Умаралї Ќувватовро аз Дубай дуздидаанд?
20 марти соли 2013, №11 (271)
ozodagon@mail.ru
МАВЗЎИ МУЊИМИ ЊАФТА
Сарќонун номукамал шуд? МАВЗЎИ ЊАФТА
Кї дар таъриф тавонотар аст? ЯК ЊАФТАИ ИЌТИСОД
Манъ шудани Порахўрон паронда шаванд? АНДЕШАИ ЊАФТА
издивољњои хешутабориро
ќабул доред? хабаргузории Зиёї, ќудрат ва идеали миллї
2
№11 (271) 20 марти соли 2013
ШИКОЯТ
ЊАФТ ХАБАРИ ЊАФТА
ПАРВАНДАИ АЙЁМБЕКОВ ВА МУРОДОВ ДАР ДУШАНБЕ БАРРАСЇ МЕШАВАД
Оќил Айёмбеков ва Њамза Муродов, сокинони шањри Хоруѓ, ки бо тасарруфи амвол, аввалї ба 17 ва дуюмї ба 16 соли зиндон мањкум шуданд, рўзи 18-уми март аз болои ин њукм ба марњилаи кассатсионии Додгоњи олии Тољикистон мурољиат кардаанд. Дар ин бора ба хабаргузории "Озодагон" вакили мудофеи мањкумшудагон, Файзи Олї, хабар дода, афзуд, ки дар давоми дањ рўзи оянда бояд баррасии кассатсионии парвандаи нафарони зерњимояаш оѓоз гардад. Ба гуфтаи Файзи Олї баррасии кассатсионии парвандаи Оќил Айёмбеков ва Њамза Муродов дар шањри Душанбе баргузор мешавад. Дар мавриди он, ки оё зерњимояњояш њам ба Душанбе оварда мешаванд, Файзи Олї афзуд, ки онњо то њукми ќонунї гирифтани ќарори додгоњ дар шањри Хоруѓ хоњанд буд: "Мо аз додгоњ хостем баррасии кассатсионии нафарони зерњимояам бе њузури онњо сурат гирад". Ќаблан Додгоњи олї дар шањри Хоруѓ, Оќил Айёмбеков ва Њамза Муродов, бародар ва ронандаи Толиб Айёмбековро, дар куштори раиси идораи амнияти Бадахшон, генерал Абдулло Назаров, гунањкор дониста, бо тасарруфи амвол аввалиро ба 17 ва дуюмиро ба 16 соли зиндон мањкум кард. Дар шарњи ин ќарор вакили мудофеъ њукми додгоњро махсусан нисбати Њамза Муродов ноодилона хонд. Ба гуфтаи вакили мудофеъ гуноњи Њамза Муродов дар он аст, ки аз ќатли Абдулло Назаров ба маќомот хабар надодааст: "Худи Муродов дар њамла ба генерал Абдулло Назаров иштирок накардааст. Бино ба ин 16 соли зиндон њукми аз њад вазнин аст". Генерал Абдулло Назаров, сардори собиќи раёсати Кумитаи амнияти миллии Тољикистон дар вилояти Бадахшон, рўзи 21-уми июл дар мавзеи "Ниводак", наздикињои шањри Хоруѓ кушта шуд. Маќомот дар куштори генерал чор нафарро мутањњам карда буданд, аммо нисбати ду нафари дигар, ба далели дар ќайди њаёт набуданашон парвандаи љиної ќатъ шудааст.
МАВЌЕЪ
"ВКД АЗ ЌАРОРИ ДОДГОЊ ДАР МАВРИДИ САНГОВ НОРОЗИСТ"
Додгоњи ноњияи Сино њафтаи гузашта ќарор баровардааст, ки Вазорати корњои дохилї ба хонаводаи Сафаралї Сангов, як сокини Душанбе, ки аз шиканљаи маъмурони пулис фавтида буд, њудуди 10 њазор доллари амрикої љубронпулї пардохт кунад. Тавре Гулчењра Холматова, вакили мудофеъи хонаводаи Сафаралї Сангов, дар суњбат бо хабаргузории "Озодагон" гуфт, ин бори аввал дар таърихи Тољикистон аст, ки додгоњ барои татбиќи шиканља як нињоди ќудратиро ба пардохти љубронпулї муваззаф кардааст: "Мо аз додгоњ 150 њазор сомонї љубронпулї талаб карда будем. Аммо додгоњ ќарор кард, ки ВКД ба хонаводаи Сангов њудуди 46 њазор сомонї пардозад. Бо вуљуд дар таърихи низоми додгоњии кишвар ин ќарор бесобиќа аст". Дар мавриди вокуниши љониби љавобгар Холматова афзуд, ки намояндагони ВКД дар додгоњ аз ин ќарор изњори норозигї карда буданд: "Онњо як муддати муайян доранд то аз болои ин ќарори додгоњ ба зинаи болотар шикоят баранд". Масъулини бахши робита бо љомеаи Вазорати умури дохилї, суолњои "Озодагон"-ро дар мавриди ин парванда бељавоб гузоштанд. Сафаралї Сангов дар моњи марти соли 2011 бо љароњатњои вазнин аз шўъбаи дувуми милисаи ноњияи Синои Душанбе ба бемористон оварда шуда буд, вале баъди 4 рўз даргузашт. Додгоњи Душанбе Абдурањмон Яъќубов ва Ќодир Њасанов - ду милисаи гумонбар дар бадрафторї нисбат ба Сафаралї Санговро танњо дар "хунукназарї" муљрим шинохт ва бар асоси ќонуни афв, аз масъулият њардуро рањо кард. Парвандаи Сангов аз пурсарусадотарин ќазияњои марбут ба шиканљаву бадрафтории маќомоти интизомии Тољикистон шуд ва мањз ин ќазия яке аз омилњое гардид, ки Тољикистон тањти фишори созмонњои байналмилалї моњи феврали соли 2012 дар ќонуни љиноияш банди махсуси "шиканља"-ро њам ворид кунад.
Њикмати њафта
АМИРШОЕВА: "ДИДАВУ ДОНИСТА НАБОЯД ФАРЗАНДИ "ИНВАЛИД" БА ДУНЁ ОРЕМ"
ПЕШНИЊОД
Саодат Амиршоева, вакили Маљлиси Намояндагон, ки манъи никоњи хешутаборї дар Тољикистонро пешнињод кардааст, мегўяд, ин масъала њанўз 15 сол пеш дар Кодекси оила ворид ва бояд мавриди амал ќарор мегирифт. Зеро ба ќавли ў, издивољњои хешутаборї бештар боиси бо нуќсон ба дунё омадани тифлон шуда, мояи азияти рўњии худи ин кўдакон ва њам хонаводаи онњо мегарданд. "Ваќте фарзанди носолим ба дунё меояд, бар сари хонавода ва давлат бор мешавад. Гузашта аз ин, худи онњо низ азияти равонї мекашанд. Њадаф аз ин пешнињод танњо наљоти миллат ва ба дунё овардани атфоли солиму бардам аст",-мегўяд Саодат Амиршоева. Ин пешнињоди хонум Амиршоева дар нишасти охири Шўрои Маљлиси Намояндагон, палатаи поёнии порлумони Тољикистон садо дода ва мавриди истиќболи вакилон ќарор гирифтааст. Мусоњиби мо мегўяд, њоло барои тањияи шакли дурусти ин пешнињод дар доираи таѓйиру ислоњ ба Кодекси оила гурўњи корї аз љумлаи вакилон ташкил шудааст. Саодат Амиршоева мегўяд, бо вуљуди он ки то кунун Вазорати тандурустї ва расонањо дар бораи пайомади издивољњои хешутаборї зиёд гуфтанд, вале ин масъала ба љои ислоњ, баръакс, бештар шудааст. Ў мегўяд, танњо роњи ислоњи ин вазъ ќабули таѓйирот ба Кодекси оила аст, ки никоњи хешутабориро расман манъ кунад. "Чандин нафаре, ки бо хешованди худ оила бар-
по карданд, аз сабаби носолим таваллуд шудани фарзанд байни апаю хоњар муноќишањо шудааст. Мо набояд, фарзанди "инвалид" ба дунё орему аз хонаводаи худ људо ва аз апагиву хоњарї даст кашем. Баръакс, бо дигарон риштаи хешутаборї бояд баст, то мењру пайванд зиёд гардад. Аз њамин сабаб, ман зарур донистам, ки чунин ќонун ќабул карда шавад. Зеро, фикр мекунам, то ќонун ќабул карда нашавад, вазъ ислоњ намегардад",-изњор дошт ў.
МАРДУМИ ТОЉИКИСТОН ДАР НАВРЎЗ 6 РЎЗ ИСТИРОЊАТ МЕКУНАНД
НАВРЎЗЇ
Иттифоќњои касабаи Тољикистон мегўянд, дар рўзњои таљлили иди байналмилалии Наврўз тољикистониён 6 рўз истироњат хоњанд дошт. Тавре Муродалї Солењов, раиси Федератсияи иттифоќњои касабаи мустаќили Тољикитсон, ба хабаргузории "Озодагон" гуфт, "мутобики ќонугузории Тољикистон ва дар асоси Кодекси мењнат дар бораи рўзњои ид, чун 23 ва 24-уми март ба шанбе ва якшанбе рост меояд, бинобар ин рўзњои 25 ва 26-ум рўзи истироњат эълон карда мешаванд. Баробари ин манбаъ таъкид кард, ки сохторњое, ки рељаи кории худро доранд, рўзњои истироњатро худашон муайян мекунанд.
УБАЙДУЛЛОЕВ БАРОИ ГУШТЇ ВА ПОЙГАИ НАВРЎЗЇ 110 ЊАЗОР ДОДААСТ
ЉАШН
Шањрдории Душанбе мегўяд, бахшида ба таљлили Наврўз соати 10-и 24-уми март дар Наврўзгоњи шањри Душанбе мусобиќаи кушоди пойгаи равон ва соати 10-и рўзи 25-уми март мусобиќаи гуштии миллї доир мегардад. Тавре аз шањрдории пойтахт ба хабаргузории "Озодагон" иттилоъ доданд, бар асоси ќарори Мањмадсаид Убайдуллоев, раиси шањри Душанбе, барои гузаронидани мусобиќањои пойгаи равон ва гуштии миллї дар пойтахт 109 њазору 550 сомонї људо шудааст. Убайдуллоев дастур додааст, ки ба чораби-
нињои наврўзї дар пойтахти Тољикистон бењтарин варзишгарону аспони љумњурї љалб гарданд. Инчунин шањрдори Душанбе ба сохторњои ќудратї супориш додааст, ки таъмини амният ва тартиботи љамъиятиро дар рўзњои таљлили Наврўз зери назорати ќатъї гиранд.
РАЊБАРИ УЗБАКОНИ ХАТЛОН "НОПАДИД ШУД". БАРОИ ЊАМКОРЇ БО ЗОИРОВ?
НИГАРОНЇ
Салим Шамсиддинов, њуќуќшинос ва рањбари созмони љамъияти узбакони вилояти Хатлон, субњи 15уми март аз хона баромада, то ба њол барнагаштааст. Рањматулло Зоиров, рањбари ЊУСДТ бо пахши як изњорот гуфтааст, ки ѓайб задани шањрванд Салим Шамсиддинов ба њамкорї бо ў марбут буда, эњтимолан масъулини маќомоти амнияти давлатї ўро њоло ба Душанбе интиќол додаанд. Дар изњорот омадааст, ки чанде пеш маќомоти амният аз њамкории шањрванд Салим Шамсиддинов бо рањбари Консорсиюми юридикии Тољикистон, Рањматулло Зоиров эрод гирифтаанд. Бино бар маълумоти наздикони Шамсиддинов номбурда субњи 15-уми март барои варзиши пагоњї баромада, то њоло бедарак аст. Дар мавриди нопадид шудани вай шўъбаи кофтукобии шањри Ќурѓонтепа низ маълумоти даќиќе надорад. Рањматулло Зоиров дар изњороти худ ба унвони ваколатдор оид ба њуќуќи инсон Зариф Ализода, вазири умури дохилї Рамазон Рањимов ва рањбари кумитаи давлатии амнияти миллї гуфтааст, ки Салим Шамсиддинов аъзои ЊУСДТ набуда, тибќи сарќонун дар робита ба боздошт шудан ва ё нашудани вай чорањои њуќуќї андешида шавад. Моњи майи соли гузашта низ Шамсиддинов мавриди лату кўби афроди номаълум ќарор гирифта буд.
Шахсро метавон аз ќишлоќ бурун овард, аммо ќишлоќро аз шахс бурун кашидан имкон надорад.
№11 (271) 20 марти соли 2013
МАВЗЎИ МУЊИМИ ЊАФТА
3
Тассавур кардани намояндагони мухолифин ва масъулини давлатї дар як толор ва он низ дар Тољикистон барои мавриди баррасї ќарор додани масъале, дар фазои нисбатан озод ва шаффоф шояд як падидаи ѓайриинтизор буд. Вале Абдулмаљид Достиев, сафири Тољикистон дар Русия бо ширкати худ дар мањфили "Гуфтугуйи тамаддунњо" ин гуна фањмишро ботил сохт. Њумайрои БАХТИЁР
Љанг миёни ду гурўњ, вале ќахрамон 1 нафар 18-уми март Абдулмаљид Достиев бо њузури чанде аз коршиносон ва намояндагони мухолифин масъалаи вазъи Тољикистон дар солњои љанги шањрвандиро мавриди баррасї ќарор дод. Абдулмаљид Достиев нисбатан озод ва шаффоф дар мавриди њаводиси солњои 90-ум сўњбат мекард. Бино бар гуфтаи сафир њаводиси асри гузашта бо дахолати абарќудратон ба вуќўъ пайваста, барои бастани созишномаи сулњ љониби мухолифин гузаштњои зиёде доштааст. Дар робита Мањмадалї Њайит, муовини рањбари ЊНИТ гуфт, ки чаро ваќте барои истиќрори сулњ њарду љониб талош доштанд, аммо имрўз он њама дастовардњо ба унвони як нафар раќам зада мешавад. "Њарду тараф зањмат кашиданд, вале ќањрамон имрўз якест. Чаро аз воќеоти солњои 90-ум дастгоњи таблиѓотии њукумат бар манфиати худ истифода карда, мардумро дар руњияи тарс тарбият мекунанд? Магар мешавад, ки дар хонае ду гурўњ љамъ шуда ба њам низоъ кунанду, онњоро як нафар ба созиш оварда бошад. То кай мо чунин рафтор хоњем кард?", суол кард Мањмадалї Њайит аз сафири Тољикистон дар Русия. Абдулмаљид Достиев дар љавоб ба ин савол гуфт, ки њоло фурсате расидааст, ки аз он њаводис набояд ба таври манфї ёд овард. Зеро дар сурати ёдоварї кардан аз он замон беихтиёр мо насли љавонро дар рўњияи бадбинї ва мањалгарої тарбият хоњем кард.
Сарќонуни соли 1994 мукаммал буд Бояд гуфт, ки дар сўњбати худ Абдулмаљид Достиев њамчунин аз раванди ќабули санадњо мисолњо овард. Дар њамин маврид Рањматилло Зойиров, рањбари ЊУСДТ аз сафири Тољикистон сабаби аслии ворид кардани таѓйиру иловањо ба моддаи 65-и Сарќонун, яъне ба љойи ду давра як маротиба ба муддати 7 сол интихоб кардани раисљумњур суол кард. Абдулмаљид Достиев гуфт, ки аз нигоњи вай Сарќонуни соли 1994 дар ќиёс бо соли 1999 мукамалтар будааст. Зеро дар њамон солњо САЊА бо баргузории як њамоиш эълон дошт, ки сарќонуни Тољикистон дар муќоиса бо сарќонуни 5 кишвари
Сарќонун номукамал шуд? Раъйи мардум дар тасмимгирињои сиёсї ба назар гирифта мешудааст аъзои ин созмон ба маротиб бењтар аст. "Аммо мо имкони ворид накардани таѓйиру иловањо ба Сарќонунро надоштем. Ин пешнињод аз љониби Комиссияи Оштии миллї буд. Комиссияи оштии миллї ба чунин хулоса омад, мо имкони "не" гуфтанро надоштем", зикр кард Абдулмаљид Достиев. Ин њам дар њолест, ки ба андешаи Сайфулло Сафаров, муовини рањбари маркази тадќиќоти стратегии Тољикистон бо ин гуфтањо розї набуда, мегўяд, ки бо ворид кардани таѓйиру иловањо Сарќонун мукаммал гардидааст. "Сарќонун њеч ваќт "вайрон" намешавад. Зеро он танњо бо ризоияти мардум ќабул мешавад. Агар ќонуне "вайрон" гардид, пас намояндагони мардум иштибоњ карданд, ки ин амали бисёр бад мебошад", гуфт Сайфулло Сафаров.
Наќши райъи мардум дар интихоботи кишвар чист? Муовини рањбари МТС дар њоле аз наќши мардум барои тасмимгирї дар њукумат ва ё ќабули ќонуне мегўяд, ки ба бовари коршиносон ин як падидаи ноошное барои сиёсати Тољикистон мебо-
шад. Бо таваљљўњ ба баргузории маъракањои сиёсї, њузури шањрвандон ва эътирози мухолифин тањлилгарон мегўянд, ки баргузории њар гуна райъпурсї дар Тољикистон "рамз" буда, натиљаи онро гурўњи махсусе мушаххас мекунад. Ойнињол Бобоназарова, рањбари бунёди "Перспектива +" дар таќвияти ин суханњо гуфт, ки дар умум дар кишварњои ИДМ анъанаи давраи шўравї боќї мондааст, ки мардум бояд ба интихобот бираванд ва бар љонибдории як нафар овоз бидњанд. Дар асл мардуми Тољикистон барои тасмимгирињо дар сиёсати беруна ва дохилї њеч наќше надоранд. Ин њам дар њолест, ки дар давлатњои ба мо њамсоя наќши мардум дар тасмимгирињои сиёсї ва њатто низоми давлатдорї ба маротиб бештар аст. Барои мисол феълан гурўње дар Ќазоќистон барои баромадани ин кишвар аз Иттињоди гумрукї талоши љамъи овози мардумро доранд. Муњим нест, ки ин кор аз љониби мухолифин ва ё созмонњои давлатї анљом биёбад. Муњим дар авлавият ќарор додани райъи мардум аст. Мутаасифона дар кишвари мо маданияти ширкати мардум дар райъдињї ва тасмимгирї роњандозї нашудааст.
