นวุติวัสสานุสรณ

วุติวัสสานุสรณ์

ท�ำบุญอายุวัฒนมงคลครบ ๙๐ ปี พระราชเจติยาจารย์ (ชูเกียรติ อภโย) เจ้าอาวาสวัดเจดีย์หลวงวรวิหาร ต.พระสิงห์ อ.เมือง จ.เชียงใหม่ วันที่ ๒๐ ธันวาคม ๒๕๕๘

2

นวุติวัสสานุสรณ์

นวุติวัสสานุสรณ์

ที่ระลึกอายุวัฒนมงคลครบ ๙๐ ปี

พระราชเจติยาจารย์ (ชูเกียรติ อภโย) ๒๐ ธันวาคม ๒๕๕๘

สั่งการ/ฉันทานุมัติ คติธรรมระหว่างบท ข้อเขียน/บรรยายภาพ ภาพประกอบ คอมพิวเตอร์/งานศิลป์ ปกหน้า ปกหลัง พิสูจน์อักษร ประสานงาน/ข้อมูล กระดาษ/หมึกพิมพ์ต้นฉบับ จ�ำนวนพิมพ์ พิมพ์ที่

: : : : : : : : : : : :

พระราชเจติยาจารย์ / คณะสงฆ์ วัดเจดีย์หลวงวรวิหาร หนังสือลบไม่ศูนย์ สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ (ติสโส อ้วน) ส.กวีวัฒน์ ส. กวีวัฒน์ /ม.เจติยานุรักษ์ /ส.ณ.นพดล สอพิง ม.เจติยานุรักษ์ พระอัฎฐารส พระพุทธปฏิมามหาคง (พระคงใหญ่) โลกสันติสุขทุกถิ่นที่ ขอเพียงมีเมตตาธรรม ม.เจติยานุรักษ์ /ก.กันตพงศ์/อ.อ้อม/อ.ปุ๊ก อ.เจริญ ตาค�ำ คุณเพชรพงศ์ โอบโคกสูง/คุณกิตติ ไฉนงุ้น ๒,๐๐๐ เล่ม ห้างหุ้นส่วนสามัญ ณัฐพลการพิมพ์ ๒๐๔ ถ.รอบเมืองนอก ต.ในเมือง อ.เมือง จ.ล�ำพูน รหัสไปรษณีย์ ๕๑๐๐๐ โทร. ๐๕๓ - ๐๙๐๔๕๕

3

นวุติวัสสานุสรณ์

ค�ำน�ำ เมือ่ เชียงใหม่มหานครราชธานีแห่งอาณาจักรล้านนาสร้างได้ ๙๕ ปี พระเจ้าแสนเมืองมา รัชกาลที่ ๗ แห่งราชวงศ์มงั ราย ได้ทรงสร้างวัดและพระธาตุเจดียห์ ลวงขึน้ เพือ่ อุทศิ พระราชกุศล แด่พระเจ้ากือนา พระราชบิดาของพระองค์ จึงกล่าวได้ว่าวัด/พระธาตุเจดีย์หลวง สร้างขึ้นด้วย ส�ำนึกแห่งคุณธรรม ความกตัญญูกตเวทิตาธรรม ภายใต้บญ ุ ญาธิการพระมหากษัตริยแ์ ห่งราชวงศ์มงั ราย เชียงใหม่และล้านนาเป็นเอกราช เจริญรุง่ เรืองเฟือ่ งฟูในทุกๆ ด้านนานถึง ๒๖๒ ปี นัน้ วัดเจดียห์ ลวงซึง่ เป็นพระรามหลวงกลางเมือง เชียงใหม่ จึงมีความส�ำคัญและได้รบั การท�ำนุบำ� รุงด้วยดีเสมอมา มีสมเด็จพระสังฆราชามหาสวามี ครองวัดถึง ๗ องค์ ในช่วง ๑๖๗ ปี ก่อนเหตุการณ์บ้านเมืองจะผันแปร จนอาณาจักรล้านนา ตกเป็นเมืองขึ้นของพม่าในที่สุด เมื่อเข้าสู่ยุคใหม่เริ่มตั้งแต่ปี พ.ศ.๒๔๗๑ - ๒๕๕๘ เป็นเวลา ๘๗ ปี มีพระมหาเถระ ผู้สูงส่งด้วยคุณธรรมและสมณศักดิ์เป็นเจ้าอาวาสครองวัดสืบต่อกันมา ๗ รูป (รูปที่ ๕ คือ สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ (พิมพ์ ธมฺมธโร) ขึ้นมาก�ำกับการคณะสงฆ์ชั่วคราวช่วง พ.ศ.๒๔๘๐๒๔๘๓ มิใช่เจ้าอาวาส) แต่ท�ำไมจัดเข้าท�ำเนียบเจ้าอาวาส ทั้งๆ ที่อยู่ในช่วงกาลพระพุทธิโศภน (แหวว ธมฺมทินฺโน) ด�ำรงต�ำแหน่งเจ้าอาวาส ตั้งแต่ปี พ.ศ.๒๔๗๗-๒๕๐๒ บรรดาพระมหาเถระที่ เ ป็ น เจ้ า อาวาสวั ด เจดี ย ์ ห ลวงวรวิ ห าร ในยุ ค ใหม่ นี้ นั้ น เป็นพระมหาเถระจากภาคตะวันออกเฉียงเหนือในยุคบุกเบิก ๓ รูป จากภาคกลาง ๓ รูป ส่วน ๒ รูปหลังสุดเป็นพระมหาเถระชาวพื้นถิ่นล้านนา จากอ�ำเภอป่าซาง จังหวัดล�ำพูน และ อ�ำเภอเถิน จังหวัดล�ำปาง พระราชเจติยาจารย์ (ชูเกียรติ อภโย) เจ้าอาวาสรูปปัจจุบนั ถือเป็นรูปที่ ๘ ตามท�ำเนียบ (แท้จริงเป็นรูปที่ ๗ ดังกล่าวแล้ว)..พระเดชพระคุณบรรพชาอุปสมบท..พ�ำนักศึกษาเล่าเรียน..รับ ภาระหน้าทีก่ ารงานด้านต่างๆ ช่วยวัดและหมูค่ ณะ..เป็นผูช้ ว่ ยเจ้าอาวาสและขึน้ เป็นเจ้าอาวาสที่ วัดเจดีย์หลวง..ที่ส�ำคัญท่านพ�ำนักมั่นคงด�ำรงสมณเพศอยู่ ณ วัดเจดีย์หลวงมาโดยตลอด ไม่เคย ไปจ�ำพรรษาที่ใดเลย จนกลายเป็นพระมหาเถระ “รัตตัญญุตาบุคคล” ของวัด

นวุติวัสสานุสรณ์

4

วันที่ ๒๐ ธันวาคม ๒๕๕๘ พระเดชพระคุณจะมีอายุวัฒนมงคลครบ ๙๐ ปี คณะสงฆ์ วัดเจดียห์ ลวง คณะศิษย์ศรัทธาประชาชนชาวเชียงใหม่และญาติมติ รชาวอ�ำเภอเถิน จึงได้ประชุม ตกลงให้จัดงานท�ำบุญฉลองอายุถวายพระเดชพระคุณ เพื่อเป็นการเชิดชูบูชาคุณและคุณูปการ ที่พระเดชพระคุณได้บ�ำเพ็ญเพื่อพระศาสนา ชาติบ้านเมือง ประชาชน สังคม และวัดเจดีย์หลวง วรวิหารมานาน ยุคใหม่แห่งวัดเจดีย์หลวง เจ้าอาวาสวัดที่มีอายุยืนยาวถึง ๙๐ ปี ขณะด�ำรงต�ำแหน่ง เจ้าอาวาสมีเพียง ๒ รูป เท่านั้น คือ พระเดชพระคุณพระพุทธพจนวราภรณ์ (จันทร์ กุสโล) และพระเดชพระคุณพระราชเจติยาจารย์ (ชูเกียรติ อภโย) พระราชเจติยาจารย์นอกจากจะมี อายุยืนยาวแล้วยังเป็นผู้มีสุขภาพดี ไม่เคยล้มหมอนนอนเตียงให้หมอรักษาในโรงพยาบาลเลย ความเป็นผู้ไม่เก็บกด มีอารมณ์สม�่ำเสมอ ไม่วู่วามโกรธแค้น ปล่อยวาง และด�ำรงตนอยู่ด้วย เมตตาธรรมและให้อภัย สมกับฉายา “อภโย” คือผูใ้ ห้อภัยไม่จองเวร คุณธรรมสัมมาปฏิบตั เิ หล่านี้ เป็นปัจจัยส�ำคัญเกื้อหนุนให้อายุยืนยาวและมีสุขภาพกายใจที่ดี ขออ�ำนาจบุญดลกุศลส่งให้ พระเดชพระคุณ ด�ำรงตน ด�ำรงชีวิต สมบูรณ์พูนพร้อมด้วยสุขสวัสดิ์พิพัฒนมงคล เป็นร่มโพธิ์ ร่มไทรศิษยานุศิษย์และพุทธศาสนิกชน ไปอีกนานเท่านาน ส.กวีวัฒน์ ในนามศิษยานุศิษย์

5

นวุติวัสสานุสรณ์

พระมหาบุรุษพระพุทธศาสดาผู้ทรงเป็นที่พึ่งของโลก พระพุ ท ธรู ป ปางไสยาสน์ หรื อ พระนอน ถื อ เป็ น อี ก อิ ริ ย าบถหนึ่ ง ใน ๔ อิ ริ ย าบถ คือ ยืน เดิน นั่งนอน ซึ่งถือเป็นเรื่องปรกติธรรมดาของมนุษย์ ที่จะต้องปรับเปลี่ยนเคลื่อนไหว ร่างกายอยู่ด้วยอิริยาบถทั้ง ๔ นี้ พระพุทธองค์นั้น ไม่ได้ทรงบรรทมหลับใหลเพ้อฝันเสพสุข เหมือนปุถุชนคนธรรมดาทั่วไป แต่หากบรรทมในลักษณะสีหไสยาสน์ตะแคงขวา เพื่อเป็น การเปลี่ยนพระอิริยาบถและพักผ่อนพระวรกายเท่านั้น โดยที่ยังก�ำหนดรู้พระองค์อยู่เสมอ จะเห็นได้ว่า ในแต่ละวันพระองค์จะทรงบรรทมเพียงวันละ ๔ ชั่วโมงเท่านั้น พระองค์ทรง บริหารจัดการวันเวลาให้หมดไปด้วยการประกอบพุทธกิจ เพือ่ ประโยชน์สขุ แก่มหาชนทุกชนชัน้ โดยไม่เลือกปฏิบัติ ดังนี้ ๑. ปุพฺพณฺเห ปิณฺฑปาตญฺจ เวลาเช้าเสด็จบิณฑบาต พร้อมทัง้ เสด็จไปทรงโปรด

ผู้ควรโปรด ๒. สายณฺเห ธมฺมเทสนํ เวลาบ่ายเย็นทรงแสดงธรรมแก่ปวงชน ๓. ปโทเส ภิกฺขุ โอวาทํ เวลาค�ำ่ ประทานพระโอวาทแก่หมูพ่ ระภิกษุพทุ ธสาวก ๔. อฑฺฒรตฺเต เทวปญฺหนํ เที่ยงคืนทรงตอบปัญหามวลหมู่เทวดา

(เทพมี ๓ จ�ำพวก) ๕. ปจฺจสุ เฺ สว คเต กาเล ภพฺพาภพฺเพ วิโลกนํ จวนสว่างทรงตรวจพิจารณาดูสรรพสัตว์ ที่สามารถจะบรรลุธรรมได้ หรือไม่สามารถบรรลุได้ และสมควรเสด็จไปโปรด “เอเต ปญฺจวิเธ กิจฺเจ วิโสเธติ มุนิปุงฺคโล” “พระพุทธองค์พระมหามุนีผู้ประเสริฐทรงยังกิจ ๕ ประการนี้ ให้หมดจดแล้ว”

นวุติวัสสานุสรณ์

6

คติธรรม พระมหาเถระประกอบด้วยธรรม ๕ ประการ

๑. สทฺโธ โหติ เป็นผู้มีศรัทธา ๒. หิรีมา โหติ เป็นผู้มีหิริ ๓. โอตตปฺปี โหติ เป็นผู้มีโอตตัปปะ ๔. อารทฺธวิริโย โหติ เป็นผู้ปรารภความเพียร ๕. ปญฺญวา โหติ เป็นผู้มีปัญญา

(อคารวสูตร) พระเดชพระคุณพระราชเจติยาจารย์ (ชูเกียรติ อภโย) เจ้าอาวาสวัดเจดีย์หลวง วรวิหาร ได้เจริญอายุวัฒนมงคลครบ ๙๐ ปี ท่านเป็นพระมหาเถระรูปหนึ่ง ซึ่งประกอบด้วย ธรรม ๕ ประการ คือ ๑. ท่านเป็นผู้มีศรัทธา คือประพฤติปฏิบัติตามค�ำสอนของพระพุทธองค์ตามที่ท่าน ได้เล่าเรียนมา ๒. ท่านเป็นผู้มีหิริ คือความละอายต่ออกุศลธรรมต่างๆ กล่าวคือ ท่านประพฤติปฏิบัติ ตนให้ห่างจากอกุศลธรรมทั้งปวง ๓. ท่านเป็นผู้มีความเกรงกลัวต่ออกุศลธรรมต่างๆ คือ ท่านเป็นผู้ด�ำรงตนอยู่ใน ศีลาจารวัตรอันงดงาม ๔. ท่านเป็นผู้ปรารภความเพียร ได้แก่ ท่านมีความบากบั่นไม่ย่อท้อต่อการประพฤติ ปฏิบัติกุศลธรรมที่เหล่ากัลยาณชนพึงกระท�ำ ๕. ท่านเป็นผู้มีปัญญา กล่าวคือ ท่านเป็นผู้ทรงพหูสูต มีปัญญา พิจารณาธรรม ที่จะน�ำมาสั่งสอน และสั่งสอนเหล่าศิษย์ให้ด�ำรงตนอยู่ในคลองธรรม ท่านสมกับที่สมเด็จ พระสัมมาสัมพุทธเจ้าได้ตรัสไว้ในอคาวสูตรว่า ภิกษุใดประกอบด้วยธรรม ๕ ประการนี้ ภิกษุนนั้ เป็นผู้ควรเพื่อถึงความเจริญงอกงาม ไพบูลย์ ในธรรมวินัยนี้ ย่อมเป็นที่รัก เป็นที่ชอบใจ เป็นที่ เคารพนับถือ ย่อมเป็นผูป้ ฏิบตั เิ พือ่ ประโยชน์ เพือ่ ความสุข เพือ่ ความเจริญ แก่เทวดาและมนุษย์ รวมถึงเพื่อนสพรหมจารีทั้งหลายฯ อมิ น า กตปุ ญ เญนะ บุญใจที่ท ่า นได้ ก ระท� ำ ไว้ ในพระพุ ท ธศาสนา ด้ วยอานุ ภาพ แห่งบุญนั้น ขอจงดลบันดาลให้ท่านจงเจริญด้วยจตุรพิธพรชัย ๔ ประการ คือ อายุ วรรณะ สุขะ พละ ยิ่งๆ ขึ้นไปในบวรพระพุทธศาสนา เทอญฯ (พระธรรมมังคลาจารย์) เจ้าอาวาสวัดพระธาตุศรีจอมทอง วรวิหาร

7

นวุติวัสสานุสรณ์

สารบัญ

ประวัติพระราชเจติยาจารย์ พิเศษเหตุผจญภัย อย่าดูหมิ่นบุญว่าเล็กน้อย สมญานาม ถิ่นจอมไทย ถิ่นไทยอุดมฯ ช่วงกาลที่เปลี่ยนผ่าน พระประธานพิธีถือน�้ำพิพัฒน์สัตยา นิยามความแห่งพระคง - พระพุทธปฏิมาบูชา - พระคงกรุล�ำพูน - พระคงหอธรรม/นิกายสงฆ์ - พระคงเจดีย์หลวง - อุทเทสิกเจดีย์ - พระคงใหญ่ - พระคงหลวง - ความงามสกุลศิลป์ - เก่าใหม่ไม่ขัดกัน - สองเรื่องไม่เกี่ยงการ - ช่างยุคใหม่มิใช่ยุคเก่า - อนุรักษ์ไว้ให้มั่นคง ห้องโถง/อุโมงค์เจดีย์ พระมหาสุมนสืบศาสนา ณ ประเทศล้านนาไทย ขอเหมืองแก้วคืนมาเชียงใหม่มหานครจะปลอดอุทกภัย คติธรรมพระกรรมวาจาจารย์ เถโรวาทสัทธิวิหาริกหลวงปู่มั่น จากเถินบุรินทร์-สู่ถิ่นนครพิงค์เชียงใหม่ ผู้อุปถัมภ์พิมพ์หนังสือที่ระลึก ๙๐ ปี

๙ ๕๑ ๕๙ ๖๕ ๗๓ ๗๙ ๘๕ ๘๖ ๘๘ ๙๕ ๙๗ ๙๙ ๑๐๐ ๑๐๑ ๑๐๓ ๑๐๕ ๑๑๑ ๑๑๗ ๑๒๕ ๑๒๘ ๑๒๙ ๑๔๔

8

นวุติวัสสานุสรณ์

ก�ำหนดการท�ำบุญอายุวัฒนมงคล ๙๐ ปี

พระราชเจติยาจารย์ (ชูเกียรติ อภโย) เจ้าอาวาสวัดเจดีย์หลวงวรวิหาร ๑๙ - ๒๐ ธันวาคม ๒๕๕๘

วันเสาร์ที่ ๑๙ ธันวาคม พ.ศ.๒๕๕๘

เวลา ๐๙.๐๐ น. เวลา ๑๕.๐๐ น. เวลา ๑๖.๐๐ น. เวลา ๑๘.๐๐ น. เวลา ๑๙.๐๐ น.

เปิดนิทรรศการ ๙๐ ปี พิธีทักษิณานุประทาน พิธีสวดสะเดาะนพเคราะห์ พิธีบวงสรวงองค์พระธาตุเจดีย์หลวง แสดงพระธรรมเทศนา ๑ กัณฑ์

วันอาทิตย์ที่ ๒๐ ธันวาคม พ.ศ.๒๕๕๘

เวลา ๐๗.๐๐ น. เวลา ๐๙.๒๙ น. เวลา ๑๑.๐๐ น. เวลา ๑๓.๐๐ น.

ตักบาตรพระสงฆ์ - สามเณร ๙๙ รูป พิธีเจริญพระพุทธมนต์สืบชะตา ถวายภัตตาหารเพล มอบทุนการศึกษา - ถวายผ้าปาร่วมสมทบกองทุน “พระราชเจติยาจารย์”

ประวัติ พระราชเจติยาจารย์ ส.กวีวัฒน์

สองพระมหาเถระร่วมมาตุภูมิเดียวกัน

11

นวุติวัสสานุสรณ์

ประวัติพระราชเจติยาจารย์ ถิ่นฐานบ้านเกิด พระเดชพระคุณพระราชเจติยาจารย์ (ชูเกียรติ อภโย เทวินทะ) เดิมชื่อเตียง เปลี่ยน เป็นชูเกียรติภายหลังอุปสมบทแล้ว เป็นบุตร นายบุญมี นางค�ำปุก เทวินทะ เกิดที่บ้านอุมลอง หมูท่ ี่ ๑ ต�ำบลล้อมแรด อ�ำเภอเถิน จังหวัดล�ำปาง เมื่อวันที่ ๒๐ ธันวาคม ๒๔๖๘ เป็นบุตรคนที่ ๓ ของครอบครัว (มีพี่น้องชายหญิง ๖ คน) บิดา มารดาประกอบอาชีพค้าขาย

โยมบิดาและมารดาของพระราชเจติยาจารย์

ศึกษาประชาบาล เมื่ออายุถึงเกณฑ์ศึกษา ได้เข้าเรียนหนังสือที่โรงเรียนประจ�ำหมู่บ้านจนจบประถม ๔ เมือ่ ปี พ.ศ.๒๔๘๓ เรียนจบประถมศึกษาแล้ว ท�ำงานประกอบอาชีพช่วยบิดามารดา ตามประสา ของเด็กๆ สมัยก่อน ที่เห็นว่าการช่วยงานผู้ปกครอง เป็นภารกิจที่ควรรับผิดชอบ อันเป็นการ ฝึกงานหาประสบการณ์แต่วัยเยาว์

สู่ร่มอารามเพื่อศึกษา ปี พ.ศ.๒๔๘๗ ได้ตดิ ตามพีช่ ายชือ่ สามเณรเดช เทวินทะ ซึง่ ไปบรรพชาอยูว่ ดั สีตลาราม จังหวัดตาก ขึน้ มาเชียงใหม่ โดยพระอาจารย์กวั๊ ะ (จ�ำฉายาไม่ได้) ซึง่ เป็นพระกัมมัฏฐาน เป็นผูน้ ำ� ทั้งสองคนมาฝากไว้เป็นศิษย์วัดเจดีย์หลวงวรวิหารเพื่อศึกษา

บรรพชาเป็นสามเณร ในปีเดียวกันนั้นเอง พอถึงวันที่ ๕ มิถุนายน พ.ศ.๒๔๘๗ ได้บรรพชาเป็นสามเณร ณ พระอุ โ บสถหลั ง เก่ า วั ด เจดี ย ์ ห ลวงวรวิ ห าร โดยมี เจ้ า พระคุ ณ สมเด็ จ พระมหาวี ร วงศ์ (ติสฺโส อ้วน) ปฐมสังฆนายก เจ้าอาวาสวัดบรมนิวาส กรุงเทพฯ ได้เมตตารับเป็นพระอุปัชฌาย์ และพระสีลาจารย์ให้พร้อม มีคุณนายชั้น ระวังเวียงพิงค์ รับเป็นเจ้าภาพอุปถัมภ์ ในครั้งนั้น

นวุติวัสสานุสรณ์

12

พระพุทธิโศภน (แหวว ธมฺมทินฺโน) พระอุปัชฌาย์ผู้ให้การอุปสมบท เมื่อครั้งอุปสมบทเป็นพระภิกษุ ณ พัทธสีมาวัดเจดีย์หลวง พ.ศ.๒๔๘๘

เจ้าพระคุณสมเด็จพระมหาวีรวงศ์ เดินทางขึ้นมาปฏิบัติศาสนกิจในภาคเหนือและน�ำต้นกล้า พระศรีมหาโพธิจ์ ากประเทศอินเดีย มาปลูกทีว่ ดั พระธาตุดอยสุเทพราชวรวิหาร จังหวัดเชียงใหม่ ได้แวะมาเยี่ยมวัดเจดีย์หลวงวรวิหาร

อุปสมบทเป็นพระภิกษุ เป็นสามเณรอยูไ่ ด้เพียงปีกว่า ก็ตอ้ งท�ำการอุปสมบทเป็นพระภิกษุ เมือ่ วันที่ ๑๕ สิงหาคม ๒๔๘๘ ณ พัทธสีมา วัดเจดียห์ ลวงวรวิหาร พระพุทธิโศภน (แหวว ธมฺมทินโฺ น) เป็นพระอุปชั ฌาย์ พระมหาขันติ์ ขนฺตโิ ก (พระธรรมดิลก เจ้าอาวาสวัดเจดียห์ ลวงรูปที่ ๖) เป็นพระกรรมวาจาจารย์ พระมหาหมื่น วุฑฺฒิญาโณ เป็นพระอนุสาวนาจารย์ ได้ฉายาว่า “อภโย”

13

พระมหาขันติ์ ขนฺติโก พระกรรมวาจาจารย์ พระคู่สวดเมื่อครั้งอุปสมบท

นวุติวัสสานุสรณ์

พระมหาหมื่น วุฑฺฒิญาโณ พระอนุสาวนาจารย์ พระคู่สวดเมื่อครั้งอุปสมบท

รับการศึกษา ได้ดังนี้

บรรพชาอุปสมบทแล้ว ได้ศกึ ษานักธรรมและบาลีในส�ำนักเรียนวัดเจดียห์ ลวง จนสอบไล่ พ.ศ.๒๔๘๙ พ.ศ.๒๔๙๐ พ.ศ.๒๔๙๔

สอบได้นักธรรมชั้น ตรี สอบได้นักธรรมชั้น โท ศึกษาเปรียญธรรม ป.ธ.๓ แต่ไม่ได้เข้าสอบออกไปปฏิบัติธรรมอยู่กับ หลวงปูแ่ หวน สุจณ ิ โฺ ณ ทีถ่ ำ�้ เชียงดาว อ�ำเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่

14

นวุติวัสสานุสรณ์

เมื่อครั้งยังเป็นภิกษุนวกะ พระบวชใหม่ยังไม่พ้นนิสสัยมุตกะ

“พักเรียน เปลี่ยนแนวคิด ถ�้ำผา ป่าพงไพร ภาวนา สมาธิ

พุทโธ บริกรรม

ปู่แหวน แสนเลิศล�้ำ

กรรมฐาน ท่านถึงใจ

พ.ศ.๒๔๙๕ พ.ศ.๒๕๐๖ พ.ศ.๒๕๒๐ พ.ศ.๒๕๒๓

ในอิริยาบถสบายๆ เมื่อยังเป็นพระภิกษุหนุ่ม ไม่มีอะไรมากเรื่อง

อบรมจิต คิดการไว้ จาริกไป ปฏิบัติธรรม มีสติ มิถล�ำ น�ำตรองตริ วิปัสสนัย เมตตาธรรม พร�่ำสอนให้ สัมผัสได้ ในบุญญา”

สอบได้นักธรรมชั้น เอก สอบวิชาครู พ.ป. สังกัดกรมฝึกหัดครู กระทรวงศึกษาธิการ ได้ รั บ วุ ฒิ บั ต รการอบรมครู ส อนพระปริ ยั ติ ธ รรม แผนกสามั ญ ระดับมัธยมศึกษา กรมการศาสนา กระทรวงศึกษาธิการ ได้รับวุฒิบัตรการอบรมพระสังฆาธิการ กรมการศาสนา กระทรวง ศึกษาธิการ

15

นวุติวัสสานุสรณ์

พ.ศ.๒๔๙๕ สถานที่สอบในพระวิหารหลวง เป็นปีที่พระราชเจติยาจารย์สอบนักธรรมเอกได้

ปฏิบัติหน้าที่ครู พ.ศ.๒๔๙๔ พ.ศ.๒๕๐๐ พ.ศ.๒๕๑๕ พ.ศ.๒๕๓๗ พ.ศ.๒๕๔๐ พ.ศ.๒๕๔๑

เป็นครูสอนพระปริยัติธรรม แผนกธรรม เป็นวิทยากรพิเศษ อบรมศีลธรรมแก่เยาวชนและประชาชน เป็นครูสอนพระปริยัติธรรม แผนกสามัญ และเป็นครูใหญ่โรงเรียน สามัคคีวิทยาทาน เป็นผูช้ ว่ ยอธิการบดี แผนกวางแผนพัฒนา มหาวิทยาลัยมหามกุฏราช วิทยาลัย วิทยาเขตล้านนา เป็นผู้อ�ำนวยการโรงเรียนสามัคคีวิทยาทาน เป็นอาจารย์ใหญ่สำ� นักเรียนวัดเจดียห์ ลวงวรวิหาร ศูนย์การศึกษาธรรม /บาลี ภ าคเหนื อ (ธ) เป็ น ที่ ป รึ ก ษารองอธิ ก ารบดี มหาวิ ท ยาลั ย มหามกุฏราชวิทยาลัย วิทยาเขตล้านนา

นวุติวัสสานุสรณ์

16

พ.ศ.๒๕๔๒-ปัจจุบัน เป็นผู้อ�ำนวยการศูนย์วิปัสสนาจังหวัดเชียงใหม่ (ธ) เผยแผ่ พระพุทธศาสนาทุกวันอาทิตย์และวันพระ เป็นประธานโครงการสอน ธรรมศึกษาแก่เยาวชนประชาชนและการแสดงตนเป็นพุทธมามกะ พ.ศ.๒๕๔๓ เป็นรองเจ้าส�ำนักเรียนวัดเจดีย์หลวงวรวิหาร พ.ศ.๒๕๔๓ เป็นประธานจัดตัง้ ทุนสงเคราะห์นกั เรียนนักธรรม/บาลี วัดเจดียห์ ลวง วรวิหาร พร้อมกันนี้ ในวันคล้ายวันเกิด ๒๐ ธันวาคม ของทุกปี ได้มอบ ทุนการศึกษาให้สามเณรและนักเรียนนักศึกษาชายหญิงปีละหลายทุน พ.ศ.๒๕๔๔ เป็นที่ปรึกษาคณะกรรมการผู้บริหารโรงเรียนเมตตาศึกษา พ.ศ.๒๕๔๖ เป็นเจ้าส�ำนักเรียนวัดเจดีย์หลวงวรวิหาร พ.ศ.๒๕๔๗ เป็นที่ปรึกษาผู้อ�ำนวยการโรงเรียนสามัคคีวิทยาทาน พ.ศ.๒๕๕๑ เป็นผู้แทนผู้รับใบอนุญาตโรงเรียนเมตตาศึกษา

งานสาธารณูปการ พ.ศ.๒๕๔๐-๒๕๔๒ ได้รับมอบหมายจากเจ้าอาวาส ให้เป็นประธานท�ำการก่อสร้าง อาคาร ญสส.ศาสนทายาท อาคารเรียน ๓ ชั้น กว้าง ๓๐ เมตร ยาว ๗๘ เมตร ของโรงเรียนสามัคคีวิทยาทาน ค่าก่อสร้าง ๑๕,๐๐๐,๐๐๐ บาท พ.ศ.๒๕๔๓ ได้ รั บ มอบหมายจากเจ้ า อาวาส ให้ เ ป็ น ประธานด� ำ เนิ น การ บู ร ณปฏิ สั ง ขรณ์ พ ระวิ ห ารหลวง รั บ ช่ ว งต่ อ จากการบู ร ณะไม่ มี แบบแปลนและคณะกรรมการรองรั บ จั ด การใหม่ ใ ห้ ถู ก ต้ อ ง ครั้งใหญ่ปี ๒๕๔๙ พ.ศ.๒๕๔๔ ได้ รั บ มอบหมายจากเจ้ า อาวาส ให้ เ ป็ น ประธานก่ อ สร้ า งอาคาร ธรรมดิลก อาคารที่พักพระภิกษุสามเณร เป็นตึก ๒ ชั้น ค่าก่อสร้าง ๗๘๐,๐๐๐ บาท พ.ศ.๒๕๔๙ เป็นรองประธานการบูรณะพระวิหารหลวง โครงการเฉลิมพระเกียรติ พระบาทสมเด็ จ พระเจ้ า อยู ่ หั ว ครองสิ ริ ร าชสมบั ติ ค รบ ๖๐ ปี และพระชนมพรรษา ๘๐ พรรษา ๒๕๕๐ ใช้งบประมาณแผ่นดิน ๕๐ ล้านบาท พ.ศ.๒๕๔๙ เป็นประธานสร้างอาคาร หอธรรม/พิพธิ ภัณฑ์ พระพุทธพจนวราภรณ์ ๙๐ ปี ค่ า ก่ อ สร้ า ง ๕,๐๐๐,๐๐๐ บาท (มหาวิ ท ยาลั ย มหามกุ ฏ ราชวิทยาลัย วิทยาเขตล้านนา ช่วย ๓,๐๐๐,๐๐๐ บาท ทีเ่ หลืองบวัด)

17

นวุติวัสสานุสรณ์

สมณศักดิ์ พ.ศ.๒๕๑๔ พ.ศ.๒๕๑๘ พ.ศ.๒๕๒๔ พ.ศ.๒๕๓๐ พ.ศ.๒๕๓๙ พ.ศ.๒๕๔๗

เป็นพระครูวินัยธร ฐานานุกรมของพระเทพสารเวที (ขันติ์ ขนฺติโก) เป็นพระครูสัญญาบัตรที่ พระครูมหาเจติยาภิบาล พระครูผู้ช่วย เจ้าอาวาสพระอารามหลวงชั้นโท เป็นพระครูผู้ช่วยเจ้าอาวาสพระอารามหลวง ชั้นเอก (นามเดิม) เป็นพระครูผู้ช่วยเจ้าอาวาสพระอารามหลวง ชั้นพิเศษ (นามเดิม) เป็นพระราชาคณะชั้นสามัญ ที่ พระมหาเจติยาภิบาล เป็นพระราชาคณะชั้นราช ที่ พระราชเจติยาจารย์ “ความดี ที่สร้างสา บารมี ที่สร้างสม เมตตา ค่านิยม สมควรได้ กิตติการ ปริญญา มหาบัณฑิตฯ กิตติมศักดิ์ อัครฐาน มมร. สาธุการ มอบถวาย สดุดี”

ต�ำแหน่งหน้าที่ พ.ศ.๒๕๑๘

เป็ น กรรมการสงฆ์ วั ด เจดี ย ์ ห ลวงวรวิ ห าร-เป็ น ผู ้ ช ่ ว ยเจ้ า อาวาส พระอารามหลวง พ.ศ.๒๕๒๓ เป็นเจ้าคณะต�ำบลช้างเผือก (ธ) อ�ำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่ พ.ศ.๒๕๒๘ เป็นพระอุปัชฌาย์ วั น ที่ ๑๔ กรกฎาคม ๒๕๕๑ ได้รับแต่ ง ตั้ ง เป็ นรั ก ษาการเจ้ า อาวาสวั ดเจดี ย ์ ห ลวง วรวิหารได้รับพระบัญชาแต่งตั้งเป็นเจ้าอาวาสวัดเจดีย์หลวงวรวิหาร รูปที่ ๘ เมื่อวันที่ ๙ เมษายน ๒๕๕๓ แต่เข้ารับพระบัญชา เมื่อวันที่ ๒๕ พฤษภาคม ๒๕๕๓ ณ วัดสัมพันธวงศาราม กรุงเทพฯ วันที่ ๒๖ พฤษภาคม ๒๕๕๓ กลับถึงเชียงใหม่มีการจัดงานต้อนรับโดยขบวน แห่จากอนุสาวรีย์สามกษัตริย์ เข้าสู่วัดเจดีย์หลวงวรวิหาร และท�ำพิธี ในพระวิหารหลวง

