing Self) เป็นความสามารถในด้านการบริหารจัดการ ตนเองในแต่ละวันให้บรรลุเป้าหมายได้สูงสุด มี การกระตุ้นจัดล�ำดับของกิจกรรมที่ต้องท�ำการ กระตุ้นชี้น�ำตนเองให้มุ่งสู่ผลส�ำเร็จ การสร้าง แรงจูงใจที่ดีให้แก่ตนเองกล้าเสี่ยงไม่ท้อถอย รู้ขีดความสามารถและศักยภาพของตนเองดี เรียกกระบวนการนีว้ า่ “มีความเข้าใจในตนเอง”

173

2. การครองคน (Managing others) ทักษะความรู้ในการบริหารผู้ใต้บังคับบัญชา ผู้บังคับบัญชาและผู้ร่วมงาน มีความสัมพันธ์ ทางสั ง คม มี ค วามสามารถเข้ า กั บ ผู ้ อื่ น ได้ มอบหมายงานให้ตรงกับทักษะ ความรู้ความ สามารถของผู้ปฏิบัติแต่ละคน ให้รางวัลตาม ผลงานที่ป ฏิบั ติ เรีย กกระบวนนี้ว ่ า “มีค วาม เข้าใจผู้อื่น”

3. การครองงาน (Managing career) การจั ด ความส� ำ คั ญ ความจ� ำ เป็ น ของตนให้ สอดคล้ อ งกั บ สิ่ ง ที่ อ งค์ ก ารให้ ค วามส� ำ คั ญ โน้มน้าวผู้ที่เกี่ยวข้องให้เห็นความส�ำคัญเห็นดี เห็นงามด้วย ซึ่งเป็นการสร้างผลกระทบที่ดี แก่ สังคม องค์การ ตลอดจนประเทศชาติ

แนวคิ ด หลั ก การครองใจคนตาม แนวทางพระพุทธศาสนา ประกอบด้วยหลัก ธรรม 3 หมวด ได้แก่

1) หมวดธรรมส� ำ หรั บ การครองตน หรื อ หลั ก การบริ ห ารตน ประกอบด้ ว ยหลั ก ธรรม หลักศีล 5, สติและสัมปชัญญะ, หิริและ โอตั ป ปะ, สั ป ปุ ริ ส ธรรม 7 และหลั ก ธรรม นาถกรณธรรม 10

2) หมวดธรรมส�ำหรับการครองคน หรือหลักการบริหารคน ประกอบด้วยหลักธรรม ขันติและโสรัจจะ, พรหมวิหาร 4, สังคหวัตถุ 4, อคติ 4 และอปริหานิยธรรม 7

3) หมวดธรรมส�ำหรับการครองงาน หรือ หลั ก การบริห ารงาน ประกอบด้ ว ยหลั ก ธรรม โยนิโสมนสิการ, อิทธิบาท 4, คารวะ 6 และทศพิธราชธรรม

ถ้ า หากผู ้ น� ำ ทุ ก คนทุ ก หมู ่ เ หล่ า ได้ เรียนรู้หลักธรรมในพระพุทธศาสนาที่เกี่ยวกับ

174

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ผู ้ น� ำ ว่ า ผู ้ น� ำ ที่ ดี ค วรมี ห ลั ก ธรรมข้ อ ใดบ้ า ง แล้วน�ำไปประยุกต์ใช้ให้ถูกต้องและเหมาะสม กั บ องค์ ก รหน่ ว ยงานหรื อ สั ง คมที่ ต นน� ำ หรื อ ปกครองอยู ่ ก็ จั ก ไม่ ก ่ อ ให้ เ กิ ด ปั ญ หาเกี่ ย ว กับจริยธรรมของผู้น�ำและจะเป็นผู้น�ำที่ดีที่พึง ประสงค์ คือ มีทั้งความรู้ดี ความสามารถดี และความประพฤติดี ผู้น�ำที่เก่ง อาจจะมีมาก แต่ที่เก่งด้วยและดีด้วยมีน้อยและเมื่อปฏิบัติ ตามหลักธรรมค�ำสอนที่เกี่ยวกับผู้น�ำตามหลัก พระพุทธศาสนาแล้ว ผู้ศึกษาเชื่อว่า ผู้น�ำและ ผู้ตามที่ดีจะต้องน�ำพาองค์กรหน่วยงานหรือ สังคม แม้กระทั่งประเทศชาติ ไปสู่ความเจริญ รุ่งเรืองและบรรลุวัตถุประสงค์หรือเป้าหมาย ขององค์กรนัน้ ๆ ได้อย่างแน่นอน

การบู ร ณาการการครองใจคนตาม แนวทางพระพุทธศาสนากับศาสตร์สมัยใหม่ ประกอบด้วย การเข้าใจตน ปฏิบัติตน เข้าใจ ผู้อื่นปฏิบัติตน เข้าใจงานปฏิบัติงาน ประยุกต์ ใช้คุณสมบัติและบทบาทหน้าที่ของผู้น�ำและ ผู้ตามสู่การปฏิบัติ

การอภิปรายผล

จากการวิเคราะห์และสังเคราะห์ของ ผู้วิจัยในการครองใจคน ที่อาศัยหลักความคิด ทฤษฎีศาสตร์สมัยใหม่ และหลักธรรมในทาง พระพุทธศาสนา ในการบูรณาการการครอง ใจคนเป็นการหลอมรวม ถักทอหลักธรรมการ ครองตน ครองคน และครองงาน ทีส่ ามารถน�ำ ไปใช้ในการด�ำเนินชีวติ ในการครองตน ครองคน และครองงาน ซึง่ เกิดจากการพัฒนาคุณสมบัติ พื้ น ฐานส่ ว นตน ส่ ว นคน และส่ ว นงาน การ

ท�ำงานด้วยจิตใจที่สงบบนหลักความมีสติและ สัมปชัญญะ มีความอดทนอดกลั้นต่อสิ่ง ยั่วยุ เกรงอกเกรงใจในเพือ่ นร่วมงาน องค์กร มีหลัก คุณธรรมจริยธรรม ทีเ่ ป็นหลักในการปฏิบตั ติ น ให้เกิดความสุขสงบในจิตใจอันเป็นฐานส�ำหรับ การด�ำเนินชีวิตที่ดีก่อให้เกิดความก้าวหน้าที่ ยัง่ ยืนต่อตนเอง ต่อคน และต่องาน น�ำพาสังคม ให้เจริญไปในทางทีถ่ กู ต้องเป็นความสงบสุขของ สังคม โดยการรู้จักการบูรณาการการครองใจ คน ซึ่งต้องพัฒนาให้ครบทุกด้านที่เกี่ยวข้อง สัมพันธ์กัน เป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน และทุกสิ่ง เป็นไปตามเหตุปัจจัย ซึ่งเมื่อเข้าใจการปฏิบัติ ต่อตนเอง เข้าใจในการปฏิบตั ติ อ่ ผูอ้ นื่ และเข้าใจ ในลักษณะหน้าที่การงาน เข้าใจบทบาทหน้าที่ ในฐานะเป็ น ผู ้ น� ำ ผู ้ บ ริห าร ผู ้ ป กครองผู ้ ร ่ ว ม งาน ปฏิบัติต่องานและเข้าใจการเปลี่ยนแปลง ด้วย ดังค�ำกล่าวว่า “ผู้ที่จะอยู่รอดไม่ใช่ผู้ที่ เข้มแข็งทีส่ ดุ หรือฉลาดทีส่ ดุ ผูพ ้ ร้อมต่อการ เปลี่ยนแปลงและยอมรับการเปลี่ยนแปลง ด้วยการปรับตัวตามต่างหากจึงจะเป็นผู้ที่ รอด”

ผูน้ ำ� และผูต้ ามทีด่ ตี อ้ งเป็นผูท้ คี่ อยชีน้ ำ� คอยก�ำหนดวิสัยทัศน์ ให้สอดคล้องกับความ ต้ อ งการของผู ้ บ ริ ก ารและผู ้ รั บ บริ ก าร คอย กระตุ้นให้บุคลากรมุ่งมั่นที่จะปฏิบัติงานให้เป็น ไปในแนวทางเดียวกัน มีการกระจายอ�ำนาจการ ตัดสินใจ เพือ่ ผลักดันให้บคุ ลากรได้ใช้ศกั ยภาพ ที่มีอยู่ในการปฏิบัติงานที่มีอยู่อย่างเต็มที่ และ เป็นแบบอย่างทีด่ ที งั้ หลักการในการท�ำงานและ การประพฤติตนเพือ่ สร้างศรัทธาให้กบั บุคลากร และชุมชนเพื่อการอยู่ร่วมกันได้อย่างสุขสงบ ก้าวไปสู่สังคมที่น่าอยู่อาศัยตลอดกัลปาวสาน

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

175

ข้อเสนอแนะ

1. ควรศึ ก ษาวิ เ คราะห์ สั ง เคราะห์ แนวคิดของศาสตร์ตา่ ง ๆ ทีบ่ รู ณาการการครอง ใจคนสู่ประชาคมอาเซียน (AEC)

2. ควรมีการท�ำวิจัยในลักษณะของ ความคิดเห็นของบุคคลที่มีบทบาทหน้าที่ ใน สั ง คมต่ า ง ๆ เปรี ย บเที ย บกั บ หลั ก ธรรมทาง พระพุทธศาสนา

3. ศึกษาวิจัยรูปแบบภาวะผู้น�ำของ ชุ ม ชน ที่ มี ค วามแตกต่ า งทางเผ่ า พั น ธุ ์ แ ละ ภูมิประเทศ

เอกสารอ้างอิง พระธรรมปิฎก (ป.อ.ปยุตฺโต), พุทธธรรม. พิมพ์ครั้งที่ 11. กรุงเทมหานคร:โรงพิมพ์จุฬาลงกรณ ราชวิทยาลัย, 546, ม.ป.ป. พันเอก ธงชัย แสงรัตน์. ปริญญาในพระพุทธศาสนา. กรุงเทพมหานคร:รุง่ เรืองการพิมพ์, 2548. พระพรหมคุณาภรณ์(ป.อ.ปยุตฺโต), ภาวะผู้น�ำ, กรุงเทพมหานคร:โรงพิมห์สหธรรมิก, 2547. พระธรรมโกศาจารย์ (ประยูร ธมฺมจิตโฺ ต), พุทธวิธบี ริหาร. กรุงเทพมหานคร:โรงพิมพ์จฬุ าลงกรณ ราชวิทยาลัย, 1549.

16 ทะลามะ และ ลอเรนซ์ แวนแดน มิ ว เซนเบิ ร ์ ก , ศมณ สุ ว รรณรั ต น์ (แปล), วิ ถี แ ห่ ง ผู ้ น� ำ , กรุงเทพมหานคร:ส�ำนักพิมพ์เนชั่นบุคส์, 2552. ศิริวรรณ เสรีรัตน์และคณะ. พฤติกรรมองค์การ. กรุงเทพมหานคร:ธีระฟิล์มและโซเท็กซ์, 2541. พระเทพปริยัติเมธี, ภาวะผู้น�ำเชิงพุทธกับการจัดการความขัดแย้งในสังคมไทย. นครสวรรค์ : มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วิทยาสงฆ์นครสวรรค์, 2553. พระมหาสยาม ราชวัตร. การศึกษาเปรียบเทียบไตรสิกขาในคัมภีร์วิสุทธิมรรคกับคัมภีร์ วิสทุ ธิมรรค.วิทยานิพนธ์ อักษรมหาบัณฑิต”. บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยมหิดล, 2543.

Campbell j.devid. organizations and thebusiness environment. oxford;butterworth Heinemann, 1997.

Burdy j.raymond. fundamental of leadership readings. Massachusetts : Wesley publishing co., 1972.

Franklin covey. the four roles leadership. Usa : flanklin covy co.,ltd., 1999.

