จริยธรรมและจรรยาบรรณในวิชาชีพครู

จริยธรรมและจรรยาบรรณในวิชาชีพครู Moral and Ethics in Teaching Profession

CU 503

ภาควิชาหลักสูตรและการสอน คณะศึกษาศาสตร มหาวิทยาลัยรามคําแหง รศ. รัตนวดี โชติกพนิช

คํานํา หนังสือเรียนวิชา CU 503 (จริยธรรมและจรรยาบรรณในวิชาชีพครู) เขียนเพื่อให นั กศึ กษาได ใช ประกอบการเรี ยนในวิ ชานี้ โดยมี สาระสํ าคั ญเกี่ ยวกั บเรื่ องของจริ ยธรรม คุณธรรม จรรยาบรรณในวิชาชีพครู ลักษณะครูที่ดี บทบาทและหนาที่ของครู รวมทั้งการ เสริมสรางคุณธรรมและจริยธรรมในวิชาชีพครู ทั้งนี้เพื่อเปนประโยชนแกนักศึกษาและผูสนใจ จะไดนําความรูไปประยุกตใชในการประกอบวิชาชีพตอไป ผู เขี ยนขอขอบคุ ณตํ าราและเอกสารต า ง ๆ ที่ ผู เขี ยนได นํ ามาอ า งอิ งไว ณ ที่ นี้ หากหนังสือเลมนี้มีขอบกพรองประการใด โปรดเสนอแนะแกผูเขียน เพื่อเปนประโยชน ในการปรับปรุงในโอกาสตอไป

(รองศาสตราจารยรัตนวดี โชติกพนิช) ภาควิชาหลักสูตรและการสอน คณะศึกษาศาสตร มหาวิทยาลัยรามคําแหง

สารบัญ หนา บทที่ 1

บทที่ 2

บทที่ 3

จริยธรรม ความหมายของจริยธรรม ความสําคัญของจริยธรรม ประเภทของจริยธรรม องคประกอบของจริยธรรม คุณลักษณะทางจริยธรรม ประโยชนของจริยธรรม จริยธรรมสําหรับผูประกอบวิชาชีพครู การพัฒนาจริยธรรมสําหรับครู

1 2 4 5 7 8 9 11

ความหมายและความสําคัญของครู ความหมายของคําวา “ครู” ความหมายของคําวา “อาจารย” ความหมายของคําที่เกี่ยวกับ ครู-อาจารย ความสําคัญของครู ประเภทของครู

13 15 16 18 20

บทบาทและความรับผิดชอบของครู ความหมายของบทบาท หนาที่ ความรับผิดชอบ บทบาทที่ครูพึงประสงค หนาที่และความรับผิดชอบของครู

25 26 30

หนา บทที่ 4

บทที่ 5

บทที่ 6

ลักษณะของครูที่ดี ลักษณะครูที่ดีตามแนวพระราชดํารัส ลักษณะครูที่ดีตามแนวความคิดทางศาสนา ลักษณะครูที่ดีตามทัศนะของบุคคลตาง ๆ ลักษณะครูที่ดีจากการวิจัย ลักษณะครูที่ดีตามอุดมคติ ลักษณะครูที่ดีตามเกณฑมาตรฐานวิชาชีพครู ลักษณะครูที่ดีตามเกณฑประเมินสรรหาครูดีเดนของคุรุสภา

41 42 45 48 52 54 60

คุณธรรมสําหรับครู ความหมายของคุณธรรม ความสําคัญของคุณธรรม คุณธรรม 4 ประการสําหรับคนไทย คุณธรรมสําหรับครูตามแนวพระพุทธศาสนา หลักธรรมสําหรับครู

63 64 65 66 67

คานิยมของครู ความหมายของคานิยม ความสําคัญของคานิยม ลักษณะสําคัญของคานิยม ชนิดของคานิยม ปจจัยที่มีอิทธิพลตอคานิยม คานิยมพื้นฐาน 5 ประการ คานิยมที่ครูควรยึดมั่น คานิยมที่ครูไมควรยึดมั่น

79 79 80 81 82 83 87 88

หนา

บทที่ 7

บทที่ 8

การพัฒนาคานิยมในวิชาชีพครู แนวคิดการปลูกฝงคานิยมตอศิษย คานิยมและจริยธรรมที่ครูควรปลูกฝงแกศิษย

88 91 92

จรรยาบรรณของครู ความหมายของจรรยาบรรณ ความสําคัญของจรรยาบรรณ ความหมายของจรรยาบรรณครู ประวัติของจรรยาบรรณครูไทย จรรยาบรรณครู จรรยาบรรณอาจารย เกณฑมาตรฐานวิชาชีพครู

93 94 94 95 97 97 99

การพัฒนาตนเองของครู การพัฒนาตนเองของครู แนวทางในการพัฒนาปรับปรุงตนเองของครู ความหมายของบุคลิกภาพ ความสําคัญบุคลิกภาพ องคประกอบของบุคลิกภาพ บุคลิกภาพที่ดีของครู การพัฒนาบุคลิกภาพของครู บุคลิกภาพพื้นฐานที่จําเปนสําหรับครู

ภาคผนวก บรรณานุกรม

Dhammaintrend ร่วมเผยแพร่และแบ่งปันเป็ นธรรมทาน

103 104 105 105 106 107 108 109 113 141

บทที่ 1 จริยธรรม ความหมายของจริยธรรม (Ethics) คําวา “จริยธรรม” มาจากคํา จริยะ + ธรรมะ คําวา “จริยะ” หมายถึง ความประพฤติหรือ กริยาที่ควรประพฤติปฏิบัติ สวนคําวา “ธรรมะ” มีความหมายวา คุณความดี เมื่อนําสองคํามา รวมเปนคําวา “จริยธรรม” จึงหมายถึง ความประพฤติที่ดีงาม จริยธรรมมีความหมายหลายแบบ ซึ่งนักการศึกษาทั้งไทยและตางประเทศไดให ความหมายทางจริยธรรมไว ดังนี้ กระมล ทองธรรมชาติ (2529: 80) กลาววาจริยธรรม หมายถึง ธรรม หรือ หลัก ความประพฤติที่ควรแกการยึดถือและปฏิบัติตาม พนัส หันนาคินทร (2520: 10) กลาววา จริยธรรม หมายถึง ความประพฤติอันพึง ปฏิ บั ติ ต อ ตนเอง ต อ ผู อื่ น และต อ สั ง คมเพื่ อ ให เ กิ ด ความดี ความถู ก ต อ ง และความ เจริญรุงเรืองในสังคม พุทธทาสภิกขุ (2521: 3) ใหความหมายของจริยธรรมวา จริยธรรมตรงกับคําวา Ethics ในภาษาอังกฤษ จริย แปลวา ควรประพฤติหรือพึงปฏิบัติ ดวงเดือน พันธุมนาวิน (2522: 27) มีความเห็นตางกันออกไป โดยกลาววาจริยธรรม หมายถึง ลักษณะทางจิตใจและสภาพแวดลอมซึ่งทําใหบุคคลทําความดี และ ไมทําชั่ว สาโรช บัวศรี (2522: 18) ไดใหความหมายของจริยธรรมไววา จริยธรรมคือ แนวทาง ในการประพฤติเพื่ออยูกันไดอยางรมเย็นในสังคม อารมณ ฉนวนจิตร (2539: 7) ใหความเห็นวา จริยธรรม หมายถึง ความประพฤติ การปฏิบัติ ในสิ่งที่ดีงาม เปนที่ยอมรับของสังคม และตนเอง คารเตอร วี กูด (Carter V. Good. 1974: 314) ใหความหมายของจริยธรรมวา จริยธรรม คือ การปรับตัวใหเขากับกฎเกณฑหรือมาตรฐานของความประพฤติที่ถูกตอง ดีงาม

CU503

1

อัลเบิรด แบนดูรา (Bandura. 1977: 1) กลาวสรุปไววา จริยธรรมคือ กฎสําหรับ การประเมินพฤติกรรมที่เกิดจากการเรียนรู ลอรเรนซ โคลเบอรก (Lawrence Kohlberg. 1976: 45) กลาววาจริยธรรมเปน พื้นฐานของความยุติธรรม ซึ่งยึดถือเอาการกระจายสิทธิและหนาที่อยางเทาเทียมกัน โดย มิไดหมายถึง กฎเกณฑที่บังคับโดยทั่วไป แตเปนกฎเกณฑซึ่งมีความเปนสากลที่คนสวน ใหญรับไวในทุกสถานการณ ไมมีการขัดแยงกัน เนนอุดมคติ ดังนั้น พันธะทางจริยธรรม จึงเปนการเคารพตอสิทธิและขอเรียกรองของบุคคลอยางเสมอภาคกัน สรุปความหมายของคําวา “จริยธรรม” จากทัศนะของผูรูทั้งไทยและตางประเทศมี ความหมายตรงกัน คือ เปนแนวปฏิบัติของคนในสังคม ซึ่งบุคคลผูนั้นควรยึดถือในการ ดํารงชีวิต และการทําตนเพื่อใหเกิดประโยชน และมีความสงบสุขตอตนเอง ผูอื่น และ สังคม

ความสําคัญของจริยธรรม จริยธรรมนับวาเปนพื้นฐานที่สําคัญของมนุษยทุกคน ถาคนใดขาดจริยธรรมอาจมี ผลร า ยต อ ตนเองและสั ง คม สั ง คมที่ มี ค นขาดจริ ย ธรรมมาก ย อ มเป น สั ง คมที่ วุ น วาย ไรความสุข ดังจะพบไดจากการเกิดวิกฤติศรัทธาในวิชาชีพหลายแขนงในปจจุบัน ทั้งใน วงการวิชาชีพครู แพทย ตํารวจ ทหาร หรือนักการเมือง เปนตน จึงมีคํากลาววา เราไม สามารถสรางครูบนพื้นฐานของคนไมดี และไมสามารถผลิตแพทย ตํารวจ ทหาร นักธุรกิจที่ดีได ถาหากบุคคลเหลานั้นมีพื้นฐานทางนิสัยและความประพฤติที่ไมดี จริยธรรมจึงเปนสิ่งที่สําคัญตอชีวิตและสังคม มีสวนสําคัญที่จะนําความสงบสุขและ ความเจริญกาวหนามาสูสังคมนั้น ๆ เพราะเมื่อคนในสังคมมีจริยธรรมจิตใจก็ยอมสูงสง มี ความสะอาดและสวางในจิตใจ จะทําการใดก็ไมกอใหเกิดความเดือดรอน ไม กอใหเกิดทุกขแกตนเองและผูอื่น เปนบุคคลที่มีคา มีประโยชนตอสังคม คนทุกคนควร ไดรับการปลูกฝงคุณธรรมและจริยธรรมไปพรอม ๆ กัน เนื่องดวย จริยธรรมและคุณธรรมมีความสําคัญตอการดําเนินชีวิตของคนในสังคม มาก ซึ่งอาจสรุปความสําคัญของจริยธรรมและคุ ณธรรมไดดังนี้ คือ (วศิน อินทสระ, 2539: 6-7)

CU503

2

1. ชวยใหชีวิตดําเนินไปดวยความราบรื่นและสงบ ไมพบอุปสรรค ถาคนใน สังคมทุกคนมีคุณธรรมและจริยธรรม สังคมของเราก็จะสงบสุขตามไปดวย ทุกคนจะใช เวลาที่มีทั้งหมดชวยกันพัฒนาบานเมืองใหเจริญมั่นคง เปนปกแผน เปนอารยประเทศ ไมตองแบงเวลาไปคอย ระมัดระวังอันตรายใด ๆ ที่จะเกิดขึ้นจากการกระทําของคนเลว 2. ชวยใหคนเรามีสติสัมปชัญญะอยูตลอดเวลา คุณธรรมและจริยธรรมที่มีอยู ในตัวแตละคน จะเตือนสติใหรักษาเกียรติยศชื่อเสียงของตนเองและวงศตระกูล ไมไป เบี ย ดเบี ย นผู อื่ น รู จั ก เอื้ อ เฟ อ เผื่ อ แผ ช ว ยเหลื อ ผู ที่ ด อ ยโอกาสกว า สั ง คมก็ จ ะสงบสุ ข ประเทศชาติก็จะมั่งคั่งมั่นคง 3. ช ว ยสร า งความมี ร ะเบี ย บวิ นั ย ให แ ก บุ ค คลในชาติ โดยจะเป น ตั ว กําหนดการประพฤติปฏิบัติของบุคคลใหเปนไปตามกฎเกณฑที่คนสวนใหญในสังคม ยอมรับวาถูกตอง กฎเกณฑนั้นจะมาจากความพอใจของคนเพียงคนเดียวไมได คนเมื่อ อยู ใ นสั ง คมจะต อ งพึ่ ง พาอาศั ย ซึ่ ง กั น และกั น เป น ญาติ พี่ นอ ง หรื อ เพื่ อ นฝู ง ร ว มสั ง คม เดียวกัน จะอยูคนเดียวยอมเปนไปไมได เมื่อบุคคลประพฤติตามคุณธรรมและจริยธรรม ของสังคม ชีวิตก็จะมีระเบียบไมตองพบกับอุปสรรค ถาทุกคนปฏิบัติเหมือนกันสังคมและ ประเทศชาติก็จะเปนระเบียบตามไปดวย 4. ชวยควบคุมไมใหคนชั่วมีจํานวนเพิ่มมากขึ้น การปฏิบัติตนใหเปนตัวอยาง แกผูอื่น นับวาเปนคุณแกสังคม เพราะนอกจากจะเปนตัวอยางโดยการชี้นําทางออมแลว ยังจะออกปากแนะนําสั่งสอนโดยตรงไดอีกดวย เชน แนะนําใหแสดงความรับผิดชอบตอ สังคม อยาเห็นแกตัว อยาเห็นแกไดจนสรางความเดือดรอนใหแกผูอื่น ซึ่งสงผลกระทบไป ถึงความมั่นคงของสังคมและประเทศชาติ มิฉะนั้นผูที่คอยยึดเราเปนตัวอยางอาจหมด ความศรัทธา และหมดกําลังใจสรางคุณธรรมและจริยธรรม หันกลับไปทําความชั่วเชนเดิม ไดอีก 5. ชวยทําใหมนุษยนําความรูและประสบการณที่ไดร่ําเรียนมาสรางสรรค แตสิ่งดีมีคุณคา ถามนุษยนําความรูและประสบการณมาใชในการประกอบอาชีพที่สุจริต ยอมสรางสรรคคุณประโยชนใหแกคนทั่วไป รวมทั้งสังคมและประเทศชาติดวย แตในทาง ตรงข า ม ถ า มนุ ษ ย ข าดคุ ณ ธรรมและจริ ย ธรรมก็ จ ะนํ า ความรู แ ละประสบการณ ที่ มี ไ ป เบียดเบียนเอารัดเอาเปรียบผูอื่น สรางความเสียหายใหสังคมและประเทศชาติ เพียงหวัง ใหตนเองมีทรัพย มีความสุข ผูอื่นจะทุกขอยางไรก็ไมคํานึงถึง

CU503

3

6. ชวยควบคุมความเจริญทางดานวัตถุและจิตใจของคนใหเติบโตไปพรอม ๆ กัน ปจจุบันความเจริญกาวหนาทางดานเทคโนโลยีมีสูงมาก ถามนุษยนําความเจริญนี้ มาใชในทางที่ผิด เชน สรางอาวุธมาประหัตประหารกัน จนคนลมตายลงเปนจํานวนมาก โดยหวังความเปนใหญ ความมีอํานาจ ความเดือดรอนก็จะเกิดแกคนทั่วไป แตถาผูผลิต เทคโนโลยีมีคุณธรรมและจริยธรรมเหตุการณเหลานี้ก็จะไมเกิด สิ่งที่จะไดรับการสราง หรือผลิตขึ้นมาก็จะมุงแตประโยชนที่จะเกิดแกคนทั่วไป เชน เครื่องคอมพิวเตอร เครื่อง ถายเอกสาร ดาวเทียม ฯลฯ เพราะมีจิตใจที่สงบสุขจึงสรางสรรคแตสิ่งที่มีคุณคาตอคนใน สังคมและประเทศชาติ ความสําคัญของคุณธรรมและจริยธรรมที่กลาวมานี้ ประเด็นที่สําคัญก็คือ สามารถ ลดป ญ หาและขจั ด ป ญหาที่ จะเกิ ดขึ้ น แก บุค คล สั ง คม และประเทศชาติ ได เมื่อ ทุ ก คน ประพฤติปฏิบัติตนดีแลว อุปสรรค ศัตรู ภัยอันตราย ก็จะหมดสิ้นไป ผูคนมีแตความรักตอ กัน สังคมมีแตความสงบ และประเทศชาติก็จะเจริญรุงเรือง

ประเภทของจริยธรรม การประพฤติของคนมีไดหลายระดับแยกตามสภาพจิตใจและจะไดรับผลมากนอย นั้น ขึ้นอยูกับระดับสติปญญาของบุคคลผูนั้น บางคนอาจปฏิบัติไดระดับสูงสุด แตบางคน ก็ปฏิบัติไดตามระดับมาตรฐานขั้นต่ําที่มนุษยควรปฏิบัติเทานั้น ดวงเดือน พันธุมนาวิน และเพ็ญแข ประจนปจจนึก (2520: 4-6) แบงจริยธรรม ออกเปน 4 ประเภท คือ 1. ความรูเชิงจริยธรรม หมายถึง ลักษณะของความรูที่บุคคลตาง ๆ สามารถ บอกไดวา ควรทําหรือบอกไดวา พฤติกรรมใดเหมาะสมหรือไมเหมาะสม เชน การที่เรารู วามารยาทที่ดีนั้นเปนอยางไร หรือ รูวาเราตองมีความรับผิดชอบในหนาที่อยางไร เปนตน ความรูเชิงจริยธรรมนี้ ขึ้นอยูกับอายุ ระดับการศึกษา และพัฒนาการทางสติปญญาของ คนดวย

CU503

4

2. ทั ศ นคติ เ ชิ ง จริ ย ธรรม หมายถึ ง ความรู สึ ก ของบุ ค คลที่ เ กี่ ย วข อ งกั บ ความชอบหรือไมชอบ ทําดีเปนลักษณะทําถูกตอง ทําชอบเปนลักษณะทําถูกใจ การ ตัดสินความดีความชอบโดยถือเอาเกณฑของความถูกตอง และความถูกใจของบุคคลมา ประเมินคาจริยธรรม จึงเปนทัศนคติเชิงจริยธรรม เชน การที่เราไมพอใจคนที่แยงที่นั่งคน แกบนรถเมล หรือ ไมชวยคนที่ถือของพะรุงพะรัง 3. เหตุ ผ ลเชิ ง จริ ย ธรรม หมายถึ ง การตั ด สิ น ใจที่ จ ะกระทํ า พฤติ ก รรมใด พฤติกรรมหนึ่งของบุคคลลงไป จะตองประกอบดวยเหตุผลอยางใดอยางหนึ่ง ซึ่งเกิดขึ้น เฉพาะหนานั้น และเหตุผลเชิงจริยธรรมของบุคคลเกิดจากประสบการณและสติปญญา ของบุคคลนั้น 4. พฤติกรรมเชิงจริยธรรม หมายถึง การที่คนแสดงถึงพฤติกรรมที่สังคมชื่น ชอบหรืองดการกระทําที่ฝาฝนกฎระเบียบและคานิยมในสังคมนั้น พฤติกรรมเชิงจริยธรรม ซึ่งเปนการกระทําที่สังคมเห็นชอบและสนับสนุนมีหลายประการ เชน การชวยเหลือผูตก ทุกขไดยาก เปนตน ปราชญา กลาผจัญ (2544: 87) ไดแบงจริยธรรมออกเปน 2 ประเภทคือ 1. จริยธรรมสําหรับผูครองเรือน เปนจริยธรรมเบื้องตนที่มนุษยทั่วไปสามารถ ปฏิบัติได เชน ศีล 5 เปนธรรมประจําใจสําหรับผูครองเรือนที่เรียกวา ฆราวาส หรือ อาคาริกชน (อยูในอาคารบานเรือน) มนุษยผูยังมีโลกียวิสัยอันอยูในขันธสันดาน 2. จริยธรรมสําหรับผูประพฤติพรหมจรรย ไดแก ธรรมอันมิใชโลก ไดแก ผูที่งดเวนจากกามทั้งปวง ละโลก สละเพศฆราวาส ออกบวชเปนพระ นักบวช ฤๅษีชีไพร ทองเที่ยวไปในปาเขา หรือไมก็จําพรรษาอยูในวัด หรือ เปนพระธุดงคออกจาริกแสวงบุญ ไปเรื่อย ๆ พวกนี้เรียกวา อานาคาริกชน (พวกไมมีบานชองอาศัย)

องคประกอบของจริยธรรม กระทรวงศึกษาธิการไดสรุปองคประกอบของจริยธรรมไวดังนี้ คือ 1. ความรับผิดชอบตอหนาที่ หมายถึง ความมุงมั่นตั้งใจที่จะทําการปฏิบัติ หนาที่ที่ไดรับมอบหมายดวยความมานะพยายาม ไมเห็นแกความเหน็ดเหนื่อย ทั้งยังมี ความละเอียดรอบคอบ เพื่อใหผลการกระทําในการปฏิบัติหนาที่นั้นบรรลุสําเร็จตามความ มุงหมาย โดยมีความพยายามที่จะปรับปรุง และแกปญหาในการปฏิบัติหนาที่ใหดีขึ้น

CU503

5

2. ความซื่อสัตย หมายถึง การประพฤติปฏิบัติอยางเหมาะสม และตรงตอความ เปนจริง ประพฤติอยางตรงไปตรงมาทั้งกาย วาจา ใจ ตอตนเองและผูอื่น 3. ความมีเหตุผล หมายถึง ความสามารถในการใชปญญาในการประพฤติ ปฏิบัติ รูจักไตรตรอง ไมหลงงมงาย 4. ความกตัญูกตเวที ความกตัญู หมายถึง ความรูสึกสํานึกในการอุปการ คุณ ที่ ผู อื่ น มี ต อ เรา กตเวที หมายถึ ง การแสดงออกและการตอบแทนบุ ญ คุ ณ ดั ง นั้ น ความกตั ญ ู ก ตเวที จึ ง หมายถึ ง ความรู บุ ญ คุ ณ และการตอบแทนต อ ผู อื่ น และสิ่ ง ที่ มี บุญคุณ 5. การรักษาระเบียบวินัย หมายถึง การควบคุมการประพฤติปฏิบัติใหถูกตอง และเหมาะสมกั บ จรรยามารยาท ขอ บั ง คั บ กฎหมาย และศี ล ธรรม ช วยให สังคมเป น ระเบียบเรียบรอย และเกิดความสุขความเจริญในประเทศชาติ 6. ความเสียสละ หมายถึง การละความเห็นแกตัว การใหปนกับคนที่ควรให ดวยกําลังกาย กําลังทรัพย กําลังปญญา รวมทั้งการรูจักสลัดทิ้งอารมณรายในตัวเอง 7. ความสามั ค คี หมายถึ ง การที่ ทุ ก คนมี ค วามพร อ มเพรี ย งกั น ทั้ ง กายใจ ความคิด เปนน้ําหนึ่งใจเดียวกัน รวมมือกันกระทํากิจการใหสําเร็จลุลวงอยางดี 8. การประหยัด หมายถึง การใชสิ่งทั้งหลายพอเหมาะพอควรใหไดประโยชน มากที่สุด ไมยอมใหมีสวนเกินมากนัก 9. ความยุติธรรม หมายถึง การปฏิบัติดวยความเที่ยงตรงสอดคลองกับความ เปนจริงและเหตุผล ไมมีความลําเอียง 10. ความอุตสาหะ หมายถึง ความพยายามอยางเขมแข็งเพื่อใหเกิดความสําเร็จ ในการงาน 11. ความเมตตากรุณา หมายถึง ความรักใครปรารถนาจะใหผูอื่นเปนสุข ความ สงสารคือ จะชวยใหผูอื่นพนทุกข

CU503

6

คุณลักษณะทางจริยธรรม คณะกรรมการกองวัฒนธรรม (กรมการฝกหัดครู, 2525: 11) กลาวถึงหลักจริยธรรม ไว 10 ประการ คือ 1. ใหมีความสํานึกในเรื่อง ชาติ เกียรติ วินัย กลาหาญ 2. ใหมีความสํานึกในเรื่อง ซื่อสัตย สุจริต และหิริโอตตัปปะ 3. ใหมีความสํานึกในเรื่อง กตัญูกตเวที 4. ใหมีความสํานึกในเรื่อง เขมแข็ง ขยันหมั่นเพียร และอดทน 5. ใหมีความสํานึกในเรื่อง สุภาพออนโยน และมารยาทอันดีงาม 6. ใหมีใจกวางขวาง รูจักรับฟงความคิดเห็นของผูอื่น 7. ใหมีความเมตตา กรุณา เอื้อเฟอเผื่อแผ และเสียสละ 8. ใหมีความเปนระเบียบในการงานและความคิด 9. ใหมีความรูจักรับผิดชอบและรูจักหนาที่ 10. ใหมีความสามัคคี รูจักแพ รูจักชนะ และรูจักขออภัยและใหอภัยซึ่งกันและกัน กรมการฝกหัดครู (2525: 26) ไดสรุปลักษณะทางจริยธรรมไว 30 ลักษณะ คือ 1. ความซื่อสัตยสุจริต 2. ความละอายและเกรงกลัวตอการกระทําผิด 3. ความจริงใจตอตนเองและผูอื่น 4. ความรับผิดชอบ 5. การรักษาสาธารณสมบัติ 6. การใชเวลาวางใหเปนประโยชน 7. การรักษาระเบียบวินัย 8. การเคารพและปฏิบัติตามกฎหมาย 9. ความสุภาพเรียบรอย 10. ความเสียสละ 11. ความเมตตา กรุณา 12. ความเปนผูมีน้ําใจ 13. ความสามัคคี

CU503

7

14. ความเปนระเบียบ 15. ความรักชาติ 16. ความเปนผูนํา 17. ความยุติธรรม 18. ความมีเหตุผล 19. ความกตัญูกตเวที 20. การเคารพ เชื่อฟงผูใหญ 21. การรักษาขนบธรรมเนียมประเพณี 22. ความเชื่อมั่นในตนเอง 23. ความมีสติ 24. การรูจักควบคุมตนเอง 25. ความอุตสาหะ 26. ความคิดริเริ่มสรางสรรค 27. ความเปนผูยึดมั่นในศาสนา 28. การประหยัดและออมทรัพย 29. ความเปนผูมีศีลธรรมประจําใจ 30. ความเปนผูรักสงบ

ประโยชนของจริยธรรม จริ ย ธรรมจะมี ป ระโยชน ก็ต อ เมื่อ นํ า ไปปฏิบั ติ เพราะจริย ธรรมเปน หลั กสํ า คั ญ สําหรับการปฏิบัติ การศึกษาเพื่อเขาใจหรืออธิบายไดเทานั้นไมมีประโยชน แตการนํา จริยธรรมไปใชปฏิบัตินั้น จะเปนประโยชนได ดังนี้ 1. ตอตนเอง คนที่มีจริยธรรมยอมมีเครื่องมือที่ชวยใหคิดใหกระทําในสิ่งที่ดี สรางประโยชนแกตนเองและสวนรวม มีสิ่งที่ยึดเหนี่ยวจิตใจและจูงใจใหทําแตสิ่งดี ๆ มีความเจริญตอตนเอง เชน คนที่ขยันเรียนมีความรับผิดชอบ ยอมประสบความสําเร็จใน การเรียน ในทางตรงกันขาม คนที่เกียจครานและขาดความขยันหมั่นเพียร ก็จะสอบตก เป น ต น หรื อ พนั ก งานขายของที่ มี ว าจาสุ ภ าพอ อ นน อ มต อ ลู ก ค า ย อ มจะได รั บ คํ า ชม มากกวาผูที่มีกริยาวาจาหยาบคาย ไรมารยาท

CU503

8

2. ตอสังคม คนที่มีจริยธรรม ยอมทําสิ่งที่เปนประโยชนทั้งตอตนเองและแก ผูอื่น อยางนอยการไมทําชั่ว ก็เปนการชวยใหสังคมไมตองแกไขปญหา ถาคนในสังคมมี จริยธรรมดีสังคมนั้นก็จะมีความเจริญกาวหนาไดเชนกัน คนดีจึงเปนผูรักษาสังคมดวยการ ไมทําลายสังคมไมวาจะเปนทรัพยากรของประเทศ สภาพแวดลอม หรือการประพฤติ ทุจริตตาง ๆ 3. ดานการรักษาจริยธรรม จริยธรรมเปนสิ่งที่ดีมีคุณคาทั้งทางกาย ใจ และ สั ง คมดั ง กล า วมาแล ว จะรั ก ษาไว ไ ด ก็ ด ว ยการปฏิ บั ติ ถ า ไม ป ฏิ บั ติ แ ล ว ก็ เ ป น เพี ย ง ตัวหนังสือหรือคําพูดเปลา ๆ จะชวยใครไมไดทั้งสิ้น การศึกษาจริยธรรมและนําไปปฏิบัติ จึงเปนการรักษาจริยธรรมใหคงอยู 4. การพัฒนาบานเมือง ตองพัฒนาจิตใจคนกอน หรืออาจพัฒนาควบคูกันไป กับการพัฒนาดานเศรษฐกิจ สังคม เพราะการพัฒนาที่ไมมีจริยธรรมเปนแกนนํา จะสูญ เปลาและเกิดผลเสียเปนอันมาก

จริยธรรมสําหรับผูประกอบวิชาชีพครู จริยธรรมของครู หมายถึง ความประพฤติ การกระทํา ตลอดจนความรูสึกนึกคิด อันถูกตองดีงามที่ครูควรประพฤติปฏิบัติ เพื่อใหเกิดความเจริญรุงเรืองแกตน ลูกศิษย เพื่อนรวมงานและบุคคลทั่ว ๆ ไป จริยธรรมหลักที่สําคัญในสังคมไทยที่ผูประกอบวิชาชีพครู ควรยึดถือปฏิบัติมีดังนี้ 1. การใฝใจสัจธรรม ถือวา เปนจริยธรรมพื้นฐานที่สําคัญที่สุด เปนจริยธรรมที่ เนนการใฝหาความจริง โดยยึดมั่นกับกระบวนการคิดอยางมีเหตุผลและศรัทธา ตอการ เขาใจถึงความเปนจริงของเรื่องราวตาง ๆ สมควรจะสงเสริมใหใชเปนตัวรวมกับจริยธรรม อื่น ๆ ทุกตัว กระบวนการคิดอยางมีเหตุผลนี้ อาจเทียบไดกับแนววิทยาศาสตร คือ 1.1 เปนวิธีแสวงหาขอมูล 1.2 การกําหนดปญหา 1.3 การสรางทางเลือกในการแกปญหา 1.4 การวิเคราะหวิธีที่ดีในการสรุป 1.5 การยึดมั่นในกระบวนการวิทยาศาสตร

CU503

9

2. การใชปญญาในการแกปญหา ถื อวา เปนจริยธรรมที่ เปนข อ ขยายของ “การใฝสัจธรรม” เนนการปลูกฝงปญญาใหเปนผูมีเหตุผล การปลูกฝงปญญาควรใชธรรมะ หมวดดังนี้ คือ 2.1 กาลามสูตร 2.2 พละ 5 2.3 วุฒิธรรม 4 3. เมตตา กรุณา ถือวา เปนจริยธรรมพื้นฐานที่สําคัญ เมื่อใชรวมกับ “การใฝสัจ ธรรม” แลวจะเปนที่มาของจริยธรรมอื่น ๆ ไดมาก ในการเสริมสรางควรจะใชธรรมะทุก ประการที่กําหนดไวในพรหมวิหาร 4 การแสดงออกของพรหมวิหาร 4 จะเปนเชิงปฏิบัติ ตนตามธรรมะ คือ 3.1 สังคหวัตถุ 4 เชน มีการให กลาววาจาเหมาะสม 3.2 การประพฤติปฏิบัติ การแสดงความเปนที่เหมาะสม 4. สติ สั ม ปชั ญ ญะ เปน จริ ย ธรรมสํ า คั ญ ที่ เ น น การควบคุ ม ตนเองให มี ค วาม พรอม มีสภาพที่ตื่นตัวฉับไวในการรับรูทางประสาทสัมผัส ในการตัดสินใจ และในการ กระทําพฤติกรรมอยางเหมาะสมบนพื้นฐานของการสํารวมรอบคอบ 5. ความไมประมาท เปนจริยธรรมเสริม “สติ-สัมปชัญญะ” ที่เนนการพิจารณา สภาพการณแวดลอม พิจารณาถึงผลที่จะตามมาของการกระทํา หรือไมกระทําพฤติกรรม ตาง ๆ แลวดําเนินการวางแผน การจัดสถานการณ หรือการกระทํา เพื่อใหบังเกิดผลที่ดี ที่สุดอยางเหมาะสม 6. ความซื่อสัตยสุจริต เปนจริยธรรมที่เนนความซื่อตรงตอตนเอง หนาที่การ งาน คํามั่นสัญญา แบบแผน และกฎหมาย ความถูกตองอันดีงาม 7. ความขยันหมั่นเพียร เปนจริยธรรมที่ชวยสรางความสําเร็จในชีวิต ควรใช รวมกับ “ปญญา” และจริยธรรมในหมวดอิทธิบาท 4 ที่เนนความพอใจ ความเพียร ความมี ใจจดจอและความไตรตรอง การฝกปฏิบัติ ควรเนนการควบคุมตนเอง ดวยตนเอง อันเปน ที่มาของความมีระเบียบวินัย

CU503

10

8. หิริ-โอตตัปปะ คือ ความเกรงกลัวตอการทําชั่ว และละอายใจถาจะทําชั่ว การ ฝกปฏิ บั ติ ควรเน น การควบคุ ม กาย วาจา และความคิ ด ใหมี ค วามเหมาะสมถู กต อ ง ทํานองคลองธรรม โดยอาจใชจริยธรรมในหมวดดังนี้ คือ 8.1 เบญจศีล 8.2 เบญจธรรม 8.3 กุศลกรรมบถ 10 เพราะเมื่อสอนใหเขาใจถึงเหตุผลและคุณคาของการไมทําความชั่วแลวจะเปนที่มา ของการละอายใจ ไมอยากทําความชั่วทั้งตอหนาและลับหลัง รวมทั้งรับผิดชอบในผลอัน เกิดจากการกระทําของตนเอง การพัฒนาจริยธรรมสําหรับครู ครูอาจใชแนวทางการพัฒนาจริยธรรมของตนเองดวยวิธีการตาง ๆ ตอไปนี้ 1. สรางวินัยแหงตน 2. ยึดหลักมุงอนาคตมากกวาปจจุบัน 3. พัฒนาจิตใจดวยหลักของการทําวิปสสนากรรมฐาน เพื่อเพิ่มพูนสมรรถภาพ ทางจิตและประสิทธิภาพในการคิด การใชปญญาใครครวญ 4. พยายามหาวิธีการที่เหมาะสมสําหรับตนเองที่อยูในวิสัยที่จะปฏิบัติได และเปน ที่ยอมรับของสังคม โดยมีการพัฒนาตนเองในดานตาง ๆ และการแกไขปรับปรุงในสวนที่ ตนเองบกพรอง

สรุป จริ ย ธรรม หมายถึ ง สิ่ ง ที่ ค วรประพฤติ ป ฏิ บั ติ เป น สิ่ ง ที่ ถู ก ต อ งที่ สั ง คมยอมรั บ เพื่อสังคมจะไดมีความสงบสุข จริยธรรมมีความสําคัญและมีประโยชนทั้งในการดําเนินชีวิตของแตละคน และของ สังคม จริยธรรมเปนสิ่งสําคัญและจําเปนสําหรับครูที่มีภาพลักษณของปูชนียบุคคล มี จริยธรรมหลัก ๆ 8 เรื่อง ที่ครูควรยึดมั่น คือ

CU503

11

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

CU503

การใฝใจสัจธรรม การใชปญญาในการแกปญหา เมตตา กรุณา สติ สัมปชัญญะ ความไมประมาท ความซื่อสัตยสุจริต ความขยันหมั่นเพียร ความมีหิริ-โอตตัปปะ

12

บทที่ 2 ความหมายและความสําคัญของครู ความหมายของคําวา “ครู” ครูคือใคร ? คําวา “ครู” มีความหมายลึกซึ้งกวางขวางมาก แตถาดูจากรากศัพท ภาษาบาลีวา “ครุ” หรือ ภาษาสันสกฤตวา “คุรุ” นั้น มีความหมายวา “ผูสั่งสอนศิษย หรือ ผูควรไดรับการเคารพ” ไดมีผูใหความหมายของคําวา “ครู” ไวหลายอยาง เชน “ครู ” คื อ ผู ทํ า หน า ที่ ส อนและให ค วามรู แ ก ศิ ษ ย เพื่ อ ให ศิ ษ ย เ กิ ด ความรู ความกาวหนาในสาขาวิชานั้น ๆ ยนต ชุมจิต (2541: 29) ไดอธิบายคําวา “ครู” ดังนี้ 1. ครู เปนผูนําทางศิษยไปสูคุณธรรมชั้นสูง 2. ครู คือ ผูอบรมสั่งสอนถายทอดวิชาความรูใหแกศิษย เปนผูมีความหนักแนน ควรแกการเคารพของลูกศิษย 3. ครู คือผูประกอบอาชีพอยางหนึ่งที่ทําหนาที่สอน มักใชกับผูสอนในระดับต่ํา กวาวิทยาลัยและมหาวิทยาลัยหรือสถาบันอุดมศึกษา รังสรรค แสงสุข อดีตอธิการบดีมหาวิทยาลัยรามคําแหง (2550: 38) ไดใหความเห็นวา “ครู” คือ ผูให ผูเติมเต็ม และผูมีเมตตา ครู คื อ ผู ที่ ใ ห ค วามรู ไ ม จํ า กั ด ทุก ที่ ทุ ก เมื่ อ ครู ตอ งเต็ ม ไปด ว ยความรู และรู จั ก ขวนขวายหาองคความรูใหม ๆ สะสมความดี มีบารมีมาก และครูที่ดีจะตองไมปดบัง ความรู ควรมีจิตและวิญญาณของความเปนครู ครู คือ ผูเติมเต็ม การที่ครูจะเปนผูเติมเต็มได ครูควรจะเปนผูแสวงหาความรู ตอง วิเคราะห วิจัย วิจารณ และมาบูรณาการความรูตาง ๆ เขาดวยกัน ครู คือ ผูที่มีเมตตา จะตองสอนเต็มที่โดยไมมีการขี้เกียจหรือปดบังไมใหความรู เต็มที่ ครูตองไมลําเอียง ไมเบียดเบียนศิษย

CU503

13

ในหนังสือ พจนะ - สารานุกรมไทย เปลื้อง ณ นคร (2516: 89) ไดใหความหมายของคําวา “ครู” ไวดังนี้ 1. ผูมีความหนักแนน 2. ผูควรแกการเคารพของศิษย 3. ผูสั่งสอน คารเตอร วี กูด (Carter V. Good. 1973: 586) ไดใหความหมายของคําวา “ครู” (teacher) ไวดังนี้ คือ 1. person employed in an official capacity for the purpose of guiding and directing the learning experience of pupils or students in an educational institution whether public or private.

2. person who becomes of rich or unusual experiencing or education or both in given field is able to contribute to the growth or development of other person who comes to contact with him.

3. person who has completed a professional curriculum in a teacher education institution and whose training has been officially recognized by the award of an appropriate teaching certificate.