"Ин кори чандон имконнопазир нест. Парлумони кишвар метавонад ба роњат ин амалро анљом бидињад. Аммо чун нињоди ќонунбарори мо мустаќил нест, наметавонад манфиати мардумро њимоя намояд. Дар бештар маврид мардумро дар бетарафї гунањкор мекунанд. Вале дар асл мардум дилмонда аст. Барои фаъолшавии мардум бояд њокимияти иљроия ва ќонунбарор, ањзоби сиёсиву љомеаи шањрвандї талош варзад", иброз дошт рањбари бунёди "Перспектива +". Ойнињол Бобоназрова бар ин назар аст, ки мардуми Тољикистон он ќадар суст нест. Ба сифати далел номбурда аз эътирози мардум барои роњи пулакї ва ба муддати тўлонї мустаќар гардидани пойгоњи низомии Русия мисол оварда, гуфт, ки ин њолатњо исбот карданд, ки дар кишвар райъи мардум наќше надорад. Гуфта мешавад, ки мардум дар сўњбатњои ѓайрирасмї аз фаъолияти маќомот ва озодии сиёсї интиќод мекунанд, вале ба таври расмї аз баёни мавќеъ худдорї мекунанд. Нодида гирифтани хоњиши мардум на танњо хоси Тољикистон, балки хусусияти кишварњои Осиёи Марказї мебошад.
4
№11 (271) 20 марти соли 2013
ДИДГОЊИ ЊАФТА
Љорї намудани раводид ба фоидаи Русия нест Абдулмаљид Достиев:
Гурўње аз мансабдорон ва мухолифини Русия дар баромадњои худ ба њукумати кишварашон пешнињод кардаанд, то бо кишварњои Осиёи марказї, аз љумла Тољикистон, Ќирѓизистон ва Ўзбакистон низоми раводидро љорї намоянд. Шўрои њамоњангосозии мухолифини рус гуфтаанд, ки дар сурати амалї гардидани низоми раводид мушкили Русия дар бахши муњољират њалли худро хоњад ёфт. Дар њамин робита дар як сўњбати кўтоње аз сафири Тољикистон дар Русия, Абдулмаљид Достиев суол кардем, ки чунин изњороти мансабдорони рус то куљо воќеъият дорад?
-Масъалаи љорї намудани низоми раводидро дар Русия гурўње аз мансабдорон ва сиёсатмадорон љонибдорї мекунанд. Барои мисол чанде пеш комунистњои Думаи давлатї низ гуфтанд, ки Русия бо кишварњои Осиёи Марказї бояд раводидро љорї намояд. Вале ман мутмаинам, ки њукумати Русия ба ин кор даст намезанад. Ба кадом хотир? Ба он хотир, ки дар сурати амалї кардани ин барнома нуфузи Русия кам шуда, ин давлат бори дигар аз кишварњои ба худ наздик дур мешавад. -Манзуратон аз миён рафтани нуфузи Русия њамчун абарќудрат аст?
-Бале. Русия њамзамон яке аз кишварњои калидии ИДМ мебошад. Агар Русия бо кадом яке аз кдавлатњои минтаќа низоми раводидро љорї кунад, метавон гуфт, ки он кишварро аз даст дод. Ин барои Русия лозим нест.
Аз њамин хотир бовар дорам, ки њукумати Русия чунин пешнињодро ќабул намекунад. -Дар сурате, ки ќабули чунин пешнињод аз љониби њукумати Русия имконнопазир аст, пас чаро гурўњњои мухолифин дар мавриди низоми раводид сару садо баланд мекунанд?
-Одатан ќабл аз њар маъракаи сиёсї масъалаи раводид бештар мавриди бањс ќарор мегирад. Мутаасифона, чї дар Русия ва чї дар Тољикистон ќабл аз маъракањои муњим ба хотири ба даст овардани манфиат ба торњои њисси миллии мардум нохун мезананд. Ин як роњи осони расидан ба њадаф мебошад. Барои њамин дар сиёсат аз ин гуна масоил истифода мекунанд. Дар асл дар дохили Русия њастанд чењрањои бонуфузе, ки ба фаъолият ва њузури муњољирон назари мусбат доранд. Барои мисол рўњонии маъруфи Русия ба номи Смирнов дар яке аз баромади худ гуфта буд, ки ояндаи Русия аз муњољирон ва Ислом аст. Бино бар маълумоти расмї дар Ру-
сия 1,5 милион шањрванди Тољикистон, њудуди 3 милион ўзбак ва 400 њазор ќирѓиз фаъолият дорад. Албатта баъзе аз муњољирони мо низ корњои нодуруст мекунанд. Онњо дар Тољикистон њамсар ва фарзандони худро партофта, дар Русия оила барпо мекунанд. Ин бойиси нигаронї аст. -Як суоли дигар дар мавриди муњољирон. Љаноби сафир, њоло дар Русия созмону диаспорањои зиёде бо бањонањои муттањид кардани тољикон таъсис ёфта, кору фаъолият доранд. Тибќи мушоњида
он созмонњо бо њам бархўрдњои манфие доранд. Барои мисол бањси охир миёни Каромат Шарипов ва Иззат Амон, ки њарду худро њомии муњољирон медонанд. Ба назари шумо чаро чунин шуда, ки тољикон берун аз кишвар муттањид нестанд ва ин нотифоќии онњо чї пайомад дошта метавонад?
-Ин як дарди тољикї аст. Њамчунин њамон созмон ва ё диаспорањое, ки мегўем дар асоси мањал ташкил шудаанд. Аз инљо шояд чандон эњсос нашавад. Вале дар Русия ин гуна масоилро мисле, ки дар оинаи нилгун
мебинї. Чанде аз чунин диаспораву созмонњоро рањбарон бо њамсару фарзандон ва хешутаборонашон таъсис додаанд. Ин ба дарди муњољирон намехўрад. Диаспорањоро бештар барои њимояи манфиатњои худашон ташкил додаанд, на барои мардуми тољик. Ин созмонњо бо сафорат њамкорї доранд?
-Аксарияти онњо њамкорї доранд.
Суњбати Њумайрои БАХТИЁР
CЕ ДИДГОЊИ ЊАФТА
Низоми раводид бо Русия ба Тољикистон чї таъсир мерасонад? Абдулмаљид ДОСТИЕВ,
Мусо АСОЗОДА
Исмоил РАЊМАТОВ,
сафири Тољикистон дар Русия
тањлилгар
коршинос
М
АСЪАЛАИ љорї намудани низоми раводидро дар Русия гурўње аз мансабдорон ва сиёсатмадорон љонибдорї мекунанд. Барои мисол чанде пеш комунистњои Думаи давлатї низ гуфтанд, ки Русия бо кишварњои Осиёи Марказї бояд раводидро љорї намояд. Вале ман мутмаинам, ки њукумати Русия ба ин кор даст намезанад. Ба кадом хотир? Ба он хотир, ки дар сурати амалї кардани ин барнома нуфузи Русия кам шуда, ин давлат бори дигар аз кишварњои ба худ наздик дур мешавад.
Э
ЊТИМОЛИ љорї кардани низоми раводид барои ворид шудан ба њудуди Русия ба манфиати худи љомеаи мо мешавад. Ин амал ба манфиати Тољикистон мешавад. Ќабл аз њама он сару садоњое, ки атрофи муњољирони тољик дар Русия њастанд, аз байн меравад. Он мисолњое, ки Тољикистон ва муњољирони мо гуиё тирезае барои ворид гардидани маводи мухаддир дар Русия њастанд бе чуну чаро гум мешаванд. Дар ин маврид шояд афроде бошанд, ки аз ворид кардани низоми раводид интизорињои манфї доранд. Аз нигоњи ман онњо куллан иштибоњ мекунанд. Њар давлате, ки бо кишвари дигар дар доираи низоми раводид њамкориашро ба роњ мемонад, бурд мекунад. Давлатњои муттамаддин аз ин равнад гузаштанд, мо њам бояд бигзарем.
Д
АР ин маврид чизе гуфтан хеле мушкил аст. Бояд гуфт, ки чунин пешнињод аз љониби гурўњњои миллатгарои рус бештар садо медињад. Бештар маврид Жириновский чунин пешнињод мекунад, ин навбат ин пешнињодаш аз љониби комунистњо дар Думаи давлатї дастгирї ёфт. Ворид кардани низоми раводид бо Тољикистон хеле мушкил аст. Мо онљо муњољирони зиёд дорем. Илова бар ин пойгоњи низомии Русия инљо мустаќар аст. Ин маънои онро дорад, ки раводид барои Русия њам харољоти зиёдро талаб мекунад. Мушкилоти бештар на барои Тољикистон, балки барои худи Русия эљод хоњад шуд. Њамаи ин пешнињодот беасосу бебунёд њастанд.
МАВЗЎИ ЊАФТА
№11 (271) 20 марти соли 2013
5
Имрўз, 20-уми март Эмомалї Рањмон, президенти кишвар бори дигар бо зиёиёни кишвар мулоќот хоњад кард. Ин дидор дар бинои нави Осорхонаи миллї баргузор мешавад. Бо эњтимоли зиёд ќисмати аслии суханронии президент њам дар мавриди осорхона бошад. Зимнан, телевизионњои давлатї низ аз фурсат истифода карда, чанд рўзи дигар тавсифи ин мулоќоту бинои осорхонаро хоњанд кард. Хело љолиб аст, тамошо кардан, ки зиёиёни дар вохўрї ширкатдошта ваќти зиёдро њини суњбат бо ин телевизионњо ба суханњои олии президент сарф мекунанд ё ба тавсифи осорхона? (воќеан, он чї ки дар атрофии осорхона ва дохили он аст барои як моња лавњањои телевизион басанда хоњад буд).
Кї дар таъриф тавонотар аст? Мусобиќа:
Осорхонаи миллии Тољикистон имтињони азимеро пушти сар хоњад кард. Агар деворњои он зарби ќарсакњои пай дар пай ва марѓуладори зиёиёни тољикро бардошт кард, пас ба шањрвандони сохтмончии чиної метавон бањои баланд дод.
Абдулазизи ВОСЕЪ Бо вуљуд гумон аст, вохўрии президент бо зиёиён аз мулоќотњои ќабл тафовути зиёде дошта бошад. Умуман ба љуз аз санањои баргузорї, ки гоње 19, гоње 18 ва гоње 20-уми мартанд, таѓйиротњои чашмрасеро наметавон мушоњида кард. Њатто мешавад гуфт, расм шуда, ки ин мулоќот дар бинои навбунёд сурат бигирад. Расо як сол ќабл мулоќоти Эмомалї Рањмон бо зиёиён бо ифтитоњи бинои нави Китобхонаи миллї оѓоз шуд. Шояд соли оянда ин дидор баъди буридани лентаи дарвозаи кадом як бинои дигари миллї анљом бигирад. Дидори райисљумњур бо зиёиён чанд сол аст, ки ба њукми анъана даромадааст. Дар ин миён танњо мулоќот бо журналистон анъана нашуд. Аслан чунин дидор њеч гоње иттифоќ наафтодааст, ки анъана шавад (суханронии расмї дар љашни 100 солагии матбуотро ба њисоб намегирем). Эмомалї Рањмон аз замони дар курсии президентї нишастанаш њамагї як маротиба бо журналистони тољик мулоќоти рў ба рў дошт. Аммо ба он њам, ки 7-уми декабри соли 2009 баъди 17 соли райисљумњурии вай сурат пазируфт, танњо журналистон даъват нашуда буданд. Дар ин мулоќот, ки бештар
ба масоили НБО-и "Роѓун" бахшида шуда буд, ба љуз аз рўзноманигорон, шоирону нависанда ва дигар намояндањои ањли эљод ширкат доштанд. Шояд агар мавзўи аслии ин суњбат-Бухорову Самарќанд аз деворњои Кумитаи радио ва телевизион (љои мулоќот) ба расонањои хориљї намерехт, журналистњо низ њамасола интизори мулоќот бо президент буданд, мулоќоте назири вохурї бо зиёиён не, ки райисљумњур сухан намояд ва ањли толор дурру дароз каф бикубанд. Балки дидоре мисли як нишасти матбуотї, ки иштирокчиён озодона ба нафари №1-и љумњурї суол бидињанд… Хуб, баргардем ба мулоќоти Эмомалї Рањмон бо зиёиён. Соли 2011 ин вохўрї дар Театри опера ва балети ба номи Садриддин Айнї сурат пазируфт. Мисли мулоќотњои аз он пешу аз он баъд президент зиёдтар аз њамдигарфањмиву суббот, оштии миллї, њувияти миллї ва арљгузорї ба арзишњои гузаштањо гуфт. Дар чанд мулоќот президент њамеша таъкид мекунад, ки набояд бегонапараст буд ва ба фарњанги бегона майл кард. Имсол низ фикр кунам истисно нахоњад буд. Гуфта мешавад, президент дар мулоќоти имсол дар мавриди тадбиќи сиёсати фарњангии кишвар бештар суњбат хоњад кард. Он гуна, ки райисљумњур соли гузашта ифтитоњи Китобхонаи миллї дар арафаи љашни Наврўзро фоли нек арзёбї намуд ва аз зиёиён даъват кард, то љавононро ба китобхонї ва донишандўзї
ташвиќ намоянд, имсол њам таъкид хоњад кард, то насли љавон бояд дар руњияи арљгузорї ва шинохти дурусти гузаштањо тарбият шавад, ки омадан ба осорхонањо дар ин замина ќадами муассир аст. Баъди мулоќоти як соли пеш аксари мусоњибони шабакањои телевизиони Тољикистон бо љонибдорї аз њарфњои президент мегуфтанд, ки Китобхонаи миллї барои ба китобу дониш рўй овардани љавонон кўмак мерасонад. Имсол њам њам хоњанд гуфт, ки осорхона бењтарин неъмат барои насли љавон аст. Президент дар мулоќоти соли 2012 зиёиёнро њимояткунандањои анъана ва суннатњои миллии кишвар унвон намуда, афзуд, ки онњоро дар амри љилавгирї аз вуруди урфу одатњои бегона, ки ба руњияи миллї созгор нестанд, масъул шумурд. Имсол њам ин мавзўъ њатман мавриди назар хоњад буд, зеро ахиран домани ин мавзўъ пањнтар шудааст. Дар ин вохўрї њатман аз мактабу маориф, интизому тарбия, коњиши нашъамандї, масоили мазњабї сухан хоњад рафт. Раисиљумњур дар мулоќоти Китобхонаи миллї сардии њаво ва мушкили бебарќии мардумро њам баён кард ва онњоро ба сабру тањаммул даъват намуда изњор дошт, ки дар ду-се соли ахир ин мушкилотро дар якљоягї бартараф мекунанд. Дар дидори Осорхонаи миллї низ шояд ба ин мавзўъ дахл мешавад бо иловаи он ки имсол мардум зиёдтар барќ гирифтанду лимит барваќтар барњам зада шуд ва дар ду се соли дигар ин мушкил пурра рафъ мегардад.
Соли сипаришуда дар мулоќот бо зиёиён суолу љавоб сурат нагирифт. Бо ишора ба ин баъзе сиёсатмадорони кишвар гуфтанд, ки бояд унвони ин воњурї на мулоќот бо зиёиён, балки суханронии президент дар њузури зиёиён номгузорї шавад. Аммо имкон дорад, имсол чунин нашавад. Президент шояд як ќисмати ваќтро дар ихтиёри иштирокдорон мегузорад. Аммо љои шак нест, ки ин фурсатро зиёиён на бо пешнињодњои ноб, балки бо таърифу тавсиф, шеъру ѓазал ва ситоишњои ќолабї масраф хоњанд кард. Мусобиќаи таърифу тавсиф ба ављ хоњад расид. Ва дигарон дуру дарозу баланд каф хоњанд куфт. Дуруст гуфтам?!
PS:
Хабаргузории "Озодагон" дар назарсанљие аз хонандањои сомона мепурсад, ки аз мулоќоти президент бо зиёиён чиро интизоранд. То замони навиштани ин матлаб аксари назардодањо (50%) изњор доштаанд, ки "Аслан чизеро интизор нестам". Танњо 8 дар сад гуфтаанд, "Ба мушкили љомеа таваљљуњ мешавад".
Умаралї Ќувватовро аз СИЗО-и Дубай рабудаанд?
Николай Николаев, вакили мудофеи Умаралї Ќувватов, мегўяд, чањор рўз боз нафари тањти њимояташ дар дастрас нест ва наметавонад бо ў тамос барќарор кунад. Николаев ин њарфњоро дар сањфаи Твиттер ва Фейсбукаш навиштааст. Умаралї Ќувватов, рањбари "Гурўњи 24", ки худро мухолифи њукумати кунунии Тољикистон эълом кардааст, дар фурудгоњи Дубай дастгир ва дар боздоштгоњи муваќќат нигањдорї мешуд. Ахиран додгоњи Дубай дархости Тољикистон барои истирдоди сареи Ќувватов ба Душанберо рад карда ва гуфта буд, мурофиа оѓози моњи апрел идома хоњад кард. Вакили дифои Ќувватов дар сањфаи Твиттер ва Фейсбуки худ менависад, "нерўњои амниятии Тољикистон тавонистаанд тавассути амниятињои мањаллї ба Ќувватов дар боздоштгоњ сўиќасд кунанд". Ба ќавли Николаев, њамроњони Ќувватов дар боздоштгоњ гуфтаанд, ки ўро ду рўзи пеш ба самти номаълум бурдаанд. "Дигар бо Ума-
ралї Ќувватов тамосе нест",-навиштааст Николаев. Ин вакили мудофеъ мегўяд, њоло барои мушаххас кардани љои будубоши Умаралї Ќувватов дархост омода мекунанд. Умаралї Ќувватов дар моњи декабри соли гузашта дар фурудгоњи Дубай бо дархости љониби Тољикистон боздошт гардид. Маќомоти тољик ўро дар дуздии 6 миллион доллар маблаѓи ширкатњои Тољирон ва Фароз муттањам медонанд. Љаноби Ќувватов тобистони соли гузашта ба Маскав рафта, аз таъсиси созмони сиёсї ва мухолифи њукумати Тољикистон - "Гурўњи 24" хабар дод. ? дар изњороти худ ба унвони рањбари ин гурўњ гуфта буд, дар интихоботи соли 2013 бояд Эмомалї Рањмон ширкат наљўяд.
