Маҷаллаи адабию фарҳангӣ ва ҷамъиятию сиёсӣ №3 (61) соли 2022 Ту омадӣ ба майдон, эй Пешвои миллат, Гаштӣ ба рўзи сахтӣ мушкилкушои миллат.
Нишонии мо: шаҳри Исфара, кӯчаи генерал Б. Маҳкамов 63. Телефон: (83462) 2-49-73. Ҷойи чоп: ҶДММ "Набӣ Фахрӣ" Теъдоди нашр 700 нусха. Маҷалла дар ду моҳ як маротиба чоп мешавад. Мавқеи маҷалла на ҳамеша бо мавқеи муаллифон мувофиқат мекунад, аммо ҳайати таҳририя ба хотири риояи талаботи демократӣ ақидаҳои гуногунро манзури хонандагон менамояд. Дастнавис ва суратҳои ба идора воридмешуда баргардонида намешаванд. Маводи муаллифони беруна дар ҳаҷми то 4 саҳифа бо ҳуруфиArial, андозаи 14 пазируфта мешавад. Е-mail: imruz676@gmail.com МУАССИС: Мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии шаҳри Исфара ҲАЙАТИ МУШОВАРА: БАҲОДУРЗОДА БАҲОВАДДИН Раиси шаҳри Исфара СУБҲОНИ АЪЗАМЗОД Дотсент, адабиётшинос ИСМАТУЛЛОҲИ АБДУЛЛОҲ Шоир СУДУРИДДИН МАҲКАМОВ Собиқадори матбуот ҲАЙАТИ ЭҶОДӢ: АБДУМУТАЛИБ ШАРИФОВ Иҷрокунандаи вазифаи сармуҳаррир ҲУСНИ САБОҲ СУБҲОН ЁДГОРӢ ГУЛЧЕҲРА РАҲИМОВА ЗУБАЙДУЛЛО ШОМАДОВ Аксбардор ФАТҲУЛЛО САЙИДОВ Ороишгар Биёмадбарсари миллат чу Исо Магӯ дигар, ки тоҷик нотавон аст, Чу соҳибдавлат аст ӯ, ҷовидон аст. Биёмад бар сари миллат чу Исо, Зи нав зинда шудан аз марг амон аст. Ба тахту тоҷ омад, худ шиносед, Аз Исмоили Сомонӣ нишон аст. Садои Айниро нашнид Маскав, Самарқанду Бухор аз тоҷикон аст. Душанбе, сад ҳазорон шукр бишкуфт, Гумонам ӯ Хуросони замон аст. Агар мо қадри ин ваҳдат надонем, Зи мо якпорчагиҳо дар гумон аст. Шунидам байти Мавлоно Ниёзӣ, Хуҷандаш дар талоши ину он аст.
Ваҳдатоин ГАНҶИИСФАРА| № 3(61)|2022 1 Рӯзи миллат!наҷоти ашни муқаддаси 25 - солагииҶРӯзиВаҳдатимиллӣ бароимоаз ҳарчӣ дида арзишмандтар мебошад. Зеро дар ёд дорем, ки ибтидои солҳои навадуми асри гузашта, Тоҷикистони тозаистиқлол ба чӣ гуна озмоиши сахту сангин ва даҳшатноки тақдиррӯбарӯгардидабуд. Мавриди зикр аст, ки марҳилаи сулҳофаринӣ ва талош барои таҳкими ваҳдати миллӣ дар кишвар дар Иҷлосияи шонздаҳуми Шӯрои Олии Тоҷикистон, аз Ваҳдат барои мо як вожа ё калимаи оддӣ нест, балки номаи тақдири мо, шарти пешрафти кишварамон ба сӯи ояндаи ободу осуда ва кафили сарҷамъиву хушбахтии халқамон аст. Баҳоваддин Баҳодурзода, раиси шаҳри Исфара:
Ваҳдатоин ГАНҶИИСФАРА| № 3(61)|20222 Раҳмон, ки рисолати бузургу сарнавиштсози эҷоди сулҳу ваҳдатро ба зиммаи худ гирифтанд, бо Паём ва нидои "Ман ба шумо сулҳ меоварам" шурӯъ гардид.Наҷоти миллату давлат аз он вартаи ҳалокатбор бо ҷаҳду талош ва ҷонбозиҳои беназири Пешвои миллат, Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, бо саъю кӯшишҳои пайгиронаи Ҳукумати мамлакат ва фарзандони ватандӯсти миллат, танҳо баъди баргузории ҳашт давримузокирот,бистуяквохӯриирасмӣва даҳҳо мулоқоти ғайрирасмӣ, ки қариб чор сол идома ёфтанд, аз тариқи муросою созиш ва ба ҳам омадани қувваҳои мухолиф 27 июни соли 1997 ба халқи мо дастдод.Баимзо расидани Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар ҳаёти сиёсиву иқтисодӣ ва маънавию фарҳангии ҷомеаи мо марҳалаи тозаеро оғознамуда,баэъмориҷомеаидемократӣ, ҳуқуқбунёд,дунявӣваиҷтимоӣвусъатитоза бахшид.Азин хотир қадру манзалати Санади сулҳи мо баробар бо Эъломияи истиқлолиятимост.Чункиякеагарбароимо мустақилият оварда бошад, дигаре дар а. Ҳамзамон, мояи ифтихори мост, ки алҳол таҷрибаи нодири сулҳи тоҷиконро созмонҳои бонуфузи байналмилалӣ ва давлатҳоидунёмеомўзанд. Баинмаънӣ,Ваҳдатбароимояквожа ё калимаи оддӣ нест, балки номаи тақдири мо, шарти пешрафти кишварамон ба сӯи ояндаиободуосудавакафилисарҷамъиву хушбахтиихалқамонаст Азинрӯ,мобоядшукронакунем,киаз баракати неъмати бебаҳои соҳибваҳдатӣ кишвари мо дар давоми 25 соли сипаригашта пайгирона то ба зинаи давлатдории муосир расид ва ҳоло ба сӯи марҳалаи тозаи инкишофи хеш, таҳкиму тақвияти рукнҳои давлатдории мустақили худбоқадамҳоиустуворпешмеравад. Ваҳдати миллӣ рамзи баҳамоӣ, сарҷамъӣ ва иттиҳоду ягонагии мардуми мостОрзуманди он ҳастам, ки ҳидоятҳои ваҳдатофару ояндасози Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ормонҳои волои ваҳдати миллӣ ва истиқлолияти давлатӣ ҳамеша раҳнамову илҳомбахши мардумимобошанд.
3 Аз кулвори «Анис» ГАНҶИИСФАРА| № 3(61)|2022 Мавридбазикраст,киасаримазкурба таъбиринависандаимаъруфАбдулҳамиди Самад “тамоюли ёддоштӣ дорад” ва маҳсули мушоҳидаҳои дуру дарози муаллиф дар бораи яке аз абармардони арсаисиёсатдардавронисоҳибистиқлолӣ, олими барҷастаи соҳаи тиб, инсони ниҳоят дурандешу масъулиятшинос, профессор Ҷумъабой Сангинов, сулолаи барӯманди марди порсо Сангинмаҳмад Раҳматов ва дӯстону пайвандони ин хонадони баиззат аст. Дар таҳрири китоби мазкур Нависандаи халқии Тоҷикистон, устоди насри муосири тоҷик Урун Кӯҳзод даст ёфта,онро“тафсиримуддаоидилазнекиву бадӣваодамуодамгарӣ”номидаанд. РостӣпрофессорҶумъабойСангинов, ки бо муаллифи китоб Мирзо Шукурзода тӯли умр бо ҳам беш аз як пуд намак чашидаанд, ҳамчун вакили мардумӣ дар парлумони мамлакат ва яке аз роҳбарони аввалини вилояти Суғд, шахсияти нотакрор, фарохназар, дилсӯзи халқу диёр ва ҷоннисори меҳани азиз - Тоҷикистон бо забони шево ва барҷаста таҷассум ёфтаанд.Махсусан хизмати ӯ ба ҳайси узви комиссияи муштараки байниҳукуматӣ дар масъалаҳои ҳассоси марзи давлатӣ беназир аст Чун фарзанди сарсупурда ва баорияти халқи худ дар такя ба далелҳои муътамади ҳақиқати таърихӣ дар ҳама ҷаласаҳои комиссияи мазкур бо ҷасорати ба худ хос мавқеъгирӣ карданаш дар аксар ҳолатҳо барои тарафи дигар ноҳинҷориҳо пеш меовард. Чида-чида ва бо мантиқи пурқувват сухан ронданаш ба табъи иддае намефорид.Азинрӯ,борҳобоҷурмугуноҳи сохтае барои аз кори комиссия маъзул сохтанаш кӯшишҳо ҳам ба мушоҳида расидаНависандаибуданд. баркамол, устод Мирзо Шукурзода, ки худ қомуси зиндаи ашъори ахлоқии ниёгони азизамон ва адибони муосир мебошанд, дар романи мустанади худ аснои офаридани симои қаҳрамонон дармавридҳоимувофиқнавиштаҳоихудро бо панду андарзҳои олимазмун зебу оро додаанд,кибешубҳахонандаазоняколам лаззатимаънавӣмегирад. Азбаски ҳам муаллиф ва ҳам персонажи марказии асар ба диёри биҳиштосоиИсфаравамардумонишарифи вай эҳтирому самимияти беандоза доранд ва ин муҳаббат дар боби панҷуми роман қисман ифода ёфтааст, зарур шуморидем, ки онро манзури назари хонандагони азизи маҷаллаи“ГанҷиИсфара”гардонем. Судуриддин МАҲКАМОВ. Достони як абармард ва ҳикояҳо аз дӯстони вай Нашрияи “Эр-граф”-и шаҳри Душанбе ба тозагӣ китоберо дар ҳаҷми 412 саҳифа бо номи “Кохи бегазанд” ба табъ расонд. Роман-эссе ба қалами рӯзноманигори машҳур ва адиби боистеъдод, барандаи Ҷоизаи адабии ба номи устод Садриддин Айнӣ, узви Иттифоқи нависандагон, Корманди шоистаи Ҷумҳурии Тоҷикистон Мирзо Шукурзода тааллуқ дорад.
4 Аз кулвори «Анис» ГАНҶИИСФАРА| № 3(61)|2022 Ағлаб суҳбат ва гуфтугӯи бисёр мухтасари мо ва Ҷумъабой Сангинов дар соатҳои фориғазкор дар хонабӯстонсарои рафиқи шафиқам Файзуллоҷони Мукаррами Қабозода ба вуқӯъ пайваст. БӯстонсароиэшондарғарбиИсфара–дар ҳошияи шаҳр, дар якгӯшаи ниҳоят ором ва хилват воқеъ аст, ки ба хотири фазову сафои биҳиштияш мо онро “Гулгашти Мусалло” номидем ва он ҳам ишора ба шоҳбайти ғазали таърихӣ ва ҷовидонаи Ҳофиз аст, ки ба ҳукми сарлавҳа мавриди истифода қарор гирифт. Шоир бо ҷасорати рустамона ва бидуни тарсу бим аз фитнаи мутаассибонииртиҷоӣаҷабшоҳбайтеэҷод карда!“Гулгашти Мусалло”-и муҳандис ва иқтисоддони тавоно Файзуллоҷони Қабозодаазсаҳниберунвадохилидарвоза то кунҷу канори саҳни ҳавлии кушоду барҳаво дар зери чатри дарахтони себу зардолу,гелосуолуболувуолучаюбиҳӣчун дӯшиза андаруни боғи биҳишт маъво гирифтааст Дар самти чапи бӯстонсарои сетабақаи Қабозода долонест, ки чаҳор атрофи онро даҳҳо навъ гулҳои сурху бунафшуарғувонӣзебузиннатмебахшанд. Ба ин хотир мо манзили дар Исфара воқеъ будаидӯстро“ГулгаштиМусалло”вахонаву маъвои аҷдодии Файзуллоҷонро, ки дар кунҷи Ворухи шариф, дар канори рӯди зулолу шӯхоби кӯҳӣ воқеъ аст, “Канори оби Рукнобод” номидем. Ва ҳарду манзилу маъво ва ҳатман соҳиби соҳибтамиз ва бокарами онон Файзуллоҷони Мукаррами Қабозода барои нигорандаи ин китоб ва барои ҳамаи онҳое, ки аз хони биҳиштии дидор ва файзи дастархони пурэҳсонаш баҳравар гаштаанд, чун нигини ҳалқаи чашм азизанд ва Ҳофизи ориф гӯё аз забони Қабозода дар хитоб ба меҳмонон гуфта: Равоқиманзаричашмиманошёнаи туст, Карамнамовуфурудо,ки хона-хонаи туст. Ман дар меҳрномаи хеш, тавъам ба зикричандинхубиҳоипрофессорСангинов ин ҷо ҳатман аз кадхудои карими ин манзилумаъвоФайзуллоҷониҚабозода,ки “садқофиладилҳамраҳиӯст”,ёдмекунам. Аз ҷарроҳ Саидшоҳи Акрамзоди Хуросонӣ ва ёрони бовафояш Абдураҳмону Тоҷиддини Саидолиму Ҳамдам Шарифи рӯзноманигор низ мебояд зикри хайр ба амал овард. Зеро маҳз онҳо ва собиқаи дӯстии40-солаионон мусаббибипайванди эътиқоди ману Ҷумъабой бо Қабозода ва хонадонисаодатмандиӯгардид. Таърихи дӯстӣ ва ишқу алоқаи афсонавии онон ва хонаводаҳояшон бо якдигар, ки санги зербинои он дар солҳои ҳафтодуми асри гузашта дар шаҳраки Бӯстонбебаҳраазҷавҳарисадоқатманд,ин ҳадиси боварнакарданӣ ва барои ояндагон чун муҳаббати Мавлавию Шамс оинаи ибратаст. Зодгоҳи Қабозода – Ворухи шарифро банда Шерози кӯчак ва гулбоғи ҳамешабаҳориӯро,кидарпешонииканори шарқии Ворух маскан гирифтааст, “канори оби Рукнобод” номидам Зеро рӯдаки зулолу пурнағмаву навои Ворух сарчашма аз қуллаҳои барфпӯши ҳамин кӯҳсор, аз ҳамин манзилу маъво мегирад ва чандин деҳаву макони ҷаннатосоро убур карда, сипасазқалбиИсфарарадмешавадвачун шеъриҲофизваРукнободиазизиӯзамини барӯманди бахшҳое аз водии Фарғонаро шодобӣмебахшад. Дарёи муҳаббати Файзуллоҷони Мукаррам натанҳо нисбати дӯстони ҷонияш, балки дар қиболи Ҳофизи лисонулғайб, ба фармуди худи Ҳофиз, ба андозае“дарфиғонударғавғост”,киякеаз фарзандони азизашро Фирдавс ва дигарероШерозномгузоштааст (Вақтеман ин муждаро дар яке аз сафарҳоям ба устодони донишгоҳи Шероз расондам, ба ваҷд омада, “мошоллоҳ мошоллоҳ” мегуфтанд Зеро онҳо то ба ҳол нашуданидабуданд,кидардунёибекарони мо форсизабоне ҷигарбандашро Шероз номгузоштабошад). Шероз! Чӣ исми бомусаммо, бикр ва мафтункунандае! Фирдавсу Фирдавсӣ волотаразонанд! Пас, хотирнишон сохтани “Гулгашти девМуГулгаштисалловаониҲофиз