นวุติวัสสานุสรณ์

18

เมื่อครั้งเป็นพระราชาคณะชั้นสามัญที่ “พระมหาเจติยาภิบาล” พ.ศ.๒๕๓๙

19

นวุติวัสสานุสรณ์

เมื่อครั้งเป็นพระราชาคณะชั้นราชที่ “พระราชเจติยาจารย์” พ.ศ.๒๕๔๗

นวุติวัสสานุสรณ์

20

นั่งเฉลี่ยงเข้าขบวนแห่รับพระบัญชาแต่งตั้งเป็นเจ้าอาวาสวัดเจดีย์หลวงวรวิหาร

อัญเชิญพระบัญชาฯ เข้าสู่พระวิหารหลวง ๒๖ พฤษภาคม ๒๕๕๓

21

นวุติวัสสานุสรณ์

พิเศษกรณี พระเดชพระคุณมีผลงานเขียนเป็นธรรมนิพนธ์อยู่หลายเรื่อง อาทิ พ.ศ.๒๕๐๑ เรื่ อ ง “นะโม คื อ อะไร มี ค วามหมายอย่ า งไร” (พิ ม พ์ ใ นวารสาร รายเดือน) พ.ศ.๒๕๐๕ เรื่อง “บุญกิริยาวัตถุ ๓ อย่าง” (พิมพ์ในหนังสือธรรมทาน) พ.ศ.๒๕๐๖ อย่าดูหมิ่นบุญว่าเล็กน้อย (พิมพ์ในหนังสือเจดีย์หลวงนวกานุสรณ์) พ.ศ.๒๕๓๑ เรื่อง “บารมี ๑๐ ประการ” (พิมพ์ในหนังสือธรรมทาน) พ.ศ.๒๕๒๗-๒๕๕๖ เดินทางไปปฏิบัติศาสนกิจ ณ ประเทศสาธารณรัฐประชาธิไตย ประชาชนลาว พ.ศ.๒๕๓๑ เดินทางไปปฏิบัติศาสนกิจ ณ ประเทศสหภาพพม่า พ.ศ.๒๕๓๙ (๕ - ๙ กรกฎาคม) เดิ น ทางไปทั ศ นศึ ก ษา ณ ประเทศสาธารณรั ฐ ประชาชนจีน พ.ศ.๒๕๔๐ (๑๙ - ๒๙ มีนาคม) เดินทางไปแสวงบุญ ณ ประเทศสาธารณรัฐอินเดีย พ.ศ.๒๕๔๙ ได้รับปริญญาศาสนศาสตรมหาบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขาพุทธศาสตร์ จากมหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย พ.ศ.๒๕๕๗ ได้รับการถวายเหรียญคนดีศรีแผ่นดิน และใบประกาศเชิดชูเกียรติ “ต้นแบบคนดีศรีแผ่นดิน” ลงนามโดยนายสุริยะ ประสาทบัณฑิตย์ ผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงใหม่ ในฐานะประธานโครงการ ซึ่งเป็น โครงการที่มหาวิทยาลัยนอร์ท-เชียงใหม่ และจังหวัดเชียงใหม่ ร่วม กันจัดท�ำขึ้น ท�ำพิธีมอบ ณ ห้องประชุมใหญ่ มหาวิทยาลัยนอร์ทเชียงใหม่ โดยนายเจริญฤทธิ์ สงวนสัตย์ รองผู้ว่าราชการจังหวัด เชียงใหม่ เป็นผูม้ อบในนามผูว้ า่ ราชการจังหวัดเชียงใหม่ เมือ่ วันที่ ๒๑ กันยายน ๒๕๕๗

“จังหวัด คัดเลือกเห็น เป็นคนดี มีคุณค่า สร้างกระแสพัฒนา บุคลากรและสังคม น�ำพาและสามารถ ทั้งฉลาดและเหมาะสม หลักมั่น คุณอุดม ต้นแบบดี ศรีแผ่นดิน”

นวุติวัสสานุสรณ์

22

ประธานมอบประกาศนียบัตรให้สามเณรโรงเรียนสามัคคีวิทยาทานที่จบหลักสูตร ม.๓ ม.๖

ถ่ายรูปหมู่พิธีปัจฉิมนิเทศนักเรียน ม.๓, ม.๖

23

นวุติวัสสานุสรณ์

มอบทุนการศึกษาแก่พระภิกษุ สามเณร และนักเรียน นักศึกษาปีละหลายทุน ในวันท�ำบุญคล้ายวันเกิด ๒๐ ธันวาคม ทุกปี

เป็นประธานมอบเกียรติบัตรนักเรียนชนะตอบปัญหาธรรมในงานวันบูรพาจารย์วัดเจดีย์หลวง

นวุติวัสสานุสรณ์

24

การประชุมจัดงานบูชาเสาอินทขีลเสาหลักเมืองเชียงใหม่ ซึ่งจะจัดประจ�ำทุกปีช่วง “เดือน ๘ เข้า เดือน ๙ ออก”

๒๕ เมษายน ๒๕๓๙ ประชุมเกี่ยวกับการบริหารมหามกุฏราชวิทยาลัย วิทยาเขตล้านนา

25

นวุติวัสสานุสรณ์

เป็นประธานประชุมการบริหารโรงเรียนเมตตาศึกษาประจ�ำเดือน

สหายธรรมผู้มีวัยวุฒิใกล้เคียงกันพระครูอุดมศีลวัฒน์ (อุดม ญาณรโต) วัดป่าสถิตย์ธรรมาราม อ.พรเจริญ จ.บึงกาฬ

นวุติวัสสานุสรณ์

26

พระมหาเถระสหายธรรมทั้งสองรูป ในพิธีเททองหล่อพระพุทธรูป

27

บ�ำเพ็ญศาสนกิจ

นวุติวัสสานุสรณ์

นวุติวัสสานุสรณ์

28

กับอดีตนายกรัฐมนตรีหญิงคนแรกของไทย ฯพณฯ น.ส.ยิ่งลักษณ์ ชินวัตร ๒๕๕๗

คณบดีคณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ และคณะถวายสิ่งของ

29

นวุติวัสสานุสรณ์

๑ พฤษภาคม ๒๕๕๗ เวลา ๐๙.๐๙ น. วางศิลาฤกษ์วิหารพระหยกเขียว ทิศใต้ติดวิหารพระพุทธไสยาสน์

เป็นประธานจัดงานส�ำคัญในพระวิหารหลวง วัดเจดีย์หลวงวรวิหาร

นวุติวัสสานุสรณ์

30

เยาวชนที่บรรพชาเป็นสามเณรภาคฤดูร้อนเข้ารับบิณฑบาต

31

นวุติวัสสานุสรณ์

มอบผ้าไตรแสดงมุทิตาต่อรักษาการเจ้าคณะจังหวัด (ธ) พระโสภณธรรมสาร ๒๙/๗/๕๘

มจ.ทิฆัมพร ยุคล ผู้แทนพระองค์โสมฯ รับมองของที่ระลึก ณ พระวิหารหลวง ๒๕/๗/๕๑

นวุติวัสสานุสรณ์

32

ม.ร.ว.สมลาภ กิติยากร ผู้แทนพระองค์โสมฯ รับมอบของที่ระลึก ณ พระวิหารหลวง ๒๕/๗/๕๑

กับคณะเจ้าภาพทอดกฐินพระราชทาน ณ วัดเจดีย์หลวงวรวิหาร ปี ๒๕๕๗

33

นวุติวัสสานุสรณ์

๒๐ ธันวาคม ๒๕๒๒ หยาดน�้ำท�ำบุญคล้ายวันเกิดครั้งแรก ณ กุฏินพีพงษ์ ๒๕๒๒

รองอธิการบดีและคณะมหาวิทยาลัยมหามกุฎราชวิทยาลัย วิทยาเขตล้านนา ถวายมุทิตาสักการะ ในวัดท�ำบุญคล้ายวันเกิด

นวุติวัสสานุสรณ์

34

ใส่บาตรพระภิกษุสามเณรในวันท�ำบุญคล้ายวันเกิด ๒๐ ธันวาคม ทุกปี

พ.ศ.๒๕๓๙ ชาวอ�ำเภอเถินถวายมุทิตาสักการะเมื่อครั้งเป็นพระมหาเจติยาภิบาล

35

นวุติวัสสานุสรณ์

มอบของที่ระลึกให้ พล.ต.ท.วุฒิ วิ​ิทิตานนท์ นายกสมาคมชาวเถินจังหวัดเชียงใหม่

คณะครูอาจารย์ทั้งพระและฆราวาสโรงเรียนสามัคคีวิทยาทานถวายสักการะ

นวุติวัสสานุสรณ์

36

ณ วัดป่าดาราภิรมย์ อ.แม่ริม จ.เชียงใหม่ แถวนั่งขวาสุดหลวงปู่สิม พุทฺธาจาโร ยืนหลังหลวงปู่สิม คือพระอาจารย์กาวงค์ โอทาตวณฺโณ เจ้าอาวาสวัดป่าดาราภิรมย์

ถวายมุทิตาสักการะคล้ายวันเกิดพระเดชพระคุณพระธรรมสิทธาจารย์ (หนู ถาวโร) เจ้าอาวาสวัดพระสิงห์วรมหาวิหาร อ.เมือง จ.เชียงใหม่

37

นวุติวัสสานุสรณ์

พระเทพปริยัติ เจ้าอาวาสวัดเจ็ดยอด ร่วมพิธีท�ำบุญคล้ายวันเกิด

กับพระพรหมวิสุทธาจารย์ (มนตรี) เจ้าคณะภาค ๑๑ (ธ) เจ้าอาวาสวัดเครือวัลย์ กรุงเทพ

นวุติวัสสานุสรณ์

38

กับพระราชพุทธิมงคล (ทองบัว ตนฺติกโร) เจ้าอาวาสวัดโรงธรรมสามัคคี อ.สันก�ำแพง จ.เชียงใหม่

กับพระเทพวิสุทธิคุณ เจ้าอาวาสวัดบุพพาราม อ.เมือง จ.เชียงใหม่

39

นวุติวัสสานุสรณ์

กับพระธรรมมังคลาจารย์ (หลวงปู่ทอง สิริมงฺคโล) เจ้าอาวาสวัดพระธาตุศรีจอมทอง อ.จอมทอง จ.เชียงใหม่

(ซ้ายไปขวา) พระราชเจติยาจารย์ พระราชพุทธิมงคล พระเทพวิสุทธิญาณ พระราชวินัยโสภณ

นวุติวัสสานุสรณ์

40

พระครูวิบูลธรรมกิจ (พระอาจารย์บัวเกตุ ปทุมสิโร) ถวายมุทิตาสักการะท�ำบุญคล้ายวันเกิด

กับศาสตราจารย์แสง จันทร์งาม อดีตมหาเปรียญเก่าผู้มีวัยวุฒิใกล้เคียงกัน

41

นวุติวัสสานุสรณ์

ณ พุทธมณฑล นครปฐม

เป็นประธานและพระอุปัชฌาย์ให้การบรรพชาสามเณรภาคฤดูร้อน

นวุติวัสสานุสรณ์

42

ณ เมืองหลวงพระบาง ประเทศสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว พ.ศ. ๒๕๒๗ และ พ.ศ.๒๕๕๖

43

นวุติวัสสานุสรณ์

พ.ศ.๒๕๓๙ (๕ - ๙ กรกฎาคม) ณ ประเทศสาธารณรัฐประชาชนจีน (จีนแผ่นดินใหญ่) (ซ้ายไปขวา) พระครูวิสุทธิญาณสุนทร พระวินัยโกศล พระธรรมดิลก พระครูมหาเจติยาภิบาล

พ.ศ.๒๕๔๐ (๑๙-๒๙ มีนาคม) ณ ริมฝั่งแม่น�้ำคงคามหานที เมืองพาราณสี ประเทศอินเดีย (พระมหาเจติยาภิบาลและคณะเดินทางไปแสวงบุญที่ประเทศสาธารณรัฐอินเดีย)

นวุติวัสสานุสรณ์

44

กิจวัตรประจ�ำวัน ไหว้พระสวดมนต์ ท�ำวัตรเช้า ท�ำวัตรเย็น ณ พระวิหารหลวง

“เราหรือ คือพี่น้อง ประจักษ์ ในมรรคา

ตามครรลอง ท่องสังสาร์ กอปรเมตตา บารมี”

45

นวุติวัสสานุสรณ์

๒๑ พฤษภาคม ๒๕๔๙ ได้รับปริญญาศาสนศาสตรมหาบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขาพุทธศาสตร์ จากมหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย

วันรับปริญญามหาบัณฑิตกิตติมศักดิ์ กับสหธรรมิกสองท่าน

นวุติวัสสานุสรณ์

46

รับมอบเข็มเชิดชูเกียรติและใบประกาศเกียรติคุณต้นแบบคนดีศรีเชียงใหม่ ๒๕๕๗

47

นวุติวัสสานุสรณ์

วันที่ ๒๐ กันยายน ๒๕๕๗ ได้รับการถวายเหรียญคนดีศรีแผ่นดิน และใบประกาศเชิดชูเกียรติ “ต้นแบบคนดีศรีแผ่นดิน”

งานวางศิลาฤกษ์อาคารพระพุทธพจนวราภรณ์ ๒๖/๑๑/๒๕๕๓

นวุติวัสสานุสรณ์

48

กับพระราชญาณกวี วัดพระรามเก้า กรุงเทพฯ

กับ ฯพณฯ พลากร สุวรรณรัฐ องคมนตรี

49

นวุติวัสสานุสรณ์

กับ ฯพณฯ สมชาย วงศ์สวัสดิ์ อดีตนายกรัฐมนตรี

เป็นประธานไหว้ครูประจ�ำปี มมร. วิทยาเขตล้านนา วัดเจดีย์หลวง วรวิหาร

แข็งแรงและอ่อนน้อมเป็น “มิ่งขวัญ” แต่แข็งกระด้างและอ่อนแอเป็น “เสนียด”

พระราชเจติยาจารย์ (ชูเกียรติ อภโย) เมื่อครั้งเป็นภิกษุหนุ่ม

พิเศษเหตุผจญภัย ส.กวีวัฒน์

นวุติวัสสานุสรณ์

52

พิเศษเหตุผจญภัย สัพพา ทิสา อนุปริคัมมะ เจตะสา เนวัชฌะคา ปิยะตะระมัตตะนา กฺวะจิ เอวัง ปิโย ปุถุ อัตตา ปะเรสัง ตัสมาน หิงเส ปะระมัตตะกาโม (ส.ํ ส.๑๕.๑๑๙.๙๑) “บุ ค คลตั้ ง ใจค้ น หาทั่ ว ทุ ก ทิ ศ ก็ ไ ม่ พ บใครที่ ไ หนซึ่ ง เป็ น ที่ รั ก ยิ่ ง กว่ า ตนเลย สัตว์อื่นก็รักตนมากเช่นนั้นเหมือนกัน เพราะฉะนั้น ผู้รักตนจึงไม่ควรเบียดเบียนผู้อื่น” เมือ่ ได้รวบรวมประวัตหิ ลวงพ่อพระราชเจติยาจารย์ (ชูเกียรติ อภโย) เจ้าอาวาสวัดเจดีย์ หลวง รูปปัจจุบนั ดูจะมีแต่สงิ่ ทีด่ ๆี ชีวติ ราบรืน่ ปราศจากอุปสรรค ในการด�ำรงตนมัน่ คงอยูป่ ฏิบตั ิ ศาสนกิจผ่านกาลนานไกล แท้จริงชีวติ ของเราเหมือนเหรียญมี ๒ ด้าน ย่อมจะประสบพบพานทัง้ เหตุการณ์ดี และเหตุการณ์ทเี่ ลวร้ายด้วยกันทัง้ นัน้ ไม่มากก็นอ้ ย ส่วนว่าใครจะแก้ไขสถานการณ์ ได้เหมาะสมและลงเอยด้วยดีนั้น อยู่ที่ประสบการณ์ชีวิต การฝึกตนอยู่เสมอ มีความฉลาด มีปญ ั ญา และเผชิญกับเหตุการณ์อย่างผูม้ สี ติรอบคอบ ย่อมไม่เพลีย่ งพล�ำ้ ดูจากตัวอย่าง ๓ เรือ่ ง ดังต่อไปนี้ เรือ่ งแรก เมือ่ ช่วงพรรษากาลปี พ.ศ.๒๕๒๙ มีเหตุการณ์ทไี่ ม่คาดฝันเกิดขึน้ กับหลวงพ่อ ขณะเป็นพระครูมหาเจติยาภิบาล ผูช้ ว่ ยเจ้าอาวาสวัดเจดียห์ ลวงวรวิหาร เป็นเหตุการณ์ทพี่ ระสงฆ์ สามเณรในวัดเจดียห์ ลวงและฆราวาสญาติโยม รูส้ กึ วิตกกังวลและห่วงใยท่านอยูไ่ ม่นอ้ ย แต่การที่ ท่านมีสติรอบคอบ เผชิญกับเหตุรา้ ยอย่างรูเ้ ท่าทัน แม้ทำ� ให้เลือดตกยางออก หวุดหวิดเกือบเอา ชีวิตไม่รอด ก็ตาม ช่วงสองทุม่ ข่าวในพระราชส�ำนักผ่านไป ตามมาด้วยหนังการ์ตนู สัน้ จบลงของค�ำ่ คืนหนึง่ มีคนร้ายสองคน คนหนึง่ คอยดูตน้ ทาง อีกคนมีมดี ปลายแหลมยาวราว ๑ ฟุตเป็นอาวุธ ปีนขึน้ ไป บนกุฏิชั้นสองทางระเบียงหน้ากุฏิที่ปล่อยโล่ง แล้วแอบอยู่ข้างประตูห้องรับแขกเพื่อปล้นทรัพย์ หลวงพ่อเปิดประตูออกมาประจัญกับคนร้าย คนร้ายใช้มดี ปลายแหลมแทง จึงใช้มอื รับมีดไว้เกิด การปลุกปล�้ำแย่งมีดกัน จนอุ้งมือซ้ายเป็นแผลลึกเลือดโชก ช่วงนาทีชีวิตนั่นเอง หลวงพ่อใช้เท้า ถีบคนร้ายจนกระเด็น ศีรษะไปปะทะเข้ากับผนังปูนมึนงงอยูพ่ กั หนึง่ หลวงพ่อจึงเรียกให้คนช่วย พระเณร/เด็กวัดกรูกันมาช่วยได้ทันการณ์พอดี

53

นวุติวัสสานุสรณ์

เมื่อก่อนในวัดเจดีย์หลวง มีเด็กทั้งในเชียงใหม่และจากต่างถิ่นอาศัยอยู่มาก เรียกว่า เด็กวัด เด็กวัดเหล่านี้มาอาศัยวัด เพื่อศึกษาเล่าเรียนตามโรงเรียนระดับต่างๆ วิทยาลัย และ มหาวิทยาลัย นายส�ำเร็จ พุทธโคตร จากจังหวัดสกลนคร ก�ำลังศึกษาอยู่วิทยาลัยครูเชียงใหม่ เป็นนักกีฬาฟุตบอลและมวยไทย วิ่งมาช่วยด้วยคนหนึ่ง ได้วิ่งตามคนร้ายไปทันที่ประตูวัด ต่อสู้ กับคนร้ายจนจับตัวได้ คนร้ายทีค่ อยดูตน้ ทาง ถูกจับได้เช่นกัน ก่อนเจ้าหน้าทีต่ ำ� รวจจะรับตัวไป ด�ำเนินการตามกบิลเมือง เหตุการณ์จบลงด้วยบาดแผลที่อุ้งมือซ้ายของหลวงพ่อ หมอเย็บแผล ให้หลายเข็ม โดยไม่ต้องพักรักษาตัวในโรงพยาบาล บทสรุ ป ค� ำ สารภาพของคนร้ า ยที่ ว ่ า บุ ก ปล้ น พระในวั ด เพื่ อ หาเงิ น ไปให้ ภ รรยา คลอดบุตรนั้น ถือเป็นประโยคย้อนแย้งศีลธรรมสิ้นดี ในขณะที่ตนเองมีปีติสุขที่จะได้ทายาทสืบ สกุลและก�ำลังแสวงหาทาง “ช่วยให้ชวี ติ หนึง่ ได้ถอื ก�ำเนิดลืมตามาดูโลก กลับกระหายหมายเข่น ฆ่าอีกชีวิตหนึ่งให้ตายไปจากโลก” มโนธรรมส�ำนึกพื้นฐานเพียงการ “เอาใจเขา มาใส่ใจเรา” ยังไม่มี แล้วสังคมมนุษย์จะสงบสุขได้อย่างไรกัน อย่างไรก็ตาม เหตุร้ายแทบเอาชีวิตไม่รอดใน ครั้งนั้น ผ่านไปแล้วเกือบ ๓๐ ปี ในขณะอายุ ๖๐ กว่าปี ตอนนั้นสุขภาพยังแข็งแรงดีอยู่ หากไป ถามหลวงพ่อ ท่านก็จะบอกว่า อโหสิกรรมให้ คือไม่อาฆาตพยาบาท ให้อภัยแม้กับผู้ปองร้าย หมายชีวิต สมกับฉายาของท่านที่ว่า “อภโย” ผู้ให้อภัยไม่จองเวร นั่นเอง เรื่องที่สอง ถัดจากนั้นมาอีก ๑๐ ปี คือช่วงปี พ.ศ. ๒๕๓๘-๒๕๓๙ มีเรื่องประหลาด ที่ ไ ม่ ค าดคิ ด เกิ ด ขึ้ น กั บ วั ด เจดี ย ์ ห ลวงอี ก ครั้ ง เมื่ อ ปั ญ ญาชนคนหนึ่ ง ตั้ ง แต่ เ ด็ ก จนโตอาศั ย วัดเป็นที่อยู่ ที่กิน เพื่อเรียนหนังสือ มีพระให้ความอุปการะตั้งแต่ชั้นประถมยันอุดมศึกษา จนสอบเข้ารับราชการได้ ต่อมาได้ขอเช่า “บ้านไม้ ๒ ชั้นของวัด เลขที่ ๑๔๙ ถนนราชด�ำเนิน ต�ำบลพระสิงห์ อ�ำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่ เป็นที่อยู่อาศัยกับครอบครัว” บ้านและที่ดินแห่งนี้ คุณจรัญ กิตบิ ตุ ร ยกถวายวัดตัง้ แต่ปี พ.ศ.๒๔๘๒ วัดเก็บค่าเช่าถูกๆ ในฐานะเป็นศิษย์เก่าเคยอยูว่ ดั มานาน ภายหลังกลับเบี้ยวค่าเช่าหน้าตาเฉย เมื่อทางวัดให้ย้ายออกเพื่อสร้างอาคารใหม่ กลับดือ้ แพ่ง โดยอ้างว่าอยูม่ านานหลายสิบปี มีสทิ ธิจ์ ะครอบครองปรปักษ์ คือยึดครองเป็นเจ้าของ เสียเอง ไม่รคู้ ดิ ได้อย่างไร ทัง้ ทีก่ ร็ อู้ ยูแ่ ก่ใจ เหมือนๆ กับผูค้ นในย่านกลางเมืองเชียงใหม่ ต่างก็รวู้ า่ มันเป็นทรัพย์สนิ ของวัด มีทมี่ าทีไ่ ปชัดเจน คดีนไี้ ม่วา่ แพ้หรือชนะ ก็เสียทัง้ ขึน้ ทัง้ ล่อง เมือ่ ทางวัด มอบอ�ำนาจให้ พ.ต.ท.ธงชัย ทิพยมณฑล ด�ำเนินการฟ้องศาลเพื่อทวงสิทธิ์อันชอบธรรมคืนมา

นวุติวัสสานุสรณ์

54

พ.ต.ท.ธงชัย ทิพยมณฑล นายจรัญ กิติบุตร ผู้รับมอบอ�ำนาจจากทางวัด ผู้ถวายบ้านและที่ดินให้วัด ด�ำเนินการฟ้องศาล ตอนแรกเริ่ ม ของคดี หลวงพ่ อ ยั ง เป็ น พระครู ม หาเจติ ย าภิ บ าล ผู ้ ช ่ ว ยเจ้ า อาวาส (ปลายปี ๒๕๓๙ เป็ น พระมหาเจติ ย าภิ บ าล) ได้ ร ่ ว มกั บ พ.ต.ท.ธงชั ย ทิ พ ยมณฑล (ข้าราชการบ�ำนาญ) คิดหาทางแก้ไขสู้คดีความในศาล คดีอยู่ในศาลนานเป็นปี ผู้ท�ำคดีต้อง เดินทางไปๆ มาๆ ระหว่างวัดกับศาลสถิตยุตธิ รรม เพือ่ รักษาผลประโยชน์ของวัด ตามเจตนารมณ์ ของตระกูลกิติบุตร ผู้บริจาคบ้านและที่ดินถวายวัด ตระกูลกิติบุตรและทิพยมณฑล เป็น ตระกูลใหญ่ เป็นเครือญาติกัน มีนิวาสสถานอยู่ในย่านเขตกลางเมืองเชียงใหม่ ให้ความอุปถัมภ์ บ�ำรุงวัดเจดีย์หลวง วัดต่างๆ ในเชียงใหม่ และครูบาอาจารย์พระกรรมฐานสายหลวงปู่มั่น ภูรทิ ตั โต มาโดยตลอด คุณจรัญ กิตบิ ตุ ร หัวหน้าครอบครัว ภายหลังก็ได้รบั แต่งตัง้ เป็นไวยาวัจกร วัดเจดีย์หลวงวรวิหาร จนคุณจรัญ กิติบุตร ถึงแก่กรรมเมื่อวันที่ ๕ สิงหาคม พ.ศ.๒๕๐๘ ต่อมา ภายหลั ง คุ ณ จี ร ะพั น ธ์ กิ ติ บุ ต ร บุ ต รชายของท่ า นท� ำ หน้ า ที่ ไวยาวั จ กรดู แ ลผลประโยชน์ ของวัดแทน ตราบเท่าทุกวันนี้ เป็นภาพที่น่าประทับใจเป็นอย่างมาก พอๆ กับชวนให้เกิดความสลดหดหู่ใจอยู่ไม่น้อย ที่ได้เห็นผู้สูงวัยทั้ง ๓ ท่าน คือ พระเดชพระคุณพระธรรมดิลก (จันทร์ กุสโล) เจ้าอาวาสวัดเจดีย์ หลวง อายุ ๗๙ ปี พระมหาเจติยาภิบาล (ชูเกียรติ อภโย) ผู้ช่วยเจ้าอาวาส อายุ ๗๑ ปี และ พ.ต.ท.ธงชัย ทิพยมณฑล ข้าราชการบ�ำนาญ อายุ ๖๘ ปี (นับเมื่อปี ๒๕๓๙) ต้องถ่อสังขารไป

55

นวุติวัสสานุสรณ์

พระมหาเถระทั้งสองรูปของวัดเจดีย์หลวง ที่ต้องไปขึ้นศาลในยามชรา ขึ้นศาลหลายครั้งหลายครา เพื่อเบิกความ ตามค�ำสั่งของศาล อันด�ำเนินไปตามกระบวนการ ยุติธรรม เพื่อให้เกิดบูรณาการที่ถูกต้อง ครบถ้วนตามขั้นตอน ก่อนที่ศาลจะตัดสินให้วัดชนะคดี ความในที่สุด บทสรุป ค�ำให้การของจ�ำเลยที่ปรากฏในส�ำเนาค�ำพิพากษาหน้า ๒ ที่ว่า “บ้านพิพาท มิได้อยูใ่ นวัดของโจทก์ แต่ปลูกสร้างในทีด่ นิ ไม่มเี อกสารสิทธิ์ จ�ำเลยได้เข้าครอบครองด้วยเจตนา ยึดถือเป็นเจ้าของโดยสงบและเปิดเผยฯ” ส�ำนวนเช่นนี้ เป็นส�ำนวนของทนายจ�ำเลยร่างแน่นอน เพราะว่า ตลอดการด�ำเนิคดีในศาล ไม่มพี ยานจ�ำเลยขึน้ เบิกความสนับสนุน ไม่มขี อ้ ต่อสู้ ไม่มหี ลัก ฐานส�ำคัญใดๆ มาหักล้างค�ำกล่าวหาของโจทก์ได้เลย ข้อส�ำคัญจ�ำเลยไม่เคยไปปรากฏตัวต่อศาล ปล่อยให้ทนายด�ำเนินการแทนทั้งสิ้น แนวคิดที่จะครอบครองปรปักษ์เอาบ้านและที่ดินวัดเป็น ของตนเอง ก่อนจะน�ำกรณีนี้ขึ้นสู่ศาล น่าจะเกิดจากแผนยุดัน พลังกระตุ้นดังที่จ�ำเลยเคยพูดให้ ใครต่อใครฟัง ด้วยความมั่นใจและภูมิใจว่า “ผมมีลูกศิษย์นับถือศาสนา (.....) เป็นทนายความ มีความรู้ ความสามารถ คอยแนะน�ำให้ความช่วยเหลือ” (๒๒/๙/๕๘)

นวุติวัสสานุสรณ์

56

เรือ่ งทีส่ าม เมือ่ วันที่ ๑๓ สิงหาคม ๒๕๓๓ เวลา ๑๑.๐๐ น. เจ้าหน้าทีก่ รมศิลปากรและ คนงานของบริษัทศิวกรการช่าง จ�ำกัด ผู้ท�ำการบูรณะ ก�ำลังขุดลอกดินที่ทับถมในซุ้มด้านทิศใต้ พระธาตุเจดีย์หลวง (วัดเจดีย์หลวง) ปรากฏว่าได้พบพระพุทธรูปชั้นแรก ๑๑ องค์ เป็นส�ำริด ๙ องค์ อยู่ในสภาพที่เกือบสมบูรณ์ ส่วนพระพุทธรูปหินทราย ๒ องค์ ช�ำรุดพระศอหัก ช่วงบ่าย เวลา๑๓.– ๑๕.๐๐ น. พบพระพุทธรูปในที่เดิมอีก ๘ องค์เป็นส�ำริดทั้งหมด พระพุทธรูปทัง้ หมดเป็นปางมารวิชยั อายุไม่เกินพุทธศตวรรษที่ ๒๐ คือมีอายุ ๖๐๐ ปี ลงมา จนถึง ๓๐๐-๔๐๐ ปีไม่เท่ากัน เป็นศิลปกรรมแบบล้านนาเชียงแสนรุ่นหลัง คงเป็นพระพุทธรูป ที่ผู้คนน�ำมาถวายเป็นพุทธบูชาพระประธานประจ�ำซุ้มทิศในสมัยโบราณ “พระพุทธรูปทั้งหมดได้ถูกเก็บรักษาไว้อย่างปลอดภัย โดยอยู่ในความควบคุมของ คณะกรรมการ ทัง้ ฝ่ายบรรพชิตและฆราวาส โดยมีรองผูว้ า่ ราชการจังหวัดเชียงใหม่ ร.ต.ประสิทธิ์ ไชยศรี เป็นประธาน ศึกษาธิการจังหวัดเชียงใหม่ หัวหน้าพิพิธภัณฑ์สถานแห่งชาติเชียงใหม่ หัวหน้าหน่วยศิลปากรที่ ๔ และรองเจ้าอาวาสวัดเจดีย์หลวงอีก ๒ ท่านเป็นกรรมการเก็บรักษา ก่อนจะมีการพิจารณาแต่งตั้งกรรมการเก็บรักษาเป็นการถาวรต่อไป” เป็นข้อความจากเอกสารแถลงข่าวการค้นพบพระพุทธรูปครั้งแรก ในช่วงการบูรณะ พระธาตุเจดียห์ ลวง ต่อมามีการค้นพบเพิม่ ขึน้ เป็น ๒๙ องค์ ตามบัญชีรายการพระพุทธรูปขนาด ต่างๆ ที่ค้นพบ

57

นวุติวัสสานุสรณ์

“เมื่อวันที่ ๒๓ พฤษภาคม ๒๕๔๔ เวลา ๐๒.– ๐๓.๐๐ น. โดยประมาณ มีคนร้าย ไม่ทราบจ�ำนวน ได้ปะปนไปกับผูแ้ สวงบุญทีเ่ ข้าไปไหว้พระในพระวิหารหลวง ในช่วงกลางคืน แล้ว แอบซ่อนตัวอยูภ่ ายในพระวิหาร ขณะทีว่ ดั มีงานประเพณีบชู าเสาอินทขีลหลักเมืองเชียงใหม่ ซึง่ อยู่ภายในวัดเจดีย์หลวง จึงมีประชาชนไปไหว้เสาอินทขีลและไหว้พระในพระวิหารจ�ำนวนมาก เมื่องานเลิกเวลา ๐๑.๐๐ น. เจ้าหน้าที่ได้ปิดประตูหน้าต่างพระวิหารหลวงโดยไม่รู้ว่ามีคนร้าย แอบซ่อนอยู่ จึงถูกคนร้ายขโมยเอาพระพุทธรูปปางต่างๆ ที่ขุดพบเมื่อครั้งบูรณะพระธาตุเจดีย์ หลวงปี ๒๕๓๓-๒๕๓๕ ที่เก็บรักษาไว้ในตู้กระจกภายในพระวิหารไป จ�ำนวน ๒๗ องค์ รูปหล่อ พระอัครสาวก ๑ องค์ ผอบพร้อมพระธาตุ ๑๐ องค์ รวมเป็น ๒๙ องค์ ในพระวิหารหลวง วัดเจดีย์หลวงวรวิหาร มีพระพุทธรูปเก่าแก่ปางต่างๆ ประดิษฐาน อยูจ่ ำ� นวนมาก ถูกคนร้ายขโมยไปเป็นครัง้ ที่ ๓ นีแ้ ล้ว เจ้าหน้าทีไ่ ม่เคยสืบจับคนร้ายได้เลยสักครัง้ ในครัง้ นีก้ ก็ ลัวจะซ�ำ้ รอยเดิมอีก พวกเราคณะกรรมการฯ และพุทธศาสนิกชนชาวเชียงใหม่ จึงขอ กราบวิงวอน ฯพณฯ นายกรัฐมนตรี ได้โปรดมีบญ ั ชาก�ำชับให้เจ้าหน้าทีเ่ ร่งรัดติดตามน�ำปูชนียวัตถุ ส�ำคัญของบ้านเมืองกลับมาให้ได้ เพราะเป็นการกระท�ำที่อุกอาจมาก ในท่านกลางงานบุญงาน กุศลส�ำคัญของชาวเมือง และในพระอารามหลวงกลางเมืองเชียงใหม่” ข้อความข้างบนนั้น เป็นส�ำเนาจดหมายเปิดผนึกที่คณะกรรมการฯ ส่งถึง ฯพณฯ พ.ต.ท.ดร.ทักษิณ ชินวัตร นายกรัฐมนตรี เมือ่ วันที่ ๒๖ พฤษภาคม ๒๕๔๔ ขณะนายกฯ เดินทาง มาราชการที่จังหวัดเชียงใหม่ (สืบหาคณะส่งหนังสือถึงนายกฯ ไม่ได้ ยุคสมัยเป็นปัจจัยท�ำให้ สรรพสิ่งแปรเปลี่ยนได้เสมอ)

