Muziek en Taal? Taal en Muziek?
Afbeelding 1: Poets United. (2012). The Think Tank Thursday ≠90 Music.
Quotes • "Music happens to be an art form that transcends language.” (H. Hancock) • "Music has charms to sooth a savage beast, to soften rocks, or bend a knotted oak.” (W. Congreve) • “Music is the universal language of mankind.” (H. W. Longfellow)
• “All music is folk music. I ain't never heard a horse sing a song.” (L. Armstrong)
Gelijkenissen ... Ja, maar • Muziek en taal definiëren ons als mens • Ritme • Melodie
• Syntaxis/grammatica • Emotie
Taalkundingen vs. musicologen Taal
Muziek
Vergelijkend onderzoek taalmuziek
Taal
Muziek
Recent wetenschappelijk onderzoek
Afbeelding 2: Oxford University Press.
Vertaling naar onderwijscontext • Positieve effecten van muziek op toTAALontwikkeling (‘Mozart effect’); • Muziekeducatie vs. stimulering fonologisch bewustzijn bij kleuters; • Muziektherapie vs. taalvertraging/dyslexie; • Muziek vs. vreemde taalontwikkeling; • Muziek vs. muzisch taalgebruik; • Taalontwikkeling vs. muziekeducatie; • …
Taal vs. postgraduaat muzikale vorming • Taalontwikkeling/ontluikende geletterdheid (0-4) en (4-8); • Muzisch taalgebruik; • Praktijkvoorbeelden.
Taalontwikkeling/Ontluikende geletterdheid (0-4) • Prelinguale periode (0-1) • Vroeglinguale periode (1-2;5) Binnen elke fase oog hebben voor fonologie, morfologie, syntaxis, semantiek, pragmatiek = communicatieve context/regels, omgevingstaal. Belang gehoorontwikkeling, sociale interactie (oogcontact)/omgevingstaal, routine, liedjes, bakerrijmpjes! GEEN TAALONTWIKKELING ZONDER TAALSTIMULERING!
Positieve effecten van muziek fase 1&2: • emotioneel aspect muziek de activatietoestand van het centrale en autonome zenuwstelsel (AROUSAL + ATTENTION); • aanwezigheid van toonhoogte in bv. wiegeliedjes fonologische discriminatie (groeiend klankbewustzijn). Leestips: -
Muziek en taalverwerving, E. De Vugt; Songs as an aid for language acquisition, D. Shön et al. Enhancing language skills through music, C.P. Mizener. …
Taalontwikkeling/Ontluikende geletterdheid (4-8) • Differentiatiefase (2;5-5) • Voltooiingsfase (vanaf 5 jaar)
Differentiatiefase (2;5-5) •
Fonologie: verdere ontwikkeling spreekmotoriek, langere woorden, bepaalde medeklinkercombinaties [schr], [str+, *gr+ … en *r], [s], [l] kunnen nog moeilijk zijn. Ontwikkelingsstotteren kan optreden.
•
Morfologie: overgeneralisatie, naast inhoudswoorden opduiken van functiewoorden, vervoegingen/verbuigingen.
•
Syntaxis: langere zinnen, samengestelde zinnen (nevenschikking!), negatie in de zin.
•
Semantiek: tussen leeftijd 2 en 3 (+/- 500-900 bekende begrippen, 5 jaar +/- 2000 bekende begrippen, situatievrij spreken, verbalisme, neologismen, naast woorden op basisniveau ook steeds meer overkoepelende begrippen en genuanceerde begrippen.
•
Pragmatiek: verwerven van communicatieve regels nog moeilijk, verbale interactie met leeftijdsgenoten: van parallel naar coöperatief spel, geringe concentratieboog.
Voltooiingsfase • Fonologie: rond de leeftijd van 6 in principe geen systematische uitspraakfouten meer. • Morfologie: onregelmatige verbuigingen en vervoegingen blijven nog moeilijk. • Syntaxis: nevenschikking/onderschikking en opduiken passiefconstructies. • Semantiek: uitbreiding basiswoordenschat, specifieke woordenschat, stoere taal, verbalisme, groei metalinguïstisch bewustzijn. •
Pragmatiek: meer complexe taalhandelingen stellen, communicatieve contexten zonder oogcontact, aandacht geschreven communicatie…
Wisselwerking taal-muziek fase 3&4 • Groei in taalontwikkeling = groei in ontwikkeling muzikale begrippen (leren praten over zingen, spelen op muziekinstrumenten, componeren, muziek uitvoeren, luisteren naar muziek); • Muziekeducatie gunstig effect op fonologisch/fonemisch bewustzijn en spellingsvaardigheden. Leestips: - Muziek en taalverwerving, E. De Vugt; - Dyslexia and music: from timing deficits to musical intervention, K. Overy.
Ontluikende geletterdheid • komt van ‘Emergent Literacy’; • heeft veelal betrekking op de periode van 0 tot 6 jaar; • in de visie van het Expertisecentrum Nederlands wordt het begrip gehanteerd van 0 tot 4 jaar; • tussen 4 en 6 jaar wordt van ‘Beginnende Geletterdheid’ gesproken; • ontluikende geletterdheid omvat zowel mondelinge taalontwikkeling als de vroege gerichtheid op lezen en schrijven, omdat deze domeinen nauw met elkaar zijn verbonden. (Taalvorming en Taalindrukken. Kleuters die gaan lezen en schrijven: ontluikende geletterdheid. Geraadpleegd 3 april 2011, http://www.taalvormingentaaldrukken.nl/ATK/ATK113.htm).