5 Аз кулвори «Анис» ГАНҶИИСФАРА| № 3(61)|2022 Мусалло” ва “Оби Рукнобод”-и шерозиён дарВорухишарифсазоворвамантиқиства ҳеҷайбуэроденахоҳаддошт! Вақте ки Тоҷиддини Саидолим китобаке аз бандаро боре дар маҳфили дӯстон, дар манзили Қабозода дар паҳлӯяш мегузорад вамегӯяд:“ЭшониМирзо,ҷоиШумодарин нишастхолӣнест”(онҳамдарғоибибанда)! Пас чаро сар ба пойи ҳамчунин азизе нагузорамванагӯям: Сарчӣбошад,кифидоиқадамидӯсткунам, Инматоест,киҳарбесарупоедорад. Бандаҳамтоҳудудемисдоқипрофессор Сангинов дар оғӯши биҳиштосои Тоҷикистон ва хориҷ аз марзҳои гиромияш ҳабибону мухлисони зиёде дорам. Аммо вақте ки аз як гӯшаи дурдаст ва хилвату хомӯшиМадрушкату Падаску ХудгифиСоя Азизмуроду Фарҳод, ҳоҷӣ Маҳмадназиру НормаҳмадёМуллоэҳсонзангмезанандба Душанбевағариберо,ки“боҳазоронрафиқ танҳо аст” (таъбир аз Лоиқ), табрик мекунанд бо ҷашну сӯр, косаи ҷашми ман дуборалабрезиашкмешавад. Вақтекикадхудои“ГулгаштиМусалло”ва зиёиёнизарринфикриБӯстон-Абдусамаду АбдуллоҳиФозилуҲикматуллоҳаҳдидӯстӣ ва бародархондагии мову шоҳномашиноси шаҳир Шодии Асрорро пас аз 30 соли даргузашти ӯ пайваста вирди забон меоранд, сари сафеди ман аз ифтихор ба осмонПрофессмерасад.орСангинов ҳини хастагӣ, дар ҳолатҳое, ки буҳрони рӯҳӣ бо қалбу мағзи ошуфтаинависандадастбагиребонаст,бо вуҷуди ҳама масъулият ва машғалаи беадад, ки дорад, ногаҳон сим мезанад: “Мирзо,салом,чихелШумо?” Садои нарм ва лаҳни гарми ӯ беҳтарин мусаккинест, ки хатари сактаҳои дилу мағзро рафъ месозад. Дубора ба худ меоӣ ва лиҷоми иродаи дар ҳоли гусастанро маҳкамтар медорӣ ва ба як қарори қатъӣ меоӣ: “Бояд зист! Ба хотири ин азизон дар Ватан бояд буд ва гули умеди зиндагиро набоядҲалқаипажмурд!”ёрониҷонии ман, ки ҳатто марг алҳол қодир ба гусастанаш нест, қавӣ ва побарҷост Ва дар ин маслак Ҳофизи лисонулғайб муҳаббати дӯстро ончунон ба осмони ҳафтум бардоштааст, ки ҳеҷ яке аз муҳиббони дӯстнавози дунё ба гарди доманаш намерасанд. Гӯш фаро медиҳем дар “Гулгашти Мусалло” ба Ҳофиз, ба сурушисинаиҲофизвасаритаъзимфурӯд меорембадевониосмонииӯ: Боғибиҳиштусояитӯбиюқасриҳур, Бохокикӯидӯстбаробарнамекунам. * * * Чунонпуршудфазоисинааздӯст, Кификрихешгумшудаззамирам. * * * Агарпӯсидагардадустухонам, Нагардадмеҳратазҷонамфаромӯш. * * * Азҷонтамаъбуриданосонбувад,валекин, Аздӯстониҷонӣмушкил тавон буридан. * * * Гарбодифитнаҳардуҷаҳонробаҳам занад, Мовучароғичашмураҳиинтизори дӯст. ДушманбақасдиҲофизагар дам занад чӣ бок? МиннатХудойро,кинаямшармсори дӯст. Агар ҳамаи мисдоқ дӯстномаҳои Ҳофизро аз дафтару девони ӯ якояк барчинем, дар ин нома барои ибрози розу дигар ниёзҳо як барги холӣ нахоҳад монд. Ваҳаминтавр,мовуҚабозодавуҶумъабою Фирдавсу Шероз-фарзандони поксиришти муҳандис Қабозода дар долони “Гулгашти Мусалло” ба ҳама тангии вақт нигоҳ накарда, бо зикри ёрон ашъори нобу сеҳрангези Ҳофизро замзама мекунем. Пеши дидаи азизони ҳозир девони лисонулғайброварақмезанамвағазалеба ин сурат мисдоқи моҳи лаби кӯҳ аз осмони девониӯрухменамоядбамо:
6 Аз кулвори «Анис» ГАНҶИИСФАРА| № 3(61)|2022 Ёрӣандаркаснамебинем,ёронро чӣ шуд? Дӯстӣкайохирдӯстомад,доронро чӣ шуд? ...Каснамегӯяд,киёредоштҳаққи дӯстӣ, Ҳақшиносонрочӣҳолёронроафтод,чӣ шуд? Бубинед, Ҳофиз, ки ба каъбаи кӯи ӯ суруш мерасад аз ғайб ва қудсиён шеъри ӯ аз бар мекунанд ва иртиботи мустақиму доимӣ барқарор кардааст ба олами малакут, боз ҳам ниёзи мубраме ба ёрони заминиро дорад, ки аз камлутфии ёрон гиребони ҷабр пора месозад, дар ғайби онон ва аз фаромӯшиҳояшон зор зор мегиряд. Пас мо, муридони хоки даргоҳи ӯ ҳақ дорем аз бемеҳрии азизони фаромӯшкори хеш гоҳ гоҳе бинолему ҳамовоз шавем бо Ҳофизу эътироз кунем бадӯст:“Дӯстӣкайохиромад,дӯстдоронро чӣ шуд?” назди Ҷумъабой лавҳаи дигареро баёд Боремеорам:аздаститангиидилунафасвасӯзи иштиёқ барои Олимҷони Саидолим, ки муддатҳо садои дилнавозашро нашуданида будам, бо иқтибос аз байти ҷонгудози Абулмаъонӣ (ҳазрати Бедил) паёмителефониебаиншаклфиристодам: Дӯстроазнафасигармиҷигаргир суроғ, Онқадардурнатозед,кифарёд кунем. Дар они воҳид бо расидани оҳи сӯзони синаи Бедил ӯ занг зад. Чӣ донам аз шӯру шарари байт буд ё аз шӯълаҳои сӯзоне, ки Олимҷон дар оташкадаи дили орифонааш дошт,дарҳарсурат,хандон-хандонпаёмро мехонду хаёлам, ки мегирист ва кандаканда Бедилро такрор мекард: “...Он қадар дурнатозед,кифарёдкунем”... “- Оҳ, устод ин байти Ҳазрат маро кушт! Бубахшед, ки мо...” ва дубора миёни мову Олимҷони бародарам хомӯшии мармузе пардаафканд.Гирядаргулӯямондармонд. Мо дар “Гулгашти Мусалло”-и Қабозода пас аз нигоҳе фишурдае афкандан ба Девони Ҳофиз чойи сабз нӯши ҷон мекардему дилу гӯш дар ихтиёри ошиқонаҳои Муродбеку Аҳмад Зоҳир супурдабудем.ИнҷоазОлимҷонусадоқати ҳофизонаашдамназадамвабисёррозҳост, ки чун маъдани зар нуҳуфтаанд дар дил. Яке нохост, худ ба худ мурғи хаёл маро ба кӯи Олимҷон – ба Хуҷанд, ба ёди он паёми бедилӣбурд,кисесолқаблмаровуэшонро гирёндабуд. ДаррӯикатишоҳонаиманзилиҚабозода садоизангителефонидастииманбанохост баланд шуд ва ба лаҳни гирои Аҳмади Зоҳирпайваст: “–Мирзо!Ҳо,тинҷед?Даркуҷоед?” Ваманбатарзихудкоразҷобархостам, азрӯикатбапоёномадам,нигоҳеузромезе ба ҳамнишинон афканда, гӯш ба садои дили пирамарди 96-сола бобои Зиёваддин супурдам, ки ин садо аз деҳкадаи СомониёниноҳияиМастчоҳмеомад! Бобои Зиёваддин аз бемеҳрии мани мусофир озору гила дар лаб дошт: “ - Агар аҳвол ҳамин бошад, биллоҳ рӯзи ҷанозаам ҳам ҳозир намешед Шумо” - мегуфту механдидбобо. Ин ҳамон Зиёваддини сарбози ҷанги Германия аст, ки барои ҳозирҷавобиҳояш ҳама, аз ҷумла, профессор Сангинов низ
7 Аз кулвори «Анис» ГАНҶИИСФАРА| № 3(61)|2022 дӯсташ медоранд. Ба қавли бобо: “Гитлер вақте фаҳмид, ки Зиёваддин Муҳаммадиеви ревомуткӣ вориди Берлин шудааст, ҳадаҳа дум хода карда, гурехт, вагарна ҷангиӯбоШӯравӣҳолоҳамдавом меовард!”...Ӯборедар як мулоқот бо риши барф барин сапсафедаш қиблагоҳи Ҷумъабой –ҳоҷӣ Сангинмаҳмадро дар оғӯш фишурда, бошакархандемегӯяд: “- Сангинмаҳмад! Биллоҳи азим, ман мисли Шумо бачаҳои машҳуру амалдори хушном медоштам, сад гӯлаха алоб мемундам!”...Бозикри ёди муҳаббатҳои қаҳрамони ҷанги Гирмон бобои Зиёваддин ману Қабозодаву Сангинов завқ карда, аз таҳти дилхандидемвабандазимнанарзкардам, кидигареазпиронимуътабаридиёр–тағои Мирзолатифи нобинои 104-сола низ дар шуморинуридидагонимананд,кигоҳ-гоҳбо кӯмаки набераашон Зулфиқор сим мезананд ба ин ғариб. Яъне, “ҳарчанд, ки мохасем,пиронимокасанд”.Табиатанунсу улфатӣдорамбапиронирӯзгор(ШоирҶӯра Юсуфии гиромӣ дар сурудае каминаро дарвешҳосилномидааст). Фурӯғи ёди ҳама ҳабибонро лаззати ашъорималакутииҲофиз,кидарсафарҳои дуру наздик ҳама умр ҳамроҳи мост, зинда кард. Ҳофиз аст, ки беш аз ҳар муштоқе андалебона бар ҳарими ҷони дӯст сар мезанад ва менолад: “Марҳабо, эй пайки муштоқон,бидеҳпайғомидӯст”;“Эйғоибаз назар, ба Худо месупорамат”, “Ҳаргизам нақши ту аз лавҳи дилу ҷон наравад”; “Боз ову дили танги маро муниси ҷон бош”; “Дило, чандам бирезӣ хун, зи дида шарм дорВаохир”.дарин сурудаш ҳама сӯзу сози ҷони дилиафгорашроҷамъбастмекунадҲофиз: Ман,киазоташидилчунхумимай дар ҷӯшам, Муҳрбарлабзада,хунмехӯрамухомӯшам. Манкайозодшавамазғамичундилҳар дам, Ҳиндуизулфибутехалқакунаддаргӯшам. Ҳошооллаҳ,кимӯътақидинаям тоати хеш, Инқадарҳаст,кигаҳ-гаҳ қадаҳе менӯшам... Гаразиндастзанадмутрибираҳимаҷлисишқ, ШеъриҲофизбибарадвақтиазсамоъҳушам. Мову Ҷумъабою Қабозода билохира, дар “Гулгашти Мусалло”-и дӯст ба хулосае омадем,киҳамачиздариндунёпоёнпазир аст, ба ҷуз ҳадиси кӯи дӯст ва замзамаи шеъриҲофиз. Чаро ёди «Оби накунеРукнобод»м? «-Мирзосалом!Медонедмодаркуҷоем? – садои ошно меояд аз гӯшаки телефон ва мунтазири посухи ман нашуда, худ ҷавоб медиҳад дӯст, - мо дар Ворухи шариф, ба қавли шумо, дар канори “Оби Рукнобод” қарордорем”. Ҷумъабой пас аз анҷоми кори мудовим, пуртаҳаррук ва ҳатман пурсамар, андаке ҳам бошад, гоҳу ногоҳ дар ин ё он гӯшаи хилват ва ороми диёр ҳамроҳ бо маҳбубтарин асҳоб рӯ ба фароғати кӯтоҳе меорад. Ӯ ошиқи сӯхтаҷони шефтагиҳо, рангҳовадигарсоҳириҳоитабиатастваба индардиширингирифторбуданимароҳам нағзБорҳомедонад.ҳини сафар ба кунҷу канори кӯҳистон қитъаи зерини устод Бозорро қироаткардаамбарояш: Бесурудиобшоронгӯшиманкар, Беҷилоичашмичашмасоронманкӯр аст. Гарсурудедорамугарнағмае, Садҳазорончашмаебоман ҳамовоз аст, Садҳазороннағмаеҳамсозу ҳамроз аст. Ҳатто аз канори обшори чун Ниагара ҳайратбарангези Тоҷикистон – аз домани талҳои махмалини Сари Хосор, аз кунҷи тагоби Табосини Падаск, ки ҷамоли бо камоли табиаташ ақлро маҳви ҳайрат месозад ва баъзан аз васати арчазори Панҷакенту Шаҳристон – аз дили қуллаҳои