นวุติวัสสานุสรณ์

58

ด้วยความเอาจริงของผู้บริหารบ้านเมือง ท�ำให้หน่วยงานที่รับผิดชอบติดตามเรื่องนี้ อย่างจริงจังและทันท่วงที รวมทั้งคณะสงฆ์และชาวเชียงใหม่ ต่างให้ความร่วมมือเป็นหูเป็นตา ให้เบาะแส หลังพระพุทธรูปถูกโจรกรรมไปได้ ๗ วัน เมื่อวันที่ ๒๙ พฤษภาคม ๒๕๔๔ ก็สามารถ ตามกลับคืนมาได้ โดยมีพลเมืองดีชอื่ นายหมวก ใจพนัส อาชีพเก็บของเก่าขาย ไปพบพระพุทธรูป อยู่ในถุงด�ำวางอยู่ริมถนนสายเชียงใหม่-พร้าว กิโลเมตรที่ ๖ จึงได้แจ้งให้เจ้าหน้าที่ต�ำรวจ สภ.ต.ช้างเผือกทราบ เมือ่ วันที่ ๒๙ พฤษภาคม ๒๕๔๔ จ�ำนวนพระพุทธรูปทีถ่ กู โจรกรรมไป ๒๘ องค์ ได้กลับคืนมา ๒๔ องค์ วันที่ ๑๗ มิถุนายน ๒๕๔๔ เวลา ๐๙.-๑๑.๓๐ น. บ�ำเพ็ญกุศลสมโภชพระพุทธรูป ๒๔ องค์ ณ พระวิหารหลวง มีนายโกสินทร์ เกษทอง ผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงใหม่ เป็นประธาน ฝ่ายบ้านเมือง พระมหาเจติยาภิบาล ผู้ช่วยเจ้าอาวาสวัดเจดีย์หลวง เป็นประธานฝ่ายสงฆ์ นายประเสริฐ ธนาฤทธิ์ ประธานฝ่ายพิธีกรรม ในโอกาสเดียวกันนี้ พระมหาเจติยาภิบาล ได้ท�ำ หนังสือเชิญผูบ้ ำ� เพ็ญประโยชน์แก่วดั เจดียห์ ลวงและพระพุทธศาสนา จนสามารถติดตามพระพุทธรูป กลับคืนมาได้ ให้เข้ารับโล่ประกาศเกียรติคุณ ทั้งหมด ๙ ท่าน คือ พล.ต.ต.เกษม รัตนสุนทร ผบก.ต�ำรวจภูธรจังหวัดเชียงใหม่ พ.ต.อ.มนตรี สัมบุณณานนท์ ผกก. สภ.ต.ช้างเผือก นายหมวก ใจพนัส ผูพ้ บพระพุทธรูป คณะผูส้ อื่ ข่าวสถานีโทรทัศน์ชอ่ ง ๓ และช่อง ๑๑ เชียงใหม่ นางกัญญารัตน์ อันตระกูล ผูส้ อื่ ข่าวสถานีวทิ ยุแห่งประเทศไทยจังหวัดเชียงใหม่ นายชัยพินธ์ ขัตยิ ะ หัวหน้าศูนย์ ข่าวหนังสือพิมพ์ไทยรัฐเชียงใหม่ นายบุญฤทธิ์ ตุลาพันธ์พงศ์ ผูส้ อื่ ข่าวหนังสือพิมพ์ไทยนิวส์ และ นายกฤษณะ เชิญธงไชย ณ ราชสีมา ผู้สื่อข่าวหนังสือพิมพ์ข่าวสดเชียงใหม่

อย่าดูหมิ่นบุญ ว่าเล็กน้อย

นวุติวัสสานุสรณ์

60

อย่าดูหมิ่นบุญว่าเล็กน้อย การท�ำบุญให้ทาน ถือเป็นประเพณีปฏิบตั ปิ ระการหนึง่ ของชาวพุทธ ทีไ่ ด้ปฏิบตั สิ บื ๆ กัน มาตั้งแต่บรรพชน เพราะพิจารณาเห็นว่า การท�ำบุญให้ทานนั้นย่อมให้ผลคือความสุข ชาวพุทธ ผู้มีจิตใจที่เปี่ยมไปด้วยศรัทธาและปัญญา จึงสละสิ่งของๆ ตนตามฐานะบริจาคทาน เพราะบุญ คือความดี มีผลแก่ผู้ท�ำเสมอ ไม่ว่าจะท�ำมากหรือท�ำน้อย จะช้าหรือเร็วเท่านั้น และการท�ำบุญ ให้ทานแม้น้อย แต่ให้ด้วยศรัทธา ย่อมให้ผลแก่ผู้ท�ำได้เหมือนกัน ดังเรื่องที่มาในธัมมปทัฏฐกถา ภาค ๕ เรื่องพิฬาลปทกเศรษฐี ความว่า สมัยพุทธกาล ชาวเมืองสาวัตถีพากันถวายทานแด่พระภิกษุสงฆ์ มีพระพุทธเจ้าเป็น ประธาน โดยความพร้อมเพรียงกัน เมื่อพระพุทธองค์ทรงเสวยภัตตาหารเสร็จแล้ว จึงทรงตรัส อนุโมทนาว่า

“ดูกร อุบาสก อุบาสิกาทั้งหลาย บุคคลบางคนในโลกนี้ให้ทานด้วยตนเอง แต่ไม่ ชักชวนผู้อื่น เขาย่อมได้โภคทรัพย์สมบัติ ไม่ได้บริวารสมบัติ บางคนไม่ได้ให้ทานด้วยตนเอง แต่ ชักชวนคนอื่นให้ทาน เขาย่อมได้บริวารสมบัติ ไม่ได้โภคสมบัติ บางคนไม่ได้ให้ทานด้วยตนเอง และไม่ได้ชกั ชวนคนอืน่ ให้ทาน เขาย่อมไม่ได้ทงั้ โภคสมบัตแิ ละบริวารสมบัติ เป็นคนเทีย่ วกินเดน หรือขอทานเขากิน บางคนให้ทานด้วยตนเองและชักชวนบุคคลอื่นให้ทานด้วย เขาย่อมได้ทั้ง โภคสมบัติและบริวารสมบัติในที่ๆ ตนเกิดมาแล้วนั้น”

61

นวุติวัสสานุสรณ์

ครั้งนั้น บุรุษผู้เป็นบัณฑิตคนหนึ่ง ได้ฟังพระธรรมเทศนานั้นแล้ว คิดว่า โอ.!เหตุนี้ น่าอัศจรรย์ บัดนี้เราจักท�ำกรรมดีที่เป็นไปเพื่อให้ถึงสมบัติสองประการนั้น จึงกราบอาราธนา พระพุทธองค์ว่า บุ รุ ษ บั ณ ฑิ ต “ข้ า แต่ พ ระองค์ ผู ้ เ จริ ญ พรุ ่ ง นี้ ข อพระองค์ จ งทรงรั บ ภั ต ตาหาร ของพวกข้าพระองค์” พระพุทธองค์ “ก็ท่านต้องการพระภิกษุจ�ำนวนเท่าไร” บุรุษบัณฑิต “พระภิกษุทั้งหมดพระเจ้าข้า” เมือ่ พระพุทธองค์ทรงรับนิมนต์แล้ว บุรษุ บัณฑิตได้กลับไปยังหมูบ่ า้ นของตน เขาตระเวน เที่ยวป่าวประกาศให้ชาวบ้านได้ทราบทั่วกันว่า “ข้าแต่แม่และพ่อทั้งหลาย ข้าพเจ้าได้นิมนต์พระภิกษุสงฆ์ มีพระพุทธเจ้าเป็นประธาน เพื่อมาบริโภคภัตตาหารในวันพรุ่งนี้ ผู้ใดอาจจะถวายแก่ภิกษุทั้งหลายมีประมาณเท่าใด ผู้นั้น จงให้วัตถุต่างๆ มีข้าวสาร เป็นต้น ที่จะน�ำไปท�ำภัตตาหาร เพื่อประโยชน์แก่พระภิกษุทั้งหลาย มีประมาณเท่านั้น อย่างเพียงพอ พวกเราจักหุงต้มในที่แห่งเดียวกัน แล้วถวายทาน”

ครั้งนั้นมีเศรษฐีคนหนึ่ง เห็นบุรุษผู้นั้นมาถึงประตูร้านตลาดของตนก็โกรธด้วยคิดว่า “เจ้าคนนีไ้ ม่นมิ นต์ภกิ ษุแต่พอกับก�ำลังความสามารถแห่งตน ต้องมาเทีย่ วชักชวนรบกวนชาวบ้าน ทั้งหลายอีก” เศรษฐีบอกกับบุรุษนั้นว่า “แกจงเอาภาชนะที่แกถือมานี่” พูดแล้วก็เอานิ้วมือ สามนิ้วหยิบเอาข้าวสาร ถั่วเขียว และถั่วราชมาส อย่างละเล็กละน้อยใส่ภาชนะของบุรุษนั้น แต่นั้นมาเศรษฐีนั้นจึงได้ชื่อว่า พิฬาลปทกเศรษฐี (เศรษฐีตีนแมว) แม้เมื่อจะให้เภสัช มีเนยใส

นวุติวัสสานุสรณ์

62

และน�้ ำ อ้ อย เป็นต้น ก็เ อียงปากขวดเข้าที่ ห ม้ อ ท� ำ ให้ ปากขวดติ ด เป็ นอั นเดี ย วกั น เนยใส และน�ำ้ อ้อยจึงไหลลงทีละหยดๆ ได้เพียงเล็กน้อย (ตระหนีไ่ ม่อยากให้ทาน) บุรษุ นัน้ เอาวัตถุทาน ที่คนอื่นให้ไว้รวมกัน แต่ของเศรษฐีซึ่งมีไม่มากนั้น แยกไว้ในภาชนะอื่นต่างหาก เศรษฐีนั้น เห็นกิริยาท่าทางของบุรุษนั้นแล้วคิดว่า “ท�ำไมหนอ เจ้าคนนี้จึงแยกสิ่งของ ที่เราให้ไว้ต่างหาก” แกจึงส่งจูฬุปฏิฐาก (คนสนิท) คนหนึ่งให้เดินตามหลังบุรุษนั้นไป เพื่อจะได้ เห็นหรือรู้ว่าบุรุษนั้นรับของแกไปแล้วจะปฏิบัติเช่นไร “เจ้าจงไป จงรู้กรรมที่เจ้านั่นท�ำ” เมื่อถึงเวลาหุงต้มภัตตาหารถวายพระ บุรุษนั้นปรุงอาหารไป บริกรรมไปพลางว่า “ขอผลใหญ่จงมีแก่เศรษฐี” พร้อมกับใส่ข้าวสาร ๑-๒ เมล็ด เพื่อประโยชน์แก่ยาคู ภัตต์ และขนม ใส่ถวั่ เขียวบ้าง ถัว่ ราชมาสบ้าง หยอดน�ำ้ มันและน�ำ้ อ้อยบ้าง ลงในภาชนะทุกๆ ภาชนะ (ทีใ่ ส่อาหาร) จูฬปุ ฏิฐากจึงกลับมารายงานให้เศรษฐีทราบ เศรษฐีทราบดังนัน้ จึงคิดว่า “หากเจ้า คนนัน้ จักกล่าวโทษเราในท่ามกลางบริษทั (ชุมนุมชน) ไซร้ พอมันเอ่ยชือ่ เราขึน้ มาเท่านัน้ เราจัก ประหารมันให้ตาย” ในวันรุ่งขึ้นเขาจึงเหน็บกริช (มีดซุย) ไว้ในระหว่างผ้านุ่งแล้วได้ไปยืนอยู่ที่ โรงครัวหุงต้มภัตตาหารถวายพระ บุ รุ ษ บั ณ ฑิ ต นั้ น เลี้ ย งดู พ ระภิ ก ษุ ส งฆ์ มี พ ระพุ ท ธเจ้ า เป็ น ประธานแล้ ว กราบทู ล พระพุทธองค์ว่า “ข้ า แต่ พ ระองค์ ผู ้ เจริ ญ ข้ า พระองค์ ชั ก ชวนให้ ม หาชนถวายทานนี้ พวกมนุ ษ ย์ ที่ ข้าพระองค์ชกั ชวนแล้วในทีน่ นั้ ได้ให้ขา้ วสารมากบ้าง น้อยบ้าง ตามก�ำลังของตน ขอผลอันไพศาล แห่งทานนี้จงมีแก่มหาชนเหล่านั้นทุกคนเถิด” เศรษฐีได้ยินดังนั้นแล้ว ที่คิดวางแผนไว้ว่าจะฆ่าบุรุษบัณฑิตผู้ท�ำทาน หากประจานตน ว่าตระหนี่ให้ทานเพียงเล็กน้อย แต่บุรุษผู้นี้ได้น�ำวัตถุทานทั้งหมด มารวมกันท�ำภัตตาหารถวาย พระภิกษุสงฆ์ทมี่ พี ระพุทธองค์เป็นประธาน โดยกุศลเจตนาบริสทุ ธิแ์ ละไม่ได้เลือกปฏิบตั ิ แล้วยัง กล่าวว่า “ทานที่ ช นเหล่ า ใดตวงด้ ว ยทะนานแล้ ว ให้ ก็ ดี ถื อ เอาด้ ว ยฝ่ า มื อ แล้ ว ให้ ก็ ดี ขอผลอันไพศาลจงมีแก่ชนเหล่านั้นทั้งหมด” ท�ำให้เศรษฐีคิดได้ ส�ำนึกรู้บาปบุญคุณโทษ จะต้อง ขออโหสิ ก รรมและให้ บุ รุ ษ บั ณ ฑิ ต ยกโทษให้ มิ ฉ ะนั้ น จะถู ก เทวดาฟ้ า ดิ น ลงโทษ เศรษฐี จึงหมอบลงแทบเท้าของบุรุษนั้นแล้วกล่าวว่า “นาย..ขอนายยกโทษให้ฉันด้วย” บุรุษนั้นถามว่า “นี่อะไรกัน” เศรษฐีจึงเล่าเรื่องให้บุรุษนั้นฟังทั้งหมด

63

นวุติวัสสานุสรณ์

รูปปั้นพญานาคคู่บันไดหน้าพระวิหารหลวง ชาวต่างชาติยกย่องว่างดงามที่สุดในล้านนา

พระพุ ท ธองค์ ท รงเห็ น เหตุ ก ารณ์ นั้ น แล้ ว ตรั ส ถามบุ รุ ษ บั ณ ฑิ ต ว่ า “นี่ อ ะไรกั น ” เขากราบทูลเรื่องทั้งหมดให้พระองค์ทราบ เมื่อพระองค์ทรงตรัสถามย�้ำกับเศรษฐีๆ ทูลตอบว่า “เป็นอย่างนั้นพระเจ้าข้า” พระพุทธองค์จึงตรัสว่า “อุบาสก ขึ้นชื่อว่าบุญอันใครๆ ไม่ควรดูหมิ่นว่าเล็กน้อย อันบุคคลถวายทานแก่ภิกษุสงฆ์ มีพระพุทธเจ้าเช่นเราเป็นประธานแล้ว ไม่ควรดูหมิ่นว่า เป็น ของเล็กน้อย ด้วยว่า บุรุษผู้เป็นบัณฑิต ท�ำบุญอยู่ ย่อมเต็มไปด้วยบุญโดยล�ำดับ เหมือนภาชนะ ที่เปิดปาก เต็มไปด้วยน�้ำ ฉะนั้น” อภโย ภิกขุ เจดีย์หลวงนวกานุสรณ์ ๒๕๐๖ (อภโย ภิกขุ หรือพระราชเจติยาจารย์ รูปเดียวกัน)

“ผู้หวังความสุขหาง่าย แต่ผู้ประกอบเหตุที่จะให้ได้สุขนั้นหายาก”

หน้าพระปฐมเจดีย์ อ.เมือง จ.นครปฐม

สมญานาม ถิ่นจอมไทย ถิ่นไทยอุดม ถิ่นไทยดี ถิ่นไทยงาม ส.กวีวัฒน์

นวุติวัสสานุสรณ์

66

สมญานาม

ถิ่นจอมไทย ถิ่นไทยอุดม ถิ่นไทยดี ถิ่นไทยงาม

เมื่อช่วงสงครามโลกครั้งที่ ๒ พ.ศ.๒๔๘๕ จอมพล ป. พิบูลย์สงคราม นายกรัฐมนตรี ได้สงั่ การให้สร้างวัดพระศรีมหาธาตุ เขตบางเขน กรุงเทพฯ เพือ่ สถาปนาขึน้ เป็นพระอารามหลวง กรณีพิเศษ แล้วให้อาราธนาพระสงฆ์ไทยทั้งสองนิกายมาอยู่ร่วมกัน เพื่อให้เกิดสังฆสามัคคี ในชาติ บ ้ า นเมื อ ง ส่ ว นผลจะเป็ น เช่ น ไรไม่ ข อพู ด ถึ ง จะขอพู ด ถึ ง เรื่ อ งที่ รั ฐ บาลอิ น เดี ย ส่ ง พระบรมสารีริกธาตุมาให้ เพื่อประดิษฐานไว้ในพระเจดีย์วัดพระศรีมหาธาตุ โอกาสเดียวกันนี้ รัฐบาลอินเดียได้ส่งต้นกล้าพระศรีมหาโพธิ์ ๕ ต้นมาให้ด้วย ในหนังสือประวัติเจ้ า พระคุ ณ สมเด็ จ พระมหาวี ร วงศ์ (ติ สฺ โ ส อ้ ว น) ปฐมพระสั ง ฆนายกรู ป แรกและอดี ต เจ้ า อาวาสวั ด บรมนิ ว าสกล่ า วไว้ ว ่ า ต้ น พระศรี ม หาโพธิ์ ทั้ ง ๕ ต้ น นั้ น จอมพล ป. ให้ปลูกไว้ที่เกาะกลางคูน�้ำ รอบวัดพระศรีมหาธาตุ (เกาะโพธิ์) ๑ ต้น ปลู ก ในเขตอารามอี ก ๑ ต้ น ส่ ว นอี ก ๓ ต้น รัฐบาลมอบภารกิจให้เจ้าพระคุณ สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ อัญเชิญไปปลูก ที่ วั ด พระธาตุ พ นม จั ง หวั ด นครพนม วั ด พระมหาธาตุ ว รมหาวิ ห าร จั ง หวั ด นครศรี ธ รรมราช และวั ด พระธาตุ ดอยสุเทพราชวรวิหาร จังหวัดเชียงใหม่ เจ้าพระคุณสมเด็จพระมหาวีรวงศ์ ได้น�ำต้นพระศรีมหาโพธิ์ไปปลูกจนครบ ทั้ง ๓ ภูมิภาคของประเทศไทยตามล�ำดับ สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ (ติสฺโส อ้วน) สมเด็จพระอุปัชฌาย์ เมื่อครั้งบรรพชาเป็นสามเณรปี พ.ศ.๒๔๘๗

67

นวุติวัสสานุสรณ์

ต้นพระศรีมหาโพธิ์ ณ เกาะโพธิ์ วัดพระศรีมหาธาตุ เขตบางเขน กรุงเทพฯ

และการที่ท่านได้เดินทางไปเผยแผ่ศาสนาประกาศธรรม รวมทั้งรับภาระธุระงานบริหาร การคณะสงฆ์ การศึกษาพระปริยัติธรรมในหลายภาคของประเทศ และการศึกษาประชาบาล ในยุ ค เปลี่ ย นผ่ า นในภาคตะวั น ออกเฉี ย งเหนื อ ความที่ ท ่ า นเป็ น คนชอบคิ ด ชอบสั ง เกต ชอบเขียน มีผลงานด้านคติธรรมนิพนธ์อยู่มาก ท�ำให้ท่านเข้าใจในประเพณีวัฒนธรรม อุปนิสัย ใจคอ บุคลิกลักษณะ รสนิยม และการด�ำเนินชีวิตของผู้คนในแต่ละภูมิภาคได้อย่างถ่องแท้ และลึกซึ้ง เป็นที่มาแห่งสมญานามหรือค�ำขวัญ แต่ละภาคของประเทศไทย ซึ่งท่านได้ตั้งชื่อ ให้อย่างไพเราะและมีความหมายเป็นมงคลอย่างยิ่ง คือ ๑ ภาคกลางให้สมญานามว่า “ถิ่นจอมไทย” เพราะเป็นที่ประทับของพระเจ้าแผ่นดิน และเป็นที่ตั้งนครหลวงราชธานีศูนย์กลางการบริหารราชการบ้านเมืองของประเทศไทย ๒ ภาคใต้/ปักษ์ใต้ให้สมญานามว่า “ถิ่นไทยอุดม” เพราะมั่งคั่งอุดมสมบูรณ์ไปด้วย ทรัพยากรต่างๆ แบบว่า ทรัพย์ในดิน สินในน�ำ้ แร่ธาตุ มีหลากหลาย ตามแม่นำ�้ ล�ำธาร ทะเลหลวง และภาคพื้น ป่าเขาก็อุดมด้วยพันธุ์ไม้นานาพรรณ สัตว์ป่านานาชนิด และดินดีมีปุ๋ยปลูกอะไร ก็งอกงามได้ผลดี ๓ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ/อิสานให้สมญานามว่า “ถิ่นไทยดี” เพราะผู้คนมีนิสัย ใจซื่อ ว่าง่ายสอนง่าย ขยันอดทน การงานหนักเอาเบาสู้ เพียรพยายามในการปฏิบัติหน้าที่ แม้ยากล�ำบาก อยู่ง่ายกินง่าย แม้ดูว่าธรรมชาติจะไม่เป็นใจแห้งแล้งกว่าภาคอื่นๆ แต่ผู้คน กลับมีน�้ำใจไมตรีที่ดี

นวุติวัสสานุสรณ์

68

สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ ในท่ามกลางพระมหาเถระผู้ถวายการต้อนรับ เมื่อครั้งไปปลูกต้นพระศรีมหาโพธิ์ ณ วัดพระธาตุพนมวรมหาวิหาร ปี พ.ศ.๒๔๘๖

๔ ภาคเหนือ/พายัพให้สมญานามว่า “ถิ่นไทยงาม” เพราะความเป็นคนร่าเริงแจ่มใส ยินดีในการบุญการกุศล มีนำ�้ ใจไมตรี ยึดมัน่ ในประเพณี และวัฒนธรรมของตน ภูมปิ ระเทศงดงาม ด้วยป่าเขาล�ำเนาไพร แม่นำ�้ ล�ำธาร ธรรมชาติเป็นใจ อากาศดี ดินดี น�ำ้ ดี บ้านเมืองจึงดูเจริญและ สุขสงบร่มเย็น ค�ำว่า ถิ่นไทยงาม จอมพล ป. พิบูลย์สงคราม เป็นผู้น�ำใช้ในความหมายสื่อถึงรูป สมบัติ อาทิ ภูมิประเทศ ผู้คน ฯ เจ้าพระคุณสมเด็จพระมหาวีรวงศ์ ท่านน�ำมาใช้ในความหมาย สื่อเข้าหาคุณสมบัติ อาทิ น�้ำใจ ไมตรี ฯ คติเตือนใจที่ว่า “โง่ไม่เป็น เป็นใหญ่ยาก” ก็เป็นของเจ้าพระคุณสมเด็จพระมหาวีรวงศ์ (ติสฺโส อ้วน) ผู้คนน�ำมาใช้แพร่หลาย โดยไม่รู้ที่ไปที่มา เข้ า ใจว่ า เจ้ า พระคุ ณ สมเด็ จ พระมหาวี ร วงศ์ คงหาเวลาที่ เ หมาะสมไปปลู ก ต้นพระศรีมหาโพธิ์ ทีละต้น ทีละวัด ทีละจังหวัด จนครบทุกภาค แต่ที่เชียงใหม่กว่าจะได้ขึ้นมา ปลูกต้นพระศรีมหาโพธิ์ ณ วัดพระธาตุดอยสุเทพ ก็ล่วงเลยมาถึงต้นเดือนมิถุนายน พ.ศ.๒๔๘๗ หลักฐานก็คอื เมือ่ ปลูกต้นพระศรีมหาโพธิท์ วี่ ดั พระธาตุดอยสุเทพเสร็จแล้ว เจ้าพระคุณสมเด็จฯ ได้แวะพักที่วัดเจดีย์หลวงวรวิหารและได้เมตตารับเป็นพระอุปัชฌาย์และสีลาจารย์ในการ

69

นวุติวัสสานุสรณ์

พระธาตุพนม วัดพระธาตุพนมวรมหาวิหาร อ�ำเภอธาตุพนม จังหวัดนครพนม

นวุติวัสสานุสรณ์

70

บรรพชานายเตียง เทวินทะ อายุ ๑๙ ปี เป็นสามเณร ณ พระอุโบสถหลังเก่า วัดเจดีย์หลวง เมื่อวันที่ ๕ มิถุนายน พ.ศ.๒๔๘๗ เมื่ อ วั น ที่ ๑๕ สิ ง หาคม พ.ศ.๒๔๘๘ สามเณรเตี ย งจึ ง ได้ อุ ป สมบทเป็ น พระภิ ก ษุ ณ พระอุ โ บสถหลั ง เก่ า วั ด เจดี ย ์ ห ลวงวรวิ ห าร พระพุ ท ธิ โ ศภน (แหวว ธมฺ ม ทิ นฺ โ น) เป็นพระอุปัชฌาย์ พระมหาขันติ์ ขนฺติโก เป็นพระกรรมวาจาจารย์ พระมหาหมื่น วุฑฺฒิญาโณ เป็นพระอนุสาวนาจารย์ พระอุปัชฌาย์ตั้งฉายาให้ว่า อภโย ภายหลังอุปสมบทแล้ว จึงได้ เปลี่ยนชื่อเป็น ชูเกียรติ พระภิกษุชูเกียรติ อภโย เป็นชาวอ�ำเภอเถิน จังหวัดล�ำปาง โดยก�ำเนิด ตั้งแต่บรรพชา อุปสมบทมา ท่านพ�ำนักหลักมั่น อยู่บ�ำเพ็ญสมณกิจ และปฏิบัติหน้าที่รับผิดชอบ ในฐานะ พระลูกวัด ในฐานะครูอาจารย์สงั่ สอนศิษย์ ในฐานะพระเถระด�ำรงสมณศักดิ์ เป็นพระสังฆาธิการ ในระดับต่างๆ ช่วยงานการปกครองของคณะสงฆ์ และงานการปกครองวัดเจดียห์ ลวง สนองงาน แบ่งเบาภารกิจของพระอุปัชฌาย์อาจารย์ จนเจริญก้าวหน้ามาโดยล�ำดับ ขึ้นสู่ยศต�ำแหน่ง และอาวุโสสูงสุดภายในวัด พ�ำนักอยู่ที่วัดเจดีย์หลวงวรวิหารนี้มาโดยตลอด จนถึงปัจจุบันกาล คือ พระเดชพระคุณพระราชเจติยาจารย์ เจ้าอาวาสรูปที่ ๘ ของวัดเจดีย์หลวงวรวิหาร ซึ่งจะมี อายุ วั ฒ นมงคลครบ ๙๐ ปี ในวั น ที่ ๒๐ ธั น วาคม ๒๕๕๘ นี้ เป็ น เจ้ า อาวาสวั ด เจดี ย ์ ห ลวง วรวิ ห ารรู ป ที่ ส องที่ มี อ ายุ ๙๐ ปี ขณะอยู ่ ใ นต� ำ แหน่ ง เจ้ า อาวาส (รู ป แรกพระเดชพระคุ ณ พระพุทธ พจนวราภรณ์ จันทร์ กุสลมหาเถระ) ประการส�ำคัญ พระเดชพระคุณเป็นผูม้ อี ายุยนื ยาว พร้อมทั้งมีสุขภาพแข็งแรงไม่เคยล้มหมอนนอนเตียงในโรงพยาบาลเลย (๒๖/๓/๕๘)

วัดพระมหาธาตุ อ�ำเภอเมือง จังหวัดนครศรีธรรมราช

71

นวุติวัสสานุสรณ์

วัดพระธาตุดอยสุเทพราชวรวิหาร อ�ำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่

“ต่างด้าวเก็บฉลาดไว้ใน ชาวไทยเก็บฉลาดไว้นอก นี้เองเศรษฐกิจของเขาจึงก้าวหน้าของเราจึงก้าวไม่ออก”

พุทธคยาจ�ำลองในประเทศไทย ไม่ทราบว่าอยู่ที่ใด

ช่วงกาลที่เปลี่ยนผ่าน ส.กวีวัฒน์

นวุติวัสสานุสรณ์

74

ช่วงกาลที่เปลี่ยนผ่าน บุ ค คลส� ำ คั ญ ในงานการบรรพชานายเตี ย ง เทวิ น ทะ (อุ ป สมบทแล้ ว เปลี่ ย นเป็ น ชูเกียรติ) อายุ ๑๙ ปี เป็นสามเณร เมื่อวันที่ ๕ มิถุนายน พ.ศ.๒๔๘๗ ณ วัดเจดีย์หลวงวรวิหาร ทีม่ สี มเด็จพระมหาวีรวงศ์ (ติสโฺ ส อ้วน) เจ้าอาวาสวัดบรมนิวาส กรุงเทพฯ เป็นพระอุปชั ฌาย์นนั้ คือคุณนายชัน้ ระวังเวียงพิงค์ ผูร้ บั เป็นเจ้าภาพอุปถัมภ์ และคุณนายปรุงใจ นฤอรรถสัณหธรรม ภรรยาหลวงนฤอรรถสั ณ หธรรม (สนิ ท อิ ศ รางกู ร ณ อยุ ธ ยา) คุ ณ นายชั้ น เป็ น ภรรยาของ พระระวั ง เวี ย งพิ ง ค์ (ฟ้ อ น ศรี ว ลี ) อดี ต นายอ� ำ เภอเมื อ งเชี ย งใหม่ และอี ก หลายอ� ำ เภอ ระหว่างปี พ.ศ.๒๔๕๘-๒๔๗๓ เป็นนักปกครองที่ดี มีความรู้ความสามารถท่านหนึ่ง แต่เมื่อ เดือนธันวาคม พ.ศ.๒๔๗๖ เกิดอุบัติเหตุรถยนต์นั่งของท่านคว�่ำที่สี่แยกช้างเผือก ท�ำให้ท่าน ได้รบั บาดเจ็บสาหัสและถึงแก่กรรมในอีกไม่กวี่ นั ต่อมา (ปราณี ศิรธิ ร ณ พัทลุง..เพชร์ลานนา เล่ม ๑)

การท�ำความสะอาดพระธาตุเจดีย์หลวงก่อนบูรณะ ใช้วิธีน�ำกิ่งไม้ใบหญ้า ทั้งแห้งและไม่แห้งมากองสุมกันไว้เป็นจุดๆ แล้วจุดไฟเผาควันคละคลุ้ง สงสัยไม่สงวนลิขสิทธิ์ อินโดนีเซียเลยน�ำไปใช้เดือดร้อนกันครึ่งอาเซียน

คุ ณ นายชั้ น ระวั ง เวี ย งพิ ง ค์ เป็ น คนใจบุ ญ สุ น ทาน มี ศ รั ท ธาในพระพุ ท ธศาสนา ชอบเข้าวัดปฏิบัติธรรม และได้สร้างหอระฆังคอนกรีต ๒ ชั้น ถวายวัด ๑ หลัง ณ ลานหน้า บันไดนาคทางขึ้นสู่ซุ้มจระน�ำมุขตะวันออกของพระธาตุเจดีย์หลวง ชั้นบนแขวนระฆังใหญ่ไว้

75

นวุติวัสสานุสรณ์

ภาพหอระฆังและศาลาเล็ก ๒ หลัง สร้างไว้หน้าพระธาตุเจดีย์หลวง ที่เห็นแนวรั้วรอบพระเจดีย์นั้น คือการเตรียมบูรณะครั้งใหญ่

แล้ ว ใช้ ล วดสลิ ง ผู ก ลู ก ตุ ้ ม ระฆั ง โยงพาดผ่ า นรอกที่ เ สารั บ น�้ ำ หนั ก ลวดสลิ ง ๒ ต้ น ก่ อ นถึ ง กุฏิสุทธพินทุที่อยู่ห่างทางทิศใต้ ๕๐ เมตร ปลายลวดท�ำเป็นห่วงใช้ผ้าพันไว้ส�ำหรับคล้องตะปู ที่เสากุฏิสุทธพินทุ ในความสูงระนาบเดียวกัน และเวลาจะให้สัญญาณระฆัง ปลดห่วงออกจาก ตะปู แล้วใช้มือดึงห่วงให้ลูกตุ้มกระทบกับระฆังแทนการตี เมื่อก่อนวัดเจดีย์หลวงตีระฆัง วันละ ๓ เวลา คือ เวลา ๐๘.๐๐ น. ท�ำวัตรเช้า..เวลา ๑๑.๐๐ น. ฉันเพล เวลา ๑๘.๐๐ น. ท�ำวัตรเย็น..(เหมันตฤดูเปลี่ยนเป็น ๑๗.๐๐ น.) วันพระเวลา ๐๙.๐๐ น.ไหว้พระฟังเทศน์ เวลา ๑๑.๐๐ น. ฉันเพล..เวลา ๑๕.๐๐ น. ไหว้พระฟังเทศน์..หอระฆังชั้นล่างแขวนระฆังเล็กไว้ ตีบอกเวลาเรียนนักธรรม-บาลีและท�ำความสะอาดวัด ระฆังทั้ง ๒ ลูกปัจจุบันยังใช้ได้ดีอย่างเดิม เป็นแต่ไม่ใช้สลิงโยงดึงเหมือนเมื่อก่อน ส่วนทีว่ า่ งสองข้างหอระฆัง เป็นศาลาไม้หลังเล็กแบบพืน้ ถิน่ มีลกู กรงรอบ ๒ หลัง เอาไว้ นั่งพักผ่อนยามเย็น ต่อมาเปลี่ยนเป็นฝาไหลมีประตูปิดเปิดได้ ท�ำเป็นที่พักผู้มาแสวงบุญ เจ้าภาพสร้างศาลา ๒ หลังถวายวัดเจดียห์ ลวง คือเจ้าวงค์จนั ทร์ คชเสนีย์ (ณ เชียงใหม่) เป็นเจ้าพี่ ของคุณหญิงเจ้าระวีพันธุ์ สุจริตกุล (ณ เชียงใหม่) ผู้เป็นกรรมการวัดเจดีย์หลวงมานานตราบจน อนิจกรรมเมื่อวันที่ ๑ เมษายน ๒๕๕๘ ทั้งสองท่านเป็นธิดาของพลตรีเจ้าราชบุตร (วงศ์ตะวัน ณ เชียงใหม่) แต่คนละมารดา พลตรีเจ้าราชบุตรเป็นบุตรของพลตรีเจ้าแก้วนวรัฐ เจ้าผู้ครอง

นวุติวัสสานุสรณ์

76

พระธาตุเจดีย์หลวงก่อนบูรณะครั้งใหญ่ เห็นต้นลั่นทมรอบองค์พระธาตุเจดีย์หลวงออกดอกสีขาว