การพัฒนารูปแบบการประยุกต์ใช้แนวคิดนิเวศวิทยาเชิงพุทธ เพื่อวิถีชีวิตที่ยั่งยืน The Development of the Buddhist Ecological Model Applying for a Sustainable Life ผู้วิจัย ปิยะมาศ ใจไฝ่1

บทคัดย่อ

การพั ฒ นารู ป แบบการประยุ ก ต์ ใ ช้ แ นวคิ ด นิ เ วศวิ ท ยาเชิ ง พุ ท ธเพื่ อ วิ ถี ชี วิ ต ที่ ย่ั ง ยื น มีวตั ถุประสงค์ ดังนี้ ๑) เพือ่ ศึกษาแนวคิดนิเวศวิทยาตะวันตก ๒)เพือ่ ศึกษาแนวคิดนิเวศวิทยาเชิงพุทธ ๓) เพือ่ ศึกษาวิธกี ารประยุกต์ใช้นเิ วศวิทยาเชิงพุทธของกลุม่ เป้าหมาย และ ๔) เพือ่ พัฒนารูปแบบการ ประยุกต์นิเวศวิทยาเชิงพุทธเพื่อวิถีชีวิตที่ยั่งยืน ในการศึกษาครั้งนี้เป็นการศึกษาจากเอกสารและ ศึกษาจากการประยุกต์ใช้แนวคิดนิเวศวิทยาของกลุม่ เป้าหมาย โดยเลือกศึกษา ๓ กลุม่ เป็นตัวอย่าง ประชากรในระดับวัด ชุมชน และบ้าน ดังนี้ ๑) วัดพระบรมธาตุดอยผาส้ม ๒) กลุ่มเกษตรอินทรีย์ ต. แม่ทา และ ๓) ศูนย์เรียนรู้เพื่อการพึ่งตนเองและศูนย์เมล็ดพันธุ์พื้นบ้านพันพรรณ งานวิจัยชิ้นนี้ เป็นงานวิจยั เชิงคุณภาพ ใช้การสัมภาษณ์เชิงลึกผูใ้ ห้ขอ้ มูลทัง้ หมด ๑๒ รายผลการวิจยั พบว่ารูปแบบ การประยุกต์ใช้นิเวศวิทยาเชิงพุทธเพื่อการพัฒนาวิถีชีวิตที่ยั่งยืน เป็นทางเลือกในวิถีทางแห่งการ แก้ปญ ั หาระบบเชิงนิเวศทีย่ งั่ ยืน มนุษย์ควรมีความเข้าใจนิยาม 5 ปฏิจจสมุปบาท และกฎไตรลักษณ์ เพื่อจะสามารถด�ำเนินชีวิตที่เหมาะสมกับระบบนิเวศตามหลักมรรคมีองค์ 8 ได้ ค�ำส�ำคัญ : นิเวศวิทยาเชิงพุทธ, การพัฒนาที่ยั่งยืน, แนวคิดพุทธบูรณาการเชิงนิเวศ

1

คณะพุทธศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

178

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

Abstract

The entitle “The Development Of the Buddhist Ecological Model Applying For a Sustainable Life” consists of three objectives ; 1) to study the Ecological Philosophy Concept 2) to study Buddhist Ecological Concept 3) to study the Buddhist Ecological application to the case studies and 4) to develop the Buddhist ecological model applying for a sustainable life. There are three case studies of the dissertation in which are the case study of the local, community, and temple as followings; 1) Pun Pun Organic Farm or the self-sufficient learning and the local seed saving center 2) Organic Agriculture group in Mae-Tha district and 3) Wat Phra That Doi Pha Som. This dissertation is a qualitative research by in-depth interviews of 12 participants. According to the research, it showed that the model of Buddhist ecological applying for a sustainable life is an alternative way of solving the problem of sustainable eco-system. Man should understand the rule of the 5 Niñamas, the interdependence and the 3 Characteristics , a good life that is appropriate to the eco-system and all must accord to the rule of The Noble Eightfold Path.

Keywords : Buddhist Ecology, Sustainable Development, Buddhist Integrated Ecological Concept

บทน�ำ

ปัจจุบันมนุษย์ได้สร้างวาทกรรมการ พั ฒ นาที่ เ น้ น วั ต ถุ แ ละความก้ า วหน้ า ทาง เทคโนโลยีเป็นส�ำคัญ และน�ำมาเป็นบรรทัดฐาน ในการพั ฒ นาทั่ ว โลกนั้ น ล้ ว นอยู ่ บ นกระบวน ทั ศ น์ (Paradigm) ของมนุ ษ ย์ ต ่ อ ระบบความ สัมพันธ์ในด้านต่างๆ ที่มนุษย์สร้างขึ้น (LifeSupport System) กระบวนทัศน์ของมนุษย์ต่อ โลกและจั ก รวาล ต่ อ ชีวิต และความตาย ต่ อ ความสัมพันธ์ระหว่างตนเองและผู้อื่น และที่ ส�ำคัญคือกระบวนทัศน์เกี่ยวกับความสัมพันธ์ ของมนุษย์กับส่วนที่เหลือในโลกธรรมชาติ ต้น เหตุส�ำคัญของวิกฤตการณ์ทางธรรมชาติ คือ ทั ศ นคติ ห รื อ กระบวนทั ศ น์ ข องมนุ ษ ย์ ที่ ม อง ความสัมพันธ์ระหว่างตนเองกับโลกธรรมชาติ

ในรูปแบบทีม่ นุษย์เป็นสิง่ ทีม่ คี า่ ในตัวเอง ในขณะ ที่ธรรมชาติเป็นเพียงวัตถุที่มีอยู่เพื่อให้มนุษย์ น�ำมาใช้ตอบสนองความต้องการ ความรู้ทาง เทคโนโลยีก็ถูกน�ำมาใช้เพื่อจัดการกับโลกตาม กระบวนทัศน์ดังกล่าว ซึ่งส่งผลต่อท่าทีของ มนุษย์ในการปฏิบัติต่อธรรมชาติ (เนื่องน้อย บุณยเนตร, 2537:40 - 44)กระบวนทัศน์กระแส หลักยืนยันตัวตนของมนุษย์โดยการแยกจิตกับ กายออกจากกัน จากนัน้ จึงแยกมนุษย์ออกจาก โลกธรรมชาติ และมองว่าโลกธรรมชาตินนั้ ไร้จติ เมื่อมนุษย์กับโลกแยกออกจากกัน คุณค่าและ ข้อเท็จจริงก็ถูกแยกออกจากกันด้วย รวมถึง การปฏิเสธความหลากหลายในโลกธรรมชาติ โดยมองว่าความหลากหลายเป็นพียงความแตก ต่างของโครงสร้างส่วนย่อยและมองว่า คุณค่า

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

เป็นสิง่ ทีม่ นุษย์สร้างขึน้ เอง การเน้นความส�ำคัญ ของส่วนย่อยและการปฏิเสธทีจ่ ะมองโลกธรรม ชาติแบบองค์รวม ความเชื่อที่ว่าความเข้าใจ โลกธรรมชาติจะเกิดขึ้นได้จากการวิเคราะห์ โครงสร้างส่วนย่อย ท�ำให้ขาดการมองโลกธรรม ชาติในภาพลักษณ์ของระบบรวมที่อิงอาศัยกัน เมื่อมองว่าจุดหมายที่แท้จริงและการมีคุณค่า ในตัวเองมีเพียงในตัวของมนุษย์เท่านั้น (เรื่อง เดียวกัน:59-60)

การพัฒนากระแสหลักในโลกปัจจุบัน มุ่งเน้นความเจริญทางวัตถุเป็นส�ำคัญ ซึง่ มีฐาน คิดที่มองมนุษย์เป็นใหญ่ เป็นศูนย์กลาง มอง ธรรมชาติแ ยกออกจากมนุษ ย์ อย่ า งเด็ด ขาด และมองว่าเป็นวัตถุสนองประโยชน์แก่มนุษย์ ด้ ว ยความคิด ดั ง กล่ า วมนุ ษ ย์ จึง ใช้ ป ระโยชน์ จากธรรมชาติ จ นเกิ น ความจ� ำ เป็ น และขาด จิตส�ำนึก รวมถึงขาดความเคารพต่อธรรมชาติ การกระท�ำของมนุษย์จึงก่อให้เกิดปัญหาความ ไม่สมดุลต่อระบบเชิงนิเวศดังนั้น การให้ความ หมายแก่ ม นุ ษ ย์ แ ละสิ่ ง แวดล้ อ มเป็ น ตั ว ชี้ น� ำ ท่ า ที ข องมนุ ษ ย์ ต ่ อ ธรรมชาติ การที่ ม นุ ษ ย์ มี กระบวนทัศน์ว่า “มนุษย์” เป็นสิ่งมีชีวิตที่สูงส่ง มีเหตุผลและสติปัญญามากกว่าสิ่งมีชีวิตชนิด อื่นๆ บนกระบวนทัศน์ที่มองมนุษย์เช่นนี้ส่งผล ให้ “ธรรมชาติ” เป็นเพียงวัตถุที่มนุษย์สามารถ กระท� ำ การใดๆ ก็ ไ ด้ เ พื่ อ ตอบสนองความ ต้ อ งการของมนุ ษ ย์ ใ นด้ า นต่ า งๆ การพั ฒ นา องค์ความรูท้ างวิทยาศาสตร์กา้ วไปอย่างไม่หยุด ยั้งถือได้ว่าเป็นสิ่งที่มีประโยชน์ส�ำหรับมนุษย์ แต่ถึงกระนั้นองค์ความรู้ดังกล่าวจ�ำเป็นต้อง มีกรอบคิดทางจริยศาสตร์ที่เหมาะสมควบคู่ กันไปด้วย จึงจะก่อให้เกิดท่าทีของมนุษย์ต่อ

179

ธรรมชาติที่เหมาะสม มนุษย์ต้องมีท่าทีที่เป็น มิตรต่อโลก มีความเมตตาต่อสรรพชีวิตและ ธรรมชาติ ซึ่งเป็นการอยู่ร่วมกันอย่างสมดุล บนฐานโลกทัศน์แบบองค์รวม

งานวิจัยนี้ด�ำเนินการวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative Research) ใช้วิธีก ารเก็ บ ข้อ มู ล โดยการสัมภาษณ์เชิงลึก (In-depth Interview) จากผู้ให้ข้อมูลส�ำคัญและผู้ให้ข้อมูลทั่วไป โดย การสัมภาษณ์จะไม่ก�ำหนดรูปแบบมาตรฐาน (Unstructured Interview) การสั ง เกตแบบมี ส่วนร่วม (Participant Observation) และการ สั ง เกตแบบไม่ มี ส ่ ว นร่ ว ม (Non-Participant Observation) ในกิ จ กรรมของกลุ ่ ม ตั ว อย่ า ง เพื่อศึกษาหลักการ รูปแบบกิจกรรมต่างๆ ที่ กลุ ่ ม ตั ว อย่ า งปฏิ บั ติ รวมถึ ง การด� ำ เนิ น ชี วิ ต ของกลุ่มตัวอย่างว่าสามารถมีวิถีชีวิตที่ยั่งยืน ได้อย่างไร ซึ่งผู้วิจัยท�ำการศึกษารูปแบบการ ประยุ ก ต์ ใ ช้ แ นวคิ ด นิ เ วศวิ ท ยาเชิ ง พุ ท ธของ กลุ่มตัวอย่าง 3 กลุ่ม ได้แก่ 1. วัดพระบรมธาตุ ดอยผาส้ ม อ.สะเมิ ง จ.เชี ย งใหม่ 2. กลุ ่ ม เกษตรอิ น ทรี ย ์ แ ม่ ท า ต.แม่ ท า อ.แม่ อ อน จ.เชียงใหม่ และ 3. ศูนย์เรียนรู้การพึ่งตนเอง และการเก็บเมล็ดพันธุ์พันพรรณ อ. แม่แตง จ.เชียงใหม่ โดยประชากรเลือกจากผูท้ มี่ บี ทบาท เป็นผู้น�ำกลุ่มและผู้ที่สามารถให้ข้อมูลเกี่ยวกับ กิจกรรมหลักของกลุ่ม และกระบวนการด�ำเนิน ชีวติ ในระดับของ วัด ชุมชน และบ้าน ตามล�ำดับ โดยผู้ให้ข้อมูล (Informants or Participants) ในการศึกษาครั้งนี้มีจ�ำนวนทั้งสิ้น 12 รูป/คน แบ่งเป็นผู้ให้ข้อมูลส�ำคัญ (Key informants) จ�ำนวน 3 ท่าน และผู้ให้ข้อมูลทั่วไป (General informants) จ�ำนวน 9 ท่าน