4. person who instructs the other. จากคํ า ภาษาอั ง กฤษข า งบนนั้ น จะเห็ น ได ว า ความหมายของคํ า ว า “ครู ” (Teacher) คือ 1. ครู คือ ผูที่มีความสามารถใหคําแนะนํา เพื่อใหเกิดประโยชนทางการเรียน สําหรับนักเรียน หรือ นักศึกษาในสถาบันการศึกษาตาง ๆ ทั้งของรัฐและเอกชน 2. ครู คือ ผูที่มีความรูประสบการณและมีการศึกษามากหรือดีเปนพิเศษ หรือมี ทั้งประสบการณและการศึกษาดีเปนพิเศษในสาขาใดสาขาหนึ่งที่สามารถชวยใหผูอื่นเกิด ความเจริญกาวหนาได 3. ครู คือ ผูที่เรียนสําเร็จหลักสูตรวิชาชีพจากสถาบันการฝกหัดครู และได ใบรับรองทางการสอนดวย 4. ครู คือ ผูที่ทําหนาที่สอนใหความรูแกศิษย

CU503

14

นอกจากนี้ คําวา “ครู” ยังมีความหมายอื่น ๆ ไดอีก เชน 1. “ครู คือ ปูชนียบุคคล” หมายถึง ครูที่เสียสละ เอาใจใสเพื่อความเจริญ ของศิษย ซึ่งเปนบุคคลที่ควรเคารพเทิดทูน 2. “ครู คือ แมพิมพของชาติ” หมายถึง การเปนแบบอยางที่ดีของลูกศิษยที่จะ ปฏิบัติตัวตามอยางครู 3. “ครู คือ ผูแจวเรือจาง” หมายถึง อาชีพครูเปนอาชีพที่ไมกอใหเกิดความ ร่ํารวย ครูตองมีความพอใจในความเปนอยูอยาง สงบเรียบรอย อยาหวั่นไหวตอลาภ ยศ ความ สะดวกสบาย โดยสรุ ป อาจกล า วได ว า ครู คื อ ผู ที่ ทํ า หน า ที่ ส อนให ศิ ษ ย เ กิ ด ความรู และมี คุณธรรม จริยธรรมที่ดี นําประโยชนใหแกสังคมไดในอนาคต

ความหมายของคําวา “อาจารย” ปจจุบันคําวา “ครู” กับ “อาจารย” มักจะใชปะปนหรือควบคูกันเสมอ จนบางครั้งดู เหมือนวา จะมีความหมายเปนคําคําเดียวกัน แตในความเปนจริงแลว รากศัพทเดิมของ คําวา “อาจารย” ไมเหมือนกับคําวา “ครู” และเมื่อพิจารณาถึงความหมายดั้งเดิมแลวยิ่งไม เหมือนกัน ทานพุทธทาสภิกขุ (2529: 93) ไดจําแนกความหมายของ “อาจารย” เปน 2 แบบ คือ 1. ความหมายดั้งเดิม หมายถึง ผูฝกมารยาท หรือเปนผูควบคุมใหอยูในระเบียบ วินัย เปนผูรักษาระเบียบกฎเกณฑตาง ๆ 2. ความหมายปจจุบัน หมายถึง ฐานะชั้นสูงหรือชั้นหนึ่งของผูที่เปนครู ในหนั ง สื อ พจนานุ ก รมพุ ท ธศาสตร ฉบั บ ประมวลธรรมของพระราชวรมุ นี (ประยุกต ปยุตฺโต) (2528: 185) อธิบายความหมายของอาจารยไวดังนี้ 1. ผูประพฤติการอันเกื้อกูลแกศิษย 2. ผูที่ศิษยพึงประพฤติดวยความเอื้อเฟอ 3. ผูสั่งสอนวิชาและอบรมดูแลความประพฤติ

CU503

15

แตความหมายของคําวา “อาจารย” ตามทัศนะของชาวตะวันตก จะหมายถึง ผูสอนในวิทยาลัยและมหาวิทยาลัยที่มีตําแหนงต่ํากวาระดับศาสตราจารย และเปนผูสอน ที่ ต อ งรั บ ผิ ด ชอบต อ การสอนนั ก ศึ ก ษาให เ กิ ด ความก า วหน า ตามประสงค เ ฉพาะของ การศึกษาที่กําหนดไว เมื่อพิจารณาความหมายของคําวา “อาจารย” ตามทัศนะของคนไทยกับทัศนะ ของชาวตะวันตกแลวจะเห็นไดวา อาจารยของชาวตะวันตกจะเนนความสําคัญไปที่การ สอน คื อ เป น ผู มี ค วามเชี่ ย วชาญในการสอนเฉพาะด า น และเป น ผู ที่ ทํ า การสอนใน สถาบันการศึกษาชั้นสูง แตความหมายของคําวา “อาจารย” ตามทัศนะของคนไทย จะมี ความหมายกวางกวา คือเปนทั้งผูสอนวิชาความรู อบรมดูแลความประพฤติ และเปนผูที่มี ฐานะสูงกวาผูเปนครู ดังนั้นจึงพอสรุปความหมายของคําวา “อาจารย” ไดวา “เปนผูสอน วิชาความรูและอบรมความประพฤติของลูกศิษย เปนผูมีสถานะภาพสูงกวา “ครู” และมัก เปนผูที่ทําการสอนในระดับวิทยาลัย และมหาวิทยาลัย” ในปจจุบันนี้ ผูที่ทําหนาที่การสอนไมวาจะมีคุณวุฒิระดับใด ทําการสอนในระดับ ไหน จะนิยมเรียกวา “อาจารย” เหมือนกันหมด ซึ่งมิใชเรื่องเสียหายอะไร ในทางตรงกัน ขาม กลับจะเปนการยกยองและใหความเทาเทียมกันกับคนที่ประกอบวิชาชีพเดียวกัน ดังนั้น สิ่งสําคัญที่สุดมิใชเปนคําวา “ครู” หรือ “อาจารย” แตอยูที่การทําหนาที่ของตนให สมบูรณที่สุด

ความหมายของคําที่เกี่ยวกับ ครู-อาจารย คําที่มีความหมายคลายกับ ครู มีหลายคํา เชน 1. อุปชฌาย - ทานพุทธทาสภิกขุ อธิบายความหมายของ “อุปชฌาย” วา หมายถึง ผูสอนวิชาชีพ แตในปจจุบันนี้ หมายถึง พระเถระ ผูใหญ ที่ทําหนาที่เปนผูบวชกุลบุตรในพระพุทธศาสนา 2. ทิศาปาโมกข - หมายถึง อาจารยที่มีความรูและชื่อเสียงโดงดัง ในสมัยโบราณ ผู มี อั นจะกิ นจะต องส งบุ ตรหลานของตนไปสู สํ านั ก ทิ ศา ปาโมกข เพื่ อให เรี ยนวิ ชาที่ เป นอาชี พ หรื อ วิ ชาชั้ นสู งใน สาขาวิชาตาง ๆ เพื่อกลับไปรับหนาที่ทําการงานที่สําคัญ ๆ

CU503

16

3. บุรพาจารย หรือ บูรพาจารย คือ อาจารยเบื้องตน หมายถึง บิดา มารดา ซึ่ง ถือวาเปนครูคนแรกของบุตร ธิดา 4. ปรมาจารย คือ อาจารยผูเปนเอกหรือยอดเยี่ยมในทางวิชาใดวิชาหนึ่ง 5. ปาจารย คือ อาจารยของอาจารย ส ว นคํ า ศั พ ท ใ นภาษาอั ง กฤษที่ มี ค วามหมายคล า ยกั บ คํ า ว า ครู หรื อ Teacher มีหลายคํา คือ 1. Teacher หมายถึง ผูที่ทําหนาที่ประจําในโรงเรียน หรือ สถาบันการศึกษา ตาง ๆ ตรงกับคําวา ครู หรือ ผูสอน 2. Instructor หมายถึง ผูที่ทําหนาที่เปนผูสอนโดยเฉพาะในวิทยาลัยหรือ มหาวิทยาลัย ตรงกับคําวา อาจารย 3. Professor (ในประเทศอั ง กฤษ) หมายถึ ง ตํ า แหน ง ผู ส อนที่ ถื อ ว า เป น ตําแหนงสูงสุดในแตละสาขาวิชาในมหาวิทยาลัยตาง ๆ แตใน อเมริ กาและแคนาดาใชเป นคํา นําหน านามสํา หรับผูสอนใน วิทยาลัยหรือมหาวิทยาลัยตาง ๆ เชน ผูชวยศาสตราจารย ใชคําวา Assistant Professor รองศาสตราจารย ใชคําวา Associate Professor ศาสตราจารย ใชคําวา Professor 4. Lecturer หมายถึง บุคคลผูสอนในมหาวิทยาลัยหรือวิทยาลัย ตรงกับคําวา ผูบรรยาย 5. Tutor หมายถึ ง ผู ที่ ทํ า หน า ที่ ส อนนั ก ศึ ก ษาเป น กลุ ม เล็ ก ๆ หรื อ รายบุคคล โดยทํางานเปนสวนหนึ่งของผูบรรยาย คลาย ๆ กับ ผูสอนเสริมหรือสอนกวดวิชา 6. Sophist เป น ภาษากรี ก โบราณ หมายถึ ง ปราชญ ผู ส อนวิ ช าต า ง ๆ คลายกับคําวา “ทิศาปาโมกข”

CU503

17

ความสําคัญของครู อาชีพทุกอาชีพยอมมีความสําคัญตอบุคคลและสังคมดวยกันทั้งนั้น เปนการยากที่ จะบงบอกวา อาชีพใดสําคัญกวาอาชีพใด แตในที่นี้เราจะพิจารณาเฉพาะอาชีพครูวา มี ความสําคัญตอสังคมและประเทศชาติเพียงใด จึงขออัญเชิญพระราโชวาทของสมเด็จ พระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ในพิธีพระราชทานปริญญาบัตรแกผูสําเร็จ การศึกษาจากวิทยาลัยครู ณ อาคารใหมสวนอัมพร วันพุธที่ 18 พฤษภาคม พ.ศ. 2526 ความตอนหนึ่งวา “ .....อาชีพครูถือวาสําคัญอยางยิ่ง เพราะครูมีบทบาทสําคัญในการพัฒนาประเทศ ใหเจริญมั่นคง และกอนที่จะพัฒนาบานเมืองใหเจริญไดนั้น จะตองพัฒนาคน ซึ่งไดแก เยาวชนของชาติเสียกอน เพื่อใหเยาวชนเติบโตเปนผูใหญที่มีคุณคาสมบูรณทุกดาน จึง สามารถชวยกันสรางความเจริญใหแกชาติตอไปได........” จากพระราโชวาทของสมเด็จพระเทพฯ ตามที่ไดอัญเชิญมากลาวไวขางตน เปน เครื่องยืนยันใหเห็นถึงความสําคัญของครูที่มีตอความเจริญของบุคคล และชาติบานเมือง เปนอยางยิ่ง ชาติบานเมืองจะเจริญไดเพราะประชาชนในชาติไดรับการศึกษาที่ดี และมีครู ที่มีคุณภาพ ในอดีตครูมีความสําคัญตอบุคคลและสังคมมาก แตในปจจุบันความสําคัญของครู เปลี่ ย นไป มี ส าเหตุ ห ลายประการที่ ทํ า ให ค วามสํ า คั ญ ของครู ใ นอดี ต กั บ ครู ใ นป จ จุ บั น แตกตางกัน เชน 1. จํานวนครู ในอดีต จํานวนครูมีนอย คนที่จะมาเปนครูไดนั้นจะตองมีการคัดเลือกผูที่มี สติปญญาดี และมีนิสัยเหมาะสมที่จะเปนครู สามารถประพฤติปฏิบัติตนใหเปนแบบอยาง แกลูกศิษยได ดังนั้น ความสําคัญของครูจึงมีมาก ในปจจุบัน การศึกษาขยายตัวอยางรวดเร็ว จึงมีความจําเปนที่จะตองเพิ่ม จํานวนครูใหมากขึ้น และมีคนเปนจํานวนมากที่มิไดศรัทธาที่จะเปนครู แตจําเปนตอง ประกอบอาชีพนี้เพียงเพื่อใหมีโอกาสไดงานทํา จึงทําใหครูบางคนมีพฤติกรรมที่ ไม เหมาะสมกับการเปนครูไมมีศรัทธาในวิชาชีพที่ทําอยู

CU503

18

2. หลักสูตรการสอน ในอดีต “ตัวครู” คือ “หลักสูตร” ครูมีความสามารถในเรื่องใด หรือมีวิธีการ สอนอยางใดก็สอนกันไปเชนนั้น ครูมีความสําคัญมากในการที่จะดูแลปรับปรุงพฤติกรรม ของเด็ก ในปจจุบัน หลักสูตรการเรียนการสอนในระดับตาง ๆ มีมาก และแตละ สาขาวิชาก็จะมีครูเฉพาะสาขาวิชาทําการสอนในวิชานั้น ๆ อยู นักเรียนจะมีโอกาสได เรียนกับครูหลาย ๆ คน ทําใหความผูกพันระหวางครูกับนักเรียนลดนอยลง นักเรียนจะ ไมคอยเห็นคุณคาความสําคัญของครูเทาใดนัก 3. จํานวนนักเรียน ในอดีต จํานวนประชากรมีนอยกวาปจจุบันมาก ผูที่สนใจจะเรียนหนังสือก็ มีจํานวนไมมาก ครูผูสอนแต ละคนสามารถดูแลอบรมนัก เรียนไดอยา งทั่วถึง มีค วาม ผูกพันซึ่งกันและกัน ในปจจุบัน จํานวนนักเรียนในแตละระดับ แตละหองมีมากขึ้น ครูบางคน ตองสอนนักเรียนหลายหอง เมื่อสอนหมดชั่วโมงหนึ่งก็ตองรีบไปสอนตออีกหองตอไป ทํา ใหความผูกพันใกลชิดกันระหวางครูกับลูกศิษยลดนอยลงตามลําดับ 4. อนาคตของศิษย ในอดีต คนที่มีโอกาสไดศึกษาเลาเรียนเกือบทุกคนจะไดดีมีงานทํา ในปจจุบัน คนที่เรียนหนังสือมีมากขึ้น เมื่อเรียนสําเร็จแลวตองแยงกันหา งานทํา แตงานมีจํานวนนอย เพราะฉะนั้น คนที่เรียนสําเร็จแลวไมมีงานทําจะมีมากและ เปนพวกที่ไมเห็นความสําคัญของครูเทาไรนัก 5. ความรูสึกของศิษยและผูปกครอง ในอดี ต ลู ก ศิ ษ ย เ รี ย นจบมี ง านทํ า ดี ๆ ทั้ ง ลู ก ศิ ษ ย แ ละผู ป กครองมั ก จะ นึกถึงบุญคุณครูที่เคี่ยวเข็ญและสั่งสอนมา ในปจจุบัน ลูกศิษยมักจะไมนึกถึงบุญคุณครูเทาไรนัก เพราะครูไมได ใกลชิดสั่งสอนอบรมลูกศิษยเชนครูในอดีต จากเหตุผลดังกลาว ทําใหความสําคัญของครูในอดีตและปจจุบันมีความแตกตางกัน ทั้ ง ๆ ที่ ในความเป นจริ งความสํ าคั ญของครู มิ ได ลดน อยลงไปเลย ครู ยั งคงมี บทบาทและ ความสําคัญอยูเสมอ เพียงแตคนบางกลุมมิไดเห็นวาครูมีความสําคัญตอตนเชนเดียวกับ ลูก ศิษยในสมัยกอน

CU503

19

ประเภทของครู การแบงครูเปนประเภทตาง ๆ ยอมขึ้นอยูกับความรูความสามารถและหนาที่ของ แตละบุคคล การแบงประเภทของครูอาจจะเปนการชวยกระตุนความเปนครูใหผูประกอบ วิชาชีพครูดวย ยนต ชุมจิต (2541: 22-23) ไดแบงประเภทครูตามลักษณะของงานออกเปน 4 ประเภท คือ 1. ครูประจําบาน ไดแก พอ แม ซึ่งถือวาเปนครูคนแรกของลูก เพราะทั้งสอง ทานยอมจะมีความใกลชิดคอยดูแลปกปองลูกตลอดเวลา จึงมีการยกยองให พอ แม เปน บูรพาจารยของลูก 2. ครูประจําโรงเรียน ไดแก ครูอาจารยที่ทําการสอนนักเรียนตามโรงเรียน หรือ สถานศึกษาตาง ๆ จะกระทําโดยสํานึกหรือดวยวิญญาณของความเปนครูอยางแทจริง หรือกระทําตามหนาที่ที่ไดรับมอบหมายจากทางราชการ 3. ครูประจําวัด ไดแก พระภิกษุสงฆในพระพุทธศาสนาหรือนักบวชในศาสนา นั้น ๆ ที่ มี ค วามรู ค วามเข า ใจในหลั ก คํ า สอนในศาสนาของตนเพี ย งพอ และทํ า หน า ที่ เผยแพรหลักธรรมคําสอนเพื่อใหประชาชนมีศลี ธรรมคุณธรรมประจําใจ 4. ครูประจําโลก ไดแก พระบรมศาสดาของพระพุทธศาสนา และศาสดาของ ศาสนาต า ง ๆ ที่ ไ ด ค น พบหลั ก ธรรมคํ า สอนอั น ประเสริ ฐ แล ว นํ า หลั ก ธรรมนั้ น ๆ มา เผยแพรอบรมใหมนุษยในโลกไดรูไดเขาใจ และนําไปประพฤติปฏิบัติเพื่อความสุขความ เจริญและความรมเย็นแหงชีวิต ภาวิไล นาควงษ (2545: 6-9) ไดแบงครูตามคุณสมบัติ ความสามารถและลักษณะการ ทํางานออกเปน 3 ประเภท คือ 1. ครูที่ดี คือ ครูที่มีความรูและเชี่ยวชาญในสาขาวิชาของตน มีทักษะทางการ สอน มีคุณธรรม จริยธรรม มีความรับผิดชอบสูง เอาใจใสปรับปรุงตนเองทั้งในดานความรู การสอน และคุณธรรมอยางสม่ําเสมอ ประพฤติตนเปนแบบอยางที่ดีของลูกศิษย

CU503

20

2. ครู ที่ พ อใช ไ ด คื อ ครู ที่ มี ค วามรู ดี สอนใช ไ ด แ ต ไ ม ทุ ม เทในการสอน ไม เครงครัดในจรรยาบรรณวิชาชีพครู ไมสนใจในการพัฒนาตนเอง และมีความประพฤติที่ เปนแบบอยางไดในบางเรื่อง 3. ครูที่ไมควรเปนครู คือ ครูที่รูไมจริงในวิชาที่สอน และสอนไมดี ไมตั้งใจ ทํางาน ขาดคุณธรรม ไมสนใจปรับปรุงพัฒนาตนและประพฤติตนไมเหมาะสม ไมสมควร เอาเปนตัวอยาง นอกจากนี้ยังอาจแบงประเภทครูตามลัทธิปรัชญาการศึกษาทั้ง 6 คือ 1. สารัตถนิยม (Essentialism) คือ ครูประเภทที่ถายทอดเกง และประพฤติเปนแบบอยางได 2. นิรันตรนิยม (Perennialism) คือ ครูประเภทที่สอนความรูเพื่อใหผูเรียนพัฒนาปญญา และความมีเหตุผล 3. พิพัฒนาการนิยม (Progressivism) คือ ครูประเภทที่เปนผูใฝรู มีประสบการณกวางขวาง สอนตามความสนใจของผูเรียน และใหผูเรียนแกปญหาดวยตนเอง 4. ปฏิรูปนิยม (Reconstructionism) คือ ครูประเภทที่ทันสมัย จะกระตุนใหผูเรียนคิด วิเคราะหแกปญหาสังคมและสรางสรรคประชาธิปไตย 5. อัตถิภาวนิยม (Existentialism) คือ ครูประเภทที่ใหเสรีภาพแกผูเรียนอยางเต็มที่ ชวยใหผูเรียนรูจักและเขาใจตนเอง สามารถพัฒนาตนเองและนําศักยภาพของตนมาใชใหเกิด ประโยชน 6. พุทธปรัชญา (Buddhism) คือ ครูประเภทที่มีปญญา เปนพหูสูตรและกัลยาณมิตร ของผูเรียน มีคุณธรรมและประพฤติตนนาเลื่อมใส รุง แกวแดง (2540: 147-149) ไดแบงครูเปน 5 ประเภท คือ 1. ครูโดยอัธยาศัย หรือครูโดยวัฒนธรรม หมายถึง ผูสั่งสอนเยาวชนในรูปแบบ การศึกษาตามอัธยาศัย ซึ่งมีมาตั้งแตอดีตจนถึงปจจุบัน และจะมีตอไปในอนาคต ไดแก พอ แม ปู ยา ตา ยาย พี่ ปา นา อา พระภิกษุ และผูมีความรูในทองถิ่น เปนตน 2. ครูโดยอาชีพ หมายถึง ผูที่ประกอบอาชีพครูซึ่งสําเร็จการศึกษามาจากสถาบัน การฝกหัดครูหรือสถานศึกษาอื่น ๆ ซึ่งตอไปบุคคลที่จะเปนครูได ตองมีใบประกอบวิชาชีพครู ตามพระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ พ.ศ. 2542

CU503

21

3. ครูโดยธรรมชาติ หมายถึง ธรรมชาติและสิ่งแวดลอมรอบตัวที่กอใหเกิดการเรียนรู และประสบการณแกมนุษย 4. ครูโดยเทคโนโลยี หมายถึง เทคโนโลยีสารสนเทศ (Information Technology) ที่ชวย ใหเกิดการเรียนรูไดอยางรวดเร็ว กวางขวาง หลากหลาย และไรพรมแดนพรอมทั้งจะกอใหเกิด เครือขายการเรียนรู และทําใหบุคคลไดเรียนเร็วหรือชาตามอัตราความสามารถของตนเอง 5. ครูโดยตนเอง หมายถึง ความใฝรู ใฝเรียน และการที่แตละคนสามารถสอนหรือ เรียนรูดวยตนเองได อันจะกอใหเกิดการเรียนรูอยางตอเนื่องตลอดชีวิต เนาวรัตน พงษไพบูลย ไดเขียนกลอนยกยองครูไวในชื่อวา “ใครคือครู” มี ใจความดังนี้ ใครคือครู ใครคือครูครูคือใครในวันนี้ ใชอยูที่ปริญญามหาศาล ใชอยูที่เรียกวาครู-อาจารย ใชอยูนานสอนนานในโรงเรียน ครูคือผูชี้นําทางความคิด ใหรูถูกรูผิดคิดอานเขียน ใหรูทุกขรูยากรูพากเพียร ใหรูเปลี่ยนแปลงสูรูสรางงาน ครูคือผูยกระดับวิญญาณมนุษย ใหสูงสุดกวาสัตวเดียรัจฉาน ครูคือผูสั่งสอนอุดมการณ ปณิธานเพื่อคนอื่นเพื่อตนเอง ครูจึงเปนนักสรางผูยิ่งใหญ สรางคนจริงสรางคนกลาสรางคนเกง สรางคนใหเปนตัวของตัวเอง ขอมอบเพลงนี้มาบูชาครู

CU503

22

สรุป ครูและอาจารยคือผูใหความรู ดูแลความประพฤติของศิษย มีหนาที่พัฒนาให ศิษยเปนคนมีคุณภาพตอประเทศ และสังคม นอกจากนี้ไมวาจะมีครูกี่ประเภท สังคมใน ปจจุบันและในอนาคต ยอมตองการครูดีหรือครูแททั้งสิ้น

CU503

23

บทที่ 3 บทบาทหนาที่และความรับผิดชอบของครู ครู อาจารยในอดีตกับปจจุบันมีความแตกตางกันมาก ในสมัยกอน ผูที่เปนครูจะ เป น ผู มี ฐ านะดี ที่ ส อนเด็ ก ด ว ยความสมั ค รใจ หรื อ เป น คนเก ง ๆ ที่ ไ ด รั บ คั ด เลื อ กจาก นักเรียนทุนที่เกงที่สุดของจังหวัดเขามาศึกษาวิชาครู มีความรักและศรัทธาในอาชีพครู มี ความรับผิดชอบในหนาที่ และตองการอบรมคนใหเปนคนดี ดังนั้น ผูคนจึงยกยองครูไวในฐานะสูงเปนปูชนียบุคคล แตในปจจุบันนี้ สังคมไทย เปลี่ยนแปลงไปทั้งดานเศรษฐกิจ การเมือง วัฒนธรรมและสังคม สถานะภาพและบทบาท หนาที่ความรับผิดชอบของครูจึงเปลี่ยนแปลงไปดวย หนาที่สําคัญของคนเปนครู คือ การสอน และการสอนนั้นเปนกระบวนการที่ผสม กันระหวาง ศาสตร กับ ศิลป จะเห็นไดวา ครูใหมบางคนที่ไมเคยเปนครูมากอนและเริ่ม สอนหนังสือเปนครั้งแรก จะขาดประสบการณ มีแตความรูตามหลักทฤษฎี แตครูพวกนี้ก็ สามารถใชวิธีบางอยางที่ทําใหนักเรียนอานออกเขียนได เพราะฉะนั้น การเปนครู มิใชมี แตความรูในหลักวิชาการเทานั้น ยังตองอาศัยแรงจูงใจในหลายดานประกอบกัน เชน ความมีศรัทธาในอาชีพครู ความรักเด็ก รักการสอน เปนตน

ความหมายของบทบาท หนาที่ ความรับผิดชอบ บทบาท หมายถึง การแสดงออกของคนซึ่งคนอื่ นคาดคิ ด หรื อ หวั งว า เขาจะ กระทําเมื่ออยูภายใตสถานการณทางสังคมอยางหนึ่ง การที่ประชาชนคาดหมายหรือหวัง ให เ ขากระทํ า อย า งนั้ น ถื อ เอาฐานะและหน า ที่ ท างสั ง คมของเขาเป น มู ล ฐาน หรื อ พฤติกรรมที่แสดงออก ซึ่งเหมาะสมสอดคลองกับตําแหนงหนาที่ หนาที่ หมายถึง งานการปฏิบัติ การบริหาร หรือธุรกิจที่ตองกระทําตามคําสั่งให เกิดผลดวยความดี หรือการปฏิบัติงานตามตําแหนง งานอาชีพ หรืองานวิชาชีพ หรือเปน พฤติ ก รรมที่ กํ า หนดให ก ระทํ า โดยความจํ า เป น ทางหลั ก ศี ล ธรรม ความต อ งการตาม ขนบธรรมเนียมหรือตามความพอใจ โดยอาศัยความรูสึกนึกถึงความถูกตองและความ เหมาะสม

CU503

25

ความรับผิดชอบ หมายถึง การปฏิบัติงานและหนาที่ที่ไดรับมอบหมายใหดีที่สุด ที่จะสามารถทําได จากความหมายขางตนนี้ จะเห็นไดวา บทบาท หนาที่ ความรับผิดชอบ นั้น จะมี ความหมายที่ ใ กล เ คี ย งกั น จึ ง อาจสรุ ป รวมได ว า เป น ภารกิ จ ที่ ค รู ต อ งทํ า ให เ สร็ จ สิ้ น สมบูรณ โดยอาศัยหลักคุณธรรม จริยธรรม กฎหมาย หรือดวยสํานึกที่ถูกตองเหมาะสม ก็ได

บทบาทของครูที่พึงประสงค I. บทบาทของครูตามหลักวิชาการ มีนักวิชาการไดเสนอความคิดเห็นเกี่ยวกับบทบาทของครูไวหลายทาน ดังนี้ แฮวิงเฮิรสท และเลวิน (R. J. Havinghuerst & D. U. Levine) ไดกลาวถึง บทบาทครูไว 2 ดาน คือ 1.1 บทบาทของครูในชุมชน มีหลายบทบาท เชน 1. ผูนําการเปลี่ยนแปลงและนักปฏิรูปสังคม 2. ผูริเริ่มบุกเบิกความคิด 3. ผูผดุงรักษาวัฒนธรรม 4. ผูควรแกการยกยอง 5. ผูใหบริการสาธารณะ 1.2 บทบาทของครูในโรงเรียน มีหลายบทบาท เชน 1. ผูอบรมเลี้ยงดูหรือสรางสังคมประกิต (Socialization Agent) 2. ผูเปนตัวกลางหรือผูกอใหเกิดการเรียนรู 3. ผูรักษาวินัย 4. ผูเปนเสมือนพอแม 5. ผูตัดสินหรือรักษากติกา 6. ผูเปนที่พึ่งของเด็ก

CU503

26

จอหนสัน (E. A. Johnson) ไดเสนอบทบาทของครูไว 7 ประการ คือ 1. ผูนําของเด็ก 2. ที่ปรึกษาของเด็ก 3. ผูชํานาญในการสอน 4. มิตรของเด็ก 5. ผูกําหนดจุดประสงค 6. ผูวัดผลและประเมินผล 7. ผูกระตุนใหเด็กปรับตัวเขากับสังคม บาร และคณะ (Barr A. S. & Others) ไดพิจารณาในการวัดผลและพยากรณ ประสิทธิผลของครูผานบทบาทหนาที่ 4 ดาน คือ 1. ครูในฐานะผูอํานวยการสอน 2. ครูในฐานะเพื่อนและผูใหคําปรึกษาแกนักเรียน 3. ครูในฐานะสมาชิกคนหนึ่งของชุมชนโรงเรียน 4. ครูในฐานะสมาชิกของสมาคมวิชาชีพ II. บทบาทของครูตาม TEACHERS MODEL ถาพิจารณาบทบาทของครูจากคําวา “TEACHERS” มีผูจําแนกบทบาทไว ดังนี้ T – Teaching (การสอน) หมายถึง บทบาทในการทําหนาที่สั่งสอนศิษยใหเปน คนดีมีความรูในวิชาการทั้งปวง ซึ่งถือวาเปนงานหลักของครูทุก คน ทุกระดับชั้นที่สอน ดังนั้น ครูทุกคนจึงควรตระหนักในเรื่อง การสอนเปนอันดับแรก โดยถือวา หัวใจความเปนครู คือ การ อบรมสั่งสอนศิษยใหเปนคนดีมีความรูในวิทยาการทั้งปวง E – Ethics (จริยธรรม) หมายถึง การที่ครูมีหนาที่และความรับผิดชอบใน การสงเสริมจริยธรรมใหแกนักเรียน ซึ่งถือวาเปนหนาที่และ ความรับผิดชอบที่สําคัญอีกประการหนึ่งของครู นอกจากครู อาจารยจะตองอบรมสงเสริมใหนักเรียนเปนผูมีจริยธรรมแลว ครูทุกคนก็จะตองประพฤติปฏิบัติตนใหเปนผูมีจริยธรรมอันดี งามเหมาะสมดวย เพื่อเปนตัวอยางที่ดีแกลูกศิษย

CU503

27

A – Academic

(วิชาการ) หมายถึง การที่ครูตองมีหนาที่และความรับผิดชอบ ในทางวิ ชาการ ทั้ งของตนเองและของลู กศิ ษย ดั งนั้ น ครู อาจารยทุกคนตองศึกษาหาความรูเพิ่มเติมอยูเปนประจํา หาก ไมทําเชนนั้น ก็จะเปนคนที่ลาสมัย ไมทันตอวิทยาการใหม ๆ ซึ่งมีอยูมากมายในปจจุบันนี้ C – Cultural Heritage (การสืบทอดวัฒนธรรม) หมายถึง ครู อาจารยตองทํา หนาที่และรับผิดชอบในการสืบทอดวัฒนธรรมจากคนรุนหนึ่ง ไปยังคนอีกรุนหนึ่ง ซึ่งครูอาจทําได 2 ทาง คือ 1. การปฏิบัติตนตามขนบธรรมเนียมประเพณีที่ดีงามของชาติ เชน แตงกายใหถูกตอง เหมาะสมกับโอกาสและสถานที่ หรือ การแสดงความเคารพและกริยามารยาทแบบไทย ๆ หรือการ จัดงานพิธีตาง ๆ เชน งานแตงงาน งานบวช เปนตน 2. การอบรมสั่ งสอนให ลู กศิ ษย เข าใจในวั ฒนธรรม ขนบธรรมเนียมประเพณีไทยที่ดี ๆ H – Human Relationship (มนุษยสัมพันธ) หมายถึง ครูอาจารยตองทําตัวใหมี มนุ ษยสั มพั นธ ที่ ดี ต อบุ คคลทั่ ว ๆ ไป เพราะการมี มนุ ษยสัมพันธที่ดีจะชวยใหครูสามารถปฏิบัติหนาที่การงานไดอยาง มีประสิทธิภาพทั้งในสวนตัวและสวนรวม การมีมนุษยสัมพันธของครู สามารถจําแนกออกไดดังนี้ 1. มนุษยสัมพันธระหวางครูกับนักเรียน - ครูควรสอนใหลูกศิษยมีความรูในวิชาการตาง ๆ มี ความประพฤติ ที่ ดี เป น ที่ ป รึ ก ษาของลู ก ศิ ษ ย พยายามหาทางชวยเหลือถาลูกศิษยมีปญหา 2. มนุษยสัมพันธระหวางครูกับครู - ครูทุกคนควรมีความสามัคคีกัน ถาสถานศึกษาใดมี ครูอาจารยที่สมานสามัคคีกันการพัฒนาโรงเรียนและ วิชาการก็จะเจริญกาวหนาไปรวดเร็ว 3. มนุษยสัมพันธระหวางครูกับผูปกครองและชุมชน - ผูปกครองนักเรียนเป นบุคคลกลุมหนึ่งที่มีบทบาท สําคัญตอการเรียนการสอนและการพัฒนาโรงเรียน ถาโรงเรียนใดสามารถโนมนาวใหผูปกครองเขามา

CU503

28

E – Evaluation

R – Research

S – Service

CU503

(การประเมินผล) หมายถึง การประเมินผลการเรียนการสอน ของนั กเรี ยน หน าที่ และความรั บผิ ดชอบในด านนี้ ถื อว ามี ความสําคัญยิ่งประการหนึ่ง เพราะการประเมินผลการเรียนการ สอนเปนการวัดความเจริญกาวหนาของลูกศิษยในดาน ตาง ๆ หากครูสอนแลวไมมีการวัดผล ครูก็ไมสามารถรูไดวาลูกศิษย ของตนเองจะมีความเจริญกาวหนามากนอยพียงใด ดังนั้น ครู จึงควรระลึกเสมอวา “ที่ใดมีการสอน ที่นั่นตองมีการสอบดวย” สําหรับการประเมินผลของนักเรียน สามารถทําได หลาย แบบ 1. การสังเกต 2. การสัมภาษณ 3. การสอบ 4. การศึกษาเปนรายบุคคล 5. การใชแบบสอบถามและแบบสํารวจ 6. การบันทึกยอและระเบียนสะสม และอื่น ๆ อีก (การวิจัย) หมายถึง การที่ครูตองเปนนักแกปญหา เพราะการ วิจัยเปนวิธีการแกปญหาและการศึกษาหาความรูความจริงที่ เชื่อถือไดโดยใชวิธีการที่เชื่อถือได (การบริการ) หมายถึง การใหบริการแกศิษย ผูปกครองและ ชุมชน เชน การใหบริการความรูแกคนในทองถิ่น ทั้งในดาน ความรูทางอาชีพ สุขภาพอนามัย การใหคําปรึกษาหารือ และ การรวมกันแกปญหาของชุมชน เปนตน

29

III. บทบาทของครูตามแนวคิดปรัชญาลัทธิตาง ๆ กลุมลัทธิปรัชญาตาง ๆ ไดใหทัศนะเกี่ยวกับบทบาทของครูไวดังนี้ 1. ฝายจิตนิยม ถือวา “ครูคือแมพิมพ” (Paradigmatic Self) ยกใหครูมีอาวุโส และวุฒิภาวะสูงกวานักเรียน ตองเปนแบบอยางที่ดี ทั้งดานความรูและ ความประพฤติ ต อ งมี ค วามสามารถในการถ า ยทอดความรู โ ดยใช สัญลักษณไดดีมีประสิทธิภาพ 2. ฝ า ยสั จ นิ ย ม หรื อ วั ต ถุ นิ ย ม ถื อ ว า “ครู คื อ ผู ส าธิ ต ” (Demonstrator) บทบาทของครู คื อ เป น สื่ อ กลางระหว า งนั ก เรี ย นกั บ ความรู ที่ เ ป น ขอเท็จจริง 3. ฝายประสบการณนิยม ถือวา “ครูเปนเสมือนผูอํานวยการโครงการวิจัย” กําหนดใหครูเปนเพียงผูมีสวนรวมในกระบวนการเรียนของเด็ก ครูมิใช ตั ว กลางหรื อ มิ ใ ช ผู นํ า สารแต อ ยู ใ นฐานะผู ดู แ ลให แ ต ล ะคนดํ า เนิ น ไปสู เปาหมายเปนสําคัญ 4. ฝายอัตถิภาวนิยม ถือวา “ครูคือผูคอยกระตุนหรือยั่วยุ” คือเปนผูกระตุน ใหเด็กแตละคนไดเรียนรู คนพบความจริงดวยตนเอง 5. ฝ า ยโทมั ส นิ ย มใหม ถื อ ว า “ครู คื อ ผู รั ก ษาวิ นั ย ทางความคิ ด ” (Mental Disciplinarian) กําหนดใหครูเปนนายทางปญญา หรือ ผูอํานวยการฝกฝน ทางปญญา และความคิด เปนพิธีกรทางปญญา หรือผูพัฒนาอํานาจทาง ความคิ ด ในการนี้ ครู ต อ งเป น ผู มี ค วามสามารถในการให เ หตุ ผ ล มี เจตจํานงอันแนวแนและมีความจําดี

หนาที่และความรับผิดชอบของครู 1. หนาที่ตามมาตรฐานกําหนดตําแหนงขาราชการครู หนวยงานบริหาร บุคคลกลางสําหรับขาราชการครูของคุรุสภาไดวางมาตรฐานกําหนดตําแหนงขาราชการ ครูในสวนที่เกี่ยวกับหนาที่รับผิดชอบไว 6 ขอ ดังนี้

CU503

30

1) ปฏิบัติงานเกี่ยวกับการเรียนการสอน การอบรม การปกครองดูแลให คําแนะนําและแนะแนวตาง ๆ 2) ศึกษาวิจัย วิเคราะหขอมูลที่เกี่ยวกับการเรียนการสอน 3) ใหบริการแกสังคมในดานวิชาการและดานอื่น ๆ 4) นิเทศในสาขาวิชาที่รับผิดชอบ 5) ชวยงานธุรการและงานบริการและสถานศึกษา 6) ปฏิบัติหนาที่อื่น ๆ ตามที่ไดรับมอบหมาย 2. หนาที่ตามจรรยาและวินัยขาราชการครู 2.1 หนาที่ตามจรรยาและวินัยขาราชการใน พรบ. ขาราชการพลเรือน พ.ศ.

2518 มาตรา 65 ถึงมาตรา 81 มีความโดยสรุปดังนี้ มาตรา 65 ตองรักษาวินัยโดยเครงครัดอยูเสมอ มาตรา 66 ต อ งสนั บ สนุ น การปกครองระบอบประชาธิ ป ไตยตาม รัฐธรรมนูญดวยความบริสุทธิ์ใจ มาตรา 67 ตองปฏิบัติหนาที่ราชการดวยความซื่อสัตย สุจริต และเที่ยงธรรม มาตรา 68 ตองสนับสนุนนโยบายรัฐบาล ตั้งใจปฏิบัติหนาที่ตามกฎหมาย ระเบียบของทางราชการ และมติคณะรัฐมนตรี มาตรา 69 ต อ งสนใจและรั บ ทราบเหตุ ก ารณ เ คลื่ อ นไหวอั น อาจเป น ภยันตรายตอประเทศชาติ และตองปองกันภยันตรายซึ่งจะ บังเกิดแกประเทศชาติ มาตรา 70 ตองรักษาความลับของทางราชการ มาตรา 71 ตองปฏิบัติตามคําสั่งของผูบังคับบัญชาซึ่งสั่งในหนาที่ราชการ โดยชอบดวยกฎหมายและระเบียบของทางราชการ มาตรา 72 ต อ งปฏิ บั ติ ร าชการ โดยมิ ใ ห เ ป น การกระทํ า การข า ม ผูบังคับบัญชาเหนือตน มาตรา 73 ตองไมรายงานเท็จตอผูบังคับบัญชา มาตรา 74 ตองถือและปฏิบัติตามระเบียบและธรรมเนียมของทางราชการ

CU503

31

มาตรา 75 ตองอุทิศเวลาของตนใหแกราชการ จะละทิ้งหรือทอดทิ้งหนาที่ ราชการมิได มาตรา 76 ตองสุภาพเรียบรอย รักษาความสามัคคีระหวางขาราชการและ ชวยเหลือซึ่งกันและกัน มาตรา 77 ตองสุภาพเรียบรอย ตอนรับใหความสะดวกความเปนธรรม และให ส งเคราะห แ ก ป ระชาชนที่ ม าติ ด ต อ ไม ดู ห มิ่ น กดขี่ ขมเหงราษฎร มาตรา 78 ตองไมกระทําหรือยอมใหผูอื่นกระทําการหาผลประโยชนอัน จะทําใหเสียความเที่ยงธรรมและเสียเกียรติศักดิ์ของตําแหนง หนาที่ มาตรา 79 ต อ งไม เ ป น กรรมการผู จั ด การ หรื อ ตํ า แหน ง ที่ มี ลั ก ษณะ คลายคลึงกันในหางหุนสวนหรือบริษัท มาตรา 80 ตองไมเปนกรรมการพรรคการเมือง หรือเจาหนาที่ในพรรค การเมือง มาตรา 81 ตองไมกระทําการอันไดชื่อวาเปนผูประพฤติชั่ว 2.2 หนาที่ตามระเบียบคุรุสภา วาดวยจรรยามรรยาทและวินัยตามระเบียบ ประเพณีของครู พ.ศ. 2526 มีดังนี้ 1. เลื่อมใสการปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริยเปน ประมุขดวยความบริสุทธิ์ใจ 2. ยึดมั่นในศาสนาที่ตนนับถือ ไมลบหลูดูหมิ่นศาสนาอื่น 3. ตั้งใจสั่งสอนศิษยและปฏิบัติหนาที่ของตนเองใหเกิดผลดีดวยความ เอาใจใส อุทิศเวลาของตนใหแกศิษย จะละทิ้งหรือทอดทิ้งหนาที่การงานมิได 4. รักษาชื่อเสียงของตนมิใหขึ้นชื่อวาเปนผูประพฤติชั่วหามประพฤติ การใด ๆ อันอาจทําใหเสื่อมเสียเกียรติและชื่อเสียงของครู 5. ถือปฏิบัติตามระเบียบและแบบธรรมเนียมอันดีงามของสถานศึกษา และปฏิบัติตามคําสั่งของผูบังคับบัญชา ซึ่งสั่งในหนาที่การงานโดยชอบดวยกฎหมายและ ระเบียบแบบแผนของสถานศึกษา

CU503

32

6. ถายทอดวิชาความรูโดยไมบิดเบือนและปดบังอําพราง ไมนําหรือยอม ใหนําผลงานทางวิชาการของตนเองไปใชในทางทุจริตหรือเปนภัยตอมนุษยชาติ 7. ใหเกียรติแกผูอื่นทางวิชาการโดยไมนําผลงานของผูใดมาแอบอางเปน ผลงานของตนและไมเบียดบังใชแรงงานหรือนําผลงานของผูอื่นไปเพื่อประโยชนสวนตน 8. ประพฤติตนอยูในความซื่อสัตยสุจริต และปฏิบัติหนาที่ของตนดวย ความเที่ยงธรรม ไมแสวงหาประโยชนสําหรับตนเอง หรือผูอื่นโดยมิชอบ 9. สุภาพเรียบรอยประพฤติตนเปนแบบอยางที่ดีแกศิษยรักษาความลับของ ศิษยของผูรวมงานและของสถานศึกษา 10. รักษาความสามัคคีระหวางครูและชวยเหลือกันในหนาที่การงาน 3. หนาที่ครูดานจริยศึกษา มีทานผูรูในดานจริยศึกษาเสนอไว ดังนี้ 1. ครู ทุ ก คนต อ งพร อ มที่ จ ะสอนจริ ย ศึ ก ษาได ต อ งมี จ ริ ย ธรรมอยู ใ นตั ว ประพฤติตัวเปนแบบอยางแกศิษยได 2. ครูตองเคารพความจริง มุงแสวงหาความจริง เขาถึงความจริง แลวนําไป สอนใหสอดคลองกับจริยธรรม 3. ครูตอ งทํา ความเขาใจศัพ ท และถอ ยที่ใช และเกี่ย วของกับคุณธรรม จริยธรรม เพื่อจะไดนาํ ไปใชสอนใหถูกตองเหมาะสม 4. ครูตองรูจักคิด รูจักทําตนเปนมิตรที่ดี หรือกัลยาณมิตร 5. ครูตองสอนจริยศึกษาดวยการปฏิบัติและใหเด็กเห็นตัวอยาง 6. ครูตองวัดและประเมินผลการสอนอยูเสมอ โดยการสังเกตพฤติกรรม นักเรียน 4. หนาที่ความรับผิดชอบของครูจากผลการวิจัย จากผลการวิจัยของ เฉลียว บุรีภักดีและคณะ พอจะกลาวถึงหนาที่ความ รับผิดชอบของครู ดังนี้ 1. หมั่นอบรมเด็กอยูเสมอ 2. ตั้งใจสอน รักการสอน 3. จัดการปกครองไดเปนที่เรียบรอย