6
№11 (271) 20 марти соли 2013
ЊАФТ ПОСУХИ ЊАФТА
Оё манъ шудани издивољњои хешутабориро ќабул доред? Марњабо ЉАББОРОВА, вакили парлумон
Ваќте мо бо интихобкунандагони худ дар ноњияњо вохурї мегузаронем,масъалаи издивољњои хешутаборї ба миён омадааст, ки миќдори муаяни кудакони навзод беморињои ирсї доранду ба касалињои ќанду дил мубтало мешаванд. Тибќи маълумотњое њам, ки мо аз вазорати тандурустї гирифтем, яке аз сабабњои ин беморињо издивољњои хешутаборї будааст. Ин масъала љиддист аз ин хотир як гуруњи корї ташкил хоњад шуд ва ин масъаларо ба пуррагї баррасї менамоянд.
Зубайдуллоњи РОЗИЌ, раиси шўрои фатвои ЊНИТ
Агар маќсад аз манъ кардани издивољњои хешутаборї насли солим бошад, мо њам тарафдорем, вале маќсад насли солим нест. Балки маќсад даромади хориљист ба воситаи дохил кардани муќаррароту равияњои динњои бегона дар ќонунгузорї ва урфу њувияти миллии мост. Барои њамин аламовар аст. Агар насли солим мехоњанд, ќонун бароранд, ки то саломатияшон ба воситаи ташхиси тиббї гузаронида нашавад, никоњ сурат нагирад. Аммо агар пулу вайрон кардани муќаррароти диниро мехоњанд, чи коре мекунанд бикунанд, њамачи дар дасти худашон аст.
Марњабо ЗУНУНОВА, сарвари ташкилоти љамъиятии "Никоњ ва оила"
Маъюбон аз њама зиёд аз ингуна оилањо мебароянд. Барои њамин ташвиќот бурдан лозим, вале ѓайриќонунї кардани он як омили дигаре барои коррупсия мешавад. Бояд филм гиранд, ки издивољњои хешутаборї чи натиљањоеро меорад. Дар як оила њатто то 7 маъюб њаст. Омузиши ин масъала кори якрўза неву чандсола аст.
Саймањмад САНГОВ, ронанда
Аз њисоби хун издивољњои хешутаборї дар ислом њам манъ шудааст ба хотири он ки тифлон њама носолим меоянд. Тиб њам муайян карда, ки тифлон 80 - 90 дарсадаш носолим мешаванд. Дуртар аз хешутабор хубтар аст. Чун дар издивољњои хешутаборї инсон азоб мекашад. Дар чунин издивољњо аз 4 фарзанд яке солим меояд ё не номаълум. Як оиларо бо чашмони худам дар ноњияи Файзобод дидам, ки 6 кудак доранду якеш солим асту дигараш камтар солим ва мобаќї њама касаланд. Дасту пояшон касал асту рўяшон безеби бад аст ва њарф заданашонро фањмида намешавад, чун бурро сухангуфта наметавонанд.
Сиёвуши АБДУМЉИД, муњољир
Њамаи инњо дуруст аст чун агар наздикон бо якдигар издивољ кунанд, албатта дар давраи аввал кудакон носолим ба дунё меоянд. Дар марњилаи дуввум агар онњо аз њамдигар људо шаванд, наздикон душмани якдигар мегарданд. Ман фикр мекунам ин бисёр бад аст.
Ќобилљон БОЕВ, рўњонї
Ин хости Худост, фарзанди солим медињад ё носолим. Издивољњои хешутаборї аз замони пайѓамбар роиљ буд, ки духтари худро ба Алї (с) писари амакашон доданд. Агар хешутаборї намешуд, пайѓамбар манъ мекард ва Худо мегуфт, ки духтаратро ба хешутабор насупор. Њастанд оилањое, ки духтари амак, таѓо ва хола гирифтаанду фарзандонашон солим аст. Яке донишгоњи исломї тамом кард, яке дигараш донишгоњи миллї. Њастанд оилањое, ки зан аз дигар минтаќа
асту худаш аз минтаќаи дигар, вале фарзандонашон носолиманд. Паёмбар гуфтааст, ки аз бегона низ гиред.
Умрилло МЕЛИКОВ,
сардори шўъбаи муносибатњои гражданї, оилавї ва соњибкории Маркази миллии ќонунгузорї
Њангоми ќабули ќонун њамеша тавозуни манфиатњо ва татбиќи онро ба инобат гирифтан зарур аст. Тасаввур кардем, ки чунин ќонун ќабул шуд ва ду нафар хешу табор издивољ карданд, пас онњо љавобгар хоњанд шуд ва чи гуна? Оё онњоро аз якдигар маљбуран људо бояд кард? Оё онњоро љарима бояд кард? Тарафи дигари масъала ин аст, ки муќаррар намудани мањдудият дар ќонун далели раднопазирро таќозо менамояд. Аз њамин лињоз ин масъалаи бањснок буда, бидуни далелњои мушаххас, омор ва тањлил њалли он ѓайриимкон аст.
ЯК ЊАФТАИ ИЌТИСОД
№11 (271) 20 марти соли 2013
7
Порахўрон паронда шаванд? Шиљин Пинг раиси њукумати нави Чин гуфтааст, ки яке аз њадафњои асосияш мубориза бо фасод хоњад буд. Ин як муборизаи њамаљониба буда бо њаргуна фасод муќобила хоњад шуд ва фасодкорон ба сазои аъмолашон хоњанд расид. Ў гуфтааст, ки маќом ва рутбаи иљтимоии афрод таъсире дар ин мубориза нахоњад дошт. Раиси 10 соли ояндаи Чин афзудааст, ки ба дунболи як эњёи бузург дар кишвараш аст.
Сиёвуш ЌОСИМЗОДА Тољикистон ѓутавар дар фасод Мавзуъи фасод дар љомеаи Тољикистон низ яке аз мавзуъњои доѓ ва пурсарусадо боќї мондааст. Борњо коршиносон аз мављуд будани фасоди густарда дар кишвар ба вижа дар сутуњи олии Тољикистон интиќод кардаанд. Њатто барои мубориза бо ин падида Агентии мубориза бо коррупсия ташкил шудааст, то бо фасод мубориза барад. Аммо акнун њудуди 7 сол аз фаъолияти ин нињод мегузараду ин агентї, бештар ба дастгир намудани фасодкорони хурд машѓул мебошад. Минљумла муаллимону табибон ва дигар табаќањои љомеа, ки дар сутуњи олии давлат фаъолият надоранд. То кунун боре њам нашуда, ки Агентии мубориза бо коррупсия вазиреро ба љурми даст доштан дар фасод дастгир карда бошад. Дар поёни њар сол дар рўйхати фасодкорони дастгиршудае, ки ин нињод ироа медињад, бештар кормандони одии вазоратњову идороти давлатї ба чашм мехурад. Бо таваљљуњ ба њамин масъала коршиносон решакан шудани фасод дар Тољикистонро таќрибан амри мањол арзёбї мекунанд. Сўњроб Шарипов вакили парлумони Тољикистон мегўяд, ки агар барои мубориза бо коррупсия ќонунњо дигар нашаванд, Тољикистон ба як давлати бо касалии бедаво мубаддал мегардад. Ба боварии ин вакили парлумон,коррупсияро намешавад дар асоси таъсиси сохтори давлатї ё таъини кадрњо шикаст. Бинобарин дар ин самт бояд як муборизаи љиддї бурда шавад, њам системаи кадрї оњиста - оњиста дигар шавад ва њам ќонунњо ва њам фарњанги сиёсии кормандон. "Љуз кормандон фарњанги мардуми тољик низ бояд дигар гардад.Зеро дар системаи кор-
рупсионии феълї одам маљбур аст дар њама љо 5 - 10 сомонї дињад. Дар баъзе љоњо боз бештар. Њама ин чизро медонанд, аммо пешгирии фасод дар мамлакат нашуда истодааст ва њаќиќатан њам барои ин бояд ислоњоти љиддї вуљуд дошта бошад. Бояд наќшањои дигаргун сохтани ин система омода гардад", иброз дошт Сўњроб Шарипов. Дар њоле Тољикистон солњост аз мављуд будани фасод дар кишвар ранљ мебарад, ки дар чанде аз кишварњо алакай ин падида решакан ё ба камтарин њадди мумкини худ расидааст.Гурљистон яке аз ин кишварњост, ки бо методи радикалї њам бошад, фасодро аз байн бурдааст.
Муборизае, ки натиља намедињад Дар Тољикистон албатта мубориза бо коррупсия анъанањои махсуси худро дорад ва агар роњи њале дар ин маврид пайдо нагардад, фасод дар кишвар нобуд нашуданист. Њарчанд он барномањои рушди миллие, ки дар Тољикистон њастанд, бад набуда манофеи миллї ва дурандешии стратегї доранд, аммо чун ин система дар асоси принсипњои на чандон аён амалї мегарданд, мушкилот дар ин самт хеле љиддї њастанд. Фасод дар њолате мањв мегардад, ки таѓироти системавии мукаммал ба вуљуд ояд. Њам сохторњои давлатї ва њам худи системаи давлатї бояд дигар гардад мегўяд, Сўњроб Шарипов, зеро дар ѓайри ин сурат аз ин бунбаст баромадан имкон надорад. Дар инљо њукумат ва сардори давлат доранд кўшиш мекунанду њамзамон таъкид менамоянд, ки коррупсия барои миллат хатари амниятї дорад. Аммо амалї кардани ин роњкорњои сардори давлат мушкилоти љиддие дар пайи худ дорад ва анъанањои роиљ дар Тољикистон иљоза намедињанд, то бо ин падида мубориза бурда шавад. Албатта ќонунњое дар кишвар дорад ќабул мегардад, ки пеши роњи фасод љиддитар гирифта шавад, ба монанди аз андоз озод кардани ширкатњо
сањ.8
Тамоми мањбасњои кишварро гаштам Зариф Ализода:
Гузориши ахири Зариф Ализода дар робита ба вазъи њуќуќи инсон дар Тољикистон дар соли 2012 сару садои зиёдеро ба амал овард. Гурўње аз њуќуќшиносон бар ин назаранд, ки дар ќиёс бо солњои гузашта, ин навбат гузориши ваколатдор оид ба њуќуќи инсон ба воќеъият наздиктар будааст. Зеро дар гузориши мазкур омбудсмени тољик аз вазъи њуќуќи инсон, дастрасї ба иттилоот, шиканља ва њушунат интиќод кардааст. Хабарнигори "Озодагон" Њумайрои Бахтиёр дар њамин хусус бо Зариф Ализода ваколатдор оид ба њуќуќи инсон сўњбат намуд. -Мўњтарам Зариф Ализода сабаби аслии ба воќеъият наздик будани гузориши 2012 дар чист?
-Албатта дигаргунї дар ин гузориш эњсос мешавад. Аммо ин як раванди кор бояд бошад. Чунки ин гузориши саввуми мо дар робита ба вазъи њуќуќи инсон дар Тољикистон аст. Давоми 3 сол иќтидори маќомоти мо бењтару хубтар гардид. Мо дар 8 минтаќаи кишвар ќабулгоњи тањлилии худамонро таъсис додем. Њамчунин боздиди бевосита аз муассисањои иљрои љазо, маќомот ва умуман дар тамос бо мардум будем. Шояд сабаби фарќияти гузориш дар он бошад, ки ин навбат аз љињати амалї мо бештар корњоро анљом додем. Мо талош кардем, то норасоињои ќонунгузорї ва фаъолияти маќомоти давлатиро тањлил намуда, дар натиља барои бењтар кардани вазъи њуќуќи инсон 93 тавсия пешнињод доштем. Ба гумони зиёд ин 93 тавсияи мо давоми соли љорї аз љониби маќомоти давлатї ва созмонњои ѓайрињукуматї ба инобат гирифта мешавад. Набояд фаромўш кард, ки яке аз натиљаи мусбати кори мо ин аст, ки њамкории устуворро бо созмонњои ѓайридавлатї ва маќомот ба роњ мондем. Мо њисоботу тавсияњои онњоро мавриди тањлил ќарор дода, њамчунин аз таљрибаи давлатњои њамсоя низ истифода кардем. Њамзамон ќабули ќонунњое ба монанди дастрасї ба иттилоот, хушунат барои бењтар гардидани вазъи њуќуќи инсон ба мо кўмак карданд. -Аз хомўшии шумо њангоми њолатњои наќзи њуќуќи
инсон дар Тољикистон бештар интиќод мешавад. Мегўянд, ки Зариф Ализода ба унвони ваколатдор иродаи сиёсї надорад. Шумо дар ин робита чї мегўед?
-Албатта љомеа бе танќид намешавад. Онљое, ки камбудї њаст, танќид њам мешавад. Ман умуман хафа намешавам аз коршиносон. Танќиди онњо маънои онро дорад, ки мо бояд иштињои худро ислоњ намоем. Масъалаи њуќуќи инсон пурмуњтаво ва васеъ буда, барои ба даст овардани натиљаи мусбат бояд тамоми љонибњо талош варзанд. Њоло маќсади аслии мо ин аст, ки њамкории худро бо маќомоти марбутаи давлатї ва созмонњои ѓайридавлатї бењтар намоем. -Мушкили дигар ин аст, ки дар соли гузашта дар мањбасхонањо њолатњои шиканља зиёд буда, њатто баъзе аз зиндонињоро ба ќатл раосниданд. Чаро шумо дар чунин њолатњо мавќеъи худро равшан накардед?
-Намедонам, шояд аз сабаби камбуди дастрасии мо ба раоснањои хабарї бошад, ки аз мавќеъгирии ман љомеаи шањрвандї огоњ наёфтанд. Вале ман пайваста тавассути сомонаи ваколатдор аз чунин њодисањо шикоят мекардам. Аз љониби дигар мавќеъгирї кардан дар чунин шароит вазнин аст. Ман аз муассисањои иљрои љазо дидан кардам. Вале бо як дидор намешавад хулосабарорї кард. Он љинотяњое, ки содир шуданд санљиш ва тафтишот мехоњанд. Ягона талаботи мо њамин буд, ки тафтишот ва санљиш барои ош-
кор кардани чунин љиноят мутобиќи ќонунгузорї бояд озод ва шаффоф баргузор гардад. -Яъне, дар сурати кафолати тафтишоти шаффоф љиноятњоро ошкор кардан имкон дорад?
-Бале. Барои чунин натиља мо бояд бештар ва шаффофтар корро анљом бидињем. -Мо, яъне кї?
-Манзури ман ваколатдор оид ба њуќуќи инсон, масъулини муассисањои иљрои љазо, маќомоти давлативу љомеаи шањрвандї мебошад. Мањбас ин љойе мебошад, ки дар он инсонњо бо рафтору кирдори гуногун нигоњ дошта мешаванд. Талаботи аввалини мо ин аст, ки бо мањбусон муносибати инсонї бояд ба роњ монда шавад. Танњо дар сурат метавонем натиљаи воќеъиро ба даст биёрем. -Яке аз имконияти шумо ин аст, ки дар њолатњои зарурї метавонед вориди зиндонњо шавед. Аз чунин имкон истифода мекунед?
-Дар соли 2012 ман тамоми мањбасхонањои кишварро гаштам. Барои муаяйн кардани меъёри муносибат бо мањбусон ба кормандони муассисањои иљрои љазо даврањои омўзишї гузаронидем. -Суоли охирин. Шумо вазъи њуќуќ ва озодии сиёсии инсонрон дар Тољикистон чї гуна арзёбї мекунед?
-Мусбат. Мусбат?
-Бале, мусбат!