180

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

แนวคิดพุทธบูรณาการเชิงนิเวศ

1. แนวคิดองค์รวมในพระพุทธศาสนา

แนวคิดองค์รวมในพระพุทธศาสนา แสดงผ่านทางการอธิบายถึงความสัมพันธ์และ การอิงอาศัยกันของสรรพสิ่ง และความไม่มีตัว ตน ดังนั้นปรากฏการณ์ต่าง ๆ หรือสิ่งต่าง ๆ ที่ เ กิ ด ขึ้ น มาจึ ง เป็ น เพี ย งการปรากฏชั่ ว คราว เท่านั้น โดยอาศัยข่ายใยแห่งความสัมพันธ์อัน ซับซ้อนแบบเหตุปัจจัยเชื่อมโยงกันอยู่ไม่รู้จบ ซึ่งมีนักคิดทางพระพุทธศาสนาได้ให้นิยามไว้ หลายท่านในทางที่สอดคล้องกันว่า องค์รวม คือแบบแผนเชือ่ มโยงองค์ประกอบต่าง ๆ อย่าง มีความหมายในบริบทหนึง่ ๆ มีประเด็นเกีย่ วกับ กระบวนการท�ำ งานของความคิด มนุษย์และ สิ่งที่ท�ำให้ทั้งหมด “โยงถึงกัน” ได้ในลักษณะ หนึ่งก็คือแบบแผนที่อิงอาศัยความหมายอย่าง ใดอย่างหนึง่ การแยกส่วน (Fragmentation) กับ การลดทอน (Reduction) ไม่ใช่สิ่งเดียวกันและ เมื่อพิจารณาแนวความคิดหลายประการที่มัก ถือกันว่าเป็นแนวทางลดทอนแยกส่วนแล้วจะ พบว่าแท้ที่จริงก็มีองค์รวมและความหมายเป็น พื้นฐานอยู่ ทั้งยังมีการให้ความส�ำคัญต่อความ หมายของบริบทและพยายามน�ำเอาประเด็น เรื่องความหมายในบริบทต่าง ๆ กลับเข้ามาสู่ การสร้างองค์ความรู้ ดังนั้นประเด็นหลักของ องค์รวมจึงอยู่ที่การตระหนัก (Awareness) (ดู รายละเอียดใน วีระ สมบูรณ์, 2550)

ความหมายองค์รวมในหนังสือ พุทธ ศาสนาในฐานะเป็นรากฐานของวิทยาศาสตร์ (ดูรายละเอียดใน พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตโฺ ต), 2541)คือการประชุมเข้าของปัจจัยหรือ องค์ประกอบต่างๆ องค์ประกอบเหล่านีต้ า่ ง ๆ ก็

สัมพันธ์ซึ่งกันและกัน เมื่อสัมพันธ์กันพอดีก็จะ ท�ำให้ทุกอย่างเป็นไปพอดีพุทธศาสนามองว่า มนุษย์อยูใ่ นระบบความสัมพันธ์ของสิง่ ทัง้ หลาย ในธรรมชาติทั้งหมด สิ่งทั้งหลายเราเรียกว่า โลกหรือธรรมชาติ คือระบบความสัมพันธ์ที่สิ่ง ทั้ ง หลายเป็ น เหตุ ป ั จ จั ย ส่ ง ผลกระทบต่ อ กั น หากองค์ประกอบบางอย่างไม่ดีก็จะเกิดผลเสีย ต่ อ ระบบทั้ ง หมด อี ก ทั้ ง ในพระพุ ท ธศาสนา มิได้มองเพียงความหมายเท่านั้น แต่ยังมองถึง เป้าหมายและวิธีด�ำเนินการเพื่อให้เห็นถึงบูรณ าการภาพสูงสุด คือการอยู่ร่วมกันด้วยสันติ ระหว่ า งมนุ ษ ย์ แ ละสรรพสิ่ ง หรื อ ธรรมชาติ การอยู่ร่วมกันด้วนสันติควรจะเป็นอุดมการณ์ และระเบียบร่วมกันของมนุษยชาติ ซึ่งจะเป็น ไปได้กต็ อ่ เมือ่ มีความถูกต้อง (ธรรม) ในทุกเรือ่ ง และทุกขัน้ ตอน และต้องเป็นทัง้ ปัจเจกบุคคลธรรม และสังคมธรรม ทีบ่ รู ณาการกันเป็นธรรมะใหญ่ หรื อ ที่ เ รี ย กว่ า บรมธรรม (ดู ร ายละเอี ย ดใน ประเวศ วะสี (บก.), 2547)

แนวคิดองค์รวมในพระพุทธศาสนา จึงหมายความถึงแนวคิดที่มองเห็นความจริง ว่าไม่มีสิ่งใดที่มีตัวตนเที่ยงแท้แน่นอน การมี อยู่ของสิ่งหนึ่งๆ จ�ำเป็นต้องสัมพันธ์กับสิ่งอื่นๆ ตามเหตุ ป ั จจั ย เสมอ และไม่สามารถจะแยก สิง่ ต่าง ๆ ออกจากกันได้อย่างเด็ดขาด เนือ่ งจาก ความสั ม พั น ธ์น้ันก่อ ให้เ กิดการด� ำ รงอยู ่ข อง สิ่งอื่นในระบบทั้งหมด ดังนั้นในการด�ำเนินชีวิต ที่สัมพันธ์กับสิ่งต่าง ๆ จ�ำเป็นต้องค�ำนึงถึงองค์ ประกอบหลายด้านเพือ่ ให้เกิดผลทีม่ ตี อ่ ทัง้ ระบบ ธรรมดาของชีวิตก็คือความจริงที่เปลี่ยนแปลง ตลอดเวลา จนท�ำให้ผทู้ ยี่ ดึ มัน่ ถือมัน่ นัน้ เป็นทุกข์ พระพุทธศาสนาเรียกว่าไตรลักษณ์(สํ.สฬา.

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

(ไทย) 18/1/1, ขุ.ธ. (ไทย) 25/30/51)หมายถึง ลักษณะ หรือข้อก�ำหนดที่ท�ำให้มองเห็นและ เข้าใจได้ถงึ ความจริงของชีวติ และโลก หรือเรียก อีกอย่างหนึ่งว่า สามัญลักษณะ คือ ลักษณะที่ เสมอกันหรือเหมือนกันของสรรพสิ่งที่ตกอยู่ ในลักษณะนี้ ไตรลักษณ์มีข้อก�ำหนดที่สามารถ ก�ำหนดรู้ได้อยู่ 3 ประการได้แก่ 1. อนิจจตา 2. ทุ ก ขตา และ3. อนั ต ตตา (ที . ม. (ไทย) 10/185/131, สํ.ส. (ไทย) 15/186/259)

สิ่ ง ต่ า งๆ ในโลกนี้ ด� ำ เนิ น ไปตามวิ ถี แห่ ง ธรรมชาติ มี ก ารพึ่ ง พาอาศั ย กั น และกั น อย่างเป็นเอกภาพ ไม่มีสิ่งใดเป็นอิสระเด็ดขาด และมี ค วามหมายในตั ว เองอย่ า งสมบู ร ณ์ ในพระพุทธศาสนาได้มีการอธิบายหลักการที่ เกิดขึ้นโดยอาศั ย กั น และกั น หรื อ อาการที่ สิ่งต่างๆ อาศัยกันและกันเกิดขึ้นต่อเนื่องกันไป ในหลั ก ปฏิจ จสมุป บาท ที่ฃแสดงเหตุผลเป็ น กลาง ๆ ว่าสิ่งทั้งหลายเป็นปัจจัยเนื่องอาศัยกัน เกิ ด สื บ เนื่ อ งต่ อ กั น มาตามกระบวนการแห่ ง เหตุผลอย่างไม่มีที่สิ้นสุด มูลการณ์เป็นสิ่งที่ เป็นไปไม่ได้ ไม่ว่าจะในรูปพระผู้เป็นเจ้าหรือ สิ่งใด ๆ ด้วยเหตุนี้การแปลความหมายปฏิจจ สมุ ป บาทให้ เ ป็ น ค� ำ อธิ บ ายวิ วั ฒ นาการโลก และชีวิต จึงเป็นเพียงการอธิบายให้เห็นความ คลี่คลายขยายตัวแห่งกระบวนการธรรมชาติ ในทางทีเ่ จริญขึน้ และในทางทีท่ รุดโทรมลงตาม เหตุปัจจัย หมุนเวียนกันไปเรื่อยๆ ไม่มีเบื้องต้น ไม่มีเบื้องปลาย (พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต), 2555: 85) ถือเป็นกฎธรรมชาติใน ความหมายที่ ว ่ า มี ค วามจริ ง แบบภววิ สั ย (Objective) มิได้เป็นสิ่งที่จิตมนุษย์สร้างขึ้นมา แม้ไม่มมี นุษย์กฎดังกล่าวก็ยงั คงมีอยู่ นอกจากนี้

181

กฎสาเหตุยังเป็นกฎที่ด�ำเนินอยู่ในทุกสิ่ง ไม่มี ข้อยกเว้นและกฎสาเหตุกด็ ำ� เนินต่อไป ปรากฏการณ์ ที่ดูเหมือนไม่มีสาเหตุนั้น ที่จริงแล้วมีสาเหตุ เพียงแต่เพราะความรู้ของเราเกี่ยวกับลักษณะ ความสัมพันธ์ทางสาเหตุลักษณะต่างๆ มีข้อ จ� ำ กั ด จึ ง ท� ำ ให้ คิ ด ว่ า ปรากฏการณ์ นั้ น ไม่ มี สาเหตุ (เนื่องน้อย บุณยเนตร, 2537: 151)

ความรู้โดยบัญญัติต่าง ๆ เกิดขึ้นโดย พ่วงเอาความเข้าใจในปัจจัยและความสัมพันธ์ที่ เกีย่ วข้องเข้าไว้ด้วยเหมือนกัน แต่เมือ่ เกิดความ ก�ำหนดรู้ขึ้นมาแล้วความเคยชินในความยึดติด ด้วยตัณหาอุปาทาน ก็เข้าเกาะกับสิง่ ในบัญญัติ นั้นจนเกิดความรู้สึกเป็นตัวตนขึ้น ท�ำให้ไม่เห็น ตามที่มันเป็น อหังการและมมังการจึงแสดง บทบาทได้เต็มที่ ทัง้ ๆ ทีธ่ รรมดาของสิง่ ทัง้ หลาย ย่อมไม่มีมูลการณ์หรือเหตุต้นเค้า เมื่อหยิบยก สิ่งใดขึ้นมาพิจารณา จะต้องสืบสาวต่อไปไม่มี ที่สิ้นสุด เพราะไม่สามารถหาเหตุดั้งเดิมของสิ่ง นั้นได้ เนื่องจากสิ่งทั้งหลายมีอยู่อย่างสัมพันธ์ เนื่ อ งอาศั ย เป็ น ปั จ จั ย สื บ ต่ อ กั น จึ ง ย่ อ มไม่ มี มูลการณ์หรือเหตุต้นเค้าเป็นธรรมดา ในทาง พระพุทธศาสนามุ่งสู่การเข้าใจความจริงอย่าง ทีม่ นั เป็น เข้าใจสภาพสรรพสิง่ แบบเป็น “ตถตา” (ความเป็นเช่นนั้นเอง) ตระหนักถึงกฎพื้นฐาน ของสรรพสิง่ ผ่านกฎไตรลักษณ์ ปฏิจจสมุปบาท และนิยาม 5 คือ 1) อุตุนิยาม 2) พีชนิยาม 3) จิตนิยาม 4) กรรมนิยาม และ 5) ธรรมนิยาม

ในนิยามทั้ง 5 ธรรมนิยามเป็นกฎที่มี หลักการครอบคลุมการเปลีย่ นแปลงของสรรพ สิง่ ในจักรวาลว่ามีเหตุและผลทีเ่ ป็นไปในทิศทาง เดียวกันเสมอ ส่วนอุตุนิยามอธิบายถึงความ สั ม พั น ธ์ กั น ของวั ต ถุ ทั้ ง ภายในและภายนอก