CU503

33

4. เตรียมการสอนและทําบันทึกการสอน 5. หมั่นวัดผลและติดตามผลการเรียน 6. รับผิดชอบในหนาที่ที่ไดรับมอบหมาย 7. ชวยใหคําแนะนําแกเด็กดวยความเต็มใจ 8. สอนใหเด็กเปนประชาธิปไตย 5. หนาที่ความรับผิดชอบของครูตามทัศนะของบุคคลทั่วไป ไกรนุช ศิริพูล (2531) ไดกลาวถึงหนาที่ความรับผิดชอบของครูในดาน ตาง ๆ ดังนี้ 1) หนาที่ความรับผิดชอบของครูตอศิษยตามพระไตรปฎก 1. แนะนําสั่งสอนดี 2. ใหศึกษาเลาเรียนดี 3. บอกศิลปะใหสิ้นเชิงไมปดบังอําพราง 4. ยกยองใหปรากฏในเพื่อนฝูง 5. ทําความปองกันในทิศทั้งหลาย กลาวคือ จะไปในทิศทางใดก็ไมอดอยาก นอกจากนี้ครูพึงมีหนาที่และความรับผิดชอบตอศิษยในลักษณะอื่น ๆ อีก คือ 1. มีความรัก ความเมตตาตอศิษยเปนพื้นฐาน 2. อบรมสั่งสอนใหศิษยเปนพลเมืองดี ปองกัน หามปรามมิใหทําความ ชั่วทั้งปวง 3. แสวงหาวิธีสอนใหม ๆ เพื่อใหศิษยมีความแจมแจงในวิชาการ 4. เปนที่ปรึกษาหารือ แนะนําในดานการศึกษาและอาชีพแกศิษย 5. ดูแลสงเสริมใหมีสุขภาพอนามัยดี สรางสุขนิสัยที่ดี 6. ไมนําศิษยไปในทางที่เสื่อมเสีย 7. ไม แ สดงความใจดี เอื้ อ อาทรเป น พิ เ ศษแก ศิ ษ ย ที่ มี ฐ านะดี บิ ด า มารดามีตําแหนงหนาที่ราชการสูง หรือเปนผูมีอิทธิพล 8. ชวยเหลือศิษยในการแกปญหาตาง ๆ 9. ชวยเหลือศิษยในทุกสถานะเทาที่สามารถจะทําได

CU503

34

10. สรางอาชีพใหแกศิษยในอนาคต โดยสามารถนําความรูที่ไดศึกษา เลาเรียนไปใชไดในชีวิตจริง ๆ 2) หนาที่ความรับผิดชอบของครูตอสถานศึกษา หนาที่ความรับผิดชอบของครูตอสถานศึกษา ซึ่งครูควรปฏิบัติ ไดแก 1. ชวยสรางศรัทธาจากประชาชนใหกับโรงเรียนของตน 2. จัดหาวัสดุอุปกรณการเรียนการสอน และเทคโนโลยีใหม ๆ ใหกับ โรงเรียนของตน 3. ชวยพัฒนาโรงเรียนใหสะอาด สวยงาม นาอยู 4. เอาใจใสรักษาผลประโยชนของโรงเรียน 5. ชวยปองกันภัยพิบัติอันอาจจะเกิดขึ้นกับโรงเรียน 6. ชวยกิจการตาง ๆ ของโรงเรียนใหลุลวงไปดวยดี 7. ชวยรัก ษาชื่อ เสี ยงของโรงเรี ยน ใหมี ความเจริญ กา วหนา ทั้ง ดา น วิชาการ และกิจกรรมตาง ๆ 8. ช ว ยส ง เสริ ม จริ ย ธรรม และศี ล ธรรมอั น ดี ง ามให แ ก บุ ค ลากรของ โรงเรียน 3) หนาที่ความรับผิดชอบของครูตอเพื่อนครู หนาที่ความรับผิดชอบตอเพื่อนครู ซึ่งครูควรปฏิบัติ ไดแก 1. เอื้อเฟอชวยเหลืองานสวนตัวเทาที่สามารถจะกระทําได 2. รักษาชื่อเสียงของคณะครูและใหเกียรติแกกัน 3. ปฏิ บั ติ ห น า ที่ แ ทนเมื่ อ เพื่ อ นครู ต อ งมี ภ าระอื่ น ทางราชการ หรื อ เจ็บปวยหรือมีภารกิจจําเปนสวนตัว 4. ชวยปองกันอันตรายทั้งปวง อันอาจมีแกเพื่อนครู 5. รักษาความสามัคคีระหวางเพื่อนครู ไมแบงแยกสถาบันที่ตางกัน หรือมาจากภาคเดียวกัน 6. ชวยรักษาผลประโยชนใหแกเพื่อนครูดวยกัน 7. แนะนําความรูและวิทยาการใหม ๆ ให

CU503

35

8. เป น ที่ ป รึ ก ษา แนะนํ า เมื่ อ เพื่ อ นครู มี ป ญ หาหรื อ ประสบความ เดือดรอน 4) หนาที่ความรับผิดชอบของครูตอผูบังคับบัญชา ผูบังคับบัญชาโดยตรง และใกลชิดของครูก็คือ ครูใหญหรืออาจารยใหญ ผู อํ า นวยการและอธิ ก ารในสถาบั น ครู ผู บั ง คั บ บั ญ ชาย อ มเป น ผู นํ า ในโรงเรี ย นหรื อ สถาบันการศึกษานั้น ๆ ผูบังคับบัญชาแตละสถาบันยอมมีลักษณะแตกตางกันไป ทั้งนี้ ยอมขึ้นอยูกับความรอบรู ประสบการณ และความชํานาญงานในหนาที่ของผูบังคับบัญชา ครูผูอยูในฐานะผูใตบังคับบัญชา ควรจะไดปฏิบัติตนดังนี้ 1. แสดงความเคารพผูบังคับบัญชาดวยใจจริง 2. สนับสนุนนโยบายที่ผูบังคับบัญชากําหนดไวดวยความสุจริตใจ หากไม เห็นดวยกับนโยบายก็มิควรนําเรื่องราวหรือนโยบายที่ตนไมเห็นชอบ ดวยไปกลาวกับบุคคลภายนอก หรือแนะนําผูอื่นใหคลอยตาม 3. ไมกลาววาจาเท็จหรือรายงานเท็จตอผูบังคับบัญชา 4. ไม ร วมกลุ ม สนั บ สนุ น ผู บั ง คั บ บั ญชาให ป ฏิ บั ติ ผิ ด ต อ ระเบี ย บแบบ แผนของทางราชการ หรือทําลายคุณธรรมอันดีเพื่อประโยชนแหง ฝายตน 5. ปกปองอันตรายทั้งปวงอันอาจจะเกิดขึ้นกับผูบังคับบัญชา 6. ปฏิบัติงานที่ไดรับมอบหมายจากผูบังคับบัญชาโดยชอบดวยความ เต็มใจ กระตือรือรนใหงานประสบความสําเร็จเปนที่นาพอใจ 7. ไมแสวงหาประโยชนจากผูบังคับบัญชาในฐานะเปนเพื่อนรุนเดียวกัน เปนญาติพี่นองกัน เปนเพื่อนรักกัน หรือเปนคนบานเดียวกัน 8. ไมนําอามิสของขวัญอันมีราคาแพงมอบใหผูบังคับบัญชาดวยหวัง ลาภสักการและผลประโยชนแหงตน 9. ไม ผู ก ขาดความรั ก ความเคารพ ความใกล ชิ ด ต อ ผู บั ง คั บ บั ญ ชา มากจนเกินไป 10. ไมกระทําใหผูบังคับบัญชาตองเสื่อมเสียในดานความประพฤติและ ศีลธรรมจรรยา

CU503

36

5) หนาที่ความรับผิดชอบของครูตอสถาบันชาติ ศาสนา และพระมหากษัตริย ครูในฐานะขาราชการพลเรือนสามัญภายใตรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย มี หนาที่พิทักษชาติ ศาสนา และพระมหากษัตริย ตามรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย ดังนี้ ในดานชาติ 1. อบรมสั่งสอนใหศิษยมีความรักและความภาคภูมิใจที่ไดเกิดมาเปน คนไทยในผืนแผนดินที่รมเย็นเปนสุขและอุดมสมบูรณ 2. อบรมสั่งสอนใหศิษยมีความเขาใจในประวัติศาสตรความเปนมาของ ชาติไทยยกยองและเทิดทูน บรรพบุรุษของไทย วีรชนไทยที่ไดสละ เลือดเนื้อและชีวิต ปกปองรักษาผืนแผนดินไทยไว เพื่อเปนมรดกแก ลูกหลานไทย เปนชาติไทยมาไดจนทุกวันนี้ 3. อบรมสั่งสอนใหศิษยมีความรักและหวงแหนในผืนแผนดินไทย 4. อบรมสั่งสอนใหอนุรักษขนบธรรมเนียมประเพณีและวัฒนธรรมไทย ซึ่งเปนเอกราชของชาติไทย เชน การแตงกาย มารยาทไทย เปนตน 5. สอดสองดูแลผองภัยอันอาจจะเกิดขึ้นแกชาติ 6. เคารพยกยองผูทําคุณประโยชนแกชาติ 7. นิ ย มไทย เช น ใช ข องไทย รั บ ประทานอาหารไทย ฟ ง เพลงไทย สงเสริมศิลปะไทย 8. ปฏิบัติตนเปนพลเมืองดีของชาติดวยตั้งใจศึกษาเลาเรียน เสียภาษี ตามที่เปนจริง และรับใชชาติดวยการเปนทหาร 9. ไมเปนตัวเรงยุยงสงเสริมใหเกิดการแตกความสามัคคีของคนในชาติ 10. ศึกษาถึงปจจัยที่กอใหเกิดความมั่นคงของชาติไทย และปฏิบัติตาม ในสวนที่เกี่ยวกับหนาที่ครู ในดานศาสนา 1. ไมกระทําการใด ๆ อันเปนการดูหมิ่นเหยียดหยามศาสนา 2. ศึกษาประวัติและคําสอนในศาสนาใหเขาใจอยางถูกตอง 3. สงเสริม สนับสนุนใหศิษยยึดมั่นและปฏิบัติตนตามคําสอนในศาสนา และนํามาปฏิบัติในชีวิตประจําวัน 4. ปองกันภัย การบอนทําลาย และแกไขความเสียหายอันอาจจะเกิดขึ้น แกศาสนา

CU503

37

5. สงเสริมความเจริญมั่นคงทางศาสนา เชน - รวมพิธีกรรมทางศาสนา เชน การเวียนเทียน ฉลองเทียนเขาพรรษา หรือรวมทําบุญในวันสําคัญทางศาสนา - ทํานุบํารุงพระพุทธศาสนาใหดํารงอยู เชน ทอดกฐิน ทอดผาปา 6. ชวยอนุรักษและปกปองแกปูชนียสถานทางศาสนา รวมทั้งศิลปกรรม ตาง ๆ ทางศาสนา 7. ยึดมั่นคุณธรรมทางศาสนาใหเปนที่ประจักษแกคนทั่วไป ในดานพระมหากษัตริย หนาที่ความรับผิดชอบของครูเกี่ยวกับสถาบันกษัตริยที่ครูควรปฏิบัติคือ 1. ไมนําเรื่องราวเกี่ยวกับสถาบันกษัตริยมาวิพากษวิจารณ 2. ปกปองและแกไขขาวลืออันจะนําความเสียหายมาสูสถาบันกษัตริย 3. จั ด นิ ท รรศการเกี่ ย วกั บ พระราชกรณี ย กิ จ ในวั น สํ า คั ญ ๆ เช น วันเฉลิมพระชนมพรรษา 4. จัดพิธีเทิดพระเกียรติวันเฉลิมพระชนมพรรษา 5. ตั้ ง โต ะ หมู บู ช าหรื อ ประดั บ ธงชาติ ใ นวั น สํ า คั ญ หรื อ ในขณะที่ พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวเสด็จผาน 6. สละทรัพย หรือบริจาคโลหิต โดยเสด็จพระราชกุศล 7. ร ว มกิ จ กรรมเทิ ด พระเกี ย รติ พ ระบาทสมเด็ จ พระเจ า อยู หั ว พระบรมราชินีนาถ เชน เดินเทิดพระเกียรติ รวมถวายพระพร เปนตน 8. อบรมสั่ ง สอนศิ ษ ย ใ ห รู คุ ณ ค า ของสถาบั น พระมหากษั ต ริ ย ไ ทย ซึ่งเปนศูนยรวมแหงความมั่นคงของชาติ ยนต ชุมจิต (2541: 87) ไดใหความเห็นเกี่ยวกับหนาที่และความรับผิดชอบ ของครูวาควรจะอยูในขอบเขตตอไปนี้ 1. การสั่งสอนศิลปะวิทยาการตาง ๆ ใหแกศิษย 2. การฝกอบรมคุณธรรม จริยธรรม และคานิยมที่ดีงามใหแกศิษย 3. ปกครองดูแลความทุกขสุขของศิษย 4. การประเมินผลความเจริญกาวหนาของศิษย 5. การแนะแนวการศึกษาและอาชีพ 6. การจัดกิจกรรมเพื่อความเจริญงอกงามของศิษย 7. การปฏิบัติงานในหนาที่และการงานที่ไดรับมอบหมายใหสําเร็จเรียบรอยและ มีคุณธรรม 8. ดูแลสอดสองปองกันภัยพิบัติมิใหเกิดแกทรัพยสินของโรงเรียน CU503

38

9. การสรางเสริมสมรรถภาพทางวิชาการใหแกตนเองอยางสม่ําเสมอ 10. การรักษาวินัยและประพฤติตนใหเปนแบบอยางที่ดีแกศิษยและบุคคลทั่วไป

สรุป ในสวนที่เกี่ยวกับบทบาทและหนาที่ของครูในปจจุบันไดวา ควรมีอยู 5 ดาน คือ 1. บทบาทหน า ที่ ต อ ศิ ษ ย ครู จ ะต อ งเป น ผู อ บรมสั่ ง สอนแนะนํ า และเป น ตัวแบบที่ดี ทําใหศิษยพัฒนาเจริญกาวหนาไปในทางที่พึงประสงค 2. บทบาทหน า ที่ ต อ โรงเรี ย น ครู จ ะต อ งเป น สมาชิ ก ที่ ดี ข องโรงเรี ย น เปนผูรวมงานที่ดีของบุคลากรในโรงเรียน ทําหนาที่ในโรงเรียนใหสมบูรณ และเปนกําลัง สําคัญที่จะทําใหโรงเรียนเจริญกาวหนา 3. บทบาทตอตัวเอง ครูจะตองเปนผูที่สมบูรณพรอม เปนสมาชิกที่มีคาของ ครอบครัวและวงศตระกูล เปนผูที่รักความเจริญกาวหนา และมีคุณธรรม 4. บทบาทตอชุมชน ครูจะตองเปนสมาชิกที่ดีของสังคม มีความรับผิดชอบ ปฏิบัติหนาที่เปนพลเมืองดี มีสวนในการพัฒนาสรางสรรคความเจริญใหแกชุมชนที่ตน อาศัย 5. บทบาทตอวงการอาชีพ ครูจะตองเปนสมาชิกที่ดีของวงการครู มีสวน สรางสรรคจรรโลงอาชีพครูใหมีศักดิ์ศรี มีเกียรติภูมิ และชวยยกระดับฐานะอาชีพครูให สูงขึ้น

CU503

39

CU503

40

บทที่ 4 ลักษณะของครูที่ดี ครู ทุ ก คนมี ค วามต อ งการจะเป น ครู ที่ ดี แต จ ะเป น ครู ที่ ดี ม ากน อ ยเพี ย งใดนั้ น ยอมจะประเมินจากคุณลักษณะของครูที่ปรากฏ โดยพิจารณาเกี่ยวกับคุณลักษณะของครู ดี จากหลักธรรมทางศาสนา ผลการวิจัย และจากทัศนะของนักการศึกษาตาง ๆ ทั้งชาว ไทยและชาวตางชาติ ในการศึกษาถึงคุณลักษณะของครูดีก็เพื่อใหทราบวา ครูที่สังคม สวนใหญปรารถนานั้น จะมีคุณลักษณะเปนอยางไร เพื่อใหผูที่จะเปนครูในอนาคตไดใช เปนแนวทางสําหรับการฝกปฏิบัติตาม หรือปรับปรุงตนเองใหเปนครูที่สังคมปรารถนา ตอไป จากการศึกษาคนควาและรวบรวมเกี่ยวกับลักษณะของครูที่ดี มีดังตอไปนี้

1. ลักษณะครูที่ดีตามพระราชดํารัส พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวรัชกาลปจจุบัน ไดพระราชทานพระบรมราโชวาทแก ครูอาวุโส เมื่อวันที่ 29 ตุลาคม 2522 มีขอความที่เกี่ยวกับลักษณะครูที่ดี 3 ประการ คือ “ความเป น ครู นั้ น ประกอบขึ้ น ด ว ยสิ่ ง ที่ มี คุ ณ ค า สู ง หลายอย า ง อย า งหนึ่ ง ได แ ก ปญญา คือความรูที่ดีที่ประกอบดวยหลักวิชาอันถูกตอง ที่แนนแฟนกระจางแจงในใจ รวมทั้งความฉลาดที่จะพิจารณาเรื่องตาง ๆ ตลอดจนกิจที่จะทํา คําที่จะพูดทุกอยางได โดยถูกตอง ดวยเหตุผลอยางหนึ่งไดแก ความดี คือ ความสุจริต ความเมตตากรุณา เห็น ใจและปรารถนาดีตอผูอื่นโดยเสมอหนา อีกอยางหนึ่งไดแก ความสามารถ ที่จะเผื่อแผ และถายทอดความรูความดีของตนเองไปยังผูอื่นอยางไดผล ความเปนครูมีอยูแลว ยอม ฉายออกใหผูอื่นไดรับประโยชนดวย............ ผูที่มีความเปนครูสมบูรณในตัว นอกจากจะ มีความดีดวยตนเองแลว ยังจะชวยใหทุกคนที่มีโอกาสเขามาสัมพันธเกี่ยวของบรรลุถึง ความดีความเจริญไปดวย”

CU503

41

2. ลักษณะครูที่ดีตามแนวความคิดทางศาสนา แนวพระพุทธศาสนา คําสอนในพระพุทธศาสนากลาวถึง ครูหรือภาระหนาที่ของครู การสอนของครู และลั ก ษณะครู ไ ว ห ลายหมวด ส ว นที่ ก ล า วถึ ง ลั ก ษณะของครู ที่ ดี คื อ คํ า สอนเรื่ อ ง กัลยาณมิตตธรรม 7 ซึ่งถือวาเปนหลักธรรมพื้นฐานสําหรับความเปนครู หลักธรรมนั้นมี 7 ประการ คือ 1. ปยะ หรือ ปโย แปลวา นารัก หมายถึง ครูตองทําตนใหเปนคนนารักของลูก ศิษย คือ ตองเปนผูมีเมตตา รักเด็กมากกวารักตนเอง มีหนาตายิ้มแยมแจมใส ใหความ สนิทสนมแกศิษยเพื่อใหลูกศิษยมีความสบายใจ และกลาที่จะเขาไปปรึกษาหารือเรื่อง ตาง ๆ พูดจาออนหวาน เอาใจใสอบรมสั่งสอนใหศิษยเกิดความรูและเปนเพื่อนรวมทุกข รวมสุขกับเด็กไดตลอดเวลา 2. ครุ แปลวา นาเคารพ หมายถึง ครูจะตองดูแลและปกครองศิษยใหศิษยมี ความรูสึกอบอุนใจ เปนที่พึ่งไดและรูสึกปลอดภัย ครูตองประพฤติตนใหเปนแบบอยาง แกเด็ก มีเหตุผลและเปนคนใจคอหนักแนน ไมเจาอารมณ เปนคนเสมอตนเสมอปลาย ในทุก ๆ เรื่อง 3. ภาวนีโย แปลวา นาเจริญใจ นายกยองในฐานะผูทรงคุณ หมายถึง ครูจะตอง เปนผูที่มีความรูและภูมิปญญาแทจริง สนใจหาความรูเพิ่มเติม ทั้งเปนผูที่ฝกอบรมและ ปรับปรุงตนเองอยูเสมอ ครูจะตองฝกตนใหเชี่ยวชาญในวิชาการและใหมีสมรรถภาพใน การทํางานอยูเสมอ 4. วัตตา แปลวา รูจักพูดใหไดผล รูจักชี้แจงใหเขาใจ หมายถึง ครูจะตองรูจักพูด ใหศิษยเขาใจไดตรงตามเปาหมายที่วางไว สอนในสิ่งที่ถูกตองไมบิดเบือน และครูจะตอง รูจักสอนดวยความสนุกสนานเหมาะสมกับวัยของผูเรียนดวย 5. วจนั ก ขโม แปลว า อดทนต อ ถ อ ยคํ า หมายถึ ง ครู ต อ งพร อ มที่ จ ะรั บ ฟ ง คําปรึกษาการซักถาม คําเสนอแนะและคําวิพากษวิจารณได โดยไมฉุนเฉียว และสามารถ ควบคุมอารมณได ปกติเด็กยอมมีความซุกซน นารําคาญ ครูจะรําคาญไมได ตองอดทน ตอสิ่งที่มากระทบ

CU503

42

6. คั ม ภี ร รั ญ จะ กถั ง กั ต ตา แปลว า แถลงเรื่ อ งลึ ก ล้ํ า ได หมายถึ ง ครู ต อ ง สามารถอธิบายเรื่องยุงยากซับซอนใหเขาใจไดดวย และชวยใหศิษยเรียนรูไดอยางลึกซึ้ง มากขึ้นดวย รวมทั้งการอธิบายสาระสําคัญตาง ๆ ของวิชาไดถูกตองแมนยํา 7. โน จักฐาเน นิโยชเย แปลวา ไมชักนําในเรื่องเหลวไหล หมายถึง ครูไมชักจูง ศิษยไปในทางที่เสื่อมเสีย ครูไมประพฤติชั่ว ควรละเวนอบายมุขทั้ง 6 อยาง ไดแก การติด สุราและของมึนเมา เที่ยวกลางคืน เที่ยวดูการละเลน ติดการพนัน คบคนชั่ว และเกียจ ครานในการงาน แนวของศาสนาอิสลาม ในหลักคําสอนของศาสนาอิสลาม ไดกําหนดลักษณะครูที่ดีไวดังนี้ 1. ครูตองเปนผูซื่อสัตยสุจริตเปนที่ไวเนื้อเชื่อใจของบุคคลทั่วไป ไมพูดจากลับ กลอกหรือหนาไหวหลังหลอก จะตองหาเลี้ยงชีพโดยสุจริต ไมฉอโกงหรือเบียดบังเอาของ ผูอื่นมาเปนของตนในทางที่ไมชอบ หรือฉอราษฎรบังหลวง 2. ครูตองใหอภัยซึ่งกันและกัน ไมผูกพยาบาทกัน เมื่อคูกรณียอมรับผิด ตองให อภัยดวยความยินดี จะตองไมกลาวรายปายสีซึ่งกันและกัน เพราะการกลาวรายปายสี เพื่อนมนุษยมีโทษรายแรงยิ่งกวาการฆามนุษย 3. ครูตองวางตนใหเปนคนซื่อสัตยและเที่ยงธรรม แมวาเขาไดแตงตั้งใหเปนผู ชี้ขาดในเรื่องหนึ่งเรื่องใด ก็จงวินิจฉัยดวยความเที่ยงตรง ไมลําเอียงเพราะเห็นแกของ กํานัล 4. ครูตองใหเกียรติแกผูที่ใหเกียรติแกตนใหมากกวา หมายความวา เมื่อผูหนึ่งให ความคารวะแกเรา เราตองใหความคารวะตอบแกผูนั้นใหมากกวาที่เขาใหแกเราหรือ เทากัน 5. ครูตองมีความอดทนในสิ่งที่ประสบ หมายความวา เปนผูมีความหนักแนนไม ใจเบาหรือใจเร็วดวนได ความอดทนนี้จะทําใหเขาบรรลุผลสําเร็จในผลงานแนนอน 6. ครูตองไมดูถูกดูแคลนระหวางเพื่อนครูพี่นอง และเพื่อนรวมงานดวยกัน อยา กลาวตําหนิติเตียน และใหรายซึ่งกันและกัน ตลอดจนนินทากาเลทุกสิ่งทุกอยาง เพราะ การประพฤติดังกลาว เปนเสมือนการรับประทานเนื้อสัตวที่ตายเนาเหม็น ครูตองไมใช คําพูดที่ไมเหมาะสมกับเด็กโดยเฉพาะเด็กกําพรา จงใชคําพูดที่ออนโยนและละมุนละไม จงอยาใชคําพูดที่ดุตะคอกตอผูที่มาขอและเมื่อครูไดรับโชคดี วาสนาดี จงบอกเลาใหเพื่อน ฝูงทราบสาเหตุที่เขาไดรับโชคนั้น เพื่อเพื่อนฝูงจะไดนําเอาไปเปนตัวอยาง

CU503

43

7. ครู ต อ งหมั่ น หาวิ ช าเพิ่ ม เติ ม อยู เ สมอ การศึ ก ษาถื อ ว า เป น อาหารของชี วิ ต เพราะอิสลามบัญญัติวา การศึกษาหาความรูเปนความจําเปนของมนุษยทุกผูทุกนาม ทั้ง ชายและหญิง ตั้งแตอยูในเปลจนถึงหลุมฝงศพ หมายความวา ตองศึกษาตลอดชีวิต ตรง กับหลักการศึกษาปจจุบันที่เรียกวา “การศึกษา คือชีวิต” 8. ครูตองมีความเพียรพยายามในกิจการงานทุกสิ่งทุกอยางใหสําเร็จ ซึ่งอิสลาม ไดบัญญัติการสงเสริมความเพียร มีความวา “ผูใดมีความเพียรพยายาม ผูนั้นจะพบกับ ความสําเร็จ” 9. ครูตองมีความละอายตอบาป ไมพยายามทําในสิ่งที่เปนบาปเล็กบาปใหญ ทั้งในที่ลับและที่แจง ไมวาบาปนั้นจะเปนบาปที่เกิดจากกาย วาจา หรือใจก็ตาม 10. ครู ต อ งมี ค วามสํ า นึ ก ผิ ด ทุ ก คนย อ มมี ค วามผิ ด เมื่ อ เขาสํ า นึ ก ผิ ด ได แ ล ว ศาสนาสอนใหรับผิด ถาความผิดเกี่ยวกับบุคคล เขาจะตองไปสารภาพผิดตอบุคคลนั้น ถา เปนความผิดที่เกี่ยวกับพระเจา เขาจะตองขอลุแกโทษตอพระเจา พระเจาก็จะอภัยโทษให เขา 11. ครูตองมีความสันโดษ หมายความวา ตองมีความรูสึกพอใจในสิ่งที่ตนมีอยู ไม โลภโมโทสันในสิ่งที่ไมใชของตน คําวา “สันโดษ” ไมไดหมายถึงวาอยูอยางโดดเดี่ยวไม ประกอบอาชีพเชนนั้นก็หาไม แตหมายความวาตองประกอบอาชีพโดยสุจริต ตามที่พระ เจากําหนดไวให พรอมทั้งมีใจกุศลเผื่อแผตอผูอื่นดวย คือพอใจในสิ่งที่ตนมีอยู 12. ครู ต อ งเป น ผู รู คุ ณ ต อ งว า ใครเป น ผู มี พ ระคุ ณ ต อ ตน เช น บิ ด ามารดา ครู อาจารยของตน รวมทั้งคนอื่นที่มีพระคุณแกตน แลวหาทางตอบแทนใหสมเจตนารมณ จึง เปนผูมีความเจริญในชีวิตและทําใหชีวิตมีความกาวหนา 13. ครูตองมีวิญญาณครู คือ มีน้ําใจรักการเปนครู เปนผูที่เสียสละทุกอยางเพื่อ ศิษยและบุคคลทั่วไป หาความรูเพิ่มเติมอยูเสมอ เพื่อที่จะเผยแพรแกกุลบุตรธิดาตอไป ดังที่อิสลามสอนวา “จงเปนคนหนึ่งในสาม คือ เปนผูสอน (ครู) หรือเปนผูเรียน (นักเรียน หรือนักศึกษา) หรือเปนผูฟงทั่ว ๆ ไป จงอยาเปนคนที่สี่ หมายถึงเปนผูที่ไมไดอะไรเลย ทั้งสามอยางนี้เปนการแสดงใหเห็นวา ตองหาความรูเสมอ ไมมีเวลาหยุด ดังคําสุภาษิต ที่วา “ไมมีใครแกเกินเรียน”

CU503

44

14. ครูตองประพฤติตนใหเปนตัวอยางที่ดี มีมารยาททั้งกาย วาจา และใจ มีสัมมา คารวะ ซึ่ ง เป น การแสดงถึ ง ผู มี วั ฒ นธรรมอั น สู ง ส ง ดั ง พระวั จ จนะพจน ของศาสดา มะหะหมัดกลาวไวมีความหมายวา “บุคคลที่มีความประเสริฐเลิศในพวกทาน คือ บุคคลที่ มีมารยาทอันดีงาม” และอีกตอนหนึ่งกลาววา “เสื้อผาอาภรณอันมีราคาที่ตกแตงรางกาย นั้น ไมไดทําใหผูสวมใสเกิดความสวยงามเลยแมแตนอย อันที่จริงสิ่งที่จะทําใหผูนั้นมี ความสวยงามคือ ความรูและมารยาทอันสวยงามที่มีอยูในตัวเขา” (บุญเชิด รัตตนนท.

2520: 94-97)

3. ลักษณะครูที่ดีตามทัศนะของบุคคลตาง ๆ ทัศนะภายในประเทศ ดร. ธนู แสวงศักดิ์ (2505: 85-100) มีความเห็นวา ลักษณะของครูที่ดีมี 5 ประการ คือ 1. มีความสัมพันธอันดีกับนักเรียน คือ ครูตองสนใจ เอาใจใสปญหาของนักเรียน คอยตอบป ญหาตาง ๆ ใหชัดเจน แนะแนว ไมแสดงอารมณ รุนแรง ไมเยาะเยย รูจักระงั บ อารมณ มีน้ําใจเปนนักกีฬา อดทน วางตัวเหมาะสมกับเด็ก ไมสนิทสนมเกินไป ชมเชยเมื่อเด็ก ทําความดี และตัดสินความดีงามของนักเรียนดวยเหตุผล 2. มีความรักในอาชีพครู มีสวนชวยแนะนําเพื่อปรับปรุงการเรียนการสอนเสมอ รับฟงคําแนะนํา ปรับปรุงตนเองเสมอ ทันสมัยตอความรูและกิจกรรมของครู เห็นวาอาชีพ ครูดี สอนไมอมภูมิ รวมมือสนับสนุนสมาคมการศึกษาหรือวิชาชีพที่สนใจ ทําตนใหเปน ประโยชนตอทางราชการ มีความสามารถในอาชีพ และใชเวลาวางใหเปนประโยชนในการ สอน 3. มีจรรยาครู ไมแพรขาวลือ ซื่อสัตยตออาชีพ ไมขโมยผลงานของผูอื่น ไมใหราย ผูอื่น มีมารยาทในการติดตอราชการตามลําดับสายงาน ไมอางอิงศาสนามาทําใหศาสนาอื่น เสี ยหาย ปรั บปรุ งตั วเองเสมอ ไม กวดวิ ชานั กเรี ยนตนเอง รั กษาความลั บของนั กเรี ยน ไมโฆษณาชวนเชื่อ ไมนําผูอื่นมานินทาใหนักเรียนฟง ไมเรียกรองเงินเดือนเพื่อตัวเอง ไมใช อิทธิพลสวนตัวในทางราชการและปฏิบัติตามสัญญาที่ทําไวกับราชการอยางเครงครัด

CU503

45

4. มีคุณสมบัติสวนตัวดี มีความซื่อตรง สติปญญาดี เชื่อมั่นในตัวเอง มีความคิดริเริ่ม กระตือรือรน คิดปรับปรุงโรงเรียน เปนกันเองกับนักเรียน รูจักผอนหนักเปนเบา มีน้ําใจจริง สุภาพออนโยน สุขภาพดี รูจักรวมมือ ไมทํากริยาอาการอันนารําคาญ พูดชัดแตไมตะโกน ตรง ตอเวลา ใหคะแนนเที่ยงตรง เขาใจกฎระเบียบ และปฏิบัติโดยเครงครัด รูจักรักษากลิ่นปากและ กลิ่นตัว 5. มีรูปรางทาทางดี มีใบหนาสะอาด ตัดผมเรียบรอย สุภาพ โกนหนวดโกนเคราให เรียบรอย เสื้อผาสะอาดเรียบรอย รองเทาขัดมันสะอาด สวมเสื้อผาเหมาะสมกับกาลเทศะ รักษา ทาทางใหสงางาม ไมสูบบุหรี่หรือเคี้ยวหมากฝรั่งหรืออาหารระหวางสอน รักษานิ้วมือ เล็บ ให สะอาดอยู ตลอดเวลา รั กษาฟ น ซ อมฟ นให สะอาดเรี ยบร อย แต งกายสุ ภาพ รู ปทรงสี สั น เหมาะสมกับการเปนครู สุรินทร สรสิริ (2515: 3-4) เห็นวาครูดีจะตองมีคุณลักษณะ 6 ประการ คือ 1. บุคลิกภาพดี คือ รูปรางหนาตาหมดจด แตงกายสะอาด เรียบรอย พูดถูกตอง ชัดเจนและปรับตัวดี 2. การจัดชั้นเรียนดี คือ จัดถูกหลักวิชา มีบรรยากาศดี ถูกสุขลักษณะ อากาศ ถายเทสะดวก และใชอุปกรณใหเกิดประโยชน 3. มีความสัมพันธอันดีกับนักเรียน คือ ใชจิตวิทยาใหเกิดประโยชน ใกลชิดกับ นักเรียน ทําใหอบอุนใจ เปนที่พึ่งแกศิษยได 4. การสอนดี คือ มีการเตรียมการสอนสม่ําเสมอ ทําโครงการสอน สอนตาม หลักสูตรและสอนไดถูกตอง 5. มีเจตคติที่ดีตออาชีพครู คือ มีจรรยามารยาท และวินัยตามระเบียบประเพณี ของครู 6. มีความสัมพันธที่ดีกับผูปกครอง คือ ติดตอใกลชิดกับผูปกครอง เพื่อรูความ เปนไปของเด็กทางบาน เพื่อผลการศึกษาและความเจริญของโรงเรียน เกรียง กีรติกร (อางใน ไกรนุช ศิริพูล 2531: 30) อดีตรัฐมนตรีวาการกระทรวงศึกษาธิการ ไดบรรยายไวในการประชุมปฏิบัติการครั้งที่ 29 วันที่ 16 พฤษภาคม 2529 ณ หองประชุมโรงเรียน สาธิตมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ปทุมวัน ถึงลักษณะของครูดี มีอยู 3 เต็ม คือ

CU503

46

1. สอนเต็มเวลา หมายถึงวา ตองไมเขาหองสอนชากวาปกติ ถึงเวลาก็ตองเขาหองเลย และไมเลิกกอนเวลา ครูบางคนมัวโอเอแลวเลิกกอนเวลา เปนการเบียดบังผลประโยชนของเด็ก โรงเรียนควรจะสอนตั้งแตวันแรกที่เปดเรียน มิใชเอาเวลาไปใหเด็กซื้อหนังสือ หรือจัดชั้นเรียน ซึ่งสิ่งตาง ๆ เหลานี้ ควรตองเรียบรอยกอนวันเปดเรียน นี่คือสอนเต็มเวลา 2. สอนเต็มหลักสูตร ครูจะตองศึกษาหลักสูตรที่ตนสอนวา จะตองสอนอะไรบาง จะสอนเรื่องใดกอนหลังก็ได แตตองสอนใหครบเต็มหลักสูตร 3. สอนเต็ ม ความสามารถ ครู ทุ ก คนมี ค วามสามารถประจํ า ตน ยิ่ ง สอนนาน ประสบการณก็มากขึ้น ความสามารถของครูยอมมากขึ้น ตองสอนใหเต็มความสามารถ ของตน เพราะผลของการศึกษาออกมาที่ตัวเด็ก ทัศนะของชาวตะวันตก กิลเบิรต (Gilbert) เสนอความเห็นวา ครูที่ดีจะตองประกอบดวยลักษณะดังนี้ คือ 1. รูวิชาที่สอนเปนอยางดี 2. ชอบวิชาที่สอน 3. ชอบเด็ก 4. รูจักเด็ก 5. ใจกวาง 6. ความรูกวางขวาง 7. มีอารมณขัน 8. จําแมน 9. มีความหวัง 10. มีเมตตาธรรม โทรว (Trow, W. C.) ไดเสนอวา ครูดีที่เด็กชอบนั้น มีลักษณะ 4 ประการ คือ 1. เปนคนชอบเด็กหรือรักเด็ก (like children) 2. เปนคนชอบชวยเหลือ (like to help) 3. เปนคนชอบศึกษาหาความรู (like to learn) 4. เปนคนชอบนําผูอื่น (like to lead)

CU503

47

ค็อมส (Combs, A. W.) ไดเสนอทัศนะวา ครูดีควรมีลักษณะ 5 ประการ คือ 1. เปนผูที่ชอบติดตอสัมพันธกับผูอื่น 2. เปนผูมีความพรอมที่จะเผชิญปญหาตาง ๆ ได 3. เปนผูที่เชื่อมั่นในตัวเองและเปนตัวของตัวเอง 4. เปนผูที่เชื่อวาตนเองเปนที่พึงประสงคและยอมรับของสังคม 5. เปนผูที่เห็นวาตัวเองถึงพรอม สงา มีคา และเห็นการณไกล

4. ลักษณะครูที่ดีจากการวิจัย ผลการวิจัยในประเทศ มัณฑนา ปยะมาดา (2511) ไดสํารวจลักษณะของครูในกรุงเทพมหานคร พบวา มีลักษณะสําคัญ 9 ประการ คือ 1. สงเสริมใหกําลังใจ ยกยองชมเชยนักเรียน 2. เมตตากรุณา 3. การสอนดี 4. ใหคําแนะนําปรึกษาแกนักเรียน 5. มีเหตุผลเปนประชาธิปไตย 6. มีความยุติธรรม ซื่อตรง 7. ใหความอุปการะนักเรียน 8. บุคลิกภาพดี 9. มีสัมพันธภาพอันดีแกนักเรียน จากลักษณะทั้ง 9 นี้ แบงเปน 3 อันดับตามความสําคัญ ดังนี้ อันดับที่ 1 - ก. การสอนดี ข. มีเหตุผล เปนประชาธิปไตย อันดับที่ 2 - ก. เมตตากรุณา ข. ใหคําแนะนําปรึกษาแกนักเรียน ค. มีความยุติธรรม ซื่อตรง ง. ใหความอุปการะนักเรียนและมีสัมพันธภาพอันดีกับนักเรียน

CU503

48

อันดับที่ 3

- ก. สงเสริมใหกําลังใจ ข. ยกยองชมเชยกับนักเรียน ค. บุคลิกภาพดี เฉลียว บุรีภักดีและคณะ (2520: 363-465) ไดวิจัยเกี่ยวกับคุณลักษณะของครู ที่ ดี โดยรวบรวมข อ มู ล จากนั ก เรี ย น ผู ป กครอง ครู อ าจารย ผู บ ริ ห าร พระภิ ก ษุ และ ผูทรงคุณวุฒิ จํานวน 7,762 คน ไดลักษณะครูที่ดี เรียงลําดับความสําคัญดังนี้ 1. มีความประพฤติเรียบรอย 2. มีความรูดี 3. มีบุคลิกลักษณะและการแตงกายดี 4. สอนดี 5. ตรงตอเวลา 6. มีความยุติธรรม 7. หมั่นหาความรูอยูเสมอ 8. ราเริงแจมใส 9. ซื่อสัตย 10. เสียสละ จากการวิจัยเรื่องเดียวกันนี้ ทําใหทราบความบกพรองของครู เรียงตามลําดับ ความสําคัญจากมากไปหานอย ดังนี้ ความบกพรองของครูชาย 1. ความประพฤติไมเรียบรอย 2. มัวเมาในอบายมุข 3. การแตงกายไมสุภาพ ไมสะอาด 4. การพูดจาไมสุภาพ หยาบคาย 5. ไมรับผิดชอบการงานหนาที่ที่ไดรับมอบหมาย ความบกพรองของครูหญิง 1. แตงกายไมสุภาพ 2. เปนคนเจาอารมณ

CU503

49

3. ความประพฤติไมเรียบรอย 4. ไมรับผิดชอบในการสอนและงาน 5. ชอบนินทา 6. จูจี้ขี้บน 7. วางตัวไมเหมาะสมและคุยมากเกินไป ผลการวิจัยในตางประเทศ บาร และคณะ (Barr A.S. and Others) ไดทําการวิจัยที่วิสคอนซิน (Wisconsin Studies) และแนะถึงลักษณะของครูที่ดี คือ 1. ราเริง 2. เอาใจใส 3. ใหความรวมมือ 4. นาเชื่อถือ 5. มีอารมณมั่นคง 6. มีศีลธรรมจรรยา 7. มีความสุขุมรอบคอบ 8. มีความยืดหยุน 9. มีความมานะ 10. มีการตัดสินใจดี 11. มีประสาทวองไว 12. ไมเอาเรื่องสวนตัวมาปนกับงาน 13. บุคลิกภาพมีเสนห 14. มีความกระตือรือรน 15. มีความเปนนักวิชาการ มัสโกรฟและเทยเลอร (Musgrove F. and Taylor. อางใน โกสินทร รังสยาพันธ, 2530) ไดศึกษาลักษณะครูดีในความคาดหวังของนักเรียนที่เปนกลุมตัวอยาง จํานวน 1,379 คน จากเรียงความสั้น ๆ เรื่องครูดี สรุปได 4 ดาน คือ 1. มีวิธีการสอนดี

CU503

50

2. รักษาวินัยและปกครองดี 3. บุคลิกภาพดี 4. จัดหองเรียนและบริหารชั้นเรียนดี กลาวโดยสรุป ลักษณะของครูที่ดีจากผลการวิจัย มีลักษณะ 5 ประการ คือ 1. เปนคนมีความรูดี มีความรอบรู ใฝศึกษาหาความรู 2. เปนคนมีทักษะในการสอน สามารถใชภาษาสื่อสารไดอยางดี 3. เปนคนมีสุขภาพดี 4. เปนคนมีความประพฤติดีมีคุณธรรมและจริยธรรม 5. เปนคนมีน้ําใจ เปนประชาธิปไตย นอกจากนี้ อุทุมพร ทองอุไทย (2523: 74-86) ไดศึกษาลักษณะอาจารยมหาวิทยาลัย ในอุ ดมคติ โดยเก็ บข อมู ลจากอาจารย และนิ สิ ต ปรากฏว า ลั กษณะอาจารย ในอุ ดมคติ ของ อาจารยมี 5 ประการ ดังนี้ 1. มีความรู ทันสมัย กวางขวางและถูกตอง 2. ขวนขวายหาความรูสูตนเอง 3. มีการเตรียมการสอนที่ดี 4. มีการกําหนดจุดมุงหมายในการสอนอยางชัดเจน 5. มีการสนับสนุนใหนิสิตนักศึกษาคิดเอง สวนลักษณะอาจารยในอุดมคติของนิสิต สรุปไดดังนี้ 1. มีการเตรียมการสอนดี 2. ใชตัวอยางที่เปรียบเทียบและความจริงใจในการอธิบายไดเหมาะสม 3. มีความปรารถนาดีตอนิสิตนักศึกษา 4. มีความรูเกี่ยวกับเนื้อหาวิชาอยางทันสมัย กวางขวางถูกตอง 5. มีความสนใจและสนุกในการสอน 6. บรรยายเรื่องที่เกี่ยวของแมวาอยูนอกเนื้อหา 7. ใหความรูใหม ๆ เพื่อเปดความสนใจใหกวางขวาง 8. จูงใจใหนิสิตนักศึกษาทํางานอยางดีที่สุด