นครเชี ย งใหม่ อ งค์ ที่ ๙ (องค์ สุ ด ท้ า ย) องค์ ท ่ า นเป็ น ผู ้ นิ ม นต์ พ ระเดชพระคุ ณ พระอุ บ าลี คุ ณู ป มาจารย์ (จั น ทร์ สิ ริ จ นฺ โ ท) เจ้ า อาวาสวั ด บรมนิ ว าส กรุ ง เทพฯ ขึ้ น มาเผยแผ่ วั ต รปฏิ บั ติ แ ละจั ด ตั้ ง คณะธรรมยุ ต ที่ เชี ย งใหม่ แ ละล้ า นนา โดยความเห็ น ชอบของพลตรี เจ้าแก้วนวรัฐ จึงได้ยุบรวมสังฆาวาสทั้ง ๔ เข้าเป็นวัดเดียวกันคือ “วัดเจดีย์หลวง” เมื่อปี พ.ศ. ๒๔๗๑ วัดเจดีย์หลวงจึงมีสถานะเป็นศูนย์การบริหารคณะสงฆ์ธรรมยุต ให้มั่นคงแพร่หลาย ทั่วล้านนา แต่นั้นมา คุณูปการขององค์ท่านและบุตรธิดาทายาทที่มีต่อวัดเจดีย์หลวงและ คณะธรรมยุตนั้น สุดยิ่งใหญ่ไพศาล ไม่มีท่าน เราคงไม่มีวันนี้.. พระธาตุเจดีย์หลวงก่อนท�ำการ บูรณะ อยู่ในสภาพเป็นเจดีย์ปรักหักพัง มีอิฐหักจากแผ่นดินไหวเมื่อปี พ.ศ.๒๐๘๘ บวกกับ มูลดินทับถมกลบฐานเจดีย์ มีวชั พืช พงหนาม หญ้าคา ป่ารกปกคลุมองค์เจดียไ์ ว้ โดยเฉพาะด้าน ทิศตะวันตกและด้านทิศใต้ องค์เจดีย์ทรุดโทรมปรักหักพังมาก จนกองอิฐมูลดินทับถมลาดเอียง ลงมาถึงฐานและลานเจดีย์ ในฤดูฝนมีสภาพเสมือนป่าเขากลางเมืองเชียงใหม่ย่อมๆ ไม่มีผิด รอบองค์เจดีย์มีถนนเดินรอบได้ พื้นที่รอบฐานเจดีย์ด้านในถนนปลูกลั่นทมดอกสีขาว ถัดถนนรอบเจดีย์ออกมาด้านนอกปลูกล�ำไยกระโหลก ด้านทิศใต้ปลูกล�ำไยพันธุ์ดีไว้มาก เรียก สวนล�ำไยได้เลย แต่ละปีมีคนมาประมูลซื้อได้เงินบ�ำรุงวัดหลายหมื่นบาท ถัดจากล�ำไยออกมา ปลูกมะพร้าว ไม่ปล่อยพื้นที่วัดให้ว่างเปล่า จะปลูกล�ำไยพันธุ์ดีไว้ทั่ววัด ช่องว่างระหว่างก�ำแพง หน้าวัดกับวิหารอินทขีลปลูกมะพร้าว ด้านทิศใต้ปลูกล�ำไย มะพร้าวพันธุ์พื้นเมือง และพื้นที่ติด

77

นวุติวัสสานุสรณ์

ถ่ายจากหน้าต่างชั้น ๒ กุฏิอุดมสามัคคี จะเห็นต้นล�ำไยจ�ำนวนมาก ปลูกไว้บริเวณลานพระธาตุเจดีย์หลวงด้านทิศใต้ เป็นล�ำไยพันธุ์ดี

ก�ำแพงปลูกไผ่บง ไผ่รวก บรรยากาศของวัดในครั้งก่อน จึงดูสงบ ร่มเย็น ร่มรื่น และสัปปายะ สมกั บ ค� ำ ว่ า อาราม ส่ ว นในลานเจดี ย ์ ด ้ า นทิ ศ ตะวั น ตกเฉี ย งเหนื อ มี กุ ฏิ จู ฑ ศฤงค์ ตั้ ง อยู ่ ด้านตะวันตกเฉียงใต้ ภายใต้กิ่งก้านสาขาต้นยางใหญ่ มีกุฏิทัณฑเขต ตั้งอยู่ กุฏิทัณฑเขตนี้ พระทัณฑเขตประชานุการ ผบ.เรือนจ�ำเชียงใหม่ สร้างถวายเป็นทีพ่ ำ� นักของหลวงปูม่ นั่ ภูรทิ ตฺโต เป็นกุฏิหลังเล็กสร้างด้วยไม้ มุงด้วยสังกะสี มีอยู่ ๒ ห้อง พระเดชพระคุณพระราชเจติยาจารย์ เมื่อครั้งอุปสมบทใหม่ๆ เคยพ�ำนักอยู่หลายปีกับพระเดช เทวินทะ ผู้เป็นพี่ชายของท่าน ทั้งหอระฆัง ศาลา กุฏิ ต้นไม้ดอกและต้นไม้ผลที่ปลูกไว้รอบพระธาตุเจดีย์หลวง ถูกรื้อ ถอนและตัดออก เพื่อเอาพื้นที่ท�ำเป็นลานประทักษิณพระธาตุเจดีย์หลวง เมื่อครั้งท�ำการบูรณ ปฏิสังขรณ์ใหญ่ช่วงปี พ.ศ.๒๕๓๓-๒๕๓๕ ส่วนต้นไม้ผลต่างๆ ทีป่ ลูกไว้ทวั่ เขตวัด ได้ถกู ตัดโค่นออกเพือ่ เอาพืน้ ทีส่ ร้างอาคารสถานที่ เพราะสถานการณ์บังคับให้คล้อยตามยุคสมัยไปตามพัฒนาการของโลกนั่นเอง ทั้งศาสนสถาน อาคารที่ พ� ำ นั ก ของพระภิ ก ษุ ส ามเณร อาคารเรี ย น ทั้ ง ทางโลก ทางธรรม และอุ ด มศึ ก ษา มหาวิทยาลัยสงฆ์ ซึ่งตั้งกระจุกกระจายกันอยู่บนเนื้อที่เพียง ๓๒ ไร่เศษ ภายในวัดเจดีย์หลวง

นวุติวัสสานุสรณ์

78

ก่อนบูรณะพระธาตุเจดีย์หลวง บริเวณวัดจะปกคลุมด้วยร่มเงาไม้ต่างๆ พฤกษาป่าพืชสวนประเภทล�ำไยกระโหลก มะพร้าวพื้นเมืองและไม้ไผ่ (ก�ำแพงในยุคนั้น ยังมีใบเสมาประดับที่งดงามมาก)

...ผู้คนพลุกพล่านขวักไขว่ ทั้งคนไทยและต่างชาติ กติกามารยาท กาลเทศะควรค�ำนึง ในการจัด กิจกรรม สันทนาการ และการแต่งกาย..รถราจราจรตะบี้ตะบันพ่นควันพิษ ก่อเกิดมลพิษทาง เสียงยันเที่ยงคืน (คืนวันอาทิตย์) แม้จะบ่นก็ทนได้จะเป็นไรหนา ถ้าบ้านเมืองและวัดวาอาวาส จะเกลือ่ นกลาดด้วยทัศนอุจาด ทีม่ นุษยก่อขึน้ และได้รบั ผลเสมอภาคกัน เปรียบไปเหมือนต้นไม้ ที่ปลูกไว้ในวัดเจดีย์หลวงที่ยังยืนหยัดแผ่กิ่งก้านให้ร่มเงา แม้ยังผลิดอกออกผลอยู่ได้ แต่สังเกตดู ให้ดี มันก�ำลังยืนต้นแก่และเฉาตายไปตามปัจจัยแห่งกาลเวลา สัตว์โลกทุกชีวิต..สิทธิเท่าเทียม เห็น..ที่จะเป็นเช่นนั้น..ไม่แตกต่างกันเลย...! (๙/๙/๕๘)

พระประธาน พิธีถือน�้ำพิพัฒน์สัตยา ส.กวีวัฒน์

นวุติวัสสานุสรณ์

80

พระอัฏฐารส (พระคงใหญ่) พระพุทธปฏิมาประธานในพระวิหารหลวง

81

นวุติวัสสานุสรณ์

พระประธาน พิธีถือน�้ำพิพัฒน์สัตยา พิธีการถือน�้ำพระพิพัฒน์สัตยา (ของเก่าเป็น พิพัฒน์สัจจา) ของนครเชียงใหม่และ นครล�ำพูนนั้น ได้ถือเอาแบบอย่างธรรมเนียมที่มีมาแต่เก่าก่อน เมื่อพระมหากษัตริย์ทรง พระกรุณาโปรดเกล้าฯ ตัง้ เจ้าเมือง (พญาหรือเจ้าผูค้ รองนครเชียงใหม่) ขึน้ ใหม่แล้ว ให้มหี นังสือ บอกไปตามเมืองขึ้นรู้ทั่วกัน ให้พญาอุปราช พญาราชวงศ์ พญาบุรีรัตน์ และพญาราชบุตร พร้อมกันจัดแจงตั้งการพิธีถือน�้ำพระพิพัฒน์สัตยาที่วัดเชียงมั่น พระอารามใหญ่ ให้ท�ำศาลตั้งใน พระวิหารหน้าพระพุทธรูปศาลหนึง่ กว้าง ๔ ศอก ยาว ๔ ศอก สูง ๒ ศอกคืบ มีหลังคาดาดเพดาน ผ้าขาว มีราชวัตรฉัตรธง ต้นกล้วย ต้นอ้อย มีปนื หอก ทวนปัก ๔ มุมศาล มีขา้ วตอก ดอกไม้ ธูปเทียน กับขันเชิงใหญ่ใส่นำ�้ ตัง้ บนศาลใบหนึง่ มีบาตรเหล็กใส่นำ�้ ตัง้ มุมศาล มุมละใบ พระสงฆ์ผใู้ หญ่ ๘ รูป นัง่ เป็นประธาน พญาเชียงใหม่ พญาอุปราช พญาราชวงศ์ พญาบุรรี ตั น์ พญาราชบุตร ญาติพนี่ อ้ ง แสนท้าวพญาผูใ้ หญ่ มีขา้ วตอก ดอกไม้ ธูปเทียนทุกคน เข้าไปในพระวิหาร นมัสการพระพุทธรูป แล้ว พญาปัญญาเป็นผู้อ่านค�ำอัญเชิญเทพยดา แล้วอ่านค�ำสาบานเขียนใส่ใบตาลสองฉบับ ครัน้ อ่านค�ำสาบานแล้ว ฉบับหนึง่ เผาไฟห่อผ้าขาวไว้ในขันน�ำ้ ฉบับหนึง่ เอาใส่ไว้ในขันน�ำ้ ด้วยกัน บวงสรวงเทพยดาเสร็จแล้ว พระสงฆ์สวดพระพุทธมนต์จบ เอากระบี่ หอก ทวน ปืน อาวุธ ซึ่งพระราชทานขึ้นไปจุ่มลงในขันน�้ำและบาตร พญาเชียงใหม่กราบถวายปฏิญาณต่อพระบาท สมเด็จพระเจ้าอยู่หัว แล้วตักน�้ำพระพิพัฒน์สัตยาก่อน จากนั้นพญาอุปราช พญาราชวงศ์ พญาบุรีรัตน์ พญาราชบุตร ญาติวงศา แสนท้าวพญาทั้งปวง รับน�้ำพระพิพัฒน์สัตยาตามล�ำดับ ผู้ใหญ่ผู้น้อย ถวายสัตย์ปฏิญาณต่อพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสร็จแล้วพญาเชียงใหม่ จึงให้พญาอุปราช พญาราชวงศ์ พญาบุรีรัตน์ พญาราชบุตร ญาติ พี่ น ้ อ ง แสนท้ า วพญาผู ้ ใ หญ่ ผู ้ น ้ อ ย อ่ า นค� ำ ปฏิ ญ าณสาบานตนว่ า จะซื่ อ สั ต ย์ สุ จ ริ ต ต่อพญาเชียงใหม่ ทุกคน ส่วนคนทีอ่ ยูห่ า่ งไกลมาไม่ทนั วันถัดไปใครมาถึงก็ให้เจ้าพนักงานพาตัว ไปสาบานรับพระราชทานน�ำ้ พระพิพฒ ั น์ สัตยาต่อไปทุกวันจนครบ ๗ วัน จึงเลิกการท�ำพิธถี อื น�ำ้

นวุติวัสสานุสรณ์

82

พระประธานในพิธีถือน�้ำพระพิพัฒน์สัตยา ประดิษฐานอยู่ในพระวิหารหลวง วัดเจดีย์หลวงวรวิหาร

83

นวุติวัสสานุสรณ์

นครเชียงใหม่และนครล�ำพูน ท�ำพิธีถือน�้ำพระพิพัฒน์สัตยาสาบานตนครั้งเดียวจนกว่า เจ้าเมืองจะถึงแก่อนิจกรรม เมื่อเปลี่ยนเจ้าเมืองใหม่ จึงจะมีพิธีถือน�้ำอีกครั้ง ส่วนค�ำสาบานนั้น อาจเปลี่ยนแปลงหรือแตกต่างกันไป ในแต่ละเจ้าเมือง หาเหมือนกันไม่ นครน่าน กระท�ำพิธีถือน�้ำพระพิพัฒน์สัตยาปีละ ๒ ครั้ง ครั้งแรกหลังสงกรานต์ ๑๕ วัน ครั้งที่ ๒ หลังวันออกพรรษา ๑๕ วัน นครล�ำปาง กระท�ำพิธีถือน�้ำพระพิพัฒน์สัตยาปีละ ๑ ครั้ง ในช่วงเดือน ๗ หรือเดือน ๘ แล้วแต่จะพร้อม การถือน�้ำพระพิพัฒน์สัตยา เมื่อก่อนกระท�ำที่วัดเชียงมั่น พระอารามแห่งแรกของ นครเชียงใหม่ ภายหลังเปลี่ยนสถานที่ถือน�้ำพระพิพัฒน์สัตยามากระท�ำ ณ วัดเจดีย์หลวง พระอารามหลวงกลางเมืองเชียงใหม่แทน บนแท่นฐานชุกชีที่ประดิษฐานพระพุทธปฏิมาประธานอัฏฐารสในพระวิหารหลวง วัดเจดีย์หลวงวรวิหาร มีพระพุทธรูปส�ำคัญอยู่ ๑ องค์ ที่เคยอัญเชิญเป็นพระประธานในการ พิธีถือน�้ำพระพิพัฒน์สัตยาสาบานตนในยุคราชาธิปไตยสมบูรณาญาสิทธิราชย์ คือ พระพุทธรูป หล่อด้วยทองส�ำริด ไม่ปดิ ทองค�ำเปลว เป็นพระปางมารวิชยั หน้าตักกว้าง ๒๘ นิว้ ครึง่ สูง ๓๓ นิว้ ไม่นับฐานเขียงรองรับองค์พระสูง ๓ นิ้ว ยอดพระเมาลีท�ำด้วยไม้ แทนของเดิมที่หล่อด้วยส�ำริด ที่หายไป เป็นพระพุทธรูปแบบสิงห์ ๒ ชายสังฆาฏิแฉกแบบเขี้ยวตะขาบ มีพุทธลักษณะงดงาม มาก ที่พิเศษกว่าองค์อื่นก็คือ มีการเขียนยันต์อักขระล้านนา ๔ เหลี่ยม ขนาด ๒ X ๒ นิ้วไว้ตรง พระอุระด้านขวา เหนือพระถัน ๒ นิว้ ถือเป็นเรือ่ งแปลก ในการหล่อพระพุทธรูป แล้วมีจารึกยันต์ ประทับเป็นตราก�ำกับไว้เช่นนี้ บนฐานชุกชีทปี่ ระดิษฐานพระพุทธปฏิมาอัฏฐารส และพระพุทธรูปขนาดและปางต่างๆ จ�ำนวนมาก ในพระวิหารหลวง วัดเจดียห์ ลวงวรวิหารนัน้ เคยถูกโจรบาปเจาะประตู เจาะหน้าต่าง ถอดสลักออกเข้าไปขโมยพระพุทธรูปแล้ว ๒ ครัง้ (๒๕๑๒,๒๕๑๘) ตอนดึกฝนตกพร�ำๆ ในพรรษา ครั้งแรกขโมยพระพุทธรูปขนาดเท่าคนจริงไป ๔ องค์ ครั้งที่ ๒ ได้พระพุทธรูปเก่าแก่ไป ๒ องค์ แต่ที่แปลกก็คือ พระพุทธรูปองค์ที่ประดิษฐานเป็นพระประธานในพิธีถือน�้ำพระพิพัฒน์สัตยา ที่กล่าวมาแล้วนั้น ก็ถูกพวกโจรยกลงจากแท่นฐานชุกชีทุกครั้ง แต่ก็ไม่อาจยกย้ายเอาออกจาก พระวิหารหลวงได้ จึงยังคงอยู่ให้สักการะจนบัดนี้

นวุติวัสสานุสรณ์

84

เจ้านายฝ่ายเหนือและข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ในพิธีถือน�้ำพระพิพัฒน์สัตยา

ในเรื่องพระพุทธปฏิมาประธานในพิธีถือน�้ำพระพิพัฒน์สัตยานี้นั้น เจ้าราชสัมพันธวงศ์ (สิงห์แก้ว ณ เชียงใหม่) เจ้านายฝ่ายเหนือชัน้ ผูใ้ หญ่ ผูเ้ ข้าวัดปฏิบตั ธิ รรมรักษาศีลทีว่ ดั เจดียห์ ลวง เป็นประจ�ำ ในวันธรรมสวนะ และเคยมีประสบการณ์ร่วมในพิธีถือน�้ำพระพิพัฒน์สัตยามาแล้ว น�ำมากราบเรียนยืนยันกับพระเดชพระคุณพระราชเจติยาจารย์ (ชูเกียรติ อภโย) เจ้าอาวาส วัดเจดีย์หลวงวรวิหาร รูปปัจจุบันให้รับทราบ เมื่อพระเดชพระคุณยังอยู่ในช่วงพระภิกษุเถรภูมิ พระลูกวัด วัดเจดียห์ ลวงวรวิหาร ส่วนเจ้าราชสัมพันธวงศ์ถงึ แก่กรรมไปนานแล้ว ตัง้ แต่วันที่ ๙ เมษายน พ.ศ.๒๕๐๙

หมายเหตุ การถือน�้ำพระพิพัฒน์สัตยาในบรรดาหัวเมืองขึ้นน้อยใหญ่ หรือประเทศราชที่ข้ึนกับ กรุงเทพฯ นั้น ถือปฏิบัติกันมาแต่โบราณกาลแล้ว เมื่อสิ้นสุดการปกครองในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ เมื่อปี พ.ศ.๒๔๗๕ การพิธีถือน�้ำพระพิพัฒน์สัตยา ก็เป็นอันสิ้นสุดลงไปด้วย (๕/๔/๕๕)

นิยามความแห่งพระคง ส.กวีวัฒน์

นวุติวัสสานุสรณ์

86

นิยามความแห่งพระคง

ทีฆา ชาคะระโต รัตติ ทีฆัง สันตัสสะ โยชะนัง

ทีโฆ พาลานะ สังสาโร สัทธัมมัง อวิชานะตัง (ขุ.ธ.๒๕.๖๐.๒๗) “ราตรีนาน ส�ำหรับคนนอนไม่หลับ ระยะทางโยชน์หนึ่งไกล ส�ำหรับผู้ล้าแล้ว สังสารวัฏยาวนาน ส�ำหรับคนพาล ผู้ไม่รู้แจ้งพระสัทธรรม”

พุทธปฏิมาบูชา ก่อนเขียนเรื่องพระคง ขอน�ำก�ำเนิดแห่งพระพุทธปฏิมา (พระพุทธรูป) มาให้ทราบ กันก่อน อาจารย์เสถียร โพธินันทะ ผู้เป็นปราชญ์ฉลาดรู้เรื่องพระศาสนาได้บรรยายไว้ ดังนี้ “แต่เดิมพวกอารยัน (ในอินเดีย) ไม่นยิ มสร้างปฏิมาของผูท้ ตี่ นเคารพบูชาเป็นครูอาจารย์ แม้สมัยพระเจ้าอโศกมหาราชที่ศิลปะก�ำลังรุ่งโรจน์อยู่ก็หานิยมสร้างพุทธปฏิมาไม่ มักจะสร้าง เป็นสัญลักษณ์ชี้ให้เห็นว่าเป็นพระบรมศาสดา เช่น ปางตรัสรู้ก็สร้างเป็นวงล้อมีกวางหมอบอยู่ สองข้าง ปางปรินิพพานก็สร้างเป็นแท่นเปล่าระหว่างต้นสาละคู่ ครั้นเมื่อฝรั่งชาติกรีก (จาก ยุโรป) มาเลือ่ มใสพระพุทธศาสนา พวกกรีกมิได้ถอื คติแบบพวกอารยัน ประกอบกับกรีกเป็นเจ้า แห่งศิลปะจึงได้คิดสร้างพระพุทธปฏิมาขึ้นเป็นปฐม พระพุทธปฏิมาที่สร้างนี้ใกล้เคียงกับ ความจริงของมนุษย์มากทีส่ ดุ และมักจะมีเส้นพระศกมุน่ เกล้าขึน้ ไปเป็นเมาฬี ท�ำนองการตบแต่ง พระศกของกษัตริยอ์ นิ เดียโบราณ ทัง้ นี้ เพือ่ ให้เห็นแตกต่างกับพระสาวก พระพุทธปฏิมาฝีมอื กรีก งดงามมากราวกับว่ามีชีวิตจริงๆ ประวัติศาสตร์เรียกพุทธศิลป์ยุคปฐมนี้ว่า “พุทธศิลป์แบบคัน ธาระ” เมื่อพวกกรีกสร้างพุทธปฏิมาขึ้นบูชาโดยอาศัยพุทธจริยาต่างๆ ประดิษฐ์ขึ้นเป็นปางนั้น ปางนี้ พวกอารยันเห็นก็ชอบใจจึงได้คิดสร้างพุทธปฏิมาของตนขึ้นบูชาบ้าง”๑

พระคงล�ำพูน “พระนางจามเทวีแห่งเมืองละโว้ (ลพบุรี) ได้เสด็จขึ้นมาครองราชย์เป็นปฐมกษัตริย์ แห่งเมืองหริภุญไชย (ล�ำพูน) เมืองที่พระวาสุเทวฤๅษี (สุเทพฤๅษี) สร้างถวายพระนางจามเทวี ให้สร้างพระคง (อุทเทสิกเจดีย์เล็ก) บรรจุไว้ในกรุเจดีย์วัดพระคงฤๅษี เป็นบุญกิริยาสืบต่ออายุ พระพุทธศาสนา และเพื่อแจกจ่ายให้เป็นขวัญก�ำลังใจ เป็นสิ่งสักการะแก่ชาวหริภุญไชยให้เกิด ความอบอุน่ ใจ เกิดความมัน่ ใจ ไม่หวัน่ เกรงเมือ่ ยามมีศกึ สงครามป้องกันบ้านเมือง ช่วงต้นรัชกาล พระนางจามเทวีนั้น มีศึกสงครามสู้รบกับขุนหลวง วิรังคะผู้น�ำชาวลัวะอยู่หลายครั้ง เมื่อกว่า ๑,๒๐๐ ปีมาแล้ว ถือเป็นพระคงต้นแบบของพระเครื่อง”

87

นวุติวัสสานุสรณ์

พระคงล�ำพูน เป็นพระเครื่องที่คนรู้จักและแพร่หลายก่อนพระรอดล�ำพูน พระคงล�ำพูน คนละพิมพ์ จึงมีขนาดและสีสันจะต่างกันเล็กน้อย

นวุติวัสสานุสรณ์

88

พระคงส่วนหนึ่ง สร้างบรรจุไว้ในกรุพระเจดีย์วัดพระคงฤๅษี เมืองหริภุญไชย พระคง สร้างด้วยดินเหนียวผสมแร่ทรายเงิน ทรายทอง หรือผงว่านต่างๆ ใช้กดพิมพ์เป็นองค์พระ เมื่อแห้งดีแล้วเอาเข้าเตาเผานานไม่ต�่ำกว่า ๗ วัน ๗ คืน เพื่อให้แกร่งทนทาน และต้องใช้ ไม้มะฮกฟ้าเป็นเชื้อเพลิงในการเผา พระคงเมืองล�ำพูนมีชื่อเสียงได้รับความนิยมมาก่อนพระรอดแห่งวัดมหาวัน (หรือ วัดมหาวนาราม เป็นวัดฝ่ายอรัญวาสีของเมืองล�ำพูน วัดพระคงฤๅษี เป็นวัดฝ่ายคามวาสี) เมืองล�ำพูน เพราะมีการสร้างบรรจุไว้ในกรุจ�ำนวนมากกว่าพระรอด และราคาก็ไม่สูงมาก นั ก ประการส� ำ คั ญ ชื่ อ พระคง สื่ อ ถึ ง ความหมายที่ ถู ก ใจในความเชื่ อ ของผู ้ ค น อั น หมายถึ ง อยู่ยงคงกระพัน หรือความมั่นคงในหน้าที่การงานและชีวิต พระคงมีหลายแบบ คือ พระคงด�ำ พระคงเขียว พระคงเหลือง พระคงแดง พระคงขาวฯ เป็นต้น หากเป็นพระคงด�ำที่มีสภาพสมบูรณ์ เห็นอวัยวะส�ำคัญ อาทิ ดวงตา ปาก และมีใบโพธิ์ เป็นองค์ประกอบชัดเจน จะเป็นที่ต้องการของผู้คนที่สนใจเรื่องพระเครื่องมาก พระคงล�ำพูน มีเส้นขอบจีวรรอบใต้พระศอ แสดงให้เห็นถึงการครองผ้าแบบห่มคลุมของพระสงฆ์ อันเป็น พุทธศิลป์แบบปาละหรือคุปตะ จากประเทศอินเดีย (ข้ อ มู ล ประกอบจาก Gotoknow โดย ครูเก่า)

พระคงหอธรรม/นิกายสงฆ์ ส่ ว นพระคงวั ด หอธรรมที่ เ ป็ น พระเครื่ อ ง สร้ า งบรรจุ ไว้ ใ นกรุ วิ ห ารวั ด หอธรรม อายุหลายร้อยปี สร้างแต่เมื่อไร ใครเป็นผู้สร้าง ไม่มีหลักฐานยืนยันไว้ มีผู้มีไว้ในครอบครอง หลายคน ซึ่งเป็นพระคงที่มีรูปลักษณ์ ลายเส้น และองค์ประกอบดูดีมากๆ มีขนาดเล็กกว่า พระคงเมื อ งล� ำ พู น พระคงของวั ด หอธรรม แรกพบเมื่ อ ท� ำ การรื้ อ วิ ห ารวั ด หอธรรม เมื่อปี พ.ศ.๒๕๐๓ ที่ต้องรื้อออกเพราะได้ยุบรวมเป็นวัดเดียวกันกับวัดเจดีย์หลวงมาตั้งแต่ ปี พ.ศ.๒๔๗๑ แล้ ว กลายเป็ น คณะหอธรรมขึ้ น กั บ เจดี ย ์ ห ลวงแต่ นั้ น มา วั ด เจดี ย ์ ห ลวง แบ่ ง การปกครองออกเป็ น ๒ คณะ ด้ า นทิ ศ ใต้ พ ระธาตุ เจดี ย ์ ห ลวง คื อ คณะเจดี ย ์ ห ลวง ด้านทิศเหนือพระธาตุเจดีย์หลวง คือ คณะหอธรรม ในแต่ละคณะจะมีเจ้าคณะปกครองขึ้นตรง ต่อเจ้าอาวาส ด้วยเหตุที่คณะหอธรรม เคยเป็นวัดเก่าแก่มีชื่อเสียงมานาน แม้ปัจจุบันผู้คนบาง ส่วนก็ยังคงเรียกวัดหอธรรมกันอยู่ เรื่ อ งวั ด ต่ า งๆ ที่ เรี ย กสั ง ฆาวาสเมื่ อ ยุ บ รวมเป็ น วั ด เจดี ย ์ ห ลวงหนึ่ ง เดี ย วแล้ ว นั้ น มีอยู่ ๓ วัด คือ

89

นวุติวัสสานุสรณ์

พระคง (พระเครื่อง) ที่พบในวัดเจดีย์หลวงมี ๒ ครั้ง คือ ครั้งแรกพบเมื่อครั้งรื้อวิหารคณะหอธรรมเมื่อปี พ.ศ.๒๕๐๓ ครั้งสองเมื่อบูรณะพระธาตุเจดีย์หลวงครั้งใหญ่ปี พ.ศ.๒๕๓๓-๒๕๓๕

นวุติวัสสานุสรณ์

90

“วัดสบขมิน้ ทีไ่ ด้ชอ่ื อย่างนัน้ เพราะพระภิกษุสามเณรวัดนีน้ ยิ มนุง่ ห่มผ้าสีเหลืองเหมือน สีขมิน้ เป็นวัตร...วัดสบฝาง เพราะพระภิกษุสามเณรวัดนี้ นุง่ ห่มผ้าทีย่ อ้ มด้วยสีแก่นไม้ฝาง ไม้ฝาง เสนมีแก่นสีแดงเข้ม ไม้ฝางส้มมีแก่นสีเหลือง ต้มรวมกันกับแก่นขนุนจะเป็นสีกรัก มีคำ� น�ำหน้าวัด ทัง้ สองว่า สบขมิน้ /สบฝาง เพราะเมือ่ ก่อนเคยมีลำ� คลองน�ำ้ ไหลมาบรรจบกันทีน่ นั่ (สบ/บรรจบ)... วัดหอธรรม ที่ได้ชื่ออย่างนั้น เพราะวัดนี้ เป็นที่เก็บรักษาคัมภีร์พระธรรมทั้งหลายที่ได้รวบรวม มาไว้ เหมือนหอไตรของภาคกลาง”๒ พูดถึงผ้าไตรจีวรหลากสีของพระสงฆ์ยคุ ราชวงศ์มงั ราย ก็ควรพูดถึงนิกายสงฆ์ทมี่ อี ยูใ่ น อาณาจักรล้านนาช่วงรุ่งเรืองเฟื่องฟูระหว่าง พ.ศ.๑๘๓๙-๒๑๐๑ นั้นด้วย แม้มีเพียงสาม นิกายหลัก แต่ก็ได้ลุกลามสร้างความขัดแย้งแตกแยกในสังคมอย่างรุนแรง กระเทือนถึงเจ้าฟ้า มหากษัตริย์และประชาชนด้วย คือ

๑. นิ ก ายพื้ น เมื อ งเดิ ม พั ฒ นาการมาจากคณะสงฆ์ เ มื อ งละโว้ ที่ พ ระนางจามเทวี นิ ม นต์ ม าเผยแผ่ พ ระพุ ท ธศาสนา เมื่ อ ครั้ ง พระนางเสด็ จ มาครองราชย์ ที่ เ มื อ งหริ ภุ ญ ไชย เมื่อกว่า ๑,๓๐๐ ปีมาแล้ว ถือเป็นบุรพสงฆ์ผู้วางรากฐานศาสนจักร ให้แพร่หลายเป็นที่ยอมรับ นับถือไปทั่วทั้งอาณาจักรล้านนาในเวลาต่อมา

91

นวุติวัสสานุสรณ์

เมือ่ ขบวนอพยพจากละโว้มาถึงท่าเชียงทองริมฝัง่ แม่นำ�้ ปิง ไม่นานก็จะถึงเมืองหริภญ ุ ไชย พระนางให้หยุดพักเพื่อสร้างเมืองพิศดารและสร้างวัดไว้อีกหลายวัด (ต่อมาอาณาบริเวณนี้คือ บ้านเด่น-วังลุง-ห้วยทราย ถือเป็นเขตเมืองฮอดเก่ามีวัดถึง ๙๙ วัด) เพื่ออุทิศกุศลแก่ผู้วายชนม์ จากการเดินทาง เพือ่ เป็นเมืองหน้าด่านปราการชายแดนของหริภญ ุ ไชย ด้วยมีชยั ภูมิ ภูมปิ ระเทศ ป่าไม้ แม่น�้ำล�ำธาร ภูเขา ธรรมชาติที่เป็นคุณและคนพื้นถิ่นก็มีไมตรี พระนางจามเทวีทรงตรัส ปรึกษาพระสงฆ์ทั้งหลายว่า “จะท�ำประการใดก่อนจึงดี” พระสงฆ์ทั้งนั้นถวายพระพรว่า “มหาราชเทวี น� ำ พระศาสนามาแต่ ก รุ ง ละโว้ ก็ ค วรหยั่ ง รากพระศาสนาลง ณ ที่ นี้ ก ่ อ น” ๓ ซึง่ พระนางก็ทรงเห็นด้วยก่อนจะลงมือสร้างสิง่ ต่างๆ กล่าวได้วา่ อ�ำเภอฮอด เป็นดินแดนแห่งแรก ของอาณาจักรล้านนาที่พระพุทธศาสนานิกายพื้นเมืองเดิม ได้ลงหลักปักฐานมั่นคงเป็นปฐม

วัดสวนดอก จ.เชียงใหม่

๒. นิกายรามัญวงศ์หรือลังกาวงศ์เก่า พระมหาสุมนเถระ ชาวเมืองสุโขทัย ผูไ้ ปเรียนจบ มาจากเมืองขอม แล้วไปอุปสมบทใหม่เป็นสัทธิวิหาริกของ “พระอุทุมพรบุปผามหาสวามี” พระสังฆราชแห่งเมืองพันหรือเมาตะมะ ประเทศรามัญ (มอญ) น�ำมาเผยแพร่ มีวัดสวนดอกไม้ หรือวัดบุปผาราม เป็นศูนย์กลาง

นวุติวัสสานุสรณ์

92

“ครั้งนั้นพระเจ้ากือนา พระมหากษัตริย์แห่งนครพิงค์เชียงใหม่ ได้แต่งตั้งให้ หมื่นเงิน กอง ปะขาวยอด ปะขาวสายและโสปายันตอ�ำมาตย์ เป็นทูตเชิญราชสาส์นและบรรณาการไป ถวายพระมหาธรรมราชาลิไท ณ นครสุโขทัย ขอพระมหาสุมนเถระแห่งวัดป่าแก้วเมืองสุโขทัย ไปสืบศาสนาในนครพิงค์เชียงใหม่ พระมหาธรรมราชาลิไท ก็อนุญาตให้พระมหาสุมนเถระไปสืบ ศาสนาในนครพิงค์เชียงใหม่ตามประสงค์”๔ นี้คือปฐมบทนิกายลังกาวงศ์เก่าในล้านนา โดยตั้งมั่นอยู่ที่วัดพระยืน เมืองหริภุญไชย ๒ พรรษา ก่อนย้ายมาปักหลักมั่นคง ณ วัดสวนดอกไม้ นครพิงค์เชียงใหม่ ดังกล่าวแล้ว

วัดป่าแดงหลวง จ.เชียงใหม่

๓. นิกายลังกาวงศ์ใหม่ ในการน�ำของพระญาณคัมภีร์ หลังไปอุปสมบทใหม่ในลังกา และได้ศึกษาพระพุทธศาสนาจนเชี่ยวชาญกลับมา โดยมีวัดป่าแดงหลวง (แพะป่าตึง) ตั้งอยู่ เชิงดอยสุเทพด้านทิศตะวันตกเชียงใหม่เป็นศูนย์กลาง “การเผยแผ่พระพุทธศาสนาแนวใหม่ มีสำ� นักวัดป่าแดงเป็นศูนย์กลาง โดยได้รบั พระบรมราชูปถัมภ์จากพระเจ้าติโลกราช”๕ ได้เริม่ ขึน้ อย่างจริงจังในเชียงใหม่/ล้านนา “การเอาสีผ้านุ่งห่มหรือหมวกมาเป็นเงื่อนไข อ้างบัญญัติขัดวินัยลิดรอนสิทธิ์ ยึดมั่นใน ทิฏฐิมานะ อคติเหนือเหตุผล อวดรู้ชูตนเหนือใครเขา เหลิงหลงเอาอ�ำนาจเป็นธรรม สนองน�ำ ความมักใหญ่ มุ่งใฝ่ในยศถา งกแสวงหาอามิส ภารกิจ (ต�ำแหน่ง) เพื่อตนและพวกพ้อง มองข้าม