8 Аз кулвори «Анис» ГАНҶИИСФАРА| № 3(61)|2022 барфпӯши Оқтангӣ ман ин садои ошноро шунидаам.Профессор Сангиновро кору пайкор, хидмати мудовими фарзандӣ ба Тоҷикистони азизаш ҳадафи аслӣ дар зиндагӣ аст. Ӯ бо амал ҷо дам аз садоқати бародарӣ мезанад, аммо бештар дар мавзеъҳое ба ёди мо меафтад, ки мо ҳам мисли ӯ маҷнунвор дилбастагиҳое ба табиатионмарзубумродорем,яъне: Ҳаронкас,кинишинадпешиМаҷнун, НагӯядҷузҳадисирӯиЛайлӣ. Дилам,пасаззангиногаҳонииҶумъабой огаҳӣазинпаём ёфт, ки ҳоло ӯ бо Қабозода дар Ворух – дар канори “Оби Рукнобод”-и мост; Ворухе, ки дар нақшаи ҶумҳурииТоҷикистонмислиякнуқта,мисли нуқтаи холи баногӯши дилдор дар канортарин кунҷи шимоли кишвар – дар иҳотаи ба истилоҳ “сарзамини қирғизҳо” қарор дорад Мавқеи ҷойгиршавӣ ва ҷуғрофиёии Ворухро ҳар бор дар нақша (дархарита)мебинам,азғуссаашкгулӯгир мешавадмаро:мисдоқимақбараиИсмоили Сомонист, ки яккаву танҳо ва зору мустаманд мондааст дар Бухорои феълӣ! Ва аз беаҳамиятӣ, ғафлат ва ноҷавонмардии собиқ роҳбарони ҷумҳурӣ ва ҳатман аз кӯрии чашми муғризонаи Кремлнишинони Маскав, бо вуҷуди аз даст рафтани бузургтарин шаҳрҳо ва қонунҳои фарҳангии тоҷик, ҳатто қитъа-қитъа заминҳоиИсфаравуКонибодомуХуҷандва порае аз заминҳои Ворух низ ба коми қирғизҳо афтод, ки имрӯзҳо гоҳу ногоҳ хархашаи даъвоҳои марзӣ аз он самт бармехезад ва дили ҳамагонро ба дард меоварад!(Вадаринмоҷароҳоиандӯҳзова ҳатто метавон гуфт, хатарнок дар аксар маврид доварии ҳалли бӯҳронҳои сиёсӣ ва низоъву давои обу заминро муовини аввали раиси вилояти Суғд Ҷумъабой Сангинов бо ақлу андешаи солим ва салоҳиятидипломатӣбауҳдагирифта,дар ҳаллуфаслиинбӯҳронҳокомёбӣёфтааст). Иддае аз давлатмардони Қирғизистони ҳамсоя аз фарти ғафлат бар ин боваранд, ки на танҳо деҳкадаҳои Чоркӯҳу Ворух бо ҳамакӯҳҳоипурганҷубовиқоруосмонбӯсва боғоти рашкбарангезашон “моли ҳалол”-и онҳост, балки онҳо бо илҳоми саршор аз бахшишҳои ҳотамонае, ки реҷаи Шӯравӣ барояшонзамонеэҳдокардвасадҳогектар заминҳои бикру ҳосилдеҳи устони Суғдро муфту маҷҷонӣ дар ихтиёрашон гузошт, акнун ҳамсояҳоямон даъвою орзуҳои хеле пурвусъат ва рӯъёомезе дар сар мепарваранд.Даҳаиаввали моҳи сентябр, меҳмони Қирғизистони бародар будам, ки меҳмондории маро Сафорати ҷумҳуриамон дар Бишкек ба уҳда дошт ва мандарякнишастихудамониисирфтоҷикӣ аз ходимони оддии сафорат қирғизони хушбархурд ва гармошно изҳори сипос намудамвагуфтам: Қирғизҳои бародар аз Ботканд то Бишкек,ҳамачобаманбодаҳонипурханда ва бо ширинзабонии шарқиёна гуфтанд, ки шумо,тоҷиконтағоҳоиҷониимоҳастед. Сухани хуш, ҳатто кӯдакро ҳам нишот бахшидааст: ҳамагон аз ин чошнӣ лаб ширин карданд. Аммо аз аҳли нишаст мардеҳудудан40-45-сола,киӯҳамзоҳиран аҳли сиёсат менамуд, нуктаи пичингомезу иғроқомезиброздошт. Хомӯшии кӯтоҳе пеш омад Ниҳоят истаконҳои лабрез аз қимизи қирғизиро ба поси эҳтироми якдигар ва ба хотири таъйиди суханони нимшӯхиву нимҷиддии дӯсти зарифтабъамон ва дар ниҳоят, ба саломатии ҷиянҳои қирғизамон ба сар кашидем. * * * ҚабозодаазВорухбаБишкек,бакамина сим заданд. Маълум шуд, ки дар канори “Оби Рукнобод” дар лаби рӯдаки хушнағмаву ҷонбахшои Ворух бо профессор Сангинов ва меҳмононе, ки аз вазорати кишоварзӣ ба Исфара омадаанд, фориғ аз ташвишҳои беохир лаҳзае дами беғамВормезананд.ух,кимо аз хубиҳояш гуфтем, бо вазъи ваҳими ҷуғрофиёӣ: дурии ваҳмангез аз марказҳои маъмурӣ, танҳоии дарвешона, қарор гирифтан дар қафаси тангикӯҳҳоиазим,киҳаттохомӯшииҳамин кӯҳҳо ба назар риққатовар аст, хонаи дили моро хароб месозад; дар асл ин тавр ҳам нест.Тағйириақидафавранпадидомаддар дили банда. “Рукнобод”-и мо танҳо дар нақшаи Ҷумҳурии Тоҷикистон ба зоҳир нуқтаи танҳои танҳо, нигини дармонда дар
9 Аз кулвори «Анис» ГАНҶИИСФАРА| № 3(61)|2022 иҳотаи кӯҳҳо дар ҳалқаи зангзадаи ангуштони гандапире фартуту бегонаро мемонад.Ворухро,мислиЧоркӯҳёСӯхдар рӯйи сафҳаи нақшаи сиёсӣ зоҳиран чунин мебинед. Дар асл, Ворух ҳам Таҳамтанест, кибароиҳифзиномусиэрониёнякбаякба набарди девони табоҳкор мешитофт ва бо қаҳ қаҳаву ҳамҳамаи сулаймонӣ беху бунёдашон бармеканад. Ҳамон Рустами Дастонест, ки тани танҳо дар қабои бозаргононбаТӯронзаминрафтваБежани ошиқи ҷигаркабоби шоҳдухтар Манижаро дар дили шаб аз чоҳи ваҳшатбори Афросиёбберункашидваошиқумаъшуқро саломатбаЭронрасонд. Ворух, ки бо меҳри фарзандӣ “Рукнобод”-аш номидем ва гуфтем, ки ба зоҳир холи бари рӯйи дӯшизаи маҳҷабин ё хату хатаби Тоҷикистони нозанинамонро мемонад; ҳамин як нуқта, як хол ба танҳоӣ худякҷаҳонаст;РустамиДастонест,кипои пиёда ба набарди деви сафед рафт ва каманду полаҳанг ба гарданаш андохта, вожгунаш сохт... Ва ҳамон Таҳамтани шерҷигари пиёдаравест, ки ба ҳоли Ашкбӯсимағрурисаворисамандиоташбол қаҳ-қаҳ зад ва бо писханд, қабл аз он ки заҳримаргашбичашонад,гуфт: Башаҳришумошерубабрупаланг, Саворадарояндмайдониҷанг? Ва ин ҷо на фақат майдони пуртӯфони ҷанг, балки саҳнаи афтударафти булаҷабе месозад худованди “Шоҳнома”-и беназир. Қабл аз он паҳлавонон даст ба гиребон шаванд ва панҷа дар панҷаи якдигар андозанд ва аз гӯштиву афтуда-рафтҳои тӯлонӣ беҳолу бемадор гарданд, байни онондиалогизебо,набардилафзӣбавуҷуд меоварадҳазратиФирдавсӣ. Дар ибтидо дарҳол дар ҳамин набарди лафзӣ шикаст мехӯрад Кашонӣ (лақаби Ашкбӯсаст): Кашонӣбад-ӯгуфт:“Турономчист? Танибесаратрокӣхоҳадгирист?” ВаТаҳамтанғолибонапосухмедиҳадба ӯ: Маромомиманном–маргитукард, Замонамаропуткитаркитукард. Кашонӣ (Ашкбӯс) дубора оҷизона аз Таҳамтан–азРустамиДастонмепурсад,ки ӯробаинпайкоркӣҷуръаткарда,поипиёда равона намуд? Ва посухи муносибе мешунавадазҳариф: МаробарфиристодсолориТӯс, КитоаспбистонамазАшкбӯс. Дар “Шоҳнома”-и безавол, дар номаи сарнавишти ҳазору чандсолаи эрониву туронӣ диалоги ёдшуда ба ҳадде мумтоз аст,кихонандаашрогоҳомехандонад,гоҳо мегирёнад ва дар охир ба андеша вомедорад...Ёдеазнақшаи ҷуғрофиёӣ ва тасвире ниҳоятфишурдаазвазъитабиатиВорухбо дарназардоштиҷаҳонизебо,пурғановатва лабрез аз ғуруру мардии бошандагони он марову Қабозодаву Ҷумъабойро то ба марзҳои бекаронаву пурфурӯғи “Шоҳнома” бурд ва ҳатто ёди марзу бум ва шаҳомату матонат ва хираду ақлмандӣ ва дурандешии фарзандонаш нигорандаро таҳрик намуд, ки Ворухи шарифро ташбеҳ ба Рустами мағлубнопазир намояд. Чаро чунинқиёсепешомад? Оё муаллиф дар қазовате ҳамчунонӣ ва ташбеҳезоҳиранғулувомездаринбахшаз китоби хеш хато нарафтааст? Ва на ҳамин ҳоло, ки пайки хуш аз як гӯшаи Ворух, аз ёрони муаддабу бовафо ҷониби мо меояд, мо аз таърихи набардҳои рустамонаи ворухиёну хоҷаи аълоиён дар ҳифзи номусу нанг ва дифои асолати фарҳангу забону мазҳабашон дам мезанем. На, қаблан ҳам бо зуфунуне чанд аз нобиғаҳои русу тоҷику эронӣ ва он ҳам дар манзили босафои Қабозодаи соҳибному соҳибкор мо аз ин боб дари дил боз карда будем. Гуфтем, ки бо чунин мавқеи ҷуғрофиёии муҳлике, ки Худованд “Рукнобод”-и моро ато кардааст, Ворух боз ҳам муқовимтар аз Марву Бодкӯба ва Чочу Андиҷону Хоразму Бухоро нест? Шаҳрҳо, устонҳо, қасабаҳои азим ранг бохтанд, таслими таҷоҳуми таслиҳотӣ ва фарҳангии ғосибон шуданд, забон – гавҳари муқаддасе, ки ҳайсияти дину имонро дорад, он ҷо ба яғмо рафт! Аммо дар Воруху Чоркӯҳу Хоҷаи Аълову Сӯху Сурх ин муқаддасот ҳифз шуд. Дар ҳоле, ки ба фармуди Касравии Табрезӣ:
10 Аз кулвори «Анис» ГАНҶИИСФАРА| № 3(61)|2022 “тоҷикон ё бумиёни форсизабони Эрон аз панҷсад сол дар натиҷаи ривоҷи сӯфигарӣ ваботинигарӣвахароботгарӣвасипас,дар сояи куштори муғулон ва ғалабаи дувистсолаи онон андешаи озодӣ ва гарданфарозирофаромӯшкардаваякбора азшоистагӣафтодабуданд.Ваазэшонҷуз кори чомасароӣ ва пиндорбофӣ ва ситоишгарӣ...барнаёмадӣ...”Оваҳ!Талхаст фармудаи устод Касравии Табрезӣ, аммо ҳақиқатаст! Донишманди забардаст ва ҷасуру рӯинтан Аҳмади Касравӣ поинтар аз он сатрҳо дар рисолаи арзишманди худ “Озарӣ ё забони бостони Озарбойҷон” (Теҳрон,с,1368-ихуршедӣ,саҳ.39)сиёсати туркигароӣ ва тоҷикситезии режими Сафавиёнро қотеона маҳкум намуда, менависад, хонадони сафавӣ инҳоро (тоҷикон-эрониёнро)дарканорниҳода(дур сохта), элҳои биёбоннишини туркро пеш кашиданд,яънебасарварӣрасонданд. Аз моҷарои тохтутози ваҳшиёнаи муғул на фақат замини баруманди мо, балки саҳифаҳои таърихи башар лолазори хун аст. Ҳатто Мавлавии орифи худопарасти беҳамто дар Девони Шамс дар ду мисраъ болаҳнитаҳдорвапичингомезшадидтараз Носири Хусрав бо Худои хешу холиқи муғулон дармеафтад ва назди ӯ гиребони ҷабрпорамезозад: Мегурезадхалқазтотор, Тоатихолиқитоторкунем?! Яъне, мо аз ҷабри тотор (муғул) даргурезем ва боз ҳам шукри холиқеро ба ҷомеорем,китоторофаридааст! ...