182

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

พี ช นิ ย ามอธิ บ ายความสั ม พั น ธ์ ข องสิ่ ง มี ชี วิ ต ทั้งภายในและภายนอก จิตนิยามก็อธิบายว่า จิต ทุ ก ดวงมีค วามเกี่ย วเนื่อ งสั ม พั น ธ์ กั น และ ภายในจิ ต แต่ ล ะดวงก็ มี ค วามเป็ น ระเบี ย บ เรียบร้อยตามกฎเกณฑ์ของมันด้วย ส่วนกรรม นิยามอธิบายถึงการกระท�ำทีเ่ กิดจากความจงใจ ย่อมมีผลสนองตอบผู้กระท�ำเสมอ ทั้งกรรมดี และกรรมชั่ว ทั้งอุตุนิยาม พีชนิยาม จิตนิยาม และกรรมนิยาม ล้วนด�ำเนินไปตามกฎแห่งธรรม นิยามทั้งสิ้น แสดงให้เห็นว่าทุกอย่างมีความ เป็นระเบียบ มีความสม�่ำเสมอ แน่นอนในสิ่งที่ เป็นเหตุและสิ่งที่เป็นผล

สาระส� ำ คั ญ ของเขตแดนแห่ ง กรรม นิยามนัน้ คือ เจตนาหรือเจตจ�ำนง ดังนัน้ กรรม นิยามจึงเป็นกฎที่ครอบคลุมโลกแห่งเจตจ�ำนง หรือโลกแห่งความนึกคิด ปรุงแต่ง สร้างสรรค์ หรือท�ำลาย ทั้งหมดโดยนัยนี้ มนุษย์ได้เข้าไปมี ส่วนร่วมเป็นเหตุปจั จัยอย่างหนึง่ ในกระบวนการ ธรรมชาติที่มีอ�ำนาจปรุงแต่ง ควบคุม เสกสรร บันดาลได้ (พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตโฺ ต), 2555: 152-155) ทุกนิยามมีความเกี่ยวข้อง กับมนุษย์ไม่ว่าทั้งทางตรงและทางอ้อม เมื่อ มนุษย์เกิดมาและด�ำรงชีพในโลกหรือจักรวาล แห่งนี้ย่อมหลีกเลี่ยงกฎทั้ง 5 นี้ไปไม่ได้ การก ระท�ำของมนุษย์มีผลต่อสิ่งต่างๆ ในธรรมชาติ ดังนั้นหากมนุษย์กระท�ำกรรมที่ประกอบด้วย กุศลก็ย่อมเกิดผลที่ดีตามมา แต่เมื่อใดที่มนุษย์ ประกอบกรรมที่เต็มไปด้วยอกุศลต่าง ๆ ผลที่ ตามมาก็ย่อมหนีไม่พ้นหายนะทางธรรมชาติ และสุ ด ท้ า ยก็ ก ลั บ มาสู ่ ชี วิ ต มนุ ษ ย์ เผ่ า พั น ธุ ์ มนุษย์เองกฎสากลทั้งหลายเหล่านี้ ตามหลัก อริยสัจ 4 ท�ำให้สามารถมองเห็นกระบวนการ

ด�ำเนินชีวิตตามกฎเหล่านี้ได้อย่างชัดเจน กล่าว คือชีวิตมนุษย์เกิดมาเป็นทุกข์ เมื่อเป็นทุกข์ก็ ต้ อ งหาสาเหตุ แ ห่ ง ทุ ก ข์ นั่ น คื อ กิ เ ลส ตั ณ หา อุปาทานต่างๆ ท�ำให้เกิดความยึดมั่นถือมั่นใน สิ่งใดสิ่งหนึ่งว่าเป็นสิ่งจริงแท้ถาวร ทั้งๆ ที่กฎ สากลทัง้ หลายก็ได้แสดงให้เห็นแล้วว่าไม่มสี งิ่ ใด ทีม่ นั่ คงถาวร ทุกสิง่ ย่อมเปลีย่ นแปลงไปตามกฎ สากลทั้งสิ้น

จักรวาลด�ำเนินตามอย่างเป็นระบบ และมี ก ฎเกณฑ์ ข องมั น อย่ า งสอดคล้ อ งไม่ บกพร่ อ ง แนวคิ ด องค์ ร วมทั้ ง ตะวั น ตกและ ตะวันออกท�ำให้เห็นพื้นฐานของความจริง เมื่อ มนุษย์เข้าใจแนวคิดองค์รวมทั้งตะวันตกและ ตะวันออกว่ามีความสอดคล้องกันแล้ว จะเห็น ได้ว่าแนวคิดองค์รวมตะวันออกได้วางรูปแบบ การด�ำเนินชีวิตไปพร้อมๆ กับการพัฒนาชีวิต ในกรอบของแนวคิดองค์รวมไว้ด้วย ซึ่งจะเป็น แนวทางในการพัฒนาชีวติ อย่างเป็นองค์รวมใน ทัง้ 3 ด้าน ได้แก่ ด้านการด�ำเนินชีวติ ด้านจิตใจ และด้านปัญญา การมองดูชีวิตที่เป็นอยู่ คือ ดูการด�ำเนินชีวติ ว่าเป็นอย่างไร ซึง่ ต้องท�ำความ เข้ า ใจก่ อ นว่ า การมองชี วิ ต ในที่ น้ี มี 2 ชั้ น คื อ 1) ชี วิ ต ที่ ถื อ ว่ า มี ตั ว ตนเฉพาะของมั น ที่ อ ยู ่ ใ น ธรรมชาติ และเป็นส่วนหนึ่งของธรรมชาติ หรือ เป็ น ธรรมชาติอ ย่ า งหนึ่ง และ 2) ชีวิต ที่ก� ำ ลั ง ด�ำเนินไปซึง่ มีปฏิสมั พันธ์ท่ามกลางสิง่ แวดล้อม โดยเป็นองค์รวมอันหนึ่งในองค์รวมใหญ่ (เรื่อง เดียวกัน: 17-18)

การมองชีวิต นั้น จ�ำ เป็ น ต้ อ งมีค วาม เข้าใจชีวิตทั้งสองชั้นจึงจะมีความเข้าใจอย่าง รอบด้าน โดยพื้นฐานวิถีชีวิตของมนุษย์มีความ เกีย่ วข้องสัมพันธ์กบั สิง่ ต่างๆ อยู่ตลอดเวลา ซึง่

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

กิจกรรมของมนุษย์จะอยู่ในข่ายของการผลิต และการบริโภค โดยเฉพาะกิจวัตรประจ�ำวัน ได้แก่ ความเกี่ยวข้องกับปัจจัย 4 ได้แก่ ที่อยู่ อาศัย เครื่องนุ่งห่ม อาหาร และยารักษาโรค การบริโภคถือว่าเป็นสิ่งจ�ำเป็นในการด�ำเนิน ชีวิต ต้องเป็นไปเพื่อคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น ดังนั้น การบริโภคก็ต้องรู้จักประมาณ (มัตตัญฺญุตา) คื อ ความพอดี ต ามมี ต ามได้ หมายความถึ ง ความพอใจในสิ่ ง ที่ ต นมี พอใจด้ ว ยปั จ จั ย 4 และเป็นอยู่อย่างมีความสุขด้วยเครื่องเลี้ยงชีพ ตามทีห่ ามาได้ดว้ ยความเพียรอันชอบของตน ใน การบริโภคปัจจัย 4 จ�ำเป็นต้องเข้าใจว่าบริโภค ไปเพื่อวัตถุประสงค์อะไร (ม.มู.(ไทย) 12/23/ 22-23)

2. วิถีชีวิตเชิงพุทธบูรณาการ

การบูรณาการ (Integration) แปลว่า การกระท�ำให้สมบูรณ์ กล่าวคือ การท�ำให้หน่วย ย่ อ ยทั้ ง หลายที่ สั ม พั น ธ์ อ าศั ย ซึ่ ง กั น และกั น เข้ามามีส่วนร่วมท�ำหน้าที่ประสานกลมกลืน เป็ น องค์ ร วมหนึ่ ง เดี ย วที่ มี ค วามครบถ้ ว น สมบูรณ์ในตัว ดังนั้นวิถีชีวิตเชิงการบูรณาการ จึงเป็นวิถีชีวิตที่มีการมองเห็นสรรพสิ่งในโลก หรือทั้งจักรวาลมีความเชื่อมโยงสัมพันธ์อาศัย ซึ่ ง กั น ถ้ า องค์ ป ระกอบทุ ก อย่ า งประสาน กลมกลืนกันเป็นอย่างดีก็จะท�ำให้เกิดภาวะที่ สมดุลพอดี โลกและจักรวาล หรือดวงดาวอืน่ ๆ ก็จะด�ำรงอยูอ่ ย่างประสานสัมพันธ์กลมกลืนกัน ตามความหมายของโลกในพระพุทธศาสนา จะ เห็นได้ว่าสิ่งมีชีวิตทั้งมวลล้วนมีความเชื่อมโยง เกี่ ย วข้ อ งกั น อย่ า งซั บ ซ้ อ น พุ ท ธทาสภิ ก ขุ ไ ด้ กล่ า วถึง สรรพชี วิ ต และจั ก รวาลนี้ ว ่ า มี ค วาม สัมพันธ์กัน(พุทธทาสภิกขุ, 2533: 35)

183

การด� ำเนินชีวิตตามแนวพระพุท ธศาสนานั้น นอกจากการเน้นหลักความพอดีในการบริโภค ปั จ จั ย 4 แล้ ว ยั ง ต้ อ งมี ห ลั ก ในการควบคุ ม พฤติกรรมโดยรวมด้วย เพื่อให้ด�ำเนินชีวิตไป ได้ด้วยดีแบบองค์รวมซึ่งมีลักษณะเป็นกลาง “มัชฌิมา” ซึ่งต้องมีองค์ประกอบทั้ง 8 อย่างที่ จะเป็นแนวทางในการด�ำเนินชีวิตอันประเสริฐ สุดทั้งในเบื้องต้น ท่ามกลาง และที่สุดในแง่ของ พระพุทธศาสนาหลักการทางเศรษฐศาสตร์ สั ม พั น ธ์ กั บ เรื่ อ งของระบบการด� ำ รงอยู ่ ข อง มนุษย์ที่ว่ามีองค์ประกอบ 3 อย่างสัมพันธ์อิง อาศัยกัน คือ มนุษย์ ธรรมชาติและสังคม ดังนัน้ กิจกรรมทางเศรษฐกิจของมนุษย์จะต้องเป็น ไปในทางที่ไม่เบียดเบียนตน คือ ไม่ท�ำให้เสีย คุณภาพชีวิต เสริมสร้างคุณภาพชีวิตนั้น และ ในขณะเดียวกันต้องไม่เบียดเบียนผู้อื่นด้วย คือ ไม่ก่อความเดือดร้อนแก่สังคม และไม่ท�ำให้ เกิดความเสียหายแก่ระบบนิเวศ (พระพรหม คุณาภรณ์(ป.อ. ปยุตฺโต), 2548 : 55-56)

ในทางเศรษฐกิจต้องระลึกอยู่เสมอ ว่ากิจกรรมเหล่านั้นมิได้เป็นเป้าหมาย (End) ใน ตัวเองแต่เป็นวิธีการ (Means) ในการสนับสนุน การมี ชี วิ ต ที่ ดี ง าม พระพุ ท ธศาสนาให้ ค วาม ส�ำคัญกับกิจกรรมต่างๆ ในทางเศรษฐกิจไม่ เฉพาะแต่ในฐานะของสัมมาอาชีวะซึ่งเป็นองค์ หนึง่ ในมรรคมีองค์ 8 เท่านัน้ แต่กลับหมายความ ถึ ง การมี คุ ณ ภาพชี วิ ต ที่ ดี อี ก ด้ ว ย ดั ง นั้ น ความพรั่งพร้อมทางเศรษฐกิจจึงเป็นภารกิจ ส� ำ คั ญ แต่ ทั้ ง นี้ ต ้ อ งมุ ่ ง สู ่ เ ป้ า หมายที่ น� ำ ไปสู ่ คุ ณ ภาพชี วิ ต ที่ ดี อั น ท� ำ ให้ ม นุ ษ ย์ พ ร้ อ มที่ จ ะ สร้างสรรค์หรือปฏิบัติสิ่งต่างๆ เพื่อชีวิตที่ดีงาม ในพระพุทธศาสนามีหลัก อรรถ หรือ อัตถะ 3