93

นวุติวัสสานุสรณ์

สามัคคีธรรมและสารัตถะส�ำคัญของศาสนา” นี้ต่างหาก ที่เป็นสาเหตุน�ำพาความขัดแย้ง และแตกแยกกัน เป็นลัทธินกิ ายต่างๆ มากมาย ในศาสนาส�ำคัญๆ ของโลก ทัง้ ในอดีตและปัจจุบนั ในแผนที่เมืองเชียงใหม่ปี พ.ศ.๒๔๓๖ ที่พระวิภาคภูวดล (เจมส์ แมคคาร์ธี) ส�ำรวจไว้ ปรากฏชัดวัดทั้ง ๓ แห่ง คือ วัดสบขมิ้น วัดสบฝาง และวัดหอธรรม ยังคงเป็นวัดที่มีก�ำแพง ล้อมรอบเป็นเอกเทศอยูอ่ ย่างชัดเจน บริเวณด้านใต้พระธาตุเจดียห์ ลวง คือวัดสบฝาง ตะวันออก เฉียงใต้ คือวัดสบขมิ้น ด้านเหนือ คือวัดหอธรรม ตะวันออกเฉียงเหนือ คือวัดพันเตา วัดพันเตา เป็นที่ตั้งเตาเผาเบ้าหลอมทองหล่อพระอัฏฐารส และพระพุทธรูปต่างๆ ในพระวิหารหลวง และไม่ได้ยุบรวมกับวัดเจดีย์หลวง วัดหรือสังฆาวาสทั้ง ๓ อยู่รายล้อมวัดเจดีย์หลวง ที่ได้ชื่อว่า วัดเจดีย์หลวง เพราะมี พระธาตุเจดีย์หลวงองค์ใหญ่ที่สุดของอาณาจักรล้านนาเป็นนิมิตหมาย วัดเจดีย์หลวงแรก สร้างชื่อว่า ราชกุฎาคาร ยุคพระเจ้าติโลกราชเปลี่ยนชื่อเป็น โชติการามวิหาร ปัจจุบันเป็น วัดเจดีย์หลวง วรวิหาร ก่อนหน้าที่จะรื้อถอนวิหารวัดหอธรรม ๑ ปี คือเมื่อวันที่ ๗ ธันวาคม พ.ศ.๒๕๐๒ ได้รื้อถอนวิหารวัดสบขมิ้นเอาพื้นที่สร้างเป็นโรงเรียนเมตตาศึกษา โรงเรียนเอกชนการกุศลของ วัดเจดีย์หลวง พระประธานในวิหาร ๒ องค์ที่สร้างด้วยศิลาแลง ได้อัญเชิญไปประดิษฐานไว้ ในวิหารพระพุทธไสยาสน์ ในการเกรดปรับพื้นที่ ที่ตั้งวิหารพบชฎาทองค�ำประดับพลอย ๒ หัว เป็นศิลปวัตถุที่งดงามและมีคุณค่าด้านโบราณคคีวัดสบขมิ้นสังกัดคณะเจดีย์หลวง อยู่ทาง ทิศตะวันออกเฉียงใต้ของวัดเจดีย์หลวงวรวิหาร พระพิมพ์หรือพระคงหอธรรม ซึง่ สร้างบรรจุไว้ในกรุกอ่ อิฐฉาบปูนตรงจุดพระเนตรพระ ประธานทอดลงพอดี ณ สะดือวิหารคณะหอธรรม ซึง่ เป็นวิหารหลังเล็กๆ ทีพ่ บในครัง้ นัน้ “จ�ำนวน หลายร้อยองค์ อายุไม่อาจทราบได้ แต่ก็หลายร้อยปี ผู้คนต่างวิสาสะหยิบเอาไปคนละองค์ สององค์ หลายสิบองค์ และข้าราชการผู้ใหญ่คนหนึ่งได้ไปกว่า ๕๐ องค์ ในขณะที่ก�ำลังรื้อวิหาร คงเหลือให้หลวงปูพ่ ระพุทธพจน วราภรณ์ (จันทร์ กุสโล) ขณะเป็นพระวินยั โกศล ซึง่ เป็นเจ้าคณะ ปกครองคณะหอธรรมขณะนั้น เก็บรวบรวมรักษาไว้ได้เพียง ๒๐๐ องค์” ๖ เท่านั้น ถือเสียว่า เป็นเรือ่ งของกรุแตกธรรมดา พระเครือ่ งทีพ่ บก็นำ� มาแจกจ่ายกันเป็นบุญกุศล ไม่หวังแสวงหาความร�่ำรวยเชิงพาณิชย์ ประกอบกับในวัดเจดีย์หลวงและสังคมช่วงนั้น เรื่อง พระคง พระเครื่อง รู้และนิยมกันในวงจ�ำกัด ไม่เหมือนยุคนี้ที่มีการออกข่าวอยู่บ่อยๆ เมื่อคน บาปสร้างพระเครื่องใหม่ท�ำให้เก่าเอาฝังดินไว้ แล้วท�ำเป็นว่ากรุแตก แท้จริงเป็นกรุแดก...เพื่อ หลอกเหยื่อหากิน หวังความร�่ำรวยแบบผิดๆ

นวุติวัสสานุสรณ์

94

พระคงหลวง เมื่อพระธาตุเจดีย์หลวงยังไม่บูรณะ ขวามือล�ำไยก�ำลังออกดอกสะพรั่ง

95

นวุติวัสสานุสรณ์

พระคงเจดีย์หลวง พระคงวัดเจดีย์หลวงในส่วนที่เป็นพระพิมพ์ พระเครื่อง เมื่อครั้งบูรณปฏิสังขรณ์ใหญ่ พระธาตุเจดีย์หลวง พ.ศ.๒๕๓๓-๒๕๓๕ พบอยู่ใต้อิฐหัก เศษปูนและมูลดินทับถมไว้ใต้ซากปรัก หักพังของพระธาตุเจดีย์หลวง เนื่องมาจากพิบัติภัยแผ่นดินไหวเมื่อปี พ.ศ.๒๐๘๘ มีหลายคนที่ พบและเก็บรักษาไว้ พระคงส่วนที่พบ ณ พระธาตุเจดีย์หลวงนี้ไม่มีกรุ เข้าใจว่าคงจะมีผู้น�ำมา จากหลายแห่ง หลายพิมพ์เอามาบูชาไว้ในซุม้ ทัง้ ๔ ของพระธาตุเจดียห์ ลวง ก่อนทีพ่ ระธาตุเจดีย์ หลวงจะพังลงมา เพราะแผ่นดินไหวดังกล่าวแล้ว พระคงหอธรรม/พระคงวัดเจดีย์หลวงที่เป็นพระเครื่องดังกล่าวแล้ว ท่านผู้ใดใคร่เห็น ใคร่ชมของจริง ไปขอชมได้ท่ีหลวงพ่อเจ้าอาวาส ซึ่งท่านมีทั้งพระคงองค์จริง และพระคงจ�ำลอง (พระคงเทียม) ที่สร้างจ�ำลองจากพระคงองค์จริง เมื่อครั้งงานฉลองสมโภชพระธาตุเจดีย์หลวง ๖๐๐ ปี ปี พ.ศ.๒๕๓๘ ซึง่ ได้เวียนมาบรรจบครบ ๒๐ ปี พอดีในปีนี้ นัยว่าสร้างไว้เพือ่ แจกจ่ายให้ ประชาชนผู้สนใจ (ข้อมูล.. หลวงพ่อเจ้าอาวาสให้รายละเอียดและสั่งให้เขียนเรื่องพระคงนี้ เมื่อวันที่ ๙ กันยายน ๒๕๕๘)

อุทเทสิกเจดีย์ ไม่ว่าจะเป็นพระคงหลวง หรือพุทธรูปขนาดใหญ่ที่ประดิษฐานอยู่ในซุ้มจระน�ำทั้ง ๔ มุข ของพระธาตุเจดีย์หลวง รวมทั้งพระพุทธรูป พระพิมพ์ พระเครื่อง พระบูชาขนาดต่างๆ และ พระพุทธบาทจ�ำลอง ทีม่ ผี สู้ ร้างบรรจุประดิษฐานไว้ในสถูปเจดีย์ หรือสถานทีต่ า่ งๆ นัน้ ล้วนเป็น อุทเทสิกเจดีย์ สร้างอุทิศพระพุทธองค์ ในการสร้างรูปเหมือนหรือสัญลักษณ์แทนพระพุทธองค์ นั้น จุดประสงค์ที่แท้จริง ก็เพื่อ “สื่อถึงพระพุทธคุณ แล้วประพฤติปฏิบัติตามค�ำสอนของพระพุทธองค์ อันรวมเรียกว่า พระธรรมวินยั ก็คอื ศีลธรรมนัน่ เอง เมือ่ ชาวโลกต่างก็ประพฤติดี ปฏิบตั ชิ อบ อยูใ่ นกรอบแห่งศีล ธรรมที่ดีแล้ว พระพุทธศาสนาก็มั่นคง ชาติบ้านเมืองก็สงบร่มเย็น ประชาชนก็จะอยู่เย็นเป็นสุข โลกก็จะพบกันสันติภาพที่มั่นคง ตรงตามนิยามความหมายแห่ง “พระคง” อันเป็นมงคลนามนี้ ไม่ว่าโลกนี้หรือโลกไหนๆ ไม่มีสิ่งใดประเสริฐเลิศฤทธิ์ศักดิ์สิทธิ์ บันดาลหรือน�ำพามนุษยชาติให้ ปราศจากทุกข์เข็ญเวรกรรมได้เลย ตราบใดในสันดานของมนุษย์ยังหยาบหนาด้วยโลภ โกรธ หลง ริษยา พยาบาท วันๆ เอาแต่อ้อนวอน ลวงหลอกเข่นฆ่ากัน ต่อเมื่อบรรลุรู้แจ้งเห็นจริง ในสัจธรรม ละโลภ โกรธ หลงได้แล้ว นั่นแหละ..ทางพ้นทุกข์แท้จริง”

นวุติวัสสานุสรณ์

96

พระคงหลวง วัดเจดีย์หลวง ประดิษฐานอยู่ในซุ้มด้านทิศเหนือพระธาตุเจดีย์หลวง

97

นวุติวัสสานุสรณ์

ในวัดเจดีย์หลวงวรวิหาร มีพระพุทธรูปใหญ่อยู่ ๒ องค์ ที่มีประวัติการสร้าง และ ความเป็นมาตรงตามกับนิยามแห่งความหมายในค�ำว่า “พระคง” ดังกล่าวแล้วนั้น คือ

๑.พระคงใหญ่ พระอัฏฐารส พระประธานในพระวิหารหลวงทีพ่ ระนางติโลกจุฑามหาเทวี ทรงหล่อด้วย ทองส�ำริดนั้น ต�ำนานพระธาตุวัดเจดีย์หลวงกล่าวไว้ว่า “พระนราจาริยะ เจ้าอาวาสวัดเจดียห์ ลวง กระท�ำสัตยาธิษฐาน เอาเบ้าหลอมทองร้อนๆ ยกขึ้นเหนือศีรษะน�ำไปเทลงเบ้าพิมพ์พระ หล่อพระอัฏฐารส เบ้านั้นไม่ท�ำให้ท่านร้อนไหม้แต่ อย่างใด เป็นที่อัศจรรย์ใจแก่ชาวเมืองยิ่งนัก” ๗ กล่าวได้ว่า พระพุทธปฏิมาอัฏฐารส เป็นศาสนสมบัติที่ไม่อาจประเมินค่าได้ ทรงคุณค่า มีความส�ำคัญจะเป็นรองก็เพียงพระธาตุเจดีย์หลวง แต่แปลก..เป็นที่รู้จักของผู้คนน้อยมาก เมื่อเทียบกับพระธาตุเจดีย์หลวง ทั้งที่เป็นพระพุทธรูปที่สร้างได้อย่างสมบูรณ์แบบ มั่นคงแข็ง แรง ยืนหยัดอยู่ได้ในทุกกาลสมัย คู่ควรยกให้เป็น “พระพุทธปฏิมามหาคง” คือ “พระคงใหญ่” ยกเหตุการณ์มาให้เห็น ดังนี้ พระธาตุเจดียห์ ลวงพังทลายเพราะแผ่นดินไหว พระอัฏฐารสก็ไม่ปรากฏทรุดเอียง หรือ มีรอยแตกร้าวเสียหาย บ้านเมืองร้างเป็นป่าช้าง ดงเสือ ช่วงปี พ.ศ. ๒๓๑๗-๒๓๓๙ พระอัฏฐารส ก็คงด�ำรงมั่นคงอยู่ได้ ช่วงเวลาพม่ายึดครองอาณาจักรล้านนา ๒๐๐ กว่าปี บางช่วงเกิดศึก สงครามรบกันเองบ้าง รบกับพม่าบ้าง จนกลายเป็นกลียุค เป็นบ้านป่า เมืองเถื่อน ไทยยึดมา พม่ายึดไป ผู้คนชาวเชียงใหม่และราชวงศ์ ถูกพม่ากวาดต้อนไปเป็นเชลยศึกไม่ต�่ำกว่า ๒ ครั้ง พระอั ฏ ฐารสก็ ค งด� ำ รงมั่ น คงอยู ่ ดี และแม้ จ ะมี ก ารรื้ อ พระวิ ห ารหลวงหลั ง เก่ า แล้ ว สร้ า ง พระวิหารหลวงหลังใหม่ในที่เดิม เป็นที่ประดิษฐานพระอัฏฐารสถึง ๗ ครั้ง ใน ๓ ยุคสมัย คื อ ยุ ค ราชวงศ์ มั ง ราย ยุ ค เจ้ า ผู ้ ค รองนครเชื้ อ เจ็ ด ตน และยุ ค รั ต นโกสิ น ทร์ พระอั ฏ ฐารส ก็ยังคงด�ำรงมั่นคงอยู่ได้ ประหนึ่งว่า ไม่มีเหตุการณ์อะไรเกิดขึ้น ไม่เกินความจริงเลย หากจะ กล่าวด้วยความชื่นชมว่า เป็นสุดยอด สุดมหัศจรรย์ แห่งงานศิลปกรรมรังสรรค์ทรัพย์สินทาง “ศรัทธา” ของบรรพชนคนล้านนาที่สร้างได้สมบูรณ์แบบ ยืนยง มั่นคง สง่างาม และท้าทาย กาลเวลามานานหลายศตวรรษอย่างน่าทึง่ น่าเคารพศรัทธา น่าปกปักรักษา ควรค่าแก่การเทิดทูน บูชา และอนุรักษ์ไว้ให้คงอยู่ คู่พระอาราม คู่บ้านเมืองและคู่แผ่นดินล้านนา ตลอดไป สมกับ สมญานาม พระพุทธปฏิมามหาคง

นวุติวัสสานุสรณ์

98

เมื่อปี พ.ศ.๒๕๐๐ พระเณรขึ้นไปท�ำความสะอาดพระเจดีย์และซุ้มพระคงหลวง ถือโอกาสนั่งพัก บนพระเพลา (ตัก) พระคงหลวงด้วยความยิ้มแย้มแจ่มใสสุขใจ ยุคนั้นผึ้งหลวงท�ำรังอยู่ที่ต้นยาง หากเป็นยุคนี้คงหามส่งโรงพยาบาลสนุกแน่

พระอัฏฐารส สูง ๘.๒๓ เมตร (๑๖ ศอก ๒๓ ซม. ศอกมาตรฐานคือ ๒๔ นิว้ เป็น ๑ ศอก) พระโมคคัลลานะ อัครสาวกเบือ้ งซ้ายสูง ๔.๔๓ เมตร พระสารีบตุ ร อัครสาวกเบือ้ งขวาสูง ๔.๑๙ เมตร ได้ท�ำการหล่อพร้อมกันกับพระพุทธรูปปางและขนาดต่างๆ อีกจ�ำนวนมากเมื่อปี พ.ศ. ๑๙๕๔ สร้างแล้วเสร็จท�ำการฉลองสมโภชพร้อมกันกับพระธาตุเจดีย์หลวงเมื่อปี พ.ศ.๑๙๕๕ พระอัฏฐารสเป็นพระพุทธรูปประทับยืนปางห้ามญาติ แต่ น. ณ ปากน�้ำ (ประยูร อุลุชาฏะ) ผู้เชี่ยวชาญงานศิลปกรรมกล่าวไว้ว่า “พระพุทธรูปยืนปางประทานอภัย ศิลปะเชียงใหม่ตอนต้นที่ได้รับอิทธิพลต้นแบบ จากศิลปะปาละ” (ประเทศอินเดีย) ค�ำว่า พระอัฏฐารส แปลว่า พระสิบแปด คือธรรม ๑๘ ประการ เป็นพระคุณสมบัติ ของพระพุ ท ธองค์ที่ไม่มีในผู้อื่น มิได้ห มายถึ ง พระสู ง ๑๘ ศอก ที่ เข้ า ใจกั น ดั ง พระบาลี ใน อาฏานาฏิยปริตรที่ว่า

99

คือ

นวุติวัสสานุสรณ์

อุเปตา พุทฺธธมฺเมหิ อฏฺฐารสหิ นายกา “พระพุทธเจ้าทั้งหลายผู้เป็นนายกคือผู้น�ำ ทรงประกอบด้วยพุทธธรรม ๑๘ ประการ”

๑. พระพุทธองค์ไม่มกี ายทุจริต ๒.ไม่มวี จีทจุ ริต ๓.ไม่มมี โนทุจริต ๔.ทรงมีอตีตงั สญาณ ๕.ทรงมีอนาคตังสญาณ ๖.ทรงมีปัจจุปันนังสญาณหยั่งรู้กาลทั้ง ๓ แจ่มแจ้ง ๗.กายกรรมของ พระพุทธองค์เป็นไปตามพระญาณ ๘.วจีกรรมของพระพุทธองค์เป็นไปตามพระญาณ ๙.มโนกรรม ของพระพุทธองค์เป็นไปตามพระญาณ ๑๐.ไม่มีความเสื่อมแห่งฉันทะ ๑๑.ไม่มีความเสื่อม แห่งวิริยะ ๑๒.ไม่มีความเสื่อมแห่งสติ ๑๓. ไม่มีเล่น ๑๔.ไม่มีพลั้ง ๑๕.ไม่มีพลาด ๑๖.ไม่มี ความผลุนผลัน ๑๗.ไม่มีพระทัยย่อท้อ ๑๘.ไม่มีอกุศลจิต ๘

๒.พระคงหลวง พระพุทธรูปใหญ่ที่ประดิษฐานอยู่ ณ ซุ้มจระน�ำด้านทิศเหนือขององค์พระธาตุเจดีย์ หลวง ทางฝั่งคณะหอธรรม วัดเจดีย์หลวงนั้น คือ “พระคงเจดียห์ ลวง เมือ่ เรียกขานชือ่ เต็ม แต่ผคู้ นมักจะเรียกตามสะดวกว่า พระคงหลวง เป็นพระพุทธรูปแบบสิงห์ ๓ ปางสมาธิราบ พระหัตถ์ซ้ายวางบนพระเพลา พระหัตถ์ขวาวางทับ พระหัตถ์ซ้าย พระเมาลีตูม หลังพระเมาลีมีแกนยึดองค์พระกับเพดานมั่นคง เม็ดพระศก ขมวดก้นหอย สังฆาฏิเล็กยาวพาดพระอังสาซ้ายผ่านพระอุระ พระนาภีหายไปในพระเพลา เบือ้ งพระปฤษฎางค์ พาดลงถึงพระอาสน์ลกั ษณะประทับนัง่ ทับสังฆาฏิ องค์พระสูงจากฐานปัทม์ ถึงยอดพระเมาลี ๔.๙๖ เมตร หน้าตักกว้าง ๓.๔๓ เมตร ด้านบนเบือ้ งหลังพระเศียรประดับด้วย ลายปูนปั้นใบและกิ่งก้านโพธิ์พฤกษ์แบบโปร่งไหวเสมือนจริง ลงรักปิดทองงดงามยิ่งนัก ดุจดัง พระพุทธองค์ประทับคู้บัลลังก์ใต้ต้นพระศรีมหาโพธิ์ในวันตรัสรู้”

ความงามสกุลศิลป์

ท่าน ทีปกร บรรยายไว้ว่า “พระพุทธรูปที่สถิตอยู่ ณ ซุ้มเจดีย์หลวงด้านหอธรรมนั้น มีลักษณะงดงามและเป็นพระปฏิมาที่ค่อนข้างใหญ่อีกองค์หนึ่ง พระอาจารย์จาม มหาปุญฺโญ เคยเล่าให้ฟังว่า มีพระบรมสารีริกธาตุสถิตประจ�ำอยู่ ณ พระเศียรเบื้องปฤษฎางค์ถึง ๒ องค์” ๙ พระพุทธรูป ทั้ง ๔ องค์ ที่สร้างประดิษฐานไว้ในซุ้มจระน�ำทั้ง ๔ มุข ขององค์พระธาตุ เจดีย์หลวง เมื่อแรกสร้างนั้น คงบริสุทธิ์ด้วยพุทธศิลปสกุลช่างเชียงแสนถิ่นล้านนา ไม่แตกต่าง จากพระคงหลวงที่ยังคงสภาพสมบูรณ์ให้เห็นประจักษ์ในปัจจุบัน แม้จะเป็นพระพุทธรูปปูนปั้น ลงรักปิดทอง แต่ก็โดดเด่น สง่างามด้วยพุทธลักษณะที่ประณีต สรรค์สร้างขึ้นจากจิตใจที่งดงาม ด้วยพลังศรัทธาที่บริสุทธิ์ มีองค์ประกอบในงานด้านศิลปกรรมครบถ้วน แม้นเหมือนและร่วม ยุคสมัยกับพระคงหลวง

นวุติวัสสานุสรณ์

100

เก่าใหม่ไม่ขัดกัน

พระพุทธรูปส�ำคัญทั้ง ๔ องค์นี้ สร้างเสร็จเมื่อปี พ.ศ.๑๙๕๔ ท�ำการฉลองสมโภชพร้อม กับพระธาตุเจดีย์หลวงเมื่อปี พ.ศ.๑๙๕๕ ในสมัยพระนางติโลกจุฑา และพระเจ้าสามฝั่งแกน พระราชโอรส ในหนังสือรายงานการปฏิสังขรณ์พระธาตุเจดีย์หลวง ๒๕๓๖ กล่าวไว้ว่า “ พระเจดีย์นั้นประดับด้วยซุ้มประตูทั้ง ๔ ด้าน ได้สร้างพระพุทธรูปใหญ่นั่งสมาธิท�ำ ด้วยปูนปัน้ นัง่ โคนต้นไม้มหาโพธิท์ งั้ ๔ ด้าน มีบนั ได ๔ ด้าน มีนาค ๘ ตัวๆ ละ ๕ หัว อยูข่ า้ งบันได มีรูปช้าง ๒๘ ตัว มหาเจดีย์นั้นปรากฏแก่คนทั้งหลายแม้อยู่ไกล ๒,๐๐๐ วา ก็มองเห็น” ๑๐ ในสมัยพระเจ้าติโลกราช ได้ท�ำการบูรณะสร้างเสริมพระธาตุเจดีย์หลวงระหว่าง พ.ศ.๒๐๒๒-๒๐๒๔ ให้สูงใหญ่ขึ้น ในหนังสือต�ำนานพระธาตุวัดเจดีย์หลวงกล่าวไว้ว่า “แต่ฐานธรณีขึ้นไปถึงชานก�ำแพงเหนือหลังช้าง ๒๘ ตัวนั้น เป็นของใหม่กว้างกว่าเก่า ตั้งแต่ชานก�ำแพงหลังช้างขึ้นไปถึงหลังคาเป็นของเก่า ตั้งแต่หลังคาถึงยอด เป็นของใหม่เหมือน ดังรูปพระเจดีย์ที่พระเจ้าติโลกราชได้นิมิตเห็น” ๑๑

สองเรื่องไยเกี่ยงการ

แสดงให้เห็นว่า พระพุทธรูปปูนปั้นขนาดใหญ่ทั้ง ๔ องค์ ในซุ้มจระน�ำทั้ง ๔ ด้าน ของพระธาตุเจดีย์หลวงนั้น เป็นของเก่า ซึ่งเป็นส่วนขององค์พระเจดีย์ที่พระเจ้าติโลกราชไม่ได้ สร้างเสริม มีเพียงการก่อผนังปิดพระพุทธรูปใหญ่ในซุม้ จระน�ำทิศตะวันออกไว้ เพือ่ เอาพืน้ ทีด่ า้ น หน้าของซุ้มสร้างฐานชุกชีประดิษฐานพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร (พระแก้วมรกต) ปัจจุบัน เป็นที่ประดิษฐานพระพุทธเฉลิมสิริราช ขนาดหน้าตักกว้าง ๕๐ เซนติเมตร สูง ๗๐ เซนติเมตร สร้างด้วยหยกจากประเทศแคนาดา “บริเวณหลังฐานชุกชียังมีพระพุทธรูปถูกท�ำลายเหลือเฉพาะองค์ส่วนล่าง ประดิษฐาน อยู่บนฐาน คูหาหรือซุ้มด้านนี้เพดานท�ำด้วยไม้” ๑๒ ก็คอื พระพุทธรูปปูนปัน้ ขนาดใหญ่ทสี่ ร้างพร้อมพระคงหลวง ถูกขังอยูด่ า้ นหลังพระแก้ว หากทุบผนังกั้นออก แล้วปรับปรุงซุ้มจระน�ำและบูรณะพระพุทธรูปใหญ่ให้เหมือนเดิม ลดฐาน ชุกชีพระแก้วให้ต�่ำลง เราจะได้เห็นพระพุทธรูป ๒ องค์ ประดิษฐานลดหลั่นกันไว้อย่างกลมกลืน ความจริงพระพุทธเฉลิมสิริราชก็จ�ำลองแบบมาจากพระคงหลวงนั่นเอง ท�ำไมประดิษฐานอยู่ใน ซุ้มเดียวกันไม่ได้

101

นวุติวัสสานุสรณ์

พระคงหลวง ประดิ ษ ฐานอยู ่ คู ่ พ ระธาตุ เจดี ย ์ ห ลวงมานานกว่ า ๖ ศตวรรษแล้ ว แม้แผ่นดินจะไหว ไฟจะไหม้ป่าปกรกแห้งทั่วองค์พระเจดีย์ในหน้าแล้ง ผู้คนระส�่ำระสายหนี ตาย เพราะบ้านแตกสาแหรกขาดอันเกิดจากภัยสงครามชิงบ้านเมือง และในบางช่วงเชียงใหม่ ถูกทิ้งร้างอยู่หลายปี พระธาตุเจดีย์หลวง และพระคงหลวง แม้จะขาดการดูแล ขาดการบ�ำรุง รักษา แต่พระคงหลวงองค์นี้ ก็ยังยืนหยัดอยู่อย่างมั่นคงเป็นปรกติสมชื่อ พระคงหลวง อย่าง แท้จริง แต่สรรพสิง่ ล้วนเป็นอนิจจัง พระคงหลวงก็เช่นกัน ๑๒/๙/๕๘ ทีมงานขึน้ ไปศึกษาส�ำรวจ พบรอยปริแตกบริเวณสังฆาฏิใต้พระอุระ รอยด่างด�ำหลุดลอกของแผ่นทองค�ำเปลวปิดองค์ พระ และมีมูลนกพิราบถ่ายเรี่ยราดทั่วทั้งองค์พระ มองจากลานเจดีย์ขึ้นไปจะเห็นคราบสกปรก เกาะติดองค์พระได้ชัดเจน กลายเป็นสีสันมัณฑนศิลป์ไปแล้ว ชายพระเนตรเบื้องขวามีมูลนก เกาะติดเป็นทางคล้ายหลั่งน�้ำตา ! วัดกับกรมศิลปากร ใครกันหนอรับผิดชอบเรื่องนี้ ดูๆ ไป เศร้าใจยิ่งนัก (และกรอบซุ้มมุขจระน�ำด้านทิศใต้ก็แตกร้าวน่าวิตกว่าวันหนึ่งจะพังลงมา)

ช่างยุคใหม่ไกลล้านนา เมือ่ ครัง้ แผ่นดินไหวใหญ่ปี พ.ศ.๒๐๘๘ ท�ำให้พระธาตุเจดียห์ ลวงหักพังทลายลงมาเหลือ เพียงครึ่งองค์สูง ๔๒ เมตร ดังที่เห็นอยู่ในปัจจุบัน โดยเฉพาะทางด้านทิศใต้ และตะวันตกได้รับ ความเสียหายมากที่สุด เมื่อส่วนบนเจดีย์พังลงมาทับซุ้มจระน�ำด้านทิศตะวันตกและด้านทิศใต้ จนยุบลงมากดทับพระพุทธรูปจนพระศอหัก พระเศียรตกอยู่ที่พระเพลา เศษอิฐมูลดินจ�ำนวน มหาศาลทับถมไว้นานถึง ๔๔๕ ปี กว่าจะขุดพบและท�ำการบูรณะใหม่ ด้วยการก่อเสริมองค์พระ ขึ้นใหม่ แล้วต่อด้วยพระเศียร/พักตร์เก่า โดยฝีมือช่างยุคใหม่เมื่อปี พ.ศ.๒๕๓๓-๒๕๓๕ แต่พระพักตร์แปลกเปลี่ยนไม่เหมือนของเก่า รั ฐ บาลผ่ า นทางกรมศิ ล ปากรท� ำ การบู ร ณปฏิ สั ง ขรณ์ พ ระธาตุ เจดี ย ์ ห ลวงครั้ ง นี้ ด้วยงบประมาณ ๓๕ ล้านบาท เพื่อให้เกิดความมั่นคงแข็งแรง รักษาสภาพความเป็นเจดีย์ เก่าโบราณสถานไว้ หากต่อยอดหรือรื้อสร้างใหม่ เท่ากับเป็นการท�ำลายโบราณสถานและ หลักฐานทางประวัติศาสตร์ ที่ขึ้นทะเบียนเป็นสมบัติของชาติแล้ว ไม่อาจท�ำได้ อย่างไรก็ตาม พระธาตุเจดีย์หลวงในสภาพปัจจุบัน ก็ควรค่าแก่การอนุรักษ์ เพราะเป็นมรดกแห่งอารยธรรม ที่สะท้อนให้เห็นถึงพัฒนาการในด้านสถาปัตยกรรมเก่าแก่ ทรงคุณค่าและเป็นทรัพย์สิน ทางศรัทธา ที่โดดเด่นของมนุษยชาติในภูมิภาคนี้

นวุติวัสสานุสรณ์

102

เศียรพระพุทธรูปองค์เก่าที่ขุดพบ ณ ซุ้มจระน�ำด้านทิศใต้

เมื่อน�ำเศียรมาต่อองค์สร้างขึ้นใหม่ ทั้งองค์ทิศใต้ และทิศตะวันตก

103

นวุติวัสสานุสรณ์

อนุรักษ์ไว้ให้มั่นคง ในอีกด้านหนึ่งขององค์พระธาตุเจดีย์หลวง แม้ส่วนยอดจะพังทลายลงตั้งแต่เมื่อครั้ง แผ่นดินไหว แต่ด้านทิศเหนือขององค์เจดีย์ ตั้งแต่ส่วนบนเหนือเรือนธาตุลงมาถึงฐานราก ไม่ได้ รับความเสียหายแตกร้าวหักพังใดๆ ยังคงสภาพเหมือนเมื่อสร้างเสร็จครั้งแรก เห็นได้อย่าง เด่นชัด เป็นหลักฐานให้ได้ศกึ ษา และเข้าใจรูปแบบสถาปัตยกรรมในยุคนัน้ ได้เป็นอย่างดี ทีส่ ำ� คัญ ภายในซุม้ จระน�ำด้านทิศเหนือนี้ มีพระพุทธรูปนามเรียกขานกันว่า พระคงหลวง ประดิษฐานอยู่ คูพ่ ระธาตุเจดียห์ ลวงในสภาพสมบูรณ์พร้อม ก่อให้เกิดบุญกิรยิ า โสมนัสศรัทธายิง่ นัก เมือ่ ยามได้ พบเห็น ได้กราบไหว้อธิษฐานจิต ได้ร�ำลึกส�ำนึกน้อมถึงพระคุณอันประเสริฐ และได้ปฏิบัติตาม พระธรรมค�ำสอนอันล�้ำเลิศ ของพระพุทธศาสดา (๑๔/๙/๕๘) แหล่งข้อมูลประกอบ: ๑. หนังสือ เจดีย์หลวงนวกานุสรณ์ปี พ.ศ. ๒๕๐๐ ๒. ทีปกร เจดีย์หลวงนวกานุสรณ์ปี พ.ศ.๒๕๐๖ ๓. ผศ.จินตนา มัธยามบุรุษ ตามรอยโคลงมังธารบเชียงใหม่ ชมรมล้านนาคดีเชียงใหม่ พ.ศ. ๒๕๓๓ ๔. พระยาประชากิจกรจักร์ (แช่ม บุนนาค) พงศาวดารโยนก ฉบับพิมพ์ครั้งที่ ๗ พ.ศ.๒๕๑๖ ๕. พระครูสิริสุตาภิมณฑ์(ศุภชัย สุทฺธิญาโณ) นิกายสงฆ์ในเชียงใหม่ อนุสรณ์พระราชทานเพลิงศพ พระครูพิพัฒน์สุตกิจ (แก้ว สุรตโน) ๒๐ มกราคม ๒๕๕๐ ๖. ข้อมูล อ.อาจ เขื่อนจินดา ผู้อยู่ในเหตุการณ์ตอนพบพระคงหอธรรม ๗. ฉบับพระมหาหมื่น วุฑฺฒิญาโณ และพระครูนพีสีพิศาลคุณ (ทอง โฆสิโต) ช�ำระแก้ไขใหม่ ตามบัญชาพระเดชพระคุณพระอุบาลีคุณูปมาจารย์ (จันทร์ สิริจนฺโท) พิมพ์ พ.ศ.๒๔๗๓ ๘. สังคีติสุตตวรรณนา ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค ๙. หนังสือ เจดีย์หลวงนวกานุสรณ์ ๒๕๐๖ ๑๐. หนังสือรายงานการปฏิสงั ขรณ์พระธาตุเจดียห์ ลวง บริษทั ศิวกรการช่าง จ�ำกัด มกราคม ๒๕๓๖ ๑๑. ต�ำนานพระธาตุวัดเจดีย์หลวง พระครูนพีสีพิศาลคุณ/พระมหาหมื่น วุฑฺฒิญาโณ พิมพ์ ๒๔๗๒ ๑๒. อ้างแล้วในข้อ ๑๐

สามัคคีเป็นไปในแนวทางที่ชอบน�ำมาซึ่ง “ความสุข ความส�ำราญ”