8
№11 (271) 20 марти соли 2013
Мењмоншо ШАРИФЗОДА, докторанти донишгоњи Бергени Норвегия
АНДЕШАИ ЊАФТА
Зиёї, ќудрат ва
Шоњигарї доранд, роњбарї надоранд... Воќеият худ мегўяд дар кадом сатњ ва дар кадом љомеа њаёт ба сар мебарем. Бисёранд мардуми дунё, ки аз шоњигарї ба демократия рафта расидаанд, вале мо роњро ба сўи демократия пеш гирифтем ва ба љомеаи ѓарибе афтидем. Он рўйдодњо, ки дар боло нишон додем ишорат бо он мекунанд, ки дар асл ба "шоњигарї" расидаем, ба шоњигарии пур аз шиорњои модернтарин дар бораи "истиќлолият", "дунявият", "демократия", "озодии баён", "озодии савдо", "љомеаи шањрвандї" ва ѓайра. Ин гуна љомеа то љое ба гуфтаи баъзе шарќшиносони ѓарбї, ки дар бораи љомеањои асримиёнагии мо ба таври умумї мегуфтанд, ки љомеа аз се ќисм иборат буд аз шоњ ва наздиконаш, табаќаи мобайнии лаганбардорон (ќиссабофон, дурўѓросткунон, сиёсатшиносон ...) ва аксарияти камбаѓалон, мувофиќ меояд. Вале ин гуна шоњигариро дар асрњои миёна њам надоштем чаро ки он замонњо табаќаи њунарманд, савдогар ва махсус адибону мутафаккирон маќоми баланд доштанд, албатта бо тафовут аз табиати сулолањои њукмрон. Имрўз мебинем баъзе "зиёиён" кайњо "шоњигариро" эътироф кардаанд ва муллифи ин спектакл њам онњоянд. Ба љои роњбарї ва мудирияти дуруст, ки бо он њаёти лучи мардуми Тољикро бо волоияти ќонун, бо таъмини њаќќу њуќуќи онњо, бо як идеологияи (њаќиќати) зинда амалкунанда ва бо иќтисодиёти мустањкам, ба сатњи дигар бароранд, акнун ин њамаро ба демократиябозї машѓул медоранд ва гуруње шоњигарї мекунанд. Метавон гуфт, ки дар Тољикистон 'шоњигарї' њаст вале роњбарї ва мудирият нест (the king reigns but he does not govern). Њоло бубинед, ки ба ин љомеаи ѓариб аз куљо расидем ва инљо такрор њам шавад баъзе сабабњои калидиро зикр кардан шарт аст; - Зиёии Тољик акнун ба худ омада шакл гирифта истода буд, вале баъди пош хўрдани Шўравї онњо истиќлолияти фикрии Тољикро таъмин кардан натавонистанд ва ё имконияташон надоданд. На-
сањ.7 Вале дар инљо низ мутахассисон бояд бањои худро дињанд. Ин яке аз амалњои њукумат мебошад, ки маќсадаш шикастани системаи коррупсионї аст. Вале ба хотири њамон мављуд будани омили инсонї кор каме мушкил мебошад. Ваќте тафаккури кормандон ва мардумро љињати даст назадан ба фасод наметавон дигар кард, бењтар аст, то система дигар гардаду муносибати байни њукумат ва шањрвандон дигар шавад. Њукумати электронї, ки ќабул шудаву дорад камобеш љорї мегардад, яке аз механизмњоест, ки метавонад ба коррупсия зарбаи љиддї бизанад. Аммо дар инљо маърифати кор кардани мардум бо ин системаи электронї баланд нест. Алњол дар Тољикистон коррупсия ба як мушкили мукаммал табдил шудаасту агар методњои радикалии ислоњотї барои мубориза бо он ќабул
будани истиќлолияти фикрї ва набудани роњбарии солим боиси он шуд ки он чиро ки аз Шўравии собиќ мерос гирифта буданд, шикастанд, дуздиданд ва вайрон карданд. Дар ин љомеа метавон дид, ки рўњи Шўравии собиќ дар вуљуди ин мардум чун киштии Титаник њанўз ба ќаър фурў рафта истодааст ва зиёд мардумро ки њунўз ба арзишњои он имон доранд ва бо он мезистанд бо худ дорад мебарад. Ин раванд њанўз идома дорад ва баъди пошхурдани Шуравї, бо бунёди мустањкаме барои њаёти нав, бояд ба ин раванд хотима дода мешуд, зеро ин раванд сахт хатарзост ва метавонад ин њамаро бо ин њама гуфтугўњои дурўѓин бо худ ба ќаър бурдан. Аз ин фалокат мардумро зиёиён
нагардад, дар оянда њар њукумату шахсе, ки сари кор наояд, дар чорчўбаи њамин система кор хоњад кард ва ин система њамаи кори онро мањдуд хоњад кард. Имконият њам намедињад њамаи он идеяњое, ки шахс дорад, амалї гардад. Худи президент њам борњо барои мубориза бо фасод гўшзад кардааст ва дар ин 10 соли ахир бисё р ко рњо анљо м шу даас т, аммо њамзамон низоми коррупсионї дорад ќавитар мешавад. Коррупсия яке аз системањои самараноктарини Тољикистон мебошад, ки хеле њам хуб кор мекунаду барои он шахсони амалкунанда дар ин чорчуба фоидаи љиддї меорад. Бо таваљљуњ ба ин ки њукуматњову наслњои оянда њам бо ин система кор хоњанд кард, ваќти он расида, то роњи мушаххасе барои мубориза бо коррупсия муайян гардад. Зеро имрўз доманаи фасод дар Тољикистон ба ќадре густарда шуда, ки дигар коршиносон
бояд наљот медоданд ва дињанд, вале афсўс ки бисёре аз намояндагони ин ќабила чун калламушњо, ки аз киштии ѓарќшуда мегурезанд, танњо дар паи 'наљоти' хешанд. Оё мо, Тољикон наметавонем љомеаи худро сохтан, ё Русњо њаќ буданд ки баъзан мегуфтанд мо барои шумо тамаддун овардем? Оё он чи сохта шуд дар ин сарзамин аз он сабаб буд, ки дигарон моро роњнамої мекарданд ва акнун бе иштироки ѓайр мо наметавонем љомеаи инсонии худро сохтан? Ин њама саволњое њастанд ки бемасъулиятии 'зиёии' Тољик ба миён овардааст. Дар таркибњои ин љомеа ва њаёти мардум гўё унсури ќудрат дигар вуљуд надорад, гўё бо аз байн рафтани Шўравї ќудрати созанда њам аз байн
коррупсияро омили рушд накардани тамоми соњањои кишвар чи бахши иќтисодї ва чи бахши сиёсии мамлакат медонанд. Аз ин рў, барои аз байн бурдани фасод дар кишвар бояд коре сурат гирад. Кор шино сон мегў янд, ки фано сохтани коррупсия кори як дуруза нест ва њиммати дастаљамъонаи тамоми аќшори мухталифи љомеаро талаб мекунад. Хуб мешуд, ки агар ањзоби сиёсї њам барномањои мушаххаси таѓйир додани ингуна оми лњои манфии к ишва рро пешнињод мекарданд. Зеро то имрўз ягон њизбу сохтори љамъиятие барномаи мушаххаси аз ба йн б урда ни к орру псия ро пешнињод накардааст, то таваљљуњи мардуму мутахассисонро ба худ љалб кунаду онњо тавонанд инро њамчун як лоиња дар амалї сохтани як системаи нав истифода баранд. Чун бо таваљљуњ ба ин ки њатто ќонунњои ќабул шуда барои мубориза бо коррупсия ба далели
рафт. Ин вазифаи муќаддаси зиёист ки ин технологияро шиносад ва барќарор кунад ва бо њамин далел зиёї будани худро исбот созад. - Идеологњои Шуравї бо технологияи махсус Тољикро ба мављуди ом ва гапшунав табдил доданд на ба зиёї. Бо он ки Тољикистон њамчун як гўшаи Шўравии собиќ соњиби иќтисодиёт, иљтимоиёт ва фарњанги нав гардид, давлати мањалии Тољикон, бо сабаби аз шуури музофотии хеш болотар рафтан натавонистан, Тољиконро дар сатњи миллат њамчун як мављуди ќудратї нигоњ доштан, натавонист. Баръакс он тухми нифоќ, ки роњбарони манќуртшуда ва мањалгаро пошиданд дар ибтидои истиќлолияти Тољикон ба љанги
Порахўрон мушкилоти кадрї ба дурустї амалї намешавад, ин яке аз барномањои љиддитарин барои давлат мебошад. Аз ин хотир ин барнома бояд тавре бошад, ки анъанањои манфии роиљ дар Тољикистонро ба монанди мањалгарої, хешутаборбозї аз байн барад. Тавре бояд шавад, ки ягон хешутабори на наздику на дур дар сохторњои давлатї кор накунад ва агар яке аз онњо ошкор гардид, вазир боястї вазифаашро вогузор кунад. Чун агар касе вазир шуду хешу табораш дар вазорат ўро тањти фишор ќарор доданд, вазир дигар нахоњад тавонист кореро ба дурустї анљом дињад. Худи мањалгарої як омили мутлаќ мебошад, ки мубориза бо коррупсияро сахттар кардааст.
Њукми ќатл фасодро аз байн мебарад? Коршинос Абдулло Давлатов муътакид аст, бо ин њукумате, ки ба тариќи даврони шўравї дар замони иќтисоди бозоргонї рањбарї мекунад, дар ин самт бењбудие намешавад. Коррупсия дар њама давру замон буду њаст ва дар ягон давлати дунё он пурра аз байн бурда нашудааст. "Аммо фасод на бояд њар шањрванди ќаториро низ ба домаш кашад. Яъне дар мактабу бозору кўчаву њама љо бошад. Аслан дар даврони шўравї ва ё давлатњои аксари дунё ба коррупсия тољирону мансабдорон гирифтор будаанд. Афсўс, ки дар Тољикистон бекоррупсия ќадам
АНДЕШАИ ЊАФТА
№11 (271) 20 марти соли 2013
идеали миллї шањрвандї оварда расонд. Шояд бештар аз њама даврањои таърихи Тољикон, дар њамин солњои барќароршавии Шўравї, баъзењо, дар баробари ќудрат, ба душмансозии якдигар одат карда буданд. - Њанўз њам зиёї ва сиёсатмадорони Тољик, зери таъсири маризињои таърихї (авлодпарастї, мањалчигї, миллатчигии хушкухолї ва бар зарари худ) ва фарњанги- равонї (истеъморзадагї, шизофренияи фарњангї ва манфиатњои шахсї) бо асли хеш, бо арзишњое ки онњоро дар њаёт мављуди ќудратї (тољик) месозанд, дар љанганд, ки ин имкон намедињад ба истиќлолияти фикрї ва аз он ба истиќлолияти пурра бирасанд. Зери ниќоби арзишњои либералї, ки бо гуфти сиёситшинос Шмит либерализм сабаби аз сиёсати асл ва аз одамият дур шудан гардидааст, зиёд сиёсатмардони мо ба корњои шахсии хеш машѓуланд на ба сохтмони љомеаи солим. Раванди љањонишавї бењтарин шароитро барои инкишоф ба вуљуд овард вале ин раванд бозингарони пухта мехоњад, бозингароне ки дар асли хеш мустањкаманд ва бо дигарон муносибати баробар кардан метавонанд. Имрўз бозингари асли дар ин раванди љањонишавї давлат аст ва давлат дар ин бозињои мураккаби имрўз ваќте муваффаќ мешавад, ки аз зиёиёни асл таркиб ёфта бошад. Мутассифона имрўз зери таъсири ин маризињо танќиди созандаро ќабул надоранд ва танќидро њамчун танќиди шањсият ва ё мањал ќабул мекунанд ва шояд њаќ њам бошанд, зеро сиёсат авлодї шуда истодааст. Ва њамин танќиди созанда имрўз метавонист ба институтњои роњбарї ва илмї тањќиќотии љумњурї имкони инкишоф ва пешравиро ба вуљуд биёрад.... Воќеањои Хоруѓ, оташ задани бозори Корвон ва вазъи имрўзаи мамалакат исбот карданд, ки имрўз дар роњбарият ќариб дар њама соњањо мо шахсиятњои огоњ надорем, ки ќобилияти тањлили рўйдодњоро дар сатњи мањаллї ва љањонї дошта бошанд. Аз воќеият чунон дуранд, ки ќисматњои Тољикистон чун дар аморати Бухоро ба "ноњияњои дурдаст" ё "даст-
норас" табдил ёфтаанд. Њоло он ки дар дунёи технология ва ахбори имрўз дигар нуќтаи 'дастнорас' вуљуд надорад ва агар вуљуд дорад ин бесалоњиятї, бемаѓзї ва љањл аст, ки баъзе масъулони њукумати имрўзаи Тољикистон намоиш дода истодаанд. Дурусттараш воќеияти Тољикистон барои ин сиёсатмардон ноњияе дастнорас аст. Ин масъулин баъди ин воќеањо, ки хуни бегуноњон рехт ва барои ояндаи Тољикистон хатарзо буд, бояд њама ба истеъфо мерафтанд вале чун мављуди фикркунанда ва ќудратї ё инсони зиёї нестанд боз њам бо ин воќеияти худ созиш намудаанд. Онњо 'иваз нашавандаанд'… гўё дар фазои дигарре вуљуд доранд, ки он бо воќеияти Тољикистон умумияте надорад. Ва чун дар љомеа фикри ом ѓолиб ва зиёиён хомўширо пеша кардаанд, мавќеи "њаќ" ва "ноњаќро", иваз намудаву гурўње бо он бозї мекунад. Аслан такягоњи 'ростї', 'њаќ' ва 'њаќиќат' ин давлат аст ва онљо набояд бо ин арзишњо савдогарї шавад ва онњое ки дар ин сохтор ба ин арзишњои муќаддас њиёнат мекунанд набояд дар ин мавќеъ бошанд. Худ ќудрат аз ин арзишњо ѓизо мегирад на аз аслиња ва тарс... -Зиёиёни мо дар ин љомеаи таркибњояш хароб ва системаи маорифи фасодзада роњњои бунёдии тарбияи роњбарони солими миллиро наёфта истодаанд. Набояд аз пайи таќсимбандии шўравии коргару дењќон ва зиёї рафтан. Насли аз донишгоњи хољагии ќишлоќ, донишгоњњои технологї ба корњои роњбарї гирифта исбот карданд, ки аз ўњдаи роњбари кардан ва љамъ кардани љомеаи Тољикистон намебароянд. Имрўз таљриба ва дониши нави сатњи љањонии роњбариро бунёд бояд гузошт ва дигар аз рўи мањал ва аз рўи сармоя вазифањоро набояд таќсим кард. Дигар ин ки дониши баланди фарњангї ва сиёсии сунатии Тољиконро, ки бо сабабњои дар боло ќайд шуда ба њошия рафтаанд, аз нав бояд дар тарбияи роњбарони љавон мавриди истифода ќарор дод. - Дигар мањдудияти бунёдии зиёии мо дар ин аст, ки таљрибаи худшиносии
воќеии ваќтро надоранд, ки низом ва њаракати солим дар љомеа, љањонбинї ва давлатдорї аз ин таљриба оѓоз мешавад. Ва ин гуна дониш ва таљриба - ба њастї, њаќиќат ва шинохти њаќ ва воќеият имкони будан медињад, ки ќудрат бо ин рўйдодњо сабзида аз онњо ѓизо мегирад. Вале имрўз мо мебинем ки онњо ки худро зиёї меноманд аз ин таљрибаи асл, ки аз замони Суќрот ва аз он њам ќадимтар мардон дар он пухта мешуданд ва баъд ба њаќиќат ва сиёсат машѓул мешуданд, нагузаштаанд. Худї ин тўњфа нест ки ба инсон бахшида шавад, балки равандест, ки аз он бояд гузашт. Тољикон фазои фарњангии барои тарбияи инсони пурра хеле мувофиќ доранд, яъне фарњанге ки аз арзишњо ва ормонњои миллї, динї, номусї ва умумиинсонї саршор аст. Ин фазои фарњангиро бо сиёсатбозињо ва идеологиябозињо ва манфиатњои муваќќатии гурўње набояд зањролуд кард, балки дар кўдакистонњо, мактабњо, донишгоњњо ва љомеа барои шаклгирии њуввияти Тољик истифода бурд. Аслан равандњои муњими таърихии халќи Тољик реша дар роњњои худсозии Тољикон доштанд ва доранд. Вале имрўз њамоњангии худї (шахсият), ќудрат ва њаќиќатро дар љомеаи Тољикон наметавон дидан ва инсони пурра он аст ки ин се унсурро дар вуљудаш бо њам бофтаанд ва дар коранд. Ин унсурњо чи дар љомеа ва чи дар сохтмони раванди худсозии фардњо амал мекунанд. Ва имрўз ин ќавм, ки худро зиёї меноманд ва махсус онњое ки ба ќудрат наздиктаранд, бо фаъолияти худ исбот карданд, ки ин сатњи фарњангии Тољиконро нашинохтаанд ва аз фарњанги фикрии имрўзаи љањон њам бехабаранд. Зиёд шахсиятњои холї ва тасодуфианд, ки худро 'зиёї' њисоб мекунанд вале дар сањифаи рўзномањо ва конференцияњо бо бедонишї ва тамаъљуии худ ба мавќеи зиёї хиёнат мекунанд. Мавзўи асосии ин ќавм аз мардуми хеш душман тарошидан аст ва гўё ин гуна хидмати хоинона барои онњо одат шуда бошад. Тањќиќоти пурра ва солими воќеияти худро надоранд ва дар ин дунёи нав аз роњњои
паронда шаванд? зада намешавад ва сабабаш он аст, ки дар боло гуфтам", афзуд Абдулло Давлатов. Барои решакан намудани коррупсия дар дар Тољикистон, Абдуллоњи Ашўр тањлилгари масоили иќтисодї пешнињоди љолибе дорад. Номбурда мегўяд, барои порадињиву порагирї њукми ќатл эълон кардан даркор. Баъд шояд коррупсия аз ин диёр решакан шавад. Барои он ки ягон тољик аз таъсири мањалгароиву хешутаборбозї дар њукумат озод шуда наметавонад. Абдуллоњи Ашўр тањлилгари масоили иќтисодї мегўяд, ки дар Тољикистон љуз ќатл дигар ягон методу усул кор намеояд: "Дар сурате, ки иродаи сиёсї пайдо шаваду њамин гуфтаи маро кунанд, фасод нобуд мешавад".
Ин њам дар њолест, ки Нозим Эшонќулов директори иљроияи Маркази бозори озоди Тољикистон назорату истифода аз љазои сангинро барои кам кардани фасод самаранок намедонад ва дар суртаи иљрои ин равиш фасодро њамон тавр тараќќиёбанда унвон мекунад. Ба ќавли номбурда барои нест кардани фасод бояд корманди давлат ба мабла?њои буљет алоќамандї нишон надињад ва дастгоњи давлатии амалдоронро боястї коњиш дод.Ташкил намудани "Равзанаи ягона" барои баќайдгирї муносибати байни соњибкорон ва корманди давлатро кам мекунад. Ваќте пештар ин механизм набуд, соњибкорон барои ба ќайдгирї то 3 моњ аз як маќомот ба маќомоти дигар, аз кабинет ба кабинет ме-
рафтанду дар њар љо як чанд "чойпулї" њатман мепардохтанд. "Дар Гурљистон њукумати Сакашвилї ислоњот дар соњаи БДА гузаронид. Њукумати нав медонист њеч кас тафтиши техникии автомобилро њаќиќї намекард. Дар натиља њукумат ин талабро нест кард бо андоз аз мусофирон, су?урта ва аз њама асостарин постњои БДА дар роњ. Дар њама љо видеокамера гузошт ва дигар касе аз мусофирон "чойпулї" талаб намекунад" гуфт, Нозим Эшонќулов. Ба ќавли Эшонќулов дар њар соња бо кормандони давлат муносибат њаст, ки дар ин сурат фасод пайдо мешавад. Ва чиќадар ин муносибат зиёд бошад, њамон ќадар коррупсия рушд меёбад.