184

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

แปลว่า ประโยชน์ 3 อย่าง ได้แก่ ทิฏฐธัมมิกตั ถะ คื อ ประโยชน์ เ บื้ อ งต้ น สั ม ปรายิ กั ต ถะ คื อ ประโยชน์ท่ามกลาง และปรมัตถ คือประโยชน์ ทีส่ ดุ เศรษฐกิจทีด่ นี นั้ ย่อมน�ำมาซึง่ คุณภาพชีวติ ทีด่ ดี ว้ ย ดังนัน้ การด�ำเนินชีวติ ทัง้ หมดทีเ่ กีย่ วข้อง กับเศรษฐกิจควรค�ำนึงถึงคุณประโยชน์ทั้ง 3 ประการนี้ ด ้ ว ยเป็ น ส� ำ คั ญ บุ ค คลทุ ก คนควร ด�ำเนินชีวิตให้บรรลุจุดหมายอย่างน้อยถึงขั้นที่ สอง กล่าวคือเมื่อได้บรรลุทิฏฐธัมมิกัตถะแล้ว ไม่พึงหยุดอยู่เท่านั้น ควรก้าวต่อไปในส่วนของ สัมปรายิกตั ถะด้วย ผูท้ ไี่ ด้บรรลุทงั้ สองขัน้ นีแ้ ล้ว ท่านยกย่องว่าเป็น บัณฑิต แปลว่า ผูด้ ำ� เนินชีวติ ด้วยปัญญา เป็นผูม้ ชี วี ติ ไม่วา่ งเปล่าไร้คา่ ในโลก นี้ (พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต), 2555 : 594-595)

จากผลการวิ จั ย กลุ ่ ม ตั ว อย่ า งทั้ ง 3 กลุม่ ซึง่ ผูว้ จิ ยั ได้แบ่งตามล�ำดับทางสังคม ได้แก่ ระดับบ้าน ระดับชุมชน และในระดับวัด มีรูป แบบประยุกต์ใช้แนวคิดนิเวศวิทยาเชิงพุทธใน การด�ำเนินชีวติ และชุมชน รวมถึงการดูแลระบบ นิเวศทางธรรมชาติด้วย แต่การจัดการและการ ด�ำเนินการกิจกรรมต่างๆ จะมีรปู แบบทีแ่ ตกต่าง กันไป โดยเป็นการทับซ้อนกันทางสังคม กล่าว คือ รูปแบบที่ระดับบ้านประยุกต์ใช้นั้นเป็นพื้น ฐานในระดับครัวเรือนทีเ่ ล็กทีส่ ดุ ทีป่ รากฏอยู่ใน ทุกกลุ่มตัวอย่าง ในขั้นนี้จะมีการประยุกต์ใช้ แนวคิดนิเวศวิทยาเชิงพุทธในระดับของความ เข้าใจชีวิต รู้จักตนเอง รู้จักโลก กฎพื้นฐานของ ธรรมชาติ และด�ำเนินชีวิตให้สอดคล้องกับกฎ พื้นฐานนั้น ส่วนในเชิงปฏิบัติจะอยู่ในรูปแบบ ของการพึ่ ง พาตนเองโดยเฉพาะปั จ จั ย 4 ใน ระดับครอบครัวเป็นหลัก ผ่านกิจกรรมส�ำคัญ

คือ เกษตรอินทรีย์ และวิถเี ศรษฐกิจพอเพียงขัน้ พื้นฐาน โดยมีเครื่องมือคือการศึกษาโดยการ ลงมือปฏิบัติด้วยตนเองและการเรียนรู้จากผู้รู้ และภูมิปัญญาชาวบ้าน ท�ำให้เกิดความเข้าใจ การให้ความหมายและคุณค่าต่อชีวิตตนและ ชีวิตอื่นๆ ที่ถูกต้อง

ต่ อ มาจากปั จ เจกบุ ค คลเมื่ อ มี ก าร ปฏิ สั ม พั น ธ์ กั บ บุ ค คลอื่ น จึ ง กลายเป็ น ชุ ม ชน ในงานวิจัยนี้การรวมกลุ่มชุมชนมีทั้งผลดีและ ผลเสีย หากสมาชิกในชุมชนไม่มีพื้นฐานความ เข้ า ใจที่ เ ป็ น สั ม มาทิ ฎ ฐิ แ ล้ ว ย่ อ มท� ำ ให้ ก าร ด�ำเนินกิจกรรมต่างๆ ไม่ประสบความส�ำเร็จ และไม่ได้รับการช่วยเหลือกันเท่าที่ควร ต้อง อาศัยการศึกษาเป็นเครื่องมือ ซึ่งการศึกษาใน ระดับชุมชนนี้จะมีการถ่ายทอดในลักษณะของ ภูมปิ ญ ั ญาในการด�ำเนินชีวติ และการหาเลีย้ งชีพ ผสมผสานกั บ วั ฒ นธรรมและความเชื่ อ ของ ชุมชนท้องถิ่นนัน้ ๆ เมื่อสมาชิกในชุมชนมีสัมมา ทิ ฏ ฐิ แ ล้ ว จึ ง วางเป้ า หมายของชุ ม ชนในด้ า น ต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นการศึกษา เศรษฐกิจ และ ด้านสังคม ที่สอดคล้องกับการจัดการและดูแล ระบบนิเวศ อย่างเป็นองค์รวม

จะเห็ น ได้ ว ่ า เมื่ อ ขยายวงกว้ า งขึ้ น เป็นชุมชนจะมีการสร้างเครือข่ายการเรียนรู้ เครือข่ายทางสังคม และการท�ำธุรกิจทีเ่ ป็นธรรม เป็นตัวเชื่อมประสานกลุ่มให้เกิดการพึ่งพาและ ช่วยเหลือกันทั้งในการเรียนรู้ แก้ไขปัญหา และ การพั ฒ นา มี ก ารใช้ ห ลั ก การเศรษฐศาสตร์ ระบบนิ เ วศ เศรษฐศาสตร์ เ ชิ ง พุ ท ธ และ เศรษฐกิ จ พอเพี ย งเป็ น พื้ น ฐานความคิ ด ของ การด� ำ เนิ น ชี วิ ต และของการท� ำ เศรษฐกิ จ ที่ เป็ น ธรรม โดยในการผลิ ต จะใช้ รู ป แบบ

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

เกษตรกรรมยั่ ง ยื น ซึ่ ง ในสามกลุ ่ ม นี้ เ ลื อ กท� ำ เกษตรอินทรีย์

ส่วนในระดับวัดจะมีความครอบคลุม กว่าระดับบ้านและชุมชน เพราะวัดจะเป็นตัว ประสานงานให้กิจกรรมต่าง ๆ เกิดขึ้นได้อย่าง เป็นระบบ โดยอาศัยชาวบ้าน และชุมชนเป็น ก�ำลังส�ำคัญ ทั้งนี้บทบาทที่โดดเด่นในระดับวัด ต่อการวิจัยครั้งนี้ คือ การสร้างความเข้าใจที่ ถูกต้อง หรือสร้างคนให้มีสัมมาทิฏฐิ ด้วยการ ศึกษาทัง้ จากตนเองและจากกัลยาณมิตรรวมถึง การปฏิบัติธรรมในชีวิตประจ�ำวันด้วย ซึ่งสัมมา ทิฏฐิที่เกิดในจิตของคนนี่เองจะเป็นการรับรอง ถึงวิถีชีวิตที่จะแสดงออกอย่างเมตตา เอื้อเฟื้อ เกื้อกูลกัน ซึ่งจะมีผลต่อบุคคลทุกคน ทุกระดับ และทุกสถานที่

จากการเก็บข้อมูลภาคสนาม พบว่า วิธีการประยุกต์ใช้นิเวศวิทยาเชิงพุทธอย่างเป็น รูปธรรมของกลุม่ เป้าหมาย สามารถจัดประเด็น ได้ ทั้ง หมด 7 ประเด็ น ได้ แ ก่ 1) การให้ ค วาม หมายของธรรมชาติในฐานะชีวติ 2) ความเข้าใจ ที่ ถู ก ต้ อ งคื อ ทางรอดของชี วิ ต 3) การพึ่ ง พา ตนเองของมนุษย์ในด้านต่าง ๆ 4) การศึกษา โดยการลงมือปฏิบัติจริง 5) การสร้างเครือข่าย ในด้านการเรียนรู้ สังคม และเศรษฐกิจ 6) การท�ำ ธุรกิจที่อยู่บนพื้นฐานของศีลธรรม และ 7) การ ปฏิบตั ธิ รรมผ่านวิถชี วี ติ ประจ�ำวัน ซึง่ ในประเด็น เรื่ อ งการปฏิ บั ติ ธ รรมผ่ า นวิ ถี ชี วิ ต ประจ� ำ วั น ปรากฏให้เห็นในข้อมูลของกลุม่ วัดพระบรมธาตุ ดอยผาส้มเท่านั้น และผลของการประยุกต์ใช้ นิเวศวิทยาเชิงพุทธสามารถจัดได้ 2 ประเด็น ได้ แ ก่ 1) ความมีอิส ระคือ เป้ า หมายของชีวิต และ 2) การพัฒนาสังคมและธรรมชาติสู่ความ

185

ยั่งยืนแบบองค์รวมที่มีองค์ประกอบคือ มนุษย์ ทีม่ ปี ญ ั ญา สังคมสันติ และระบบนิเวศทีส่ มบูรณ์ ในประเด็นของ “ทุกข์” ทีเ่ กิดขึน้ กับกลุม่ ตัวอย่าง คือเรื่องของผลกระทบที่เกิดจากการบริโภค เกินความจ�ำเป็น ไม่มีความรู้ความเข้าใจที่ถูก ต้ อ งเกี่ย วกั บ โลกและชีวิต ท� ำ ให้ ต กเป็ น ทาส ของตัณหาและพึ่งพาวัตถุ เงินทอง เพื่อความ สุขเพียงชั่วคราวท�ำให้ชีวิตต้องแสวงหาวัตถุ เหล่านีม้ าปรนเปรออยูเ่ สมอ ๆ ไม่รจู้ กั จบสิน้ ซึง่ สาเหตุสำ� คัญของทุกข์เหล่านีค้ อื ขาดปัญญาใน การมองโลกและชีวิต และการไม่มีอิสระทางใจ และกาย ดังนั้นเพื่อให้บรรลุเป้าหมายคือ เป็น มนุษย์ที่มีปัญญา สร้างสังคมสันติ และระบบ นิเวศที่สมบูรณ์นั้น จึงต้องกลับมาพัฒนาที่ตัว มนุษย์ก่อน หากมนุษย์มีปัญญาแล้ว สังคมและ ธรรมชาติทดี่ กี จ็ ะถูกจัดการและพัฒนาได้อย่าง เหมาะสม

ส่ ว นรู ป แบบประยุ ก ต์ ใ ช้ นิเ วศวิท ยา เชิงพุทธของกลุ่มเป้าหมายทั้งสามกลุ่มมองว่า ความยั่ ง ยื น ไม่ มี จุ ด สิ้ น สุ ด จ� ำ เป็ น ต้ อ งมี ก าร พั ฒ นาต่ อ ไปเรื่อ ย ๆ จากรุ ่ น สู ่ รุ ่ น ไม่ มี ค วาม ยั่ ง ยื น ที่ สุ ด มี แ ต่ ค วามยั่ ง ยื น ในขณะหนึ่ ง ๆ เท่านัน้ เนือ่ งจากเหตุปจั จัยต่าง ๆ ในการด�ำเนิน กิจกรรมในชีวิตต้องพบเจอกับสิ่งใหม่ๆ ทั้งที่ ดีและเป็นปัญหา ส่วนทีเ่ ป็นปัญหานีเ้ องทีม่ นุษย์ จ�ำเป็นต้องน�ำกลับมาศึกษา และหาทางออก ในรู ป แบบที่ เ หมาะสมต่ อ ไป จากการเก็ บ ข้ อ มู ล จะเห็ น ได้ ว ่ า กิ จ กรรมต่ า ง ๆ ที่ เ กิ ด ขึ้ น ในกลุ ่ ม ตั ว อย่ า งทั้ ง สามกลุ ่ ม มุ ่ ง เป้ า หมายสู ่ ความเป็นอิสระในชีวิต พร้อมทั้งพัฒนาสังคม และธรรมชาติ ไ ปพร้ อ ม ๆ กั น ต่ า งกั น เพี ย ง รู ป แบบกิ จ กรรมซึ่ ง ด� ำ เนิ น การตามความรู ้