CU503

51

สน ชัยสรรค (2538: 11-13) ไดเขียนถึง คุณลักษณะสําคัญของอาจารยในยุค โลกาภิวัฒนวาจะตองมี Teaching Spirit ซึ่งเปนตัวยอ 14 หัวขอดังตอไปนี้ 1. มีความนาเชื่อถือได (Trustworthy) 2. มีกริยามารยาทดี (Etiquette) 3. ใฝสูง (Ambition) 4. เนนความสําคัญของนักเรียน (Children) เนนการเรียนการสอนแบบให เด็กนักเรียนเปนศูนยกลาง (Child – Centered – Learning) 5. ดูแลสุขภาพของตนใหดีเสมอ (Health) 6. มีอุดมคติ (Idealistic) 7. ไมเลนพรรคเลนพวก เปนกลาง (Non – partisan) 8. รวมกิจกรรมสม่ําเสมอ (Games) 9. รักโรงเรียน (School) 10. มีความอดทน (Patience) 11. มีความโปรงใส (Integrity) 12. กอบกูชื่อเสียงความเปนครู (Rehabilitation) 13. ไหวพริบดี (Intelligence) 14. รวมแรงรวมใจทํางานเปนทีม (Teamwork) รวมแลวทั้งหมดวาเปนลักษณะสําคัญของอาจารยได - Teaching Spirit = ทํางานดี

5. ลักษณะครูที่ดีตามอุดมคติ ลักษณะของครูดีตามอุดมคติ หมายถึง การเปนครูที่สมบูรณ (perfect) เทาที่คนที่ เปนครูจะทําได ถาผูใดสามารถบรรลุความสมบูรณในระดับที่ไมมีความจํา เปนจะตอง ปรับปรุงสิ่งใดอีกแลวนั้น คือ คนที่ไดชื่อวาเปนครูที่สมบูรณตามอุดมคตินั่นเอง เฮลซอง และวีคส (Hessong and Weeks. 1987: 457-463) ไดแสดงความคิดเห็น เกี่ยวกับครูในอุดมคติวา ครูในอุดมคตินั้น ควรมีคุณลักษณะดังตอไปนี้ คือ

CU503

52

1. มีความรอบรู (Being Knowledgeable) หมายถึง เปนผูมีความรู ความเขาใจ ในวิชาการตาง ๆ ที่ไดศึกษาเลาเรียนมาจากมหาวิทยาลัยเปนอยางดี และมีความแมนยําใน วิชาที่จะสอน 2. มีอารมณขัน (Being Humorous) หมายถึง เปนผูมีความสามารถแสดง ความรูสึกในสิ่งที่ทําใหขําขันหรือทําใหการสอนสนุกสนาน 3. มีความยืดหยุนผอนปรน (Being Flexible) หมายถึง เปนผูมีความสามารถใน การเปลี่ยนแปลง แกไขปรับหรือเปลี่ยนวิธีการเรียนการสอนใหเหมาะสมกับสถานการณ 4. มีวิญญาณความเปนครู (Being Upbeat) หมายถึง เปนผูมีความรักในตัวเด็ก และยินดีเต็มใจในภารกิจทางการสอน 5. มีความซื่อสัตย (Being Honest) หมายถึง เปนผูมีความซื่อสัตยสุจริตตอคน ทุกคน ตอหนาที่การเรียนการสอน 6. มีความสามารถทําใหเขาใจไดชัดเจนและรวบรัด (Being Clear and Concise) หมายถึง เปนผูมีปฏิภาณไหวพริบดีหรือเปนผูมีความสามารถในการใชภาษา ทั้งภาษาพูด และภาษาเขียน รวมทั้งการแสดงออกทางภาษาทาทาง หรือกริยาอาการ เพื่อใหเกิดการ สื่อสารความหมายที่ถูกตอง 7. เปนคนเปดเผย (Being Open) หมายถึง เปนผูท่ีเต็มใจเปดเผยเรื่องราวให ผูอื่นรับรูและรูจักรับความคิดของผูอื่นดวย 8. มีความอดทน (Being Patient) หมายถึง เปนผูที่มีความเพียรพยายามหรือ ขยันขันแข็งในการงาน 9. ทําตัวเปนแบบอยางที่ดี (Being a Role Model) หมายถึง เปนผูที่กระทําตนให เปนแบบอยางที่ดีงามแกศิษยและสังคม ลูกศิษยตองมีแบบอยางที่ถูกตองดีงามเพื่อเปน แนวทางในการดํารงชีวิตของตน 10. สามารถนําความรูทางทฤษฎีไปปฏิบัติได (Being Able to Relate Theory to Practice) หมายถึง เปนผูนําเอาความรูที่ไดรับจากการศึกษาเลาเรียนในสถาบันการศึกษา ไปใชในโรงเรียนจริง ๆ ใหเกิดผลอยางมีประสิทธิภาพ ซึ่งบางครั้งสภาพความจริงอาจจะไม เหมือนกับทฤษฎีที่เรียนมา ครูตองสามารถประยุกตทฤษฎีไปใชไดอยางเหมาะสม

CU503

53

11. มีความเชื่อมั่นในตนเอง (Being Self-Confident) หมายถึง การทดสอบตัวเอง และพัฒนาความเชื่อมั่นในตนเอง โดยการสั่งสมประสบการณตาง ๆ ที่เกี่ยวของกับการสอน ใหมากที่สุด ครูตองเชื่อมั่นในสิ่งที่ตนสอนดวย 12. มีความสามารถพิเศษในศิลปะและวิทยาการหลาย ๆ ดาน (Being Diversified) หมายถึง เปนผูมีความสามารถพิเศษในหลาย ๆ ดาน เชน การเขียนภาพระบายสี ดนตรี กีฬา ความรูเครื่องยนตกลไก การใชคอมพิวเตอร หรืองานอดิเรกอื่น ๆ ความรูพิเศษเปน ความสามารถเฉพาะตัวที่จะชวยใหผูประกอบวิชาชีพครูอาจจะตองใชเพื่อชวยใหงานใน หนาที่ครูมีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น 13. แตงกายเรียบรอย สะอาด สงาผาเผย และมีสุขอนามัยสวนตัวดี (Being Well Groomed and Having Good Personal Hygiene) หมายถึง การแตงกายสุภาพเรียบรอย สะอาดอยูเสมอ ใสเสื้อผาถูกตองตามกาลเทศะ และมีความเหมาะสมกับการเปนครู หรือ ตามรูปแบบที่ทางสถานศึกษาไดกําหนดไว นอกจากนี้สุขภาพทางรางกายและจิตใจของครูก็ มีผลทําใหการสอนประสบความสําเร็จดวย

6. ลักษณะครูที่ดีตามเกณฑมาตรฐานวิชาชีพครู รายละเอียดเกี่ยวกับคุณลักษณะ พฤติกรรมหลัก และพฤติกรรมบงชี้ตามเกณฑ มาตรฐานวิชาชีพครู ซึ่งแบงออกเปน 3 หมวด มีดังตอไปนี้ หมวดที่ 1 รอบรู สอนดี ประกอบด ว ย คุ ณ ลั ก ษณะ พฤติ ก รรมหลั ก และ พฤติกรรมบงชี้ ดังตอไปนี้ 1. ดานความรูและความสามารถในวิชาชีพครู ไดแก 1) รูแผนการศึกษาแหงชาติ: รูนโยบายการศึกษาที่ตนรับผิดชอบ, รูจุดมุงหมายของการศึกษา 2) รูหลักสูตร คือ - รูหลักการ รูจุดมุงหมาย และโครงสรางของหลักสูตร - รูแผนพัฒนาและนโยบายหลักของทองถิ่น หรือจังหวัดที่ปฏิบัติ - สามารถปรั บ หลั ก สู ต รการเรี ย นการสอนให ส อดคล อ งกั บ นโยบาย การพัฒนา และสภาพแวดลอมของทองถิ่น - เขา ใจหลั กสู ตรและสามารถเชื่อ มโยงหลั กสู ตรกับ การสอนในระดั บ ตาง ๆ ได

CU503

54

3) รูเนื้อหาวิชาที่สอน คือ - มี ค วามแม น ยํ า และละเอี ย ดลึ ก ซึ้ ง ในเนื้ อ หาวิ ช า และปรั บ ปรุ ง ใหทันสมัยอยูเสมอ - ผานการศึกษาหรือผานการอบรมในวิชาที่สอน - จัดทําเอกสารประกอบการสอนและคูมือในวิชาที่ตนรับผิดชอบ - ศึกษาหาความรูใหม ๆ ที่เกี่ยวกับเนื้อหาวิชาที่สอน - สามารถประยุกตความรูไปใชในการสอน 4) ทําการสอนอยางมีประสิทธิภาพ คือ - เตรียมการสอนลวงหนาอยางเปนระบบ ครบทุกขั้นตอน - วางแผนและจัดสภาพแวดลอมของหองเรียนไดเหมาะกับการเรียนรู ของผูเรียน - นําหลักจิตวิทยามาใชในการเรียนการสอน สอดคลองกับพัฒนาการ ของผูเรียน - ใชภาษาไทยสื่อความหมายไดอยางถูกตอง ทั้งการพูด การเขียน การ ถายทอดความรู การใชคําถาม การออกความคิดเห็น และการอภิปราย - ใชสื่อการเรียนการสอนไดสอดคลองกับจุดประสงคและเนื้อหาวิชาที่สอน - รูวิธีสอนหลายรูปแบบและเลือกมาสอนไดถูกตองและเหมาะสมกับผูเรียน - ใชคําถามทําใหเด็กคิดเปน - จัดทํากิจกรรมการเรียนการสอนไดอยางมีประสิทธิภาพ - ใชเทคนิคการเสริมแรงอยางถูกตอง 5) รูหลักการวัด และประเมินผล คือ - มีความรูเกี่ยวกับลักษณะแบบทดสอบตามหลักการวัดผล ประเมินผล และสามารถออกขอสอบและปรับปรุงแบบทดสอบ รวมทั้งนํามาใชได จริง เหมาะสมกับระดับชั้นของผูเรียน - ใชการวัดและประเมินผลหลาย ๆ วิธีใหเหมาะสมกับสภาพการเรียนรู - ดําเนินการวัดผลและประเมินผลไดถูกตอง มีคุณภาพ - นําผลการวัดและประเมินผลมาปรับปรุงการเรียนการสอน

CU503

55

6) สอนซอมเสริม คือ - วิเคราะหวินิจฉัยปญหาและความตองการจําเปนของผูเรียน - สามารถใชวิธีสอนซอมเสริมเพื่อพัฒนาการเรียนรูของผูเรียน 7) การพัฒนาการสอน คือ - ใชระบบขอมูลเกี่ยวกับการเรียนการสอนใหเปนประโยชน - วิจัยการเรียนการสอน และหรือนําผลการวิจัยมาใชปรับปรุงวิธีการ สอน แกปญหาการเรียนการสอน - เผยแพรเทคนิควิธีการสอนใหม ๆ ตลอดจนผลงานทางวิชาการใหแก เพื่อนครูตามสมควร 2. ดานสนับสนุนการเรียนการสอน 1) บริการเชิงแนะแนว - สังเกตและรูจักนักเรียนเปนรายบุคคล - บันทึกระเบียนประวัตินักเรียน - จัดกิจกรรมเพื่อสรางประสบการณในการแกปญหา - ใชเทคนิคตาง ๆ ในการใหคําปรึกษา และแกปญหาใหนักเรียน - ให ค วามสนใจดู แ ลและช ว ยเหลื อ ด า นสุ ข ภาพ อนามั ย และความ ปลอดภัยของนักเรียน - บริการสนเทศ 2) บริการดานกิจการนักเรียน - เปนอาจารยที่ปรึกษากิจกรรมชมรมของนักเรียน และกิจกรรมพิเศษ - จัดกิจกรรมเพื่อสรางคุณลักษณะประชาธิปไตย - จัดกิจกรรมเพื่อสรางเสริมจริยธรรม - จัดกิจกรรมเพื่อสรางเสริมความคิดริเริ่มสรางสรรค 3) บริการดานสื่อการเรียนการสอน - ดู แ ลบํ า รุ ง รั ก ษาอุ ป กรณ แ ละสื่ อ การเรี ย นการสอนให อ ยู ใ นลั ก ษณะ ใชการได - จัดมุมหองสมุดหรือมุมเสริมประสบการณ - จัดสื่อที่สงเสริมความถนัด ศิลปะ ดนตรี กีฬา แกผูเรียน

CU503

56

4) งานธุรการ - ทําเอกสารประจําชั้นไดดี และเปนปจจุบัน - จัดเก็บระเบียนสะสมนักเรียน เอกสาร เปนหมวดหมูและเปนระบบ - มีเอกสารหลักฐานการติดตอระหวางครูกับผูปกครอง 3. ดานรอบรูสถานการณบานเมืองและความเปลี่ยนแปลงที่สําคัญ 1) ติดตามความเคลื่อนไหวและสถานการณของบานเมืองในปจจุบัน - ติ ด ตามข า วความเคลื่ อ นไหวต า ง ๆ ทั้ ง ด า นการศึ ก ษา การเมื อ ง เศรษฐกิจ และสังคม 2) จับประเด็นปญหาและความเปลี่ยนแปลงที่สําคัญของสังคมได - วิเคราะหและใหขอคิดเห็นเกี่ยวกับขาวสารและประเด็นปญหาตาง ๆ ได - พยายามใชประโยชนจากขอมูลขาวสาร และการสรุปประเด็นปญหา ที่สําคัญมาใชในการเรียนการสอน หมวดที่ 2 มีคุณธรรม จรรยาบรรณ ประกอบดวย คุณลักษณะ พฤติกรรมหลัก และพฤติกรรมบงชี้ ดังตอไปนี้ 1. มีความเมตตากรุณา - มีความเอื้อเฟอเผื่อแผ ชวยเหลือเพื่อนรวมงานและสังคม ไมนิ่งดูดายและ เต็มใจชวยเหลือตามกําลังความสามารถ - มีความสนใจและหวงใยในการเรียนและความประพฤติของผูเรียน แนะนํา เอาใจใสชวยเหลือเด็ก และเพื่อนรวมงานใหไดรับความสุข และพนทุกข เปนกันเองกับผูเรียนเพื่อใหผูเรียนมีความรูสึกเปดเผย ไววางใจและเปนที่ พึ่งของผูเรียนได 2. มีความยุติธรรม - มี ค วามเป น ธรรมต อ นั ก เรี ย น เอาใจใส แ ละปฏิ บั ติ ต อ ผู เ รี ย นและเพื่ อ น รวมงานทุกคนอยางเสมอภาคและไมลําเอียง ตัดสินปญหาของผูเรียนดวย ความเปนธรรม มีความเปนกลาง ยินดีชวยเหลือผูเรียน ผูรวมงานและ ผูบริหาร โดยไมเลือกที่รักมักที่ชัง

CU503

57

3. มีความรับผิดชอบ - มุงมั่นในผลงาน มีวิธีการที่จะปฏิบัติงานใหบรรลุวัตถุประสงค วางแผนการ ใชเวลาอยางเหมาะสมและปฏิบัติงานไดทันเวลา ใชเวลาอยางคุมคาและมี ประสิทธิภาพ 4. มีวินัย - มีวินัยในตนเอง ควบคุมตนเองใหปฏิบัติตนอยางถูกตองตามทํานองคลองธรรม มีวิธีทํางานที่เปนแบบอยางที่ดีแกบุคคลอื่นได - ปฏิบัติตามกฎและระเบียบของหนวยงานและสถานศึกษา 5. มีความขยัน - มี ค วามตั้ ง ใจ กระตื อ รื อ ร น และปฏิ บั ติ ง านเต็ ม ความสามารถอย า ง สม่ําเสมอ ไมทอถอยตออุปสรรคในการทํางาน - มีความพยายามที่จะสอนเด็กใหบรรลุจุดมุงหมาย 6. มีความอดทน - อดทนเมื่อเกิดอุปสรรค ปฏิบัติงานเต็มที่ไมทิ้งขวางกลางคัน - มีความสามารถในการควบคุมอารมณ ไมโกรธงายและสามารถควบคุม อารมณไดอยางเหมาะสม อดทน อดกลั้น ตอคําวิพากษวิจารณ 7. มีความประหยัด - รูจักประหยัดอดออม ชวยรักษาและใชของสวนรวมอยางประหยัด ไมใชจาย ฟุมเฟอยเกินฐานะของตน รูจักเก็บออมทรัพย เพื่อความมั่นคงของฐานะ - ใชของคุมคา ชวยรักษาและใชของสวนรวมอยางประหยัด 8. มีความรักและศรัทธาในอาชีพครู - เห็นความสําคัญของอาชีพครู สนับสนุนการดําเนินงานขององคกรวิชาชีพ ครู เขารวมกิจกรรมทางวิชาชีพครู รวมมือและสงเสริมใหมีการพัฒนา มาตรฐานวิชาชีพครู - รักษาชื่อเสียงวิชาชีพครู ตั้งใจปฏิบัติหนาที่ใหเกิดผลดีและเกิดประโยชนตอ สวนรวมเปนสําคัญ รักษาความสามัคคีและชวยเหลือซึ่งกันและกัน ในหนาที่ การงาน ปกปองและสรางความเขาใจอันดีตอสังคมเกี่ยวกับวิชาชีพครู - เกิดความสํานึกและตระหนักที่จะเปนครูที่ดี ปฏิบัติตนใหเหมาะสมที่เปน ปูชนียบุคคล

CU503

58

9. มีความเปนประชาธิปไตยในการปฏิบัติงานและการดํารงชีวิต - รับฟงความคิดเห็นและขอโตแยงของผูอื่น เปดโอกาสใหผูอื่นแสดงความ คิดเห็น - มี เ หตุ ผ ล ยอมรั บ และปฏิ บั ติ ต ามความคิ ด เห็ น ที่ มี เ หตุ ผ ลโดยคิ ด ถึ ง ประโยชนสวนรวมเปนหลัก ใชหลักการและเหตุผลในการตัดสินใจและ แกปญหา หมวดที่ 3 มุ ง มั่ น พั ฒ นา ประกอบด ว ยคุ ณ ลั ก ษณะ พฤติ ก รรมหลั ก และ พฤติกรรมบงชี้ ดังตอไปนี้ 1. การพัฒนาตนเอง 1) รูจักสํารวจและปรับปรุงตนเองอยูเสมอ - รับฟงคําวิพากษวิจารณและนํามาปรับปรุงตนเอง - ประเมินผลและปรับปรุงการทํางานของตนเองตลอดเวลา - ยอมรับความเปลี่ยนแปลงและปรับตัวเขากับสิ่งแวดลอมอยางมีเหตุผล ทางคุณธรรม 2) สนใจใฝรู - ศึกษาหาความรูดวยตนเองจากแหลงความรูตาง ๆ - เขารวมประชุมสัมมนาเพื่อแลกเปลี่ยนความรูและความคิด - สนใจติ ด ตามเหตุ ก ารณ ป จ จุ บั น และติ ด ตามความเคลื่ อ นไหวทาง การศึกษา 3) เพิ่มพูนวิทยฐานะ - สนใจกระตือรือรนในการที่จะเขารับราชการอบรมเพื่อเพิ่มพูนความรูที่ จะนํามาใชประโยชนในการเรียนการสอน 4) คิดคนควาวิทยาการใหม ๆ - คิดเทคนิควิธีการสอนหรือประดิษฐผลงานแปลกใหมมาใชในการเรียน การสอน - นําผลที่ไดจากการทดลองมาปรับปรุงใชพัฒนางานและเผยแพรใหเปน ประโยชนตอการเรียนการสอน

CU503

59

2. การพัฒนาชุมชน บําเพ็ญประโยชนแกชุมชน - เขารวมประชุมกิจกรรมของชุมชนตามความเหมาะสม - ส ง เสริ ม การดํ า เนิ น ชี วิ ต ตามวิ ถี ท างประชาธิ ป ไตยแก ชุ ม ชน โดย ประพฤติตนเปนแบบอยางและชักชวนผูอื่นใหปฏิบัติตามในโอกาส อันควร - มีสวนรวมใหโรงเรียนเปนแหลงวิทยาการชุมชน พรอมทั้งพยายาม ใชแหลงวิทยาการชุมชนใหเปนประโยชน - ประสานงานกับผูปกครองนักเรียนเพื่อทําประโยชนตอชุมชน - นําความรูและเทคโนโลยีสมัยใหมมาสูชุมชน - เปนผูนําในการริเริ่มกิจกรรมที่เปนประโยชนตอชุมชน

7. ลักษณะครูที่ดีตามเกณฑประเมินสรรหาครูดีเดนของคุรุสภา คุ ณ ลั ก ษณะของครู ดี เ ด น ของคุ รุ ส ภานั้ น คณะกรรมการอํ า นวยการคุ รุ ส ภาได กําหนดเกณฑคุณลักษณะของครูไวดังตอไปนี้ 1. คุณลักษณะตามหลักเกณฑทั่วไป ประกอบดวย 1) ดานจรรยามารยาทและคุณธรรม จะตองเปนผูมีความยุติธรรม เมตตากรุณา รับผิดชอบงานและตรงตอเวลา มีความรักและเอาใจใสตอศิษย มีความซื่อสัตยสุจริตเปนที่นา ไววางใจ รักษาความลับของศิษย และมีความศรัทธาตอวิชาชีพครูอยางมาก 2) ดานบุคลิกภาพ จะตองเปนผูที่มีบุคลิกภาพที่ดี แตงกายสะอาดเรียบรอย เหมาะสมกั บกาลเทศะ มี ท วงที วาจาสุ ภาพเรี ยบร อย มี กริ ยามารยาทดี ประพฤติ ตนเป น แบบอยางที่ดีแกศิษย และมีความเชื่อมั่นในตนเอง 3) ด านมนุษยสั มพันธ และสั มพันธภาพในครอบครัว ต องเปนผู ที่มี มนุษยสัมพันธดีเยี่ยมตอบุคคลทั่วไปและมีความสัมพันธอันดีภายในครอบครัว

CU503

60

4) ดานความรวมมือในการพัฒนาชุมชน จะตองเปนผูมีลักษณะเปนผูนํา โดย ผลงานหรือโครงการที่เกิดจากความคิดริเริ่มสรางสรรคในการพัฒนาชุมชน และใหความรวมมือ อยางดีตอชุมชนเพื่อยังประโยชนใหแกชุมชน มีสวนรวมในกิจกรรมที่ชาวบานในทองถิ่นจัดขึ้น มีความสามารถปรับตัวใหเขากับขนบธรรมเนียมประเพณีและวัฒนธรรมของทองถิ่นไดเปน อยางดี ประชาชนใหความศรัทธาและนับถือเปนที่ยอมรับของคนโดยทั่วไป 5) ดานธุรการ จะตองเปนผูมีความสนใจในงานธุรการ เชน จัดทําระเบียนให เรียบรอยเปนปจจุบันอยูเสมอ จัดทําบัญชีเรียกชื่อ รายงานผลการเรียนการสอน 6) ดานอุปนิสัย จะตองเปนผูที่มีอุปนิสัยเปนที่รักของศิษย และบุคคลทั่วไป มี อารมณดี และมีความสามารถควบคุมอารมณไดดี 7) ดานสุขภาพอนามัย จะตองเปนผูที่มีความสนใจและเอาใจใสตอสุขภาพของ ตนใหเปนแบบอยางที่ดีทั้งรางกายและจิตใจ 8) ดานความเสียสละ จะตองเปนผูอุทิศเวลาใหกับงานสอน เสียสละกําลังกาย กําลังทรัพยเพื่อประโยชนตอการศึกษา

สรุป ลักษณะของครูที่ดีนั้นมีมากมายหลายแบบ และการที่จะยอมรับวา ครูที่ดีจะตองมี ลักษณะอยางไรนั้น ขึ้นอยูกับความคิดเห็นของแตละบุคคล แตเมื่อพิจารณาโดยทั่วไปแลว ก็สามารถสรุปไดวา ครูที่ดีควรจะประกอบดวยคุณลักษณะที่สําคัญ ๆ คือ 1. บุคลิกภาพดี คือ รูปรางทาทางดี แตงกายสะอาด สุภาพเรียบรอย พูดจา ไพเราะ และมีลักษณะเปนผูนํา 2. มีความรูดี มีความคิดสรางสรรค เชื่อมั่นในตนเอง กระตือรือรนและสุขภาพ แข็งแรง 3. การสอนดีและปกครองดี คือ อธิบายไดแจมแจงชัดเจนครบทุกกระบวนความ สอนสนุกสนาน ปกครองดูแลนักเรียนใหอยูในระเบียบวินัยที่ดีงาม 4. ความประพฤติดี คือ เวนจากอบายมุขทุกอยาง ทําแตความดีทั้งกาย วาจา ใจ มีคุณธรรมและจริยธรรมสูง มีความซื่อสัตย เสียสละ มีเมตตากรุณา มีความยุติธรรม และ มีมานะอดทน 5. มีมนุษยสัมพันธอันดี คือ มีอัธยาศัยไมตรีกับคนทุกเพศ ทุกวัย และทุกฐานะ และมีน้ําใจเปนประชาธิปไตย

CU503

61

CU503

62

บทที่ 5 คุณธรรมสําหรับครู ในปจจุบันนี้ ครูอาจารยมีบทบาทสําคัญอยางมากในการใหการศึกษาแกเยาวชน แหงชาติ การที่จะเปนครูอาจารยที่ดีนั้น จึงควรมีสิ่งสําคัญ 3 ประการดังนี้ 1. มีความรูในเนื้อหาวิชา 2. มีเทคนิคการสอนที่ดี แมนยําในวิธีการสอน 3. มีคุณธรรมและความประพฤติดี เพราะฉะนั้ น ครู ที่ ดี จึ ง ไม ใ ช มี ค วามรู อ ย า งเดี ย ว แต จ ะต อ งมี คุ ณ ธรรมควบคู ไปดวย

ความหมายของคุณธรรม ราชบัณฑิตยสถาน (2525: 187) ไดใหความหมายของคุณธรรมไววา เปนสภาพ คุณงามความดี กูด (Good 1973: 641) ไดใหความหมายของคุณธรรม (Virtue) ไวดังนี้ คือ 1. คุณธรรม คือ ความดีงามของลักษณะนิสัยหรือพฤติกรรมที่ไดกระทําจนเคยชิน 2. คุณธรรม คือ คุณภาพที่บุคคลไดกระทําตามความคิดและมาตรฐานของสังคม ซึ่งเกี่ยวของกับความประพฤติและศีลธรรม 3. คุณธรรม คือ คุณสมบัติที่ยึดมั่นในการปฏิบัติทางจรรยาตอสังคม ประภาศรี สีหอําไพ (ประภาศรี สีหอําไพ อางใน ทองคูณ หงสพันธุ และคณะ 2537: 118) กลาววาคุณธรรม หมายถึง หลักธรรมจริยาที่สรางความรูสึกผิดชอบชั่วดี ในทางศีลธรรม มีคุณงามความดีภายในจิตใจอยูในขั้นสมบูรณจนเต็มเปยมดวยความสุข การเปนผูมีคุณธรรม คือ การปฏิบัติตนใหอยูในกรอบอันดีงาม

CU503

63

พุทธทาสภิกขุ (2529: 89-91) ไดอธิบายไวดังนี้ คําวา “คุณ” หมายถึง คาที่มีอยูในแตละสิ่งซึ่งเปนที่ตั้งแหงความยึดถือ เปนไปได ทั้งทางดีและทางราย คือ ทําใหจิตใจยินดีก็เรียกวา คุณ ทําใหจิตใจยินรายก็เรียกวา คุณ ซึ่ ง เป น ไปตามธรรมชาติ ข องมั น ผู มี จิ ต หลุ ด พ น แล ว ด ว ยประการทั้ ง ปวงจะอยู เ หนื อ ความหมายของคําคํานี้ สวนคําวา “ธรรมะ” มีความหมาย 4 อยาง คือ 1. ธรรมะ คือ ธรรมชาติ เรามีหนาที่ตองเกี่ยวของ 2. ธรรมะ คือ กฎของธรรมชาติ เรามีหนาที่ตองเรียนรู 3. ธรรมะ คือ หนาที่ตามกฎของธรรมชาติ เรามีหนาที่ตองปฏิบัติ 4. ธรรมะ คือ ผลจากการปฏิ บั ติ ห น า ที่ นั้ น เรามี ห น า ที่ จ ะต อ งมี ห รื อ ใช มั น อยางถูกตอง กล า วโดยสรุ ป คุ ณ ธรรม คื อ อุ ป นิ สั ย อั น ดี ง ามที่ อ ยู ใ นจิ ต ใจของคน อยู ใ น ความรูสึกผิดชอบชั่วดี ซึ่งเปนสิ่งที่จะควบคุมพฤติกรรมที่แสดงออกสนองความปรารถนา คุณธรรมแบงออกเปน 2 ลักษณะ คือ 1. คุณธรรมแบบทาส (Slave Virtue) เปนลักษณะคุณธรรมที่ยึดถือและปฏิบัติตาม แบบอยางของผูที่ทรงไวดวยคุณงามความดี เชน ถือแบบอยางที่ดีจากผูใหญ ผูบังคับบัญชา เปนตน 2. คุณธรรมแบบนาย (Master Virtue) เปนลักษณะคุณธรรมที่ยึดถือและปฏิบัติตาม มโนธรรมของตนเองที่ เห็ นว าถู กต องดีงาม เช น การใหความยุ ติ ธรรมแก ลูกน อง หรื อ บุ คคล รอบขาง เปนตน

ความสําคัญของคุณธรรม คุณธรรมมีความสําคัญตอบุคคล สังคม และชาติบานเมือง เพราะถาในสังคมใดมี สมาชิกที่ไรคุณธรรม สังคมก็จะมีแตความวุนวาย และยากตอการพัฒนา เชนเดียวกับใน สังคมของครู ถาครูเปนผูไรคุณธรรม นอกจากจะทําใหตนเองและสถาบันวิชาชีพตกต่ํา แลว ยังจะทําใหสังคมและชาติบานเมืองตองตกต่ําไปดวย ยนต ชุมจิต (2541: 219-220) กลาววา ครูที่มีคุณธรรมยอมทําใหเกิดประโยชน และมีความสําคัญหลายประการ ดังนี้ คือ 1. ดานตัวครู 1.1 ทําใหครูมีความเจริญกาวหนาและมีความมั่นคงในอาชีพ 1.2 ไดรับคํายกยองสรรเสริญจากบุคคลทั่วไป เปนที่เคารพเชื่อฟงของศิษย

CU503

64

1.3 มีชีวิตอยูในสังคมอยางมีความสุข ไรภยันตรายใด ๆ เพราะแวดลอม ดวยความรักและนับถือจากศิษยและประชาชนทั่วไป 2. ดานสถาบันวิชาชีพ 2.1 ทําใหชื่อเสียงของคณะครูเปนที่ศรัทธาเลื่อมใสของปวงชน 2.2 งานวิชาชีพครูมีความเจริญกาวหนา เพราะครูอาจารยทํางานเต็มกําลัง ความสามารถ มีความคิดริเริ่มสรางสรรคสิ่งที่เปนประโยชนใหม ๆ 2.3 สถาบันการศึกษาไดรับการพัฒนาอยางเต็มที่ เพราะไดรับความรวมมือ ชวยเหลือจากประชาชนเต็มที่ 3. ดานสังคม / ชุมชน 3.1 สมาชิ ก ของสั ง คมเป น คนดี มี คุ ณ ธรรมสู ง รู จั ก สิ ท ธิ แ ละหน า ที่ อ ย า ง ถูกตอง 3.2 สังคมมีสันติสุข เพราะสมาชิกของสังคมมีคุณธรรม 3.3 สังคมไดรับการพัฒนาใหเจริญกาวหนาอยางรวดเร็วในทุก ๆ ดาน 4. ดานความมั่นคงของชาติ 4.1 สถาบันชาติ ศาสน กษัตริย มีความมั่นคงเพราะประชาชนมีความรัก ความเขาใจและเห็นความสําคัญอยางแทจริง 4.2 ขนบธรรมเนียมประเพณี และวัฒนธรรมของชาติมีความมั่นคงถาวร เพราะครูอาจารยไดอบรมสั่งสอนศิษยใหมีความรู ความเขาใจ และ ปฏิบัติไดอยางถูกตองเหมาะสม

คุณธรรม 4 ประการสําหรับคนไทย พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวภูมิพลอดุลยเดชมหาราช ไดทรงพระราชทานหลัก คุณธรรมสําหรับคนไทยไว 4 ประการ ซึ่งคนเปนครูควรจะถือเปนหลักในการดําเนินชีวิต ดวย คือ “.....คุณธรรมที่ทุกคนควรจะศึกษา และนอมนํามาปฏิบัติมีอยูสี่ประการ คือ

CU503

65

ประการแรก คือ การรักษาความสัจ ความจริงใจตอตัวเองที่จะประพฤติปฏิบัติ แตสิ่งที่เปนประโยชนและเปนธรรม ประการที่สอง คือ การรูจักขมใจตัวเอง ฝกใจตนเองใหประพฤติปฏิบัติอยูในความ สัตย ความดี ประการที่ ส าม คือ การอดทน อดกลั้ น และอดออมที่ จ ะไม ป ระพฤติ ลว งทุ จ ริ ต ไมวาจะดวยเหตุประการใด ประการที่สี่ คือ การรูจักละวางความชั่ว ความทุจริต และรูจักสละประโยชนสวน นอยของตนเพื่อประโยชนสวนใหญของบานเมือง คุณธรรมทั้ง 4 ประการนี้ ถาแตละคนพยายามปลูกฝงและบํารุงใหมีความงอกงาม ขึ้นโดยทั่ว ๆ กันแลว จะชวยใหประเทศชาติบังเกิดความสุขความรมเย็น และมีโอกาสที่จะ ปรับปรุงพัฒนาใหมั่นคง กาวหนาตอไปไดดังประสงค”

คุณธรรมสําหรับครูตามแนวพระพุทธศาสนา ทานพุทธทาสภิกขุ ไดมีทัศนะเกี่ยวกับคุณธรรมครูวา ครูควรจะตองมีคุณธรรม 4 ประการ ตามพระพุทธองค ดังนี้ 1. พระวิสุทธิคุณ คือ ครูจะตองมีจิตใจบริสุทธิ์ปราศจากกิเลส ปราศจากโลภะ โทสะ โมหะ ไมอาฆาตพยาบาท รูจักการใหอภัย และมีมุทิตาจิตตอศิษย 2. พระปญญาคุณ คือ ครูจะตองมีปญญาที่เฉียบแหลม สามารถชวยแกปญหาให ศิษยได 3. พระกรุณาธิคุณ คือ ครูจะตองมีความเมตตากรุณาตอศิษย 4. ขันติ คือ ครูจะตองมีความอดทนตอความเหน็ดเหนื่อยทั้งรางกายและจิตใจ พระวรธัมโม ภิกขุ ไดกลาววา คุณธรรมที่ทําใหคนเปนครูที่สมบูรณไดมีดังนี้ คือ 1. ครู ต อ งเป น ผู ที่ มั่ น ใจในเรื่ อ งทางวิ ญ ญาณ เพราะครู มี ห น า ที่ เ ป น ผู นํ า ทาง วิญญาณและมีหนาที่ยกระดับจิตใจของเยาวชนใหสูงขึ้น โดยครูจะตองถือวาเปนความ รับผิดชอบของครูโดยตรง 2. ครูตองมีธรรมะ คือ ตองใชธรรมะหลอเลี้ยงชีวิตใหชุมชื่น ใหมีความอิ่มใจ มีป ติปราโมทย มิฉะนั้น ชีวิตครูจะนาเบื่อหนาย ไมรื่นรมย

CU503

66

3. ครูตองเปนเสมือนพระโพธิสัตว คือ บุคคลผูอุทิศตนเพื่อชวยเหลือผูอื่น มีคติ ประจําใจที่วา ยอมลําบากเพื่อใหคนอื่นสุขสบาย เพราะครูควรยึดถือคุณธรรมของพระ โพธิสัตวเปนหลักปฏิบัติ คือ 1) สุ ท ธิ คื อ มี ค วามบริ สุ ท ธิ์ อ ยู ใ นดวงจิ ต ไม มี โ ลภะ โทสะ โมหะ ไมพยาบาทอาฆาตมาดราย มีแตใหอภัย และมีมุทิตาจิตในลูกศิษย 2) ปญญา คือ การรู เขาใจ สวางไสว รูเหตุแหงความเสื่อม ความเจริญของ ชีวิต ครูควรใชปญญาเพื่อปรับปรุงและสงเสริมใหลูกศิษยดวยความเสียสละ 3) เมตตา คือ มีความรักปรารถนาที่ไมมีที่สิ้นสุด ครูจะตองใหความเมตตา ตอลูกศิษย แมการอบรมสั่งสอน ตักเตือน และการลงโทษ ก็ควรใชความเมตตาเปนหลัก 4) ขันติ คือ การยอมอดทนตอความเหนื่อยยาก ทั้งกาย วาจา เพื่อสั่งสอน ลูกศิษย สําหรับคุณธรรมหรือหลักธรรมที่ครูควรยึดถือและปฏิบัติตัวเปนตัวอยางที่ดีแก ลูก ศิษย โดยอาศัยหลักธรรมที่เปนคําสอนของพระพุทธเจา โดยเลือกธรรมที่เหมาะแกหนาที่ การงานของครู เชน ขันติ (ความอดทน) สัมปชัญญะ (ความรูสึกตัว) พรหมวิหาร 4 อคติ 4 เปนตน

หลักธรรมสําหรับครู คนไทยสวนใหญนับถือศาสนาพุทธเปนศาสนาประจําชาติ ผูเปนครูจึงควรศึกษา และนําคําสอนทางศาสนามาปฏิบัติ มีธรรมะที่ครูควรยึดถืออยูหลายหมวด ดังตอไปนี้ 1. อิทธิบาท 4 คือ คุณธรรมที่นําไปสูความสําเร็จ หมายถึง การทํางานที่บรรลุ ตามวัตถุประสงค ซึ่งอาจเปนเรื่อง หนาที่ การศึกษา รวมทั้งชีวิตสวนตัว มีอยู 4 อยาง คือ 1) ฉันทะ – ความพอใจในสิ่งนั้น คือ พอใจรักที่จะเปนครู ทํางานดานการ สอนดวยความชอบ ตั้งใจในการสอน มีการเตรียมการสอนที่เหมาะสม กับวัยและความแตกตางของเด็ก มีการสอนที่ทําใหเด็กไดทั้งความรู และคุณธรรม มีเมตตากรุณาตอเด็ก ไมลงโทษเด็กโดยไมมีเหตุผล เชน ตีเด็กจนเกินขอบเขต ไมปลอยปละละเลยเมื่อเด็กทําความผิด

CU503

67

2) วิริยะ – เพียรประกอบสิ่งนั้น คือ ความพยายามประกอบอาชีพครูดวย ความขยั น หมั่ น เพี ย ร ตั ว ครู ก็ ต อ งพยายามหาความรู เ พิ่ ม เติ ม มี ก าร พัฒนาความรูและตนเองตลอดเวลา 3) จิตตะ – เอาใจฝกใฝไมทอดธุระ คือ เอาใจฝกใฝในความเปนครู คิด ตลอดเวลาวา ครูเปนอาชีพที่สําคัญในการจะพัฒนาเด็กใหเปนผูใหญที่มี คุณคา เปนประโยชนตอสังคม และประเทศชาติ มีความตั้งใจที่จะทํา หนาที่ครูใหดีที่สุด 4) วิมังสา – การหมั่นตริตรองพิจารณาเหตุผลสิ่งนั้น คือ พิจารณาเหตุผล ในอาชีพครูวา ทําไดดีมีประสิทธิภาพแลวหรือไม สอนดีเพียงใดและควร หาแนวทางใดมาปรับปรุงวิธีการสอนใหดียิ่งขึ้น 2. โลกปาลธรรม ธรรมคุมครองโลก คือ ธรรมที่ชวยใหโลกมีความเปนระเบียบ เรียบรอย ไมเดือดรอนและวุนวาย มี 2 อยาง คือ 1) หิริ แปลวา ความละอายตอบาป คือ ละอายใจตอการทําความชั่วไมยอมทําบาป 2) โอตตัปปะ แปลวา ความกลัวบาป คือ เกรงกลัวตอความชั่ว และผลของความชั่ว ตาง ๆ ทั้ง “หิริ” กับ “โอตตัปปะ” เปนธรรมที่สรางพื้นฐานของจิตใจไมใหคนทําความชั่ว 3. ธรรมอันทําใหงาม 2 ประการ คือ 1) ขัน ติ คือ ความอดทน อดกลั้น ความหนักแน นของจิ ตใจ เพื่อบรรลุ ความดีและความมุงหมายอันชอบ ความอดทน แบงได 3 ชนิด คือ - อดทนตอความเจ็บปวดทุกขทรมาน อันเกิดจากการเจ็บไขไดปวย - อดทนตอความลําบากเหนื่อยยาก อันเนื่องจากความไมราบรื่นในการทํางาน - อดทนตอความเจ็บใจที่ไดรับจากคําพูดที่ไมดี 2) โสรั จจะ คือ ความสงบเสงี่ยม อัธ ยาศัย งาม มีวาจาสุ ภาพเรีย บรอ ย ซึ่ ง เป น ธรรมที่ คู กั บ ความอดทน คื อ เมื่ อ มี ค วามอดทนแล ว ต อ ง แสดงออกใหเปนปกติทั้งกาย วาจา ธรรมทั้งสองประการนี้เรียกวาเปน “ธรรมที่ทําใหงาม”

CU503

68

4. พรหมวิหาร 4 หรือ ธรรมประจําใจของผูประเสริฐ หรือ ผูมีจิตใจยิ่งใหญ คือ คุณธรรมที่ควรใชปกครองลูกศิษย มี 4 ประการ 1) เมตตา คือ มีความรัก ความปรารถนาดี มีไมตรีและตองการชวยให ทุกคนไดประโยชนและมีความสุข 2) กรุณา คือ ความสงสารอยากชวยผูอื่นใหพนทุกข ใฝใจที่จะปลดเปลื้อง บําบัดความทุกขยาก ความเดือดรอนของคนและสัตวทั้งหลาย 3) มุ ทิ ต า คือ ความยิ น ดี เมื่ อ ผู อื่ น ได ดี มีจิ ต ใจผ อ งใส แช ม ชื่ น เบิ ก บาน อยูเสมอ และยินดีเมื่อผูอื่นไดดีและเจริญกาวหนา 4) อุเบกขา คือ ความมีใจเปนกลาง มีจิตเที่ยงธรรม ไมเอนเอียงดวยความ รักความชัง ปฏิบัติตนตามหลักการและเหตุผล 5. อคติ 4 คือ ความไมเที่ยงตรง ความลําเอียง ผูที่เปนครูอาจารย และคนทั่วไป ควรเวนอคติ 4 อยางนี้ 1) ฉันทาคติ - ลําเอียงเพราะรัก, ชอบ คือ การชวยเหลือเขาขางคนที่ตนรัก ทํา ใหเสียความเที่ยงธรรม 2) โทสาคติ - ลําเอียงเพราะความไมชอบ คือ การกลั่นแกลงใหโทษคนที่เรา เกลียดชัง 3) โมหาคติ - ลําเอียงเพราะความหลง ความเขลา คือ การกลั่นแกลงใหคนที่ เราเกลียดชัง 4) ภยาคติ - ลําเอียงเพราะความกลัว คือ การกระทําอยางใดอยางหนึ่งเพื่อ ชวยเหลือคนที่มีอํานาจหรืออิทธิพลเหนือเรา ทําใหเสียความ ยุติธรรม 6. สัปปุริสธรรม 7 คือ ธรรมของสัตบุรุษ หรือ ธรรมของคนดี มี 7 ประการ คือ 1) ธั ม มั ญ ุ ต า ความเป น ผู รู จั ก หลั ก และรู จั ก เหตุ คื อ รู ห ลั ก การและ กฎเกณฑของสิ่งทั้งหลายที่ตนเขาไปเกี่ยวของในการดําเนินชีวิต ในการ ปฏิบัติตอหนาที่และดําเนินกิจการตาง ๆ รูเขาใจสิ่งที่ตนจะตองประพฤติ ปฏิบัติตามเหตุผล