9
нави тањќиќ ва назарияњои навтарини ашё ва рўйдодњо дур мондаанд ва бо гуфтањои худ, ки барои тамаъ ё аз нодонист ба давлату миллати Тољик хидмати хирсона карда истодаанд. - Зиёиён аз беќудратии хеш дар баробари воќеияти худ мушкилоти Тољиконро дар сатњи љањонї наметавонанд њаллу фасл кардан ва бештар дар дохил бо андохтани бањсњои кўчагї, мисли бањси 'миллият' ва 'динният', ба пароканда кардани фарњанги ягонаи мардуми хеш машѓул мешаванд. Мушкили онњое, ки ин бањсњоро байни мардум мекашанд, дар ин аст, ки аслан чї будани "Њувийят" ва "Худї"-ро нашинохтаанд ва роњи аз мушкилотњои имрўза баромаданро надида истодаанд... Ин сахт ѓалат аст. Тољикийятро дар як ќолаби бофтагии худ, ки "Њувийят" меноманд мањдуд кардан ва бо турку араб бархурд ташкил кардан ва бадбахтона ин бањсро боз ба дунёи маънавї ва бунёдии Тољикон кашидан кори дуруст нест. Њувийяти Тољик чунон бофта ва сохта шудааст, ки имрўз агар роњбарийяти дуруст дошта бошад, бояд дар зинањои дигар ва бо дигар миллатњо, яъне бо онњое ки наќши калидї дар ин љањони имрўз доранд, дар гуфтугў ва бањс бошад. Тољикийят дар "Худї" аст, ки як унсури зинда, амалкунанда ва эљодгар аст ва инсонро њамеша дар асолат ва дар муносибат дар эљод ва аз њама муњимаш дар озодї нигоњ медорад - на дар ин ќолаби таърихї, ки "Њувийят" гуфта баъзан донишљўёнро роњгум меандозанд. Худї - ин њаракат, мубориза ва зиндагист, Њувийят - ќолаб, бењуда гуфтан ва дар Тољикистони имрўз аслан бархўрд ва шикастан аст. Ин маъниро, яъне асли Њувийяти инсониро, ки таѓйирёбист Мирзо Бедил бисёр олї баён кардааст, ки: "Њар маќоме маънии таѓйири мо мепарварад". Њамаи ормонњои Тољик ин љост фаќат дуруст Тољикона фикр кардан ва амал карданро бояд ба ёд овард ... -Мањдудияти зиёии Тољик ин аст ки дар бўњрони амиќи шинохти воќеият, њаќиќат ва њаќ њаст ва кўшиши аз ин бўњрон баромаданро надорад. Њанўз њам аз роњњо ва назарияњои кўњнашудаи болшевикї истифода карда дар бораи воќеияти худ њарф мезананд, ки дар ин замонаи њассос сахт фитнаангез аст. Агар зиёиёни асл бо такя ба роњњои худшиносї мутафаккирони Тољик ба љањонбиние бунёд гузоштанд, ки аз љањонбинии ом фарќ дошт ва ин гуна љањонбиниро файласуфи машњур Његел 'дониши фалсафї' (Wissenschaft) мегуфт, имрўз љањонбинии зиёии Тољик кўчагї ва зери таъсири тафаккури ом аст... weltanshuung...
(Давом дорад)
10
№11 (271) 20 марти соли 2013
МУШКИЛИ ЊАФТАЊО
Маљлиси "антинањзатї" дар Масчоњ Санаи 15.03.2013 дар мактаби тањсилоти умумии №11 ноњияи Мастчоњ вохўрии њайати намояндагони Кумитаи дини назди њукумати Љумњурии Тиљикистон бо шањрвандон доир гардид. Ба чорабинии мазкур муаллимон, сарварони макотиби миёна, имомохатибони масољид, намояндагони њукумати ноњия ва масъулини ЊНИТ дар Мастчоњ даъват шуда буданд. Чорабиниро Мавлон Мухторов - љонишии раиси Кумитаи дини назди њукумати љумњурии Тољикистон оѓоз карда гуфт, ки вохурињои мазкур бо ќарори љаласаи Кумитаи амнияти миллї сурат гирифта истодаанд ва њадаф аз ин вохўрињо табодули афкор пиромуни озодии виљдон аст. Баъдан номбурда ба њозирон мењмононро муаррифи намуд: " Дар вохўрии мо њузур доранд: Мавлавї Абдурањими Кулобї собиќ генерали иттињоди мухолифини тољик ва яке аз муассисони ЊНИТ дар шањри Кулоб, Њољињусейн Мусозода, Давлатов Сулаймон-ректори Донишкадаи Исломии Тољикистон, олими шинохта- Нурулњаќќов Ќамариддин ва худам Мавлон Мухторовмуовини раиси Кумитаи дини назди њукумати Љумњурии Тољикистон". Сипас Мухторов риштаи суханро ба Нурулњаќќов Ќ. дод, љаноби Нурулњаќќов фикри худро чунин иброз дошт: "Дар олами Ислом, то 1300 сол пас аз зуњури Ислом (яъне то асри 19) њеч њизбу њаракатњои исломї вуљуд надоштанд. Танњо дар ибтидои асри 20 аввал дар Аврупо баъдан дар кишварњои мусалмоннишин пайдоиши њизбу њаракатњои нав оѓоз гашт, ки њадафи онњо кишти аќидањои бегона дар кишварњои мусалмоннишин буд, барои мисол њизби "ихованалмуслимин" аввал соли 1928 дар Британияи Кабир таъсис ёфта, баъдан ба Миср интиќол ёфт". Ин суханњои љаноби Нурулњаќќов шахсони огоњро дар њайрат гузошт, ки муассиси "Ихвоналмуслимин"-ро бритониёињо муаррифї мекунад, дар њоле, ки "Ихвоналмуслимин" соли 1928 бо ташаббуси Њасан ал-Банно дар шањри Исмоилияи Миср ташкил карда шуда, танњо соли 1933 маркази ин њизб ба шањри Ќоњира кўчонида шудааст. Баъдан Давлатов Сулаймон баромад намуда, оиди рехтани хуни ноњаќ суњбат намуда, чанд оятеро аз сураи "Нисо" тафсир намуд.Инчунин гуфт, ки дар њадисе дар Сањењи Бухорї омадааст, ки мусалмон дар кушодї аст, то ваќте, ки хуни ноњаќ нарезад, вале имрўз баъзе аз гурўњњои тундрави исломї худро тарконда боиси марги инсонњои бегуноњ мешаванд. Давлатов дар охир ба њозирон гуфт, ки "њадафи масољид ибодат аст на љої тарѓиби ањдофи сиёсии ин ё он гурўњ." Воќеан мавзуъи баррасинамудаи ректори муњтарам оиди тундгароии динї ва терроризм дуруст, воќеъї ва сариваќтї буд, вале ў низ билохир нуќтаи аљиберо оиди истифодаи минбари масољид гуё ба
масъулини нањзат гўшзад карданї шуд, бехабар аз он ки мардум аллакай огоњанд, ки кадом гурўњ имрўзњо минбарњои масољидро бо "муваффаќият"-њои њизби њоким аз љумла: пайвастани Тољикистон ба кадом созмони тиљорие, ки пайдо нест ба Тољикистон манфиате ба бор хоњад овард ё не, ба маќсадњои сиёсии худ истифода бурда истодааст. Дар идома Мавлавї Абдурањим ба сухан баромада оиди таърихи њаёти худ дар замонњои љанги шањрвандї ёдовар шуд: "Ман яке аз муассисони нањзат дар Кўлоб будам, дар солњои љанги шањрвандї њудуди 5 сол дар кишвари њамсояи Афѓонистон ба сар бурдам. Дар онљо ба Ањмадшоњи Масъуд вохурдам, ў (яъне Ањмадшоњи Масъуд) гуфт, ки дар Тољикистон сулњ мешавад, чаро , ки шумо як роњбари ѓамхор ва мењрубон доред ва мутассифона, касе шуморо ба воситаи Њизби Нањзати Исломии Тољикистон бозї дода аст. Ањмадшоњи Масъуд ба яке аз шогирдонаш дастур дод, то маро љое бубарад то каме таълимоти исломї гирам, баъдан ман дар онљо дар бораи њадиси Пайѓамбар (с) оиди ба 73 гурўњ таќсим шудани умматаш, дар бораи хавориљ, ин ки хавориљ њамаро њукм ба ќатл мекарданд огоњ шудам" (яъне Мавлавии муњтарам танњо баъд аз ин дарк кардааст, ки узвияти ў дар сафи ЊНИТ иштибоњ будааст). Сипас љаноби Мавлавї риштаи суханро ба дигар сў бурда оиди ихтилофњо дар миёни љомеъа хусусан љавонон суњбат карда, гуфт, ки "дар яке аз маъракањо ў шоњиди бањси байни ду нафар шудааст, ки яке аз онњо њазрати Абубакр (р) ро "Абумакр" гуфтааст, ваќте љаноби Мавлавї аз ў суол кардааст, ки чаро чунин
тањќирро дар њаќќи халифаи Ислом раво мебинад, ў гуфтааст, ки ман аз забони Эшони Нуриддин шунидам, ки дар як сўњбате њазрати Абубакр (р)-ро "Абумакр" гуфтааст. Бингаред, ин Мавлавї бе ягон асос аз забони кадом шахси номаълум дар њаќќї як нафар рўњонии маъруф дурўѓ мегўяд. Дар фарљоми чорабинї Мавлон Мухторов баромад намуда, аз дастовардњои њукумат дар соњаи дин суњбат кард, номбурда гуфт, ки "боиси ифтихор аст, ки Љаноби Олї бо як љуръат тавонист дар сатњи љањонї љашнвораи Имоми Аъзам (р) -ро эълон намояд, дар њоле, ки роњбарони бархе аз кишварњои исломї ин љуръатро накарданд.Бо дастури Љаноби Олї Ќурон бо њуруфи кириллї ба чоп расид, то мардум аз он огоњ шаванд, ки ќобили дастгирист. Инчунин лозим ба тазаккур ва шукргузорї аст, ки дар Тољикистони Шуравї њамагї 17 масљид вуљуд дошту њоло дар Тољикистони соњибистиќлол зиёда аз 3000 масљидњо озодона фаъолият доранд. Њамчунин фахри мост, ки бо ибтикори Э. Рањмон љашни Наврўз, иди байналмиллалї шуд ва онро дар тамоми дунё мешиносанд. Лозим ба ёдова-
рист, ки фармони президент дар бораи баргардонидани донишљўёне, ки дар хориљи кишвар тањсил мекарданд, амри хеле зарурї ва сариваќтї буд, зеро тибќи оморњо аз 630 љинояти ба наздикї содиршуда 400-и онро љавононе, ки дар хориљ тањсил кардаанд, анљом додаанд." Аз рафти суњбатњо чунин хулоса намудан мумкин буд, ки маќсади аксари сухангўён тарѓиби сиёсати њукумат ва коњиш додани эътибори ЊНИТ дар назди мардум аст. Аммо суол инљост, ки магар ин роњ роњи дуруст аст? Оё бо роњи сиёњ намудани чењраи њамдигар метавон як љомеаи солим ба миён овард? Фикр мекунам, њоло зарур аст, ки мо чї нањзатию ѓайринањзатї ба љои кинаварзию айбљўї, иштибоњоти худро љавонмардона ќабул карда, ба хотири сарбаландии ин миллату давлат дар паи ислоњи он шавем, танњо онгоњ мо метавонем як љомеаи пешрафтаву мутараќќї, чї аз љињати сиёсї, чї иќтисодї ва чї фарњангї дошта бошем. Ба умеди дарки њаќиќат ва ислоњи љомеа.
Нигаронии Шўрои уламо аз афзоиши никоњњои сиѓа
Сўњроб САЛИМОВ,
котиби бахши ноњиявии ЊНИТ дар Мастчоњ
Шўрои уламои Тољикистон мегўяд, бо далели афзоиши шањрвандони Эрон дар кишвар сабти никоњњои сиѓа ё муваќќат низ афзоиш ёфтааст. Атоулло Ќосимов, сухангўи Шўрои уламои Тољикистон, дар суњбат бо "Озодагон" гуфт, бо назардошти афзоиши шањрвандони Эрон дар кишвар бояд занњои тољик њушёр бошанд ва ба издивољњои муваќќат розї нашаванд. Ба гуфтаи Ќосимов "чанде пеш ѓайрирасмї, яъне бе ариза, ба Шўро ду-се зан мурољиат карданд, ки бо шањрвандони Эрон никоњ бастаанд. Аммо
баъд аз чанде шањрвандони Эрон аз Тољикистон рафта дигар барнагаштаанд. Ваќте занњои тољикашон телефонї бо онњо дар тамос мешаванд, онњо љавоб медињанд, ки никоњњои сиѓа бастаанд". Ќосимов афзуд, ки барои љилавгирї аз чунин њодисањо Шўрои уламо давоми шаш моњи охир тавассути домуллоњои кишвар ва ВАО, аз љумла хабаргузо-
рии "Озодагон" мехоњад ба шањрвандони Тољикистон фањмонад, ки никоњњои сиѓа дар мазњаби њанафї дуруст нестанд ва бояд аз онњо канорагирї кард. Беш аз навад дарсади сокинони Тољикистон мусалмонанд ва ќисмати бузургу аслии онњоро пайравони мазњаби њанафї ташкил медињад. Рўњониёни тољик мегўянд, аз нигоњи фиќњи њанафї никоње, ки барои мудда-
ти муайян баста мешавад, њаром аст ва ќабул нест. Пайравони мазњаби исмоилия, ки ќисме аз сокинонии мусалмони Тољикистонро ташкил медињанд, низ мегўянд, аз назари онњо никоњи муваќќат дуруст нест ва онњо њангоми бастани никоњи шаръї ваъда медињанд, ки то охири умр дар канори якдигар хоњанд буд. Никоњи муваќќат дар миёни пайравони шиа дар Эрон роиљ аст.
ТАЊЛИЛИ ЊАФТА
№11 (271) 20 марти соли 2013
11
Дидори њамватанон роњро кўтоњ кард
Арафаи наврўзи имсол хушхабаре расид, ки маљаллаи нав дар фазои матбуоту иттилотии кишвар рўи чоп омада аст ва шумораи аввалини он ба Наврўзи хуљастапай бахшида шуда аст. Чуноне муассисони маљалла дар мегўянд, он "меваи орзўњои... гуруњи "Забони порсї" аст, ки беш аз як сол пеш бо њадафи нишондани забони порсї ба љойгоњи сазовори он дар Тољикистон шакл гирифта аст". Дар њаќиќат хабари хубе буд бароям, чун њамонанди дўстони зиёди дигар интизор доштам ин нашрия барои бењбуди забони тољикї кўмаке хоњад кард. Ва ин шодиям то замоне буд, ки худи маљалла ба дастам афтод.
Масоњати умумии таълимгоњ њудуди 14 гектарро дар бар мегирад ва донишљўён аз як корпуси таълимї ба дигараш бо дучарха мераванд. Ин љо ба љуз њиндуњо шањрвандони Тољикистон, Ќазоќистон, Афѓонистон, Лисотаву Мандивс ва Камбоља низ тањсил мекунанд
Забони порсї
Армуѓони нобарори наврўзї Рустам МАЉИДОВ
Хато накунам, Таботабої аз Муттањарї наќл мекунад, ки "барои аз байн бурдани як аќида, њатмї нест ба он хуб њуљум шавад; кофист, ки аз он бад муњофизат шавад". Њамонанди он, имрўз аз забони муосири тољикию порсии Варорўд (ё њамон Мовароуннањр, ки сарзамини Осиёи миёна аст) хеле бад муњофизат мешавад. Ва чунин менамояд, ки сафи муњофизони бади он меафзояд. Аммо бадии кор дар он аст, ки муњофизони нав хеле чизро бар худ гирифтаанд. Њоло забони тољикии порсиро бо ин ном ќабул кунем ё на, масъалаи дигар аст. То куљо он тањмилист, бояд забоншиносон мушаххас намоянд. Аммо банда њамчун як хонандаи ќаторї оиди баъзе нукот мехоњам фикри худро гўям. Бояд гуфт, алифбои имрўзаи забони тољикї, ки сириллик аст, тањмилист ва розиям, ки он тавони бардошти бори ин забонро надорад. Аммо тўли муддати зиёд ин ду сарзамин зери таъсири фарњангу забонњои гуногун монданд ва ин албатта бетаъсир набуд. Тарзи талаффуз ва гўиши тољикон ва порсизабонони Варорўд низ аз Эрон фарќ дорад. Барои мисол, мо калимаи "телевизион"-ро ба њамин тарзи талаффуз ва навишт ќабул дорем ва истифода мекунем.
Њоло аз мо мехоњанд аз ин навишту ин талаффуз рў тобему "тилвизюн"-ро ќабул намоем. Њадди аќал метавонистанд шакли дар Эрон пазируфташудаи "симо"-ро пешнињод кунанд. Ё худ, "Барак Обама"-ро гузорему ба "Борок Убомо" рў орем. Њоло, тарзи талаффузи тољикї чї? Дар њоле, ки дар худи њамин маљалла омада аст, ки "вомвожањо хусусияти талаффузи забони вомгирандаро гирифт а, њаќќи њал оли онанд". Масъалаи дигар боз бармегардад ба њамин вомвожањо.Фаъолони гурўњ бар онанд, ки тољикон бояд аз вомвожањо р ў т о ба н д у а з ка ли м а њо и порсї, аз он љумла, аз забони имрўзи Эрон, бањра баранд. Бо ин маќсад Меъёри забони порсии Эронро дастур ќарор додаанд ва даъват мешавад дигарон низ њамин корро кунанд. Аммо то куљо ин дуруст аст? Њоло, мо наметавонем билкулл ин њуљљатро аз эрониён нусха кунем. Дар њоле ки мо вожањое мисли "даромад" ва "баромад"-и тољикї дорем, чаро "вурудї" ва "хуруљї"-и арабиро бигирем? Ё "корд"-и тољикиро гузошта "чоќу"-и туркиро ќабул кунем? То њол чандин бор нусхабардорї кардаем ва дардисари онро дидаем, дигар чунин хоњиш надорам. Бадтар аз њама он аст, ки пешнињод мешавад вомвожањои русиро, ки ба онњо аллакай одат кардаем, бигзорему вомвожањои англисию фаронсавиро бигирем. Бале, аз як аљнабї рў гардонему равем назди аљнабии дигар. Њоло чї фарќ дорад?! Агар дар муњофизати забони порсием ва ба ин хотир
маљаллае чоп мекунем, пеш аз њама бояд худамон забони худро пок кунем. Агар имкони истифодаи вожањои порсї-тољикї њаст, чаро аз вомвожањои арабию туркї ва ѓайра истифода кунем? Њоло, мо ба кї мехоњем забони ноб биомўзем, ки худамон ба забони ѓайр сухан мегўем ва менависем? Њоло агар њар нашрияи дига р ме шуд, ме таво нист ем чашм пўшем. Аммо замоне як нашрия ба хотири њифзи покии забон таъсис шуда, ин њаргиз бахшиданї нест. Дар њоле ки "Вожаномак"-и маљалла миёни бештар аз 65 калима њамагї 15-16 калимаи порсисту боќї арабист, метавонем гўем, ки маљалла барои омўзиши забони порсии тољикист? Дар худи њамин маљалла "Ъарабї" омада, на "арабї". Дар њоле, ки мувофиќи имлои забони тољикї њарфи "Ъ" дар аввали калима намеояд. Агар ба њамин минвол давом кунад, њам аз сирилик ва њам аз хати порсии арабиасос мемонем. Забони тољикиро куллан аз даст медињем. Танњо дар сањфаи аввали маљалла њашт хато пайдо шуд. Дар дохили муќоваи маљалла соли чоп 1392, мувофиќи солшумории Эрон, нишон дода шуда аст ва 2013, ки мувофиќи таќфими расмии Тољикистон аст, дар ќавсайн омада аст. Дар њоле ки тарљумаи тољикии "Шоњзодаи хурдакак"-и Экзюпери њаст, баргардони эронии онро бо номи туркии "Шоњзодаи кучулу" чоп кардаанд. Њоло, ин маљалла барои њифзи забони тољикист ё тахриби он? Барои нишондани забони порсї бар љойгоњи муносиб дар Мовароуннањр аст ё тарѓиби гўиши эронї?