Ontluikende geletterdheid en muziek • -
Enkele voorwaarden om tot lezen en schrijven te komen (link muziekeducatie): auditieve discriminatie: het horen van kleine verschillen tussen geluiden, woorden en klanken; auditieve synthese: het samenvoegen van losse auditieve delen tot een zinvol geheel: klanken tot woord, klankgrepen tot woord, van woord tot samenstelling, woorden tot een zin; auditieve analyse: het uiteenhalen van een zinvol geheel in losse auditieve elementen: analyse zin in woorden, samengesteld woord in afzonderlijke delen, woord in klankgrepen, analyse van een woord in klanken; auditief geheugen: het onthouden wat je gehoord hebt en in de juiste volgorde.
Opmerking: het fonologisch/fonemisch bewustzijn en de koppeling van klanken aan lettertekens (grafemen) en letters aan klanken (alfabetisch principe), maken deel uit van het taalbewustzijn en zijn noodzakelijk om tot lezen en schrijven te komen.
Notenleer/visuele partituren vs. Ontluikende geletterdheid • • • •
visuele discriminatie; visuele synthese; visuele analyse; visueel geheugen.
Muzisch taalgebruik • Functies van taal: – communiceren; – begripsvorming; – expressie; Maatschappelijk functioneren.
• Muzisch taalgebruik: een ‘andere’ taal: ‘Muzische taal is de taal van het onbevangene, het gratuite, het speelse. Je verlaat dan als taalgebruiker de platgetreden paden van het algemeen taalgebruik, je gaat origineel om met woorden en begrippen, je laat bewust het rationele kantelen in woordspelingen en humor. In muzisch taalgebruik volg je andere denkwegen, je haalt met ongebruikelijke associaties de werkelijkheid in en je laat de verbeelding aan het woord’. (VVKbaO, LP Muzisch taalgebruik, 1999, p. 5).
gedichten: dichter bij kinderen • Kinderen delen met dichters het vermogen om verwonderd, bewonderend stil te staan bij gewone, dagelijkse dingen. • De taal van de dichter en die van het kind vertonen veel gelijkenissen (plezier beleven aan spelen met klanken, ritme, melodie, goochelen met woorden, associaties, beelden … = aangeboren poëtisch aanvoelen). Spelen met poëzie is een toTAALbenadering: muzische taal, drama, muziek, beweging, beeld en media komen samen in het beleven van en spelen met poëzie.
Wat is poezie? Wat is poĂŤzie? Wie zal het zeggen? Niet een roos, maar de geur van een roos. Niet de lucht, maar het licht in de lucht. Niet een vliegje, maar de zucht van een vliegje. Niet de zee, maar het geluid van de zee. Niet ikzelf, maar iets dat me doet zien, horen en voelen wat ik niet zie, hoor of voel in een andere tekst. Wat is het? Wie zal het zeggen? F. Farjeon uit PoĂŤzie, graag! J. Van Coillie
Poezie en muzikaliteit • Ritme:harmonische samenvloeiing van tempo, accent, woordvolgorde, betekenis en stilte. • Klankgebruik: klanken = dragers van bepaalde emoties: vb. ‘aa’ trager en zwaarder dan ‘ie’. (‘langzaam, traag’, ‘vlug, snel’). • Klankbeweging: door woorden op een bepaalde manier te rangschikken geeft de klank een extra dimensie aan de woordenboekbetekenis van woorden zodat ze het zakelijk niveau overstijgen.
Berceuse Slaap als een reus Slaap als een roos Slaap als een reus van een roos reuzeke rozeke zoetekoeksdozeke doe de deur dicht van de doos Ik slaap. P. Van Ostaijen
Aan de slag • Muzisch (muzikaal) werken met gedichten; • Muzisch (muzikaal) werken rond prentenboeken; • Poppenspel (zingen); • Drama en muziek.
Bronnen • •
• • •
• • •
Afbeelding 1: Poets United. (2012). The Think Tank Thursday ≠90 Music. Geraadpleegd 8 februari 2013,http://poetryblogroll.blogspot.be/2012/03/think-tank-thursday-90music.html. Afbeelding 2: Oxford University Press. (2008). Geraadpleegd 9 februari 2013, http://www.oup.com/us/companion.websites/9780195123753/. Degé, F., & Schwarzer, G. (2011). The Effect of a Music Program on Phonological Awareness in Preschoolers. Frontiers in Psychology, 2/124, geraadpleegd 8 februari 2013, https://remote.lessius.eu/pmc/articles/PMC3121007/,DanaInfo=www.ncbi.nlm.nih.gov+. de Vugt, E. (2013). Muziek en taalverwerving. De Pyramide, 67/01, 4-7. Library of Congres. (2009). Music and the Brain: The Music of Language and the Language of Music. Geraadpleegd 9 februari 2013, http://www.youtube.com/watch?v=2oMvtw4aeEY. Patel, A., D. (2008). Music, Language, and the Brain. USA: Oxford University Press. Quote Garden. (1998). Music Quotes and Sayings: Armstrong, L. Geraadpleegd 9 februari 2013, http://www.quotegarden.com/music.html. Schön, D., Boyer, M., Moreno, S., Besson, M., Peretz, I., Kolinsky, R. (2008). Songs as an aid for language acquisition. Cognition, 106, 975-983. geraadpleegd 9 februari 2013, www.sciencedirect.com.