CU503

69

2) อัตถัญุตา ความเปนผูรูจักผลและความมุงหมาย คือ รูความหมาย ความมุงหมายของหลักการที่ตนปฏิบัติ เขาใจวัตถุประสงคของกิจการที่ ตนกระทํา 3) อัตตัญุตา ความเปนผูรูจักตน คือ รูตามเปนจริงวา ตัวเรานั้นโดยฐานะ ภาวะ เพศ กําลัง ความรู ความสามารถ ความถนัด ฯลฯ เปนอยางไร 4) มัตตัญุตา ความเปนผูรูจักประมาณ คือ รูจักพอดี เชนรูจักประมาณ ในการใชจายการบริโภค ในการใชจายทรัพยหรือในการพูด เปนตน 5) กาลัญุตา ความเปนผูรูจักเวลา คือ รูเวลาอันเหมาะสม และระยะเวลา ที่ พึ ง ใช ใ นการประกอบกิ จ หน า ที่ การงาน ปฏิ บั ติ ก ารต า ง ๆ และ เกี่ยวของกับผูอื่น 6) ปริสัญุตา ความเปนผูรูจักชุมชน คือ รูจักการอันควรประพฤติปฏิบัติ ในถิ่นชุมชน รูจักระเบียบวินัยวัฒนธรรมประเพณีของชุมชนที่เขาไป เกี่ยวของ 7) ปุคคลัญุตา ความเปนผูรูจักบุคคล คือ รูจักและเขาใจความแตกตาง แหงบุคคล รูจักที่จะปฏิบัติตอบุคคลอื่น ๆ ดวยดี 7. มรรค 8 หมายถึง ทางปฏิบัติเพื่อความพนทุกข เพื่อแกปญหาชีวิตและปญหา สังคม หรือ เปนทางปฏิบัติสายกลาง 8 อยาง คือ 1) สัมมาทิฏฐิ - คือ ความเห็นชอบ เชน เห็นวา ทํา ดียอมไดดี ทํา ชั่ ว ยอมไดผลชั่ว เปนตน 2) สัมมาสังกัปปะ - คือ ความดําริชอบ เชน การดําริออกจากกาม ไมมัว เมาในรูป รส กลิ่น เสียง และสัมผัส 3) สัมมาวาจา - คือ การเจรจาชอบ เชน เวนจากการพูดเท็จ พูดสอเสียด พูดคําหยาบ และพูดเพอเจอ การพูดและวิธีพูดของครู มี ผลตอความรูสึก และจิตใจของนักเรียนเสมอ ดังนั้น ครู ควรพูดดวยความจริงใจ ออนโยนใหนักเรียนเกิดความ เคารพนับถือ

CU503

70

4) สัมมากัมมันตะ - คือ การกระทําชอบ เปนการทํางานที่ปราศจากโทษทั้ง ปวง เชน ไมฆาสัตว ไมลักทรัพย และไมประพฤติผิด ประเวณี เปนตน ครูตองกระทําการเหลานี้ดวยความ อดทน ซื่อสัตย และรอบคอบ 5) สัมมาอาชีวะ - คื อ การเลี้ ย งชี วิ ต ชอบ ไม ทํ า มาหากิ น ในทางที่ ผิ ด ศีลธรรมและผิดกฎหมาย ธรรมขอนี้สําหรับครู คือ ไม เบียดเบียนเวลาสอนไปทําอาชีพอยางอื่น หรือรูจักใช เวลาวางเพื่อคนหาความรูเพื่อใชในการสอน 6) สัมมาวายามะ - คือ ความเพียรพยายามชอบ เปนการเพียรพยายามมิ ใหความชั่วเกิด เพียรละความชั่ว เพียรกระทําความดี และรักษาความดี 7) สัมมาสติ - คือ ความระลึกชอบ เปนการระลึกในสิ่งที่เปนบุญเปน กุศลตาง ๆ ครูผูระลึกชอบยอมเปนครูผูมีสติ ไมเสียสติ และอยูในทํานองคลองธรรมและไมนอกลูนอกทาง 8) สัมมาสมาธิ - คือ ความตั้งใจชอบ เปนความตั้งใจใหมีอารมณสงบ ระงับโลภ โกรธ หลง ทั้งปวง มรรคทั้ง 8 ประการนี้ จัดเขาเปน “ไตรสิกขา” คือ ศีล สมาธิ และปญญา ศีล ไดแก สัมมาวาจา สัมมากัมมันตะ และสัมมาอาชีวะ สมาธิ ไดแก สัมมาวายามะ สัมมาสติ และสัมมาสมาธิ ปญญา ไดแก สัมมาทิฏฐิ และสัมมาสังกัปปะ 8. ทศพิธราชธรรม หรือ ราชธรรม 10 หมายถึง หลักธรรมสําหรับพระราชา นักบริหาร และผูทําหนาที่ปกครองคนอื่น เชน ครู อาจารย เปนตน ทศพิธราชธรรม มี 10 อยาง คือ 1. ทาน คือ การให การสละทรัพยสิ่งของ การชวยเหลือ 2. ศีล คือ ความประพฤติเรียบรอยทางกาย วาจา 3. บริจาคะ คือ การเสียสละความสุขของตน เพื่อประโยชนสุขของผูอื่น 4. อาชวะ คือ ความซื่อตรง มีความจริงใจ ปฏิบัติงานดวยความสุจริต

CU503

71

5. มัททวะ 6. ตบะ 7. อักโกธะ 8. อวิหิงสา 9. ขันติ

คือ ความสุภาพออนโยน มีอัธยาศัยงดงาม คือ การระงับยับยั้งมิใหกิเลสเขาครอบงํา มีความเปนอยูธรรมดา คือ ความไมโกรธ ไมลุแกอํานาจความโกรธ มีเมตตา ประจําใจ คือ ความไมเบียดเบียน ไมบีบบังคับกดขี่ ไมหลงระเริงอํานาจ คือ ความอดทน อดทนตอความยากลําบาก ตอคํายั่วยุและ เยาะ เยยตาง ๆ 10. อวิโรธนะ คือ ความไม ประพฤติ ผิ ดธรรม ไม หวั่ นไหวต อลาภ ยึ ดมั่ นอยู ในธรรม หลักธรรมคําสอนในพระพุทธศาสนานี้ เปนเพียงธรรมะขั้นพื้นฐานที่ครู อาจารย ทั้งหลายควรนําไปยึดถือปฏิบัติในฐานะที่เปนครู เพื่อจะไดประพฤติตัวใหเปนแบบอยางที่ ดีแกลูกศิษย คุณธรรมสําคัญหลัก ๆ เชน ขันติโสรัจจะ คือ ผูที่เปนครูตองมีความอดทน อยางมากในการจะเปนครูที่ดี ตองมีความสงบเสงี่ยม สํารวมกาย วาจา ใจ เพื่อทําหนาที่ ครูที่ดี และครูตองมี หิริโอตตัปปะ คือ มีความละอายและความกลัวที่จะทําความชั่วทั้งใน ที่ลับและที่แจง ครูตองทําตัวในฐานะที่ควรไดรับการเคารพยกยองสมกับเปนครูที่ดีของ สังคม เสนีย มีทรัพย (2530: 240-245) ไดศึกษาคุณธรรมของครูที่เรียกวา “คุรุธรรม นิยม” ซึ่งประกอบดวยคุณธรรมของครูใน 4 ดาน คือ 1. อุดมคติของครู (Teacher’s Will) 2. วิญญาณของครู (Teacher’s Spirit) 3. คุณธรรมของครู (Teacher’s Qualification) 4. จริยธรรมของครู (Teacher’s Function) หมวดที่ 1 อุดมคติของครู (Teacher’s Will) หมายถึง สิ่งที่ครูมีความตั้งใจในสิ่ง ที่ดีที่สุดที่พึงยึดถือ มี 1. ยึดมั่นในสถาบันชาติ ศาสนา และพระมหากษัตริย 2. รักและศรัทธาในอาชีพครู 3. ยินดีที่จะทํางานโดยไมเห็นแกความยากลําบาก แมอยูในแหงใดก็ตาม 4. ตั้งใจทํางานอยางหนักเพื่อความเจริญกาวหนาของนักเรียน

CU503

72

5. เปนสมาชิกและรวมทํางานในสมาคมที่เกี่ยวกับการศึกษา 6. ดํารงตนใหเหมาะสมกับสภาพของอาชีพครู ไมหรูหราฟุมเฟอย 7. ธํารงไวซึ่งชื่อเสียงและเกียรติคุณแหงอาชีพครู 8. ปรับปรุงแกไขตนเองอยูเสมอ 9. ใฝหาความรูใสตนเองอยูเสมอ 10. ตั้งใจทํางานเพื่อพัฒนาสังคมและประเทศชาติ 11. เชื่อมั่นวาครูคือปูชนียบุคคล 12. อุทิศตนใหแกการศึกษาดวยความเต็มใจโดยไมคํานึงถึงผลตอบแทน หมวดที่ 2 วิญญาณของครู (Teacher’s Spirit) หมายถึง ลักษณะที่เปนแกน แทในสภาวะของความเปนครู ซึ่งประกอบดวยรายละเอียดดังตอไปนี้ 1. อดทน อดกลั้นตอพฤติกรรมตาง ๆ ของนักเรียน 2. อบรมนักเรียนใหเปนคนดีของสังคม 3. หาทางขจัดปญหาของนักเรียนใหหมดไป 4. รักและหวังดีตอนักเรียนเสมือนบุตรธิดาของตน 5. เปนมิตรกับนักเรียน 6. ใหกําลังใจนักเรียนทั้งดานการเรียนและความประพฤติ 7. ใหเกียรติแกนักเรียนโดยไมเลือกชาติ ศาสนา ฐานะครอบครัว เพศและวัย 8. สนใจและรวมกิจกรรมเสริมหลักสูตรของนักเรียนสม่ําเสมอ 9. กระตือรือรนในการอบรมสั่งสอนและทํางานในหนาที่ 10. รับฟงความคิดเห็นของนักเรียนและนํามาพิจารณาไตรตรอง 11. พยายามหาทางแกปมดอยของนักเรียน 12. เปดโอกาสใหนักเรียนไดปรึกษาหารืออยางสม่ําเสมอ 13. แสดงความชื่นชมยินดีตอความกาวหนาของนักเรียน 14. สนใจและติดตามความเปนอยูของนักเรียนอยูเสมอ 15. เอาใจใสตอการเรียนของนักเรียนอยางสม่ําเสมอ 16. เอาใจใสดานความประพฤติและแนะแนวการเรียนใหนักเรียน 17. เอาใจใสตอความปวยไขของนักเรียน

CU503

73

18. ไมยอทอตอความยากลําบากและความเหนื่อยหนายในงาน 19. ชวยเหลือนักเรียนที่ขาดแคลน 20. ยินดีสอนพิเศษใหนักเรียนโดยไมหวังผลตอบแทน 21. เปดโอกาสใหนักเรียนไดประเมินผลการสอนของครู 22. รวมมือกับผูปกครองในการอบรมสั่งสอนนักเรียนอยางใกลชิด 23. สงเสริมความสัมพันธอันดีระหวางโรงเรียนกับชุมชน 24. ใหกําลังใจและปลุกปลอบใจนักเรียนอยูเสมอ 25. หมั่นสํารวจตนเองและปรับปรุงตนเองเสมอ 26. ภูมิใจและรับผิดชอบตออาชีพของตน 27. ขยันหมั่นเพียรในการสอนและศึกษาหาความรูเพิ่มเติมอยูเสมอ 28. ยึดมั่นในกิจกรรมที่สงเสริมประชาธิปไตย 29. พยายามใชความเพียรทุกอยางเพื่อใหหนาที่ของครูประสบผลสําเร็จ 30. เขาใจความแตกตางระหวางบุคคลของนักเรียน 31. รูจริงและตั้งใจสอนจนเปนแบบอยางที่ดีได หมวดที่ 3 คุณธรรมของครู (Teacher’s Qualification) คือ คุณสมบัติหรือ คุณภาพดี ตลอดจนความสามารถที่มีอยูภายในตัวครู มีลักษณะดังนี้ 1. มีความรูเพียงพอและถูกตองในระดับที่สอน 2. รับฟงและเคารพเหตุผลของผูอื่น 3. พิจารณาคุณคาของนักเรียนแตละคนดวยเหตุผล 4. ตัดสินหรือลงโทษนักเรียนอยางมีเหตุผล 5. ยืดหยุนตอปญหาตาง ๆ และหาทางแกไขดวยสันติวิธี 6. มีความคิดริเริ่ม 7. นําวิธีการใหม ๆ มาใชปรับปรุงการทํางานของตน 8. มีความยุติธรรม ไมลําเอียง 9. มีอารมณมั่นคงและสามารถควบคุมอารมณของตนเองไดตลอดเวลา 10. ไมคิดแสวงหาประโยชนทางวัตถุเกินความจําเปน 11. ซื่อสัตยสุจริตและจริงใจ

CU503

74

12. ภูมิใจในความสําเร็จของตนเอง 13. ใหเกียรติแกเพื่อนรวมอาชีพและบุคคลทั่วไป 14. ไมดูหมิ่นศาสนาอื่น 15. มีความกรุณาและสนใจเด็กเปนรายบุคคล 16. รักษาความลับของนักเรียน 17. เอื้อเฟอเผื่อแผชวยเหลือนักเรียนตามสมควร 18. เสียสละเพื่อประโยชนของสังคม 19. ไมอาฆาตพยาบาทนักเรียน 20. ใหความไววางใจแกผูรวมงาน หมวดที่ 4 จริยธรรมของครู (Teacher’s Function) หมายถึงการแสดงออก ในสิ่งที่ควรปฏิบัติ อันเปนหนาที่ที่ครูควรจะทํา ซึ่งมีรายละเอียดดังตอไปนี้ 1. ประพฤติตนดีสม่ําเสมอ 2. ดํารงชีวิตและปฏิบัติตนเปนตัวอยางที่ดีของชุมชน 3. ประพฤติตนเปนแบบอยางที่ดีของสังคมในดานศีลธรรม วัฒนธรรม กิจนิสัย สุขนิสัย และอุปนิสัย 4. นํานักเรียนใหพนจากทางเสื่อมเสีย 5. ไมทําโทษนักเรียนจนเกินกวาเหตุ 6. เปนคนตรงตอเวลา 7. สรางความกาวหนาในอาชีพตามความสามารถของตน 8. เวนการกระทําผิดเรื่องชูสาว 9. รักษาชื่อเสียงและคานิยมของโรงเรียนและคณะครู 10. ทํางานเปนหมูคณะไดดี 11. ใหความชวยเหลือแกเพื่อนรวมอาชีพเดียวกัน 12. รับผิดชอบตออาชีพที่ไดรับมอบหมาย 13. รับผิดชอบตอการกระทําของตนเอง 14. มีอารมณขันแตไมตลกเหลวไหล 15. แตงกายเรียบรอยเสมอ

CU503

75

16. มีระเบียบวินัย 17. มีกริยาวาจาสุภาพ ออนโยน ยิ้มงาย 18. แสดงกริยาวาจาสุภาพ ใชภาษาสุภาพและถูกตอง 19. วางตนเหมาะสมเขากับชนทุกชั้น 20. ปฏิบัติตนไดเหมาะสมกับโอกาสและสถานที่ 21. สรางความสัมพันธอันดีระหวางครูและผูปกครอง 22. แนะนําใหนักเรียนใชเวลาวางใหเกิดประโยชน 23. สงเสริมใหนักเรียนมีความเมตตา กรุณา อดทน ซื่อสัตย และสุภาพออนโยน 24. ไมใหนักเรียนทําในสิ่งที่เกินความสามารถและเกินความศรัทธา 25. ปฏิบัติกับนักเรียนไดเหมาะสมกับเพศและวัย 26. ทําหนาที่การงานดวยความรวดเร็วและถูกตอง 27. รูจักวิพากษวิจารณเพื่อปรับปรุงการศึกษาและการงานดวยถอยคําที่สุภาพ ไมใหผูอื่นเสียกําลังใจ 28. สรางชื่อเสียงและเกียรติคุณใหแกตนเอง เพื่อนรวมงานและสถาบัน 29. หลีกเลี่ยงสิ่งที่กอใหเกิดความแตกราวในหมูคณะ เชน ความริษยาและพยาบาท 30. ใชกลวิธีสอนที่ทําใหผูเรียนเกิดความรูจริง ประกอบดวยคุณธรรม ซึ่งสามารถนําไปใช ในชีวิตประจําวันอยางมีความสุข คุรุธรรมนิยม หรือ คุณธรรมที่ครูควรยึดถือของ เสนีย มีทรัพย ทั้ง 4 หมวด ดังกลาวแลวขางตน เปนคุณธรรมที่ครูสมควรใชเปนหลักในการปฏิบัติตนในหนาที่ การพัฒนาคุณธรรมสําหรับครู 1. การพัฒนาตนเองใหมีเมตตาธรรมในดวงจิต บุคคลใดที่มีคุณธรรมมีความ เมตตาอยูในดวงจิตก็ยอมมีสํานึกที่ดีตอเพื่อนมนุษยทุกคน ไมวาตนเองจะอยูในบทบาท หรือฐานะใดก็ตาม 2. การพัฒนาตนเองใหมีความเชื่อมั่นในเรื่องคุณงามความดีมากกวาวัตถุหรือ ปจจัยภายนอก ไมวาจะเปนลาภ ยศ สรรเสริญ มีความนับถือตนและวิชาชีพของตนเอง ไมเห็นแกได

CU503

76

3. การพัฒนาความคิดใหรูจักแยกแยะความดี ความชั่ว และรูจักเลือกใชเหตุผล ในทางที่เหมาะสม 4. การพัฒนาการเรียนรูในทางคุณธรรมและจริยธรรมทั้งจากประสบการณ จาก ความจริงของชีวิตและสังคม เพื่อสรางความพรอมและพัฒนาการดําเนินชีวิตทั้งตนเอง และในการทํางานใหมีคุณภาพ 5. การพัฒนาคุณธรรมใหตนเองดวยการมองตนเอง วิเคราะหตนเอง ควบคุมและ ฝกฝนตนเองใหมีความเปนอยูที่ถูกตองตามความเปนจริงจนพัฒนาคุณธรรมในตนเองได คุณธรรมสําหรับครูเปนสิ่งจําเปน และสําคัญสําหรับผูที่เปนครู ครูไดรับการยก ยองวาเปนปูชนียบุคคล เปนคนที่ควรเคารพบูชา ครูที่ดีตองเปนทั้งนักปราชญและผูมี คุณธรรม แสดงวา คุณธรรมของคนเปนครูเปนเรื่องสําคัญมาก ถาครูคนใดขาดคุณธรรม เชน ขาดความเสียสละ ขาดความมีน้ําใจงาม ขาดความเกรงใจ ความยุติธรรม คนนั้นจะ เปนครูที่สมบูรณไมได ซึ่งอาจกลาวเนนถึงความสําคัญของคุณธรรมของครูไดวา การเปนครู เปนได เพราะใจสูง เหมือนหนึ่งยูง มีดี ที่แววขน ถาใจต่ํา เปนได แตเพียงคน ยอมเสียที ที่ตน เฝาเปนครู

สรุป คุณธรรม หมายถึง คุณสมบัติที่เปนความดี ความถูกตองซึ่งมีอยูภายในจิตใจของ บุคคล ซึ่งจะเปนเครื่องเหนี่ยวรั้ง หรือ ผลักดันใหบุคคลกระทําพฤติกรรมตาง ๆ คุณธรรม นั้นเปนคุณงามความดีที่อยูในลักษณะนิสัย เปนความรูสึกผิดชอบชั่วดีที่อยูในจิตสํานึก คุ ณ ธรรมของครู คื อ คุ ณ ธรรมความดี ที่ ค รู จ ะต อ งศึ ก ษาให เ ข า ใจ และนํ า เอา หลักธรรมตาง ๆ มาปฏิบัติดวยตนเองใหเกิดผลดีแกตนเอง และนําคุณธรรมเหลานั้นมา สั่งสอน อบรม ตักเตือนลูกศิษยใหเปนผูมีความรูคูคุณธรรม ดังนั้น จึงเปนหนาที่ของครูที่ จะตองสนใจศึกษาหาความรูในเรื่องคุณธรรมตาง ๆ กอน

CU503

77

หลักคุณธรรมที่ครูควรยึดถือเปนหลักปฏิบัตินั้น สามารถนําหลักธรรมในพุทธ ศาสนา หลักคุณธรรมและจริยธรรมในสังคม ตลอดจนอุดมคติในวิชาชีพมาประกอบกัน และสรางสมในจิตสํานึก และปฏิบัติตาม

CU503

78

บทที่ 6 คานิยมของครู ความหมายของคานิยม กอ สวัสดิพานิช (2518: 46) กลาววา คานิยม หมายถึง สิ่งที่บุคคลเห็นวามีคุณคา จึ งยอมรั บมาปฏิ บั ติ และหวงแหนไว ระยะหนึ่ ง ค านิ ยมอาจเปลี่ ยนแปลงได ตามสมั ยและ ความคิดเห็นของคนในสังคม พนัส หันนาคินทร (2523: 20-23) กลาววา คานิยม หมายถึง ความโนมเอียงหรือ แนวทางที่ คนจะประพฤติ ปฏิ บั ติ ตนไปในแนวทางใดแนวทางหนึ่ ง ที่ ตั วเองได พิ จารณา ไตรตรองแลววา เปนสิ่งที่ดีสําหรับตนหรือสังคมยอมรับนับถือ และปฏิบัติตามแนวคิดนั้น ๆ อยางสม่ําเสมออยางนอยก็ชั่วระยะหนึ่ง สาโรช บัวศรี (2529: 8) กลาววา คานิยม หมายถึง แนวทางที่คนจะประพฤติปฏิบัติ ไปในทางใดทางหนึ่งที่ ได พิ จารณาแล วว า เป นสิ่งที่ ดีหรื อสังคมยอมรั บและปฏิบั ติ ไปช วง ระยะเวลาหนึ่ง กูด (Good 1973: 637) ใหความหมายของคานิยมวา คานิยม หมายถึง คุณลักษณะ ใด ๆ ที่ไดรับการพิจารณาวามีความสําคัญในดานจิตวิทยา สังคม ศีลธรรมหรือสุนทรียภาพ เมื่ อ พิ จ ารณาความหมายของค า นิ ย มตามที่ ก ล า วมา พอสรุ ป ได ว า ค า นิ ย ม หมายถึง แนวความคิด ความประพฤติหรือการกระทําใด ๆ ที่คนหรือสังคมเห็นชอบวา เปนสิ่งที่ควรแกการประพฤติปฏิบัติตามจึงยอมรับนับถือเปนแนวประพฤติปฏิบัติ อาจจะ เปนระยะเวลาหนึ่งหรือตลอดไป คานิยมของคนนั้นอาจจะเปลี่ยนแปลงไปตามสมัยได

ความสําคัญของคานิยม คานิยมมีความสําคัญตอชีวิตมนุษยในทุกสังคม เพราะคานิยมสามารถบงชี้ใหเห็น ถึงสภาพความแตกตางทางสังคมได ความสําคัญของคานิยม มีดังนี้ 1. เปนแนวทางในการดําเนินชีวิตของมนุษย 2. เปนหลักในการประเมินผลของความประพฤติ 3. ชวยรักษาเอกราชของชาติใหมั่นคงยืนยาว

CU503

79

ลักษณะสําคัญของคานิยม แรธส ฮารมิน และไซมอน (Raths, Harmin and Simon: 1966) ไดใหเกณฑการ พิจารณาลักษณะของสิ่งที่จัดเปนคานิยมไว 7 ประการ ดังนี้ 1. การเลือ กอยางเสรี สิ่งที่ เปนคา นิยมตองมีการเลือกอยา งเสรี หากมีก าร บังคับอยางใดอยางหนึ่งแลว จะไมเปนคานิยมที่แทจริง เพราะไมไดเกิดจากความนิยม หรือเห็นคุณคาของสิ่งนั้น ๆ อยางแทจริง 2. การเลือกจากหลาย ๆ ตัวเลือก คานิยมที่เลือกนั้นเรามีโอกาสไดเลือกอยาง อื่นอีกหรือไม หากมีเพียงอยางเดียวก็หมายความวา เราไมมีโอกาสเลือกคุณคาดวยการ นําไปเปรียบเทียบกับสิ่งอื่น ถามีเพียงอยางเดียว คือ จะรับหรือไมรับเทานั้น นั่นคือ ไมมี โอกาสไดพิจารณาขอดีขอเสีย ดังนั้น คานิยมที่เราจะยึดถือนั้นตองไดมาจากคานิยมหลาย ๆ อยาง เพื่อจะไดมีโอกาสเปรียบเทียบคุณสมบัติตาง ๆ ได 3. การเลือกหลังจากการพิจารณาผลของแตละตัวเลือก การเลือกคานิยม นั้นจะต อ งมีก ารพิจ ารณาข อดี ข อ เสี ย ของสิ่ งต า ง ๆ ที่จ ะตามมา ถ า เลื อ กโดยไมมี ก าร พิจารณาใหรอบคอบแลว ไมถือวาเปนคานิยม การเลือกคานิยมตองไมใชอารมณ แตควร ใชสติปญญาไตรตรองใหรอบคอบ 4. การใหคณ ุ คายกยองเทิดทูน คานิยมที่เลือกแลวตองมีการรักษาอยางจริงจัง มั่นคง ถึงแมวาจะไมสบายใจที่จะทํา แตก็ควรทําดวยสํานึกในคุณคาและความภาคภูมิใจ เชน การปราบปรามผูเปนภัยตอแผนดินดวยการเสี่ยงชีวิต แตเราก็ภูมิใจกวาการที่จะอยู อยางทาส 5. การยื น หยั ด ในค า นิ ย มที่ ไ ด เ ลื อ กแล ว อย า งมั่ น คง หากเราไม แ น ใ จใน คานิยมที่เราเลือกเราอาจจะเกิดความกระดากอายตอการยอมรับในคานิยมนั้น และไมกลา ยืนยันถึงคุณคาความดีของคานิยมนั้นใหคนอื่นทราบ โดยเฉพาะกับผูที่ไมเปนมิตรหรือผูที่ ไมเห็นดวย 6. การกระทําตามคานิยมที่ไดเลือก แสดงออกดวยการปฏิบัติเพื่อใหคนอื่น เห็นวาเรายอมรับในคานิยมนั้น เชน การเสียสละกําลังกาย กําลังทรัพยหรือเวลา เพื่อการ กระทําตามคานิยมที่เรายอมรับ ทั้งนี้ เพราะคานิยมจะเปนสิ่งที่นําทางในการดําเนินชีวิต ของเรา หากเรายอมรับคานิยมใด แตไมปฏิบัติตามก็จะเรียกเปนคานิยมไมได

CU503

80

7. การกระทําซ้ํา ๆ มีการกระทําซ้ํา ๆ ในคานิยมที่เรายอมรับ การกระทําเพียง ครั้งเดียวแลวหายไป จะเรียกวาเปนคานิยมไมได คานิยมตองคงทนถาวรและเปนแบบ ฉบับในการดําเนินชีวิตของเราในชวงเวลาอันยาวนานพอสมควร สรุปวาลักษณะของคานิยมทั้ง 7 ประการนี้ จะตั้งอยูบนพื้นฐานของกระบวนการ ทั้งสาม คือ การเลือก (Choosing) การเทิดทูน (Prizing) และการกระทํา (Acting) 1. การเลือก สามารถทําได 1.1 อยางเสรี 1.2 จากหลาย ๆ ตัวเลือก 1.3 หลังจากไดพิจารณาถึงผลที่จะเกิดจากการปฏิบัติตามคานิยมแตละอยางแลว 2. การยกยองเทิดทูน สามารถทําไดโดย 2.1 การยกยองเทิดทูนและมีความสุขกับคานิยมที่เลือก 2.2 เต็มใจที่จะยืนหยัดในคานิยมนั้นอยางเปดเผย 3. การกระทํา แสดงออกโดย 3.1 ตามคานิยมที่ยอมรับยึดถือนั้น 3.2 ซ้ําเปนประจําในแบบกระสวนของชีวิตบางประการ

ชนิดของคานิยม ชนิดของคานิยม ตามแนวความคิดของฟนิกซ (Phenix) มีอยู 6 ชนิด คือ 1. คานิยมทางวัตถุ (Material Values) เปนคานิยมที่ชวยใหชีวิตและรางกาย ของคนเราอยูรอดตอไป ไดแก ปจจัยสี่ คือ อาหาร เครื่องนุงหม ที่อยูอาศัย และยารักษา โรค 2. คานิยมทางสังคม (Social Values) เปนคานิยมที่กําหนดใหเกิดความรัก ความเขาใจ ความตองการทางสังคมของบุคคล 3. คานิยมทางความจริง (Truth Values) เปนคานิยมที่เกี่ยวกับความจริง ซึ่งเปน คานิยมที่สําคัญยิ่งสําหรับผูที่ตองการหาความรู

CU503

81

4. คานิยมทางจริยธรรม (Moral Values) เปนคานิยมที่ทําใหเกิดความรับผิดชอบ ชั่วดี 5. คานิยมทางสุนทรียภาพ (Aesthetic Values) เปนคานิยมที่เกี่ยวกับความซาบซึ้ง ในความดีความงามของสิ่งตาง ๆ 6. คานิยมทางศาสนา (Religious Values) เปนคานิยมที่เกี่ยวของกับความ ปรารถนา ความสมบูรณในชีวิต รวมทั้งความศรัทธาและการบูชาทางศาสนาดวย สาโรช บัวศรี (2526: 10) ไดกลาวอธิบายวา คานิยมโดยทั่วไปสามารถจําแนก เปน 2 ประการ คือ 1. คานิยมพื้นฐาน (Basic Values) ประกอบดวยคานิยม 1.1 ทางศีลธรรม (Moral Values) 1.2 ทางคุณธรรม (Ethical Values) 1.3 ทางธรรมเนียมประเพณีหรือวัฒนธรรม (Cultural Values) 1.4 ทางกฎหมาย (Legal Values) 2. คานิยมวิชาชีพ (Professional Values) ประกอบดวยคานิยม 2.1 ดานอุดมการณในชีวิตของตน 2.2 ดานวินัยของวิชาชีพของตน 2.3 ดานมารยาทของวิชาชีพของตน 2.4 ดานพระราชบัญญัติเกี่ยวกับวิชาชีพของตน

ปจจัยที่มีอิทธิพลตอคานิยม ปจจัยที่มีอิทธิพลตอคานิยมมีอยูหลายประการ เชน 1. ครอบครัว เปนสถาบันแรกที่สรางบุคลิกภาพหรือลักษณะนิสัยใหแกเด็ก พอแม จึงควรมีมาตรฐานปลูกฝงในการอบรมสั่งสอนลูก ๆ เชน ศีลธรรม มโนธรรม ขนบธรรมเนียม ประเพณี วัฒนธรรม เปนตน 2. เพื่อนบาน มีความสําคัญเพราะมีการติดตอคบคาสมาคมอยูเนือง ๆ ยอม ไดรับคานิยมตาง ๆ

CU503

82

3. โรงเรียน มีอิทธิพลตอความประพฤติของนักเรียนมากไมนอยกวาทางบาน เพราะโรงเรียนมีหนาที่สอนวิชาการ อบรมจริยธรรม และฝกภาคปฏิบัติ 4. ศาสนา มีอิทธิพลอยางยิ่งในการปลูกฝงคานิยมทางจริยะ และถือเปนมาตรฐานการ ตัดสินความดีและความชั่ว ถูก ผิด โดยตรง 5. วรรณกรรมและศิ ล ปกรรม มี อิ ท ธิ พ ลต อ ความประพฤติ ข องเด็ ก เช น การแสดงความกลา ความคดโกง ความโหดรายทารุณ ความเมตตาสงสาร เปนตน 6. สถานที่พักผอนหยอนใจ มีอิทธิพลตอการเลือกใชหรือบริการทางสังคม จึงควรใชวิจารณญาณ ตัดสินตามความเหมาะสมของสภาพชีวิต วัยและฐานะการเงิน 7. สื่อสารมวลชน มีอิทธิพลตอการปลูกฝงคานิยมของผูอื่น ผูฟง ผูชมรายการ อาจทําใหจิตใจออนไหว คลอยตาม หรือ อยากทดลองโดยไมรูตัว 8. ภาวะเศรษฐกิ จ มี อิ ท ธิ พ ลต อ การดํ า รงชี วิ ต ประจํ า วั น อาจทํ า ให ค นเรา ตัดสินใจในการทําความดี หรือความชั่วได 9. ขนบธรรมเนียมประเพณี ถือมาตรฐานตัดความดีและความชั่วอยางหนึ่ง คือ ถาถือปฏิบัติตามจารีตประเพณี ก็ไดรับการยกยองนับถือวาเปนคนดี และถาฝาฝนไม ปฏิบัติตามก็ถือวา เปนคนเลว คนชั่ว เปนคนไมดี 10. การรูแจงคุณคาของสิ่งนั้นดวยตนเอง โดยใชเหตุผล สติปญญาประกอบ ความรู นึกคิด ทําใหเกิดคานิยมอยางแนนแฟน มั่นคง เชน ความเชื่อถือ ความศรัทธา เปนตน

คานิยมพื้นฐาน 5 ประการ คณะกรรมการวัฒนธรรมแหงชาติ (2525: 2-4) ไดกําหนดคานิยมพื้นฐาน 5 ประการ เมื่ อ วั น ที่ 7 มี น าคม 2525 ทั้ ง นี้ เ พื่ อ ให ป ระชาชนได ดํ า เนิ น ชี วิ ต ตามหลั ก คุณธรรม เพื่อความปลอดภัยสันติสุขของคนในชาติ รวมทั้งการพัฒนาเศรษฐกิจสังคมและ การเมืองอันเปนพื้นฐานแหงความมั่นคงของชาติ ดังนี้ 1. การพึ่งตนเอง ขยันหมั่นเพียร และมีความรับผิดชอบ 2. การประหยัด และอดออม 3. การมีระเบียบวินัย และเคารพกฎหมาย

CU503

83

4. การปฏิบัติตามคุณธรรมของศาสนา 5. ความรักชาติ ศาสน กษัตริย เพื่อใหบรรลุจุดมุงหมายแหงคานิยมดังกลาว สํานักงานคณะกรรมการวัฒนธรรม แหงชาติเห็นสมควรวางแนวทางปฏิบัติไวดังนี้ 1. การพึ่งตนเอง ขยันหมั่นเพียร และมีความรับผิดชอบ 1.1 การศึกษาหาความรูอยูเปนนิจ 1.2 ฝกฝนตนเองใหมีความสามารถและความชํานาญ 1.3 ใชความรูความสามารถของตนเองใหเต็มที่ กอนที่จะขอความรวมมือ จากผูอื่น 1.4 มีความเขมแข็งอดทนไมยอทอตออุปสรรคและปญหาทั้งปวง 1.5 ใชเวลาวางใหเปนประโยชน 1.6 คิดชอบ ทําชอบ และแกปญหาได 1.7 ขวนขวายประกอบอาชีพโดยสุจริตไมเลือกงาน 1.8 รับผิดชอบตอตนเอง ตอสวนรวม ตอหนาที่และการกระทํา 1.9 ปฏิบัติงานใหสําเร็จเรียบรอย ไมคั่งคาง 2. การประหยัดและอดออม 2.1 มีความเปนอยูอยางเรียบงาย 2.2 มีความพอดีในการบริโภค ละเวนการผอนสงที่เกินความสามารถ 2.3 ใชทรัพยากรและเวลาใหเปนประโยชนมากที่สุด 2.4 คํานึงถึงฐานะและเศรษฐกิจ คิดกอนจาย ใชเทาที่จายจริง 2.5 ไมใชจายสุรุยสุราย ฟุมเฟอย หรือตระหนี่ถี่เหนียวเกินไป 2.6 จัดงานและพิธีตาง ๆ โดยใชจายเทาที่จําเปน 2.7 เพิ่มพูนทรัพยดวยการเก็บและนําไปทําใหเกิดประโยชน 2.8 รูจักใช ดูแลรักษา และบูรณทรัพยสินทั้งของตนและของสวนรวม 2.9 วางแผนการใชจายใหรอบคอบ มีสัดสวนและออมไวบางเพื่ออนาคต 3. การมีระเบียบวินัยและเคารพกฎหมาย 3.1 รักษาความสะอาดของบานเมือง

CU503

84

3.2 ชวยกันรักษาและไมทําลายสาธารณสมบัติและสิ่งแวดลอม 3.3 รูจักสิทธิและหนาที่ และละเวนการใชอภิสิทธิ์ รับบริการและใหบริการตามลําดับกอนหลัง สนับสนุนและสงเสริมเจาหนาที่ผูปฏิบัติตามกฎหมาย ไมแกปญหาโดยวิธีรุนแรง หรือไมชอบดวยระเบียบวินัย มีมารยาทในการขับขี่ยานพาหนะ ปฏิบัติตามกฎจราจร ทําหนาที่พลเมืองดี โดยแจงตอเจาหนาที่เมื่อรูเห็นการกระทําผิดระเบียบวินัย และกฎหมาย รับผิดชอบและปฏิบัติตามระเบียบวินัย และกฎหมายในฐานะเจาหนาที่ 4. การปฏิบัติตามคุณธรรมของศาสนา ไมเบียดเบียนประทุษรายตอคนและสัตว มีเมตตากรุณา ไมเห็นแกได เอื้อเฟอเผื่อแผและเสียสละ เห็นประโยชนสวนรวม ยิ่งกวาสวน ตน ไมพูดปด ไมยุยงใหแตกราว ไมพูดคําหยาบ ไมพูดเหลวไหล มีความประพฤติในความสัมพันธทางครอบครัวและเพศ เวนสิ่งเสพติด มีสติสัมปชัญญะ มีความละอายและความเกรงกลัวตอการกระทําชั่ว มีความอดทน อดกลั้น มีความกตัญูกตเวที มีความซื่อสัตย สุจริต ละชั่ว ประพฤติดี ทําจิตใจใหผองใส เชื่อกฎแหงกรรม เชน ทําดีไดดี ทําชั่วไดชั่ว 5. ความรักชาติ ศาสน กษัตริย 5.1 สถาบันชาติ 5.1.1 ศึกษาใหเขาใจประวัติการดํารงอยูของชาติ 5.1.2 สอดสองปองกันภัย และแกไขความเสียหายที่กระทบกระเทือน

CU503

85

5.1.3 ปองกันและรักษาผลประโยชนของชาติ 5.1.4 สงเสริมและรักษาเกียรติของชาติ ภาคภูมิใจในความเปน ไทย และนิยมไทย 5.1.5 สรางเสริมความสามัคคีของคนในชาติ 5.1.6 ปฏิบัติหนาที่ของพลเมืองดีโดยไดรับราชการทหาร ประกอบ อาชีพสุจริต และเสียภาษีอากรเพื่อพัฒนาประเทศ 5.1.7 ยกยองใหเกียรติผูที่ทําหนาที่ปองกัน และเสียสละเพื่อประเทศชาติ 5.1.8 ปฏิบัติตามคติพจนที่วา “การรักษาวัฒนธรรมคือ การรักษาชาติ” 5.2 สถาบันศาสนา 5.2.1 ศึกษาศาสนาใหมีความรูความเขาใจอันถูกตอง เพื่อประเทศชาติ 5.2.2 ปลูกความเชื่อความเลื่อมใสในศาสนาดวยปญญา 5.2.3 ปฏิบัติตามคําสั่งสอนของศาสนาในชีวิตประจําวัน 5.2.4 สอดสองปองกันภัย และแกไขความเสียหายที่กระทบกระเทือน ความมั่นคงของสถาบันศาสนา 5.2.5 ชวยกันสงเสริมทนุบํารุงศาสนา 5.2.6 ไมทําลายปูชนียสถาน ปูชนียวัตถุ และศิลปกรรมทางศาสนา 5.2.7 เผยแพรความรูและการปฏิบตั ิตามหลักศาสนา 5.2.8 เคารพเทิดทูนศาสนา ไมกระทําการใด ๆ ในทางดูหมิ่นเหยียดหยาม 5.2.9 สรางความเขาใจอันดีระหวางผูนับถือศาสนาตาง ๆ 5.3 สถาบันพระมหากษัตริย 5.3.1 ศึกษาหาความรูความเขาใจอันเกี่ยวกับ สถาบันพระมหากษัตริย 5.3.2 รักษาและสงเสริมระบอบประชาธิปไตย อันมีพระมหากษัตริย เปนประมุข 5.3.3 สอดสองปองกันภัย และแกไขความเสียหายที่กระทบกระเทือน ตอความมั่นคงของสถาบันพระมหากษัตริย 5.3.4 แสดงความจงรักภักดีเทิดทูนพระเกียรติ และเผยแพรสถาบัน พระมหากษัตริย 5.3.5 รวมกันประกอบความดีเพื่อถวายเปนพระราชกุศล ในวโรกาส สําคัญที่เกี่ยวกับพระมหากษัตริย

CU503

86

คานิยมที่ครูควรยึดมั่น คานิยมของครู คือ แนวคิดหรือความประพฤติอันดีงามที่ครูควรยึดถือเปนหลัก ประจําใจ และปฏิบัติตามสิ่งที่ไดยึดถือนั้นเปนประจํา คานิยมที่ครูควรยึดมั่น มีดังนี้ 1. การพึ่งตนเอง ขยันหมั่นเพียร และมีความรับผิดชอบ 2. การประหยัดและออม 3. การมีระเบียบวินัยและเคารพกฎหมาย 4. การปฏิบัติตามศีล 5 ในพระพุทธศาสนา (หรือขอกําหนดของศาสนาที่ครู นับถือ) 5. ความซื่อสัตยสุจริต 6. ความยุติธรรม 7. การรักษาสุขภาพอนามัยใหสมบูรณ 8. ความนิยมไทย 9. การปฏิบัติตามขนบธรรมเนียมประเพณีและวัฒนธรรมไทย 10. การศึกษาหาความรูในวิชาชีพและความรอบรูทั่วไป 11. ความมีสันโดษ 12. การมีความคิดริเริ่มสรางสรรค และการมีอิสรภาพทางวิชาการ 13. ความสุภาพออนนอมถอมตน 14. การมีอุดมการณแหงวิชาชีพ 15. การยึดมั่นในคําสอนของศาสนาที่ตนนับถือ 16. ความเสียสละ 17. ความกตัญูกตเวทีตอบุคคลที่มีพระคุณและสิ่งแวดลอม 18. ความเมตตากรุณา เอื้อเฟอเผื่อแผ 19. ความกลาหาญ กลาพูดกลาแสดงในสิ่งที่ถูกตอง 20. ความสามัคคี 21. การปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริยเปนประมุข

CU503

87

คานิยมที่ครูไมควรยึดมั่น คานิยมที่ครูไมควรยึดมั่น คือ สิ่งที่ครูไมควรจะยึดถือประจําใจ เพราะเห็นวาไมมี ความสําคัญตอชีวิตความเปนครูและการประกอบอาชีพการงานของครู คานิยมที่ครูไมควรยึดมั่น มีดังนี้ 1. การถือฤกษถือยาม 2. ความสนุกสนานเพลิดเพลิน 3. ความฟุมเฟอย 4. ความนิยมในศิลปวัฒนธรรมตางชาติ 5. ความนิยมของนอก 6. การทําตัวตามสบาย 7. การยึดสิ่งศักดิ์สิทธิ์ 8. การแสวงหาโชค 9. การใชสิ่งเสพติดมึนเมาเปนสื่อสัมพันธมิตรภาพ 10. การยกยองผูประพฤติปฏิบัติผิดคุณธรรมใหเปนบุคคลสําคัญ

การพัฒนาคานิยมในวิชาชีพครู การพัฒนา หมายถึง การทําใหเจริญขึ้น ถาเปนการพัฒนาคน หมายถึง การทําให เกิดการเจริญงอกงามแกตน โดยมีลักษณะที่มีความเจริญงอกงามมาจากภายใน กลาวคือ จิตใจของผูที่ไดรับการพัฒนานั้นยอมรับเพื่อความเจริญ หรือเพื่อสําเร็จตามจุดประสงค ของการพั ฒ นา การพั ฒ นาค า นิ ย มในวิ ช าชี พ ครู จึ ง หมายถึ ง การกระทํ า ให ค รู ย อมรั บ ความสําคัญของวิชาชีพครู เพื่อความเจริญงอกงามของผูประกอบวิชาชีพครู และสถาบัน วิชาชีพครูดวย หรือกลาวอีกนัยหนึ่ง การพัฒนาคานิยมในวิชาชีพครูก็คือ การทําความ เชื่อความมั่นใจในคุณคาของความเปนครูใหดีขึ้น บุคคลที่ควรไดรับการพัฒนานั่น คือ นักศึกษาที่เลือกเรียนวิชาชีพครูพวกหนึ่ง กับครูอาจารยที่กําลังทําหนาที่การสอนตาม โรงเรียนตาง ๆ อีกพวกหนึ่ง

CU503

88

ยนต ชุมจิต (2541: 180-183) กลาววา ครูอาจารยสามารถพัฒนาคานิยมในวิชาชีพครู ใหสูงขึ้นได โดยการนําอาชีพทางการสอนหรือวิชาชีพครูไปเปรียบเทียบกับงานอื่น ๆ ใน ดานตาง ๆ ดังตอไปนี้ คือ 1. เกียรติและศักดิ์ศรี การมีเกียรติและศักดิ์ศรีของวิชาชีพครู มิใชอยูที่การไดรับเงินเดือนครั้งละ มาก ๆ แตอยูที่ความสุจริตของอาชีพ ตามพุทธภาษิตที่วา “สุกัมมิโก กิตติมาเวหาติ” แปลวา “อาชีพที่สุจริตมีเกียรติทั้งสิ้น” 2. เปาประสงคของวิชาชีพ วิชาชีพหรืองานอาชีพบางอยาง มีเปาประสงคเพื่อฐานะทางเศรษฐกิจหรือ ความร่ํ า รวยของผู ป ระกอบอาชี พ การทํ า งานนั้ น ๆ ส ว นเป า ประสงค ข องวิ ช าชี พ ครู ที่ แท จ ริ ง มิ ไ ด อ ยู ใ นฐานะความร่ํ า รวย และการมี ง านทํ า ถื อ ว า เป น เป า ประสงค ร อง เปาประสงคสูงสุดของครู คือ การยกระดับวิญญาณของศิษยไปสูคุณธรรมอันสูงสุด 3. ความกาวหนาในอาชีพ ในบรรดาอาชีพรับราชการดวยกัน อาชีพครูนับวามีความกาวหนามากกวาอีก หลาย ๆ อาชีพ ทั้งในดานการเงิน และระดับชั้น หลักฐานในเรื่องนี้จะสังเกตไดจาก มี บุ ค คลที่ รั บ ราชการอื่ น ๆ พยายามหาโอกาสศึ ก ษาต อ ทางวิ ช าชี พ ครู เพื่ อ หาโอกาส สอบแขงขันบรรจุเขาเปนครูกันจํานวนมาก 4. สถานภาพทางวิชาชีพ วิชาชีพครูไดรับการยกยองใหเปนวิชาชีพชั้นสูงเชนเดียวกับวิชาชีพอื่น ๆ ซึ่ง ไดแก แพทย พยาบาล ทนายความ ตุลาการ สถาปตยกรรม วิศวกรรม และผูตรวจสอบ บัญชี เพราะวิชาชีพเหลานี้ตองใชเวลาในการศึกษาเปนระยะยาวนาน ตองมีการฝกฝน อบรม ตองมีคุณธรรมและจริยธรรมในวิชาชีพอีกดวย กลาวโดยสรุป จากการเปรียบเทียบงานอาชีพครูกับงานอาชีพอื่น ๆ ดังกลา ว มาแลวจะเห็นวาวิชาชีพครูมิไดมีความดอยไปกวาวิชาชีพอื่น ๆ เลย ไมวาจะเปนในดาน ความมีเกียรติมีศักดิ์ศรีในสังคม การกระทําประโยชนใหแกสังคมและบานเมือง ความ เจริญกาวหนาในการประกอบอาชีพหรือสถานภาพทางวิชาชีพ เมื่อเปนเชนนี้นักศึกษาครู และครูอาจารยทุกคนจึงควรมีความมั่นใจ เชื่อมั่นในคุณคาของความเปนครู ปฏิบัติหนาที่ ของครู อ าจารย พั ฒ นาความสามารถในการสอน เสี ย สละความสุ ข ส ว นตั ว เพื่ อ ความ เจริญกาวหนาของตนเอง ของศิษยและของชาติบานเมือง

CU503

89

การพัฒนาคานิยมในความเปนครูนั้น นอกจากจะพัฒนาความรูสึกของผูประกอบ วิชาชีพตามหลักการที่กลาวมาแล ว บุคคลที่เกี่ยวข องกับครูทุกฝายจะตองรวมมือกั น พัฒนาโดยอาศัยแนวทางดังตอไปนี้ 1. ผูมีหนาที่บังคับบัญชาครูอาจารยทุกระดับชั้น จะตองประพฤติตนใหเปนแบบอยาง ที่ดีในดานคุณธรรม จริยธรรม 2. ประชาสัมพันธเกี่ยวกับจรรยามารยาทของครู เพื่อใหครูอาจารยทุกระดับชั้นไดรับรู และนําไปปฏิบัติอยางจริงจัง หากครูอาจารยบุคคลใดฝาฝน หลังจากไดรับการวากลาวตักเตือน พอสมควรแลวยังไมดีขึ้น ก็ควรลงโทษตามความเหมาะสม 3. จัดกิจกรรมที่เปนการเสริมสรางคานิยมและคุณธรรม ความเปนครู เชน การจัด ประกวดครูดีเดนในดานตาง ๆ การฝกอบรมมารยาทแกครู การฝกสมาธิและการปฏิบัติธรรม หรือการฟงปาฐกถาธรรม เปนตน 4. จั ดให มี การทบทวน ชี้ แจง ด านคุ ณธรรม จริ ยธรรม และค านิ ยมของครู อย าง สม่ําเสมอ 5. ประกาศเกียรติคุณแกครูอาจารย ผูมีความสามารถดีเดนในดานตาง ๆ ตลอดจนการ จัดใหมีการสงเสริมสวัสดิการแกครูอาจารย และครอบครัวที่มีคุณธรรมดีเดน เชน การมอบ ทุนการศึกษาใหแกบุตร เปนตน 6. การสอบบรรจุและการปฐมนิเทศครูบรรจุใหม ควรบรรจุเรื่องคุณธรรมและคานิยม ของครูไวดวย เพราะอยางนอยก็ชวยใหครูไดหันมาสนใจในสิ่งเหลานี้บางตามสมควร 7. ทําการวิจัยเพื่อหาทางแกไข ปรับปรุงคุณธรรม จริยธรรมและคานิยมของครู 8. จัดหาเอกสารเพื่อการสรางเสริมคุณธรรม จริยธรรมและคานิยมของครูอาจารยได อานกันอยางทั่วถึง 9. สถาบันที่เกี่ยวของกับวิชาชีพครู ตองเรงรัดพัฒนาวิชาชีพครูใหกาวหนาโดยการ สงเสริมความกาวหนาของครูอาจารยใหมากที่สุด

CU503

90

10. การใหทุนและการใหงานแกนักศึกษาที่เลือกเรียนครู วิธีการนี้จะชวยใหบุคคลมี ความสนใจในความเปนครูมากขึ้น เพราะมีเครื่องลอใจ และจะไดบุคคลที่มีสติปญญาคอนขางสูง รวมทั้งบุคคลที่มีความประพฤติและบุคลิกภาพที่เหมาะสมกับความเปนครูยิ่งขึ้น ตามวิธีการนี้ บุคคลที่มีสิทธิไดรับการคัดเลือกเขาเรียน ควรจะตองมีผลการเรียนเฉลี่ยในระดับมัธยมศึกษา ตอนปลายไมต่ํากวา 3.00 เมื่อสอบคัดเลือกเขาเรียนไดจะตองปฏิบัติตามเกณฑที่กําหนด เชน ผลการเรียนในแตละปจะตองไมต่ํากวา 2.75 หากทําไมไดตามเกณฑก็จะถูกตัดสิทธิในการรับ ทุน และการบรรจุเขาทํางาน

แนวคิดการปลูกฝงคานิยมตอศิษย แนวคิดวิธีการปลูกฝงคานิยมเปนเรื่องยาก เพราะเปนเรื่องของจิตใจ ศรัทธาและ ความเชื่อ ครูจะตองเปนผูใหความรูแกนักเรียน โดยวิธีการตอไปนี้ 1. การอบรมสั่งสอน คือ พยายามยกตัวอยางอธิบายที่เปนรูปธรรมใหนักเรียนเห็น แนวความคิดทางปฏิบัติใหได เชน ตองการใหนักเรียนเลิกเลนการพนัน ครูตองอธิบายใหเขาใจ วา จะตองปฏิบัติอยางไร จึงเลิกเลนการพนันได ในการเรียนการสอนครูควรสอดแทรกคานิยมที่ ดีไวดวยเสมอและติดตามการปฏิบัติตัวของนักเรียนดวย 2. การชักจูงใหเชื่อตาม ครูที่มีความสามารถชักจูงใหศิษยประพฤติคลอยตามได จะตองเปนครูที่สรางศรัทธาหลาย ๆ ดานตอศิษย เชน มีวาทศิลป มีจิตวิทยาสูง มีบุคลิกภาพ สอนดี และเปนแบบอยางที่ดี เมื่อศิษยเกิดความเชื่อถือแลวครูยอมจูงใจใหประพฤติปฏิบัติ และ ยึดถือคานิยมที่ดีไดงาย เชน ความเมตตากรุณา ความเอื้อเฟอ ความเสียสละ ความกลาหาญ ตลอดจนสรางคานิยมในวัฒนธรรมไทย 3. การกระทําตัวเปนตัวอยาง พฤติกรรมของครูเปนสิ่งสําคัญ ครูจะตองทําตัวเปน แบบอยางอยูเสมอ คือ ครูจะตองไมสูบบุหรี่ ไมดื่มเหลา ศรัทธาของศิษยจึงจะมีในตัวครู การ อบรมสั่งสอนใด ๆ ยอมมีประโยชน ครูควรยึดมั่นในคุณธรรมยอมเปนแมบทที่ดีในดานความ ประพฤติของศิษย ความโนมเอียงตาง ๆ ของศิษยก็จะเปนไปแตในทางที่ดีเชนกัน 4. การใหรางวัลและลงโทษ เปนวิธีการจูงใจเพื่อนําไปสูจุดหมายที่ตองการ หรือ ความตองการที่มีผลตอบสนอง การจูงใจมีทั้งทางบวก เชน การใหรางวัล การชมเชย เปนตน และการจูงใจในทางลบ เชน การทําโทษ คาดโทษ ตําหนิ เปนตน การกระทําทั้งสองอยางนี้ อยา กระทําพร่ําเพรื่อ ควรดูโอกาสและเวลาที่เหมาะสมดวย

CU503

91

คานิยมและจริยธรรมที่ครูควรปลูกฝงแกศิษย ครูมีหนาที่โดยตรง ในการปลูกฝงคานิยมและจริยธรรม เพราะครูมีหนาที่ในการ สอน อบรม สั่งสอน จึงควรถายทอดคานิยมและจริยธรรมใหแกศิษย ดังตอไปนี้ คือ 1. เคารพผูอาวุโสและครูอาจารย 2. รักบิดามารดาและญาติพี่นอง 3. จงรักภักดีตอชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย 4. มาโรงเรียนดวยเสื้อผาสะอาดเรียบรอย 5. รักษาโรงเรียนและชั้นเรียนใหสะอาดเรียบรอย 6. นั่ง ยืน และเดิน ใหองอาจ มีสงา 7. บริหารรางกายทุกวัน 8. ทําการบานใหเสร็จเรียบรอยตามกําหนด 9. ตั้งใจเรียน 10. เชื่อฟงคําแนะนําและประพฤติปฏิบัติหนาที่ดวยความรับผิดชอบ 11. ประพฤติดีทุกวาระ

สรุป คานิยม หมายถึง แนวความคิด หรือความประพฤติที่บุคคลเลือกยึดถือ เพราะ เห็ น ว า มี คุ ณ ค า ควรแก ก ารกระทํ า หรื อ ประพฤติ ป ฏิ บั ติ ค า นิ ย มของบุ ค คลสามารถ เปลี่ ย นแปลงหรื อ พั ฒ นาได ครู อ าจารย ทุ ก คนหรื อ ผู ที่ กํ า ลั ง จะเป น ครู ใ นอนาคต ควร ทําการศึกษาเรื่องคานิยมใหเขาใจ โดยเฉพาะคานิยมที่ตั้งบนรากฐานของหลักธรรมของ พุท ธศาสนาและศาสนาอื่ น ๆ ครู ค วรนํ า ค า นิ ย มที่ ดี ไ ปเปน หลั ก ในการดํา รงชี วิ ต และ สงเสริม พัฒนาคานิยมใหเหมาะสมกับสภาพของสังคมไทย นอกจากนี้ ครูควรสั่งสอน คานิยมที่ ควรยึด มั่นแกลู กศิษย เพื่อใช คา นิยมเปนพื้นฐานในการพัฒนามนุษ ย สังคม ชุมชน และประเทศชาติใหเจริญกาวหนาตอไป

CU503

92

บทที่ 7 จรรยาบรรณครู วิ ช าชี พ ครู เ ป น วิ ช าชี พ ชั้ น สู ง ที่ ไ ด รั บ การยกย อ งจากสั ง คมทั่ ว ไป เช น เดี ย วกั บ วิช าชีพ ชั้ นสู ง อื่ น ๆ เช น แพทย วิ ศวกร ทนายความ สถาปนิ ก วิ ช าชี พ เหล า นี้ต า งมี จรรยาบรรณของผูประกอบวิชาชีพนั้น ๆ เพื่อเปนแนวทางปฏิบัติและเปนการสรางความ เชื่อถือใหเกิดในวิชาชีพเหลานั้นดวย โดยทั่วไปจรรยาบรรณไมใชขอบังคับ แตเปนแนวทางในวิชาชีพที่ผูมีอาชีพนั้น ๆ ยึ ด ถื อ ปฏิ บั ติ จรรยาบรรณวิ ช าชี พ ทุ ก สาขามี จุ ด มุ ง หมายเดี ย วกั น คื อ สร า งความ เจริญกาวหนาในวิชาชีพ และยกระดับวิชาชีพของตนใหเปนที่ยอมรับในสังคมดวย

ความหมายของจรรยาบรรณ (Ethics Codes) คําวา “จรรยาบรรณ” ประกอบดวยคํา 2 คํา คือ 1. จรรยา หมายถึง ความประพฤติ 2. บรรณ หมายถึง หนังสือ เมื่อนํามารวมกันแลว “จรรยาบรรณ” จึงหมายถึง หนังสือหรือเอกสารที่กลาวถึงสิ่ง ที่ผูอยูในอาชีพนั้นควรประพฤติปฏิบัติ เพื่อรักษาชื่อเสียง เกียรติยศ และฐานะของวิชาชีพ นั้น ๆ ราชบัณฑิตยสถาน (2525: 212-213) อธิบายวา “จรรยา” เปนคํานาม หมายถึง ความประพฤติ กริ ย าที่ ค วรปฏิ บั ติ ใ นหมู ค ณะ เช น จรรยาแพทย จรรยาครู เป น ต น “จรรยา” นิยมใชในทางที่ดี หากใชคําวา “ไมมีจรรยา” หมายความวา ไมมีความประพฤติ ที่ดี สวนคําวา “จรรยาบรรณ” หมายถึง ประมวลความประพฤติที่ผูประกอบอาชีพการ งานแตละอยางกําหนดขึ้น เพื่อรักษาและสงเสริมเกียรติคุณ ชื่อเสียงและฐานะของสมาชิก ซึ่งอาจเขียนเปนลายลักษณอักษรหรือไมก็ได

CU503

93

ไกรนุช ศิริพูล (2531: 113) กลาววา จรรยาบรรณ เปนแบบแผนที่สังคมวิชาชีพ กําหนดขึ้น เพื่อควบคุมการปฏิบัติตนของสมาชิกในวิชาชีพนั้น ๆ อันเกิดจากการที่ไม สามารถจะควบคุมตนเองได จรรยาบรรณจึงมีการควบคุมจากภายนอกมากกวาคุณธรรม ดังนั้น “จรรยาบรรณ” จึงหมายถึง ประมวลความประพฤติที่ผูประกอบอาชีพแต ละอาชีพกําหนดขึ้นเพื่อใหสมาชิกปฏิบัติตาม และควบคุมความประพฤติของสมาชิกให ปฏิบัติตนในทางที่ดี มีเกียรติในสังคม

ความสําคัญของจรรยาบรรณ จรรยาบรรณมีความสําคัญดังนี้ 1. ชวยควบคุมมาตรฐาน รับประกันคุณภาพที่ถูกตองในการประกอบอาชีพ ในการ ผลิตและการคา 2. ชวยควบคุมจริยธรรมของผูประกอบอาชีพ 3. ชวยสงเสริมมาตรฐาน คุณภาพและปริมาณที่ดี มีคุณคาและเผยแพรใหรูจักเปนที่ นิยมเชื่อถือ 4. ชวยสงเสริมจริยธรรมของผูประกอบอาชีพ 5. ชวยลดปญหาอาชญากรรม ลดปญหาการคดโกง เอารัดเอาเปรียบ เห็นแกตัวและแก ได ฯลฯ 6. ชวยเนนใหเห็นชัดเจนยิ่งขึ้นในภาพพจนที่ดีของผูมีจริยธรรม 7. ชวยทําหนาที่พิทักษสิทธิตามกฎหมายสําหรับผูประกอบอาชีพใหเปนไปถูกตอง ตามทํานองคลองธรรม

ความหมายของจรรยาบรรณครู ไกรนุช ศิริพูล (2531: 113) กลาววา จรรยาบรรณของครู คือหนังสือหรือเอกสารที่วา ดวยกริยาที่ครูควรประพฤติปฏิบัติ ยนต ชุมจิต (2541: 197) กลาววา จรรยาบรรณของครู หมายถึง ประมวลความประพฤติ หรือกริยาอาการที่ผูประกอบวิชาชีพครูควรปฏิบัติ เพื่อรักษาสงเสริมเกียรติคุณชื่อเสียงและฐานะ ของความเปนครู

CU503

94

จึงสรุปไดวา จรรยาบรรณของครู หมายถึง ขอกําหนดเกี่ยวกับความประพฤติ ปฏิบัติตาม เพื่อใหเกิดความดีงามแกตัวครู และอาชีพครู

ประวัติจรรยาบรรณครูไทย อาชี พ ทุก สาขาต อ งมี จ รรยาบรรณแห ง วิ ช าชี พ ของตนกํ า หนดไว เช นเดี ย วกั บ อาชีพครู แตในสมัยโบราณอาชีพครูไทยยังไมมีจรรยาบรรณเปนลายลักษณอักษร ครูไทย จะยึดถือเอาแนวคําสอนตามพุทธศาสนาเปนหลักปฏิบัติตอ ๆ มา จนกระทั่งใน พ.ศ.

2506 ม.ล.ป น มาลากุ ล ซึ่ งเป น รัฐมนตรี ว า การกระทรวงศึ ก ษาธิ ก าร และประธาน กรรมการอํานวยการคุรุสภาในสมัยนั้น ไดออกระเบียบจรรยาบรรณสําหรับครูไทยขึ้นมา พรอมกัน 2 ฉบับ ฉบับที่ 1 เรียกวา “ระเบียบคุรุสภาวา ดวยวินัยตามระเบียบประเพณีของครู พ.ศ. 2506” 1. ครูตองสนับสนุนและปฏิบัติตามนโยบายของรัฐบาลดวยความบริสุทธิ์ใจ 2. ครูตองตั้งใจปฏิบัติหนาที่ของครู ใหเกิดผลดีดวยความเอาใจใส ระมัดระวังรักษา ประโยชนของสถานศึกษา 3. ครูตองสุภาพเรียบรอย เชื่อฟง และไมแสดงความกระดางกระเดื่องตอผูบังคับบัญชา ผูอยูใตบังคับบัญชาตองปฏิบัติตามคําสั่งผูบังคับบัญชา ซึ่งสั่งในหนาที่การงานโดยชอบดวย กฎหมายและระเบียบแบบแผนของสถานศึกษาในการปฏิบัติหนาที่การงาน หามมิใหกระทําขาม ผูบังคับบัญชาเหนือตน เวนแต ผูบังคับบัญชาเหนือขึ้นไปเปนผูสั่งใหกระทํา หรือไดรับอนุญาต เปนพิเศษชั่วครั้งชั่วคราว 4. ครูตองอุทิศเวลาของตนใหสถานศึกษา จะละทิ้งหรือทอดทิ้งหนาที่การงานมิได 5. ครูตองประพฤติตนอยูในความสุจริต และปฏิบัติหนาที่ของตนดวยความซื่อสัตย เที่ยงธรรม 6. ครูตองรักษาชื่อเสียงของครูมิใหขึ้นชื่อวาเปนผูประพฤติชั่ว หามมิใหประพฤติการ ใด ๆ อันอาจทําใหเสื่อมเสียเกียรติศักดิ์และชื่อเสียงของครู เชน ประพฤติตนเปนคนเสเพล เสพ เครื่องดองของเมาจนไมอาจครองสติได มีหนี้สินรุงรัง หมกมุนในการพนัน กระทําผิดอาญา ประพฤติผิดในทางประเวณีตอบุคคลหรือคูสมรสของผูอื่น กระทําหรือยอมใหผูอื่นกระทําอื่นใด อันอาจทําใหเสื่อมเสียชื่อเกียรติศักดิ์ของตําแหนงหนาที่ของตน

CU503

95

7. ครูตองประพฤติตนเปนแบบอยางที่ดีแกศิษย และไมดูหมิ่นเหยียดหยาม 8. ครูตองถือและปฏิบัติตามแบบธรรมเนียมของสถานศึกษา 9. ครูตองรักษาความสามัคคีระหวางครูและชวยเหลือซึ่งกันและกันในหนาที่ การงาน 10. ครูตองรักษาความลับของศิษย ผูรวมงาน และสถานศึกษา ฉบับที่ 2 เรียกวา “ระเบียบคุรุสภาวาดวยจรรยามารยาทตามระเบียบประเพณี ของครู พ.ศ. 2506” 1. ครูควรมีศรัทธาในอาชีพครูและใหเกียรติแกครูดวยกัน 2. ครูควรบําเพ็ญตนใหสมกับที่ไดชื่อวาเปนครู 3. ครูใฝใจศึกษาหาความรูความชํานาญอยูเสมอ 4. ครูตั้งใจฝกสอนศิษยใหเปนพลเมืองดีของชาติ 5. ครูควรรวมมือกับผูปกครองในการอบรมสั่งสอนเด็กอยางใกลชิด 6. ครูควรรูจักเสียสละและรับผิดชอบในหนาที่การงานทั้งปวง 7. ครูควรรักษาชื่อเสียงของคณะครู 8. ครูควรรูจักมัธยัสถและพยายามสรางฐานะของตนเอง 9. ครูควรยึดมั่นในศาสนาที่ตนนับถือ และไมลบหลูศาสนาอื่น 10. ครูควรบําเพ็ญตนใหเปนประโยชนแกสังคม ตอมาจรรยาบรรณทั้งสองฉบับนี้ไดถูกยกเลิก เนื่องจากจรรยาบรรณ พ.ศ. 2506 นี้ มิไดประกาศใชอยางเปนทางการ คุรุสภาเกรงวา ครูอาจารยจะเกิดความสับสนในทางปฏิบัติ ดังนั้น คุรุสภาจึงไดปรับปรุงจรรยาบรรณครูขึ้นใหมและประกาศใชในป 2526 จรรยาบรรณ ฉบั บนี้ ได ใช ติ ดต อกั นมาถึ ง 12 ป ประกอบกั บสภาพสั งคม เศรษฐกิ จ ตลอดจนความ เจริ ญก าวหนาทางวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี่ ได เปลี่ ยนแปลงไปมาก จึงมี มติ ใหแกไข ปรับปรุงจรรยาบรรณครูเพื่อกําหนดระเบียบวาดวยจรรยามารยาทและวินัย เพื่อใหครูยึดถือ เปนแนวปฏิบัติและประพฤติตนสืบไป

CU503

96

จรรยาบรรณครู จรรยาบรรณครู พ.ศ. 2539 มีทั้งหมด 9 ขอ ดังมีรายละเอียดตอไปนี้ 1. ครูตองรักและเมตตาศิษย โดยใหความเอาใจใสชวยเหลือ สงเสริมใหกําลังใจใน การศึกษาเลาเรียนแกศิษยโดยเสมอหนา 2. ครูตองอบรม สั่งสอน ฝกฝน สรางเสริมความรู ทักษะ และนิสัยที่ถูกตองดีงามให เกิดแกศิษยอยางเต็มความสามารถ ดวยความบริสุทธิ์ใจ 3. ครูตองประพฤติตนเปนแบบอยางที่ดีแกศิษยทั้งกาย วาจา และจิตใจ 4. ครูตองไมกระทําตนเปนปฏิปกษตอความเจริญทางกาย สติปญญา จิตใจ อารมณ และสังคมของศิษย 5. ครูตองไมแสวงหาประโยชนอันเปนอามิสสินจางจากศิษย ในการปฏิบัติหนาที่ ตามปกติ และไมใชใหศิษยกระทําการใด ๆ อันเปนการหาประโยชนใหแกตนโดยมิชอบ 6. ครูยอมพัฒนาตนเอง ทั้งในดานวิชาชีพ ดานบุคลิกภาพและวิสัยทัศน ใหทันตอ การพัฒนาทางวิทยาการ เศรษฐกิจ สังคม และการเมืองอยูเสมอ 7. ครูยอมรักและศรัทธาในวิชาชีพครู และสมาชิกที่ดีขององคกรวิชาชีพครู 8. ครูพึงชวยเหลือเกื้อกูลครูและชุมชนในทางสรางสรรค 9. ครูพึงประพฤติปฏิบัติตนเปนผูนําในการอนุรักษ และพัฒนาภูมิปญญาวัฒนธรรม ไทย ผูที่ประกอบอาชีพเปนครูจึงควรศึกษาจรรยาบรรณของครูใหเขาใจอยางถองแท ในแตละขอ เพื่อจะไดปฏิบัติตาม นํามาซึ่งความเจริญกาวหนาในอาชีพ เปนบุคคลที่ควร แกการเคารพยกยองตามที่สังคมคาดหวังไว

จรรยาบรรณอาจารย นอกจากจรรยาบรรณครูแลว ยั งมีจรรยาบรรณของอาจารยอีก ดวย เนื่องจาก มหาวิทยาลัยและสถาบันการศึกษาระดับอุดมศึกษาแตละแหง ตองดูแลมาตรฐานการ ประกอบวิชาชีพของอาจารยและกํากับดูแลความประพฤติของอาจารยใหประพฤติตนให เหมาะสมกับอาชีพ

CU503

97

ในป พ.ศ. 2543 ที่ประชุมประธานสภาอาจารยมหาวิทยาลัยทั่วประเทศ (ปอทม.) ไดกําหนดจรรยาบรรณอาจารยมหาวิทยาลัย ดังนี้ จรรยาบรรณอาจารยมหาวิทยาลัย 1. อาจารยพึงดํารงตนใหเปนแบบอยางที่ดีแกศิษยและบุคคลทั่วไป ทั้งดานสวนตัว และการงาน 2. อาจารยพึงสอนศิษยอยางเต็มความสามารถดวยความบริสุทธิ์ใจ ชวยเหลือและ ปฏิบัติตอศิษยอยางมีเมตตา และเปนธรรม 3. อาจารยพึงปฏิบัติหนาที่ดวยความรับผิดชอบ เสียสละ อดทน ซื่อสัตยสุจริต 4. อาจารยพึงปฏิบัติงานโดยมีเสรีภาพทางวิชาการ ไมถูกครอบงําดวยอิทธิพล หรือ ผลประโยชนใด 5. อาจารยพึงหมั่นศึกษา คนควา ติดตามความกาวหนาทางวิชาการใหทันสมัยอยาง ตอเนื่องตลอดเวลา 6. อาจารยพึงปฏิบัติหนาที่วิจัย ที่มีจรรยาบรรณของนักวิจัยตามขอกําหนดของ คณะกรรมการวิจัยแหงชาติ 7. อาจารยพึงปฏิบัติตอเพื่อนรวมงานเยี่ยงกัลยาณมิตร ชวยเหลือ สงเสริม และ เกื้อกูลซึ่งกันและกัน 8. อาจารย พึ งสร างเสริ มความสามั คคี ในหมู คณะ และมี ส วนร วมในการพั ฒนา มหาวิทยาลัย 9. อาจารยพึงปฏิบัติตนดวยความรับผิดชอบตอผูอื่น สังคม และประเทศชาติ สําหรับรายละเอียดในการปฏิบัติใหเปนไปตามจรรยาอาจารยมหาวิทยาลัยแตละ แหงพึงกําหนดขึ้นตามความเหมาะสม และใหสอดคลองกับวัฒนธรรมองคกร จรรยาบรรณอาจารยมหาวิทยาลัยรามคําแหง มหาวิทยาลัยรามคําแหง ไดกําหนดจรรยาบรรณอาจารยมหาวิทยาลัยรามคําแหง พ.ศ. 2549 มีใจความตอไปนี้ 1. อาจารยพึงเปนผูให ผูเติมเต็มความรู ความสามารถ ทักษะและจริยธรรมแกศิษย 2. อาจารยพึงสอนศิษยเต็มความสามารถดวยความบริสุทธิ์ใจ เสมอภาค โดยปฏิบัติ ตอศิษยอยางมีเมตตา และเปนธรรม

CU503

98

3. อาจารยพึงดํารงตนเปนแบบอยางที่ดีแกศิษยและบุคคลทั่วไปทั้งกาย วาจา และใจ 4. อาจารยพึงปฏิบัติหนาที่ดวยจิตสํานึกรับผิดชอบ เสียสละ อดทน และซื่อสัตย สุจริต 5. อาจารยพึงปฏิบัติหนาที่โดยมีเสรีภาพทางวิชาการ ไมถูกครอบงําดวยอิทธิพล หรือผลประโยชนใด ๆ ทั้งนี้ตองไมลวงละเมิดสิทธิเสรีภาพของผูอื่น 6. อาจารยพึงพัฒนาตนเองดานวิชาการ บุคลิกภาพ และวิสัยทัศนใหทันสมัยอยาง ตอเนื่อง 7. อาจารยพึงปฏิบัติตามพันธกิจอยางมีจรรยาบรรณ ดานการสอน การวิจัย การ บริการทางวิชาการแกสังคม และการทํานุบํารุงศิลปวัฒนธรรมอยางเต็มความสามารถ 8. อาจารยพึงสงเสริม และสรางความสามัคคีในหมูคณะปฏิบัติตนเยี่ยงกัลยาณมิตร ตอกัน และมีสวนรวมในการพัฒนามหาวิทยาลัย ชุมชน และประเทศชาติ 9. อาจารยพึงปฏิบัติตนดวยความรับผิดชอบตอสังคมและประเทศชาติ

เกณฑมาตรฐานวิชาชีพครู นอกจากครูจะตองมีจรรยาบรรณครูเปนเกณฑแหงความประพฤติและการปฏิบัติ ตนของครูแลว ครูจําเปนตองมีเกณฑในการปฏิบัติหนาที่ใหมีคุณภาพอีกดวย คุรุสภาไดกําหนดเกณฑมาตรฐานวิชาชีพครูขึ้น เพื่อใหครูทุกคนปฏิบัติงานอยางมี เกียรติ มีศักดิ์ศรี เปนที่ยอมรับของสังคม ซึ่งมีทั้งหมด 11 ขอ ดังนี้ มาตรฐานที่ 1 ปฏิบัติกิจกรรมทางวิชาการเกี่ยวกับการพัฒนาวิชาชีพครู อยูเสมอ หมายถึง การศึกษาคนควาเพื่อพัฒนาตนเอง การเผยแพรผลงาน ทางวิชาการและการเขารวมกิจกรรมทางวิชาการ เชน การประชุม สัมมนาและการอบรม มาตรฐานที่ 2 ตั ด สิ น ใจปฏิ บั ติ กิ จ กรรมต า ง ๆ โดยคํ า นึ ง ถึ ง ผลที่ จ ะเกิ ด ขึ้นกับผูเรียน หมายถึง การจัดหรือเลือกกิจกรรมการเรียนการสอน โดยตอง คํานึงถึงประโยชนของผูเรียนเปนสําคัญ

CU503

99

มาตรฐานที่ 3 มุงมั่นพัฒนาใหผูเรียนใหเต็มตามศักยภาพ หมายถึง การพยายามอยางเต็มความสามารถของครูที่จะพัฒนา ผูเรียนใหไปถึงจุดสูงสุดของศักยภาพของตนโดยสนองความ แตกตางระหวางบุคคลดวย มาตรฐานที่ 4 พัฒนาแผนการสอนใหสามารถปฏิบัติใหเกิดผลจริง หมายถึง การเลือกใช ปรับปรุง สรางหรือพัฒนาแผนการสอน เพื่อใหผูเรียนบรรลุวัตถุประสงคของการเรียนรูไดจริง มาตรฐานที่ 5 พัฒนาสื่อการเรียนการสอนใหมีประสิทธิภาพอยูเสมอ หมายถึง การเลือกใช ปรับปรุงและผลิตประดิษฐสื่อการเรียน การสอนที่มีคุณภาพเพื่อประกอบการสอนอยูเสมอ มาตรฐานที่ 6 จัด กิ จ กรรมการเรี ย นการสอนโดยเน น ผลถาวรที่ เ กิ ด แก ผูเรียน หมายถึง การจัดการเรียนการสอนที่มุงเนนใหผูเรียนแสวงหา ความรูดวยตนเองดวยการปฏิบัติจริงจนเกิดการเรียนรูและติด เปนนิสัยใฝรู ทดลองปฏิบัติและประเมินผลดวยตนเองตลอดไป มาตรฐานที่ 7 รายงานผลการพัฒนาคุณภาพของผูเรียนไดอยางมีระบบ หมายถึง การรายงานผลความกาวหนาดานคุณภาพของผูเรียน โดยละเอียดครบถวน ตั้งแตปญหาหรือความตองการของผูเรียน วิธีการสอนที่ใชผลที่ไดพรอมทั้งขอเสนอแนะเพื่อการปรับปรุง ตอไป มาตรฐานที่ 8 ปฏิบัติตนเปนแบบอยางที่ดีแกผูเรียน หมายถึ ง การปฏิ บั ติ ต นของครู ใ นทุ ก ด า นตั้ ง แต ก ารแต ง กาย กริยา วาจา และจริยธรรมที่เหมาะสมดีงามทําใหผูเรียนเลื่อมใส ศรัทธาและถือเปนแบบอยาง มาตรฐานที่ 9 รวมมือกับผูอื่นในสถานศึกษาอยางสรางสรรค หมายถึง การใหความรวมมือแกเพื่อนรวมงานในการปฏิบัติกิจกรรม ตาง ๆ เพื่อบรรลุเปาหมายของโรงเรียนอยางสรางสรรคและเต็มใจ

CU503

100

มาตรฐานที่ 10 รวมมือกับผูอื่นอยางสรางสรรคในชุมชน หมายถึง การใหความรวมมือแกชุมชนในการพัฒนา รวมมือกัน อยางสรางสรรคและเต็มใจ มาตรฐานที่ 11 แสวงหาและใชขอมูลขาวสารในการพัฒนา หมายถึง การคนควา สังเกต ติดตาม และรวบรวมขาวสารขอมูล ความรู จากสั งคมทุ กด าน โดยเฉพาะที่ เกี่ ยวกั บวิ ชาชี พครู เพื่ อ นํามาแกปญหาในการทํางานและพัฒนาตนเพื่อพัฒนางานตอไป (สํานักงานเลขาธิการคุรุสภา 2541, 1-26) เกณฑ ม าตรฐานวิ ช าชี พ ครู นี้ เป น เกณฑ ที่ กํ า หนดขึ้ น เพื่ อ จั ด มาตรฐานการ ปฏิ บั ติ งาน การสอน และการประพฤติ ป ฏิ บัติ ต นของครูว า อยูใ นระดั บ ใด โดยมี ร ะดั บ คุณภาพ 3 ระดับกํากับไวทุกเกณฑ

CU503

101

CU503

102

บทที่ 8 การพัฒนาตนของครู การพัฒนาตนเปนการที่คนพยายามหาวิธีการที่เหมาะสม เพื่อใหตัวเองกาวไปสู ความเปนคนที่มีบุคลิกภาพที่ดีเหมาะสมกับความสามารถของตน และคานิยมของสังคม เพื่อใหมีชีวิตอยูในสังคมนั้นอยางมีความสุข ดัง นั้น การพัฒนาตนจึ ง นับ วา เปน สิ่ งสํ า คั ญ สิ่ง หนึ่ง ที่จ ะนํา ไปสู ก ารพัฒ นาด า น อื่น ๆ ของคนเปนครู

การพัฒนาตนของครู ครูควรพัฒนาตนเองใน 2 ดาน คือ 1. พัฒนาตนเองในดานวิชาชีพ เพื่อการประกอบวิชาชีพอยางมีประสิทธิภาพ ซึ่งไดแก ก. การพัฒนาในดานความรู คือ การพัฒนาตัวเองใหมีความรอบรูทั้งใน เรื่องที่จะสอนนักเรียน เรื่องเทคนิควิธีการใหม ๆ ที่จะชวยใหการ สอนมีประสิทธิภาพ หรือ มีความรูรอบตัวในเรื่องอื่น ๆ ข. การพัฒนาในดานเทคนิควิธี คือ มีความรูในดานการจัดการเรียนการ สอนแบบตาง ๆ การจัดกิจกรรมการบริการนักเรียน ค. การพัฒนาในดานคุณลักษณะกับเจตคติ คือ การพัฒนาตัวเองใหมี บุคลิกภาพที่ดี เหมาะกับการเปนครู มีคุณธรรมหรือลักษณะครูที่ดี มีเจตคติที่ดีกับนักเรียน 2. พัฒนาตนเองในดานการเปนสมาชิกของสังคม เพื่อการดํารงชีวิตใน สังคมอยางมีความสุข ไดแก ก. การรู จั ก และเข า ใจตนเอง – ยอมรั บ ตนเองก อ นว า เราเป น คน อยางไร มีบุคลิกและพฤติกรรมที่ดีหรือไมดีอยางไร

CU503

103

ข. สํารวจตนเอง – จะชวยใหทราบถึงขอดี ขอดอยของตนเองไดอยาง ละเอียดถี่ถวน ค. การปรั บ ปรุ ง ตนเอง – เมื่ อ รู ข อ ดี ข อ ด อ ยของตนเองแล ว ควร พยายามปรับปรุงตนเองใหดีขึ้น

แนวทางในการพัฒนาปรับปรุงตนเองของครู 1. การพัฒนาบุคลิกภาพทั้งภายนอก - ภายใน การพัฒนาบุคลิกภาพภายนอก เชน ดูแลสุขภาพ ผิวพรรณ การแตงกาย กริ ย าท า ทาง ทั้ ง การยื น เดิ น นั่ ง นอนให มี ค วามสง า งาม สุ ภ าพ เรียบรอย การพัฒนาบุคลิกภาพภายใน เชน การปรับปรุงพฤติกรรมทางอารมณ จิตใจ ความรูสึกนึกคิด เปนตน 2. การพัฒนาลักษณะนิสัยที่ดี เชน เปนคนมีลักษณะที่มีชีวิตชีวา มีความมั่นคง ทางจิตใจ มีความเปนมิตรและมีนิสัยในการทํางานที่ดี 3. การพัฒนามนุษยสัมพันธ เชน มองคนอื่นในทางที่ดี มีความจริงใจ วางตัวให เหมาะสมเปนกันเอง อารมณดี 4. การพัฒนาการเรียนรู ครูควรมีการพัฒนาทั้งดานการฟง อาน เขียน สังเกต คิด และการทดลอง ในเรื่องตาง ๆ เหลานี้ เรื่องสําคัญที่ครูควรพัฒนาเปนเรื่องแรก คือ เรื่องการ พัฒนาบุคลิกภาพ เพราะบุคลิกภาพมีความสําคัญมากทั้งในดานสวนตัว และอาชีพการ งานของแตล ะคน คนที่ มีบุ คลิ ก ภาพดีย อมประสบผลสํา เร็ จในการงานสูง ทํ า ใหเ พื่อ น รวมงานและบุคคลที่เกี่ยวของมีความไววางใจ ศรัทธา และใหการสนับสนุนตลอดเวลา งานทางการสอนเปนงานที่ตองอาศัยคนที่มีบุคลิกภาพที่ดี เพราะครูนั้นนอกจาก จะมีหนาที่ใหการสั่งสอนทางวิชาความรูแลว บุคลิกภาพของครูอาจารย ยังเปนตนแบบให นักเรียนประพฤติปฏิบัติตามดวย ดังนั้น ถาครูคนใดเปนผูมีบุคลิกภาพดีในหลาย ๆ ดาน แลวก็จะเปนปจจัยสําคัญที่ชวยใหการอบรมสั่งสอนดําเนินไปอยางมีประสิทธิภาพดวย จึง เปนการสมควรอยางยิ่งที่จะตองมีการพัฒนาบุคลิกภาพของครู