Аввали њафтаи сипаришуда мо 23 нафар хабарнигорон, ки аз гўшаву канори олам љамъ омада дар Донишкадаи рўзноманигории шањри Ню-Дењлии Њиндустон (Indian Institute of Mass communication) тањсил мекунем, барои як сафари серўза ба ноњияи Дењрадун рафтем.Сари ќадам ба Академияи њарбии Њиндустон даромада, ба вазъи он аз наздик ошно шудем. Боздиди мо дар ин донишгоњ аз соати 10-и субњ шурўъ шуда, то соати 14 идома ёфт. Дар ин муддат ба мо муяссар гашт, ки тамоми биноњои Академияро тамошо кунем. Дар ин љо барои донишљўён тамоми шароитњо муњайё шудааст. Барои њар як намуди варзиш як бино, синфхона, љой барои истеъмоли ѓизо, биноњо барои гузаронидани тамрин ва ѓайра људо гардидааст. Масоњати умумии таълимгоњ њудуди 14 гектарро дар бар мегирад ва донишљўён аз як корпуси таълимї ба дигараш бо дучарха мераванд. Манвенда Сингх, генерал-лейтенат, роњбари Академияи њарбии Њиндустон моро ба њузур пазируфта, аснои саволу љавоб гуфт, дар донишгоњ ба ѓайр аз шањрвандони он кишвар донишљўён аз Тољикистон, Ќазоќистон, Афѓонистон, Лисотаву Мандивс ва Камбоља тањсил мекунанд. Чун огањ шудам, ки 20 њамватани мо низ ин љо будаанд, аз афсари баландрутбаи њиндї хоњиш кардам, ки маро барои дидорбинї иљоза дињад. Хуллас, муаллимон се афсари ояндаи тољикро пайдо карда тавонистанд, боќимондаи эшон дар тамриноти низомї ва берун аз Академия ќарор доштаанд. Парвин Мирзоев, Саидмуњаммад Муродов ва Руслан Пиримќулов дар сўњбат иброз доштанд, ки аз шарту шароитњо ќаноатманданд, то ин замон мушкиле надоранд. Онњо гуфтанд, рўзњои аввал бо сабаби хуб надонистани забони англисї мушкилї мекашиданд, вале њоло ин забонро низ хуб аз худ кардаанд. Маврид ба тазаккур аст, ки таълим дар донишкада комилан бо забони англисї љараён мегирад.
Њамватанони мо-фахри Академия Парвин, сокини шањри Душанбе буда 7 моњ боз дар инљо тањсил дорад. Пеш аз ба Њиндустон сафар намудан ў 3 сол дар Донишгоњи њарбии Вазорати мудофиаи кишвар, тањсил намуда, пас аз супоридани имтињони махсус аз миёни 30 нафар ба 5 каси онњо муяссар шудааст, ки квотаи тањсил дар Њиндустонро ба даст биёранд. Парвиз њам яке аз онњост:"Аз ин санљиш бештар он нафароне гузаштанд, ки забони англисиро хуб медонистанд. Аммо дар рўзњои аввал мо сахт азоб кашида будем, чун ин забонро хуб наомўхта будему намедонистем калимањоро чї тавр дар љойњои мувофиќ гузорем. Аммо ин мушкилии мо 2 моњ давом кард. Баъд аз ду моњ њамааш хуб шуд. Чун падари ман корманди низомї њаст, ман њам ба пайрањаи ў рафтам". Ў мегўяд, ин љо дўстони зиёд пайдо карда, аз онњо забони њиндуиро низ меомўзад.
сањ.14
12
№11 (271) 20 марти соли 2013
ПАЖУЊИШИ ЊАФТА
Дар Бухоро Наврўзро аз замонњои бостон то имрўз љашн мегиранд. Дар манобеи таърихї ба монанди "Таърихи Бухоро"-и Наршахї, "Осор-ул-боќияи"-и Берунї ва амсоли ин низ ишоратњо оид ба Наврўзи Бухоро ба назар мерасад, ки Суѓдиён низ ба монанди эрониён дорои оташкадањо буданд ва ба кеши зардуштї эътиќод доштанд. Яке аз ќадимтарин ишоратњо ин њамон бозёфтњои бостоншиносї аз минтаќаи Саразми шањри Панљакент аст, ки дар тасвирњои девори он низ базму разму хушњолї ба назар мерасад. Аз сабаби он ки Бухоро низ марбути кишвари Суѓди бостонї буд, дар он љо низ базмњои љамшедии наврўзї ва оинњои бањории кишоварзї баргузор мешуд. Ба гуфти Наршахї дар дењаи Варахшаи Бухоро Наврўзро бо шањомати махсус љашн мегирифтаанд: "Ва ин дењаро њар понздањ рўз бозор аст ва чун бозори охирини сол бошад бист рўз бозор кунанд ва бисту якум рўз НАВРЎЗ кунанд ва онро Наврўзи кашоварзон гўянд. Ва кашоварзони Бухоро аз он њисобро нигоњ доранд ва бар он эътибор кунанд. Ва Наврўзи муѓон баъд аз он панљ рўз бошад". Наврўзи Бухоро бо такя ба санадњои асотирї ва таърихї шояд беш аз чор њазор сол бошад. Пажўњандагон ишорат бар он кардаанд, ки гули Сияњгўш ин њамон гули Сиёвуш аст. Тибќи устурањои мардуми ориёитабор пас аз дафни Сиёвуш аз замин гуле баромад, ки онро Сиёвуш номидаанд ва дар бораи ў сурудњо сароиданд. Наршахї дар китоби худ дар ду љо аз марги Сиёвуш, ки дар Бухоро даргузаштааст, ёдовар мешавад: "Ва ањли Бухоро бар куштани Сиёвуш сурудњои аљиб аст. Ва мутрибон он сурудњоро "Кини Сиёвуш" гўянд. Ва Муњаммад бини Љаъфар гўяд, ки аз ин таърих сењазор сол аст". Ва дар љои дигар вобаста ба марги Сиёвуш ва Наврўз гуфтааст: "Ва муѓони Бухо-ро бадин сабаб он љойро азиз доранд ва њар соле њар марде он љо як хурўс бадў бикушанд пеш аз баромадани офтоби рўзи НАВРЎЗ. Ва мардумони Бухороро дар куштани Сиёвуш навњањо аст чунон, ки дар њама вилоятњо маъруф аст ва мутрибон онро суруд сохтанд ва мегўянд. Ва ќавволон онро гиристани муѓон хонанд. Ва ин сухан зиёда аз се њазор сол аст". Агар ин се њазор соли гуфтаи Наршахиро ба њазор соли баъди ў љамъ намоем чор њазор сол мешавад. Гули Сиёвуш (њоло сияњгўш) шояд марбут ба њамон асотири бостонї бошад, ки аз хуни Сиёвуш рўидааст ва аз ин рў тољикон ин гулро ба чашму абрўи худ мемоланд, мебўсанд, яъне ба он эътиќод доранд. Дар байни тољикон пас аз шукуфтани гули Сияњгўш (Сиёвуш) хурдсолон ва нављавонон маросими "Гулгардонї"-ро баргузор менамоянд, ки ин шояд барои пос доштани хотири Сиёвуш аст ва бо гузашти айём он аз шакли эътиќодии худ ба оини "гулгардонї" табдил ёфтааст. Њамин тавр бо вуљуди воќеањои таърихї, њодисањои табиї ва тањољуми фарњангї, Наврўз дар Бухоро дар тамоми садањо мављуд буд. Ба хусус дар садаи Х1Х ва авоили садаи ХХ, дар замони њукумронии хонадони Манѓитиён низ хеле густурда љашн гирифта мешуд, ки дар ин бора аллома Ањмади Дониш ишорат намудааст. Вай дар асари худ "Рисола ё худ мухтасар аз таърихи салтанати хонадони манѓития" рољеъ ба баргузории љашни Наврўз дар даврони амир Музаффар (1860-1885) ишорат намуда, баъзе аз он лањзањоеро аз њунари театри мардумии дар љашни Наврўз иљрошуда ёдовар мешавад: "Ва аз љумлаи русуми тоза, ки дар асри амир шуюъ ёфт, таъзими Наврўз буд, ки чун офтоб ба авсоти Њут расад тараддуди љашну сур намуда, асбоби масхарагию дорбозию шўъбада љамъ менамоянд, то авосити моњи савр ба њамаи дењоту ќура ва мазорот мардумро ба иљтимоъ фармон дода, аснофи ањли њарфро ба зўру заљр аз шањр бароварда, шаб, њама шаб чароѓон фармуда, ќавволу мутриб ва муѓаннию раќќосу масхарабозро ба кор даро-варда". Пас аз он ки дар солњои шасти садаи Х1Х кишвари Русияи подшоњї манотиќи Осиёи Миёнаро зери тасарруфи худ даровард, фарњанги ин кишвар низ тадриљан ба мардуми Аморати Бухороро таъсири худро расонд. Дар сайри Наврўзи нимаи диюми садаи Х1Х ва нимаи аввали садаи ХХ дар наврўзгоњњои Бухоро сирки Бухоро, масхарабозон, филмњои русї, найрангбозон ё
шўъбадабозон (фокусники) роњ ёфтанд. Њунарнамоии онњо барои мардуми кишвари Аморати Бухоро хеле љолиб буд. Ба ху-сус намоиши сирк, афсунгарї, филмњо барои бинандагони Бухоро ва навоњии атрофи он завќовар буд.
НАВРЎЗИ БУХОРО АЗ НИГОЊИ УСТОД АЙНЇ Дар авоили садаи ХХ дар Бухоро ва ноњияњои тобеи он наврўзгоњњо ва сайргоњњои зиёд будааст. Дар њамаи онњо мардуми зиёд ташриф меоварданд ва хушњолї мекаранд. Яке аз чунин сайргоњњои Бухоро дар наздикии як километрии Бухоро дар мањале ба номи Файзобод будааст, ки устод Айнї аз он чунин ёдовар шудааст: "Дар Бухоро дар он ваќтњо наврўзро, ки иди бањори умумии форсизабонон аст, бисёр њурмат мекарданд. Њатто уламои динї ба ин ид, ки пеш аз исломият - пеш аз истилои арабњо одати миллї буда, баъд аз мусулмон шудан њам мардум ин идро тарк накарда буданд, ранги динї-исломї дода, аз вай фоида мебурданд, - аз оятњои ќуръон њафтсалом навишта ба ѓулингоб, ки хўрдани вай дар наврўз аз одатњои миллии пештара буд, тар карда мехўронданд ва пул мегирфтанд. Дар рўзи наврўз дар арки амир як маросими динї ташкил намуда зиёфат мехўрданд, пул мегирифтанд ва хилъат мепўшиданд ва пас аз наврўз ба шарафи соли нав чандрўза сайрњои расмї ташкил мекарданд ва монанди инњо. Аммо халќ пеш аз соли нав, ки дар солњои оддї 22 март ва дар солњои кабиса (соле, ки феврал 29 мешавад) 21 март медарояд, сайрњо ташкил намуда, гўё барои пешвозгирии наврўз њозирї медиданд. Калонтарини ин сайрњои халќї дар Файзобод ташкил меёфт. Дар ин сайр, ки дар моњи њут (аз 20 феврал то 22 март) барпо мешуд, мардум њар рўзи љумъа ба Файзобод рафта сайр мекарданд". Наврўзгоњи дигар, ки устод Айнї дар он љо пеш аз Инќилоби Октябр ширкат варзидааст ва бо чашмони худ он сайргоњро дидааст дар њудуди тахминан ду километрии Бухоро дар минтаќае ба номи Ширбадан будаст. Устод дар "Ёддоштњо" тањти унвони "Иди наврўзї ва сайри Ширбадан" бархе аз лањзањои онро тасвир намудааст. Тибќи гуфтаи мардумшиносон ва пурсишњои мо аз калонсолони Бухоро дар ин сайргоњ 1015 њазор ва шояд аз он њам бештар мардум ширкат доштанд. Ба гуфти устод Айнї сайри Ширбадан беш аз 60 рўз идома доштааст ва дар он мардум тамоми њунарњои худро нишон медоданд. Њатто мансабдорон низ ширкат меварзиданд. Устод боз гуфтааст: "Иди Наврўз, ки дар сари соли шамсї дар аввали њамал сар мешуд, яке аз идњои пеш аз исломият аст. Бинобар ин халќи тољик, дар њолате ки иди рамазон ва иди ќурбон барин идњои диниро як рўз барпо медошт, иди наврўзро њафтањо давом медод…. Дар ваќти Абдулањад аз тарси русњо дар сайргоњ одамкушї кардан барњам хўрда, муддати сайр њам то як моњ ва понздањ рўз кўтоњ шуда буд, аммо дар бадали ин кўтоњї дар Ситорамањхоса ном чорбоѓе, ки ў сохта буд ва дар Кармина, ки бештарин худи ў дар он љо буд, баъд аз сайри Ширбадан понздањрўзї ё якмоњї боз сайр мешуд ва муддати ин се сайр бо њисоби андаряк баробари муддати сайрњои падараш мегардид…. Дар тамоми навоњии Бухоро наврўзгоњњо буданд, ки дар он љо мардум ба сайри (сайли) Наврўз мерафтанд ва чандин рўз аз њунарњои мардумї ва тамошоњои гуногун бањраманд мегардиданд.