ณ พุทธคยา ประเทศอินเดีย

ห้องโถง-อุโมงค์เจดีย์ ส.กวีวัฒน์

นวุติวัสสานุสรณ์

106

ห้องโถง-อุโมงค์เจดีย์ ในหนังสือ “ต�ำนานพระธาตุวัดเจดีย์หลวง” ฉบับพิมพ์ครั้งที่ ๑ พ.ศ.๒๔๗๓ กล่าวถึง เรื่ อ งการสร้ า งพระธาตุ เจดี ย ์ ห ลวงในสมั ย พระเจ้ า แสนเมื อ งมา ผู ้ ท รงเป็ น พระราชบุ ต ร ของพระเจ้ากือนา ไว้ว่า “เมื่อวันพุธ ขึ้น ๘ ค�่ำ เดือน ๗ ปีมะเมีย พุทธศักราช ๑๙๓๔ สร้างทับเจดีย์และวัดเก่า แก่ร้างกลางเมืองเชียงใหม่ ชื่อวัดโชติการาม จึงต้องแผ้วถางป่าออกปรับพื้นให้เรียบ ขุดดินท�ำ ฐานเจดียด์ ว้ ยการถมหินดินทรายให้แน่นแล้ว พระเจ้าแสนเมืองมา ตรัสสัง่ ให้ชา่ งท�ำต้นโพธิ์ ๑ ต้น ล�ำต้นและกิ่งก้านท�ำด้วยเงิน ใบและยอดท�ำด้วยทองค�ำ มีส่วนสูงเท่าองค์จริงของพระเจ้า แสนเมืองมาประทับยืน หล่อพระพุทธรูปเงิน ๑ องค์ พระพุทธรูปทองค�ำ ๑ องค์ พร้อมด้วย เครื่องสักการบูชาล�้ำค่าจ�ำนวนมาก และเอาต้นโพธิ์เงินโพธิ์ทองนั้น ตั้งไว้กึ่งกลางฐานเจดีย์แล้ว เอาพระพุทธรูปทอง พระพุทธรูปเงินประดิษฐานไว้ที่โคนต้นโพธิ์เงินโพธิ์ทองนั้น แล้วจึงลงมือ สร้างพระเจดีย์” นั ย ว่ า เจดี ย ์ แ ละวั ด เก่ า ร้ า งกลางเมื อ งที่ ก ล่ า วถึ ง ข้ า งบนนั้ น เป็ น องค์ เจดี ย ์ เ ล็ ก ๆ ที่พระโสณะและพระอุตตระ สมณทูตสายที่ ๘ ที่เข้ามาเผยแผ่พระพุทธศาสนาในสุวรรณภูมิ สร้ า งบรรจุ พ ระบรมสารี ริ ก ธาตุ ไ ว้ เมื่ อ ปี พ.ศ.๒๓๖ หลั ง จากท� ำ สั ง คายนาครั้ ง ที่ ๓ ณ เมืองปาฏลีบุตร ประเทศอินเดีย เมื่อปี พ.ศ.๒๓๕ เสร็จแล้ว ๑ ปี โดยมีพระเจ้าอโศกมหาราช ทรงเป็นองค์อุปถัมภ์ทั้ง ๒ กรณียกิจดังกล่าวแล้ว ภายในองค์ พ ระธาตุ เจดี ย ์ ห ลวง นอกจากปู ช นี ย วั ต ถุ คู ่ ค วรแก่ ก ารสั ก การบู ช าที่ พระเจ้าแสนเมืองมาทรงสร้างถวายไว้เป็นพุทธบูชา เมื่อแรกสร้างพระเจดีย์แล้ว ยังมีปูชนียวัตถุ และแผ่ น ทองจารึ ก อี ก จ� ำ นวนมาก รวมประดิ ษ ฐานไว้ ใ นท้ อ งพระเจดี ย ์ ที่ โ บราณเรี ย ก เจติยะ คัพภะ หรือห้องโถง/คูหาพระเจดีย์ ดังนี้

107

นวุติวัสสานุสรณ์

๑. พระพุทธรูปขนาดต่างๆ ๒,๓๙๘ องค์ ๒. พระพุทธรูปหล่อด้วยทองค�ำขนาดต่างๆ ๑,๕๕๑ องค์ ๓. พระพุทธรูปหล่อด้วยเงินหนัก ๔,๐๐๐ เงิน

(น�้ำหนักพระพุทธรูปเงิน ๑ องค์) ๔. พระพุทธรูปแก้วขนาดต่างๆ ๘๓๘ องค์ ๕. พระพุทธรูปหล่อด้วยทองค�ำหนัก ๕,๐๐๐ ค�ำ

(น�้ำหนักพระพุทธรูปทองค�ำ ๑ องค์) ๖. รูปหล่อพระสารีบุตรและพระโมคคัลานะ ๑๓ องค์ ๗. พระบรมสารีริกธาตุ ๑ องค์ มีวรรณะดังทับทิม ๘. พระอรหันตธาตุ ๖๒๔ องค์ ๙. พระธาตุ (คละกันแยกไม่ได้ว่าของใคร) ๒๘,๓๐๐ องค์ ๑๐. แผ่นสุพรรณบัตรมีอักษรจารึก ๒,๒๕๗ แผ่น เป็นราคา ๓,๘๐๒ เงิน รวมทั้งแก้วแหวนอันมีค่า ถวายไว้เป็นพุทธบูชาจ�ำนวนมาก ไม่อาจนับได้ ธรรมเนียมปฏิบัติของชาวพุทธแห่งอาณาจักรล้านนา (ต่างจากภูมิภาคอื่นๆ ของ ประเทศไทย) ปูชนียวัตถุส�ำคัญต่างๆ รวมทั้งพระบรมสารีริกธาตุ จะประดิษฐานไว้ใน เจติยะ คัพภะ คือท้องหรือห้องโถงคือพื้นที่ในส่วนกลางขององค์พระเจดีย์ ไม่ได้ประดิษฐานไว้ใน ส่วนบนของพระเจดีย์ ที่พระเจดีย์วัดสวนดอก พระอารามหลวงเก่าแก่แห่งนครเชียงใหม่ ซึง่ สร้างขึน้ สมัยพระเจ้ากือนาก็ปฏิบตั เิ ช่นนี้ วัดสวนดอกกับวัดเจดียห์ ลวง จึงเป็นพระอารามหลวง ที่ ไ ด้ รั บ การสถาปนาขึ้ น โดยพระราชบิ ด าและพระราชบุ ต ร ผู ้ ท รงเป็ น พระมหากษั ต ริ ย ์ แห่งราชวงศ์มังราย ในยุคสมัยใกล้เคียงและต่อเนื่องกันมา

นวุติวัสสานุสรณ์

108

เมื่ อ ปี พ.ศ.๒๕๔๗ พระเจดี ย ์ วัดสวนดอกได้รับการบูรณะใหม่ ในการ บูรณะครั้งนี้ได้พบอัญมณีบูชาจ�ำนวนหนึ่ง ที่ บ รรจุ ไว้ ใ นส่ ว นบนขององค์ พ ระเจดี ย ์ ครัง้ แรกไม่รกู้ นั เข้าใจว่าเป็นพระสารีรกิ ธาตุ จึงออกข่าวในลักษณะว่า ได้พบพระสารี ริ ก ธ า ตุ ที่ บ ร ร จุ ไ ว ้ ใ น ส ่ ว น บ น ข อ ง องค์ พ ระเจดี ย ์ แต่ เ มื่ อ ดู ถี่ ถ ้ ว นแล้ ว ก็ รู ้ ว ่ า เป็ น อั ญ มณี บู ช าที่ ผู ้ มี ศ รั ท ธาน� ำ ไป บู ช าพระเจดี ย ์ จึ ง ได้ ชี้ แจงและเล่ า เรื่ อ ง เจติยะ คัพภะ ให้เจ้าภาพและผู้สื่อข่าวฟัง จะได้ ท ราบธรรมเนี ย มปฏิ บั ติ เกี่ ย วกั บ การบรรจุ พ ระบรมสารี ริ ก ธาตุ ไ ว้ ใ น พระสถูปเจดีย์ เมื่อเป็นเช่นนี้ ในเขตศาสนสถาน อุโมงค์ภายในพระธาตุเจดีย์หลวงในแนวตั้ง ที่ประดิษฐานปูชนียวัตถุส�ำคัญต่างๆ อาทิ พระสถูปเจดีย์ ส่วนมากจะมีก�ำแพงแก้วล้อมรอบไว้เป็นสัดส่วน ผู้คนเห็นเป็นที่สังเกตได้ง่าย จึงถือเป็นเขตหวงห้ามอย่างเคร่งครัด ห้ามมิให้สตรีเพศเข้าไป จนเกิดวิวาทะกับบุคคลจากต่างบ้าน ต่างเมือง ผู้ไม่รู้ไม่เข้าใจในในเรื่องนี้หลายครั้งหลายครา แท้จริงในเขตสตรีห้ามเข้าดังกล่าว มิได้ ห้ามเพียงสุภาพสตรีเท่านั้น แม้สุภาพบุรุษ และพระภิกษุสามเณรก็ห้ามเข้าเช่นกัน จะย่างกราย เข้าไปก็ตอ้ งมีเหตุอนั ควร เช่น จะเข้าไปเพือ่ ประกอบพิธกี รรมต่างๆ เข้าไปกราบไหว้บชู าเป็นกรณี พิเศษ เพื่อความสงบเป็นเอกเทศ หรือจะเข้าไปท�ำความสะอาด บูรณะซ่อมแซมก็จะต้องท�ำพิธี ขอขมา หรื อ นบไหว้ ข อนุ ญ าตก่ อ น จะเข้ า ไปตามอ� ำ เภอใจมิ ไ ด้ บุ ญ กิ ริ ย าที่ ป ระกอบด้ ว ย สัมมาคารวะ รู้จักกาลเทศะ ควร ไม่ควร เป็นความงามของจิตใจ มิใช่เรื่องเหยียดเพศใดๆ ในหนังสือ “ต�ำนานพระธาตุวัดเจดีย์หลวง” พิมพ์ครั้งที่ ๒ พ.ศ.๒๕๐๒ กล่าวไว้ว่า มีอุโมงค์เชื่อมต่อไปสู่ใจกลางห้องโถงพระเจดีย์ได้ อุโมงค์นี้เมื่อไปถึงส่วนกลางองค์พระเจดีย์ ก่อนเข้าสูห่ อ้ งโถง จะท�ำเป็นช่องขวางไปทางทิศตะวันตกและทิศตะวันออกให้เดินสะดวก ปัจจุบนั ถูกปิดตายหมดแล้ว หลังแผ่นดินไหวเมื่อ พ.ศ.๒๐๘๘ ในหนังสือรายงานการบูรณะพระธาตุ เจดีย์หลวงของบริษัทศิวกรการช่าง จ�ำกัด พิมพ์เมื่อเดือนมกราคม ๒๕๓๖ ให้ข้อมูลอุโมงค์ไว้ว่า “ซ้ายมือใต้บันไดนาคทางขึ้นพระเจดีย์ด้านทิศเหนือ และขวามือใต้บันไดนาคทางขึ้นพระเจดีย์

109

นวุติวัสสานุสรณ์

อุโมงค์ภายในองค์พระธาตุเจดีย์หลวงในแนวนอน

ด้านทิศตะวันออก มีอุโมงค์ทางขึ้นไปสู่ลานประทักษิณชั้นบนได้ด้วย (ซ้าย/ขวายืนหันหลังให้ เจดีย)์ ความยาวของอุโมงค์ทขี่ ดุ พบทัง้ หมด ๗๔.๘๕ เมตร หรือประมาณ ๑/๔ ของอุโมงค์ทงั้ หมด โดยเฉลี่ยอุโมงค์กว้าง ๗๐-๙๕ เซนติเมตร สูง ๑.๖๕-๒.๐๐ เมตร” หมายเหตุ เล่าสืบๆ กันมาว่า อุโมงค์เข้าสู่ห้องโถงพระเจดีย์น้ัน คดเคี้ยว วกไป เวียนมา สูงๆ ต�่ำๆ สลับประตูกลท�ำอ�ำพรางไว้ไม่ให้ผู้คนเข้าไปถึงได้ มีเพียงเจ้าบ้านผ่านเมืองและผู้สืบสันดานเท่านั้น รู้เส้นสาย เงื่อนกล เข้าออกได้ปลอดภัย ยามเข้าไปถวายสักการบูชา

“คนที่อยากดีหาง่าย แต่คนที่ท�ำดีหายาก”

ณ วัดหินหมากเป้ง (หลวงปู่เทสก์ เทสรังสี) อ.ศรีเชียงใหม่ จ.หนองคาย

พระมหาสุมนสืบศาสนา ณ ประเทศล้านนาไทย ส.กวีวัฒน์

นวุติวัสสานุสรณ์

112

พระมหาสุมนสืบศาสนา ณ ประเทศล้านนาไทย เมือ่ ปีจลุ ศักราช ๗๒๙ ตรงกับ พ.ศ. ๑๙๑๐ มีพระมหากษัตริยอ์ งค์หนึง่ ชือ่ “เวสภู” หรือ “พระเจ้ากือนา” รัชกาลที่ ๖ ราชวงค์มังราย เสวยราชสมบัติในนครพิงค์เชียงใหม่ เป็นใหญ่ใน ล้านนาอาณาจักร ตั้งอยู่ในทศพิธราชธรรมทุกประการ มีพระราชหฤทัยใฝ่ศึกษาศิลปศาสตร์ ต่างๆ มีคชศาสตร์/โหราศาสตร์ เป็นต้น จนช�ำนาญ ท้าวพระยานานาเขตแคว้น นครรัฐเกรงขาม อ�ำนาจ น้อมน�ำบรรณาการมาถวายมิได้ขาด กาลยามนั้นเมืองนครพิงค์เชียงใหม่ อุดมสมบูรณ์ด้วยข้าวน�้ำโภชนาหารและทรัพย์สิน เงินทอง มีเสนาอ�ำมาตย์ประชาราษฎร์ผู้กล้าหาญ ชาวบ้านชาวเมืองก็ชื่นบานชุ่มเย็นเป็นสุข พระเจ้ากือนาทรงมีพระราชหฤทัยเลื่อมใสศรัทธาในพระพุทธศาสนายิ่งนัก พระองค์ปรารถนา ใคร่ได้พระภิกษุผู้ทรงพระไตรปิฎก รอบรู้แตกฉานในพุทธวจนะ และสามารถกระท�ำสังฆกรรม ใหญ่น้อยได้ทุกประการ มาอยู่ประจ�ำในนครพิงค์เชียงใหม่ ราชธานีมหานคร เมื่อทรงได้ยิน กิตติศพั ท์รำ�่ ลือถึงการปฏิบตั ดิ ี ปฏิบตั ชิ อบของ “พระอุทมุ พรบุปผามหาสวามี” (ชือ่ เดิม..ปติมา) พระสังฆราชแห่งเมืองพัน เมาตะมะ ประเทศรามัญเช่นนั้น๑ เพื่อให้สมประสงค์จ�ำนงหมายดังพระราชหฤทัยหวัง เรื่องพระสงฆ์กระท�ำสังฆกรรม ได้ถูกต้องสมบูรณ์พร้อมมาอยู่ประจ�ำในเมืองเชียงใหม่ พระองค์จึงส่งทรงราชทูตไปสู่ส�ำนัก พระอุทุมพรมหาสวามี พระอุทุมพรมหาสามี ได้อนุญาตให้พระอานนท์เถระศิษย์ของท่านเดิน ทางมากับราชทูต พระอานนท์เถระนัน้ เดินทางมากับราชทูตสิน้ ระยะทาง ๒๐ โยชน์ ก็ถงึ ประเทศ ล้านนาไทย (๒๐ โยชน์ = ๓๒๐ กิโลเมตร) พระเจ้ากือนาทรงดีพระทัยยิ่งนัก ปฏิบัติบ�ำรุงพระเถระนั้นด้วยปัจจัย ๔ มิได้ขาด ฝ่ายพระอานนท์เถระ ท่านยังไม่ได้รับอนุญาตจากส�ำนักพระอาจารย์ ให้ประกอบสังฆกรรมได้ ครบถ้วน ก็ไม่ปรารถนาจะฝ่าฝืนท�ำสังฆกรรมเหล่านั้น และเมื่อไม่ปรารถนาจะท�ำสังฆกรรม จึงถวายพระพรให้พระราชาทราบว่า “มหาบพิตร อาจารย์ของอาตมาภาพได้ส่งพระเถระมารูปหนึ่งแล้วชื่อ สุมนเถระ เดี๋ยวนี้อยู่ในเมืองสุโขทัย ท่านผู้นั้นแหละ สามารถท�ำสังฆกรรมได้ทุกอย่าง ขอให้มหาบพิตร ส่งคนไปอาราธนาท่านมาที่นี่ พวกอาตมาภาพจะได้ท�ำสังฆกรรมร่วมกับท่าน”๒

113

นวุติวัสสานุสรณ์

พระราชาทรงส่ ง อ� ำ มาตย์ ค นหนึ่ ง ไป ทรงก� ำ ชั บ ว่ า จงไปเมื อ งสุ โขทั ย นมั ส การ พระมหาสุมนเถระแล้วน�ำท่านมาตามค�ำสั่งของเรา อ�ำมาตย์ไปเมืองสุโขทัยโดยล�ำดับ ไม่ได้ พระมหาสุมนเถระตามความประสงค์ จึงนิมนต์พระสัทธาติสสะมาแทน แต่พระอานนท์เถระนัน้ ไม่ต้องการท�ำสังฆกรรมร่วมกับพระสัทธาติสสะ ครั้ ง นั้ น พระเจ้ า กื อ นาจึ ง ทรงแต่ ง ให้ หมื่ น เงิ น กอง ปะขาวยอด ปะขาวสาย และ โสปายันตอ�ำมาตย์ เป็นราชทูตอัญเชิญเครือ่ งบรรณาการไปถวายพระมหาธรรมราชาลิไท กษัตริย์ แห่งกรุงสุโขทัยธานี เพื่อขอพระมหาสุมนเถระไปสืบศาสนา ราชทูตนั้นไปถึงเมืองสุโขทัยแล้ว ได้ ก ราบทู ล เรื่ อ งราวให้ พ ระมหาธรรมราชาลิ ไ ททรงทราบ พระองค์ ท รงปรารถนาจะให้ ศาสนารุ่งเรืองอยู่แล้ว จึงอนุญาตให้พระมหาสุมนเถระเดินทางไปเมืองพิงค์เชียงใหม่ได้ พระมหาสุมนเถระเมื่อได้ถวายพระพรลาพระราชาแล้ว จึงออกเดินทางสู่เมืองพิงค์เชียงใหม่ พร้อมกับอัญเชิญพระบรมสารีริกธาตุมาด้วย

วัดพระยืน อ.เมือง จ.ล�ำพูน

“เมือ่ พระมหาธรรมราชาลิไททรงอนุญาตให้พระมหาสุมนเถระไปสืบศาสนาในนครพิงค์ เชียงใหม่ตามประสงค์แล้ว พระมหาสุมนเถระจึงมอบปลงภาระให้พระอานันท์เถระผู้เป็นศิษย์ รับปกครองอาวาสวัดป่าแก้วเมืองสุโขทัยแทน แล้วท่านก็พาสามเณรกุมารกัสสปะผู้เป็น หลาน ออกเดินทางพร้อมด้วยราชทูตมุ่งสู่นครพิงค์เชียงใหม่ แต่จะพ�ำนักปฏิบัติศาสนกิจ ที่นครหริภุญไชย เป็นปฐมก่อน”๓

นวุติวัสสานุสรณ์

114

วัดสวนดอก พระอารามหลวง จะเห็นพระวิหาร พระเจดีย์ และกู่บรรจุอัฐิเจ้านายฝ่ายเหนือ

พระเจ้ากือนา พระมหากษัตริย์แห่งนครพิงค์เชียงใหม่ เสด็จพระราชด�ำเนินไปรอถวาย การต้อนรับพระมหาสุมนเถระถึงต�ำบลแสนข้าวห่อเชียงเรือ เมืองหริภุญไชย ได้ทรงอาราธนา พระมหาสุมนเถระและคณะสงฆ์ตดิ ตามให้พำ� นักอยู่ ณ วัดพระยืน ทีต่ งั้ อยูท่ างทิศตะวันออกของ เมือง แล้วจึงอาราธนาให้กระท�ำสังฆกรรมอุปสมบทกุลบุตร พระมหาสุมนเถระกับพระเถระรามัญ ๑๐ รูป จึงสมมติอุทกสีมาในแม่น�้ำแม่ระมิงค์ใกล้วัดจันทรพานิช กระท�ำอุปสมบทกรรมให้ สามเณรกุมารกัสสปะ เป็นพระภิกษุรูปแรก ต่อแต่นั้น ก็ได้ท�ำการบวชกุลบุตรชาวเมืองหริภุญไชยและเมืองเชียงใหม่เป็นอันมาก พระเจ้ า นครพิ ง ค์ เชี ย งใหม่ ท รงเลื่ อ มใสในศี ล าจารวั ต รของพระมหาสุ ม นเถระยิ่ ง นั ก จึงได้ทรงสถาปนาอุสสาภิเษกยกขึ้นเป็นพระมหาสวามีที่ “พระสุมนบุปผรัตนมหาสวามี” พระมหาสุ ม นเถระจึ ง ถวายพระบรมสารี ริ ก ธาตุ ที่ ขุ ด ได้ จ ากเมื อ งบางจานั้ น (อยู ่ ใ นท้ อ งที่ เมืองศรีสัชชนาลัย) แด่พระเจ้านครพิงค์เชียงใหม่ เมื่อโสรจสรงพระบรมสารีริกธาตุก็เปล่ง ฉัพพรรณรังสีส�ำแดงอิทธิปาฏิหาริย์ต่างๆ แล้วเสด็จมาเป็นสององค์ด้วยกัน พระเจ้ากือนาได้ ทัศนาดังนั้น ก็มีพระทัยเลื่อมใสศรัทธาปราโมทย์ยิ่งนัก จึงให้สร้างพระอาราม ณ ป่าไม้พยอม ให้เป็น วัดบุปผารามสวนดอกไม้ แล้วอาราธานาพระมหาสุมนเถรเจ้า มาครองพระอารามนั้น ตั้งแต่พระมหาสุมนเถระเดินทางมาจากเมืองสุโขทัย ได้มาพ�ำนักอยู่จ�ำพรรษา ณ วัดพระยืน เมื อ งหริ ภุ ญ ไชยหรื อ เมื อ งล� ำ พู น เป็ น เวลา ๒ พรรษา (๒ปี ) จึ ง ได้ ย ้ า ยมาอยู ่ ป ระจ� ำ ครอง วัดบุปผารามสวนดอกไม้ ณ เมืองนครพิงค์เชียงใหม่ แล้วพระเจ้ากือนาก็ให้สร้างพระเจดีย์ บรรจุพระบรมสารีริกธาตุองค์ที่เสด็จมาใหม่ ไว้ในวัดบุปผารามสวนดอกไม้นั้นเอง

115

นวุติวัสสานุสรณ์

พระบรมธาตุดอยสุเทพ อ.เมือง จ.เชียงใหม่

ส่วนพระบรมสารีรกิ ธาตุองค์เดิม ซึง่ พระมหาสุมนเถระน�ำมาจากเมืองสุโขทัยนัน้ เมือ่ จะ แสวงหาสถานทีอ่ นั สมควรสร้างพระเจดียเ์ ป็นทีบ่ รรจุไว้ จึงอัญเชิญผอบบรรจุพระบรมสารีรกิ ธาตุ ขึ้นสถิตเหนือพระคชาธาร อธิษฐานเสี่ยงช้างพระที่นั่งปล่อยไป ช้างทรงพระบรมสารีริกธาตุ ก็บ่ายหน้าเดินออกทางประตู หัวเวียงขึ้นไปสู่ดอยอุจฉุบรรพตหรือดอยสุเทพ (ประตูช้างเผือก เดิมชือ่ ประตูหวั เวียง...ประตูเชียงใหม่เดิมชือ่ ประตูทา้ ยเมือง) เมือ่ ไปถึงผาลาดก็หยุดรออยูค่ รูห่ นึง่ จึงออกเดินขึ้นเขาต่อไปจนถึงยอดเขาแล้วก็หยุดพักอยู่ ณ ที่นั้น พระเจ้านครพิงค์เชียงใหม่กับ พระมหาสุมนเถระ จึงพร้อมกันสร้างพระเจดีย์บรรจุพระบรมสารีริกธาตุนั้นไว้ ณ ยอดเขานั้น ในปีชวด อัฐศก จุลศักราช ๗๔๘ เมื่อปี พ.ศ. ๑๙๒๙ วิสาขมาส เพ็ญวันพุธ จันทร์เสวยฤกษ์ ๑๖ เป็นฤกษ์สถาปนาพระธาตุดอยสุเทพ ณ วัดพระธาตุดอยสุเทพราชวรวิหารที่ปรากฏอยู่บนยอด เขาที่สูงเด่น อันเป็นศรีแห่งนครพิงค์เชียงใหม่มหานคร สืบมาจนทุกวันนี้ แหล่งที่มาข้อมูล : ๑ พระมหาหมื่ น วุ ฑฺ ฒิ ญ าโณ คณะหอธรรม วั ด เจดี ย ์ ห ลวง บั น ทึ ก ไว้ ใ นสมุ ด ปกแข็ ง พระมหาหมื่นเป็นพระอนุสาวนาจารย์ คู่สวดเมื่อครั้งพระราชเจติยาจารย์อุปสมบท ๒ หนังสือชินกาลมาลีปกรณ์ ของพระรัตนปัญญาเถระ พิมพ์ครั้งที่ ๕...พ.ศ. ๒๕๑๘ ๓ พงศาวดารโยนกของพระยาประชากิจกรจักร์ (แช่ม บุนนาค) พิมพ์ครั้งที่ ๗...พ.ศ.๒๕๑๖

ผู้ที่อบรมดีไว้ในตน ชื่อว่า “สร้างสวรรค์ไว้ในอก” ผู้ที่สะสมชั่วไว้ในตน ชื่อว่า “สร้างนรกไว้ในใจ”

เมื่อยังเป็นพระครูวินัยธร ถ่ายหน้ากุฏินพีพงษ์ วัดเจดีย์หลวง

ขอเหมืองแก้วคืนมา เชียงใหม่มหานคร จะปลอดจากอุทกภัย จ.สุระมณี

นวุติวัสสานุสรณ์

118

ขอเหมืองแก้วคืนมา* เชียงใหม่มหานครจะปลอดจากอุทกภัย ความน�ำ อุทกภัยอันเกิดจากมวลน�้ำมหาศาลของแม่น�้ำปิง ได้ไหลทะลักเข้าท่วมย่านเศรษฐกิจ ส�ำคัญของเมืองเชียงใหม่มหานครและปริมณฑล เสียหายวายวอดมาแล้วหลายครั้ง หลายครา ปีแล้ว ปีเล่า อาทิ เมื่อวันที่ ๑๓ ส.ค. ๒๕๓๐, วันที่ ๑๒ ก.ย. ๒๕๓๘, วันที่ ๑ ต.ค. ๒๕๔๘, วันที่ ๓๐ ก.ย.- ๑ ต.ค. ๒๕๕๔ สาเหตุมาจากสภาพคับแคบเป็นคอขวดของล�ำน�้ำปิง ที่คนเห็นแก่ตัว หลายกลุ่มก่อขึ้น ในช่วงที่ไหลผ่านเมืองเชียงใหม่ นักการเมืองท้องถิ่นเคยให้สัมภาษณ์ว่า จะ ขอเงินงบประมาณจากรัฐบาล ๔,๐๐๐ ล้านบาท มาสร้างแก้มลิงป้องกันน�้ำท่วมเมืองเชียงใหม่ คงเป็นเพียงลมปากการหาเสียง แล้วก็เงียบหายไปตามสายลมแสงแดด แก้มลิงนะ จะต้องใช้พนื้ ที่ เป็นพัน เป็นหมื่นไร่ จะเอาที่ดินรกร้างมาจากไหน ท�ำไม่ได้แน่นอน มีอยู่ทางเดียวที่จะป้องกันน�้ำท่วมเมืองเชียงใหม่ได้จริงคือ ต้องฟื้นฟูเหมืองแข็งหรือ เหมืองแก้ว ที่อ้ายฟ้าสร้างขึ้นตามรับสั่งของพระเจ้ายีบา แห่งเมืองหริภุญชัย (ล�ำพูน) ซึ่งเป็น เหมืองสร้างจากฝั่งตะวันออกของแม่น�้ำปิง บริเวณปากน�้ำแม่แตงไหลมาบรรจบกับแม่น�้ำปิง ใกล้กับอ�ำเภอแม่แตง ตรงดิ่งลงสู่ล�ำน�้ำแม่กวงในเขตเมืองล� ำพูน ซึ่งไหลผ่านเมืองล�ำพูน ด้ า นทิ ศ เหนื อ ไปบรรจบกั บ สบทาก่ อ นไหลลงสู ่ แ ม่ น�้ ำ ปิ ง ในเขตติ ด ต่ อ อ� ำ เภอป่ า ซางและ อ�ำเภอเมืองล�ำพูน ระยะทาง ๑๗,๐๐๐ วา (๓๔ กิโลเมตร) ให้ ขุ ด ลอกตามแนวเหมื อ งเก่ า หรื อ ปรั บ เปลี่ ย นแนวใหม่ ใ ห้ เ ป็ น คลอง แล้ ว ท� ำ ประตูปดิ /เปิด ให้มวลน�ำ้ จากต้นน�ำ้ แม่ปงิ ทีไ่ หลลงมาถึงอ�ำเภอแม่แตง ไหลไปตามคลองทีข่ ดุ ใหม่ พร้อมทั้งจัดระบบชลประทานน�ำน�้ำมาใช้ในหน้าแล้งและสร้างสะพานทอดข้ามเป็นช่วงๆ ส่วนมวลน�้ำแม่ปิงจากแม่แตงลงมา ให้ไหลลงตามล�ำแม่น�้ำปิง ผ่านเมืองเชียงใหม่ตามเดิม พร้อมทั้งสร้างพนังสองริมฝั่ง ปรับปรุงภูมิทัศน์และทรรศนียภาพให้สวยงามลงตัวได้ โดยไม่อาจ อ้างเอาน�้ำท่วมมาเป็นสาเหตุได้อีก เหมืองแก้วมีความเป็นมา ดังนี้

119

นวุติวัสสานุสรณ์

มวลน�้ำมหาศาลไหลผ่านสะพานนวรัฐ แต่เมื่อแม่น�้ำปิงถูกท�ำให้เป็นคอขวด กระแสน�้ำจึงไหลทะลักเข้าท่วมเมืองเสียหายปีแล้วปีเล่า ใครกันรับผิดชอบ

อุทกภัยในเขตเทศบาลนครเชียงใหม่ นับวันแต่จะทวีความรุนแรงมากขึ้น ลุกขึ้นเถิด...ช่วยกันแก้ไขให้ถูกที่ถูกทาง อย่าหวังเพียงถุงยังชีพอยู่เลย

นวุติวัสสานุสรณ์

120

วางแผนยึดหริภุญชัย พระเจ้ามังรายสร้างเมืองเชียงรายได้ ๖ ปี ถึงปีมะโรง พระองค์เสด็จมาประทับที่ เมืองฝางได้ ๑ ปี ในปีมะเส็ง ทรงยกทัพไปยึดเอาเมืองผาแดงเชียงของทีล่ กู หลานลาวครอบสร้าง เจ้าเมืองเชียงของชือ่ ค�ำรอง แต่งตัง้ ลูกขุนครองเมืองแล้ว เสด็จกลับเมืองฝาง ดูเสนาอ�ำมาตย์ทหาร หาญมากนัก พระโอรสองค์เล็กของพระองค์คือ “ขุนเครือ” ประสูติในปีมะเส็ง จุลศักราช ๖๓๑ (พ.ศ.๑๘๑๒) เมื่อขุนเครืออายุได้ ๖ ปี ถึงปีจอ ขณะที่พระเจ้ามังรายพระชนมายุได้ ๓๖ ปี ได้ยกรีพ้ ลไปยึดเอาเมืองเทิง ผูค้ รองเมืองเทิงชือ่ ขุนรอง ได้เมืองแล้วอยูเ่ สวยราชสมบัตดิ ว้ ยสวัสดี สุขสันต์ไพร่ฟ้าค้าขายสะดวกสบาย ก่อนเสด็จกลับเมืองฝาง ช่วงที่พระเจ้ามังรายประทับอยู่เมืองฝาง มีบรรดาพ่อค้าจากเมืองหริภุญชัยไปค้าขายที่ เมืองฝางหลายคณะ พระเจ้ามังรายให้ตามพ่อค้ามาถามดูว่า “เมืองหริภญ ุ ชัยทีส่ อู ยู่ มีความมัง่ คัง่ ร�ำ่ รวยสัมฤทธิดอี ยูห่ รือ” พ่อค้าทัง้ หลายกราบทูลว่า “เมืองหริภญ ุ ชัยทีพ่ วกข้าอยู่ เจริญมัง่ คัง่ ด้วยข้าวของมากนัก พ่อค้าทางบก ทางน�ำ้ มาค้าขายกัน ทุกเมือง สะดวกค้าขาย ชาวเมืองมีอยู่มีกิน ร่มเย็นเป็นสุขดีมาก” พระเจ้ามังรายถามย�้ำว่า “พระยาเจ้าเมืองสูมากด้วยเดชานุภาพ สัมฤทธิด้วยรี้พล ช้าง ม้า ข้าคน สมบัติบ้านเมืองอย่างนั้นหรือ” พ่อค้าทั้งหลายกราบทูลว่า “พระยาเจ้าเมืองพวกข้า สัมฤทธิด้วยช้างม้า ข้าคนมากนัก ควรสนุก บริบูรณ์ด้วยสมบัติทุกอย่างโดยแท้” พระเจ้ามังรายเมื่อได้ยินค�ำว่า เมืองหริภุญชัยมั่งคั่งสัมฤทธิดีนัก เลยทรงบังเกิดโลภจิต ประสงค์จะได้มาเป็นของตน จึงตรัสกับด้วยเสนาอามาตย์ทั้งหลายว่า “เราได้ยนิ ข่าวว่าเมืองหริภญ ุ ชัยมัง่ คัง่ ร�ำ่ รวยยิง่ นัก ดีกว่าเมืองเรา ท�ำไฉนจะยึดเป็นของ เราได้ ให้ท่านทั้งหลายพิจารณาดู” เสนาอ�ำมาตย์ทงั้ หลายกราบทูลว่า “เมืองหริภญ ุ ชัยสัมฤทธิบริบรู ณ์พร้อมด้วยเดชานุภาพ กล้าแข็งนัก เพราะว่าพระมหาธาตุเจ้าสัพพัญญูตั้งอยู่ในเวียงนั้น มีอารักษ์เสื้อบ้านเสื้อเมือง ขุนนางรักษาดี จะหมายปองยึดเอาคงยากยิง่ เจ้าเหนือหัวจงใคร่ครวญดูให้ดี ก่อนตัดสินพระทัย”

อ้ายฟ้าไส้ศึกจารชน เมื่อนั้นยังมีขุนนางคนหนึ่งชื่อ “อ้ายฟ้า” พระเจ้ามังรายแต่งตั้งให้เป็นนายหนังสือ (อาลักษณ์) ประจ�ำพระองค์ มีหน้าที่เก็บส่วยภาษีอากร เป็นคนฉลาดหลักแหลมรอบรู้ในการ งานและการเจรจาความเมือง อ้ายฟ้าจึงกราบทูลว่า “เจ้าเหนือหัวใคร่ได้เมืองหริภุญชัยมาเป็น ของเจ้าเหนือหัวนั้น ไม่ยากเลย”