CU503

104

ความหมายของบุคลิกภาพ คอรซินี และ มารเซลลา (Corsini and Marsella. 1983: 4) กลาววา บุคลิกภาพ คือ โครงสรางที่เปนกลไกภายในระบบทางจิตและกายของเอกัตบุคคลซึ่งใชในการทํานาย หรือตัดสินพฤติกรรมที่ใชในการปรับตัวใหเขากับสิ่งแวดลอมภายนอก กูด (Good. 1959: 392) อธิบายวา บุคลิกภาพ หมายถึง การแสดงออกทางดาน อารมณ จิ ต ใจ และพฤติ ก รรมต า ง ๆ ของแต ล ะบุ ค คล อั น เป น ปฏิ กิ ริ ย าตอบโต ต อ สภาพแวดลอมทางดานจิตวิทยาและสังคมของบุคคลทั่วไป จรรยา สุวรรณทัต และ ดวงกมล เวชบรรยงรัตน (2529: 220) อธิบายวา บุคลิกภาพ หมายถึง แบบแผนพฤติกรรมของบุคคลใดบุคคลหนึ่งที่เปนที่รับรูกันโดยทั่วไป เปนลักษณะ รวมของบุคคล อันประกอบดวยพฤติกรรมที่แสดงออกและลักษณะภายในบุคคล ซึ่งทําใหบุคคล นั้นมีความแตกตางไปจากบุคคลทั่วไป

ความสําคัญของบุคลิกภาพ ยนต ชุมจิต (2541: 155-156) กลาววา บุคลิกภาพมีความสําคัญตอบุคคล 7 ประการ ดังตอไปนี้ 1. ทําใหงายตอการจดจําและเขาใจบุคคล เพราะบุคลิกภาพเปนของตัวเอง ใครมี บุ ค ลิ ก ภาพอย า งไรก็ มั ก จะแสดงออกมาให ป รากฏแก ส ายตาของผู พ บเห็ น ครู ที่ มี บุคลิกภาพดียอมไดเปรียบในการคบหาสมาคมกับบุคคลทั่วไป โดยเฉพาะลูกศิษยและ ผูปกครองนักเรียน 2. เปนแบบฉบับที่นําไปเปนตัวอยางได เพราะบุคลิกภาพเปนเอกลักษณเฉพาะ ของบุคคล บุคลิกภาพที่ดีของบุคคลบางคน เชน ความซื่อสัตย ความเที่ยงตรง ลักษณะ และลีลาการพูด เปนตน สิ่งตาง ๆ เหลานี้สามารถนําไปเปนแบบอยางแกอนุชนได 3. ทําใหมีความมั่นใจในตนเอง บุคคลที่มีบุคลิกภาพดี และบุคลิกภาพที่เหมาะสม กับงานที่ผูนั้นรับผิดชอบแลว จะทําใหเกิดความมั่นใจในการทํางานมากยิ่งขึ้น 4. ทําใหบุคคลสามารถปรับตัวเขากับสังคมไดดี กลาวคือ บุคคลที่มีบุคลิกภาพดี ยอมสามารถสรางสัมพันธกับผูอื่นในสังคมไดดี เพราะสมาชิกของกลุมใหการยอมรับ

CU503

105

5. ทําใหสังคมยอมรับบุคคลที่มีบุคลิกภาพดี ไมวาจะเปนบุคลิกภาพในการพูด ความคลองแคลววองไว และความเอื้อเฟอเผื่อแผ เปนตน สิ่งตาง ๆ เหลานี้ยอมทําให บุคคลในกลุมยอมรับนับถือ 6. ทําใหงายตอการทํานายพฤติกรรมของบุคคล เชน คนบางคนเปนคนขี้ใจนอย เมื่อกระทบกับสิ่งที่ไมพอใจก็จะโมโหฉุนเฉียว หรือ บางคนเปนคนบาจี้ เมื่อใครมาจี้เอวก็ จะรองเอะอะโวยวายหรือทุบตีคนขางเคียง เปนตน 7. ทําใหบุคคลประสบความสําเร็จในอาชีพการงาน เพราะบุคคลที่มีบุคลิกภาพดี ยอมเปนที่เคารพรักของบุคคลทั่วไป ดังนั้น เมื่อประกอบกิจการงานใด ๆ จึงมักจะมีผูให ความชวยเหลือค้ําจุนเสมอ

องคประกอบของบุคลิกภาพ องค ป ระกอบของบุ ค ลิ ก ภาพประกอบด ว ยคุ ณ สมบั ติ ต า ง ๆ ซึ่ ง ได แ ก ลั ก ษณะ ดังตอไปนี้ 1. คุณสมบัติทางกาย รูปราง เปนเครื่องทําใหเราเห็นบุคลิกภาพกอนสิ่งอื่น 2. คุณสมบัติทางสมอง ความฉลาด ความสําเร็จ 3. ความถนัดตามธรรมชาติของแตละบุคคลมีไมเหมือนกัน 4. อุปนิสัย หมายถึง ความประพฤติดี ศีลธรรมจรรยาที่อยูในตัวบุคคล เชน ความซื่อสัตย ความออนโยน 5. การสมาคม บางคนชอบทําตัวเดนในสังคม โดยการพูดเสียงดัง แตงกายให แปลก บางคนชอบสงบเสงี่ยม แตงกายเรียบรอย 6. อารมณ การแสดงออกตาง ๆ ของคน เชน ตื่นเตนตกใจงาย อดทน กลา หาญ ราเริงแจมใส เฉื่อยชา 7. กําลังใจ คือ ความสามารถในการควบคุมจิตใจ เชน บางคนทอถอยในการ ตอสูอุปสรรคชีวิต เปนตน

CU503

106

บุคลิกภาพที่ดีของครู การดอน (Gardon อางใน ทองคูณ หงสพันธและคณะ 2537: 104-105) กลาว วา บุคลิกภาพที่ดีของครูมีลักษณะ 4 ดาน คือ 1. ลักษณะการมีอํานาจอิทธิพล ไดแก ลักษณะพฤติกรรมที่มีความเชื่อมั่นในตนเอง มี อํานาจอิทธิพลในดานคําพูดหรือคําสั่ง มีความคลองตัวกระฉับกระเฉง มีความมั่นใจในการ ตัดสินใจอยางอิสระ เปนผูที่เชื่อถือได 2. ลักษณะความรับผิดชอบ ไดแก ลักษณะพฤติกรรมที่มีความเพียรพยายาม และ ตั้งใจปฏิบัติงานจนงานที่ไดรับมอบหมายนั้นประสพความสําเร็จ หรือ มุงมั่นในงานที่กระทํา เปนคนไวใจไดและมีความรับผิดชอบอยางแทจริง 3. ลักษณะความมั่นคงทางอารมณ ไดแก ลักษณะพฤติกรรมที่มีอารมณที่พอเหมาะ อารมณหนักแนนมั่นคง สุขุมเยือกเย็น และการทํางานใหเปนอิสระจากความวิตกกังวล 4. ลักษณะการเขาสังคม ไดแก การเขารวมสมาคมกับผูอื่นไดอยางดี สนทนากับผูอื่น ไดอยางนาสนใจ ไกรนุช ศิริพูล (2531: 86) กลาววา สิ่งที่ทําใหคนมีบุคลิกภาพดีมี 9 ประการ คือ 1. รูปรางหนาตาสะอาดหมดจด 2. กริยาทาทางดี 3. อุปนิสัยใจคอดี มีมารยาทออนโยน 4. อารมณมั่นคง 5. สุขภาพดี มีรางกายแข็งแรง 6. มีความสามารถในการทํางาน การสมาคม 7. มีลักษณะเปนผูนํา 8. น้ําเสียงคําพูดการใชภาษาดี 9. สามารถปรับตนใหเขากับสิ่งแวดลอมได กลาวโดยสรุป บุคลิกภาพที่ดีของครู มีดังนี้ คือ 1. มีความเชื่อมั่นในตนเอง มีความริเริ่มสรางสรรค 2. มีความรับผิดชอบตอหนาที่มุงมั่นในการทํางาน 3. มีสุขภาพแข็งแรง มีอารมณมั่นคงหนักแนน มีความจํา ปฏิภาณไหวพริบดี

CU503

107

4. เขาสังคมกับผูอื่นไดเปนอยางดี มีมนุษยสัมพันธ ปรับตัวไดดี 5. ลักษณะทาทางดีเปนสงา แตงกายสะอาดเรียบรอยสมวัย รักษาความสะอาด ของรางกาย ผิวพรรณ ผม เล็บมือ-เทา กลิ่นตัว กลิ่นปากเปนอยางดี

การพัฒนาบุคลิกภาพของครู การพัฒนาบุคลิกภาพของครู คือ การวิเคราะหถึงลักษณะเฉพาะของผูที่เปนครู หรือกําลังจะเปนครูวา แตละคนนั้นมีความเหมาะสมกับการเปนครูมากนอยเพียงใด ถามี สวนใดบกพรอง ควรหาทางแกไขปรับปรุงพฤติกรรมดานนั้นใหเหมาะสมกับการเปนครูให มากขึ้น การพัฒนาบุคลิกภาพของบุคคล มี 4 ขั้นตอน ดังนี้ 1. การวิเคราะหตนเอง (Self Analysis) เปนการสํารวจตรวจสอบวา ตัวเองมีสิ่ง ใดดีหรือบกพรอง หรือมี อะไรบางอยางที่ยังไม เหมาะสมกับหน าที่การงานที่ทํา วิธีการ ตรวจสอบหรือวิเคราะหตนเองที่ไดผลมากกวาวิธีอื่น คือ การใหบุคคลที่ใกลชิดวิพากษ วิจารณอยางตรงไปตรงมา และตัวเราตองยอมรับคําวิพากษวิจารณนั้นดวยความเต็มใจ หรือ เราอาจจะวิเคราะหตัวเราเองไดโดยใชวิธีพิจารณาใครครวญตรวจสอบตนเองอยูเสมอ 2. การปรับปรุงตัวเอง (Self Improvement) เมื่อเราไดวิเคราะหตนเองแลว รู ขอบกพรองที่มีอยู ก็ควรพยายามเลิกพฤติกรรมนั้นเสีย บุคลิกภาพที่ไมดีบางอยางอาจ เกิดจากนิสัยที่ไมดี เชน เปนคนเจาอารมณ ก็ควรพยายามฝกใหเปนคนอดทน เปนตน 3. การฝกตนเอง (Self Training) การฝกฝนในขั้นนี้ คือ การที่พยายามนําสิ่งที่ ไดปรับปรุงตนเองแลว มาฝกปฏิบัติเปนประจําใหเกิดเปนนิสัย และการฝกฝนตนเองจะ สําเร็จไดตองอาศัยความจริงใจเปนปจจัยสําเร็จ เพราะฉะนั้น การพัฒนาบุคลิกภาพของ ตนเองจะตองมีความจริงใจและความอดทนประกอบเขาดวยกัน 4. การประเมินตนเอง (Self Evaluation) เปนการสํารวจครั้งสุดทายหลังจากที่ ไดกระทําตามขั้นตอนที่ไดวางแผนหรือตั้งใจไวแลว การประเมินผลทางบุคลิกภาพควรให คนอื่นเปนผูประเมิน เพราะจะทําใหมั่นใจมากขึ้น บุคลิกภาพที่ดีของครูจะเปนเครื่องมือสําคัญในการสรางความประทับใจ ความ นาเชื่อถือใหแกบุคคลทั่วไป เพื่อนครู ผูปกครองนักเรียน และนักเรียนในโรงเรียนดวย นั ก จิ ต วิ ท ยาทางการศึ ก ษาให ค วามสํ า คั ญ เรื่ อ งบุ ค ลิ ก ภาพอย า งมากเพราะเชื่ อ ว า บุคลิกภาพ เปนสิ่งที่แสดงออกถึงตัวตนของแตละบุคคลดวย

CU503

108

บุคลิกภาพพื้นฐานที่จําเปนสําหรับครู บุคลิกภาพพื้นฐานที่ครูอาจารยควรยึดถือปฏิบัติและฝกฝนตนเองใหปฏิบัติได อยางเหมาะสม มีดังตอไปนี้ 1. การแตงกาย การแตงกายของครูอาจารยเปนบุคลิกภาพพื้นฐานที่สําคัญยิ่ง ถาภาพลักษณ ของครูเปนที่นาชื่นชมกับทุกคนที่การพบเห็นก็จะชวยใหบุคคลตาง ๆ นั้น เกิดทัศนคติที่ดีตอ ครูอาจารย ครูควรแตงกายใหเหมาะสมกับสถานะและสถานที่ดวย 2. กริยามารยาท ผูเปนครูควรมีกริยามารยาทที่เรียบรอย มีสัมมาคารวะตอบุคคลตาง ๆ รูจัก ไหว กลาวขอบคุณ ขอโทษ ขออภัยในเวลาที่เหมาะสม สิ่งตาง ๆ เหลานี้ ถาผูที่เปนครู สามารถปฏิบัติตนไดจนติดเปนนิสัย ยอมจะชวยเพิ่มบุคลิกภาพใหแกตนเองดวย 3. การยืน การยืนเปนบุคลิกภาพที่สําคัญอีกอยางหนึ่ง ครูควรจะตองพยายามฝกการ ยืนใหอยูในลักษณะที่สงาผาเผย และระมัดระวังลักษณะการยืนเมื่อพบบุคคลตาง ๆ เชน การยืนตอหนาผูใหญ หรือ การยืนตามลําพัง เปนตน 4. การเดิน การเดินเปนบุคลิกภาพที่มีความสําคัญมากยิ่งกวาการยืน เพราะบุคคลอื่น สามารถมองเห็นลักษณะอาการของเราไดชัดเจนขึ้น บุคคลใดที่หนาตาสวยงาม แตการ เดินไมสวย สามารถทําใหความงามที่มีอยูลดนอยลงได เพราะฉะนั้น บุคคลที่เปนครูบา อาจารย ควรพยายามฝกการเดินใหสงางาม ซึ่งมีลักษณะปฏิบัติดังนี้ 4.1 การเดินตามสบาย ทั้งชายหญิงควรเดินใหลํา ตัวตรง หนามองตรง แกวงแขนพอควร ไมเดินกางแขน ไหลหอ หรือแกวงแขนปดไปปดมา โดยเฉพาะผูหญิง ตองระวังอยาใหสะโพกสายไปมา จะทําใหเสียบุคลิกภาพอยางมาก

CU503

109

4.2 การเดินตามผูใหญ ทั้งชาย-หญิงปฏิบัติเชนเดียวกัน คือ เดินตามหลัง ใหเยื้องไปทางซายมือของผูใหญประมาณ 1-2 กาว เมื่อผูใหญพูดดวยใหโนมตัวเล็กนอย 5. การนั่ง ครูอาจารยควรระมัดระวังและฝกฝนการนั่งใหสงางามอยูเสมอ ลีลาการนั่งที่ ควรฝกปฏิบัติ มีดังนี้ 5.1 การนั่งกับพื้นตามลําพัง 1) ชาย – นั่งพับเพียบ ไมนิยมเทาแขน ปกติแลวนิยมวางมือทั้ง 2 คว่ําบนหนาขาหรือประสานมือไวบนตัก 2) หญิง – นั่งพับเพียบ จะเทาแขนขางหนึ่งหรือวางมือประกบกันไว บนตักก็ได 5.2 การนั่งกับพื้นตอหนาผูใหญ 1) นั่งพับเพียบเก็บปลายเทาใหเรียบรอย นั่งตัวตรง 2) มือทั้ง 2 ประสานหรือประกบกันไวบนตัก กมหนาเล็กนอย 3) เมื่อผูใหญเจรจาดวย ใหโนมตัวเล็กนอย 4) ทั้งชาย – หญิงปฏิบัติเชนเดียวกัน 5.3 การนั่งเกาอี้ตามลําพัง 1) ชาย – นั่งหอยขา สนเทาชิดกัน ปลายเทา หางจากกันเล็กนอย ลําตัวตั้งตรง หลังพิงพนักเกา อี้ มือทั้ง 2 วางคว่ําอยูบนหนาขา ทั้ง 2 หรือจะประสานกันไวบกตักก็ได 2) หญิง – นั่งหอยขา สนเทา ปลายเทาและหัวเขาชิดกัน ลําตัวตรง หลังพิงพนักเกาอี้ มือทั้ง 2 ประสานหรือประกบกันไวบนตัก 5.4 การนั่งเกาอี้ตอหนาผูใหญ ทั้ ง ชาย – หญิ ง นั่ ง ในลั ก ษณะเดี ย วกั บ การนั่ ง ตามลํ า พั ง ผิ ด กั น เล็ ก น อ ยตรงการวางมื อ นั้ น จะต อ งวางไว บ นหน า ตั ก ด ว ยการ ประสานมื อ หรื อ การประกบมื อ ทั้ ง หญิ ง และชาย และห า มนั่ ง ไขวหางตอหนาบุคคลที่เคารพหรือควรใหความเคารพ

CU503

110

6. การพูดจา การพูดจามีสวนในการเสริมสรางบุคลิกภาพที่ดีงามและมีความสําคัญในการ ประกอบธุรกิจ การงานหรือการดําเนินชีวิตประจําวันของบุคคล บางคนบุคลิกภาพอยาง อื่นดีเกือบทุกอยาง แตเมื่อไดฟงการพูดจาแลวทําใหเกิดความรูสึกในทางลบได การพั ฒ นาบุ ค ลิ ก ภาพทางด า นการพู ด จานี้ สิ่ ง สํ า คั ญ ที่ ค วรกระทํ า เช น ฝกหัดพูดจาใหนุมนวลออนหวาน มีคําลงทายคําพูดดวยวา “ครับ” หรือ “คะ” เสมอ รูจัก พูดใหถูกตองเหมาะสมกับกาลเทศะและบุคคล พยายามพูดจาใหชัดถอยชัดจํา ไมพูดเร็ว จนผูฟงฟงไมทันหรือพูดชาเกินไปจนนารําคาญ 7. การรับประทานอาหาร ครูอาจารยบางคนไมคอยสํารวมระวังในเรื่องการรับประทานอาหารทําใหเสีย ภาพลักษณและเสียบุคลิกภาพ ดังนั้น ขอควรปฏิบัติที่สําคัญในการรับประทาน มีดังนี้ ไมสงเสียงดังขณะรับประทานอาหาร ไมรับประทานอาหารมูมมาม เลอะเทอะ เปรอะเปอน ไมเคี้ยวอาหารใหเกิดเสียงดัง ไมดื่มน้ําขณะมีอาหารอยูในปาก ไมควรใชไมจิ้มฟนตอหนาคนทั้งหลายที่โตะอาหาร ไมรับประทานอาหารคําโตจนเกินไป ไมพูดขณะที่มีอาหารอยูในปาก ขณะที่เคี้ยวอาหาร อยาตักอาหารอื่นขึ้นรอไวที่ปาก อยากมหนากมตารับประทานอาหาร จนมิไดสนใจสิ่งแวดลอมอื่น ๆ บาง ควรสงอาหารเขาปากทีละคํา อยาใหเหลือคางชอนไว

สรุป มารยาทเปนสิ่งสําคัญอยางยิ่งของการพัฒนาบุคลิกภาพ จึงเปนสิ่งจําเปนที่ควรจะมี การอบรมในเรื่องมารยาท ครูตองพยายามปรับปรุงแกไข และพัฒนาบุคลิกภาพของตนให เปนที่เคารพนับถือ เพื่อใหเกิดความมั่นใจในการเขาสังคม และผูเปนครูจะไดนําสิ่งตาง ๆ นี้ ไปสั่งสอนลูกศิษยของตนตอไป

CU503

111

CU503

112

ภาคผนวก ขอบังคับ ก.พ. วาดวยจรรยาบรรณของขาราชพลเรือน พ.ศ. 2537 --------------------------โดยที่ขาราชการพลเรือนมีหนาที่และความรับผิดชอบสําคัญในการพัฒนาประเทศ รวมทั้งการใหบริการประชาชน ซึ่งจําเปนตองทํางานรวมกันหลายฝาย ฉะนั้น เพื่อให ขาราชการพลเรือนมีความประพฤติดี สํานึกในหนาที่ สามารถประสานงานกับทุกฝาย ตลอดจนปฏิบัติหนาที่ราชการไดอยางมีประสิทธิภาพ ประสิทธิผลยิ่งขึ้น จึงสมควรใหมี ขอบังคับ ก.พ. วาดวยจรรยาบรรณของขาราชการพลเรือนไวเปนประมวลความประพฤติ เพื่ อ รั ก ษาไว ซึ่ ง ศั ก ดิ์ ศ รี แ ละส ง เสริ ม ชื่ อ เสี ย ง เกี ย รติ คุ ณ เกี ย รติ ฐ านะ ของข า ราชการ พลเรือนอันจะยังผลใหผูประพฤติเปนที่เลื่อมใส ศรัทธา และยกยองของบุคคลโดยทั่วไป อาศั ย อํ า นาจตามความในมาตรา 8 (5) และมาตรา 91 แห ง พระราชบั ญ ญั ติ ระเบียบขาราชการพลเรือน พ.ศ. 2535 จึงออกขอบังคับ ก.พ. วาดวยจรรยาบรรณของ ขาราชการพลเรือนไวดังตอไปนี้ จรรยาบรรณตอตนเอง 1. ขาราชการพลเรือนพึงเปนผูมีศีลธรรมอันดี และประพฤติตนใหเหมาะสมกับ การเปนขาราชการ 2. ขาราชการพลเรือนพึงใชวิชาชีพในการปฏิบัติหนาที่ดวยความซื่อสัตย และไม แสวงหาประโยชนโดยมิชอบ ในกรณีที่วิชาชีพใดมีจรรยาวิชาชีพกําหนดไว ก็พึงปฏิบัติ ตามจรรยาวิชาชีพนั้นดวย

CU503

113

3. ขาราชการพลเรือนพึงมีทัศนคติที่ดี และพัฒนาตนเองใหมีคุณธรรม จริยธรรม รวมทั้งเพิ่มพูนความรู ความสามารถ และทักษะในการทํางานเพื่อใหการปฏิบัติหนาที่ ราชการมีประสิทธิภาพ และประสิทธิผลยิ่งขึ้นจรรยาบรรณตอหนวยงาน 4. ขาราชการพลเรือนพึงปฏิบัติหนาที่ราชการดวยความสุจริตเสมอภาค และ ปราศจากอคติ 5. ข า ราชการพลเรื อ นพึ ง ปฏิ บั ติ ห น า ที่ ร าชการอย า งเต็ ม กํ า ลั ง ความสามารถ รอบคอบ รวดเร็ว ขยั นหมั่ นเพี ยร ถูก ต องสมเหตุ ส มผล โดยคํ า นึ ง ประโยชนข องทาง ราชการ และประชาชนเปนสําคัญ 6. ขาราชการพลเรือนพึงปฏิบัติตนเปนผูตรงตอเวลา และใชเวลาราชการใหเปน ประโยชนตอราชการอยางเต็มที่ 7. ข า ราชการพลเรื อ นพึ ง ดู แ ลรั ก ษาและใช ท รั พ ย สิ น ของทางราชการอย า ง ประหยัด คุมคา โดยระมัดระวังมิใหเสียหาย หรือสิ้นเปลืองเยี่ยงวิญูชนพึงจะปฏิบัติตอ ทรัพยสินของตนเอง จรรยาบรรณตอผูบังคับบัญชา ผูใตบังคับบัญชา และผูรวมงาน 8. ขาราชการพลเรือนพึงมีความรับผิดชอบในการปฏิบัติงาน การใหความรวมมือ ชวยเหลือกลุมงานของตน ทั้งในดานการใหความคิดเห็น การชวยทํางาน การแกปญหา ร ว มกั น รวมทั้ ง การเสนอแนะในสิ่ ง ที่ เ ห็ น ว า จะมี ป ระโยชน ต อ การพั ฒ นางานในความ รับผิดชอบดวย 9. ขาราชการพลเรือนซึ่งเปนผูบังคับบัญชา พึงดูแลเอาใจใสผูใตบังคับบัญชา ทั้งใน ดานการปฏิบัติงาน ขวัญ กําลังใจ สวัสดิการ และยอมรับฟงความคิดเห็นของผูใตบังคับบัญชา ตลอดจนปกครองผูใตบังคับบัญชาดวยหลักการและเหตุผลที่ถูกตองตามธรรมนองคลองธรรม 10. ข า ราชการพลเรื อ นพึ ง ช ว ยเหลื อ เกื้ อ กู ล กั น ในทางที่ ช อบ รวมทั้ ง ส ง เสริ ม สนับสนุนใหเกิดความสามัคคี รวมแรงรวมใจในบรรดาผูรวมงานในการปฏิบัติหนาที่เพื่อ ประโยชนสวนรวม 11. ขาราชการพลเรือนพึงละเวนจากการนําผลงานของผูอื่นมาเปนของตน

CU503

114

จรรยาบรรณตอประชาชนและสังคม 12. ขาราชการพลเรือนพึงใหบริการประชาชนอยางเต็มกําลังความสามารถ ดวย ความเปนธรรม เอื้อเฟอ มีน้ําใจ และใชกิริยาวาจาที่สุภาพออนโยน เมื่อเห็นวาเรื่องใดไม สามารถปฏิบัติได หรือไมอยูในอํานาจหนาที่ของตนจะตองปฏิบัติ ควรชี้แจงเหตุผลหรือ แนะนําใหติดตอไปยังหนวยงานหรือบุคคลอื่นซึ่งตนทราบวามีอํานาจหนาที่เกี่ยวของกับ เรื่องนั้น ๆ ตอไป 13. ขาราชการพลเรือนพึงปฏิบัติตนใหเปนที่เชื่อถือของบุคคลทั่วไป 14. ขาราชการพลเรือนพึงละเวนการรับทรัพยสิน หรือประโยชนอื่นใด ซึ่งมีมูลคา เกินปกติวิสัยที่วิญูชนจะใหกันโดยเสนหาจากผูมาติดตอราชการ หากไดรับไวแลว และ ทราบภายหลังวาทรัพยสินหรือประโยชนอื่นใดที่รับไวมีมูลคาเกินปกติวิสัย ก็ใหรายงาน ผูบังคับบัญชาทราบโดยเร็ว เพื่อดําเนินการตามสมควรแกกรณี

ใหไว ณ วันที่ 19 กุมภาพันธ 2537 (ลงชื่อ) นายชวน หลีกภัย นายกรัฐมนตรี ประธานคณะกรรมการขาราชกาพลเรือน

CU503

115

ขอบังคับคุรุสภา วาดวยมาตรฐานวิชาชีพ และจรรยาบรรณของวิชาชีพ พ.ศ. ๒๕๔๘ --------------------------------อาศัยอํานาจตามความในมาตรา ๙ วรรคหนึ่ง (๑๑) (ฉ) มาตรา ๔๙ และมาตรา ๕๐ แหงพระราชบัญญัติสภาครูและบุคลากรทางการศึกษา พ.ศ. ๒๕๔๖ ประกอบกับมติ คณะกรรมการคุรุสภา ในการประชุมครั้งที่ ๙/๒๕๔๘ วันที่ ๒๐ มิถุนายน ๒๕๔๘ และมติ คณะกรรมการคุรุสภา ในการประชุมครั้งที่ ๑๐/๒๕๔๘ วันที่ ๑๘ กรกฎาคม ๒๕๔๘ โดย ความเห็นชอบของคณะรัฐมนตรีวาการกระทรวงศึกษาธิการ คณะกรรมการคุรุสภาจึงออก ขอบังคับคุรุสภาวาดวยมาตรฐานวิชาชีพและจรรยาบรรณของวิชาชีพ ไวดังตอไปนี้ ข อ ๑ ข อ บั ง คั บ นี้ เ รี ย กว า “ข อ บั ง คั บ คุ รุ ส ภา ว า ด ว ยมาตรฐานวิ ช าชี พ และ จรรยาบรรณของวิชาชีพ พ.ศ. ๒๕๔๘” ขอ ๒ ขอบังคับนี้ใหใชบังคับตั้งแตวันประกาศในราชกิจจานุเบกษาเปนตนไป ขอ ๓ ในขอบังคับนี้ “วิชาชีพ” หมายความวา วิชาชีพทางการศึกษาที่ทําหนาที่หลักทางดานการเรียน การสอนและการสงเสริมการเรียนรูของผูเรียนดวยวิธีการตาง ๆ รวมทั้งการรับผิดชอบ การบริหารสถานศึกษาในสถานศึกษาปฐมวัย ขั้นพื้นฐาน และอุดมศึกษาที่ต่ํากวาปริญญา ทั้งของรัฐและเอกชน และการบริหารการศึกษานอกสถานศึกษาในระดับเขตพื้นที่การศึกษา ตลอดจนการสนับสนุนการศึกษาใหบริการหรือปฏิบัติงานเกี่ยวเนื่องกับการจัดกระบวน การเรียนการสอน การนิเทศและการบริหารการศึกษาในหนวยงานการศึกษาตาง ๆ

CU503

116

“ผู ป ระกอบวิ ช าชี พ ทางการศึ ก ษา” หมายความว า ครู ผู บ ริ ห ารสถานศึ ก ษา ผูบริหารการศึกษา และบุคลากรทางการศึกษาอื่น ซึ่งไดรับใบอนุญาตเปนผูประกอบ วิชาชีพตามพระราชบัญญัติสภาครูและบุคลากรทางการศึกษา พ.ศ. ๒๕๔๖ “ครู” หมายความวา บุคคลซึ่งประกอบวิชาชีพหลักทางดานการเรียนการสอนและ การสงเสริมการเรียนรูของผูเรียนดวยวิธีการตาง ๆ ในสถานศึกษาปฐมวัย ขั้นพื้นฐาน และอุดมศึกษาที่ต่ํากวาปริญญา ทั้งของรัฐและเอกชน “ผูบริหารสถานศึกษา” หมายความวา บุคคลซึ่งปฏิบัติงานในตําแหนงผูบริหาร สถานศึกษาภายในเขตพื้นที่การศึกษา และสถานศึกษาอื่นที่จัดการศึกษาปฐมวัย ขั้น พื้นฐาน และอุดมศึกษาต่ํากวาปริญญา ทั้งของรัฐและเอกชน “ผูบริหารการศึกษา” หมายความวา บุคคลซึ่งปฏิบัติงานในตําแหนงผูบริหารนอก สถานศึกษาในระดับเขตพื้นที่การศึกษา “บุ ค ลากรทางการศึ ก ษาอื่ น ” หมายความว า บุ ค คลซึ่ ง ทํ า หน า ที่ ส นั บ สนุ น การศึกษา ใหบริการหรือปฏิบัติงานเกี่ยวกับการจัดกระบวนการเรียนการสอน การนิเทศ และการบริหารการศึกษาในหนวยงานการศึกษาตาง ๆ ซึ่งหนวยงานการศึกษากําหนด ตําแหนงใหตองมีคุณวุฒิทางการศึกษา “มาตรฐานวิชาชีพทางการศึกษา” หมายความวา ขอกําหนดเกี่ยวกับคุณลักษณะ และคุณภาพที่พึงประสงคในการประกอบวิชาชีพทางการศึกษา ซึ่งผูประกอบวิชาชีพ ทางการศึกษาตองประพฤติปฏิบัติตาม ประกอบดวย มาตรฐานความรูและประสบการณ วิชาชีพ มาตรฐานการปฏิบัติงานและมาตรฐานการปฏิบัติตน “มาตรฐานความรูและประสบการณวิชาชีพ” หมายความวา ขอกําหนดเกี่ยวกับ ความรู และประสบการณ ใ นการจั ด การเรี ย นรู หรื อ การจั ด การศึ ก ษา ซึ่ ง ผู ต อ งการ ประกอบวิชาชีพทางการศึกษาตองมีเพียงพอที่สามารถนําไปใชในการประกอบวิชาชีพได “มาตรฐานการปฏิบัติงาน” หมายความวา ขอกําหนดเกี่ยวกับคุณลักษณะหรือ การแสดงพฤติกรรมการปฏิบัติงานและการพัฒนางาน ซึ่งผูประกอบวิชาชีพทางการศึกษา ต อ งปฏิ บั ติ ต ามเพื่ อ ให เ กิ ด ผลตามวั ต ถุ ป ระสงค แ ละเป า หมายการเรี ย นรู หรื อ การจั ด การศึกษา รวมทั้งตองฝกฝนใหมีทักษะหรือความชํานาญสูงขึ้นอยางตอเนื่อง

CU503

117

“มาตรฐานการปฏิบัติตน” หมายความวา จรรยาบรรณของวิชาชีพที่กําหนดขึ้น เปนแบบแผนในการประพฤติตน ซึ่งผูประกอบวิชาชีพทางการศึกษาตองปฏิบัติตาม เพื่อ รักษาและสงเสริมเกียรติคุณ ชื่อเสียง และฐานะของผูประกอบวิชาชีพทางการศึกษาให เปนที่เชื่อถือศรัทธาแกผูรับบริการและสังคม อันจะนํามาซึ่งเกียรติและศักดิ์ศรีแหงวิชาชีพ ขอ ๔ ใหประธานกรรมการคุรุสภารักษาการตามขอบังคับนี้ และใหมีอํานาจออก ระเบียบ ประกาศ หรือคําสั่ง เพื่อปฏิบัติตามขอบังคับนี้ รวมทั้งใหมีอํานาจตีความและ วินิจฉัยชี้ขาดปญหาเกี่ยวกับการปฏิบัติตามที่กําหนดไวในขอบังคับ

หมวดที่ ๑ มาตรฐานความรูและประสบการณวิชาชีพ ขอ ๕ ผูประกอบวิ ชาชีพ ครู ต องมีม าตรฐานความรูและประสบการณวิ ชาชี พ ดังตอไปนี้ (ก) มาตรฐานความรู มีคุณวุฒิไมต่ํากวาปริญญาตรีทางการศึกษาหรือเทียบเทา หรือคุณวุฒิอื่นที่คุรุสภารับรอง โดยมีความรู ดังตอไปนี้ (๑) ภาษาและเทคโนโลยีสําหรับครู (๒) การพัฒนาหลักสูตร (๓) การจัดการเรียนรู (๔) จิตวิทยาสําหรับครู (๕) การวัดและประเมินผลการศึกษา (๖) การบริหารจัดการในหองเรียน (๗) การวิจัยทางการศึกษา (๘) นวัตกรรมและเทคโนโลยีสารสนเทศทางการศึกษา (๙) ความเปนครู (ข) มาตรฐานประสบการณวิชาชีพ ผานการปฏิบัติการสอนในสถานศึกษาตาม หลักสูตรปริญญาทางการศึกษาเปนเวลาไมนอยกวาหนึ่งป และผานเกณฑการประเมิน ปฏิ บั ติ ก ารสอนตามหลั ก เกณฑ วิ ธี ก าร และเงื่ อ นไขที่ ค ณะกรรมการคุ รุ ส ภากํ า หนด ดังตอไปนี้ (๑) การฝกปฏิบัติวิชาชีพระหวางเรียน (๒) การปฏิบัติการสอนในสถานศึกษาในสาขาวิชาเฉพาะ ข อ ๖ ผู ป ระกอบวิ ช าชี พ ผู บ ริ ห ารสถานศึ ก ษา ต อ งมี ม าตรฐานความรู แ ละ ประสบการณวิชาชีพ ดังตอไปนี้

CU503

118

(ก) มาตรฐานความรู มีคุณวุฒิไมต่ํากวาปริญญาตรีทางการบริหารการศึกษา หรือเทียบเทา หรือคุณวุฒิอื่นที่คุรุสภารับรอง โดยมีความรู ดังตอไปนี้ (๑) หลักและกระบวนการบริหารการศึกษา (๒) นโยบายและการวางแผนการศึกษา (๓) การบริหารดานวิชาการ (๔) การบริหารดานธุรการ การเงิน พัสดุ และอาคารสถานที่ (๕) การบริหารงานบุคคล (๖) การบริหารกิจการนักเรียน (๗) การประกันคุณภาพการศึกษา (๘) การบริหารจัดการเทคโนโลยีสารสนเทศ (๙) การบริหารการประชาสัมพันธและความสัมพันธชุมชน (๑๐) คุณธรรมและจริยธรรมสําหรับผูบริหารสถานศึกษา นอกจากคุ ณ วุ ฒิ ต ามวรรคหนึ่ ง ต อ งผ า นการฝ ก อบรมหลั ก สู ต รการบริ ห าร สถานศึกษา ที่คณะกรรมการคุรุสภารับรอง (ข) มาตรฐานประสบการณวิชาชีพ ดังตอไปนี้ (๑) มีประสบการณดานปฏิบัติการสอนมาแลวไมนอยกวาหาป หรือ (๒) มี ประสบการณ ด านปฏิ บั ติ การสอนและต องมี ประสบการณ ในตํ าแหน ง หัวหนาหมวด หรือหัวหนาสาย หรือหัวหนางาน หรือตําแหนงบริหารอื่น ๆ ในสถานศึกษา มาแลวไมนอยกวาสองป ขอ ๗ ผูประกอบวิชาชีพผูบริหารการศึกษา ตองมีมาตรฐานความรูและประสบการณ วิชาชีพ ดังตอไปนี้ (ก) มาตรฐานความรู มีคุณวุฒิไมต่ํากวาปริญญาตรีทางการบริหารการศึกษาหรือ เทียบเทา หรือคุณวุฒิอื่นที่คุรุสภารับรอง โดยมีความรู ดังตอไปนี้ (๑) หลักและกระบวนการบริหารการศึกษา (๒) นโยบายและการวางแผนการศึกษา (๓) การบริหารจัดการการศึกษา (๔) การบริหารทรัพยากร (๕) การประกันคุณภาพการศึกษา (๖) การนิเทศการศึกษา (๗) การพัฒนาหลักสูตร (๘) การบริหารจัดการเทคโนโลยีสารสนเทศ (๙) การวิจัยทางการศึกษา CU503

119

(๑๐) คุณธรรมและจริยธรรมสําหรับผูบริหารการศึกษา นอกจากคุ ณ วุ ฒิ ต ามวรรคหนึ่ ง ต อ งผ า นการฝ ก อบรมหลั ก สู ต รการบริ ห าร การศึกษา ที่คณะกรรมการคุรุสภารับรอง (ข) มาตรฐานประสบการณวิชาชีพ ดังตอไปนี้ (๑) มีประสบการณดานปฏิบัติการสอนมาแลวไมนอยกวาแปดป หรือ (๒) มีประสบการณในตําแหนงผูบริหารสถานศึกษามาแลวไมนอยกวาหาป หรือ (๓) มีประสบการณในตําแหนงผูบริหารนอกสถานศึกษาที่ไมต่ํากวาระดับ กองหรือเทียบเทากองมาแลวไมนอยกวาหาป หรือ (๔) มีประสบการณในตําแหนงบุคลากรทางการศึกษาอื่น ตามที่กําหนดใน กฎกระทรวงแลวไมนอยกวาหาป หรือ (๕) มี ป ระสบการณ ด า นปฏิ บั ติ ก ารสอน และมี ป ระสบการณ ใ นตํ า แหน ง ผูบริหารสถานศึกษา หรือผูบริหารนอกสถานศึกษา หรือบุคลากรทางการศึกษาอื่น ตามที่ กําหนดในกฎกระทรวงกันมาแลวไมนอยกวาสิบป ขอ ๘ ผูประกอบวิชาชีพบุคลากรทางการศึกษาอื่นตามที่กําหนดในกฎกระทรวง ตองมีมาตรฐานความรูและประสบการณวิชาชีพ ตามที่คณะกรรมการคุรุสภากําหนด ข อ ๙ สาระความรู แ ละสมรรถนะของผู ป ระกอบวิ ช าชี พ ทางการศึ ก ษาตาม มาตรฐานความรูและประสบการณวิชาชีพใหเปนไปตามที่คณะกรรมการคุรุสภากําหนด

หมวด ๒ มาตรฐานการปฏิบัติงาน ข อ ๑๐ ผู ป ระกอบวิ ช าชี พ ครู ต อ งปฏิ บั ติ ง านตามมาตรฐานการปฏิ บั ติ ง าน ดังตอไปนี้ (๑) ปฏิบัติกิจกรรมทางวิชาการเกี่ยวกับการพัฒนาวิชาชีพครูอยูเสมอ (๒) ตัดสินใจปฏิบัติกิจกรรมตาง ๆ โดยคํานึงถึงผลที่จะเกิดแกผูเรียน (๓) มุงมั่นพัฒนาผูเรียนใหเต็มศักยภาพ (๔) พัฒนาแผนการสอนใหสามารถปฏิบัติไดเกิดผลจริง (๕) พัฒนาสื่อการเรียนการสอนใหมีประสิทธิภาพอยูเสมอ (๖) จัดกิจกรรมการเรียนการสอน โดยเนนผลถาวรที่เกิดแกผูเรียน (๗) รายงานผลการพัฒนาคุณภาพของผูเรียนไดอยางมีระบบ (๘) ปฏิบัติตนเปนแบบอยางที่ดีแกผูเรียน (๙) รวมมือกับผูอื่นในสถานศึกษาอยางสรางสรรค (๑๐) รวมมือกับผูอื่นในชุมชนอยางสรางสรรค CU503

120

(๑๑) แสวงหาและใชขอมูลขาวสารในการพัฒนา (๑๒) สรางโอกาสใหผูเรียนไดเรียนรูในทุกสถานการณ ข อ ๑๑ ผู ป ระกอบวิ ช าชี พ ผู บ ริ ห ารสถานศึ ก ษา และผู บ ริ ห ารการศึ ก ษาต อ ง ปฏิบัติงานตามมาตรฐานการปฏิบัติงาน ดังตอไปนี้ (๑) ปฏิบัติกิจกรรมทางวิชาการเกี่ยวกับการพัฒนาวิชาชีพการบริหารการศึกษา (๒) ตัดสินใจปฏิบัติกิจกรรมตาง ๆ โดยคํานึงถึงผลที่จะเกิดขึ้นกับการพัฒนาของ บุคลากร ผูเรียน และชุมชน (๓) มุงมั่นพัฒนาผูรวมงานใหสามารถปฏิบัติงานไดเต็มศักยภาพ (๔) พัฒนาแผนงานขององคการใหสามารถปฏิบัติไดเกิดผลจริง (๕) พัฒนาและใชนวัตกรรมการบริหารจนเกิดผลงานที่มีคุณภาพสูงขึ้นเปนลําดับ (๖) ปฏิบัติงานขององคการโดยเนนผลถาวร (๗) รายงานผลการพัฒนาคุณภาพการศึกษาไดอยางเปนระบบ (๘) ปฏิบัติตนเปนแบบอยางที่ดี (๙) รวมมือกับชุมชนและหนวยงานอื่นอยางสรางสรรค (๑๐) แสวงหาและใชขอมูลขาวสารในการพัฒนา (๑๑) เปนผูนําและสรางผูนํา (๑๒) สรางโอกาสในการพัฒนาไดทุกสถานการณ ขอ ๑๒ ผูประกอบวิชาชีพบุคลากรทางการศึกษาอื่นตามที่กําหนดในกฎกระทรวง ตองปฏิบัติงานตามมาตรฐานการปฏิบัติงาน ตามที่คณะกรรมการคุรุสภากําหนด