Дар ҳамин Рукнободи Исфара дар Ворухишариф,киакнунарҷмандонимобо ёроне чанд соате дами беғам мезананд ва ҳаттобозангителефонӣёдеазбенасибони ин базм намуданд, қаблан чи меҳмонҳои олиқадре аз русу турку тоҷик ҳузур надоштанд! Ваяктаназонондокториилми филология, устоди ду ниҳоди азими илмдонишгоҳи Хуҷанду Тошканд Анварбек Абдураҳмонови ҳаштодсола, боҷаи кадхудои гиромии мо Файзуллоҷони МукаррамиҚабозодааст Миёни профессор Сангинов, камина ва устод Абдураҳмонов дар ҷашни арӯсии фарзандони кадхудо, дар як фурсати кутоҳ ончунон қаробат ва садоқати бародарӣ ба вуқӯъ пайваст, ки худ аз ин рӯйдод то ҳанӯз дарҳайратам.Албатта,риштаиинваслатро ёдиМавлоновуМаснавиишарифваҳадиси дӯстии ҳазрати Ҷомӣ бо Алишери Навоӣ гиреҳ андохт. Мову эшон, ки ӯ донандаи закиву зираки забон ва адабиёти форсиву туркӣ аст, бо зикри чанд байт аз Маснавӣ ишораи кутоҳе ба рӯзгори сахти даврони Мавлоно доштем; рӯзгоре, ки дар сар то сари Мовароуннаҳр душманӣ, ноҷавонмардӣ, ғорат ва қатлу кушторҳои дастҷамъӣ ба авҷаш расида буд. Вазъи иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва сиёсӣ аз наҳсонияти қадами муғул дар ду соҳили Ому – дар меҳани Рӯдакиву Мавлоно рӯ ба харобӣ овард. Мо дубора байти такондиҳандаи соҳиби Маснавиро, ки аз “холиқи тотор” барои офариниши чунин офате сахт гиламанд аст, бар забон овардем ва аз ҳаловати он “ҳалво” лаб газидему сар афшондемухандидемугирифтем. - Медонед, дар дунёи дирӯзи ғорати муғул ва ҷаҳони имрӯзаи мо, ки бӯи ғализи борути муғул бар машом меорад, неруе ҳаст, ки пешомади ҳама гуна зулм, фасод, ғасбимолуманолихалқ,ангезаихатарноки фашистӣ ва маҳалбозиро нобуд ва маҳв мекунад. – Ҳамин тавр, аз дури дур сухан дар миён овард Анварбек ва нигоҳе пурҳасрат бар мо дӯхт ва пурсид, - ба ақидаи шумо ман кадом неруро дар назар дорам?-Неруи ақл, илм ва фарҳангро,мухтасарпосухдодСангинов. - Эҳазорраҳмат,бародар!–Дарҳадди олӣ ба ваҷд омад пири суханшинос ва афзуд, - имрӯз дар аксари кишварҳои дунё мисли даврони муғулу тотор душманони башар даститаҷовузбарзаминимазлумон андохтаанд.Даридомаисуҳбатиӯбандаафзудам: - Дасти зулму золимро, ба ақидаи ман панҷаи муқтадири маънавият аз гиребони мазлумон раҳо месозад ва китфу бозуи ин панҷа акнун Маснавии шариф ва шоҳкорҳоемисдоқионанд. ...Вамодариннишастичандинсоатарӯи мавзӯи мавриди назар аз кулл ба ҷузъ гузаштем. Ёди муноқишаи хунин ва ҳатто метавон гуфт, нангини қирғизу ӯзбек, ки чанд сол қабл дар Ҷалолободу Ӯш даргирифт, осудагии хотирро бар бод дод. Ҳамаи бӯҳрони сиёсӣ, ки ҳамсоягони қирғизамон барои ворухиён дирӯзҳо
11 Аз кулвори «Анис» ГАНҶИИСФАРА| № 3 (61)|2022 (баҳори соли 2013) ба вуҷуд оварданд ва қабл аз ин ҳам, чунин муноқишаҳои лафзӣ борҳо гиребонгирашон шуд, сиёҳии сари дилроғализтаркард. Афкору андешаҳои тасаллибахше чун панди Саъдӣ, ки профессори мусин Абдураҳмонов дар гӯшае аз гулбоғи “Оби Рукнобод”бомоиброздошт,дилиҳазинва хотириошуфтаамонроандакемалҳамшуд. Қадамгоҳисуҳбатимаҳрамонаимо–Ворух, ки қабл аз тулӯи аввалин шуову анвори хуршеди ҷаҳонтоб ончунон бо сафо, соҳир ва тасхиркунанда аст, ки на танҳо қалами ҳар нависандае соҳибзавқ, балки килки тавонотарин қасидасароёни даврони тиллоии хонадони Оли Сомон – Фаррухиву УнсуривуМанучеҳривуАнварӣдартавсифу тасвиришигифтҳояшоҷизмемонад. Ин ҷо чун аз зинаҳои манзили дутабақа ва ба санъати олӣ эъмор гардидаи Қабозодабапоён–басамтибӯстонеороста бо анвои дарахтони навбар ва солманд қадам мемонӣ, дар аввалин нигоҳ ангор вориди боғҳои сабзу ҷовидонаи биҳишти адн гаштаӣ; аз ҷӯйе начандон бузург гӯё хуни гарме ба тану шоху барги ниҳолони навбар ва ба рагу решаи косагулҳои сафкашида дар ду лаби ҷӯй ва ба юнучқазоре, ки дар рӯи ҳар барге аз он шабнам ва дар чашми шаффофу барроқи ҳар қатра аз ин шабнамҳо нуре аз дилу дидаихуршедифалакбӯссарозергардида, дарҳолиҷилвавадилрабоӣаст ИнҷоҳунаруақлуидрокиХолиқитавоно ва шигифтиҳои диёр ва ҳосили дастранҷи ниёконашро соҳиби ин манзилу маъво –муҳандис Қабозода ангор ба намоиш гузоштааст.Пасазсайри мухтасар дар гулбоғ аввал қадамбапиллаҳоипулидуввуммегузорем, кизерионобирӯдакиВорух,киРукнободаш номидем, бо ҳоюҳуи тифлона, аммо баланду наъраафкан сар ба харсангҳо кӯбида,басамтидаҳҳобоғуроғвадеҳаҳову дашту даман шавқункунон равон асту равон аст Дар канори чапи рӯдаки Ворух боғидуввумоғӯшибиҳиштиихешбасӯимо боз мекунад. Ин боғ ончунон ғарқ дар паноҳи себу зардолу, чормағзу биҳӣ, олуву олуболу ва гелосу анвои дигари дарахтони куҳансолу навбар аст, ки сар дар заминаш офтобро намебинад. Бӯстонсароест, ки исфарагиҳои обутобёфта дар илми боғдориву кишоварзӣ ба ин гуна маконҳо ҷ а н н а т у л м а ъ в о м е г ӯ я н д в а ҷаннатулмаъвоестинбӯстонихуррам,киаз гузаштагони Қабозода ба ӯ ва ҷигарбандонаш мерос мондааст Онон саҳроҳоиазимробобелукулангупуткос-ос карда, қарғу сангу сангрезаҳои домани кӯҳро бо дасту панҷаи пуробила тахту ҳамвор намуда, аз ҳеҷ ҳарчӣ сохтаанд ва номашрошаҳдистонгузоштанд. Чашм, дил, рӯҳ – ҳама вуҷуди кас аз тамошои шаҳдистони Қабозода сер намешавад. Корвони ҳосили ақиқгунаи зардолузориӯрафҳоибозорумағозаҳоина фақат ватани азизамон, балки Қазоқистону Украинаву Руссия ва хориҷ аз он билодро дарнавардидаастДарсамтирости шаҳдистони Қабозода кӯҳҳо виқору ҳашамати паҳлавононаи хешро ба намоиш гузоштаанд, ки як гӯшаи домане аз онҳо ба кӯҳистони Мастчоҳу ҒармвабоқимондабаҚирғизистониҳамсоя мечаспад. Муҳташам, сахт ва мармузу сеҳрангез ва дар ҳадди олии латофат аст кӯҳистони тоҷику қирғиз чун замири сокинониоғӯшион. Ману профессорон Ҷумъабой Сангинов ва Анварбек Абдураҳмоновро замину осмони Рукнободамон дар сапедадами тобистони босафо ончунон маҷзуб ва лолу мафтун намуд, ки муддате ангор ҳарфи гуфтан барои якдигар надоштем. Пой аз қолини шибар ва юнучқаҳои зери дарахтон барканда, ба самти манзил – ба он ҷо омадем,кидигарнолавуфиғонирӯдиВорух наметавонист музоими гуфтаниҳо ва шуниданиҳоямонгардад. Офтобунайзаибурронинурҳояшдоранд пардадарӣ мекунанд: қабати ғафсу анбуҳи шоху баргҳои ашҷор ва ҳама гулу гиёҳи перомуни ононро шикофта, сар ба замини сабз мехалонад; симурғи оташбол инак, ҳукм, неру, қудрат ва тавонмандиҳои бемислумонандебанамоишгузоштанӣаст Ҳикматест машҳур миёни кӯҳистониён, ки мегӯянд: “ҷони зӯр дар баданаш намеғунҷад”; беш аз ҳад тавонманд аст ин хуршед!...Моазканори рӯди пурғалаён канораҷӯ шудем ва ба самти хилвату ороми боғи саввум гом ниҳодем. Ҳусни ин мавзеъ физояндатар аз бахшҳои дигари боғистон аст.
12 Аз кулвори «Анис» ГАНҶИИСФАРА| № 3(61)|2022 Мурғиқафас Ворухиён ба ошӯб омаданд. Дастҳо аз дарави алафу калафи боғоту адирҳо, обмониикиштзориғалладонаибаҳориашон вадорупошиидарахтонигирифториинуон офатбардоштанд.Низоъбархост Дарҳолазтелефонбателефонуаздаҳон ба даҳон хабар расид, ки дар марзи ҳарду кишвар миёни сокинони деҳаи тоҷикнишини Хоҷаи Аъло ва Оқсойи қирғизҳо ҷанги тан ба тан шуруъ шуда, шадиданидомадорад.Сабаб:дарвурудии замини Хоҷаи Аъло ҳамсояҳои қирғизашон бе пошт пошт, худсаронаву мағрурона шуруъ ба роҳсозӣ кардаанд. Бар сари онҳову техникаашон хоҷаи аълогиҳо беист борони сангу шағал меборонанд ва ба худраъйҳо иҷоза намедиҳанд, ки роҳашонротобамарзҳоиВорухбибаранд. Низомиёни қирғиз дар посух ба монеатарошии ҳамсоягони хоҷаи аълоияшонфилфаврроҳионҳоробасамти ҷамоатиВорухмасдудсохтанд.Аздуҷониб муштбагиребониякдигарандохтанд.Ҳатто гаравгонгирии шаҳрвандон шуруъ шуд. Хоҷаиаълоиҳо низ роҳи рафтуомади аҳолииОқсойробастанд. Домани даргириву низоъ ва сангборону белу асокории дуҷониба васеътар шуд, аммохушбахтона,марзбононванизомиёни ҳозир дар набардгоҳ даст ба азроилдонаки силоҳҳо намебурданд: аз боло чунин амру дастуре ба онҳо нарасидааст Теъдоди захмиёниҷангҳоитанбатанлаҳзабалаҳза меафзуд, ба ҳамаи онҳо табибон оҷилан кумакитиббӣмерасонданд.Фиғонуфарёду валвалаи тоҷикиву қирғизӣ ба ҳам омехта, симфонияиҳузнангезеробарзаминусамои Исфараву Боткент пахш менамуд ва ҳатто издиҳом зӯр мезад, ки ҷуғрофиён наҳсу нангину исёнбарангезашро ба дуриҳо вусъатбибахшад... Марде рашидандом, чун дарахт устувор ва дар калому баён зоҳиран бо маззаву бо мантиқ, ки сокини Хоҷаи Аъло буд, дар набарди ҳамсояҳо нақши халосгарро ба ҷо меовард. Шиддати шӯриши тарафайнро ҳамон “рашидандом” аввал бо дӯғударанг сипас бо чарбзабониву шафеъ овардани ояҳои раббонӣ ва ҳадиси “мӯъмин бародари мӯъмин” ва таъкиду ёдоварии “ҷияну тағойӣ”-и тоҷикону қирғизҳо тавонистмиқдорепастнамояд. Ӯ бо нафаре аз бачаҳои Хоҷаи Аъло омироначунинсупоришдод: - Азизам, дар замин бошад ё дар осмон, ҳар ҷо, ки ҳаст, зуд “землемер”-ро ёфта биёр. Ҳама мушкилот бояд дар чаҳорчӯбиқонунҳалшавад,набаговзӯриву шох ба шох задан. Замони зӯриву корду камонкайҳогузаштарафт... “Землемер” дар они воҳид ба минтақаи баҳсталаб, ба мавзее, ки оқсоиҳо ба масофаи чаҳорсад метр ҷӯй кандаанд, омад. Нақшаро пеши чашми машваратдеҳонитарафайндаррӯироҳбоз карда, ба забони русии фасеҳ ба онҳо фаҳмонд, ки сохтмони роҳ дар минтақаи мамнӯъвуруд ва мағоиру мухолиф ба қонунҳои байналмилалӣ, бидуни мувофиқати мақомоти баландпояи ду кишвар шуруъ гардидааст Ғалат аст ин иқдом!Домони баҳсу гуфтугӯ ҳамоно паҳн ва густардатармешуд.Даринаснотеъдодеаз сарҳадбонони қирғизу тоҷик бар сари моҷарошитобономадандванамояндагони ҳарду гурӯҳ бо як забон гуфтанд: “Пусть народразбираетсявэтомвопросе!”