НАВРЎЗИ БУХОРО ДАР НИМАИ АВВАЛИ САДАИ БИСТ Дар Бухоро ва ноњияњои атрофи он дар нимаи аввали садаи ХХ дар байни мардум сайре баргузор мешуд, ки онро "Чорсайл" меномиданд. Маънии Чорсайлро калонсолон чунин шарњ доданд: дар чор тарафи наврўзгоњ, ё сайргоњ сайру тамошо, шодиву хурсандї, раќсу бозї кардан аст. Чорсайл дар њар ноњияи Бухоро як њафтаї, то як моњ ва гоње аз он њам бештар идома меёфт. Профессор Низом Нурљонов, ки худ бухорої аст, дар бораи тарзи гузаронидани сайри наврўзї иттилоъ љамъ оварда, оид ба он, дар китоби худ "Њаёти театрї ва мусиќии пойтахти давлати Сомониён" (2001) ишорат намудааст. Ба гуфти эшон љашни расмии амирї дар бўстонсарои Ситорамањхоса то 15 рўз ва Ширбадан то як моњ идома меёфт. Дар миёнањои моњи май љашни Гули сурх, яъне љашни лола баргузор мешуд, ки мардум ба сањро баромада шодию нишоти худро идома медоданд. Ба гуфти Н.Нурљонов ва пурсишњои мо Чорсайл маъму-лан дар баъзе дењањо як рўз ва гоње чанд рўз такроран баргузор мешуд. Тибќи суннат ва оинњои мардум медонистанд, ки сайр дар кадом рўз дар куљо мегузарад. Аз ин рў мардуми шањри Бухоро тибќи анъана медонистанд, ки сайри калони наврўзї дар Ширбадан ва Файзобод мегузашт. Дар ин сайргоњњо љашн аз нимаи дуюми моњи феврал шурўъ мешуд ва то охирњои моњи март идома меёфт. Сайр дар дењањои ноњияи Шофирком дар тўли як њафта ба навбат мегузашт. Дар дењаи Хољаѓуломтеппа рўзи якшанбе, дар Хољаориф рўзи душанбе, дар Вардонзењ рўзи сешанбе, дар Талисарроф рўзи чоршанбе, дар Калъаи Мироб рўзи панљшанбе, дар Чорбоѓї Оим
густурда, пуродам ва давомдор буд. Дар ин љо сайр дар ду тарафи бузургроњ баргузор мешуд. Дар он аз ноњияњои атрофи Бухоро Чорљў, Кармина, Ќаршї, Шањрисабз, Каркї, Ќароќўл, Хатирчї, Пешкў, Ѓиждувон, Вобкант ва њатто аз ноњияњои адаке дуртар ба монанди Тирмиз, Бойсун, Дењнав, Њисор, Кўлоб низ намоян-дагон ширкат менамуданд. Бисёре аз одамоне, ки аз атроф мео-маданд дар чойхонањо, масљидњо, хаймањо, корвонсароњо хоб мекарданд. Ин мардум аз киштукор ва аз корњои зиндагии худ канда шуда, ба ин љо оварда мешуданд. Сарояндагон, бозигарон, мусиќачиён, масхарабозон, дорбозонро ба сайргоњ аз њар ноњия меоварданд. Яке аз вижагињои наврўзи Бухоро дар охири садаи Х1Х ва авоили садаи ХХ он буд, ки дар он гўштингирї баргузор ме-шуд, ки ин то ба имрўз боќї мондааст. Дар гузашта аз тамоми минтаќањои дуру наздик ва њатто аз кишварњои њамсоя пањлавонон ба мусобиќаи гўштин ширкат менамуданд. Пањлавонон низ мисли њунармандон дар њамон љойњое, ки онњо истиќомат мекарданд, мезистанд. Дар мусобиќаи охирини пањлавонї амир низ ширкат меварзид. Яке аз намояндагони махсуси амир ба назди пањлавонон омада аз байни онњо бењтаринњоро интихоб карда ба амир маъруфї мекард ва бо садои баланд аз онњо ном мебурд. Њангоми таљлили Наврўз дар Аморати Бухоро чавкї, яъне базми умумии оммавї ва подшоњї баргузор мешуд. Дар як гўшаи наврўзгоњ њезуми зиёдро љамъ оварда, онро оташ меза-данд ва дар гирди оташ суруду раќсу бозию мушоира барпо ме-гардид. Дар канори чавкї дар њар љо гулханњои хурдхурд фурўзон менамуданд ва аз болои он гулхан хурду калон мељањиданд. То охирњои садаи ХХ дар Бухоро ва ат-
Наврўзи рўзи љумъа, дар Чандир рўзи шанбе ва дар ин дења сайри бузурге баргузор мешуд. Дар ноњияи Пешкў љашни Чорсайл дар љойњои муќаддас ба монанди Њазрати Имоми Каъба, Ќўчќорбобо, Вобканд, Бобоараб баргузор мегардид, ки дар он љо мардуми дењањои дигар низ меомаданд. Маъмулан барои баргузор намудани љашн љои њамвор ва сабзу зебо интихоб мешуд. Дар наврўзгоњ тољирон суфањо, дўконњо, чодарњои худро омода мекарданд, то мардум дар он љо нишаста истироњат намоянд ва аз нўшиданї ва хўрданињои истифода баранд. Дар дўконњо навъњои њалвою ширинињои худсохт, нонњо, самбўсањо фурўхта мешуд; пазандањо анвою аќсоми хўрокињои зудпазро омода мекарданд. Машкобњо об меоварданд; њунармандон барои хурдсолон бозичањои сохтаи худро мефурўхтанд ва ѓайра. Бояд гуфт, ки мардњои њар дења дар чойхонаи минтаќаи худ, ки дар наврўзгоњ бозсозї шуда буд, љамъ меомаданд ва дар он љо шўхї, аскиягўї (ќофия) ва чаќ-чаќ, мекарданд ва баъзењо тарона месароиданд. Занњо аз мардњо дуртар дар боѓњо, дар њавлињо љамъ шуда сарояндагї, доиразанї ва хушњолї мекар-данд. Хешовандони наздики онњо писарон, падарон, бародарон ва ё бачањои мањрам барои онњо аз дўконњо чизњои хўрданї ха-рида бурда медоданд. Бачањое буданд, ки дўкони сайёр доштанд ва онњо дар лаълињо барои занњо чизњои хўрданї меоварданд. Дар замони Аморати Бухоро (то солњои бисти садаи ХХ) барои иштирок дар Чорсайл аз ноњияњои атроф бо фармони амир њунармандон, сарояндагон, ошпазон, дўкондорон маљубрї оварда мешуданд. Амир барои мустањкам кардани обрўю эътибори худ дар байни мардум аз њунару истеъдоди њунармадон истифода мебурд. Сайри мардумии наврўзї дар боѓи берунишањрии амир ва бўстонсароњои ў ба хотири он баргузор мешуд, ки ќудрати сиёсии худро нишон бидињад. Сайри Ширбадани Аморати Бухоро хеле
рофи он дар гирди гулхан Наврўз бо тантана љашн гирифта мешуд. Ба пешвози Наврўз занњо хонаву њавлию оташдони худро тозаву озода мекарданд. Барои нияти пухтани суманак 10-15 рўз пеш гандумро ба табаќњо, лаълињо ва дар болои тахтапорањои нимметра, ё андаке аз он хурдтар гузошта сабз мекарданд, то суманак барои пухтан омода шавад. Пеш аз Наврўз занњо бо мањорат бо пухту пази анвои аќсоми нону кулча, фатир, самбўса ва ѓизоњои дигар машѓул мешуданд. Дар гузашта мардњо ба киштукори бањорї омодагї меги-рифтанду говњои љуфтиро барои љуфтбарорї тайёр мекарданд ва онњоро ба берун мебароварданд. Дар сайргоњи дењањо дар дегњои калон-калон шўрбову палаву хўроки њалиму њалиса омо-да мекарданд, ки аксари ин њунарњо, фаъолиятњо, оинњои пешин то ба имрўз дар байни калонсолони Бухоро ба назар мерасад. Дар бораи суннатњои ниёгон бухорињо бо муњаббат ба наслњои ояндаи хеш њикоят менамоянд.
УСТУРАИ АЙЁМИ АЉУЗ, Ё МАЉУЗ Дар Бухоро ва ноњияњои атрофи он устураи Аљуз, ё аљуз-маљуз машњур буд. Ин устура дар бораи чист? Ин махлуќи фавќутабиї аст, ки ба назар намоён нест. Гўё худро ба шклњои гуногун медарорад. Њоло њам дар зењни калонсолон нишонањои он боќї мондааст. Аљузро дар Бухоро Айёми ољиз (Аљузкампир, Аямаљуз) меномиданд, ки неруи ањриманї аст ва њангоми дармад-даромади бањору Наврўз ба мављудоти табиї ва инсон зарар ме-расонад. Ба гуфти бузургсолон Аљузкампир маккору айёр буда, аз омадани бањор дар ѓазаб мешавад. Намехоњад, ки табиат дигар шавад, бишкуфад, шодию нишот бошад ва монанди ин. Ба-рои он ки ба инсон ва табиат зарар оварад шакли худро зуд-зуд дигар мекунад ва одамро ба мушкилот дучор месозад. Ин махлуќи зараровар инсонро гање ба об меандозад, гање ба оташ, гање бењуш мекунад ва гање девона. Ба гуфти пиразанњо Аљузкампир талош мекунад, ки
ПАЖУЊИШИ ЊАФТА
№11 (271) 20 марти соли 2013
13
маросиме баргузор мешуд, ки дар он мардњо раќсу шодикунон ба самти сањрои кишту кор равон мешуданд ва маросими љуфтбарориро баргузор мекарданд. Чанд гови љуфтии шохаш равѓаниро барои шудгор кардани замин њай мекарданд. Яке аз пиронсолон наќши Бободењќонро бозї карда, калтак ва омочро ба даст гирифта, њамчун фоли нек, ба шудгори замин шурўъ мекард. Сипас њар кадоме аз мардњо, љавонон, нављавонон ба навбат калтак ва омочро ба даст гирифта, гови љуфтиро меронданду мегуфтанд, ки Худо ризќи рўзии њамаро зиёд кунад, имсол пурбаракат гардад, њосил фаровон шавад.
СУРУДЊОИ БАЊОРЇ ВА НАВРЎЗЇ ДАР БУХОРО
Бухоро ба бачањо, духтаракон, наварўсон, домодњо зарар бирасонад. Дар њамон рўзњои сайри Наврўз ба шаклњои гуногун вориди наврўзгоњ шуда, гўё ба таври пинњонї косаи хўроки духтаракон ва писараконро чаппа мекардаст, дасти кампири кафгирбадастро (кафлесбадастро) дошта намегузоштааст, ки ба бачањо хўроки бештар бидињанд. Ў хурдсолонро ба ѓаму ѓусса гирифтор кардан мехостаст. Вале пиразанњои ботаљриба, ки дар бораи Аљузкампир аз гузаштагони худ шунида буданд ба зидди ў бо роњњои гуногун мубориза мебурнад. Масалан, њангоми дар сайргоњ ба косаи бачањо хўрок кашидан: "гум шав кмпири каљкафлез!" гўён, бар ќасди ў косаи бачањоро пур мекарданд. Агар барои баъзе бачањо шўрбо, суманак, ё кадом хўроки дигар камтар кашида шавад, онњо ба таври шўхї ин таронаро месароиданд: Биё, кампири каљкафлез, Гање пур кун, гање лабрез, Ба њаќќи ќошуќи пуррез, Бањор омад, бањор омад. Ба гуфти пиразани нуронї Саломатой Раљабова (84 сола, сабти соли 1996) ин таронаро духтаракон ва писаракон дар сайргоњ месароиданду раќсу бозї мекарданд. Агар дар рўзњои сайри наврўзї шамоли сахт вазида, шохи дарахтњоро ба њам занад, раъду барќ шавад, борони сахт борад, калосолони Бухоро мегуфтанд, ки "айёми кампир омад, зуд молњоро ба оѓул, чизњои дар берун бударо ба хона дароред". Ин бодро шамоли Аљузкампир мегуфтанд. Калонсолони Бухоро мегўянд, ки Аљузкампир њамеша баръакс кор мекунад, дарахтњои навшукуфтаро интизор мешавад, то онњоро нобуд созад; аз даруни ѓор баромада ба одамон њамла мекунад; ба сабзазор нафаси хунуки худро расонида онро хушк мекунад. Боз мегуфтанд, ки Аљузкампир дар рўзњои Њурмуз мисли гирдбоди сахт тўфон барпо мекунад ва дар рўзњои Хурдод хомўш мешавад. Аз ин рў дар Бухоро дар бораи њамон як њафтаи охири сол, агар гирдбоду тўфон шавад, чунин мегуфтанд: "айёми кампир - айёми ољиз" омад.
Ба гуфти сокинони Бухоро Саломатой Раљабова, Матлаб-хола Раљабова, Музаффархўља Аюбхўља, Суѓро духтари Шералї ва дигарон барои боздошти ин гуна шамоли сахту жолаву борони дањшатнок бояд чорае андешид. Яъне агар Аљузкампирро да-стгир карда, вайро баста, ба тобут андохта ба ягон гўри кушода нагўронанд, ин Аљузкампир ба сари одам бадбахтињо меорад. Мегуфтанд, ки танњо дар њолати нобуд кардани Аљузкампир шамолу боду тўфони дигар намевазад ва ба иќтисоди мардум зарар намерасад. Аз замонњои ќадим одамон маросими дафну кафни ин айёми аљузро иљро карда аз балои Аљузкампир халос мешуданд. Барои наљот ёфтан аз ин неруи ањриманї либосњои љанда, латта луттаи кўњанро оварда, ба монанди лўхтак Аљузкампир месох-танд ва баъдан аз матои сафеди кўњна тобутчае тањия мекарданд. Ба бачањо супориш медоданд, ки барои рўзи мотами Аљузкампир ва дафну кафни вай аз мардум њар чиз гирд ова-ранд. Чанд тан аз бачањо хона ба хонаи мардум гашта барои маросими дафн ва мотами Аљузкампир чизњое љамъ меоварданд. Мардум ба ќадри њоли худ барои бачањо чизњое ба монанди нон, кулча, мавиз, заѓора, мева, тухм, равѓан, гўшт ва амсоли инро медоданд. Баъдан бо машварати пиразанњо як бевазани бекасукўйро пайдо мекарданд ва тобути Аљузкампирро бо њамаи ин чизњои љамъшуда ба хонаи вай мебурданд. Бачањо ва баъзе аз калонсолон бо либоси мотам: љома, тоќї, асо дар даст барои марги Аљузкампир мегиристанд, дарвоќеъ ѓамгин мешуданд. Ба арвоњи Аљузкампир фотиња мехонданд, дуо мекарданд тамоми расму оинњои мотамро дар њаќќи ў иљро менамуданд. Сипас аз хонаи он бевазани бекасу кўй тобути Аљузкампирро ба ќабристон мебурданд. Яке аз пирамардони дар ин маросим ширкаткунанда ба камари он писаре, ки дар охири сафи барандагони тобути Аљузкампир ќарор дошт ресмони борики 2-3 метра мебаст. Дар нўги он ресмон љорўбро банд мекард, ки њангоми роњ рафтан кашол мешуд.
То ба ќабристон рафтан љорўб ба дунболи он писарак кашол буд ва агар замин хок бошад атрофро чанг зер мекард. Ин амалро барои он иљро мекарданд, ки дар ягон љое паи Аљузкапир боќї намонад, худо накарда агар паи ў боќї монад, вай ба инсон ва табиат зарар мерасонад. Тобути Аљузкампири лўхтакмонандро ба ќабристон намебурданд, вайро ба таги як девори кўњна, ё як љои вайронае ва ё ѓоре дафн мекарданд. Барои он ба ќабристон намебурданд, ки дар ќабристон инсони мўътабар, шахсони азиз хобанд. Аљузкампир, ки неруи бадию ањриманї аст, вай бояд дар канори инсон дафн нашавад. Ин расм њоло аз байн рафтааст. Фаќат дар хотири калонсолон боќї мондааст. Бояд гуфт, ки тибќи пурсишњои мо ва посухи калонсолон дар гузаштаи на чандон дур "айёми аљуз" дар байни тољикон ривољ дошт.
НАЌЛ ДАР БОРАИ БОБОДЕЊЌОН Дар охири солњои навади садаи ХХ борњо ба Бухоро будам. Калонсолон Бухоро рољеъ ба Бободењќон низ бароям наќлњои љолиб карданд. Барои он ки сол фаровонї шавад, ба кори дењќон Худо баркат ато намояд, дар рўзњои љашни Наврўз, дар наврўзгоњ, дар канори расму оинњои гуногун, маросими махсусеро оид ба Бободењќон низ њамчун рамзи гирифтани њосили фаровон иљро менамуданд. Чанд тан аз калонсолон Орифбобо, Музаффархўља бароям гуфтанд, ки дар гузаштаи на чандон дур бо сарварии баъзе пирамардон аз латтаву лутта ва либосњои кўњна шакли Бободењќонро месохтанд. Салла ва риши Бободењќонро аз пахта тањия мекарданд. Аз пояњои љаву гандум мўйлаб месохтанд. Рўзе, ки сайр (сайл) шурўъ мешуд, Бободењќони сохтаро дар мобайни майдон менињоданд. Дар он майдоне, ки Бободењќонро мегузоштанд, аз харраи њезум гулхан фурўзон мекарданд ва дар гирдо гирди гулхан раќсу бозї, сарояндагї, шўхию дилхушї менамуданд. Њамин ки оташи гулхан андаке паст шуд, баъзе љавонон, ё мардони шўхтабъ ниќобњои шер, паланг, рўбоњ пўшида аз болои оташ аз як тараф ба тарафи дигар љањида, аз љасорати худ ифтихор мекарданд. Дар наврўзгоњ хурўсљангї, ќўчќорљангї, тухмљангї ва дањњо бозињои дигар сурат мегирифт, ки њоло њам дида мешавад. Баъзе аз бозигарон дар гирди оташ дар даст ќайроќ тараќа-тараќ, раќскунон ба назди Бободењќони сохташуда омада, таъзим мекарданд. Дар њамон рўзњои наврўзї дар баъзе љойњои Бухоро маросими љуфтбароронро барпо менамуданд. Тибќи наќли Насим-бобо (аз ноњияи Ѓиждувон) дар бачагии ў дар солњои 50-60 ва њатто то солњои њафтоди асри ХХ, дар яке аз рўзњои сайри наврўзї, чунин
Дар байни мардуми Бухоро ба хусус бачагон сурудњои зиёде дар бораи бањор, наврўз ва суманак мављуд аст. Яке аз сурудњое, ки дар солњои пеш хурдсолон ва нављавонон дар гузарњои шањри Бухоро сароида мардумро хушњол мекарданд ин суруди "Бойчечаки бухорї" буд. Ин сурдро, ки чандин вариант дорад, дар солњои 90 садаи ХХ сарояндагони расмии гурўњњои фолклории Бухоро низ бо мањорати баланд месароиданд. Инак, як намуна аз таронаи "Бойчечаки бухорї"-ро меорем, ки аз ин гуна сурудњои њамгуни худ тафовут дорад: Бойчечаки бухорї, Ту зинати гулзорї, Танга-тилло, љуворї, Ба мо буњор меорї, Гули гулњо бойчечак! Яке аз оинњои машњур ва маъмули тољикон ин пухтани суманак дар арафаи Наврўз аст, ки дар Бухоро низ бо тарзи махсуси худ сурат мегирад. Дар Бухоро суманакро "сумалак" мегўянд ва онро ба таври љиддї ва бо муњаббат баргузор мена-моянд. Њангоми омода кардани суманак дар Бухоро ва ноњияњои атрофи он бархе аз оинњоеро иљро менамоянд. Маса-лан, дар баъзе гузарњои шањри Бухоро, пеш аз пухтани Суманак маросими мушкилкушоро баргузор карда, аз ин тариќ аз Худо таманно мекунанд, ки дар соли нави оянда фаровонї шавад ва мисли суманак зиндагиашон ширадор бошад. Дар охири солњои навади садаи ХХ нависандаи ин ќалам дар хонаи Матлабхола Раљабова (мутаваллиди 1925) баргузории маросими мушкилкушо ва пухтани суманакро аз наздик дидам. Ин пиразани зинда-дил дар њавлии худ духтарону занони њамсояро љамъ оварда, маросими пухтани суманакро баргузор намуд, ки хеле љолиб буд. Афсўс, ки дар он сол видеокамера (дурбини видео) надош-там, то сабт намоям. Ба њар њол матни суруди суманакро дар он замон аз Матлабхола Раљабова, ки худаш бо доира сароида буд ва њозирин бо љўшу хурўш раќс мекарданд, сабт карда будам, ки чунин аст: Бўи бањор аст сумалак, Оши нањор аст сумалак, Аз гули гандум сумалак, Хўрдани мардум сумалак. Оњо гули шафтолу, Ќоќо гули шафтолу. Оши ширин аст сумалак, Мисли биринљ аст сумалак Аз њама наѓз аст сумалак, Њам гули маѓз аст сумалак. Оњо гули шафтолу, Ќоќо гули зардолу. Хўрдани хубон сумалак, Ба њар дард дармон сумалак, Ба обу тоб аст сумалак, Хўрданба боб аст сумалак. Оњо гули шафтолу, Ќоќо гули зардолу. Ошаки нав аст сумалак, Сабзаи нав аст сумалак, Бўи бањорак сумалак, Майси кабутак сумалак. Оњо гули шафтолу, Ќоќо гули зардолу. Дар ин навишта мо ба таври мухтасар он мушоњидањои худро оид ба Наврўз, ки дар охири садаи ХХ дар чанд сафар аз байни мардум гирд овардем барои хонандагон пешкаш намудем. Бояд ёдовар шуд, ки дар чанд дањсолаи охир низ дар Бухоро Наврўз бо шаъну шукўњи хос ба таври расмї баргузор мешавад, ки дар он мардум фаъолона ширкат меварзанд. Карнаю сурнай, суруду раќс, театри лўхтак, намоиши њунарњои мардумї дар минтаќањои гуногуни Бухоро бо љозибаи махсуси худ бинандаро ба ваљд меорад.