121

นวุติวัสสานุสรณ์

พระเจ้ามังรายตรัสว่า “เหตุใดมึงจึงกล่าวเช่นนัน้ เมืองนัน้ มากด้วยรีพ้ ลคนศึกทีเ่ ข้มแข็ง ไฉนจึงว่าไม่ยากเลย” อ้ายฟ้ากราบทูลอุบายว่า “เราจักไปรบเอาด้วยก�ำลังรีพ้ ลไม่อาจชนะได้ แต่จะรบเอาด้วย ปัญญายุทธ คือเพทุบายอย่างใดอย่างหนึ่งก็จะยึดได้โดยง่าย” พระเจ้ามังรายถามว่า “อ้ายฟ้าเอย ค�ำทีม่ งึ ว่าจะเอาด้วยอุบายนัน้ จะกระท�ำฉันใดเล่า” อ้ายฟ้ากราบทูลว่า “เป็นความด�ำริอนั ลึกล�ำ ้ ไม่ควรพูดในทีช่ มุ นุม ควรแสดงแก่มหาราชเจ้าทีส่ งัด เท่านั้น” เมื่อโอกาสดีมาถึง อ้ายฟ้าก็เข้าเฝ้าพระเจ้ามังรายกราบทูลว่า “ความด�ำริหมายปองมีดังนี้ ขอเจ้าเหนือหัวกล่าวหาว่าข้าผิดอาญาอย่างหนึ่งอย่างใด แล้วเจ้าเหนือหัวแกล้งเร่งรีบ ยึดเอาครอบครัวลูกเมียช้างม้าข้าคนข้าวของของข้าเสียให้หมดสิ้น แล้วให้ขบั ข้าออกจากเมือง ข้าจักหนีไปพึง่ พระยายีบายังเมืองหริภญ ุ ชัย ข้าจะกล่าวโทษเจ้าเหนือ หัวว่า ข้าไม่ได้ท�ำผิดคิดชั่วมีโทษประการใดเลย พระยามังรายฟังค�ำสับส่อ แล้วริบเอาครอบครัว ลูกเมียข้าวของข้าเสีย แล้วขับไล่ไสส่งข้าหนีมา ข้าจึงมาพึ่งเจ้าเหนือหัวผู้ทรงมีมหากรุณาและ ทรงธรรมแท้จริง พระยายีบาก็จะเชื่อค�ำของข้าไม่ลังเล จากนั้น ข้าจะกระท�ำให้ชาวเมืองให้อยู่ ในโอวาทของข้า ท�ำอย่างใดชาวเมืองหริภุญชัยจะเกลียดชังพระยายีบา ข้าจะกระท�ำด้วยอุบาย นัน้ ให้สำ� เร็จ ท�ำอย่างใดชาวเมืองหริภญ ุ ชัยจะชืน่ ชมด้วยบุญญาธิการเจ้าเหนือหัว ข้าก็จะท�ำให้ได้ เมือ่ ใดชาวเมืองอยูใ่ นโอวาทแห่งข้าแล้ว ข้าจะรีบให้คนถือสารมาถวายเจ้าเหนือหัว ให้ยกรีพ้ ลไป ยึดเอาเมืองในเร็ววัน เจ้าเหนือหัวก็จะได้เสวยราชย์ในเมืองหริภุญชัยดังพระปณิธาน” พระเจ้ามังรายทรงกล่าวตอบอ้ายฟ้าว่า “ชอบด้วยเหตุผลกลศึกดีแท้” อ้ายฟ้าถูกขับ ออกจากเมืองเมื่อปีจอ จุลศักราช ๖๓๖ (พ.ศ.๑๘๑๗)

อุบาย ๗ ปี สัมฤทธิ์ผล อ้ายฟ้าเมื่ออาสาพระเจ้ามังรายมาเป็นจารชนอยู่เมืองหริภุญชัย ตั้งแต่ปีจอถึงปีมะเส็ง จุลศักราช ๖๔๓ (พ.ศ.๑๘๒๔) ได้ด�ำเนินการส�ำเร็จตามแผนทุกประการ อ้ายฟ้ากระท�ำเพทุบาย ในระหว่าง ๗ ปี ดังนี้ อ้ายฟ้าสวามิภักดิ์อยู่เป็นข้าพระยายีบา ครั้งแรกมันแสร้งกระท�ำให้ถูกใจพระยา กับเสนาอามาตย์และประชาราษฎร์บ้านเมืองทั้งหลาย พระยายีบาถามอ้ายฟ้าว่า “เมื่อขุนฟ้าอยู่เชียงราย เจ้ามังรายแต่งตั้งให้ท�ำหน้าที่อะไร” อ้ายฟ้ากราบทูลว่า “เจ้ามังรายให้ข้าเป็นขุนต่างใจ ให้ข้าพิจารณาตัดสินคดีความ เรียกเก็บเอาภาษีอากร ค่าไร่ ค่านา แทนพระองค์” พระยายีบาก็ตั้งอ้ายฟ้าไว้ในฐานันดรศักดิ์ ปฏิบัติหน้าที่ดังกล่าว

นวุติวัสสานุสรณ์

122

ตอนแรกอ้ายฟ้าตัดสินคดีความถูกต้องเที่ยงธรรม ภาษีอากรค่าไร่ค่านา เก็บแต่พอดี ไม่เอาเปรียบไพร่ฟ้าข้าแผ่นดิน พร้อมทั้งลดหย่อนผ่อนปรนให้ผู้ขัดสน กระท�ำอย่างนี้ได้ ๒-๓ ปี จึงได้ด�ำเนินการตามแผนที่วางไว้ อ้ายฟ้าได้กราบทูลพระยายีบาว่า “ในเมืองหริภุญชัยเป็นเมืองใหญ่ พระยาเจ้ามีเดชานุภาพมาก ไพร่ฟ้าข้าแผ่นดินมีเรื่อง ทุกข์ร้อน อันใด ไม่ควรกราบทูลกับพระยาเจ้าโดยตรง ให้เป็นที่ล�ำบากขัดเคืองพระราชหฤทัย อี ก ประการหนึ่ ง บ้ า นเมื อ งก็ เจริ ญ กว้ า งใหญ่ ไ พศาล แต่ ไ ด้ ส ่ ว ยภาษี อ ากรค่ า ไร่ ค ่ า นาเข้ า ท้องพระคลังน้อยนัก ต่างกับเชียงรายแม้จะเป็นเมืองเล็ก มีเดชานุภาพน้อย แต่เก็บภาษีอากรเข้า สูท่ อ้ งพระคลังได้มาก ไพร่ฟา้ ข้าคนมีเรือ่ งอันใด ก็ไม่อาจเอือ้ มไปกราบทูลพระเจ้ามังรายโดยตรง ให้ร้องเรียนผ่านข้าเป็นอันสิ้นสุด มอบภาระให้ข้าด�ำเนินการแทนทุกประการ พระเจ้ามังราย จึงเสวยราชย์อยู่สุขส�ำราญพระราชหฤทัย” พระยายีบาได้ยินค�ำอ้ายฟ้ากราบทูลก็หลงกล จึงมีสิงหนาทวาจาให้ชาวหริภุญชัยได้ ทราบทั่วกันว่า “บ้านเมืองกูใหญ่กว้างมั่งคั่งมากนัก มีเดชานุภาพยิ่งใหญ่กว่าเมืองเชียงราย ถึงสองเท่า กลับได้ภาษีอากร ค่าไร่ ค่านาน้อย ไม่คคู่ วรเลย แต่นไี้ ปมอบอ�ำนาจให้แก่ขนุ ฟ้าด�ำเนิน การเรื่องราวทุกอย่างแทนกู” อ้ายฟ้าจึงกราบทูลพระยายีบาว่า “ขอพระยาเจ้าได้ประกาศการมอบอ�ำนาจให้แก่ข้า ในท่ามกลางท้องพระโรงหลวง ให้เสนาอ�ำมาตย์และชาวเมืองรู้ทั่วกันด้วยเถิด” พระยายีบาก็ ประทานให้

เหมืองแข็งหรือเหมืองแก้ว อ้ายฟ้าได้โอกาสจะกระท�ำเพทุบายนั้นได้เต็มที่แล้ว มันมีความยินดียิ่งนัก อ้ายฟ้าก็ให้ ปิดประตูวงั ทุกแห่งไม่ให้ใครผูใ้ ดไปเฝ้าพระยาเจ้าโดยไม่จำ� เป็นดังแต่กอ่ น อ้ายฟ้ากระท�ำกลอุบาย ให้ชาวเมืองหริภุญชัย เกิดความเกลียดชังพระยายีบาหลายประการ เป็นต้นว่า เก็บภาษีอากร ค่าไร่ค่านาอย่างขูดรีด จนชาวเมืองมาร้องทุกข์ อ้ายฟ้าให้เหตุผลว่า “มันเป็นความประสงค์ของพระยาเจ้าให้กระท�ำทัง้ นัน้ สูอย่ามาร้องทุกข์ หามาให้ได้ตาม ค�ำสั่งก็แล้วกัน” ชาวเมืองเข้าใจว่า เป็นค�ำสั่งของพระราชา จึงไม่อาจตอบโต้กับอ้ายฟ้าได้อีก วันหนึ่งอ้ายฟ้ากราบทูลพระราชาว่า “ข้าได้ตระเวนดูบา้ นเมืองเจ้าเหนือหัวทุกแห่งหน ทุกพันนา ข้าวกล้าดีไม่ดกี ไ็ ด้รู้ ข้าเห็น พันนาทวน ภูคานาลุ่ม เหมืองฝายไม่ดี ข้าวตายแดดมากนัก ข้าจะขุดคลองส่งน�้ำจากแม่น�้ำปิง ด้านตะวันออก ให้เป็นแม่น�้ำลงมาถึงพันนาเชียงเลอเชื่อมต่อแม่น�้ำกวง ให้ชาวบ้านชาวเมือง สร้างฝายทดน�้ำเข้านาจะเป็นการดียิ่ง”

123

นวุติวัสสานุสรณ์

พระยายีบากล่าวกับอ้ายฟ้าว่า “ท�ำไฉนจะดีแก่บ้านเมือง ก็สุดแต่ขุนฟ้าเห็นสมควร” เมื่อถึงฤดูร้อนแดดเผา ผืนดินแห้งผากขุดดินไฟแล็บ อ้ายฟ้าประกาศให้ชาวเมือง ไปช่วยขุดเหมืองจากฝั่งแม่น�้ำปิงฝั่งตะวันออกเหนือสบน�้ำแม่แตง ล่องลงสู่เมืองหริภุญชัย ยาว ๑๗,๐๐๐ วา (๓๔ กม.) คนทัง้ หลายขุดเหมืองในสภาพทารุณร้อนไหม้ลำ� บากยิง่ นัก ร้องทุกข์ โอดครวญน่าสงสารกับอ้ายฟ้าๆ บอกว่า “ไม่ใช่ความผิดของกูเลย พระยาเจ้าสั่งให้ขุดก็ต้องขุดสูจะบ่นไม่ได้” อ้ายฟ้าไม่ยอมพูด ต่อ สั่งให้ชาวเมืองขุดจนสิ้นฤดูร้อนก็แล้วเสร็จ คนทั้งหลายบ่นว่า “เราขุดเหมืองช่วงหน้าแล้งดินแข็งยิ่งนัก” เลยได้ชื่อว่า “เหมืองแข็ง” ในช่ ว งนั้ น มี ก� ำ ลั ง พลประจ� ำ การท� ำ งานให้ พ ระเจ้ า ยี บ าครั้ ง ละ ๘๐,๐๐๐ คน แบ่ง ๕๐,๐๐๐ คนจากทุกพันนามาประจ�ำการขุดเหมืองกับอ้ายฟ้า ขุดเหมืองอยู่สิ้นฤดูร้อน ๔ เดือน จึงเสร็จให้ชื่อว่า “เหมืองแข็ง” ภายหลังสมัยพระเจ้ากือนา จึงได้เปลี่ยนชื่อเหมืองใหม่ ให้เป็นมงคลว่า “เหมืองแก้ว” ตราบจนบัดนี้

ชาวเมืองเกลียดพระเจ้ายีบา ต่ อ มาอ้ า ยฟ้ า กราบทู ล พระเจ้ า ยี บ าว่ า “เชี ย งรายเป็ น เมื อ งเล็ ก พระยาเจ้ า เมื อ ง มีศกั ดาน้อย แต่มปี ราสาทหลังใหญ่อยูอ่ าศัย เจ้าเหนือหัวเป็นกษัตริยผ์ ยู้ งิ่ ใหญ่ ควรสร้างปราสาท ราชวังใหญ่เป็นที่ประทับ ข้าขออาสาสร้างถวายเจ้าเหนือหัวเอง” พระเจ้ายีบาว่า “สิ่งอันใดจะดี ท�ำให้กูได้อยู่อาศัยเป็นสุขส�ำราญ ก็สุดแต่ขุนฟ้า” ถึงเมือ่ เดือน ๑๑-๑๒ ข้าวก�ำลังตัง้ ต้น สร้างกอเต็มท้องทุง่ อ้ายฟ้าสัง่ ให้คนท�ำงานเข้าไป ฟันเอาไม้เสาปราสาททีด่ อยขีห้ มาฟ้าพันนาเชียงเลอ แล้วให้ผกู ต้นเสา ปลายเสาลากลวงขวางรูด ต้นข้าวชาวเมืองเสียหายยับเยิน จนเจ้าของนาน้อยใจร้องไห้ไปร้องทุกข์กับอ้ายฟ้าว่า “พวกข้าฉิบหายตายอยากไม่มขี า้ วกินเสียแล้ว” อ้ายฟ้าตอบชาวเมืองว่า “กูไม่ได้ทำ� ให้ พวกสูเดือดร้อน พระราชาหากให้กระท�ำเช่นนั้น” ชาวเมืองต่างน้อยใจพากันบ่นว่า “แต่ก่อนพระยาเจ้าไม่เห็นให้กระท�ำเช่นนี้ บัดนี้ ไฉนไยมากระท�ำผิดคลองธรรม จนพวกเราฉิบหายทุกข์ใจ เราไม่ชื่นชมพระราชาองค์นี้แล้ว” แต่นั้นมา อ้ายฟ้าท�ำทุกอย่างให้ชาวเมืองเกลียดชังพระเจ้ายีบามากขึ้น เมื่อไพร่ฟ้า ข้าแผ่นดินเดือดร้อนไปทุกหย่อมหญ้า จึงมีแต่เสียงก่นด่าสาปแช่งพระยายีบา อ้ายฟ้ามีมายา แสร้งกล่าวกับชาวหริภุญชัยว่า “พระเจ้ามังรายไม่เคยท�ำผิดคลองธรรมเช่นนี้ พระองค์ทรงมีเมตตากรุณาไพร่ขา้ แผ่นดิน ยิง่ นัก ท�ำให้ชาวเมืองมีความสุขปลอดภัย เป็นแต่วา่ พระองค์หลงค�ำยุยงไม่พจิ ารณาเลยขับกูหนีมา”

นวุติวัสสานุสรณ์

124

ขอเป็นข้าพระเจ้ามังราย อ้ายฟ้าประณามพระเจ้ายีบา แต่ยกย่องพระเจ้ามังรายอยู่อย่างนี้เป็นประจ�ำ ชาวบ้าน ชาวเมืองเมื่อได้ยินว่า พระเจ้ามังรายดีมีคุณธรรม ประกอบด้วยเมตตากรุณา จึงพูดกับอ้ายฟ้า ว่า “พวกข้าปรารถนาใคร่ได้พระเจ้ามังรายมาเป็นเจ้าเหนือหัวยิ่งนัก” ทั้งเสนาอ�ำมาตย์ไพร่ฟ้าข้าแผ่นดินมีใจตรงกัน เหตุว่าพวกเขาเหล่านั้นมีปัญญาทึบ รูไ้ ม่ทนั อุบายเลห์กลของอ้ายฟ้า จึงพากันชิงชังพระราชาของตน อ้ายฟ้าจึงมีหนังสือลับให้คนสนิท รีบถือไปถวายพระเจ้ามังรายให้ทรงทราบว่า “อ้ายฟ้าข้าพระบาทเจ้ากระท�ำเพทุบายได้ ๗ ปี บัดนี้ ก็สัมฤทธิ์ผลทุกประการแล้ว ขออัญเชิญเจ้าเหนือหัวยกรี้พลเสด็จลงไปยึดเอาเมืองหริภุญไชยโดยด่วนเถิด” เมืองหริภุญชัยก็ถูกทหารพระเจ้ามังรายยิงธนูไฟเผาผลาญวายวอด ถูกยึดเป็นเมือง ขึ้นแต่นั้นมา ความรุ่งเรืองเฟื่องฟูแห่งเมืองหริภุญชัยที่สุเทวฤาษีและสุกกทันตฤๅษี พากันสร้าง ถวายพระนางจามเทวี ก็ถึงกาลวิบัติล่มจม จากการกระท�ำย�่ำยีของมนุษย์ เหมืองแก้วก็ตกอยู่ใน สภาพเดียวกัน รอวันเวลาสิน้ ซาก ยากจะฟืน้ ฟูกลับคืนมาได้อกี เพราะมนุษย์เห็นแก่ตวั มากกว่า ส่วนรวมหรือชาติบ้านเมือง ไม่รู้รักษา ไม่เห็นคุณค่าทรัพยากรสร้างสรรค์ที่บรรพชนได้สะสม สร้างสรรค์ไว้ให้ *หมายเหตุ : ปรั บ แก้ ส� ำ นวนใหม่ จ ากหนั ง สื อ ต� ำ นานเมื อ งเชี ย งใหม่ ผู ก ๑ ของพระมหาหมื่ น วุ ฑฺ ฒิ ญ าโณ ฉบั บ ปริ ว รรต พิ ม พ์ เ ผยแพร่ ค รั้ ง แรก ๒๖ พฤศจิ ก ายน ๒๕๕๐ พระมหาหมื่ น วุ ฑฺ ฒิ ญ าโณ เป็นพระอนุสาวนาจารย์ คูส่ วดเมือ่ ครัง้ พระราชเจติยาจารย์ (ชูเกียรติ อภโย) อุปสมบท ณ พัทธสีมา วัดเจดีย์หลวง พ.ศ.๒๔๘๘

คติธรรม พระกรรมวาจาจารย์

นวุติวัสสานุสรณ์

126

คติธรรมพระกรรมวาจาจารย์ ...เราเกิดมาอาศัยที่ไหนอยู่ ประกอบกิจคิดชอบตอบแทนพลัน ...พึ่งโลกไซร้ให้รู้ค่าอย่าลืมนึก สิ่งแวดล้อมธรรมชาติดาษดา ...อยู่ในวัดจัดกิจคิดรอบคอบ ลดเลิกละวิสัยโลกหมกมุ่นกัน ...เป็นชาวบ้านงานมากเพียรบากบั่น ได้ทรัพย์มารู้ค่ารู้ประมาณ ...การสังคมนิยมมากฝากให้คิด ด้วยประมาทขาดสติมิรู้จ�ำ

กตัญญูกตเวทีนี้มั่น เครื่องหมายอันบ่งชี้ดีเป็นตรา ไตร่ตรองตรึกปกปักช่วยรักษา ก่อคุณค่าอากาศดีคุณอนันต์ พึงประกอบกิจกรรมน�ำสุขสันต์ ก็จะพลันบรรลุสาธุการ เฝ้าฝ่าฟันหมั่นหาอย่าเกียจคร้าน สรรสืบสานงานดีๆ มีให้ท�ำ อย่าหลงผิดคิดชั่วมัวถล�ำ ให้น้อมน�ำธรรมมรรคาผาสุกเอย พระวิสุทธิสารสุธี วัดเจดีย์หลวง ๑๖/๑๐/๒๕๐๐

หมายเหตุ :

พระวิสุทธิสารสุธี เมื่อยังเป็นมหาขันติ์ ขนฺติโก เป็นพระกรรมวาจาจารย์ คู่สวดเมื่อครั้ง พระราชเจติยาจารย์ (ชูเกียรติ อภโย) อุปสมบท ณ พัทธสีมา วัดเจดีย์หลวง พ.ศ.๒๔๘๘ (ขออภัยที่แก้ไขสัมผัสตามฉันทลักษณ์)

127

นวุติวัสสานุสรณ์

พระธรรมดิลก (ขันติ์ ขนฺติโก) น�ำเสด็จฯ ชมพระธาตุเจดีย์หลวง (เมื่อครั้งเป็นพระวิสุทธิสารสุธี เป็นผู้แต่งคติธรรมค�ำกลอนบทนี้)

นวุติวัสสานุสรณ์

128

เถโรวาทสัทธิวิหาริกหลวงปู่มั่น ๑. ทุก คนต้องการความดีและเป็ น ดี ฉะนั้น จงเว้นความชั่วเสีย เลือกกระท�ำแต่ สิ่งที่ดี แล้วท่านจะประสบ...ความดี และคนดี ๒. พระพุ ท ธศาสนาสอนให้ เ อา น�้ ำ สะอาดล้ า งสิ่ ง สกปรก ไม่ ไ ด้ ส อนให้ เ อา น�้ำสกปรกล้างสิ่งสะอาด ๓. ชีวิตของคนเราก็ไม่แตกต่างอะไร กับลูกตุ้มนาฬิกาที่แกว่งไปแกว่งมาระหว่าง ความสุขกับความทุกข์และความว่างเปล่า.. ระหว่างความปรารถนากับความเบื่อหน่าย.. เพราะความพึ ง พอใจทั้ ง หลายในชี วิ ต นั้ น เป็นคุณชาติที่ไม่รู้จบ..เมื่อสมปรารถนาแล้ว ก็ท�ำให้เราอยากพ้นจากความปรารถนานั้น เพื่อจะได้ไม่ตกเป็นทาสของความปรารถนา อย่างอื่นต่อไป ฉะนั้น พระพุทธเจ้าจึงสอนให้ เลิกละความอยากอันเป็นต้นตอแห่งความทุกข์ นั้นเสีย...

พระปลัดเกตุ วณฺณโก

พระปลัดเกตุ วณฺณโก วัดเจดีย์หลวง ๑๘/๘/๒๕๐๖ หมายเหตุ...

พระปลัดเกตุ วณฺณโก เป็นชาวเพชรบุรี เดิมชื่อ เกตุ มณีโชติ แต่บรรพชาอุปสมบท ทีว่ ดั เจดียห์ ลวง โดยหลวงปูม่ นั่ ภูรทิ ตฺโต เป็นพระอุปชั ฌาย์ อุปสมบทแล้วท่านตัง้ ใจไว้วา่ จะอยู่วัดเจดีย์หลวงตลอดชีวิต และก็เป็นจริง เช่นนั้น ท่านมรณภาพที่กุฏิจงจิตร ๑ วัดเจดีย์หลวง เมื่อ พ.ศ.๒๕๑๒

จากเถินบุรินทร์ สู่ถิ่นนครพิงค์ นายอุดม สุริยาเดช*

นวุติวัสสานุสรณ์

130

จากเถินบุรินทร์-สู่ถิ่นนครพิงค์ นายอุดม สุริยาเดช*

“เมืองสังฆเติ๋น...เติ๋น = เตือน...เมืองเติ๋น...เมืองเถิน...เถินบุรี พระสงฆ์คอยเตือนผู้ปกครอง ให้ปกครองประชาชนอย่างมีคุณธรรม” ในมงคลกาลพิเศษที่พระเดชพระคุณพระราชเจติยาจารย์ (ชูเกียรติ อภโย) เจ้าอาวาส วัดเจดีย์หลวงวรวิหาร ประธานที่ปรึกษาคณะกรรมการสมาคมชาวเถิน จังหวัดเชียงใหม่ เจริญอายุวัฒนมงคลครบ ๙๐ ปีในวันที่ ๒๐ ธันวาคม ๒๕๕๘ คณะกรรมการวัดเจดีย์หลวง คณะศิษยานุศิษย์และศรัทธาของวัด ได้จัดให้มีกิจกรรมบ�ำเพ็ญบุญกุศลหลายอย่าง เพื่อเป็น การฉลองอายุวัฒนมงคลพระเดชพระคุณหลวงพ่อ ในโอกาสส�ำคัญนี้ ทางวัดได้พิมพ์หนังสือเป็นมุทิตาสักการะถวายแด่หลวงพ่อ ๒,๐๐๐ เล่ม เพื่อให้หลวงพ่อแจกจ่ายแก่ผู้ที่มาร่วมงานฉลองอายุในปีนี้ พระเดชพระคุณหลวงพ่อมี คุณูปการมากล้น ในการร่วมก่อตั้งชมรม/สมาคมชาวเถิน แห่งจังหวัดเชียงใหม่ ท�ำให้พี่น้อง ชาวเมืองเถินที่อยู่ในจังหวัดเชียงใหม่และใกล้เคียง ได้มาร่วมกันท�ำบุญสร้างสรรค์สามัคคี เพือ่ ส่วนรวม อีกทัง้ หลวงพ่อเองก็มถี นิ่ ก�ำเนิดภูมลิ ำ� เนาเป็นชาวอ�ำเภอเถิน จังหวัดล�ำปางมาก่อน ก่อนที่ครอบครัวจะย้ายไปอยู่อ�ำเภอทุ่งเสลี่ยม จังหวัดสุโขทัยในภายหลัง หลวงพ่อท่านเกิดและเจริญวัยศึกษาเล่าเรียนจนจบชั้นประโยคประถมศึกษา และได้ ออกมาช่วยพ่อแม่ท�ำนาท�ำไร่ค้าขายตลอดมา จนกระทั่งปี พ.ศ.๒๔๘๖ ช่วงอยู่ในวัยเยาวชน ท่านได้มีโอกาสบ�ำเพ็ญบารมีธรรมทางศาสนา คือได้ติดตามเป็นโยมอุปัฏฐากพระสงฆ์รูปหนึ่ง พร้อมพี่ชายที่อยู่อ�ำเภอเถิน ร่วมเดินธุดงค์ข้ามขุนเขาดอยลี้ อ�ำเภอลี้ จังหวัดล�ำพูน จนมาถึง เชียงใหม่ และมาอาศัยอยูว่ ดั เจดียห์ ลวง กระทัง่ ได้พบมีผใู้ จบุญชักชวนให้มาบรรพชาเป็นสามเณร และอุปสมบทเป็นพระภิกษุสงฆ์ ได้มีโอกาสได้ศึกษาเล่าเรียนและเจริญบุญบารมีทางธรรม ตลอดมาอย่างยาวนาน กระทั่งได้รับการแต่งตั้ง ให้เป็นเจ้าอาวาสวัดเจดีย์หลวงวรวิหาร เมื่อปี พ.ศ.๒๕๕๕ ซึ่งนับถึงในปัจจุบันรวมเวลาที่ท่านพ�ำนักอยู่วัดเจดีย์หลวงยาวนานถึง ๗๒ ปี

131

นวุติวัสสานุสรณ์

ญาติๆ ชาวเมืองเถิน ผู้หญิงคนขวามือคือมารดาพระราชเจติยาจารย์

ดั ง นั้ น ในโอกาสท� ำ บุ ญ อายุ วั ฒ นมงคลครั้ ง นี้ ทางสมาคมเถิ น จึ ง ขอถื อ โอกาส ร่วมแสดงมุทิตาจิต โดยน�ำเสนอประวัติย่อของหลวงพ่อที่เกี่ยวข้องกับการบ�ำเพ็ญบารมีธรรม ความเป็นมาของชมรม/สมาคมชาวเถินทีท่ า่ นได้รว่ มก่อตัง้ พร้อมทัง้ “ต�ำนานและประวัตศิ าสตร์ เมืองเถิน” อันเป็นบ้านเกิดมาตุภมู ขิ องหลวงพ่อ ให้เป็นสาระส่วนหนึง่ ในเอกสารหนังสือทีร่ ะลึก ในงานบ�ำเพ็ญกุศลครั้งนี้ เพื่อร่วมเป็นมุทิตาสักการะและเชิดชูเกียรติหลวงพ่อให้ลูกหลาน “ฅนเมืองเถิน” ได้ภาคภูมิใจตลอดไป และสาธุชนทั้งหลายได้รับทราบอนุโมทนาโดยทั่วกัน

หลวงพ่อกับชมรม/สมาคมชาวเถิน ย้อนไปในอดีต ในวันอาทิตย์ที่ ๒๐ ธันวาคม ๒๔๖๘ (ปีฉลู) เด็กชายชูเกียรติ (เตียง) เทวินทะ ได้ถือก�ำเนิดในครอบครัวตระกูล “เทวินทะ” ที่บ้านอุมลอง อ�ำเภอเถิน จังหวัดล�ำปาง เป็นบุตรคนที่ ๓ (ในจ�ำนวน ๖ คน) ของคุณพ่อบุญมีและคุณแม่ค�ำปุก เทวินทะ ช่วงวัยเยาว์อยู่ กับพี่น้องที่อ�ำเภอเถิน มารดาของท่านได้ถึงแก่กรรม ประกอบกับเขตอ�ำเภอเถินประสบภัยแล้ง ท�ำให้บดิ าได้อพยพครอบครัวไปอยูอ่ ำ� เภอทุง่ เสลีย่ ม จังหวัดสุโขทัย ท่านจึงได้เริม่ ศึกษาเล่าเรียน ในระดับประถมศึกษาจนส�ำเร็จ

นวุติวัสสานุสรณ์

132

ญาติชาวเมืองเถิน ญาติมีสองประเภท คือญาติโดยสายโลหิต และญาติโดยธรรม

ต่อมาในปี พ.ศ.๒๔๘๖ หลวงพ่อฯในขณะนั้น มีอายุประมาณ ๑๘ ปี ได้มาพักอาศัย กับญาติอ�ำเภอเถิน ได้มีพี่ชาย (คนที่ ๒) ที่ได้บรรพชาเป็นสามเณรชื่อ “สามเณรกล เทวินทะ” ได้ชักชวนให้มาเป็นเพื่อนร่วมเป็นโยมอุปัฏฐาก “พระอาจารย์พัวะ” ซึ่งเป็นพระอาจารย์ สายกรรมฐาน โดยได้มีโอกาสเดินทางพร้อมกับพระอาจารย์และสามเณรกลพี่ชาย เดินธุดงค์ มายังจังหวัดเชียงใหม่ ใช้เวลาเดินหลายวันโดยเส้นทางข้ามเขาผ่านอ�ำเภอลี้ จังหวัดล�ำพูน ถึงจังหวัดเชียงใหม่ และได้มาขอพักอาศัยที่วัดเจดีย์หลวงฯ ได้ปฏิบัติกิจกรรมทางศาสนา เป็นเด็กวัดอยู่ร่วมปี ในปีถัดมา พ.ศ.๒๔๘๗ ได้มีศรัทธาของวัดเจดีย์หลวงชื่อ “คุณนายชั้น ระวังเวียงพิงค์” (ภรรยานายอ�ำเภอเมืองเชียงใหม่) และ “คุณนายปรุง” (จ�ำนามสกุลไม่ได้/เป็นภรรยาหลวง นฤอรรถ-ท�ำงานที่ศาลจังหวัดเชียงใหม่) ได้มาชักชวนให้บรรพชาเป็นสามเณร โดยร่วมกัน รับเป็นเจ้าภาพบรรพชาสามเณรและอุปสมบทพระภิกษุ ในโอกาสที่ทางวัดเจดีย์หลวงจัดให้ มีการบรรพชาสามเณรและอุปสมบทหมู่พร้อมกันหลายรูป ทั้งนี้มี “สมเด็จพระมหาวีรวงศ์” (ติสฺโส อ้วน) ปฐมสังฆนายกไทย ที่ได้ขึ้นมาตรวจเยี่ยมการพระศาสนาภาคเหนือ พร้อมได้น�ำ ต้นศรีมหาโพธิจ์ ากประเทศอินเดีย มาปลูกทีว่ ดั พระธาตุดอยสุเทพ ในโอกาสนีค้ ณะสงฆ์เชียงใหม่

133

นวุติวัสสานุสรณ์

ได้อาราธนาเจ้าพระคุณสมเด็จเป็นพระอุปชั ฌาย์ให้การบรรพชาและอุปสมบทหมูท่ วี่ ดั เจดียห์ ลวง ซึ่งมีหลวงพ่อบรรพชาเป็นสามเณรรวมอยู่ด้วยรูปหนึ่งของวัดเจดีย์หลวง ต่อมาปี พ.ศ.๒๔๘๘ จึงได้อุปสมบทเป็นพระภิกษุ ได้ศึกษาเล่าเรียนพระธรรมวินัย ปฏิบัติศาสนกิจร่วมรับผิดชอบ ในการปกครองพัฒนาวัดเจดีย์หลวงตลอดมา ต่อมาในปี พ.ศ.๒๕๑๘ คหบดีชาวเถินชื่อคุณวรวิทย์ สุภา (ปัจจุบันคือ คุณธนาพสิษฐ์ สุภาธนารัตน์) พร้อมกับเพื่อนอีกหลายท่านได้มาบวชเป็น “พระนวกะ” ของวัดเจดีย์หลวง และได้มาอาศัยอยู่ร่วมกุฏิไม้ใต้ถุนสูงกับหลวงพ่อขณะยังเป็น “พระครูมหาเจติยาภิบาล” ผู้ช่วยเจ้าอาวาสวัดเจดีย์หลวง คุณวรวิทย์เล่าว่า ตอนนั้นกุฏิค่อนข้างเก่าทรุดโทรมพอควร เวลาเดินขึ้นลงบันไดกุฏิ มีอาการโยกไหว จึงได้เรียนปรึกษาหลวงพ่อว่า จะขออนุญาตวางแผนสร้างกุฏิหลังใหม่ แต่ พิจารณาตามแบบแปลนอาจต้องใช้งบประมาณสร้าง ๔๐๐,๐๐๐-๕๐๐,๐๐๐ บาท ในชั้นต้นนี้ ขอบริจาคเป็นทุนเริม่ แรกเพือ่ สร้างกุฏใิ หม่ ๑๕๐,๐๐๐ บาทไว้กอ่ น เมือ่ อยูจ่ ำ� พรรษาครบ ๓ เดือน แล้ว ได้ลาสิกขาไปและได้น�ำเงินมาถวายตามที่เสนอไว้ พร้อมปัจจัยของหลวงพ่อออกสมทบอีก ประมาณ ๒๐๐,๐๐๐ บาท จึงได้เริ่มลงมือรื้อและก่อสร้างกุฏิหลังใหม่ ในช่วงระหว่างการก่อสร้างด�ำเนินไปได้ คุณวรวิทย์ได้น�ำเรื่องไปปรึกษาคุณพ่อบุญทัน สุภา ประธาน “บริษทั เชียงใหม่เอเชีย” ถึงงบประมาณสร้างกุฏทิ ไี่ ม่เพียงพอ ท่านประธานบริษทั และพนักงานจึงร่วมกันท�ำบุญสมทบเป็นเงินประมาณ ๒๐๐,๐๐๐ บาท รวมทั้งศรัทธาชาวเถิน และศรัทธาวัดเจดีย์หลวงร่วมสมทบอีก จึงท�ำให้การก่อสร้างกุฏิแล้วเสร็จสมบูรณ์ โดยให้ชื่อว่า “กุฏิมหาเจติยาสามัคคี” เพราะส�ำเร็จด้วยพลังความสามัคคี เป็นน�้ำหนึ่งใจเดียวกันของพี่น้อง ชาวเถินดังกล่าว ทุกครั้งที่มีกิจกรรมงานท�ำบุญของวัด พี่น้องศรัทธาชาวเถินก็ได้อาศัยกุฏิของ หลวงพ่อเป็นสถานที่นัดพบและบ�ำเพ็ญบุญกุศลร่วมกันตลอดมา ได้มากราบสักการะหลวงพ่อ หรือได้มาพบปะปรึกษาหารือเรื่องกิจกรรมชมรมชาวเถิน จึงท�ำให้ “กุฏิมหาเจติยาสามัคคี” เป็นศูนย์กลางสร้างสรรค์ประโยชน์เพื่อสังคม ร่วมกันมาหลายปี