13 Аз кулвори «Анис» ГАНҶИИСФАРА| № 3(61)|2022 Оқсоиҳои ба шӯр омадаву худсарро бетавофутии марзбонҳо дар ин моҷаро водор ба идомаи эъмори роҳи нотамом намуд Техника: трактору булдозеру грейдерҳо аз нав ба ҷунбиш омад. Аммо хоҷаи аълоиҳо муҷаддадан бо сангборон намудани дару тирезаи техникаи роҳсозон монеи идомаи кори онон шуданд. Ҳамон марди рашидандом як наъраи рустамона бар осмон сар дод ва дар сари роҳи булдозер сангар гирифт ва гуфт: - Агар марзбонон ва ҳукумати мо наметавонанд заминиморомуҳофизаткунанд,тануҷисму ҷониманфидоиинсарзаминбод! Нафаситехникаропайкарикӯҳмонандиӯ ва чанд ҷавони ҳамкитфу бозу бо ӯ бор саввум як кунонд Ҳаракати роҳсозон мутаввафиқшуд,аммободархостиоқсоиҳо низомиёни қирғиз дарҳол роҳи ИсфараВорухробастанд.АзБоткентҳудудандусад нафар ҳарбиёни ОМОН бо ҳамли сӯхта ба ҷои ҳодиса омаданд Мусофирони автобусҳои хатсайри Исфара Ворух на танҳомузтарвабекасукӯймондаанд,балки мавриди лату кӯби “хоҳарзодаҳо”-и қирғизашонқароргирифтанд.Ҳамаидарҳо азчаҳорсамтбарӯиВорух,камне,ғамне, сӣсоатбасташудвасадтаназсокинонион ки бояд ба манзилашон мерафтанд, ба ночор ба қафо – ба Исфара баргашта, шаброонҷосипарӣнамуданд. Рашидандому ёронаш пас аз боздоштаниҳаракатимошинҳоироҳсоззуд ба канори ғарбии деҳаи Хоҷаи Аъло шитофтанд ва дар ҷавоб ба иқдоми бародароне, ки роҳи Исфара Оқсой Ворухро масдуд карда буданд, роҳи ҳаракати мошинҳои қирғизро, ки аз канори Хоҷаи Аъло ба самти Боткент рад мешуд, бастанд. Ҷавони рашидандоми хоҷаи аълоӣпайкариҳузарбушеронаихешродар васати роҳи масдудшуда ба намоиш гузошта,зерилабпичирросзад:“Ана,инро дар Мастчоҳ мегӯянд: давои қурут – оби ҷӯш”.Роҳҳои баста аз ду ҷониб он гоҳ боз шуданд, ки мақомоти навоҳии ҳарду ҷумҳурӣ омаданд ба Исфара ва гиреҳҳои печони риштаи чигилро бо нармӣ ва хушӣ бахушӣвачунсолҳоиқаблбопазируфтани нозу нузи “хоҳарзодаҳои қирғиз” якояк кушоданд. Ҷолиб он аст, ки раъси ҳайати мақомоти тоҷик қаҳрамони меҳварии достони ҳозир – ҷонишини аввали раиси вилояти Суғд Ҷумъабой Сангинов қарор дошт Азмиёниҳайатитоҷикӣтанҳокасе,ки бамаконидаргирӣвапурсарусадоомадва оташи фитнаро пас аз се соати гуфтугӯ, билохира, хомӯш сохт, прфессор Сангинов буд.Ҳодисаҳои мушобеҳ ба рӯйдоди апрели соли 2013 аз замони хатми ҷанги ҷаҳонии дуввумторӯзгорифеълӣнаякборудубор, балки борҳо бар сари Воруху Сурху Сӯху ХоҷаиАъловаҳаттоЧоркӯҳомад.Онҳочун меросхорони арзишҳои волои маънавӣ ва парвардаи андешаи раҳмовару олимонаи рӯдакиҳо (“гар бар сари нафси худ амирӣ –мардӣ”), фирдавсиҳо (“маёзор мӯре, ки донакаш аст”), саъдиҳо (“саросар ҳама мулки рӯи замин, наарзад, ки хуне чакад бар замин”) ва чун ҳама тарбиятдидагони мазрааи маснавии маънавии Қуръон дар забони паҳлавиянд, дар масоили пос доштаниҳаққинамакиҳамсоя,кибаақидаи ниёкони онҳо, эҳтиромаш ба андозаи эҳтироми худост, боз ҳам иштибоҳу кутоҳӣ содир накарданд. Онҳоро зиндагии асрҳои аср сар то по ноҳамвор ва ба фармудаи Байҳақӣ “омаданҳо, тохтанҳо, куштанҳо ва бурданҳои ғоратгарон” сад ранг пандҳои саъдиёна додааст, ки мегӯянд: “барои як кайк набояд пустинро сӯхт”; “хонаи ҳамсоя агар оташ бигирад, хонаи ту ҳаргиз дар амон нахоҳад монд”; “бод борон оварад, бозича- ҷанг”;“азҷанг–ҳазоруякнанг”ва ғайра.Бопрофессор Сангинов, ки меҳмондор ва роҳбалади ӯ ва ман муҳандис Қабозода аст, ҳаводиси дирӯзу имрӯзи Ворухро чун шоҳномаи саршор аз сатрҳои оташину ҳасратборварақзанондаштударавубоғоти афсонавии онро гоҳе пиёда, баъзан мошинсавормепаймоем. Дар баҳорон Ворух дар пардаи ҳарири сафедтаразрангиширмаҳтобварушантар аз гулҳои зардолу ончунон ғарқ аст, ки мегӯйӣ сафинаи сафеде андаруни абристони бағали кӯҳҳои пуразамат шиноварӣ дорад. Агар мо кунҷу канори осмонашро шомгоҳон ғарқ дар хуни аҳмарии шафақ дидаем, осмону шафақи хунини Исфара ин рангҳоро аз доман ва бағаликӯҳҳорабудааст.Зеромислисурхии чашми кабӯтар ҳар пора санг, ҳар сахраву ҳар бораву бар, ҳар талу теппаро дар Исфарасурхуарғувонӣмебинем. Рангҳои ҷигарӣ, аҳмарӣ ва арғувонӣ, ки
14 ГАНҶИИСФАРА| № 3(61)|2022 Аз кулвори «Анис» чашми моро нур ато мекунанд, ба кӯҳу пуштаи биҳиштосои ин қудсӣ муфту маҷҷонӣ наомадаанд ва ё аз рӯю ҷабини оташбори хуршеди оламтоб ба сангу хоки ин макон эҳдо нагардидаанд. На, дар қабати кӯҳҳо, дар бари рӯи ёлаву теппаву талҳо,дарҳарварақисангҳоиақиқгуникӯҳу пуштаҳомардонисарфарозашбароиҳифзу ҳимояи Ватан хун рехтаанд ва бинобар таъкиди таърихнигори шаҳири қарни чаҳордаҳи милодӣ Сайфии Ҳиравӣ: “дар ҳар қитъа ва қасабаи Хуросони бузург аз наҳсонияти қадами аҷнабиёни гургтинат саҳафоти замин аз хуни тоҷикон гулгун будааст”. Ворухиён низ аз хуни шаҳидони гулгункафан ба пойи кӯҳу пуштаҳои диёрашонҳинобастаанд! Дар набардҳои хунин, ки доғи он дар ҷабини сангу кӯҳ боқист, алайҳи хасми бадкеш тоҷикон танҳо набуданд ва ҳамсоягони онҳо, ба вижа хоҳарзодагони қирғизашон дар поккории сарзаминҳояшон аз қудуми номубораки душманони муштаракдастдардастиякдигардодаанд. Азинрӯ,ҳардуҳамаумрдарталабидӯстӣ ва бародарианд, дӯстие, ки собиқаи ҳазорсоладорад. Равған рехтан ба оташи баҳси замину обу долу дарахт, ки аз сӯи аҷнабиён тарҳрезӣмешавад,масъалаихаттимарзва дигар харҷу марҷҳои ҳамсоягӣ миёни онҳо агар ҳарчӣ зудтар ва оҷилонаву оқилона ҳаллу фасл гардад, дар марзу буми Ботканту Исфара фазои биҳиштӣ то абад пойдор хоҳад монд ва душманони муштараки тоҷикону қирғизҳоро ниқоб аз рӯй хоҳад афтод. Он гоҳ барои рушди бемислумонандииқтисодваилмуфарҳанг беҳтарин имконотро дар ихтиёр хоҳанд дошт Ҷаҳон бо ин ҳама паҳноварӣ ва ҷамъияти беш аз ҳафт миллиардӣ, бо тадриҷ табдил ба деҳкадаи воҳиде мешавад. Ҳайф аст, ки мо қирғизҳову тоҷикҳовуӯзбекҳоҷаҳонифарохузеборобо чашми бум – маҳдуд ва ҷоҳилона бубинем. Марзҳоро давродаврамон то кай майнфарш менамоем?! Бар асари инфиҷориҳамонофатҳоиваҳшатзоймарги фарзандонамонрочандсолидигартамошо хоҳем кард? Аҷаб не, ҳангомахоҳони кӯртинатроинфиҷоруноринҷакухумпораҳо ва аз пову дасту китф маҳрум шудани инсонҳо ба завқ биоварад! Имрӯз механданду мезавқанд онҳо, аммо иншооллоҳ, ба зудӣ фурсате фаро мерасад, ки дунё ба онон ва аъмоли чингизиашонлаънатхоҳадмонд. Сангиновбодигаршахсонимасъулрӯзи дигар дар маркази ҷамоати Ворух бо теъдоди аз ҳамсоягони қирғиз ва сарону сарварон ва ришсафедони деҳа мулоқот намуд. Гуфт, ки дар куҳандиёри мо, мисли ҷумҳуриҳои назди Балтик ва кишварҳои Уруповуҷаҳонмонизманзиливоҳид,обод, зебо ва ба маънии аслии сухан, рӯзгори амну осуда месозем. Он гоҳ моро аз минбарҳои баланди сиёсӣ на “дӯст”, на душман ба муздурӣ, ғуломии дари дигарон ва ваҳимтар аз инҳо – ба одамкушӣ ва терроризмвадастдоштандарамалиётҳои интиҳории “Алқоида” ву дорудастааш муттаҳам нахоҳад кард. Ба халқ хизмат бикуну аз ӯ мураббо талаб, мегуфт замоне муаллими аввалини ман Давлати Шариф. Деви нафси саркаш аз кӯрии ақли баъзе “доҳиён” бо фурӯпошии ҷомеаи Шӯравӣ ногаҳон туфид ва ба исён омад. Ин дев бо анаҳаминдастҳо–бонеруиақлуилмимрӯз ё фардо саркӯб ва чароғи хирад шуълавар мешавад дар дилу дидаҳо. Он гоҳ дунё назди офтоби ақл ва фарҳанги ҷаҳоншумули мо, фарзандони Манас, Форобиву Бӯалии Сино, Алберуниву Алхоразмӣ, Оли Сомону Навоиву Ҷомӣ ва Айтматову Айниву Абай дигар ва барои ҳамаумрсаритаъзимфурудмеовард...” Ироаисуҳбатифишурда,аммоҷаззобва хирадофарини профессор Сангинов, намояндагони мардуми дирӯзҳо ба исёномадаи Оқсою Хоҷаи Аълоро мисли умумнармсохт.Якеазришсафедониоқсоӣ гуфт: “шӯришчиёни пушаймон аз кардаашонкайҳокалтакусангуоҳаназкаф раҳо намуда, ҳамдигарро бо оби чашм дар канор гирифтанд”. Оре, дарвозаҳои Ворух, ки ду шабонарӯз чун сайди афтода дар қафасазчаҳорсамтбастагардидабуд,боз шуд ва расонаҳои хабарӣ, ки он рӯзҳо ҷор мезанандумегуфтанд:“Ворух–этоанклав”, хомӯшмонданд. Чун моҳи шаби чордаҳ аз зери абрҳои тира,аммодаргузаррухнамуд,шуълаирӯи ин моҳ натанҳо дару боми Исфараву Боткенту Суғд, балки садҳо дили нигарону афсурда, аз кӯдаки гаҳвора то пири садсоларо дар сар то сари сарзамини тоҷикуқирғиздубораҷонбахшид.Ворухон шабпасазсуқути“анклав”дарбистариноз бахобиоромғунуд.
15 Аз ҳаёти нобиғаҳо ГАНҶИИСФАРА| № 3(61)|2022 Дар ҳама давру замон олимон қишри пешрафтаи ҷамъият ҳисоб мешуданд ва дар рушди ҷамъият ва болоравии ҳаёти ҷамъиятӣ нақши муҳим доштанд. Дар ин контекст қайд кардани нақши олимони тоҷики Шарқи куҳан дар рушди илмҳои дақиқ нақши муҳим дорад. Яке аз симоҳои бузурги он давр олими таҷрибакори тоҷик Абуалӣ Хайсам буд. Омўзиши мероси ниёгон ва дар мафкураи донишҷўёни филиал ҷойгир кардани мероси илмии ниёгон яке аз самтҳои таҳқиқи кафедраи технологияи иттилоотӣ ва фанҳои физикаматематикаи филиал гаштааст. Ин масъалагузорӣ баъди аз тарафи Пешвои миллат эълон кардани солҳои 2020-2040 солҳои рушди фанҳои дақиқ, риёзӣ ва табиатшиносӣбозҳамрушдибештарпайдо кард.Даринсамтбадонишҷўёнрисолаҳои хатм оид ба ҳаёт ва фаъолияти олимони тоҷикиШарқиназдик супоридамешавадва ин самти таҳқиқот дар ватандорӣ ва ифтихори миллии донишҷўён ва рушди маданияти миллӣ ҳиссаи арзанда дорад. Устодоникафедраниздаринсамттаҳқиқот мебаранд, ки яке аз онҳо саромўзгори кафедраСалимовФирдавс мебошад,кибо забони русӣ оид ба ҳаёт ва фаъолияти нобиғаҳои тоҷик мақолаҳо навиштааст ва дар матбуоти даврӣ чоп кардааст. Дар ин мақола муаллифон кўшиш карданд, ки ба саҳифаҳои норавшани ҳаёт ва мероси илмии олими намоёни тоҷик Абуалӣ Хайсамвахизматҳоиондаррушдиоптикаи муосирравшанӣандозанд. Абуалӣал-Ҳасан ибнал-ҲасанибнАл Хайсам соли 965 дар Басра таваллуд шудааст Соли 1939 дар Қоҳира вафот кардааст Ин олими намоёни тоҷик ифтихори академияи мисрии «Дор ул Нақши Абӯалӣ оптикаидарХайсамрушдимуосир Китоби «Оптика»-и Абўалӣ Хайсам
16 Аз ҳаёти нобиғаҳо ГАНҶИИСФАРА| № 3(61)|2022 ҳикма»буд.ДарУрупоиасримиёнабономи Alhazen(Алхазен) маълуму машҳур буд. Донишманди суриягӣ Ибн Абу Усайбиа маълумотмедиҳад,кишумораиасарҳоиин олим ба 92 китоб расида буд, ки аз ин шумора 89 китоб ба илмҳои дақиқ: математика, нуҷум ва оптикаву механика бахшида шуда буд. Аз ин осори гаронбаҳо танҳо45китобтозамониморасидааст Тоонвақте киАбуалӣХайсамхудроба илм бахшад, дар мансаби вазирӣ дар Басра кор мекард. Баъди ба Қоҳира баргаштан ба вай мансаби вазириро дар дарбори Ал-Ҳаким пешниҳод намуданд. Абуалӣ Хайсам намунаи олими варзида буд. Ҳамаи асарҳои он дар асоси исбот офарида шудаанд. Ў китобҳояшро дар асоси исбот ва санҷишҳои ҳаматарафаи илмӣ менавишт Асари машҳури Абуалӣ Хайсам «Китоби оптика» китоби рўимизии олими бузурги англис Исаак Нютон буд. Гуфтори Исаак Нютон «Ман дар китфи бузургҳо меистам» нисбат ба Абуалӣ Хайсам низ таалуқ дошт. Ин аз он гувоҳӣ медиҳад,ки бисёр олимониУрупо аз осори ниёгони мо баҳра бардоштаанд ва асари АбуалӣХайсамоидбаоптикадарУрупобо забони англисӣ чоп шуда буд. Ба рушди илми дақиқи Урупо асари Абуалӣ Хайсам таъсири бузург дошт ва бо ин асар Иоганн Гевелиус, Леонардо да Винчи, Галилео Галилей, Роджер Бэкон, Рене Декарт, ХристианГюйгенсва ИоганнКеплершинос буданд. Ин олими тоҷик дар бисёр соҳаҳои илм пеш рафта буд. Бори аввал лоиҳаи дарғотро барои тақсимшавии оби дарёи Нил пешниҳод намуда буд. Лекин рушди онвақтаи техника имкон намедод, ки ин лоиҳа амалӣ гардад. Баъди якчанд аср бо кумаки Иттиҳоди Шўравӣ баъди солҳои шастуми асри бист ин лоиҳаи Абуалӣ ХайсамдарМисрамалӣгашт. Ба асари машҳури Абуалӣ Хайсам «Китоби оптика» бармегардем. Бори аввал пешазаврупоиёндаринкитобоидбасохти чашмиинсонинолиммаълумотдодааства сохти чашми инсонро аз нуқтаи назари оптикавафизиологияасосноккардааст Хонандаи маҷалларо бо якчанд кашфиётҳои ин олими таҷрибакор шинос мекунем:тартибдиҳандаи аввалини харитаи сатҳи-кМоҳ;ашшофиайнак; -асосгузориоптика; -асосгузорибинишбодучашм; -кашшофиоинаҳоикалонкунанда. Сохти чашм аз китоби «Оптика»-и Абўалӣ Хайсам