186

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ความสามารถ และความเชี่ยวชาญในด้านที่ แตกต่างกันของสมาชิกในกลุ่มนัน้ ๆ

เป้ า หมายของกลุ ่ ม ตั ว อย่ า งจะเน้ น ความเป็นอิสระในชีวิตเป็นพื้นฐาน ความอิสระ นี้ประกอบด้วยปัญญาท�ำให้จุดเริ่มต้นของการ มองโลกภายนอก และโลกภายในที่ประสาน สอดคล้องกับความเป็นจริงตามกฎธรรมชาติ ตามนัยพระพุทธศาสนา คือไตรลักษณ์ มองเห็น การด�ำเนินไปของสรรพสิ่งตามหลักนิยาม 5 และมองเห็นความเป็นองค์รวมของสรรพสิ่ง ผ่านความเป็นเหตุปจั จัยตามหลักอิททัปปัจยตา ธรรมทั้ง 3 ประการนี้เมื่อมองเห็นว่าสรรพสิ่ง มิอาจหนีจากธรรมเหล่านีไ้ ด้ แต่มนุษย์สามารถ พัฒนาตนให้สอดคล้องกับความเป็นจริงตาม ธรรมชาติ ด ้ ว ยการพั ฒ นาทั้ ง กายและใจใน แนวทางทีถ่ กู ต้องเพือ่ ให้ชวี ติ นีส้ ามารถด�ำเนินไป อย่างอิสระ ไม่ตกเป็นทาสวัตถุนิยม สามารถรู้

เท่าทันกระแสสังคม และปฏิบัติตัวได้อย่างถูก ต้องเหมาะสมต่อไป

เป้ า หมายของสั ง คมและธรรมชาติ คือความยั่งยืน ความยั่งยืนในที่นี้คือสังคมที่มี ความช่วยเหลือเกื้อกูลกันอยู่อย่างสันติ ร่วม ทุ ก ข์ ร่ ว มสุ ข ร่ ว มกั น แก้ ป ั ญ หา และร่ ว มกั น สร้ า งสรรค์ สั ง คม โดยอาศั ย องค์ ค วามรู ้ ที่ บู ร ณาการศาสตร์ ส มั ย ใหม่ ที่ เ หมาะสมกั บ บริบทสังคมนั้น ๆ กับภูมิปัญญาท้องถิ่นของตน และมีท่าทีต่อธรรมชาติในการพึ่งพาอาศัยเชิง เกื้อหนุน ใช้แล้วบ�ำรุง รักษา พร้อมทั้งปกป้อง จากผู้แสวงหาประโยชน์จากป่าในทางมิชอบ ด้วย ทั้งนี้ต้องอาศัยสมาชิกในสังคมที่มีปัญญา เสียก่อนจึงจะเอื้อให้เกิดความยั่งยืนทางสังคม และธรรมชาติจะขึน้ ได้ซงึ่ ผู้วจิ ยั ขอน�ำเสนอ “รูป แบบการประยุกต์ใช้แนวคิดนิเวศวิทยาเชิงพุทธ เพื่อวิถีชีวติ ที่ยั่งยืน” ดังนี้

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

187

188

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

3. รู ป แบบการประยุ ก ต์ ใ ช้ นิ เ วศ วิทยาเชิงพุทธเพื่อวิถีชีวิตที่ยั่งยืน

ความยั่งยืนของการพัฒนา คือการที่ มนุษย์และโลกธรรมชาติสามารถด�ำเนินต่อไป ได้อย่างดี โดยไม่มีความขาดแคลน หรือความ ไม่เป็นธรรมระหว่างการท�ำกิจกรรมต่าง ๆ ของ มนุษย์ ควรเป็นไปเพือ่ การด�ำรงอยูร่ ว่ มกันอย่าง สั น ติ ข องสมาชิ ก ในโลกทั้ ง มวลแล้ ว ชี วิ ต ก็ จ ะ เป็นสุข ในการพัฒนามนุษย์เพื่อให้มีท่าทีความ สั ม พั น ธ์ ข องมนุ ษ ย์ กั บ ธรรมชาติ ที่ เ หมาะสม จ�ำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องพัฒนาความคิดของ มนุษย์เสียก่อน กล่าวคือ การท�ำให้มนุษย์มจี ติ ใจ และปัญญาที่เป็นสากล สอดคล้องกับความ เป็นสากลของโลก ในบรรดาความเป็นสากลทัง้ หลายนั้นอย่างน้อยความเป็นสากล 3 ประการ นี้ (พระธรรมปิฏก (ป.อ. ปยุตโต), 2539: 2) เป็น หลักการที่จะต้องท�ำให้ได้ ได้แก่ 1. ความเป็น มนุษย์ที่สากล 2. ความเป็นจริงที่สากล และ 3. เมตตาที่เป็นสากล

ทุกสิง่ ในระบบนิเวศโลกท�ำให้วงจรแห่ง สรรพชีวติ ทัง้ หลายขับเคลือ่ นต่อไปได้อย่างไม่มี ที่สิ้นสุด เพราะมีการพึ่งพาอาศัยกันในการเป็น เหตุปัจจัย ท�ำงานประสานสอดคล้องกันอย่าง เป็นระบบ มีเป้าหมายเดียวกันในการมองเห็น ความสั ม พั น ธ์ ข องสรรพสิ่ ง และมองเห็ น เอกภาพแห่งชีวิต ดังนั้น การพัฒนาสังคมจึง มีส่วนเกี่ยวเนื่องกับการพัฒนาบุคคลในแง่นี้ เพราะบุคคลก็เป็นส่วนหนึง่ ของสมาชิกในสังคม สั ง คมจะเป็ น สั ง คมที่ พั ฒ นาได้ ก็ ด ้ ว ยการมี ปั ญ ญาของสมาชิ ก ในสั ง คมเป็ น ส� ำ คั ญ และ ปั ญ ญานี้ เ องจะมี ส ่ ว นในการเกื้ อ กู ล สมาชิ ก ส่วนอื่นๆ ในสังคมให้เกิดความสุข ความสมดุล

มนุ ษ ย์ กั บ ธรรมชาติ จ� ำ เป็ น ต้ อ งพึ่ ง พาอาศั ย ซึ่งกันและกันเพื่อการด�ำรงอยู่ต่อไป หากขาด ธรรมชาติมนุษย์ก็ไม่สามารถอยู่ต่อไปได้ ดังนั้น ตามหลักพระพุทธศาสนามนุษย์สามารถพัฒนา ตนเองได้ จึงจ�ำเป็นอย่างยิ่งที่จะพัฒนาตนเอง ตัง้ แต่กระบวนทัศน์ทถี่ กู ต้อง มองสรรพสิง่ อย่าง เป็นองค์รวม ในขณะเดียวกันก็พฒ ั นาปัญญาให้ สามารถใช้ชวี ติ ร่วมกับสรรพสิง่ ได้อย่างประสาน กลมกลืน ต่างฝ่ายต่างเอื้อประโยชน์แก่กัน ไม่ เอารั ด เอาเปรี ย บกั น และเพื่ อ ผลสุ ด ท้ า ยคื อ ความสมดุลอย่างแท้จริง

แนวคิ ด พุ ท ธบู ร ณาการเชิ ง นิ เ วศจะ ถูกน�ำมาใช้อย่างเป็นรูปธรรมจ�ำเป็นต้องอาศัย แนวทางในการปฏิบัติท่ีเป็นระบบตามหลักการ ของอริ ย มรรคมี อ งค์ 8 ซึ่ ง เป็ น แนวทางการ ด�ำเนินชีวิตที่ประเสริฐ ไม่ด�ำเนินตามหลักที่สุด โต่งสองข้าง มองปรากฏการณ์ตา่ ง ๆ ตามความ เป็นจริงตามกฎธรรมชาติ และในกระบวนการ ปฏิบตั มิ กี ารบูรณาการทีห่ ลากหลายกับศาสตร์ อื่น ๆ ในกิจกรรมการด�ำเนินชีวิตประจ�ำวันและ การหาเลี้ยงชีพของมนุษย์ เพื่อให้เกิดการเอื้อ ต่อความจ�ำเป็น ความเหมาะสม และความถนัด ของคนและสิ่งแวดล้อมในระบบนั้น ๆ เพื่อให้ เกิดผลที่เป็นความยั่งยืนได้ในที่สุด ซึ่งแบ่งออก เป็นกระบวนการ 3 ขั้นได้แก่ขั้นที่ 1 ขั้นปริยัติ หมายความถึง กระบวนการเกีย่ วกับความเข้าใจ ความเห็น ความคิด ที่ถูกต้อง ขั้นที่ 2 ขั้นปฏิบัติ หมายความถึง กระบวนการปฏิบัติอย่างเป็น รูปธรรมโดยใช้ผลที่ได้จากขั้นตอนที่ 1 มาเป็น หลักส�ำคัญและมีทา่ ทีตอ่ ธรรมชาติและสิง่ อืน่ ๆ ในระบบนิเวศในรูปแบบทีเ่ ป็นมิตร ไม่เบียดเบียน กัน รวมถึงมีความเมตตาต่อชีวติ อืน่ ๆ ด้วย และ

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ขั้นที่ 3 ขั้นปฏิเวธ หมายความถึง ผลของการ ปฏิบัติ ซึ่งผู้วิจัยมุ่งผลคือความยั่งยืนอย่างเป็น องค์รวม โดยเป็นไปตามกระบวนการขัน้ ที่ 1 และ 2 ทัง้ นีก้ ระบวนการด�ำเนินกิจกรรมทัง้ หมดจะมี การแฝงกระบวนการศึกษาตามความเป็นจริง ตลอดกระบวนการ เพือ่ ให้เกิดความเข้าใจทัง้ ใน ความคิด ความเข้าใจ การลงมือปฏิบัติ การแก้ ปัญหา และการวิเคราะห์ สังเคราะห์องค์ความรู้ ต่างๆ ที่ผ่านการศึกษาด้วยตนเองของผู้ปฏิบัติ

ผลการวิจยั พบว่ารูปแบบการประยุกต์ ใช้ นิ เ วศวิ ท ยาเชิ ง พุ ท ธเพื่ อ วิ ถี ชี วิ ต ที่ ยั่ ง ยื น เริ่มต้นที่จิตของมนุษย์ จิตที่มองเห็นปัญหาของ ชีวติ ปัญหาของสังคม ปัญหาของโลก ทีป่ รากฏ อยู่นั้นตามความเป็นจริง หรือที่เรียกว่า เห็น ทุกข์นั่นเอง การจะมองเห็นได้เช่นนี้ต้องอาศัย การพัฒนาปัญญาผ่านการศึกษา ซึ่งรูปแบบ การศึกษาของกลุ่มตัวอย่างจะเน้นการลงมือ ปฏิบัติจริง และอยู่บนพื้นฐานของภูมิปัญญา ท้องถิ่นซึ่งอาจมีการบูรณาการกับศาสตร์สมัย ใหม่ได้ตามความเหมาะสม เมื่อพัฒนาปัญญา แล้วจะท�ำให้เห็นอริยสัจ 4รูจ้ กั ตนเอง รูจ้ กั สังคม และรู้จักโลกธรรมชาติตามความเป็นจริง จาก นั้นจะรู้หน้าที่และท่าทีที่เหมาะสมที่มนุษย์ควร ปฏิบัติต่อสิ่งต่างๆ ต่อไป