นวุติวัสสานุสรณ์

134

กุฏินพีพงษ์ที่พ�ำนักอาศัยมานาน ก่อนรื้อสร้างเป็นกุฏิมหาเจติยาสามัคคี

กุฏินพีพงษ์ (หลังเก่า)

135

นวุติวัสสานุสรณ์

กุฏิมหาเจติยาสามัคคี

“กุฏิมหาเจติยาสามัคคี” หลั ง สร้ า งเสร็ จ มอบถวายสงฆ์ แ ละขึ้ น อยู ่ อ าศั ย ได้ แ ล้ ว ต่อมาเมือ่ มีพระภิกษุสามเณรมาบวชเรียนและมาอุปฏั ฐากหลวงพ่อเพิม่ ขึน้ จึงได้กอ่ สร้างต่อเติม ปรับปรุงให้กว้างขวาง เพือ่ เกิดประโยชน์ใช้สอยมากขึน้ อยูอ่ กี ๒-๓ ครัง้ โดยได้อาศัยพลังศรัทธา ผู้อาวุโสชาวเถินร่วมเป็นคณะกรรมการชมรมชาวเถิน พร้อมทั้งศรัทธาของวัดได้ร่วมกันบริจาค ปัจจัยท�ำบุญต่อเติม ท�ำให้กุฏิมีความแข็งแรง สวยงาม ใช้ประโยชน์ได้ถึงปัจจุบัน ในการมาร่วมท�ำบุญในโอกาสต่างๆ ท�ำให้มีกลุ่มพี่น้องชาวเถินผู้อาวุโสหลายท่าน ได้ปรารภและปรึกษาหารือกับหลวงพ่อถึงการก่อตั้ง “ชมรมชาวเถินจังหวัดเชียงใหม่และ จังหวัดใกล้เคียง” ขึ้นมา เพื่อให้พี่น้องชาวเถินมีสถานที่พบปะสามัคคีท�ำบุญและกิจกรรมร่วม กัน โดยขอร้องให้หลวงพ่อ “พระครูมหาเจติยาภิบาล” (ต�ำแหน่งเป็นผู้ช่วยเจ้าอาวาสรูปหนึ่ง) รับเป็นประธานชมรมเริ่มแรกไปพลางก่อน ในเบื้องต้นนี้ การประชุมปรึกษาหารือใช้สถานที่ใน วัดเจดีย์หลวง ไปก่อน ท�ำให้งานของชมรมพัฒนามาอย่างต่อเนื่อง

นวุติวัสสานุสรณ์

136

ต่ อ มาได้ เ ปลี่ ย นให้ ค หบดี ช าวเถิ น ผู ้ อ าวุ โ สคื อ “คุ ณ บุ ญ เย็ น คั น ธวงศ์ ” เป็ น ประธานชมรมคนที่ ๒ และมี น างพู ล ศิ ริ ลิ ขิ ต ตระการ (ข้ า ราชการครู ป ระจ� ำ การ) เป็ น เลขานุ ก ารชมรม เมื่ อ คุ ณ บุ ญ เย็ น ถึ ง แก่ ก รรม จึ ง มอบให้ คุ ณ แม่ ศ รี มั ย พุ ท ธา คหบดี ผู้อาวุโสชาวเถินเป็นประธานชมรมชมรมคนที่ ๓ และมีคุณวรวิทย์ สุภา เป็นเลขานุการชมรม กระทั่งมีการประชุมคณะกรรมการชมรมหลายๆ ครั้งต่อมา โดยมี “นายบุญธรรม ยศบุตร” (เป็นข้าราชการบ�ำนาญต�ำแหน่งศึกษาธิการอ�ำเภอ) ได้เข้ามาร่วมประชุมกับชมรมด้วย ได้มีการปรึกษาหารือถึงการยกฐานะชมรมให้จดทะเบียนเป็น “สมาคม” ในที่ประชุม ส่วนใหญ่เห็นด้วย ส่วนคุณวรวิทย์ ได้น�ำเสนอและเอาแบบอย่างของการจดทะเบียน “สมาคม ศิษย์เก่าโรงเรียนราษฎร์ศึกษา” ที่อ�ำเภอเถินมาเป็นต้นแบบแนวทางปฏิบัติ จึงได้ด�ำเนินการ ให้มีการจัดตั้ง “สมาคมชาวเถิน จ.เชียงใหม่” ตามระเรียบราชการ การจัดตั้งเป็นไปด้วย ความเรียบร้อย โดยได้รับอนุญาตให้จดทะเบียนจัดตั้งสมาคมหรือองค์การจาก “ส�ำนักงาน เลขาธิการคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ” (ตามใบอนุญาตเลขที่ ต.๒๐๕ / ๒๕๔๕ ลงวันที่ ๒๔ พฤษภาคม ๒๕๔๕) เริม่ แรกมีสำ� นักงานสมาคมอยูท่ ี่ “วัดโลกโมฬี” ตามทีเ่ สนอจดทะเบียน ไว้กอ่ น เพราะมีความพร้อมในสถานที่ การท�ำงานของเลขานุการสมาคมก็สะดวก การด�ำเนินการ ด้านเอกสารก็ไปได้ดี ทัง้ นี้ มี “พล.ต.ต.วุฒ ิ วิทติ านนท์” ผูบ้ งั คับการต�ำรวจภูธรจังหวัดเชียงราย (ยศและต�ำแหน่งในขณะนัน้ ) เป็นนายกสมาคมสมัยแรก (ปี พ.ศ.๒๕๔๕-๒๕๔๘) มี “นายบุญธรรม ยศบุตร” เป็นเลขานุการ ซึ่งได้ปฏิบัติหน้าอยู่กว่า ๒ สมัย ต่ อ มาเมื่ อ นายบุ ญ ธรรม ยศบุ ต รได้ ถึ ง แก่ ก รรม มี ก ารเปลี่ ย นนายกสมาคมเป็ น “ผศ.ดร.เรืองเดช วงศ์หล้า” อธิการบดีมหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ เป็นนายกสมาคมคนที่ ๒ (ปี พ.ศ.๒๕๕๑-๒๕๕๔) และมี “นายบัญชา ยศบุตร” (ข้าราชการครูบ�ำนาญ) เป็นเลขานุการ และย้ายที่ท�ำการสมาคมมาอยู่วัดเจดีย์หลวงวรวิหาร (ตามหนังสือขออนุญาตของสมาคม ลงวั น ที่ ๒๐ พฤศจิ ก ายน ๒๕๕๒) ต่ อ มา ผศ.ดร.เรื อ งเดชย้ า ยไปรั บ ต� ำ แหน่ ง อธิ ก ารบดี มหาวิทยาลัยราชภัฏอุตรดิตถ์ และนายบัญชาขอลาออก ท�ำให้ต้องเลือกตั้งนายกสมาคม กันใหม่ได้ “นายอุดม สุริยาเดช” (ข้าราชการครูบ�ำนาญ) มาท�ำหน้าที่นายกสมาคมคนที่ ๓ (ปี พ.ศ.๒๕๕๕-๒๕๕๘) และเลือก “นายวัฒนา คันธวงศ์” (ผู้บริหารบริษัท Cannon เชียงใหม่) เป็นเลขานุการ เมื่อครบวาระ ๔ ปี ที่ประชุมสมาคมประจ�ำปี ให้ท�ำหน้าที่ต่อเป็นสมัยที่ ๒ (ปี พ.ศ.๒๕๕๘-๒๕๖๑) เลื อ กให้ “นายสิ ร ภพ พรหมกิ่ ง แก้ ว ” (ข้ า ราชการครู บ� ำ นาญ) เป็นเลขานุการแทน กิจการของสมาคมคงด�ำเนินสืบเนื่องมาถึงปัจจุบัน โดยปฏิบัติตามแผน และนโยบายของสมาคมที่ได้ก�ำหนดไว้

137

นวุติวัสสานุสรณ์

“ผู้เป็นก�ำลังส�ำคัญรวมพลังชาวเถินทุกสาขาอาชีพจัดตั้ง สมาคมชาวเถินจังหวัดเชียงใหม่ ส�ำนักงานอยู่ในวัดเจดีย์หลวง มีพระราชเจติยาจารย์ (ชูเกียรติ อภโย) เป็นเสาหลักของสมาคม สมาคมเน้นงานพัฒนาชาติ บ�ำรุงพระศาสนา เอื้ออาทรญาติมิตร และคิดช่วยเหลือสังคม”

นายบุญทัน สุภา

นายวรวิทย์ สุภา

ดร..คะแนน สุภา

(ซ้าย) พล.ต.ท.วุฒิ วิทิตานนท์ และ อาจารย์บุญธรรม ยศบุตร

นางศรีมัย พุทธา

นายอุดม สุริยาเดช

ต�ำนานเมืองเถินถิ่นก�ำเนิดหลวงพ่อ การศึก ษาค้นคว้าจากแหล่งอินเตอร์ เ นตส่ วนหนึ่ ง ที่ ส� ำ คั ญ คื อ “เอกสารหนั ง สื อ ประวัตศิ าสตร์เมืองเถิน” ของ อาจารย์ภเู ดช แสนสา อาจารย์ประจ�ำหลักสูตรวัฒนธรรมศึกษา ภาควิชาสังคมศาสตร์ คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่ ได้เรียบเรียงไว้ในหนังสืออนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพ “พระครูสทุ ธิศลี สังวร” (ขจร จรณธมฺโม) อดีตเจ้าอาวาสวัดเวียง ต.ล้อมแรด อ.เถิน จ.ล�ำปาง กุมภาพันธ์ ๒๕๕๘ หน้า ๒๕๗-๒๗๕ ซึ่งใช้เป็นเอกสารหลักในการศึกษาเรียบเรียง ความว่า “ต�ำนานเมืองเถิน” มีปรากฏหลักฐานในเอกสารจารึกในใบลานเป็นอักษรล้านนา หรือตัวเมือง ฉบับของวัดแม่วะกลาง อ.เถิน ล�ำปาง และฉบับของวัดแม่ตั๋ง อ.แม่พริก จ.ล�ำปาง มีใจความโดยสรุปว่า

นวุติวัสสานุสรณ์

138

ฯพณฯ บุญเท่ง ทองสวัสดิ ์ อดีตรองนายกรัฐมนตรี ผูเ้ ป็นประธานบูรณะพระธาตุเจดียห์ ลวง ก็เป็นชาวเมืองเถิน

ครัง้ พุทธกาล ก่อนพระพุทธเจ้าจะตรัสรู้ ได้เสวยชาติเป็นพญาโค มีถนิ่ ก�ำเนิดทีเ่ มืองเถิน และเล่าเรือ่ งต่างๆ ของพญาโค จนถึงพุทธองค์ได้บำ� เพ็ญบารมีจนได้ตรัสรูเ้ ป็นพุทธเจ้า เมือ่ ตรัสรู้ แล้วได้เล่าถึงการเสด็จมาดินแดนสุวรรณภูมิพร้อมพุทธสาวก (รวมทั้งมาในเขตพื้นที่ภาคเหนือ ของไทยเราด้วย) ได้กล่าวถึงชื่อเมืองต่างๆ เช่น เมืองลาวร่ม ลับแล ท่าอิฐ ท่าเสา ทุ่งยั้ง (ปัจจุบัน อยู่ในเขต จ.อุตรดิตถ์) เล่าถึงพระอานนท์ (พุทธอุปัฏฐาก) ได้เทศนาธรรมให้กับชาวอโยธิยาฟัง (อยุธยา) กล่าวถึงพระพุทธองค์เทศนาโปรดยักษ์ ๓ ตน ที่เฝ้าขุมเงิน ขุมทอง และขุมแก้ว (แก้วโป่งข่ามที่ขุดพบในเขต ต.แม่ถอด อ.เถิน ในปัจจุบัน) ต่อมาเล่าถึงเรื่องพระพุทธองค์ประทานพระเกศาธาตุให้พระอานนท์มาบรรจุไว้ใน องค์พระธาตุที่เขตเมืองเถิน ที่ส�ำคัญคือที่พระธาตุวัดอุมลอง พระธาตุวัดเวียงและพระธาตุ วัดดอยป่าตาล รวมทั้งมีพุทธท�ำนายที่ในยุคนั้นว่า “เมืองเถิน” จะเป็นเมืองที่ถูกเรียกว่า “เมืองสังฆเติ๋น” (สงฆ์เตือนหรือพระสงฆ์มีส่วนในการดูแลบ้านเมือง) คือเตือนผู้ปกครองให้ ปกครองด้วยระบบคุณธรรม อันเป็นที่มาของชื่อ “เมืองเติ๋น” หรือ “เมืองเถิน” ส่วนหนึ่ง

139

นวุติวัสสานุสรณ์

ต่อจากนั้น ในต�ำนานได้กล่าวถึงการสร้างวัดพระธาตุวัวนอน (ปัจจุบันคือวัดพระธาตุ ดอยป่าตาล) ตอนพระพุทธองค์เสวยพระชาติเป็นพญาโค กล่าวถึงต�ำนานว่า พระพุทธองค์ ได้ประทับรอยพุทธบาทไว้ที่วัดพระบาทวังตวง และที่ห้วยขุนแม่พริกแก่ชาวลัวะไว้สักการบูชา (ปัจจุบันอยู่ใน เขต อ.แม่พริก จ.ล�ำปาง) ค�ำกล่าวสัง่ สอนให้ชาวเมืองเถินได้ปฏิบตั สิ กั การบูชาองค์พระธาตุและรอยพระพุทธบาท ให้ เ ป็ น จารี ต ประเพณี ป ระจ� ำ ปี แล้ ว จะท� ำ ให้ บ ้ า นเมื อ งสุ ข สงบร่ ม เย็ น สื บ ไป (จบต� ำ นาน โดยสังเขป)

ประวัติศาสตร์เมืองเถิน พื้นที่

กล่าวถึง “เมืองเถิน” ในอดีตทีม่ อี าณาเขตของเมืองและการปกครองเฉพาะ มีอาณาเขต

ทิศเหนือติดต่อกับเมืองเสริม และเมืองล�ำปาง ทางด้านทิศเหนือติดต่อ เมืองลอง อ.ลอง อ.วังชิ้น จ.แพร่ ทิ ศ ตะวั น ออกติ ด ต่ อ กั บ เมื อ งบางขลั ง เมื อ งศรี สั ช นาลั ย (เมื อ งสวรรคโลก) และเมืองสุโขทัย ทิศใต้ติดต่อกับเมืองตาก (เมืองระแหง) และทิศตะวันตกติดต่อกับเมืองลี้ อ.ลี้ จ.ล�ำพูน เมืองปวง เมืองหอด อ.ฮอด จ.เชียงใหม่ ด้วยลักษณะเมืองเถิน ตั้งอยู่ในชัยภูมิกึ่งกลางระหว่างอาณาจักรล้านนากับอาณาจักร ฝ่ายใต้คอื แคว้นสุโขทัย อาณาจักรอยุธยา เมืองเถินจึงเป็นเมืองหน้าด่านด้านทิศใต้ของอาณาจักร ล้านนากับอาณาจักรฝ่ายใต้ ๒ เมืองดังกล่าว พืน้ ทีเ่ มืองเถินเดิมมีอาณาเขตรวมเขตอ�ำเภอแม่พริก ก่อนที่จะแบ่งเขตอ�ำเภอใหม่ภายหลัง ตั้งในเขตภูมิศาสตร์ที่เรียกว่า “แอ่งเถิน-แม่พริก” เป็น ที่ราบระหว่างเขา ในแนวเหนือ-ใต้ระหว่างทิวเขาขุนตาลทิศตะวันตก และทิวเขาขุนแม่มอก ความเจริญเมืองเถินดั้งเดิมจะอยู่ทางที่ราบตะวันตก ซึ่งพื้นที่กว้างกว่าทิศตะวันออก อันเคย เป็นที่ตั้งถิ่นฐานมนุษย์มาตั้งแต่ก่อนประวัติศาสตร์และพัฒนาเป็นเมืองเป็นอย่างช้าๆ ในช่วง พุทธศตวรรษที่ ๑๗ เป็นต้นมา จากการศึกษาของผู้เขียน “หนังสือประวัติศาสตร์เมืองเถิน” ได้แบ่งการพัฒนาของประวัติศาสตร์ “เมืองเถิน” ไว้เป็น ๕ ช่วง คือ ๑. เมืองเถินก่อนยุคล้านนา ก่อน พ.ศ.๑๘๓๙ ๒. เมืองเถินในยุคล้านนาเป็นอาณาจักรเอกราช พ.ศ.๑๘๓๙-๒๑๐๑ ๓. เมืองเถินในยุคล้านนาเป็นประเทศราช (เมืองขึ้น) ของพม่า พ.ศ.๒๑๐๑-๒๓๑๗ ๔. เมืองเถินยุคสกุลวงศ์เจ้าชุมพูปกครองและเป็นกึ่งหัวเมืองประเทศราชของสยาม พ.ศ.๒๓๓๓-๒๔๔๒

นวุติวัสสานุสรณ์

140

๕. เมืองเถินยุคสยามท�ำการปฏิรูปการปกครองถึงปัจจุบัน พ.ศ.๒๔๔๒-๒๕๕๗ จากการศึกษามีข้อมูลและรายละเอียดของประวัติศาสตร์ค่อนข้างมาก จึงขอน�ำเสนอ ความเป็นมาในอดีตพอสังเขป ตามกรอบของการแบ่งช่วงประวัติศาสตร์เมืองเถินออกเป็น ๕ ช่วง ดังกล่าวไว้ข้างต้น ดังนี้.๑. “เมืองเถินก่อนยุคล้านนาเป็นราชอาณาจักร” ก่อน พ.ศ.๑๘๓๙ ในยุคแรกก่อนมีอาณาจักรล้านนา สันนิษฐานว่าการก่อตัวเป็นถิน่ ฐานผูค้ นมาอยูอ่ าศัย และมาเป็นเมืองเถิน ได้นั้น อาศัยอิงหลักฐานการค้นพบทางโบราณคดี ในพื้นที่เขตติดต่อราย รอบ “แอ่งเถิน-แม่พริก” พบว่ามีมนุษย์อยูอ่ าศัยตัง้ แต่ประมาณ ๒,๕๐๐-๓,๐๐๐ ปี มาแล้ว ทัง้ นี้ เนือ่ งจากเป็นพืน้ ทีเ่ ขตทีร่ าบลุม่ ริมน�ำ้ มีทรัพยากรอุดมสมบูรณ์และอีกทัง้ เป็นเส้นทางการติดต่อ คมนาคม ทั้งทางน�้ำและทางบกได้สะดวก จึงมีการขยายตัวของผู้คนลุ่มน�้ำปิงเข้ามาตั้งถิ่นฐาน อยู่ในเขตแอ่งเถิน-แม่พริก ร่วมกับกลุ่มชาวลัวะ ที่เป็นกลุ่มคนดั้งเดิม ผสมผสานกับชาติพันธุ์ไท (ไทยยวน ไทใหญ่ ไทขืน ไทลื้อ) จนขยายพัฒนาเป็นชาว “เมืองเถิน” ในเวลาต่อๆ มา ๒. “เมืองเถินยุคล้านนาเป็นอาณาจักรเอกราช” พ.ศ. ๑๘๓๙-๒๑๐๑ คาดว่าเมืองเถินได้มกี ารสถาปนาขึน้ เป็นเมืองอย่างช้าประมาณพุทธศตวรรษที่ ๑๖-๑๗ (พ.ศ.๑๖๐๐-๑๗๐๐) ตามข้อสันนิษฐานทางภูมิศาสตร์ที่เอื้อในการติดต่อเป็นชุมชนทางค้าขาย การเดินทัพและมีทรัพยากรธรรมชาติ ท�ำให้สามารถจัดตัง้ ให้เขตเมืองเถิน เป็นเขตเมืองหน้าด่าน ด้านทิศใต้แก่แคว้นหริภุญชัยและอาณาจักรล้านนาที่เป็นอาณาจักรเอกราชที่ปกครอง โดยมี การตั้งด่านเวียงพญากัน (เขตบ้านท่าหลวง) ด่านบ้านท่าด่าน เขต อ.แม่พริก ทางทิศใต้ มีดา่ นเวียงมอก เขต อ.เถิน อยูท่ างทิศตะวันออก โดยมีศนู ย์กลางการปกครอง ของเมืองอยู่ที่เวียงเถิน (เรียกเขตเวียงป้อมและเวียงเป็ง สันนิษฐานว่าอยู่ในเขตบ้านเวียง และบ้านสบคือในปัจจุบัน) โดยให้มีต�ำแหน่งเป็นเจ้าเมืองเถิน มียศเรียกว่า “พญา” อาทิ พญาดาวแก้วไข่ฟ้า เป็นเจ้าเมืองเถินองค์ที่ ๑ มีติดต่อกันมาถึงองค์ที่ ๘ คือ หมื่นเตรินหรือ หมืน่ เถิน ทัง้ นี้ เมืองเถินเป็นหัวเมืองในอาณาจักรล้านนา มีศนู ย์กลางการปกครองอยูท่ นี่ ครพิงค์ เชียงใหม่ ภายใต้บุญญาธิการกษัตริย์แห่งราชวงศ์มังราย ที่รุ่งเรืองเฟื่องฟูมีอิสรภาพอยู่นานถึง ๒๖๒ ปี ๓. “เมืองเถินยุคล้านนาเป็นประเทศราช (เมืองขึ้น) ของพม่า” พ.ศ.๒๑๐๑-๒๓๑๗ กระทั่งถึงยุคอาณาจักรล้านนาอ่อนแอลง จนตกเป็นประเทศราชของพม่า ช่วงแรกๆ ได้ส่งคนพม่าได้เข้ามาปกครองล้านนาหลายเมือง แต่เฉพาะเมืองเถิน พม่าได้ยอมให้มีสืบทอด การปกครองหลายชั่วคนได้ โดยเน้นการเก็บผลประโยชน์ส่งพม่าเป็นหลัก รวมทั้งพม่าต้องการ ลดความขัดแย้งกับกลุ่มปกครองล้านนา ช่วงต่อมาได้เปลี่ยนแปลงนโยบาย พม่าได้ส่งคนพม่า มาปกครองหลายเมืองเพิ่มขึ้น รวมทั้งเมืองเถินก็มีชาวพม่ามาปกครองด้วย อาทิ เจ้าเมืองเถินปี

141

นวุติวัสสานุสรณ์

พ.ศ.๒๑๑๑ คือ “สเรนันทสู” ทั้งนี้ พม่ามีแผนจะผนวกรวมอาณาจักรล้านนาเป็นมณฑลหนึ่ง ของพม่า จึงเกิดกระแสการต่อต้านจากกลุ่มเจ้านายขุนนางล้านนาอย่างต่อเนื่อง แล้วหันไป สวามิภกั ดิป์ ระเทศสยามและประเทศสยามได้ยดึ ครองอาณาจักรล้านนาคืนจากพม่า รวมเวลา ที่พม่าปกครองยาวนานถึง ๒๑๒ ปี ๔. “เมืองเถินยุคสกุลวงศ์เจ้าชุมพูและเป็นกึ่งหัวเมืองประเทศราชของสยาม” พ.ศ. ๒๓๓๓-๒๔๔๒ การกลั บ มาเป็ น ประเทศราชของสยาม เมื อ งเถิ น ได้ จั ด ให้ มี ก ารปกครองโดย “เจ้ า เมื อ งเถิ น ” สกุ ล วงศ์ เ จ้ า ชุ ม พู โ ดยมี ท ้ า วชุ ม พู ห รื อ เจ้ า น้ อ ยชุ ม พู มี ต� ำ แหน่ ง เป็ น “พระยาจันทบุร”ี เป็นปฐมวงศ์เจ้าเมืองเถิน ให้เป็นเขตปกครองพิเศษมีลกั ษณะเป็น “หัวเมืองกึง่ ประเทศราช” ของสยามคือให้เขต “เมืองเถิน” สามารถปกครองสืบอ�ำนาจกันในการปกครองได้ มีอ�ำนาจแต่งตั้งขุนนาง การตัดสินคดีความภายในเมืองได้เอง รวมทั้งจัดเก็บผลประโยชน์ (รวม ทั้งดูแลเมืองขึ้นเขตเมืองเถินคือ เมืองปวง ปัจจุบันอยู่ในเขต อ.ทุ่งหัวช้าง จ.ล�ำพูน) รวมทั้งน�ำ ผลประโยชน์มาใช้ภายในเมืองเถินได้เอง แต่ขึ้นตรงต่อประเทศสยามและมีการส่งบรรณาการ (ส่งส่วย) ไปถวายพระมหากษัตริย์สยามในแต่ละปี (อาทิ ไม้สัก ๒๐ ต้นพร้อมของป่าเช่น ยางรัก ขี้ผึ้ง งาช้างและเขาสัตว์ เป็นต้น) กระทั่งสยามได้มีนโยบายผนวกอาณาจักรล้านนาให้เป็น มณฑลหนึง่ หรือส่วนหนึง่ ของสยามในปี พ.ศ.๒๔๔๒ “เมืองเถิน” จึงเกิดการเปลีย่ นแปลงรูปแบบ ตามอ�ำนาจปกครองของประเทศสยาม ๕. “เมืองเถินยุคสยามปฏิรูปการปกครองถึงยุคปัจจุบัน” พ.ศ.๒๔๔๒-๒๕๕๗ เมือ่ ผนวกอาณาล้านนาเป็นส่วนหนึง่ ของสยาม ได้มกี ารปรับเปลีย่ นหน่วยการปกครอง ใหม่เป็นระบบ “จังหวัด” “อ�ำเภอ” “ต�ำบล” และ “หมูบ่ า้ น” ความเป็น “เมืองเถิน” ทีม่ จี ารีต การปกครองแบบเดิมจึงได้ล่มสลายลง “เขตเมืองเถิน” ถูกก�ำหนดฐานะเป็น “จังหวัดเถินบุรี” มีพระเมืองไชยราชาหรือเจ้าหนานอินทรศ เถินบุรินทร์ เป็นเจ้าเมืองเถินองค์สุดท้ายและเป็น “ผูว้ า่ ราชการจังหวัดเถินบุร”ี คนแรกและคนเดียว ก่อนทีจ่ ะถูกยุบให้เป็นเพียง “แขวงเมืองเถิน” และ “อ�ำเภอเถิน” ตามล�ำดับ (โดยมีรองอ�ำมาตย์เอก พระสถลบุรินทร์ หรือ เจ้าหนานมหาไชย สุริยะมณี เป็นนายอ�ำเภอเถินคนแรก การปกครองบริหารแบบระบบ “อ�ำเภอเถิน” ก็เหมือนกันทุกอ�ำเภอ ที่ถูกก�ำหนด รูปแบบการปกครองจากศูนย์กลางอ�ำนาจจากประเทศสยาม คือก�ำหนดให้มศี นู ย์กลางความเป็น เมืองอยู่ที่ว่าการอ�ำเภอ มีระบบการตลาด การค้าขายแบบใหม่ ชาวเมืองเถินกลายเป็นพลเมือง ของประเทศสยาม ให้มีการปรับทัศนคติความเป็นชาวเมืองเถินเดิม ผ่านระบบการศึกษาอบรม

นวุติวัสสานุสรณ์

142

ในโรงเรียน ทีผ่ กู วิถกี ารด�ำรงชีวติ เข้ากับระบบเศรษฐกิจทุนนิยม ให้พงึ่ พาตัวเองน้อยลง มาพึง่ พา ระบบตลาดมากขึ้น มีการแยกการศึกษาจากภายในวัด (พุทธ) ออกมาเป็นระบบโรงเรียน ท�ำให้ เกิดชนชั้นน�ำกลุ่มใหม่ในเขตอ�ำเภอเถิน และเกิดกลุ่มพ่อค้าชาวจีนในเขตอ�ำเภอ ได้กลายมาเป็น ผู้ควบคุมเศรษฐกิจแทนกลุ่มผู้ปกครองเมืองเถินและกลุ่มไทใหญ่ (เงี้ยว) ที่มีมาแต่เดิม ดังนั้น ความเป็น “เมืองเถิน” ยุคใหม่จึงเป็นลักษณะทางกายภาพคือ “หน่วยปกครอง ระดับอ�ำเภอของรัฐไทยหรือสยามกระทั่งเป็น “ประเทศไทย” ในปัจจุบัน คงไม่หลงเหลือ ความเป็น “เมืองเถิน” ในอดีต ที่เคยเป็นเมืองเสมือนมีชีวิตจิตวิญญาณ เคยมีเจ้าเมืองปกครอง ตนเอง หรือเป็นเมืองหน้าด่านให้แก่อาณาจักรใดอาณาจักรหนึง่ เหมือนในอดีต ได้ตอ่ ไปอีกแล้ว (จบประวัติศาสตร์เมืองเถินพอสังเขป)

ค�ำปรารภท้ายเรื่อง เนื่องจากแหล่งข้อมูลในการเรียบเรียง ล�ำดับความเป็นมาจากหลายทาง ทั้งการสืบค้น จากอินเตอร์เนต การศึกษาจากเอกสารหนังสือประวัติศาสตร์ ต�ำนาน การสัมภาษณ์พระเดช พระคุณหลวงพ่อพระราชเจติยาจารย์ และจากคณะกรรมการที่ปรึกษาหลายท่าน ผู้เรียบเรียง ขอกราบขอบพระคุณทุกท่าน อย่างไรก็ตาม การเรียบเรียงทีอ่ งิ อาศัยข้อมูลจากอดีตบางประการ อาจมีการคลาดเคลื่อนได้ ผู้เรียบเรียงกราบขออภัยและขอน้อมรับข้อทักท้วงเพื่อน�ำมาแก้ไขต่อ ไป และหากมีส่วนใดๆ ดีมีประโยชน์ทรงคุณค่า น�ำพาต่อการส�ำนึกรู้ในคุณูปการอันยิ่งใหญ่ของ บุรพชน ผู้ได้เสียสละร่วมกันก่อตั้ง ชมรมและสมาคมชาวเถินจังหวัดเชียงใหม่จนส�ำเร็จ และ “ได้ร่วมกันสร้างบ้านแปลงเมืองเถิน” มาด้วยความล�ำบากเมื่อครั้งอดีต ก็ขอถวายเป็นกุศล มุทติ าจิต แด่พระเดชพระคุณหลวงพ่อพระราชเจติยาจารย์ ในโอกาสท�ำบุญฉลองอายุวฒ ั นมงคล ๙๐ ปี ในปี ๒๕๕๘ นี้ ขอให้พระเดชพระคุณหลวงพ่อมีสุขภาพพลานามัยแข็งแรง เป็นร่มโพธิ์ ร่มไทร และร่มธรรมน�ำทางธรรมและปัญญาแก่พวกเราตลอดไปเทอญ.

*นายอุดม สุริยาเดช นายกสมาคมชาวเถินฯ สมัยที่ ๒ พ.ศ.๒๕๕๘-๒๕๖๑ เรียบเรียงในนามสมาคมชาวเถิน จ.เชียงใหม่ ๑๙ ตุลาคม ๒๕๕๘

143

นวุติวัสสานุสรณ์

“พระพุทธเจ้าไม่ได้ทรงบัญญัติลัทธิ ทรงบัญญัติแต่พระวินัย กับทรงแสดงพระธรรม ผู้ที่นับถือธรรมและวินัย ชื่อว่า นับถือพุทธศาสนา พระธรรมวินัย ๒ อย่างนี้ เป็น ตัวศาสนา”

เตรียมอันเชิญพระพุทธเฉลิมสิริราชจากสถาบันราชภัฏสู่วัดเจดีย์หลวง เมษายน ๒๕๓๘

นวุติวัสสานุสรณ์

144

ผู้อุปถัมภ์พิมพ์หนังสือที่ระลึก ๙๐ ปี พระราชเจติยาจารย์ (ชูเกียรติ อภโย)

๒. ๓. ๔. ๕. ๖. ๗. ๘.

“พระราชเจติยาจารย์ บริจาคสมทบเป็นกรณีพิเศษด้วย ๓๐,๐๐๐ บาท” รายนาม ๘ ท่านแรกถวายท่าน ส.กวีวัฒน์ ใช้ตามอัธยาศัยร่วมสมทบด้วย นายตีรีกอก ไวยาวัจกร พระวินัยธรรมวิเทศ (พอ.เข่ง เขมโก) ประเทศมาเลเซีย ๑๙,๐๐๐ นางกรรณิกา กาญจนกูล ๕,๐๐๐ นางสง่า ดวงรัตน์ ๓,๐๐๐ อาจารย์ปฏิพร บุญกล้า ๒,๐๐๐ อาจารย์กฤษณา เขื่อนเพชร และครอบครัว ๑,๐๐๐ นางพัชรินทร์ โพธิ์สุวรรณ และครอบครัว ๑,๐๐๐ น.ส.ปริสา สหชาตาภัทรรัตน์ ๑,๐๐๐ นางวันเพ็ญ กันตะรัตน์ ๕๐๐

บาท บาท บาท บาท บาท บาท บาท บาท

๙. ๑๐. ๑๑. ๑๒. ๑๓. ๑๔. ๑๕. ๑๖. ๑๗. ๑๘. ๑๙. ๒๐. ๒๑. ๒๒. ๒๓. ๒๔. ๒๕.

พระครูวินิตคณาทร พระกิตติวิมล พระครูปลัดสุวัฒนเมตตาคุณ พระครูปลัดบรรเจิด ฐิตมโน พระอาจารย์ไพโรจน์ พุทฺธิสาโร พระครูมหาเจติยานุรักษ์ พระอาจารย์กันตพงศ์ กนฺตวํโส พระครูจิตตภัทราภรณ์ พระครูวินัยสารโกศล สมาคมชาวเถินจังหวัดเชียงใหม่ คณะศรัทธาวัดเจดีย์หลวง นางรัชนี วาลส์ นายอินทร์เนตร นางเมตตา แสงทอง และครอบครัว นางอุบล สุริโยทัย บุญปลอด นายจ�ำพงษ์ นางพนิดา ตั้งตระกูล นางขนิษฐา งามเจริญรุจี และครอบครัว รศ.ยงยุทธ นางมลฤดี นายกลไก ใจบุญ

บาท บาท บาท บาท บาท บาท บาท บาท บาท บาท บาท บาท บาท บาท บาท บาท บาท

๑.

๕,๐๐๐ ๑๐,๐๐๐ ๑๐,๐๐๐ ๕,๐๐๐ ๑,๐๐๐ ๑,๐๐๐ ๑,๐๐๐ ๑๐,๐๐๐ ๕,๐๐๐ ๑๐,๐๐๐ ๑,๕๐๐ ๕๐๐ ๕๐๐ ๕๐๐ ๒๐๐ ๑,๐๐๐ ๙๙๙