17ГАНҶИИСФАРА| № 3(61)|2022 Аз ҳаёти нобиғаҳо Китоби машҳури Абуалӣ Хайсам «Китобиоптика»азҳафтқисмиборатбуд: Қисми аввали он «Оид ба биниш ва чашм», ки аз ҳашт боб иборат буд, ду намуди паҳншавии рўшноиро аз нуқтаи назари физика ва математика маънидод мекард. Мувофиқи фаҳмиши математикӣ рўшноӣазрўишуоъ,киазчашммебарояд, паҳн мешавад Мувофиқи маънидоди физикӣнизҳамчунинаст Қисмидуюмикитоб«Оидбапаҳншавии рўшноӣ» ба таъсири шуои рўшноӣ ба бинишиинсонбахшидашудааст Қисмисеюмикитоб «Оидбануқсонҳои чашм» ба таҳқиқи шароите, ки барои хуб диданзарураст,бахшидашудааст. Қисмичаҳорумикитоб«Оидбаинъикос азсатҳиоинавӣ»баназарияиматематикии инъикосирўшноӣбахшидашудааст. Қисми панҷуми китоб «Оид ба тасаввурот» масъалаи гузоштаи олимро дар бораи муайян кардани ҷои инъикоси нуқтаи равшаншаванда аз сатҳи давра, силиндри доиравӣ ё ки конуси доиравӣ аз рўи ҳолати ҷойгиршавии нуқта ва чашм тасвирҚисмимекард.шашуми китоб «Оид ба нуқсони чашм ҳангоми инъикос» аз оинаҳои силиндрикӣ ва оинаҳои конусшакл нуқсони чашмро ба туфайли инъикоси рўшноӣ таҳқиқҚисмимекард.ҳафтумикитоб«Оидбашикасти рўшоӣвануқсоничашмҳангомишикаст»ба шикасти рўшноӣ бахшида шудааст. Дар ин қисм бори аввал оид ба шишаҳои калонкунандасуханмеравад. Маълум аст,кидараввалҳои асриXVII дароптикадуназарияирўшноӣпайдошуда буд.Якеазонинбуд,кирўшноӣаззарраҳо иборат буд. Тарафдори ин ақида Исаак Нютонбуд.Дигарназарияинбуд,кирўшноӣ мавҷ аст Тарафдори ин ақида Христофор Гюйгенс буд Физикаи асри XX исбот кардааст,к и рўшноӣ ҳам хосияти зарравӣ ва ҳам хосияти мавҷӣ до рад. Бинобар ин даррушдиназарияишуоии рўшноӣҳиссаи олимитоҷикАбуалӣХайсамкамнестваўро барҳакпадариоптиканоммебаранд. Ба шарафи ин олими бузург яке аз танўраҳои Моҳро бо номи Алхазен гузоштаанд. Л.Ф.СМУХТОРОВ,АЛИМОВ, устодони кафедраи технологияи иттилоотӣ ва фанҳои физика-математикаи ФДТТИ
18 ГАНҶИИСФАРА| № 3(61)|2022 Ҳунарманд Ба зодрӯзи яке аз бунёдгузорони театри миллии тоҷик, драматург, режиссёр ва актёри маъруф Саидсултон Саидмуродов (1905-1983) 115 сол пур гардид. Имрӯзҳо номи ин шахсияти хизматкардаи адабиёт ва ҳунари тоҷик хеле кам ба забон меояд. Аммо дар таърихи адабиёт, драматургия ва театри миллии тоҷик заҳматҳои ин шахсияти соҳибистеъдоду наҷиб хеле зиёд зикр шудааст. Бо зиндагиномаи мухтасари ӯ аз “Энсиклопедияи советии тоҷик”, адабиёт“Энсиклопедияивасанъатитоҷик”,“АдибониТоҷикистон”,“АдибонивилоятиСуғд”,“Исфара”метавоношногашт. Дар пажӯҳишҳое аз қабили “Очерки таърихи адабиёти советии тоҷик” (1956),“Таърихиадабиётисоветии тоҷик” (1978, 1980), “Таърихи адабиёти нави Тоҷикистон” (2014), ҳамчунин асарҳо оид ба таърихи театр ва драматургияи миллии тоҷик низ ҷойгоҳи ин шахсияти мунир дар ин арса хеле хуб бозгӯ шуда, саҳми шоистаи ӯ баҳои сазовор ёфтааст. Дар ин замина аз рӯзномаву маҷаллаҳои шӯравӣ ва пасошӯравӣ низ навиштаву қайдҳои ҷолибе ба даст меоянд. Имсол ба як шогирди хубам Мадина Зиёева мавзӯи саҳми Саидсултон Саидмуродовро дар драматургияитоҷикдодам,кихостамбаин баҳонаҳаммаводҷамъшавад... Саидсултон Саидмуродов аз оилаи ҳофизи халқи деҳаи Сурхи қаламрави Исфара мебошад. Муддати зиндагӣ ва эҷоди адабиву ҳунариаш бо умри шӯравӣ қариб тавъам ҷараён ёфта, номи ӯ дар сафи аввали бунёди ҳунари тахассусии театри шӯравии тоҷик мақом пайдо кардааст Таълими замонавии шӯравиро фарогирифта,азимкониятимактабиадабӣ ва равиши асарофарии он марҳала фаровон баҳраманд будааст. Намояндаи шеваиреализмисотсиалистӣдарадабиёти муосиритоҷикаст. Аввали кори эҷодиаш бо фаъолияти кружоки драмавии Конибодом зери роҳбарии ҳунарманди маъруф Комил Ёрматов пайванди зич дорад. Ин факт низ ҷолибитаваҷҷуҳаст,кисоли1922зимниаз Хӯқанд ба Исфара омадани Ҳамза Ҳакимзода Ниёзӣ ва созмон ёфтани маҳфил (кружок) и драмавӣ дар ин қаламрав С. Саидмуродов ба мулоқоти ин адиб ва санъаткори мумтози ӯзбек шараф ёфтаваинамрбаъданбавусъатиуфуқҳои СаидсултонСаидмуродовкист?
19ГАНҶИИСФАРА| № 3(61)|2022 Ҳунарманд эҷодии драматурги тоҷик бетаъсир намондааст.Багуфтаиӯ“аввалиншахсе,ки шавқу ҳавасамро ба драманависӣ ҷалб намуда,баманроҳидраманависиронишон дод,ҲамзаҲакимзодаНиёзӣбуд”. Баъди ин марҳалаи дигари фаъолмандии С Саидмуродов оғоз мешавад ва ӯ ба таҳсили олӣ дар риштаи театр ва драматургия камар мебандад. Соли1924баФакултетикоргарӣ(рабфак)-и баномиКалининиМаскавдохилшудвадар як вақт бо гурӯҳи ҳунармандони ҷавони ӯзбек, ки дар студияи ӯзбекии Омӯзишгоҳи театрии назди Театри драмавии ба номи Вахтанговаи шаҳри Маскав (баъдан Шепкин) таҳсил мекарданд, ошноӣ пайдо карда ва маҳорати ҳунармандиро такмил додааст.Пасаз дарёфти маълумоти олии тахассусӣ ба Тоҷикистон баргашта, ба сифати мудири шуъбаи маорифи халқи Исфара (1928-1929) ва мушовири шуъбаи ташкилииКИМРССТоҷикистон(1929-1940) хидмат карда ва аммо, баробари ин ба идомаи фаъолият дар арсаи театр ва драматургияимиллӣпардохтааст.Азсайти http://mahmudnoma.tj/literature/115 як иттилои муҳим дар мавриди “асосгузорислоҳотчии аввалин театри тахассусии тоҷик” Ҳомид Саидович Маҳмудов ба даст омад, ки ба рӯзгори ин давраи С. Саидмуродовниздахлдорад.Онҷоботакя ба китоби театршинос Г. И. Гоян “Театр, зодаи инқилоб” аз таҳсили сесолаи Ҳомид Маҳмудов бо ҳамроҳи Фатҳулло Умаров дарстудияитеатрииназдирабфакиМаскав ба номи Калинин (1924-1927) ва даъвати ӯ азТошкандбаДушанбебомақсадибунёди театри давлатӣ дар назди Наркомпроси РСС Тоҷикистон (1929) сухан рафтааст Яъне Ҳ. Маҳмудов айнан он муассисаи таълимиеро хонда, ки С. Саидмуродов низ соли 1926 ба итмом расонидааст Ҷолиб аст, ки ихтисоси актёрӣ-режиссёрии ин ду нафар–С.СаидмуродовваҲ.Маҳмудовба роҳбарияти Шӯрои комиссарони халқи Тоҷикистон мотив ва меъёри асосӣ дар интихобидиректорвасаррежиссёритеатри тахассусиинавбунёдитоҷикгардидааст.Ин маъниионродорад,киС.Саидмуродовдар радифи Ҳ. Маҳмудов ва чанде дигар аз арбобонитеатр якеазасосгузорониТеатри давлатии драмаи ба номи Лоҳутӣ дар Тоҷикистон будааст Ҳамзамон С Саидмуродов баъд аз Ҳ. Маҳмудов, Ф. Умаров ва М. Саидов аз сарварони театри Лоҳутӣ низ интихоб шудааст. Аз ин хусус ниг.:Ҳаминhttps://tg.wikipedia.orgтавр,дарохири солҳои 20-уми садаи бист С. Саидмуродов ба ривоҷи ҳунар ва театр гаравидааст Ин давраи фаъолияти маҳфили (кружок)-и драмавии
20 ГАНҶИИСФАРА| № 3(61)|2022 Ҳунарманд баталёни тоҷикии Армияи Сурх (“Тоҷикполк”) мебошад. Дар намоишномаҳои маҳфил бо роҳбарии сарояндаи хушовоз ва мутриби моҳир Ғуломризои Баҳор – “Наврӯз ва Гулчеҳра”, “БойваОдина”боазмуҷазмиштироккард, нақшҳои асосӣ бозид ва маҳорати артистиашросайқалдод.Баъдандарасоси ҳамин маҳфили боэътибори драмавӣ аввалин театри профессионалӣ – Театри академии драмавии ба номи Лоҳутӣ бунёд ёфт Дар саҳнагузории намоишномаҳои ин театринавбунёд,яксилсилапесаҳоихурди замон – “Эшони фиребгар”-и Т Самадӣ, “Сангинбой”-иМ.Мунзим,“Маргирӯза”-иМ. Муинзода, “Дар таги пӯстак” и М Юсуфбеков нақши Саидмуродов кам нест. Табиист, ки ин осор ба тарғиби ҳаёти нави замон ихтисос доштанд, дар онҳо амали босмачиён,фиребунайрангиҳомиёнидину шариат ва ахлоқи манфури онҳо, тафриқаву кашмакаши бою камбағал маҳкум ва моҳияти иҷтимоии замони шӯравӣваобразиодаминавошкоршуданд, ки аксари онҳо аз назари имрӯз камарзиш менамоянд.Бовуҷудиинҳунарманддарин роҳқадамиҷиддӣвасобитедоштааст,тоба шеваи замон қадам гузорад ва ба талаби айём посух гӯяд. Баробари ин дар ин гуна намоишҳо чун нақшофар бештар нақши персонажҳои манфӣ ва ҳаҷвии хотирмонеро бозида, ба иҷрои нақшҳои калони характерноку барҷаста низ имкон ёфтааст Образҳои Мадазимғуррӣ (“Ду коммунист”-и К. Яшин), Раҳмондодхоҳ (дар “Мубориза”-и А. Усмонов), Бригелла (дар “Маликаи Турандод”-и К. Готсси) аз беҳтарин нақшҳоянд Дар песаҳои “Зараррасонандагони пахта”, “Тӯфон”, “Амир Олимхон” ва ғайра нақшҳоро хеле ҳунармандона бозидааст. Ин арбоби ҳунар режиссёри песаи аввали бисёрпардагии драматургияи миллии тоҷик “Мубориза”-и А. Усмонов мебошад, ки соли 1933 ба намоишомадааст Барои дарки моҳияти ҷӯяндагии ин ходими театр ва драматург дар он солҳо хотираи ӯ бо номи “Зодаи октябр” дар нашрияи “Маориф ва маданият” (ноябри соли 1979) хеле ҷолиб аст: “Фозилов Ҳодӣ, Фозилов Яъқуб, Фозилов Ӯлмас ва ман –Саидмуродов Султонро якҷоя, чи дар баталён ва чи берун аз он, “Чордодарон” меномиданд.Сабабичунинномгирифтани модаронбуд,кимоҳеҷазҳамдигарҷудоӣ надоштем.Ҳарчоримоаъзоифаъолтарину ташкилкунандаҳоикружокиБаталёнитоҷик низ будем. Аҳолии шаҳр ҳам моро нағз шинохта гирифта буданд. Ҳар гоҳ, ки мо аз командир иҷозат гирифта, барои саёҳат ба шаҳр мебаромадем, роҳгузарон моро ба ҳамдигар нишон дода, “инҳо аскарони артист” мегуфтанд. Мо бошем, ҳамчун кӯдакон мефахридем, ки бошандагони шаҳр моро чун артист мешиносанд. “Чордодарон” суханро дар як ҷо гузошта, аҳдиқатъӣкардем,киакнунартистиҳақиқӣ мешавем...”Иннуктаи муҳимми хотира майлу хоҳиши бештари хизмат ба ҳунарро дар он марҳалаиҳассосбозмегӯядваазончунин бармеояд, ки ӯ талошгари аввалин ва ашадии ташкили театри тоҷик будааст Ҳамзамон аввалин актёр ва режиссёри Театри мусиқии тоҷикӣ (Театри давлатии академииоперавабалетибаномиС.Айнӣ) ҳамэътирофшудааст. Ин замина имкон фароҳам овард, ки ҳунарманди ҷавони тоҷик тамоми талхию ширинии роҳи санъати театрии миллии моро чашида ва минбаъд дар ривоҷи соҳаҳои гуногуни он саҳми пурарзиш гузорад. Ӯ аз таҷрибаи бойи ҳунарварони номӣ Муҳаммадҷон Қосимов, Миркарим Саидов, Абдураҳмон Саидов, режиссёри бомаҳорат Мителман баҳра ёфта, ҳамроҳи ҳунармандон, режиссёрон, драматургони ботаҷрибаву пурнуфуз кори пурбори эҷодӣ ба роҳ мондааст Ҳамаи ин ба камолоти драматурги ҷавон ва сабзиши эҷодии ӯ таъсирипурсамаргузоштанд. Дилбастагии сахти С. Саидмуродов ба театр чашму дили ӯро ба меҳнати ин ҷода гарм карда, ба эҷод ва таҳрири песаҳо,