ส่ ว นวิ ธี ป ระยุ ก ต์ ใ ช้ นิ เ วศวิ ท ยาเชิ ง พุทธปรากฏให้เห็นตลอดสายของกระบวนการ ด�ำเนินชีวิตในระดับต่าง ๆ ทั้งบ้านและชุมชน โดยมีวัดเป็นตัวเชื่อมประสานที่ส�ำคัญ ซึ่งรูป แบบในการด�ำเนินชีวติ ของมนุษย์ในสังคมหนึง่ ๆ โดยจะมีพื้นฐานที่ส�ำคัญที่สุดอยู่ที่การพัฒนา มนุษย์ให้เป็นผู้มีปัญญา เพื่อให้เกิดความเข้าใจ บนฐานคิดแบบองค์รวมและน�ำไปสู่แนวทาง

189

การปฏิบัติบนหลักอริยมรรคมีองค์ ๘ เพื่อวิถี ชีวิตที่ยั่งยืนในที่สุด ซึ่งในกระบวนการปฏิบัติ จ�ำเป็นต้องมีสติอยู่กับความเป็นจริง และใช้ ปัญญาพิจารณาสิ่งต่าง ๆ อยู่เสมอว่าสมเหตุ สมผลทีจ่ ะน�ำไปสู่เป้าหมายคือความยัง่ ยืนแบบ องค์รวม นัน่ คือในสังคมหนึง่ ๆ จะประกอบด้วย มนุษย์ที่มีปัญญา สังคมสันติ และระบบนิเวศ สมบูรณ์ อีกทั้งยังมีความสามารถในการปรับ ตัวกับสถานการณ์ที่ไม่คาดคิดได้เป็นอย่างดี ไม่ว่าจะเป็นภัยธรรมชาติ หรือระบบเศรษฐกิจ ที่แปรปรวน ผ่านการเรียนรู้ ฝึกฝน อย่างไม่ หยุดนิ่ง จนรู้เท่าทันสิ่งต่างๆ โดยเฉพาะกระแส สังคมที่เปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา ไม่ตกเป็น ทาสของกิเลสและวัตถุต่าง ๆ รูปแบบเช่นนี้จึง จะเรียกได้ว่าเป็นวิถีชีวิตที่ยั่งยืนอย่างแท้จริง

เป้ า หมายชีวิต มนุ ษ ย์ คือ ความสุ ข ที่ เกิ ด จากความอิ ส ระจากการยึ ด มั่ น ถื อ มั่ น ใน วัตถุสิ่งของหรือความเข้าใจผิด ๆ และสมาชิก ในสังคมทัง้ ประชาชนและผูน้ ำ� ต้องท�ำหน้าทีข่ อง ตนรวมถึงการด�ำเนินชีวติ ด้วยธรรม โดยใจความ แล้ว ธรรมะ ในทัศนะของพุทธทาสภิกขุหมาย ถึงทุกสิ่งทุกอย่าง ซึ่งสามารถแยกออกมาเป็น 4 ความหมาย คือ

1. ธรรมะ คือธรรมชาติ มักจะเรียกว่า สภาวธรรม คือธรรมที่เป็นอยู่เองหรือสิ่งที่เป็น อยูเ่ อง กล่าวคือธรรมชาติทกุ อย่างไม่ยกเว้น ทัง้ รูปธรรมและนามธรรมหรือความคิดต่างๆ ซึง่ มี อยู่แก่สัตว์ทงั้ หลายตามธรรมชาติ

2. ธรรมะ คือกฎของธรรมชาติ เป็น กฎเกณฑ์ที่มีอยู่ในธรรมชาติอยู่แล้ว เป็นพลัง ขับเคลื่อนให้ธรรมชาติด�ำเนินไป กฎเกณฑ์นี้ เรียกว่า สัจธรรม

190

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

3. ธรรมะ คือหน้าที่ที่มนุษย์จะต้อง ประพฤติ ป ฏิ บั ติ ใ ห้ ถู ก ต้ อ งตรงตามกฎของ ธรรมชาติ อย่างนี้เรียกว่า ปฏิบัติธรรม

4. ธรรมะ คือ ผลทีเ่ กิดขึน้ ตามสมควร แก่หน้าทีท่ ไี่ ด้ปฏิบตั ิ ซึง่ ในทางศาสนาก็คอื มรรค ผล นิพพาน ส่วนทางโลกนั้นก็คือเรื่องของกิน กาม เกียรติ เป็นต้น (พุทธทาสภิกขุ, 2544 :น.

129-130)

เมื่อธรรมะทั้ง 4 ความหมายด�ำเนิน ไปได้ด้วยดี สังคมก็จะเกิดความสงบสุข และ สั น ติ ภ าพที่ แ ท้ จ ริ ง ก็ จ ะเกิ ด ขึ้ น สั น ติ ภ าพใน ความหมายของพุทธทาสภิกขุอาจกล่าวได้ว่า เป็นเป้าหมายของการด�ำเนินชีวิต ซึ่งสามารถ แบ่งออกได้เป็น 2 ระดับ คือ ระดับที่เป็นโลกียะ และระดับที่เป็นโลกุตระ ทั้งสองระดับให้ความ หมายของสันติภาพว่าคือนิพพานทั้งคู่ แต่เป็น นิพพานที่มีลักษณะที่แตกต่างกัน (พุทธทาส ภิกขุ, 2531:น.19)

คุณค่าของแนวคิดใหม่จะต้องสามารถ แก้จดุ บกพร่องของแนวคิดในอดีตได้ โดยเฉพาะ ประเด็นการเอื้อต่อการเบียดเบียนชีวิตทั้งตน และผู้อนื่ ในขณะเดียวกันต้องส่งเสริมสันติภาพ ด้วย ซึง่ สันติภาพทีว่ า่ นีค้ วรจะอยูใ่ นรูปแบบของ สันติภาพภายในจิตใจที่ไม่ต้องยึดติดกับสิ่งใดๆ มากเกินไปในการด�ำรงชีวิต อีกทั้งสันติภาพใน จิตใจควรจะเอื้อต่อการเกิดสันติภาพในสังคม และสันติภาพในโลกธรรมชาติด้วยจึงจะเรียก ได้ว่าเป็นสันติภาพที่แท้จริง สันติภาพที่กล่าว มานี้จะเกิดขึ้นได้ก็ต่อเมื่อเข้าใจความสัมพันธ์ ของสรรพสิง่ ว่ามีการเชือ่ มโยงกันอย่างเป็นองค์ รวมแล้ว ท่าทีของมนุษย์ทั้งทางกาย วาจา และ ใจ ย่อมมีการเปลี่ยนแปลงไปในทางที่เป็นมิตร

และเปี ่ ย มไปด้วยเมตตามากขึ้น บนฐานของ โลกทัศน์แบบองค์รวมมองโลกเป็นระบบนิเวศ หนึ่งที่มีความหลากหลาย และสมาชิกในระบบ นิเ วศทั้ง หมดมีค วามเกี่ย วข้ อ งเชื่อ มโยงแบบ พึง่ พาอาศัยกันทัง้ ทางตรงและทางอ้อม มนุษย์มี ฐานะเป็นเพียงสมาชิกหนึง่ ในระบบนิเวศเท่านัน้ แต่เป็นสมาชิกที่สามารถพัฒนาศักยภาพของ ตนเองได้ โดยพัฒนาให้เข้าใจความสัมพันธ์ของ ตนเองกับสมาชิกอื่นๆ และเมื่อพัฒนาตนเองได้ แล้วก็หาวิธดี ำ� เนินชีวติ ทีเ่ อือ้ ต่อความสมดุลของ ระบบนิเวศทั้งมวล

บทสรุป

แนวคิดแยกส่วนในยุควิทยาศาสตร์ สมัยใหม่พยายามพัฒนาสู่ “ความเจริญ” ทาง วั ต ถุ เ พี ย งด้ า นเดี ย วจึ ง ส่ ง ผลกระทบอย่ า ง มหาศาลต่อสรรพชีวิตทั้งมวล เมื่อเป็นเช่นนี้นัก คิดหลายท่านจึงเสนอแนวคิดและเรียกร้องให้ เกิดการเปลีย่ นแปลงขนานใหญ่ ซึง่ อาจเรียกได้ ว่าเป็นการ “ปฏิวตั ทิ างความคิด” เพือ่ มุง่ หวังให้ เกิดความยั่งยืนอย่างเป็นองค์รวม โดยมองว่า ศาสนาเป็นส่วนส�ำคัญในบทบาทนี้โดยเฉพาะ อย่างยิ่งธรรมะในพระพุทธศาสนา

แนวคิดองค์รวมเชิงพุทธอยู่บนฐาน ของการมองสรรพสิ่ ง ว่ า ไม่ มี ตั ว ตนที่ เ ที่ ย ง แท้ แ น่ น อน ทุ ก สิ่ ง มี ลั ก ษณะตามหลั ก ของ ไตรลักษณ์ นั่นคือ อนิจจัง คือ ความไม่เที่ยง ความเปลี่ยนแปลงเป็นธรรมดา ทุกขัง ความ ไม่สบายกาย ไม่สบายใจ และอนัตตา ความ ไม่มีตัวไม่มีตน สิ่งทั้งหลายเป็นเช่นนี้เนื่องจาก ทุกสิ่งมีความสัมพันธ์กัน อิงอาศัยกัน เป็นเหตุ

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

ปัจจัยแก่กันตามหลักปฏิจจสมุปบาท ดังนั้นสิ่ง ทั้งหลายจึงต้องเปลี่ยนแปลงไปตามเหตุปัจจัย มากมายอยู่ตลอดเวลา และการด�ำรงอยู่ของ วัตถุ ชีวติ จิต การกระท�ำต่างๆ ล้วนมีเหตุปจั จัย ท�ำให้มันด�ำรงอยู่ได้ด้วยธรรม ซึ่งธรรมในที่นี้ อธิบายอยู่ใน นิยาม 5 นัน่ คือ กฎเกณฑ์ของการ เกี่ยวข้องสัมพันธ์ทั้งภายในและภายนอกของ สรรพสิ่ง การด�ำเนินชีวิตจ�ำต้องให้สอดคล้อง กับธรรมที่ว่านี้เพื่อให้เกิดความสมดุล โดยการ อยู่กับความเปลี่ยนแปลงด้วยจิตที่รู้เท่าทัน กฎ เกณฑ์ดังกล่าวนี้เองท�ำให้สรรพสิ่งด�ำเนินไปใน รูปของ “กระบวนการ” (Process) การทีเ่ รียกว่า กระบวนการเนื่องจากไม่สามารถจะก�ำหนดได้ อย่างแน่นอน ทุกขณะมีการเปลี่ยนแปลง เกิด ขึ้น ตั้งอยู่และดับไปเป็นธรรมดา

ด้านวิถชี วี ติ การศึกษา เศรษฐกิจ และ สั ง คมจ� ำ เป็ น ต้ อ งด� ำ เนิ น ไปเพราะถื อ ว่ า เป็ น แหล่งความรู้ที่ส�ำคัญในการพัฒนาปัญญาใน

191

ขั้นที่สูงขึ้น และควรบูรณาการให้เกิดผลในการ พัฒนามนุษย์ให้เป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์ การเรียน รู้เพียงวัตถุภายนอกนั้นเป็นเพียงส่วนหนึ่งของ การเรียนรู้ความจริงของสรรพสิ่งด้วยจิตที่มอง เห็นทุกอย่างตามความเป็นจริง และเข้าใจว่าทุก อย่างไม่เที่ยงและไม่มีตัวตน ไม่เพียงแต่สรรพ ชีวิตรอบๆ เท่านั้น มนุษย์ก็เช่นกัน แต่มนุษย์มี ความประเสริฐตรงที่สามารถพัฒนาตนเองได้ พัฒนาให้เกิดความเข้าใจลักษณะที่ไม่มีแก่น สารแน่นอนของสรรพสิ่ง เห็นความเชื่อมโยง ในรูปแบบของเหตุปัจจัยของสิ่งทั้งหลาย และ รู ้ จั ก ความเป็ น ไปโดยธรรมดาของสรรพสิ่ ง จากนั้นจึงน�ำไปปฏิบัติจริงบนพื้นฐานของหลัก อริยมรรคมีองค์ 8 ทีผ่ วู้ จิ ยั เสนอใน “รูปแบบการ ประยุกต์ใช้แนวคิดนิเวศวิทยาเชิงพุทธเพื่อวิถี ชีวิตที่ยั่งยืน” ย่อมน�ำไปสู่ผลทั้งทางกายกรรม วจีกรรมและมโนกรรมในทางที่เหมาะสม และ จักเป็นประโยชน์แก่ชวี ิตทั้งมวลได้อย่างยั่งยืน