หมวดที่ ๓ จรรยาบรรณของวิชาชีพ ขอ ๑๓ ผูประกอบวิชาชีพทางการศึกษา ตองประพฤติตนตามจรรยาบรรณของ วิชาชีพและแบบแผนพฤติกรรมตามจรรยาบรรณของวิชาชีพ สวนที่ ๑ จรรยาบรรณตอตนเอง ขอ ๑๔ ผูประกอบวิชาชีพทางการศึกษา ตองมีวินัยในตนเอง พัฒนาตนเองดาน วิชาชีพ บุคลิกภาพ และวิสัยทัศน ใหทันตอการพัฒนาทางวิทยาการ เศรษฐกิจ สังคม และการเมือง อยูเสมอ สวนที่ ๒ CU503

121

จรรยาบรรณตอวิชาชีพ ขอ ๑๕ ผูประกอบวิชาชีพทางการศึกษา ตองรัก ศรัทธา ซื่อสัตยสุจริต รับผิดชอบ ตอวิชาชีพ และเปนสมาชิกที่ดีขององคกรวิชาชีพ สวนที่ ๓ จรรยาบรรณตอผูรับบริการ ข อ ๑๖ ผู ป ระกอบวิ ช าชี พ ทางการศึ ก ษา ต อ งรั ก เมตตา เอาใจใส ช ว ยเหลื อ สงเสริม ใหกําลังใจแกศิษย และผูรับบริการ ตามบทบาทหนาที่โดยเสมอหนา ขอ ๑๗ ผูประกอบวิชาชีพทางการศึกษา ตองสงเสริมใหเกิดการเรียนรู ทักษะ และนิ สั ย ที่ ถู ก ต อ งดี ง ามแก ศิ ษ ย และผู รั บ บริ ก าร ตามบทบาทหน า ที่ อ ย า งเต็ ม ความสามารถ ดวยความบริสุทธิ์ใจ ขอ ๑๘ ผูประกอบวิชาชีพทางการศึกษา ตองประพฤติปฏิบัติตนเปนแบบอยางที่ดี ทั้งทางกาย วาจา และจิตใจ ขอ ๑๙ ผูประกอบวิชาชีพทางการศึกษา ตองไมกระทําตนเปนปฏิปกษตอความ เจริญทางกาย สติปญญา จิตใจ อารมณ และสังคมของศิษยและผูรับบริการ ขอ ๒๐ ผูประกอบวิชาชีพทางการศึกษา ตองใหบริการดวยความจริงใจและเสมอ ภาค โดยไมเรียกรับหรือยอมรับผลประโยชนจากการใชตําแหนงหนาที่โดยมิชอบ สวนที่ ๔ จรรยาบรรณตอผูรวมประกอบวิชาชีพ ขอ ๒๑ ผูประกอบวิชาชีพทางการศึกษา พึงชวยเหลือเกื้อกูลซึ่งกันและกันอยาง สรางสรรคโดยยึดมั่นในระบบคุณธรรม สรางความสามัคคีในหมูคณะ สวนที่ ๕ จรรยาบรรณตอสังคม ขอ ๒๒ ผูประกอบวิชาชีพทางการศึกษา พึงประพฤติปฏิบัติตนเปนผูนําในการ อนุรักษและพัฒนาเศรษฐกิจ สังคม ศาสนา ศิลปวัฒนธรรม ภูมิปญญา สิ่งแวดลอม รักษา ผลประโยชน ข องส ว นรวม และยึ ด มั่ น ในการปกครองระบอบประชาธิ ป ไตยอั น มี พระมหากษัตริยทรงเปนประมุข

ประกาศ ณ วันที่ ๓๑ สิงหาคม พ.ศ. ๒๕๔๘ CU503

122

เสริมศักดิ์ วิศาลาภรณ ประธานกรรมการคุรุสภา

ประกาศคณะกรรมการคุรุสภา เรื่อง สาระความรูและสมรรถนะของผูประกอบวิชาชีพครู ผูบริหารสถานศึกษาและผูบริหารการศึกษาตามมาตรฐานความรูและ ประสบการณวิชาชีพ ----------------------------------------อาศัยอํานาจตามความในขอ ๔ และขอ ๙ แหงขอบังคับคุรุสภาวาดวยมาตรฐาน วิชาชีพและจรรยาบรรณของวิชาชีพ พ.ศ. ๒๕๔๘ ประกอบกับมติคณะกรรมการคุรุสภา ในการประชุมครั้งที่ ๑๐/๒๕๔๘ วันที่ ๑๘ กรกฎาคม ๒๕๔๘ คณะกรรมการคุรุสภาจึง กําหนดสาระความรูและสมรรถนะของผูประกอบวิชาชีพทางการศึกษาตามมาตรฐาน ความรูและประสบการณวิชาชีพดังตอไปนี้

หมวด ๑ ผูประกอบวิชาชีพครู สาระความรูและสมรรถนะของผูประกอบวิชาชีพครูตามมาตรฐานความรู ๑. ภาษาและเทคโนโลยีสําหรับครู ประกอบดวย (ก) สาระความรู (๑) ภาษาไทยสําหรับครู (๒) ภาษาอังกฤษหรือภาษาตางประเทศอื่น ๆ สําหรับครู (๓) เทคโนโลยีสารสนเทศสําหรับครู (ข) สมรรถนะ

CU503

123

(๑) สามารถใชทักษะในการฟง การพูด การอาน การเขียนภาษาไทย เพื่อ การสื่อความหมายไดอยางถูกตอง (๒) สามารถใชทักษะในการฟง การพูด การอาน การเขียนภาษาอังกฤษ หรือภาษาตางประเทศอื่น ๆ เพื่อการสื่อความหมายไดอยางถูกตอง (๓) สามารถใชคอมพิวเตอรขั้นพื้นฐาน ๒. การพัฒนาหลักสูตร ประกอบดวย (ก) สาระความรู (๑) ปรัชญา แนวคิดทฤษฎีการศึกษา (๒) ประวัติความเปนมาและระบบการจัดการศึกษาไทย (๓) วิสัยทัศนและแผนพัฒนาการศึกษาไทย (๔) ทฤษฎีหลักสูตร (๕) การพัฒนาหลักสูตร (๖) มาตรฐานและมาตรฐานชวงชั้นของหลักสูตร (๗) การพัฒนาหลักสูตรสถานศึกษา (๘) ปญหาและแนวโนมในการพัฒนาหลักสูตร (ข) สมรรถนะ (๑) สามารถวิเคราะหหลักสูตร (๒) สามารถปรับปรุงและพัฒนาหลักสูตรไดอยางหลากหลาย (๓) สามารถประเมินหลักสูตรไดทั้งกอนและหลังการใชหลักสูตร (๔) สามารถจัดทําหลักสูตร ๓. การจัดการเรียนรู ประกอบดวย (ก) สาระความรู (๑) ทฤษฎีการเรียนรูและการสอน (๒) รูปแบบการเรียนรูและการพัฒนารูปแบบการเรียนการสอน (๓) การออกแบบและการจัดประสบการณการเรียนรู (๔) การบูรณาการเนื้อหาในกลุมสาระการเรียนรู (๕) การบูรณาการการเรียนรูแบบเรียนรวม (๖) เทคนิคและวิทยาการจัดการเรียนรู (๗) การใชและการผลิตสื่อและการพัฒนานวัตกรรมในการเรียนรู (๘) การจัดการเรียนรูแบบยึดผูเรียนเปนสําคัญ (๙) การประเมินผลการเรียนรู (ข) สมรรถนะ CU503

124

(๑) สามารถนําประมวลรายวิชามาจัดทําแผนการเรียนรูรายภาคและ ตลอดภาค (๒) สามารถออกแบบการเรียนรูที่เหมาะสมกับวัยของผูเรียน (๓) สามารถเลือกใช พัฒนา และสรางสื่อ อุปกรณที่สงเสริมการเรียนรู ของผูเรียน (๔) สามารถจัดกิจกรรมที่สงเสริมการเรียนรูของผูเรียนและจําแนก ระดับการเรียนรูของผูเรียนจากการประเมินผล ๔. จิตวิทยาสําหรับครู ประกอบดวย (ก) สาระความรู (๑) จิตวิทยาพื้นฐานที่เกี่ยวของกับพัฒนาการมนุษย (๒) จิตวิทยาการศึกษา (๓) จิตวิทยาการแนะแนวและใหคําปรึกษา (ข) สมรรถนะ (๑) เขาใจธรรมชาติของผูเรียน (๒) สามารถชวยเหลือผูเรียนใหเรียนรูและพัฒนาไดตามศักยภาพ ของตน (๓) สามารถใหคําแนะนําชวยเหลือผูเรียนใหมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น (๔) สามารถสงเสริมความถนัดและความสนใจของผูเรียน ๕. การวัดและประเมินผลการศึกษา ประกอบดวย (ก) สาระความรู (๑) หลักการและเทคนิคการวัดและประเมินผลทางการศึกษา (๒) การสรางและการใชเครื่องมือวัดผลและประเมินผลการศึกษา (๓) การประเมินตามสภาพจริง (๔) การประเมินจากแฟมสะสมงาน (๕) การประเมินภาคปฏิบัติ (๖) การประเมินผลแบบยอยและแบบรวม (ข) สมรรถนะ (๑) สามารถวัดและประเมินผลไดตามสภาพความเปนจริง (๒) สามารถนําผลการประเมินไปใชในการปรับปรุงการจัดการเรียนรู และหลักสูตร ๖. การบริหารจัดการในหองเรียน ประกอบดวย (ก) สาระความรู CU503

125

(๑) ทฤษฎีและหลักการบริหารจัดการ (๒) ภาวะผูนําทางการศึกษา (๓) การคิดอยางเปนระบบ (๔) การเรียนรูวัฒนธรรมองคกร (๕) มนุษยสัมพันธในองคกร (๖) การติดตอสื่อสารในองคกร (๗) การบริหารจัดการชั้นเรียน (๘) การประกันคุณภาพการศึกษา (๙) การทํางานเปนทีม (๑๐) การจัดทําโครงงานทางวิชาการ (๑๑) การจัดโครงการฝกอาชีพ (๑๒) การจัดโครงการและกิจกรรมเพื่อพัฒนา (๑๓) การจัดระบบสารสนเทศเพื่อการบริหารจัดการ (๑๔) การศึกษาเพื่อพัฒนาชุมชน (ข) สมรรถนะ (๑) มีภาวะผูนํา (๒) สามารถบริหารจัดการในชั้นเรียน (๓) สามารถสื่อสารไดอยางมีคุณภาพ (๔) สามารถในการประสานประโยชน (๕) สามารถนํานวัตกรรมใหม ๆ มาใชในการบริหารจัดการ ๗. การวิจัยทางการศึกษา ประกอบดวย (ก) สาระความรู (๑) ทฤษฎีการวิจัย (๒) รูปแบบการวิจัย (๓) การออกแบบการวิจัย (๔) กระบวนการวิจัย (๕) สถิติเพื่อการวิจัย (๖) การวิจัยในชั้นเรียน (๗) การฝกปฏิบัติการวิจัย (๘) การนําเสนอผลงานวิจัย (๙) การคนควา ศึกษางานวิจัยในการพัฒนากระบวนการจัดการเรียนรู (๑๐) การใชกระบวนการวิจัยในการแกปญหา CU503

126

(๑๑) การเสนอโครงการเพื่อทําวิจัย (ข) สมรรถนะ (๑) สามารถนําผลการวิจัยไปใชในการจัดการเรียนการสอน (๒) สามารถทําวิจัยเพื่อพัฒนาการเรียนการสอนและพัฒนาผูเรียน ๘. นวัตกรรมและเทคโนโลยีสารสนเทศทางการศึกษา ประกอบดวย (ก) สาระความรู (๑) แนวคิด ทฤษฎี เทคโนโลยีและนวัตกรรมการศึกษาที่สงเสริมการพัฒนา คุณภาพการเรียนรู (๒) เทคโนโลยีและสารสนเทศ (๓) การวิ เคราะห ป ญหาที่ เกิ ดจากการใช นวั ตกรรมเทคโนโลยี และ สารสนเทศ (๔) แหลงการเรียนรูและเครือขายการเรียนรู (๕) การออกแบบ การสราง การนําไปใช การประเมิน และการปรับปรุง นวัตกรรม (ข) สมรรถนะ (๑) สามารถเลือกใช ออกแบบ สราง และปรับปรุงนวัตกรรมเพื่อให ผูเรียนเกิดการเรียนรูที่ดี (๒) สามารถพัฒนาเทคโนโลยีและสารสนเทศเพื่อใหผูเรียนเกิดการ เรียนรูที่ดี (๓) สามารถแสวงหาแหลงเรียนรูที่หลากหลายเพื่อสงเสริมการเรียนรู ของผูเรียน ๙. ความเปนครู ประกอบดวย (ก) สาระความรู (๑) ความสําคัญของวิชาชีพครู บทบาท หนาที่ ภาระงานของครู (๒) พัฒนาการของวิชาชีพครู (๓) คุณลักษณะของครูที่ดี (๔) การสรางทัศนคติที่ดีตอวิชาชีพครู (๕) การเสริมสรางศักยภาพและสมรรถภาพความเปนครู (๖) การเปนบุคคลแหงการเรียนรูและการเปนผูนําทางวิชาการ (๗) เกณฑมาตรฐานวิชาชีพครู (๘) จรรยาบรรณของวิชาชีพครู (๙) กฎหมายที่เกี่ยวของกับการศึกษา CU503

127

(ข) สมรรถนะ (๑) รัก เมตตา และปรารถนาดีตอผูเรียน (๒) อดทนและรับผิดชอบ (๓) เปนบุคคลแหงการเรียนรูและเปนผูนําทางวิชาการ (๔) มีวิสัยทัศน (๕) ศรัทธาในวิชาชีพครู (๖) ปฏิบัติตามจรรยาบรรณของวิชาชีพครู สาระการฝ ก ทั ก ษะและสมรรถนะของผู ป ระกอบวิ ช าชี พ ครู ต ามมาตรฐาน ประสบการณวิชาชีพ ๑๐. การฝกปฏิบัติวิชาชีพระหวางเรียน ประกอบดวย (ก) สาระการฝกทักษะ (๑) การบูรณาการความรูทั้งหมดมาใชในการฝกประสบการณวิชาชีพ ในสถานศึกษา (๒) ฝกปฏิบัติการวางแผนการศึกษาผูเรียน โดยการสังเกต สัมภาษณ รวบรวมขอมูล และนําเสนอผลการศึกษา (๓) มี ส ว นร ว มกั บ สถานศึ ก ษาในการพั ฒ นาและปรั บ ปรุ ง หลั ก สู ต ร รวมทั้งการนําหลักสูตรไปใช (๔) ฝกการจัดทําแผนการเรียนรูรวมกับสถานศึกษา (๕) ฝกปฏิบัติการดําเนินการจัดกิจกรรมเกี่ยวกับการจัดการเรียนรู โดยเขาไปมีสวนรวมในสถานศึกษา (๖) การจัดทําโครงงานทางวิชาการ (ข) สมรรถนะ (๑) สามารถศึกษาและแยกแยะผูเรียนไดตามความแตกตางของผูเรียน (๒) สามารถจัดทําแผนการเรียนรู (๓) สามารถฝ ก ปฏิ บั ติ ก ารสอน ตั้ ง แต ก ารจั ด ทํ า แผนการสอน ปฏิบัติการสอน ประเมินผล และปรับปรุง (๔) สามารถจัดทําโครงงานทางวิชาการ ๑๑. การปฏิบัติการสอนในสถานศึกษาในสาขาวิชาเฉพาะ ประกอบดวย (ก) สาระการฝกทักษะ (๑) การบูรณาการความรูทั้งหมดมาใชในการปฏิบัติการสอนในสถานศึกษา (๒) การจัดทําแผนการจัดการเรียนรูที่ยึดผูเรียนเปนสําคัญ (๓) การจัดกระบวนการการเรียนรู CU503

128

(๔) การเลือกใช การผลิตสื่อและนวัตกรรมที่สอดคลองกับการจัดการเรียนรู (๕) การใชเทคนิคและยุทธวิธีในการจัดการเรียนรู (๖) การวัดและประเมินผลการเรียนรู (๗) การทําวิจัยในชั้นเรียนเพื่อพัฒนาผูเรียน (๘) การนําผลการประเมินมาพัฒนาการจัดการเรียนรูและพัฒนาคุณภาพ ผูเรียน (๙) การบันทึกและรายงานผลการจัดการเรียนรู (๑๐) การสัมมนาทางการศึกษา (ข) สมรรถนะ (๑) สามารถจัดการเรียนรูในสาขาวิชาเฉพาะ (๒) สามารถประเมิน ปรับปรุง และพัฒนาการจัดการเรียนรูใหเหมาะสมกับ ศักยภาพของผูเรียน (๓) สามารถทําวิจัยในชั้นเรียนเพื่อพัฒนาผูเรียน (๔) สามารถจัดทํารายงานผลการจัดการเรียนรูและการพัฒนาผูเรียน

หมวด ๒ ผูประกอบวิชาชีพผูบริหารสถานศึกษา สาระความรู แ ละสมรรถนะของผู ป ระกอบวิ ช าชี พ ผู บ ริ ห ารสถานศึ ก ษาตาม มาตรฐานความรู ๑๒. หลักและกระบวนการบริหารการศึกษา ประกอบดวย (ก) สาระความรู (๑) หลักและทฤษฎีทางการบริหาร และการบริหารการศึกษา (๒) ระบบและกระบวนการบริหารและการจัดการการศึกษายุคใหม (๓) การสรางวิสัยทัศนในการบริหารและจัดการการศึกษา (๔) กฎหมายที่เกี่ยวของกับการศึกษา (๕) บริบทและแนวโนมการจัดการการศึกษา (ข) สมรรถนะ (๑) สามารถนํ า ความรู ความเข า ใจในหลั ก การและทฤษฎี ท างการ บริหารการศึกษาไปประยุกตใชในการบริหารการศึกษา (๒) สามารถวิเคราะห สังเคราะห และสรางองคความรูในการบริหาร จัดการการศึกษา (๓) สามารถกําหนดวิสัยทัศนและเปาหมายของการศึกษา CU503

129

(๔) สามารถจัดองคกร โครงสรางการบริหาร และกําหนดภารกิจของ ครูและบุคลากรทางการศึกษาไดเหมาะสม ๑๓. นโยบายและการวางแผนการศึกษา ประกอบดวย (ก) สาระความรู (๑) พื้นฐานทางเศรษฐกิจ สังคม การเมือง และเทคโนโลยีที่มีผลตอ การจัดการศึกษา (๒) ระบบและทฤษฎีการวางแผน (๓) การวิเคราะหและการกําหนดนโยบายการศึกษา (๔) การวางแผนพัฒนานโยบายการศึกษา (๕) การพัฒนานโยบายการศึกษา (๖) การประเมินนโยบายการศึกษา (ข) สมรรถนะ (๑) สามารถวิเคราะหขอมูลเพื่อจัดทํานโยบายการศึกษา (๒) สามารถกําหนดนโยบาย วางแผนการดําเนินงาน และประเมิน คุณภาพการจัดการศึกษา (๓) สามารถจั ด ทํ า แผนพั ฒ นาคุ ณ ภาพการศึ ก ษา ที่ มุ ง ให เ กิ ด ผลดี คุมคาตอการศึกษา สังคม และสิ่งแวดลอม (๔) สามารถนําแผนพัฒนาคุณภาพการศึกษาไปปฏิบัติ (๕) สามารถติดตาม ประเมิน และรายงานผลการดําเนินงาน ๑๔. การบริหารดานวิชาการ ประกอบดวย (ก) สาระความรู (๑) การบริหารจัดการเรียนรูที่ยึดผูเรียนเปนสําคัญ (๒) หลักการและรูปแบบการพัฒนาหลักสูตร (๓) การพัฒนาหลักสูตรทองถิ่น (๔) หลักและแนวคิดเกี่ยวกับการนิเทศ (๕) กลยุทธการนิเทศการศึกษา (๖) การวางแผนและการประเมินผลการนิเทศการศึกษา (๗) ระเบียบวิธีวิจัยทางการศึกษา (๘) หลักการและเทคนิคการวัดและประเมินผลทางการศึกษา (๙) สถิติและคอมพิวเตอรเพื่อการวิจัย (ข) สมรรถนะ (๑) สามารถบริหารจัดการการเรียนรู CU503

130

(๒) สามารถพัฒนาหลักสูตรสถานศึกษา (๓) สามารถนิเทศการจัดการเรียนรูในสถานศึกษา (๔) สามารถสงเสริมใหมีการวิจัยเพื่อพัฒนาคุณภาพการจัดการเรียนรู ๑๕. การบริหารดานธุรการ การเงิน พัสดุ และอาคารสถานที่ ประกอบดวย (ก) สาระความรู (๑) กฎหมายที่เกี่ยวของกับงานธุรการ การเงิน พัสดุ และอาคารสถานที่ (๒) การจัดวางระบบควบคุมภายใน (๓) เทคนิคการบริหารจัดการสภาพแวดลอมภายในสถานศึกษา (ข) สมรรถนะ (๑) สามารถจัดระบบงานสารบรรณไดอยางมีประสิทธิภาพ (๒) สามารถบริหารจัดการงบประมาณอยางถูกตองและเปนระบบ (๓) สามารถวางระบบการบริหารและจัดการทรัพยากรภายในสถานศึกษา ไดอยางมีประสิทธิภาพ (๔) สามารถพัฒนาสิ่งแวดลอมทางกายภาพเพื่อสงเสริมการจัดการเรียนรู ๑๖. การบริหารงานบุคคล ประกอบดวย (ก) สาระความรู หลักการบริหารงานบุคคล (ข) สมรรถนะ (๑) สามารถสรรหาบุคคลที่มีประสิทธิภาพเขามาปฏิบัติ (๒) สามารถจัดหาบุคลากรใหเหมาะสมกับหนาที่ที่รับผิดชอบ (๓) สามารถพัฒนาครูและบุคลากรในสถานศึกษาใหสามารถปฏิบัติ หนาที่ไดอยางมีประสิทธิภาพ (๔) สามารถเสริมสรางขวัญและกําลังใจสําหรับครูและบุคคลากรใน สถานศึกษา (๕) สามารถให คํา ปรึก ษาและแก ไขป ญหาการทํ า งานใหแก ครู และ บุคลากรในสถานศึกษา ๑๗. การบริหารกิจการนักเรียน ประกอบดวย (ก) สาระความรู (๑) คุณธรรม จริยธรรม คานิยมและคุณลักษณะที่พึงประสงค (๒) ระบบการดูแลชวยเหลือผูเรียน (๓) การจัดกิจกรรมสงเสริมและพัฒนาผูเรียน (ข) สมรรถนะ CU503

131

(๑) สามารถบริหารจัดการใหเกิดกิจกรรมการพัฒนาผูเรียน (๒) สามารถบริหารจัดการใหเกิดงานบริการผูเรียน (๓) สามารถสงเสริมการจัดกิจกรรมพิเศษเพื่อพัฒนาศักยภาพผูเรียน ในดานตาง ๆ (๔) สามารถสงเสริมวินัย คุณธรรม จริยธรรม และความสามัคคีใน หมูคณะ ๑๘. การประกันคุณภาพการศึกษา ประกอบดวย (ก) สาระความรู (๑) หลักการและกระบวนการในการประกันคุณภาพการศึกษา (๒) องคประกอบของการประกันคุณภาพการศึกษา (๓) มาตรฐานการศึกษา (๔) การประกันคุณภาพภายในและภายนอก (๕) บทบาทของผูบริหารในการประกันคุณภาพการศึกษา (ข) สมรรถนะ (๑) สามารถจัดทําแผนพัฒนาคุณภาพของสถานศึกษา (๒) สามารถประเมินผลและติดตามตรวจสอบคุณภาพและมาตรฐาน การศึกษาของสถานศึกษา (๓) สามารถจัดทํารายงานผลการประเมินตนเองของสถานศึกษา เพื่อ รับรองการประเมินภายนอก ๑๙. การบริหารจัดการเทคโนโลยีสารสนเทศ ประกอบดวย (ก) สาระความรู (๑) เทคโนโลยีสารสนเทศเพื่อการศึกษา (๒) เทคโนโลยีสารสนเทศเพื่อการบริหารจัดการ (๓) เทคโนโลยีสารสนเทศเพื่อการจัดการเรียนรู (ข) สมรรถนะ (๑) สามารถใชและบริหารเทคโนโลยีสารสนเทศเพื่อการศึกษาและการ ปฏิบัติงานไดอยางเหมาะสม (๒) สามารถประเมินการใชเทคโนโลยีสารสนเทศเพื่อปรับปรุงการบริหาร จัดการ (๓) สามารถสงเสริม สนับสนุนการใชเทคโนโลยีสารสนเทศเพื่อการศึกษา ๒๐. การบริหารการประชาสัมพันธและความสัมพันธชุมชน ประกอบดวย (ก) สาระความรู CU503

132

(๑) หลักการประชาสัมพันธ (๒) กลยุทธการสรางความสัมพันธกับชุมชน (ข) สมรรถนะ (๑) สามารถบริหารจัดการขอมูลขาวสารไปสูผูเรียน ครู และบุคลากร ในสถานศึกษา (๒) สามารถเผยแพรขอมูลขางสารและกิจกรรมของสถานศึกษาไปสู ชุมชน (๓) สามารถใชยุทธศาสตรที่เหมาะสมในการประชาสัมพันธ (๔) สามารถสรางกิจกรรมเพื่อพัฒนาความสัมพันธอันดีกับชุมชน โดย มีเปาหมายในการเขาไปชวยเหลือชุมชน และเปดโอกาสใหชุมชนเขามามีสวนรวม (๕) สามารถระดมทรัพยากรและภูมิปญญาทองถิ่นเพื่อสงเสริมการจัด การศึกษา ๒๑. คุณธรรมและจริยธรรมสําหรับผูบริหารสถานศึกษา ประกอบดวย (ก) สาระความรู (๑) คุณธรรมและจริยธรรมสําหรับผูบริหาร (๒) จรรยาบรรณของวิชาชีพผูบริหารสถานศึกษา (๓) การพัฒนาจริยธรรมผูบริหารใหปฏิบัติตนในกรอบคุณธรรม (๔) การบริหารกิจการบานเมืองที่ดี (ข) สมรรถนะ (๑) เปนผูนําเชิงคุณธรรม จริยธรรม และปฏิบัติตนเปนแบบอยางที่ดี (๒) ปฏิบัติตนตามจรรยาบรรณของวิชาชีพผูบริหารสถานศึกษา (๓) สงเสริมและพัฒนาใหผูรวมงานมีคุณธรรมและจริยธรรมที่เหมาะสม

หมวด ๓ ผูประกอบวิชาชีพผูบริหารการศึกษา สาระความรู และสมรรถนะของผูประกอบวิ ชาชี พผู บริ หารการศึกษาตามมาตรฐาน ความรู ๒๒. หลักและกระบวนการบริหารการศึกษา ประกอบดวย (ก) สาระความรู (๑) หลักและทฤษฎีทางการบริหาร และการบริหารการศึกษา (๒) ระบบและกระบวนการบริหารและการจัดการการศึกษายุคใหม (๓) การสรางวิสัยทัศนในการบริหารและจัดการการศึกษา CU503

133

(๔) กฎหมายที่เกี่ยวของกับการศึกษา (๕) บริบทและแนวโนมการจัดการการศึกษา (ข) สมรรถนะ (๑) สามารถนํ า ความรู ความเข า ใจในหลั ก การและทฤษฎี ท างการ บริหารการศึกษาไปประยุกตใชในการบริหารการศึกษา (๒) สามารถวิเคราะห สังเคราะห และสรางองคความรูในการบริหาร จัดการการศึกษา (๓) สามารถกําหนดวิสัยทัศนและเปาหมายของการศึกษา (๔) สามารถจัดองคกร โครงสรางการบริหาร และกําหนดภารกิจของ ครูและบุคลากรทางการศึกษาไดเหมาะสม ๒๓. นโยบายและการวางแผนการศึกษา ประกอบดวย (ก) สาระความรู (๑) พื้นฐานทางเศรษฐกิจ สังคม การเมือง และเทคโนโลยีที่มีผลตอ การจัดการศึกษา (๒) ระบบและทฤษฎีการวางแผน (๓) การวิเคราะหและการกําหนดนโยบายการศึกษา (๔) การวางแผนการพัฒนานโยบายการศึกษา (๕) การพัฒนานโยบายการศึกษา (๖) การประเมินนโยบายการศึกษา (ข) สมรรถนะ (๑) สามารถวิเคราะหขอมูลเพื่อจัดทํานโยบายการศึกษา (๒) สามารถกําหนดนโยบาย วางแผนการดําเนินงาน และประเมิน คุณภาพการจัดการศึกษา (๓) สามารถจั ด ทํ า แผนพั ฒ นาคุ ณ ภาพการศึ ก ษา ที่ มุ ง ให เ กิ ด ผลดี คุมคาตอการศึกษา สังคม และสิ่งแวดลอม (๔) สามารถนําแผนพัฒนาคุณภาพการศึกษาไปปฏิบัติ (๕) สามารถติดตาม ประเมิน และรายงานผลการดําเนินงาน ๒๔. การบริหารจัดการการศึกษา ประกอบดวย (ก) สาระความรู (๑) หลักและระบบการจัดการศึกษา (๒) เทคนิคการบริหารจัดการการศึกษาใหมีประสิทธิภาพ

CU503

134

(๓) บทบาทของผูบริหารในการสงเสริมการมีสวนรวมของชุมชนและ ทองถิ่นในการจัดการศึกษา (ข) สมรรถนะ สามารถบริหารจัดการการศึกษาใหมีคุณภาพ ๒๕. การบริหารทรัพยากร ประกอบดวย (ก) สาระความรู (๑) การแสวงหาและใชทรัพยากรทางการศึกษา (๒) การบริหารทรัพยากรบุคคล (๓) การบริหารจัดการแหลงการเรียนรู สิ่งแวดลอม และพลังงาน (๔) การบริหารงบประมาณ การเงิน และบัญชี (ข) สมรรถนะ (๑) สามารถวางระบบการบริหารจัดการทรัพยากรไดอยางมีประสิทธิภาพ (๒) สามารถบริหารจัดการงบประมาณ การเงิน และบัญชีไดอยางถูกตอง โปรงใส และตรวจสอบได ๒๖. การประกันคุณภาพการศึกษา ประกอบดวย (ก) สาระความรู (๑) หลักการและกระบวนการในการประกันคุณภาพการศึกษา (๒) องคประกอบของการประกันคุณภาพการศึกษา (๓) มาตรฐานการศึกษา (๔) การประกันคุณภาพภายในและภายนอก (๕) บทบาทของผูบริหารในการประกันคุณภาพการศึกษา (ข) สมรรถนะ (๑) สามารถจัดทําแผนพัฒนาคุณภาพของสถานศึกษาหรือหนวยงาน (๒) สามารถประเมินผลและติดตามตรวจสอบคุณภาพและมาตรฐาน การศึกษาของสถานศึกษาหรือหนวยงาน (๓) สามารถจัดทํารายงานผลการประเมินตนเองของหนวยงานเพื่อ รองรับการประเมินภายนอก ๒๗. การนิเทศการศึกษา ประกอบดวย (ก) สาระความรู (๑) หลักและแนวคิดเกี่ยวกับการนิเทศการศึกษา (๒) เทคนิคการนิเทศการศึกษา (๓) ความสัมพันธของการนิเทศการศึกษากับการบริหารการศึกษา CU503

135

(ข) สมรรถนะ (๑) สามารถนิเทศ กํากับ ติดตาม และประเมินผลการปฏิบัติงานอยาง เปนระบบ โดยใชวิธีการที่หลากหลาย (๒) สามารถพั ฒ นาระบบการนิ เ ทศการศึ ก ษาให ส อดคล อ งกั บ การ เปลี่ยนแปลง ๒๘. การพัฒนาหลักสูตร ประกอบดวย (ก) สาระความรู (๑) หลักการพัฒนาหลักสูตร (๒) การบริหารและการพัฒนาหลักสูตร (๓) ปญหาและแนวโนมในการพัฒนาหลักสูตร (ข) สมรรถนะ สามารถเปนผูนําในการพัฒนาหลักสูตรและกํา กับติดตามการจัดทํา หลักสูตรที่สอดคลองกับความตองการและความจําเปนของทองถิ่น ๒๙. การบริหารจัดการเทคโนโลยีสารสนเทศ ประกอบดวย (ก) สาระความรู (๑) เทคโนโลยีสารสนเทศเพื่อการศึกษา (๒) เทคโนโลยีสารสนเทศเพื่อการบริหารจัดการ (๓) เทคโนโลยีสารสนเทศเพื่อการจัดการเรียนรู (ข) สมรรถนะ (๑) สามารถใชและบริหารเทคโนโลยีสารสนเทศเพื่อการศึกษาและการ ปฏิบัติงานไดอยางเหมาะสม (๒) สามารถประเมินการใชเทคโนโลยีสารสนเทศเพื่อปรับปรุงการ บริหารจัดการ (๓) สามารถสงเสริม สนับสนุนการใชเทคโนโลยีเพื่อการศึกษา ๓๐. การวิจัยทางการศึกษา ประกอบดวย (ก) สาระความรู (๑) ระเบียบวิธีวิจัยทางการศึกษา (๒) สถิติและคอมพิวเตอรเพื่อการวิจัยทางการศึกษา (๓) หลักการและเทคนิคการวัดและประเมินผลทางการศึกษา (ข) สมรรถนะ สามารถนํากระบวนการทางการวิจัย การวัดและประเมินผลไปใชในการ บริหารจัดการศึกษาได CU503

136

๓๑. คุณธรรมและจริยธรรมสําหรับผูบริหารการศึกษา ประกอบดวย (ก) สาระความรู (๑) คุณธรรมและจริยธรรมสําหรับผูบริหาร (๒) จรรยาบรรณของวิชาชีพผูบริหารการศึกษา (๓) การพัฒนาจริยธรรมผูบริหารใหปฏิบัติตนในกรอบคุณธรรม (๔) การบริหารกิจการบานเมืองที่ดี (ข) สมรรถนะ (๑) เปนผูนําเชิงคุณธรรม จริยธรรม และปฏิบัติตนเปนแบบอยางที่ดี (๒) ปฏิบัติตนตามจรรรยาบรรณของวิชาชีพผูบริหารการศึกษา (๓) สงเสริมและพัฒนาใหผูรวมงานมีคุณธรรมจริยธรรมที่เหมาะสม ประกาศ ณ วันที่ ๘ กุมภาพันธ พ.ศ. ๒๕๔๙ เสริมศักดิ์ วิศาลาภรณ ประธานกรรมการคุรุสภา

CU503

137

บรรณานุกรม กรมการศาสนา. 2521. คูมือสอนจริยศึกษาระดับวิทยาลัย กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ การศาสนา. กรมการศาสนา. กระทรวงศึกษาธิการ. 2528. พระไตรปฎกภาษาไทย ฑีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เลมที่ 11. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพการศาสนา. กระทรวงศึกษาธิการ. สํานักคณะกรรมการขาราชการครู. 2543. คุณธรรมและจิตสํานึกของ ขาราชการครู. พิมพครั้งที่ 4. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพการศาสนา . 2542. กฎหมายและระเบียบในการบริหารงานบุคคลสําหรับขาราชการครู. พิมพครั้งที่ 2. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพการศาสนา. ก อ สวั สดิ พาณิ ชย . 2518. วั ยรุ นกั บค านิ ยมและระบบศี ลธรรม ในเรื่ องน ารู เกี่ ยวกั บ การศึกษา. กรุงเทพมหานคร: กรมสามัญศึกษา. ไกรนุช ศิริพูล. 2531. ความเปนครู. กรุงเทพมหานคร: นิยมวิทยา. โกสินทร รังสยาพันธ. 2530. ปรัชญาและคุณธรรมสําหรับครู. กรุงเทพมหานคร: กรมการฝกหัดครู. คณะกรรมการการประถมศึกษาแหงชาติ, สํานักงาน. 2525. แนวทางปฏิบัติตามคานิยม ขั้นพื้นฐาน. กรุงเทพมหานคร: สํานักงานคณะกรรมการการประถมศึกษาแหงชาติ. จรรยา สุวรรณทัต และดวงกมล เวชบรรยงรัตน. 2529. จิตวิทยาทั่วไป. กรุงเทพมหานคร: มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช. เฉลียว บุรีภักดี และคณะ. 2520. ลักษณะของครูที่ดี. กรุงเทพมหานคร: หนวยศึกษานิเทศก. กรมการฝกหัดครู. ชาญชัย อาจินสมาจาร. 2525. การนิเทศการศึกษา. กรุงเทพมหานคร: จงเจริญการพิมพ. ชัยวัฒน อัตพัฒน. 2545. จริยศาสตร. กรุงเทพมหานคร: ม. ป. ท. ทองคูณ หงสพันธุ และคณะ. 2537. คานิยมและจริยธรรม. (เอกสารอัดสําเนา).

CU503

141

ดวงเดื อน พั นธุ มนาวิ น. 2520. รายงานการวิ จั ย เรื่ อง จริ ยธรรมของเยาวชนไทย. กรุงเทพมหานคร: สถาบันวิจัยพฤติกรรมศาสตร. มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ประสานมิตร. ธนู แสวงศักดิ์. 2505. ครูดี วิทยาจารย 2. กุมภาพันธ. ธีรศักดิ์ อัครบวร. 2545. ความเปนครูไทย. กรุงเทพมหานคร: ก. พลพิมพ (1996). บุญเชิด รัตตานนท. 2520. ปรัชญาและคุณธรรมสําหรับครู. อยุธยา. ปรีชา เศรษฐธร. 2523. ปรัชญาและคุณธรรมสําหรับครู. กรุงเทพมหานคร: โอเดียน-สโตร. ปราชญา กล าผจั ญ. ผู เรี ยบเรี ยง. 2544. คุ ณธรรม จริ ยธรรม จรรยาบรรณวิ ชาชี พ. กรุงเทพมหานคร: เยลโลการพิมพ. เปลื้อง ณ นคร. 2529. พจนะ – สารานุกรมไทย. กรุงเทพมหานคร: ไทยวัฒนาพานิช. พนัส หันนาคินทร. 2529. การสอนคานิยมและจริยธรรม. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ พิฆเนศ. พระมหาอดิศร ถิรสีโล. 2540. คุณธรรมสําหรับครู. กรุงเทพมหานคร: โอเดียนสโตร. พระราชวรมุนี (ประยุกต ปยุตฺโต) 2528. พจนานุกรมพุทธศาสตร ฉบับประมวลธรรม. กรุงเทพมหานคร: มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. พุทธทาสภิกขุ. 2521. การศึกษาคืออะไร. กรุงเทพมหานคร: ธรรมบูชา. . 2529. ธรรมสําหรับครู. พิมพครั้งที่ 2. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพนิพพาน. ภาวิไล นาควงษ. 2545. ความรูเบื้องตนสําหรับครู. กรุงเทพมหานคร: สํานักพิมพ มหาวิทยาลัยรามคําแหง. ยนต ชุมจิตร. 2541. ความเปนครู. พิมพครั้งที่ 3. กรุงเทพมหานคร: โอเดียนสโตร. มัณฑนา ปยะมาดา. 2511. การสํารวจคุณลักษณะของครูในจังหวัดพระนครธนบุรี. ปริญญานิพนธ กศ.ม. กรุงเทพมหานคร: วิทยาลัยวิชาการศึกษา ประสานมิตร. อัดสําเนา. ราชบั ณฑิ ตยสถาน. 2525. พจนานุ กรม ฉบั บราชบั ณฑิ ตยสถาน พุ ทธศั กราช 2525. กรุงเทพมหานคร: สํานักพิมพอักษรเจริญทัศน. รังสรรค แสงสุข. 2550. รามคําแหง. กรุงเทพมหานคร: สํานักพิมพมหาวิทยาลัยรามคําแหง. รุง แกวแดง. 2540. ปฏิวัติการศึกษาไทย. กรุงเทพมหานคร: สํานักพิมพมติชน.

CU503

142

ลัดดา เสนาวงษ. 2532. ความเปนครู. กรุงเทพมหานคร: พิสิษฐการพิมพ. วศิน อินทสระ. 2518. จริยศาสตร. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพบรรณาคาร. วิทย วิศทเวทย. 2528. จริยศาสตรเบื้องตน. กรุงเทพมหานคร: สํานักพิมพอักษรเจริญทัศน. ศ. ทานผูหญิง พูนทรัพย นพวงศ ณ อยุธยา. 2531. คุณธรรมครูไทย. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพจุฬา ฯ. สงวน สุทธิเลิศอรุณ. 2526. ปรัชญาและคุณธรรมสําหรับครู. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ อักษรบัณฑิต. สาโรช บัวศรี. 2526. จริยธรรมศึกษา. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพคุรุสภา. สํานักงานเลขาธิการคุรุสภา. 2541. เกณฑมาตรฐานครู. กรุงเทพมหานคร: ม. ป. ท. . 2549. กฎหมายเกี่ยวกับการประกอบวิชาชีพทางการศึกษา เลม 2. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพคุรุสภา. สุรินทร สรสิริ. 2515. ครูดีนั้นเปนอยางไร. วิทยาจารย กุมภาพันธและกรกฎาคม. เสนีย มีทรัพย . 2530. “คุรุธรรมนิ ยมในทัศนะของทานพุทธทาสภิกขุ” จริยธรรมกั บ การศึกษา โครงการตําราและเอกสารวิชาการ คณะครุศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย. อารมณ ฉนวนจิตร. 2545. การสอนเพื่อพัฒนาคานิยมและจริยธรรม. กรุงเทพมหานคร: มหาวิทยาลัยรามคําแหง. อุทุมพร ทองอุไทย. 2523. “ลักษณะอาจารยมหาวิทยาลัยในอุดมคติ” วารสารวิจัยทางการ ศึกษา. ธันวาคม.

Gilbert, Hignet. 1951. The Art of Teaching. London: Methum & Co. Ltd. Good, Carter V. 1973. Dictionary of Education. 3rd Edition. New York: McGraw – Hill Book Company.

Hessong, Robert F. and Thomas H. Weeks. 1987. Introduction to Education. New York: Macmillan Publishing Company.

Kohberg, Lawrence. 1984. The Psychology of Moral Development. New York: Harper and Row. Raths, Louis E. Merril Harmin and Sidney B. Simon. 1978. Values and Teaching: Working With Values in the Classroom. Ohio: Charles E. Merril Publishing.

CU503

143

Ryans, David G. 1960. Characteristics of Teacher. Washington D.C.: American Council and Education.

CU503

144