21ГАНҶИИСФАРА| № 3(61)|2022 Ҳунарманд гузориши намоишномаҳо ва кори эҷодию ташкилии театр майлу ҳаракат додааст Бо ташвиқи ӯ чанд ҷавонписару духтари соҳибистеъдод ба театр омаданд ва ба мартабаҳои баланди эҷод расидаанд Пайванди Ҳунарманди халқии Иттиҳоди Шӯравӣ Тӯҳфа Фозилова ва сарояндаи хушовоз Фариза Сайдуллоева маҳз аз ҳаминташвиқаст Фаъолияти эҷодгарии С. Саидмуродов чун драматург ҳам аз оғози даҳаи 30-юми садаибистшаклихосгирифтаватадриҷан ба эҷоди як силсила осори пурбаҳои драмавӣ интиҳо ёфтааст Намоишномаи «Шӯриши Восеъ» (1935) ва либреттои “Лола” (1939) дар ҳалқаи асарҳо оид ба рӯйдодҳои таърихиву мардумӣ – набарди деҳқонон бо раҳнамоии қаҳрамони халқ Восеъ ва Сайри мардумии Гули лола арзиши назаррас пайдо кардаанд. Дар ин бора аҳли таҳқиқ зиёд навиштаанд Нафосати бадеӣ ва халқияти мазмуни “Шӯриши Восеъ” ва “Лола” дар нахустин Даҳаи санъати тоҷик дар Москва (1941) кашф ва ин маҳсул ба баҳои баланди рутбаҳои воломақоми шӯравӣ ноил шуданд. Осори дигаре ҳамчун “Қасам” (1937), “Тӯҳмат” (1938, ҳамроҳи И Исмоилов), мазҳакаҳои “Духтари рангуборчӣ” (1938), ”Рӯзҳои гузашта” (1939), “Хари ҷаннатӣ” (1941) ва ғайра то замони ҷанги ватанӣ барои аҳли замона василаи муҳим барои дарки моҳияти вақт вавоқеиятииҷтимоӣбаҳисобмерафтанд. Дар замони ҷанги ватанӣ С Саидмуродов ба мавзӯи таърихӣ рӯй оварда ва ҳамроҳи ҳунарманди маъруф М. Қосимов “Таҳмоси Хуҷандӣ» (1943) ном асаре эҷод кард, ки ба ошӯбҳои озодихоҳонаи мардуми Мовароуннаҳр дар гузашта бахшида шудааст Дар ин асар равияи эҷоди адабиву публитсистии С. Айнӣ оид ба Темурмалик пайгирӣ шуда (албаттабофарқижанр),муаллифонбедор сохтани ҳирси мардуми шӯравиро бар зидди истилогарони фашизм вазифаи муҳиммихудшуморидаанд. Дар давраи баъди ҷанг мавзӯи ҳаёти иҷтимоии муосир рангу равғани эҷоди драматургии номбурдаро таъсиру ғано бахшид. Драмаи “Саодат” (1948, ҳамроҳи драматургимаъруфМ.Рабиев)низарзиши хубизамонӣбадастовардваоназтарафи ҳунармандони Театри давлатии академӣдрамаи Тоҷикистон ба номи А. Лоҳутӣ дар даҳаи санъати тоҷик дар Маскав (9-уми апрелисоли1957),дартеатридавлатииба номиА.С.Пушкин дартаҳияиА.Бурҳонов намоиш ёфт ва ба баҳои сазовор ноил гардид Офаридаҳое чун «Зафар ва Заррина» (1963) аз рӯзгори деҳқонон ва фотеҳони заминҳои навкорам, «Гаҳвораи заррин» (1974), «Ситорадуздон» (1975, ҳамроҳи А. Симаков), “Намояндагони Ситора” (1975), «Тиру камон» (1976), «Оилаи пурмоҷаро» (1979) аз рӯзгори ангиштканониШӯробнақлмекунанд. Мавзӯи қаҳрамонӣ ва диловарии зани тоҷик дар “Қиссаи Зайнаббибӣ” (1965) ҷойгоҳи хос пайдо кардааст, ки он аз муборизаи халқи тоҷик барои ба даст овардани истиқлол ва осоишу хушбахтӣ, сохтмониҳокимиятишӯравӣдарқаламрави Тоҷикистон ҳикоя мекунад Баъдтар таҳрири нави он ба вуҷуд омад (1975), ки дар ин арса ҳам нависанда заҳмат кашидааст.НақшиС. Саидмуродов дар рушди асарҳои драматургӣ барои бачагон низ қобилитаваҷҷуҳастваҳанӯздарсолҳои30юми садаи бист ӯ силсилаи намоишномаҳоеро аз қабили “Раъно” (1937) ва “Пионер Содиқ” (1939, бо адиби маъруф Ҷ. Суҳайлӣ) ба миён овард, ки ба мавзӯъҳои мубрами замон бахшида шудаанд. “Раъно” нахустин асари саҳнавӣ барои бачагон аст Он замоне ба вуҷуд омад, ки театри тоҷик анъанаҳои реалистиро акнун дар саҳна ҷорӣ мекард. Дар асар иштироки бачагон дар муборизаи босмачиён нақл шудааст. Меҳвари намоиш задухӯрди ҳокимияти нав бо кӯҳна, ҳадаф ташаккул ва сабзиши маънавии бачагон зери таъсири ғояҳои инқилоб аст. Дар он
22 Ҳунарманд ГАНҶИИСФАРА| № 3(61)|2022 манзараҳои зиндаи ҳаёти деҳоти тоҷик, орзуву омоли наҷиби бачагон, бозиҳои халқии шавқовар баст шудаанд Дар “Тӯҳмат” бештар тасвири бархӯрди ҳирсу ақидаи персонажҳо сурат ёфта, ҳунармандон водор шуданд, ки истеъдодашонро ба кушоиши олами маънавӣ, ҳаяҷону изтироби қаҳрамонҳо равонакунанд. Мазҳакаҳои“Чиноригӯё”(1956),“Фарҳод дар Норак” (1966) ва песаҳои якпардагии “Духтари боғбон”, “Ғунчаи хандон”, “Арӯси бадқаҳр” дар бозгӯйи моҳияти замон ва зуҳуроти рӯзгори халқ арзиши чашмрас доранд Мӯҳтавои осори драмавии С Саидмуродов рӯйдодҳои давраи нави шӯравӣ, зиндагӣ ва маишати хонавода, масъалаҳои таърих ва рӯзгору муборизаи шахсиятҳои таърихӣ, расму одат, анъанаҳоигузаштавағайрааст Меҳнатва эҷод дар театри опера ва балет драматургро барои дарки моҳияти эҷоди либретто барои опера водоштааст. Дар ин замина аз либреттоҳои операҳои “Хосият” ва “Домоди номдор” бояд ёд кард, ки замонавианд.Истеъдоду қобилияти С. Саидмуродов дар офариниши сенарияи филми бадеии “Парвози баланд” (Тоҷикфилм, 1981, бо ҳамроҳииЮ.Каплунов)низқобилизикраст Бисёр песаҳои адиб дар театрҳои давлативу ҷумҳуриявӣ ва халқии ҷумҳурӣ ба саҳна омадаанд. Аз ҷумла “Қиссаи Зайнаббибӣ” дар репертуари Театри давлатии драмаи русии ба номи В. Маяковский ҷойгоҳи хос дошт. Эътибори берунии асарҳои драматург низ пинҳон намонад. Зеро як қатор драмаву мазҳакаҳояш – “Хари ҷаннатӣ”, “Духтари рангуборчӣ”, “Фарҳод дар Норак” ва ғайра базабонҳоигуногунихалқҳоисобиқшӯравӣ тарҷума ва дар доираҳои адабии умумииттифоқнуфузваэътиборёфта,дар саҳнаи театрҳои Ӯзбекистон, Туркманистон, Қазоқистон, Украина, Доғистонвағайрагузошташудаанд. Адиб ва драматурги номӣ Султон Саидмуродовсоли1943басафиИттифоқи нависандагони шӯравӣ пазируфта шуда, барои заҳматҳои пурсамар ба дарёфти унвони Ходими хизматнишондодаи санъатиРССТоҷикистонноилгардидабуд. Номбурда бо орденҳои “Байрақи сурхи меҳнат”, “Нишони фахрӣ”, медалҳо ва ифтихорномаҳои фахрии Президиуми Шӯрои Олии РСС Тоҷикистон қадрдонӣ гардидааст Риштаи ҳаёти ин марди ҳунар ва адабиёт 15-уми марти соли 1983 дар шаҳриДушанбекандашуд. Фарзанди Саидсултон Саидмуродов –ҶаҳонСаидмуродовазпайипадаррафтва бо нақши маъруф дар филми “Ман бо духтаре вохӯрдам” шуҳрати беназир ба даст овард. Ровии маҳбуби тоҷик, шодравон Маҳмудҷон Воҳидов домоди Саидсултон Саидмуродов буд (шавҳари духтарашДилрабо)... Ҳаминтавр: Саидсултон Саидмуродов аз аввалин созмондеҳони театри миллии тоҷик, нахустин ҳунарманд, драматург, режиссёри театри тахассусии тоҷик аст ва тамоми ҳаёти пурсамараш ба ташаккули театри тоҷик равона шудааст; Фаъолияти Саидсултон Саидмуродов чун ҳунарманд, драматург ва режиссёр қариб баробари умри шӯравӣ ба вуқӯъ пайвастааст;*Ӯазҷумлаи асосгузорони санъати профессионалии тоҷик аст; * Саидсултон Саидмуродов муаррифгари санъати драматургияи тоҷик дар байни дигар халқу миллатҳои шӯравист; * Ин драматург аз аввалин ҷамъоварандагони беҳтарин истеъдодҳои халқӣ маҳсуб меёбад. Субҳони АЪЗАМЗОД.
БАзимхӯҷаАҲОВАДДИНОВ Ҳикояҳо ШАРМАМОМАД Амаки Абдуллоҳ, ки дар ҳамсоягиамон зиндагӣ мекунанд, боғбони боғайрату миришкор ва меҳнатдӯст мебошанд. Дар шинонидани ниҳолу парвариши он таҷрибаи хосса доранд ва ба дигарон холисона маслиҳатҳои нек ҳам медиҳанд. Саҳми заминашонро дида, баҳри дили кас кушодамегардад.Онҷониҳолҳоизардолу, себу нок, олую гелос ботартибу назаррабо шинонида шудаанду бо як маром нашъунамо доранд. Ҳар сол дар мавсими ҳосилғундорӣ мо, ҳамсоябачаҳо, ба меҳмониашон меравем ва бо ҳидояти он касазмеваҳокомширинмекунем. Дирӯз бо амак назди хонаашон вохӯрдам. Аз чӣ бошад, табъашон хира буду баробари дидани ман оҳи сард кашиданд. Ҳолати шахсе, ки доим дар чеҳраашон табассум гул мекард, маро ба ташвишовардвапурсидам: -Чӣгапшуд,амак,чаротабъатонхира? Он кас ба сӯям бо шубҳа нигариста гуфтанд:-Дирӯз ба хабаргирии боғи бунёдкардаам рафтаму ҳолати онро дида дуд аз димоғам баромад. Аз набудани посбонистифодабурда,кадомнохалафон ҷо молҳояшро чаронидааст Шоху навдаҳои зиёди ҳосилдеҳ шикастаанд. Як бех ниҳоли гелоси хубонӣ решакан шудааст Шояд ин кори ту барин бачаҳо бошад, охир, одами калонсол ба чунин амалдастнамезанад. Ҳамакасбоумедваорзуҳоинеккореро ба анҷом мерасонад, писарам, суханашонро идома доданд амаки Абдуллоҳ, - меҳнати дигаронро қадр накарданносипосиюноодамист.Ниҳолҳам шабеҳифарзандиинсонбуда,шикастанва нобудкарданашгуноҳиазимаст. Наздиамакхудрогунаҳкорҳискардам. Аз амали ноҷойи чанд нафар ҳамсолонам, ки ба ҷойи ободкорӣ ба вайронкорӣ даст мезананду ҳамсолони хешро дар ҳолати ногувор мемонанд ва оқибаташро андеша намекунанд,шармамомад... 23 Навқалам ГАНҶИИСФАРА| №3(61)|2022
24 Навқалам ГАНҶИИСФАРА| № 3(61)|2022 МЕҲР Баёдаммеояд,кионвақтдарсинфи6 таҳсил доштам Як бегоҳӣ хешони шаҳриамон ба меҳмонии мо омаданд. Ду писарбача ба онҳо ҳамроҳӣ доштанд Баъди пешвозгирию андаке суҳбат модарам хӯроки шомро омода намуд. Ҳамин ки дастархон ғундошта шуд, падарамазрӯйиодатбаманудодарамамр намуд, ки бо ҳам гӯштин гирем ва рӯҳи меҳмононро болида созем. Ҳар дафъаи бо ҳам қувваозмоӣ кардан ҳурмати Акобирро, ки аз ман 4 сол хурд аст, нигоҳ медоштаму баъдиандакеафтударафтхудробазамин мепартофтам ва ӯ “Ман зӯр”-гӯён аз хурсандӣбакуртаашнамеғунҷид. Додари ба ғалаба одаткардаам намоишкорона ба миёна баромад. Ман назди меҳмонон сархаму музтар шудан нахостам,азинрӯ,бамодарамгуфтам: - Оча имрӯз ман намебароям. Бигузор, Акобирбохешбачаҳоиазшаҳромадаамон гӯштин гирад. Онҳо ҳамсол, дар як синф мехондаанд.Падарам нигоҳи сахте ба сӯям партофтубоғазабгуфт: -Бамайдонбаро,тарсончак. Даступо хӯрдам Ба сӯйи модар илтиҷоомез нигоҳ карда, бо овози паст гуфтам:-Оча,падарамрогӯед,марошарманда накунанд.Модар, ки ҳаргиз гапи падарамро намегардониданд, “Натарс, баромадан гир”-гӯён маро ба майдон, яъне саҳни хона тела доданд. Инак, гӯштин оғоз шуд. Ману додарам ҳамдигарро ба оғӯш гирифтем. АҳлихонамухлисиАкобирбуданд. - Акаатро ба пушт ғалтон. Бардор. Ту дарҳақиқатзӯр,Акобир! Ман ба ин гуфтаҳо парвое накарда хостам, бо як зӯрзанӣ додарамро ба замин хобонам. Вале амри модар, ки ба ман наздикшудабагӯшам“Писарҷон,Акобирро дилшикаста накун” гуфтанд, мадори пойҳоямрохушккард. Ночор ихтиёрамро ба додар додаму вай маро ба пушт афтонд. Садои аҳсани ҳозирин баланд гашт. Ман аз хона баромада, ба тарафи боғ давидаму дод задам:-Ҳеҷкасмародӯстнамедорад! Бо ғазаб ба колокии дарахти пирсоли зардолубаромада,пойҳоямродарозкарда нишастам, ҳамоно гиря гулӯгирам мекард. Дере нагузашта, ҳама ба кофтукоби ман баромаданд Дар ҳамин вақт садои додарам, ки дар ҳамон наздикӣ маро мекофт, диққатамро ба худ ҷалб кард. Вай гирякунон мегуфт: “Ака, ту дар куҷо, ман туро дӯст медорам. Дигар туро намеафтонамухудаммеафтам”. Суханони аз таҳти дил гуфтаи додар ғазаби маро ба меҳр бадал кард. Зуд поён фаромада, Акобирро самимона ба оғӯш гирифтам ва гиряолуд гуфтам: “Ман ҳам туродӯстмедорам,укаҷон!” ЗЕҲНИТЕЗ Рӯзе Саидҷон, ки дар ҳамсоягии мо зиндагӣ мекунаду айни ҳол дар синфи 4 мехонад, бо зарурате ба хонаамон омад. Ҳис кардам, ки табъаш болида аст. Ҳисси кунҷкобиам боло гирифту сабаби хурсандиашропурсидам. - Шаби гузашта, - гуфт вай, - ҳамроҳи падарам то дергоҳи шаб футбол дидам. Дастае, ки ману падарам дӯст медорем, ғолибиятбадастовард. Саидҷон ба ман дар бораи ҳайати дастаи футболи дӯстдоштааш маълумоти кофӣ дод. Маро он чиз ба ҳайрат овард, ки ин бачаи хурдакак дар куҷо таваллуд
25 Навқалам ГАНҶИИСФАРА| № 3(61)|2022 шудану дар кадом муҳит ба воя расидани ҳарякаъзоидастаромедонист Тарзесухан меронд, ки гӯё тамоми футболбозон бо ӯ хешигариедоштабошанд. Ба зеҳни тез доштанаш бовар пайдо карда хостам, сатҳи донишашро бифаҳмам.Барӯяшнигоҳкардапурсидам: -ОётуРӯдакироҳаммешиносӣ? Саидҷон каме ҳайрон шуда, лаҳзае фикркардвагуфт: - Ако, ин хел футболбоз нест-ку! Агар шумо донед, дар борааш ба ман маълумот диҳед,донистагирам,нағзмешавад... Додарам ДодарамАмонулло, Ҳамабаҳояшаъло. Мехонаддарсинфичор, Додарамхелаҳушёр. Дарфикриӯфақатдарс, Азҳеҷчинадорадтарс. Кориӯкитоб,хониш. Якбачаибадониш. Закивудурандешаст, Якқадамазманпешаст Илмумаърифаткораш, Илмумаърифатбораш. Шеърмехонадбоҳавас, Бошеърмекашаднафас. ХулосаАмонулло. Якбачаибамаъно. Дарозмунҳоикалон. Иштирокмекунад,ҳон. Сипосномавудиплом, Меорадӯбардавом. Ҳавсалаҳояшбисёр. Бохудашмекунадкор. Умедворамдодарам, Додарихушгавҳарам. Соя Чизе, ки соя дорад, Албатта поя дорад. Дарё надорад соя, Дарё надорад поя. Дарахтон соя доранд, Дарахтон поя доранд. Замин бошад бесоя, Замин бошад бепоя. Одамони соядор, Албатта, ки поядор. Хоҳар Хоҳаракам Раҳима, Мисли гули бобуна. Сап-сафеди нозанин, Мисли худакам барин. Нон Барои пухтани нон, Заҳмат мекашад деҳқон. Гандум корад бар замин, Об монад, арақҷабин, То ки гандум барояд. Нашъунамо намояд. Дарав намуда онро. Мебарад бар осиё, Мекунад гандумро орд. Мепазем нони зиёд. То ки нон бишавад нон, Заҳмат мекашад деҳқон.Мутриба ЗОИДОВА, хонандаи МТМУ №33.