192

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

เอกสารอ้างอิง เนื่องน้อย บุณยเนตร. จริยศาสตร์สภาวะแวดล้อม โลกทัศน์ในพุทธปรัชญากับปรัชญา ตะวันตก. กรุงเทพฯ: จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2537. ประเวศ วะสี (บก.). ธรรมชาติของสรรพสิ่ง : การเข้าถึงความจริงทั้งหมด. กรุงเทพฯ : มูลนิธิ ส�ำนึกรักบ้านเกิด, 2547. มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. พระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณ ราชวิทยาลัย. กรุงเทพฯ : มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, 2539. พระพรหมคุ ณ าภรณ์ (ป.อ. ปยุ ตฺ โ ต). พุ ท ธศาสนากั บ ชี วิ ต และสั ง คม. กรุ ง เทพฯ : มู ล นิ ธิ พุทธธรรม, 2539. . การพัฒนาที่ยั่งยืน. พิมพ์ครั้งที่ 7. กรุงเทพฯ : มูลนิธิโกมลคีมทอง, 2543. . สุขภาวะองค์รวมแนวพุทธ.พิมพ์ครั้งที่ 6. กรุงเทพฯ : บริษัท สหมิตรพริ้นติ้งแอนด์ พับลิสชิ่ง จ�ำกัด, 2551. . พุทธธรรม (ฉบับปรับขยาย). พิมพ์ครั้งที่ 32. กรุงเทพฯ : ผลิธัมม์, 2555. พุทธทาสภิกขุ. พุทธศาสนากับการอนุรักษ์ธรรมชาติ. กรุงเทพฯ : มูลนิธิโกมลคีมทอง, 2533. สันติภาพของโลก.กรุงเทพฯ : ธรรมทานมูลนิธิ, 2533. วีระ สมบูรณ์. แบบแผนและความหมายแห่งองค์รวม. กรุงเทพฯ : มูลนิธิโกมลคีมทอง, 2550.

Session, George. Deep Ecology for the Twenty-First Century. London: Shambhala, 1995.

ค�ำอธิบายอักษรย่อเกี่ยวกับพระไตรปิฎก

อักษรย่อในบทความนี้ใช้อ้างอิงจากพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลง กรณราชวิทยาลัย การอ้างอิงใช้ระบบระบุ เล่ม/ข้อ/หน้า หลังค�ำย่อชือ่ คัมภีร์ ตัวอย่างเช่น ที.ม.(ไทย) 10/15/10. หมายถึง พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย มหาวรรค ภาษาไทย เล่ม 10 ข้อ 15 หน้า 10 สํ.สฬา. (ไทย) = สุตตันตปิฎก ขุ.ธ. (ไทย) = สุตตันตปิฎก

พระสุตตันตปิฎก

สังยุตตนิกาย ขุททกนิกาย

สฬายตนวรรค ธัมมบท

(ภาษาไทย) (ภาษาไทย)

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

193

ข้อก�ำหนดการเขียนต้นฉบับเพื่อลงพิมพ์ใน “พิฆเนศวร์สาร” การเขียนต้นฉบับเพื่อลงพิมพ์

“พิฆเนศวร์สาร” เป็นวารสารวิชาการของมหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ ก�ำหนดออก เป็นราย 6 เดือน (มกราคม-มิถุนายน และกรกฎาคม-ธันวาคม) วัตถุประสงค์เพื่อเผยแพร่ผลงาน ทางวิชาการในสาขาวิชาต่างๆ ได้แก่ สหวิทยาการด้านมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ สหวิทยาการ ด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี และสังคมวิทยา

ผลงานทางวิชาการที่ลงพิมพ์ใน “พิฆเนศวร์สาร” วารสารวิชาการมหาวิทยาลัยราชภัฏ เชียงใหม่ แยกได้เป็น 2 ประเภท คือ

1. รายงานการวิจัย (Research Article) เป็นการเสนอผลการวิจัยที่ผู้เขียนได้ด�ำเนินการ ด้วยตนเอง

2. บทความวิชาการ (Academic Article) เป็นการน�ำเสนอสาระซึ่งผ่านการวิเคราะห์ สังเคราะห์อย่างลุ่มลึกจากแหล่งข้อมูลต่างๆ ได้แก่ จากทฤษฎี แนวคิด และงานวิจัย โดยมีทัศนะ หรือข้อคิดเห็นที่เป็นประโยชน์ และมีการอ้างอิงอย่างชัดเจน

ผลงานทางวิชาการทัง้ 2 ประเภทดังกล่าว จะต้องไม่เคยลงพิมพ์ในวารสารหรือสิง่ พิมพ์อนื่ ก�ำหนดการรับพิจารณาบทความ

1. ก�ำหนดระยะเวลาส่งต้นฉบับ

1.1 ฉบับที่ 1 ส่งบทความระหว่างเดือนมกราคม-มิถุนายน

1.2 ฉบับที่ 2 ส่งบทความระหว่างเดือนกรกฎาคม-ธันวาคม

2. ส�ำหรับบุคคลภายใน ค่าลงทะเบียน บทความละ 2,500 บาท และบุคคลภายนอก ค่าลงทะเบียน บทความละ 3,000 บาท (ตามชื่อบัญชีข้อ 2.1) ขอสงวนสิทธิ์ไม่คืนค่าลงทะเบียน ให้ในทุกกรณี รวมทั้งกรณีที่ผู้ทรงคุณวุฒิ (Peer Review) ประเมินบทความและให้ความเห็นว่า ไม่สมควรเผยแพร่ในวารสาร

2.1 บัญชีของมหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ (กองทุนบัณฑิตวิทยาลัย)

ธนาคารไทยพาณิชย์ จ�ำกัด (มหาชน) สาขามหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่

เลขที่บัญชี 821-289065-5

194

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

การเตรียมต้นฉบับ

1. ต้นฉบับ เป็นภาษาไทยหรือภาษาอังกฤษ แต่ละเรื่องต้องมีบทคัดย่อทั้งภาษาไทยและ ภาษาอังกฤษ

2. ขนาดของต้นฉบับ ความยาวของบทความ 8-12 หน้า โดยจัดพิมพ์ด้วยกระดาษ A4 พิมพ์หน้าเดียว โดยมีหมายเลขหน้าตัวเลขอารบิกตรงกลางด้านบนของทุกหน้า

3. ชนิดและขนาดตัวอักษร ใช้ตัวอักษร TH Niramit AS ขนาด 14 pt. รูปแบบต้นฉบับ

ประกอบด้วยหัวข้อต่างๆ ต่อไปนี้

1. ชื่อเรื่อง (Title) ทั้งภาษาไทย และภาษาอังกฤษ

2. ชื่อผู้เขียน (Author (s)) ใช้ชื่อเต็มทั้งภาษาไทยและภาษาอังกฤษ พร้อมระบุสถาบัน ที่ผู้เขียนสังกัดไว้ท่เี ชิงอรรถของหน้าแรก

3. บทคัดย่อ (Abstract) ทัง้ ภาษาไทยและภาษาอังกฤษ เป็นความเรียงย่อหน้าเดียว ทีส่ รุป สาระส�ำคัญของบทความไว้โดยครบถ้วน และควรมีความยาวไม่เกิน 200 ค�ำ

4. ค�ำส�ำคัญ (Keywords) จ�ำนวนไม่เกิน 5 ค�ำ และระบุไว้ท้ายบทคัดย่อทั้งภาษาไทยและ ภาษาอังกฤษ

5. เนื้อหา

5.1 รายงานการวิจัย ควรประกอบด้วยหัวข้อดังต่อไปนี้

• บทน�ำ (Introduction)

• วิธีด�ำเนินการ (Methods)

• ผลการศึกษา (Results)

• สรุปและอภิปรายผล (Conclusion and Discussion)

• กิตติกรรมประกาศ (Acknowledgements) (ถ้ามี)

• เอกสารอ้างอิง (References)

5.2 บทความวิชาการ ควรประกอบด้วยหัวข้อดังต่อไปนี้

• บทน�ำ (Introduction)

• สาระในประเด็นต่างๆ

• สรุปและอภิปราย (Conclusion and Discussion)

• กิตติกรรมประกาศ (Acknowledgements) (ถ้ามี)

• เอกสารอ้างอิง (References)

พิฆเนศวร์สาร ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558

195

6. ภาพประกอบ เช่น ภาพถ่าย แผนภูมิ ตารางภาพจะต้องชัดเจน แสดงเนือ้ หาส�ำคัญของ เรือ่ ง ภาพถ่ายควรเป็นภาพขาว-ด�ำ ค�ำอธิบายภาพประกอบ และเนือ้ หาตารางให้ใช้ขอ้ ความกะทัดรัด ชัดเจน และระบุที่มา

7. เอกสารอ้างอิง การอ้างอิงภายในเนือ้ เรือ่ งและภายใต้หวั ข้อเอกสารอ้างอิงต้องตรงกัน และให้ใช้ระบบอ้างอิงแบบนามปี

8. ประวัติผู้เขียน

• ชื่อ-นามสกุล

• ต�ำแหน่งปัจจุบัน

• ประวัติการศึกษา

• ผลงานทางวิชาการ

• ผลงานวิจัย

• ที่ท�ำงานปัจจุบัน

• E-mail Address

การส่งต้นฉบับ

โปรดส่งต้นฉบับเพื่อการพิจารณาลงตีพิมพ์เผยแพร่ใน “พิฆเนศวร์สาร” วารสารวิชาการ มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ จ�ำนวน 1 ชุด พร้อม CD จ�ำนวน 1 แผ่น มายังที่อยู่ต่อไปนี้

กองบรรณาธิการ “พิฆเนศวร์สาร” บัณฑิตวิทยาลัย ชั้น 13 อาคาร 27 มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ ต�ำบลช้างเผือก อ�ำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่ 50300 (โทรศัพท์ 053-885996, โทรสาร 053-885999)

ผลงานของท่ า นจะได้ รั บ การตรวจจากผู ้ ท รงคุ ณ วุ ฒิ ใ นสาขาวิ ช า ถ้ า มี ส ่ ว นที่ ต ้ อ ง ปรับปรุงแก้ไข กองบรรณาธิการจะแจ้งให้ท่านทราบเพื่อการปรับปรุงแก้ไขและโปรดส่งคืนมายัง กองบรรณาธิการ เมื่อจัดพิมพ์แล้วเสร็จ ท่านจะได้รับวารสารจ�ำนวน 3 ฉบับ และสิ่งตีพิมพ์ซ�้ำ (Reprint) จ�ำนวน 5 ชุด ในกรณีที่ท่านต้องการสิ่งพิมพ์ซ�้ำเพิ่ม จะต้องรับผิดชอบค่าใช้จ่ายตามจริง

การเผยแพร่

ก�ำหนดออกปีละ 2 ฉบับ

ฉบับแรกของปี เดือนมกราคม-มิถุนายน ก�ำหนดออกเดือนกรกฎาคม

ฉบับที่สองของปี เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม ก�ำหนดออกเดือนมกราคมปีถัดไป

ออกแบบ/พิมพ์ที่

เจริญปริ้นท์เอ็กซ์เพรส 83/1 หมู่ 14 ต�ำบลสุเทพ อ�ำเภอเมืองเชียงใหม่ จังหวัดเชียงใหม่ โทรศัพท์ 088 291 1758

วารสารออนไลน์ http://www.graduate.cmru.ac.th/cmruj/pikanasarn

พิฆเนศวร์สาร

วารสารสาขามนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ ปีที่ 11 ฉบับที่ 2 เดือนกรกฎาคม-ธันวาคม 2558