ГАНҶИИСФАРА| № 3(61)|202226 Назм Акмалхоҷа Акрамов Боғи нав Тоҷикистон ДарТоҷикистон,диликӯҳат агар дарди ман аст, Аз куҳан дарди раҳоварди ман аст. Дар дили дарёи ту ҷӯши ман аст, Соҳилаш лабҳои хомӯши ман аст. ОбиЭйТоҷикистон,диёринозанин,софичашмасоронатғизолон карда маст, Аз барои марзу бумат ин замон, То ки бошам ҳофизат, тӯмори ишқатро ба худ хоҳам бубаст. ЭйТоҷикистон,диёриофтобӣ,Эйдиёринурҳовусурҳои зиндагонӣ, Эй макони сангҳо, Эй макони рангҳо,бас рангҳои ҷовидонӣ. Тоҷикистон, ин туӣ, Сарчашмаи илҳоми ман, Дар дили ҳар чашмаат ҷӯшад дилам, Эй макони лоиқи кӯҳи баланд, Сарбаландиат ба халқи туст панд. СТоҷикистон,абзазоратшеъри сабзамро бубаст, Хомаам баҳри ту сарбишкаста аст. Меҳани хуршедии маннур борад аз сарат, То абад бинам зи ту Аҳриман андар шикаст. * * * ШукриТоҷикистон,истиқлоли ту, Ханда кард обу гил аз иқболи ту. Шукри ҳар бешу каматро мекунам, Шукри шодиву ғаматро мекунам. АзХТоҷикистон,окимо,беҳтарин хоки Худост,* Тоҷикистон тӯҳфаи Яздони мост. Чашмаҳояш ҷӯшиши дилҳои мост, Сабзаҳояш сабз аз гилҳои мост. ЧашмаиТоҷикистон,фарҳанг ту, Халқи олам бо ту дорад гуфтугӯ, Рӯдакӣ аз хоки ту бархостаст, Номи покатро ба арш афроштаст. ЭйТоҷикистон,диёринурҳову сурҳо, Омад истиқлоли ту аз дурҳо, Кишвари ободи ман обод бош, Аз ғаму дарди ҷаҳон озод бош. * * * ЧунТоҷикистон,баҳорибехазон бинам туро, Гулфишон, анбарфишон бинам туро. Аз бароям он қадар бошӣ азиз, Тоҷикистон, беҳ зи ҷон бинам туро. Ҳам нигаҳдору нигаҳбонат, Худо Вахши ваҳшӣ кони нур асту сахо, Зарфишонат зар фишонад то абад, Тоҷикистон, беҳ зи ҷон бинам туро. Эй Бадахшон, қомати волои мо, Қимати лаъли ту аз ту бобақо. Сири Сайҳунро гузорам то пагоҳ, Тоҷикистон, беҳ зи ҷон бинам туро. Хоки меҳан Тоҷикистон сар шавад аз деҳи ман,
Назм Интиҳояшро набинад чашми сар. Аз Душанбе то Бухоро мерасад, Чашми дил бинад Самарқанди дигар. Тоҷикистон сар шавад аз кулбаам, Хоки меҳан метапад чун қалби ман. Шири поки модарон сарчашмаест, Бар тамоми руди ҷонбахши Ватан. То ба Сино мерасад ин решаам, То ба Саъдӣ мерасад пайванди ман. Пири Тӯсӣ дар ватандорӣ набишт, То абад дигар нагардад панди ман. Ватан Ватан, ҳар қабзаи хокат муқаддас, Ватан, ҳар сабзаи покат муқаддас. Ватан, ҷону танам бар ту сипар бод, Ватан, чашми бад аз ту дуртар бод. Ватандорӣ ба мо мероси аҷдод, Зи манғиту муғул фарёд, фарёд. Бизад теғу синон бар пайкари ту, Нашуд як зарра хам охир сари ту. Ало, эй ҳамватан, танҳо наӣ ту, Ки мо як ҷону тан, танҳо наӣ ту. Ватандорӣ зи Фирдавсӣ биёмӯз, Миёни анҷуман танҳо наӣ ту Биё, эй Рустами дастони меҳан, Сано бар туст, сарбози таҳамтан, Ки дорӣ дар бағал номуси миллат, Ту дорӣ рӯи каф қомуси миллат. Умеди ман Ватан, умеди ман ин аст, ки дар домони ту мирам, Пайи ободият кӯшам, ки дар фармони ту мирам. Шукуфон чун гули маънӣ, бубинам хандаи хуршед, Биҳиштосо туро дорам, ки дар армони ту мирам. Чу як деҳқони хокиям,зихоки сабзи ту сабзам, Ба боло ҳам сарҳамонафрозам,деҳқони ту мирам. Ба Вахшону Зарафшонатманазхудчанд пул созам, Манам кони сахо имрӯзударэҳсони ту мирам. Барои хоки поки ту ҳазоронРустамат мурда, Зиҳӣ Фирдавсиибад-онТӯсӣ,дастони ту мирам. Зиҳӣ, эй кишваризиҳӣобод,эй миллати озод, Умеди охирин дорам,баҳифзи ҷони ту мирам. Ҳамрадиф Ман Ватан гӯям ба дил, не бо забон, Ҳамчу ҷон ҳастӣ азиз андар ҷаҳон. Баҳри ман Модар- Ватан шудҳамрадиф, Тоҷикистон, эй биҳишти ҷовидон. Хоки ту бӯи Бухоро мекунад, Ҳар гиёҳат бӯи Сино мекунад. Мурғи бахти тоҷикон пар мезанад, Бахти моро бахти дунё мекунад. Ман Ватан гӯям ба дил, не бо забон, Кишвари хуршедии озодагон, Кишвари мардони бонангу шуҷоъ, Модарони аллагӯву меҳрубон. Оби ту Эй Ватан, ҷонро барои ту фидо кардан кам аст, Бе туву бе ёди ту будан марокони ғам аст. Гирди ҳар сангат тавофикаъбаи имони ман, Шукри Яздон мекунам,обиту оби Замзам аст. Дар биҳиштоғӯши тунахли умеду орзу, Мешукуфад аз муҳаббат,гӯӣаз Исо дам аст. Иди истиқлоли ту рӯзи навуНаврӯзи мост, Абри найсонбарбахтборонсариман нам- нам аст. Ватан Ман аз замин то осмон, Бо дарду доғат бигзарам. Ман дар сари мижгони худ, Бори сад уштур мебарам. Оҳи маро ин дам нигар, ГАНҶИИСФАРА| № 3(61)|2022 27
К-он аз Сурайё ҳам гузашт. Оташ гирифта қалби ман, Аз мавҷи дарё ҳам гузашт. Аз бодаи пуршӯри ишқ, Ман шаҳду шаккар хӯрдаам. Дар роҳи ишқ чун ахтарам, Бар Нури Ҳақ бархӯрдаам. Ман баъди марге омадам, Ҳамчун равоне дар замир. Чун асли худ сарзиндаам, Аз зарби теғу захми тир. Дар чашми дил Темурмалик, Бигзашта кайҳо зинда аст. Темури ланг ояд дучор, Ӯро ба зарб афкандааст. Оне, ки андар зиндагӣ, Пирӯзиаш дасте надод. Андар хаёли одамон, Пирӯз монад умрбод. Эй Исфара Илтиҷоям субҳу шом, эй Исфара, Дар амон бошӣ мудом, эй Исфара. Ин туӣ гулбоғу гулшаҳри Ватан, Аз ту шуд ҳусни тамом, эй Исфара. Бигзарад хуш аз бари боғи биҳишт, Рӯди шӯхи хушкалом, эй Исфара. Мардумат чун мардуми чашмам азиз, Ин туӣ бо эҳтиром, эй Исфара. Мисли Сайфи Исфарангӣ мардумат, Номи ту дорад ба ком, эй Исфара. Ман бузургонат шумурдам борҳо, Беш аз сад издиҳом, эй Исфара. Ҳам ҷавонӣ, ҳам куҳан аз Ориён, Ту нишони хосу ом, эй Исфара. * * * Бар рухи ман мерасад ҳарнасимигаҳ Исфара, Аз лаби дарёи шӯхуаз канори шаршара. Олами гумкардаамробозпас ёбам зи нав, Ҳамчу хуршеди дурахшонгулфишони гулдара. Шӯҳрат оламгирмардумамдорад, меҳнатқарин, Марди деҳқони заминдорашбихонам офарин. Санъати воло парастадмардуми оҳангдӯст, Мебарорад савтҳоаз созҳои дилнишин. Зумради овозадорамшӯҳратам афзун кунад, Лангар бо моҳиён касро нигаҳ дорадзибад. Ворухи сарсабз дорадкӯҳҳои сарбаланд, Хоҷа мехоҳад ба қадри мулкизебоят расад. ГАНҶИИСФАРА| № 3(61)|202228 Назм
Андарзи бузургон Танҳо ду гурўҳ наметавонанд афкори худро иваз кунанд: девонагони бемористонвамурдагонигўристон. Вин Дейр. * * * Зиндагӣшинохтихуднест,зиндагӣбароисохтанихудаст. Б.Шоу. * * * Аз либоси кўҳнаат хиҷолат макаш, балки аз афкори кўҳнаат шармандабош! А.Эйнштейн. * * * Вақте мемиред, намефаҳмед, ки мурдаед, таҳаммулаш фақат барои дигаронсахтаст.Бешуурбуданҳаммушобеҳиҳаминҳолатаст. К. Филип. * * * Вақте мушкилие дорӣ, ба зоҳир ҳамдарданд, аммо дарвоқеъ парвои туро надоранд. Вақте мушкил доранд, бо ту хеле меҳрубонанд, инҳо бадбахтарининсонҳоирўизаминҳастанд,киоромишнадоранд. Пауло Каэло. * * * Агар шод ҳастӣ оҳиста биханд, то ғам бедор нашавад ва агар ғамгин ҳастӣоромгирякун,тошодӣноумеднашавад. Чарли Чаплин. * * * Одаме ки манфӣ меандешад, дар фурсатҳо мушкилотро мебинад, одамекимусбатмеандешад,дармушкилотфурсатҳоромебинад. У. Черчилл. * * * Ҳайфи одам баъзе чизҳоро вақте мефаҳмад, ки дигар фаҳмидан ё нафаҳмиданашфарқебаҳолашнадорад. Муҳаммад Ризо Котиб. * * * Вақте дигарон аз маҳол будани орзуҳоят суҳбат мекунанд, ношунавобош! Ҳомид Сулаймӣ. * * * Бозии зиндагӣ бозии бумерангҳост, кирдор ва гуфтори инсон дер ё зудбодиққатиҳайратангезбахудиўбозмегардад. С Флоренс. * * * Омўхтаам, ки бо пул метавон хона харид, вале ошёна на, метавон рахти хоб харид вале хоб на, метавон соат харид, вале замон на, метавон мақом харид, вале эҳтиром на, метавон китоб харид, вале дониш на, метавондорухарид,валесаломатӣна,метавонодамхаридваледилна. Чарли Чаплин. ГАНҶИИСФАРА| № 3(61)|2022 29 Суханреза
https://www.kp.md/online/news/4775105/