Равшан РАЊМОНЇ
14
№11 (271) 20 марти соли 2013
ЯК ЊАФТАИ МУЗОФОТ
Магистрњо "облава" мешаванд? Дар даъвати тирамоњии љавонон ба сафи ќуввањои мусаллањ барои магистрантњои вилояти Суѓд мушкиле пеш омад, зеро онњоро низ ба хизмати Ватан даъват намуданд. Њатто 8 нафари онњо ба хизмат сафарбар шуданд. Оё ин мушкил дар давраи даъвати бањории љавонон ба хизмати њарбї низ сар мезанад?
МО-ДА ФАРЌ НАДОРАД. МАГИСТРЇ, АСПИРАНТЇ, ХИЗМАТ МЕКУНЇ!
Дидори њамватанон роњро кўтоњ кард сањ.11 "Облава" сабаби ќатъ гардидани дарс Андарќул Отаев соли аввал аст, ки дар магистратураи Донишгоњи давлатии шањри Хуљанд (ДДХ) ба номи академик Бобољон Ѓафуров тањсил мекунад. ? мегўяд, дар даъвати бањорї яке аз пароблемањое, ки барои онњо сар зад, ба сафи ќуввањои мусаллањ даъватгардиданашон буд: - Воќеан ин мушкил дар даъвати тирамоњаии соли гузашта вуљуд дошт. Ва то љое, ки мо шунидем ва иттилоъ пайдо кардем, чанд нафар магистарнтњои ДДХ низ ба сафи артиш гусел карда шуданд. Ва ин мушкил то андозае сабаб гардид, ки дар як муддати муайян дарсњо низ ќатъ гардад- мегўяд, Андарќул Отаев. Ў дар идомаи суханаш афзуд: "Фикр мекунам ин масъала њалли худро бояд ёбад, зеро дар даъвати бањорї низ имкон дорад, ки дарсњо боз њам ќатъ гардад".
Мактуб ба Вазорати маориф ва Вазорати мудофиа Бояд гуфт, ки дар ДДХ ба номи академик Бобољон Ѓафуров 168 нафар магистрњо аз рўи 22 ихтисос тањсил мекунанд. Алъон аксари донишгоњои олии кишвар ба системаи бисёрзинагии тањсил гузаштаанд. Матлуба Хољаева муовини ректор оид ба илм мегўяд, ки ДДХ соли аввал аст, магистрњоро ќабул кардааст ва раванди таълими онњо идома дорад. Дар иртибот ба суоли мо, ки оё магистрњо дар даъвати ба-
њорї ба сафи ќуввањои мусаллањ сафарбар мегарданд, чунин посух дод: - Аз бас ки ин раванди таълим ба тозагї шурўъ шуд ва њанўз дар ќонунгузорї таваљљўњ зоњир нашуда буд, бинобар ин мо ба Вазорати маорифи Љумњурии Тољикистон бо мактуби расмї мурољиат кардем ва аз Вазорати маориф посух гирифтем, ки онњо ба Вазорати мудофиаи Љумњурии Тољикистон оид ба ин масъала мурољиат кардаанд ва гуфтанд, ки њамин рўзњои наздик посухи даќиќи рољеъ ба он, ки ин зинаи дуввум њам идомаи тањсили донишљўии онњо ба њисоб меравад, бояд ба мо низ расад. Дар сўњбати телфонї сардори маркази матбуоти Вазорати мудофиа Фаридун Мањмадалиев, гуфт ки аз таќдири мактуб хабар надорад, зеро њамарўза мактубњои зиёде ба коргоњи онњо ворид мешавад. Аммо доир ба даъват ба сафи ќуввањои мусаллањ чунин гуфт: "Ќонун њуќуќи ба таъхир андохтан ва њуќуќи озод будан аз хизмати њарбиро мушаххас кардааст. Дар ќонун нависта шудааст, он нафароне, ки дар муассисањои олии касбї тањсил мекунанд ва аспирантњо њуќуќи ба таъхир гузоштани хизмати њарбиро доранд".
Номафњумињои ќонун Сабаби аслии ба хизмати њарби даъват гардидани магистрњоро кормандони комиссариати њарбї дар он асоснок намудаанд, ки калимаи магистр дар ќонун вуљуд надорад. Собиќ њуќуќшиноси Ташкилоти ѓайридавлатии њуќуќшиносони љавон
"Ампаро" Хуршеда Рањимова гуфт, ки ба онњо 5 нафар магистрњои ДДХ ба номи академик Б.Ѓафуров мурољиат намуда буданд. Пас аз он ин ташкилот зикргардида доир ба ин масъала тањлил гузаронида буд: - Чихеле, ки мо тањлили ќонунгузориро гузаронида будем. Маълум гашт, ки тибќи моддаи 9-уми Ќонуни Љумњурии Тољикистон дар бораи муассисањои олии касбї ва баъд аз муассисањои олии касбї дар кишвари мо ду шакли таълимоти олии касбї мављуд аст. Якум бисёрзинагї, ки дар он бакалавриат ва магистратура дохил мешавад ва дигар ин тањсилоти анъанавї мебошад. Тибќи ин ќонуни Љумњурии Тољикистон магистратура ва бакалавриат ба мафњуми маълумоти олии касбї дохил мешаванд- иброз дошт њуќуќшинос Хуршеда Рањимова. Њамчунин афзуд, ки "Ин мафњум дар Ќонуни Љумњурии Тољикистон дар бораи ўњдадорињои умумии њарбї ва хизмати њарбї истифода шудааст. Яъне донишљўёни ин гуна муассисањои таълимї набояд, ки ба хизмат даъват карда шаванд. Бояд гуфт, ки ин гуна кирдори комисарриати њарбї ѓайриќонунї буд". Бино ба иттилои ѓайрирасмї ин мушкил танњо дар вилояти Суѓд сарзада буд. Дар дигар минтаќањои кишвар бошад магистрњоро ба хизмати њарбї даъват накардаанд. Ин њам дар њолест, ки дар саросари Љумњурии Тољикистон як ќонун амал мекунад.
Дилошуб ОРИФЗОДА
Руслан Пиримќулов бошад, зодаи шимоли Тољикистон буда, 2 сол дар литсейи њарбї хондааст. "Ба мо ду нафар афсарон аз Њиндустон дарс медоданд. Баъд аз дарсњо санљиш гирифтанд, ки аз он имтињон 10 нафари мо гузаштем. 3 сол дар Академияи миллии њарбии Њиндустон (National defens academy) тањсил намудам ва боз барои идомаи тањсил ба ин љо фиристоданд. Дар ин љо мо бояд 1 соли дигар тањсил кунем, ки 6 моњаш паси сар шуд. Насиб бошад, баъд аз ним сол ин љойро низ хатм мекунему ба ватан баргашта ба халќи худ хизмат мекунем. Ба ѓайр аз касбамро омўхтан, инчунин метавонам бо 7 забон озод сўњбат кунам". Донишљўёни тољик инчунин дар мусобиќањои варзишї иштирок намуда, љойњои намоёнро ишѓол кардаанд. Худи Руслан 3 маротиба аз мусобиќаи аспдавонї дар байни дигар донишљўёни Академияи њарбии Њиндустон љойи аввалро ишѓол намуда, соњиби 3 медали тилло гардидааст. Ў соли гузашта низ дар мусобиќаи бокс иштирок намуда, медали биринљї гирифтааст. Дар ин мусобиќа дигар донишљўёни тољик соњиби 5 медали тилло гардидаанд.
Масофаи дур кўтоњ менамуд дигар… Академияи њарбии Њиндустон соли 1932 аз љониби артиши Британияи Кабир кушода шудааст, чун он замон Њиндустон тањти назорати Британияи Кабир ќарор дошт. Фелдмаршал Четворд, ба хотири омода намудани афсарони њинду ин омўзишгоњро ифтитоњ намуда, айни замон дар он 1 њазору 799 донишљў тањсил мекунад. Яке аз биноњои калонтарини ин академия ба номи Четворд аст, ки дар ин бино музей, утоќњои кории устодон ва утоќњои дарси љойгиранд. Ростї, пас аз дидани пешравињои њамватанони худ хеле хушњол шудам. Дар ваќти сўњбат бо онњо пай бурдан мумкин буд, ки љавонони бомаърифат ва босаводанд. Устодон низ аз саводашон ќаноатманд буданд ва мегуфтанд, ки онњо фахри омўзишгоњ њастанд. Аз шунидани ин суханон худамро дар осмони њафтум тасаввур мекардам. Њарчанд масофаи байни Ню-Дењлї ва Дењрадун 315 километрро ташкил менамояд, аммо барои ман он 315 ќадам менамуд. Охир, ман дар ин макон пешравии њамватанони худро дидам!
Нилуфари КАРИМ,
Ню-Дењлї, Њиндустон
ЯК ЊАФТАИ ИЉТИМОЪ
№11 (271) 20 марти соли 2013
15
"Мардони мавсимї" Бино бар иттилои Вазорати кишоварзии Тољикистон феълан дар њудуди Тољикистон таќрибан 5 њазор хољагињои дењќонї ва фермерї дар ихтиёри занон мебошад. Моњира Рањимљонова, мудири бахши паррандапарварї, моњипарварї ва занбўри асали Вазорати кишоварзї мегўяд, ки дар муќоиса ба солњои ќаблї, дар ин авохир фаъолияти занон дар хољагињои дењќониву фермерї ба маротиб афзудааст. Моњира Рањимљонова мегўяд, ки мутобиќи барномаи ислоњоти кишоварзї барои солњои 2012 2020 роњандозигардида, барномаи мазкур бештар аз љониби занон амалї мешавад. Ба гуфтаи хонум Рањимљонова дар айни њол 30 дарсад коргарони Вазорати кишварзиро занону духтарон ташкил медињанд. Бо такя ба ин маълумот коршиносон мегўянд, ки занонро бештар вазъи мушкили иќтисодї ва иљтимої водор кардааст, то даст ба корњои дењќониву фермерї зананд. Фирўз Саидов, корманди маркази тадќиќоти стратегии Тољикистон мегўяд, ки агар дар гузашта 62 дарсад коргарони хољагињои дењќонї ва фермериро занон ташкил медоданд, пас њоло ин шинондод ба 90 расидааст. Дар солњои гузашта занон камтар ба корњои замин мебароманданд, онњо бештар бо умури хона ва тарбияи фарзандон машѓул буданд. Фирўз Саидов бар ин назар аст, ки муњољирати мењнатї имрўзњо занонро маљбур кардааст, то даст ба корњои мушкил зананд. ""Ќабл аз њама афзоиши раванди муњољират боис гардидааст, то занони мо рў ба замин оранд. Дар гузашта занон танњо ба пахтачинї машѓул буданд, зеро корњои боќимондаро техника иљро мекард", гуфт Фирўз Саидов. Номбурда мегўяд, ки њарчанд занон ба умури дењќониву кишоварзї бештар рў овардаанд, аммо анљоми ин кор барои онњо хеле мушкил аст. Ин гуфтањои коршиносро Иронбї Судурова, рањбари ассосиатсияи гуногунии кишоварзї ва мутахассиси нињоливу кишт дар Ховалинг таќвият бахшида мегўяд, ки новобаста аз мушкилї онњо барои занон корњои омўзишї мегузаронанд. Ба бовари Иронбї Судурова дар сурати дастгирии бештар занон тамоми корњои хољагињоро худ анљом медињанд.
"Ягона мушкил ин аст, ки новобаста аз майл занон кор дар заминро зуд аз худ карда наметавонанд. Мушкил аст барои онњо. Аксарияти занон ба боѓ, нињолпарварї майл пайдо кардаанд. Зеро кишти зироатњо ба маротиб мушкил аст", гуфт рањбари ассосиатсияи гуногунии кишварзї дар Ховалинг. Ба иттилои номбурда айни замон дар асоссиатсияи мазкур 92 занон кор мекунанд. Иронбї Судурова мегўяд, ки сабаби аслии ба замин ва корњои вазнин рў овардани занон ин адами фабрикаву завод ва корхонањои дўзандагї дар ноњияи мазкур мебошад. "Агар дар љойи мо њам ягон корхона дўзандагї ва ё ќаннодї таъсис медоданд, бовар дорам, ки тамоми занон ба онљо мурољиат мекарданд. Зеро корњои дўзандагї ва пухтупаз барои бонувон бештар ошно аст, назар ба ин ки онњо дар даст каланд гирифта ба сањро раванд. Вале ваќте корњонањо нестанд, занон маљбур мешаванд, ки барои таъмини зиндагиашон даст ба кори вазнин зананд", илова намуд рањбари ассосиатсияи гуногунии кишоварзї. Ба бовари њамсўњбатам њоло тамоми мањсулоти бозорњоро дар минтаќаи мазкур занон нигоњубин мекунанд. Яъне, ба ибораи дигар метавон гуфт, ки тамоми занон њоло дар замин кор мекунанд. Санам Муродова, рањбари гурўњи занони фермер дар ноњияи Њамадонї, ки таљрибаи 5 солаи кор дорад, мегўяд, ки дар гузашта занон дар корњои фермерї чандон фаъол набуданд. "Аммо дар чанд соли охир мурољиати онњо ба хољагињои фермерї хеле зиёд гардид. Мо маљбур шудем, ки як љамъият ва баъдан боз як гурўњи занони фермерро таъсис бидињем. Дар доираи барномањои хурд мо ќабл аз воридшавии занон ба
хољагињои фермерї онњоро аз нозукињои кор меомўзем", мегўяд Санам Муродова. Ин њамсўњбати мо мегўяд, ки занони Њамадониро на њавову њаваси кор дар гурўњњо, балки вазъи танги иќтисодї маљбур кардааст, то дар љустуљўйи кор бароянд. Ба маълумоти Санам Муродова феълан бар илова хољагии фермерї дар ноњияи мазкур њамчунин занон мустаќилона хољагињои дењќонї ташкил дода, дар фасли тобистон онњо шарбат ва њар гуна хўришњоро мањкам карда, баъдан ба фурўш мегузоранд. Фирўз Саидов, масъули маркази тадќиќоти стратегии Тољикистон мегўяд, ки мушкили аслї дар ин аст, ки дар гузашта ба ин корњо занон машѓул набуданд, онњо бештар ба тайёр кардани мањсулот ва ё хишова сару кор доштанд. Аз ин хотир якбора машѓул шудани занон ба корњои замину фермерї мушкил аст. На њамаи занон технологияи корро медонанд. Барои заноне, ки ба кишоварзї машѓуланд корњое
ба монанди тоза кардани љуйбор ва ё обёрї кардани заминњо хеле мушкил аст. Фирўз Саидов мегўяд, ки дар њоли њозир яке аз мушкили асосии дењот ин аст, ки тамоми корро бояд занон анљом дињанд. Чунки мардон нестанд. "Мутаасифона мардон дар дењоти мо мавсимї шудаанд. Онњо дар бештар маврид дар фасли сармо барои истироњат омада, дар гармињо барои маблаѓ ба Русия мераванд", ки таъсири манфї ба зиндагии мардуми Тољикистон доранд, зикр намуд Фирўз Саидов. Ба гуфтаи номбурда анљом додани корњои дењќонї аз њисоби занон ин натанњо мушкили камбизоатии як оила, балки мушкили озуќавории кишвар шуда метавонад. Сад дарсад машѓул шудани занон ба корњои фермерї ва дењќонї ин мушкили истењсолот ва таъмини озуќавории Тољикистон аст. Коршиносон бо таваљљўњ ба вазъи имрўзаи кишвар мегўянд, ки агар дар гузашта аз Тољикистон њамчун як кишвари кишо-
варзї ном гирифта мешуд, вале дар ин авохир истењсоли мањсулот дар сатњи нигаронкунанда ќарор дорад. Аз як тараф ба роњ намондани барномањои давлатии њавасмандкунии дењќонон, аз љониби дигар муњољират монеи аслии рушди бахши кишоварзї гардидааст. Коршиносон бо ишора ба барномањои таќсимоти замин мегўянд, ки масъулин ба ин масъала бояд диќќати љиддї бидињанд, то дар оянда заминњои таќсимшуда ба биёбонњои хурд табдил наёбанд. Моњира Рањимљонова мудири бахши паррандапарварї, моњипарварї ва занбўри асали вазорати кишварзї гуфт, ки масъулин мушкилоти мазкурро дар њамоиши занони Тољикистон тањти унвони "Наќши занон дар ислоњоти аграрї" ба баррасї хоњанд гирифт. Ќарор аст, њамоиши мазкур 28-уми март дар шањри Душанбе бо дастгирии ОКСФАМ ва САМР Кўњистон баргузор гардад.
Њумайрои БАХТИЁР
e-mail: e-mail: ozodagon@mail.ru ozodagon@mail.ru ХАБАРНИГОРОН:
МУАССИС:
Зафари СЎФЇ
МУЊАРРИР:
Азизи НАЌИБЗОД
САРМУЊАРРИРИ ХАБАРГУЗОРИИ «ОЗОДАГОН»:
www.ozodagon.com Хилватшоњи МАЊМУД
Абдулазизи ВОСЕЪ, Исфандиёри ХАЛИЛЇ, Њумайрои БАХТИЁР, Сиёвуши ЌОСИМЗОДА
ТАРРОЊ: Аслиддини ЉУМЪА
МЕНЕЉЕР: С. НЕЪМАТУЛЛО Њафтанома дар Вазорати адлияи љумњурї зери раќами 001-3446 сабти ном шудааст
Њафтанома ба хотири чандандешї маводеро низ ба табъ мерасонад, ки ба мўњтавои он мувофиќ нест. Ба дурустии арќом ва далелњо муаллифон љавобгўянд. Дар њафтанома аз навиштањо ва аксњои интернет истифода шудааст. Ба мўњтавои матолиби хусусияти рекламавї дошта, идораи њафтанома масъул нест. ЧП ГАЗЕТА «ОЗОДАГОН» Расчетный счет № 20202 972314030017600 МФО: 350101403 Корр. счет: 20402972714031 ОАО Агроинвестбанк г. Душанбе ИНН № 030012573
НИШОНЇ: Тољикистон, Душанбе, х. Саъдии Шерозї – 16. Телефон: 37-880- 07-09; 907- 82-55-77, 93-593-34-70; 93-510-16-99
Дар чопхонаи «Интишор» ба нашр расидааст
дар тамоми минтаќањои Тољикистон ва шањрњои Самарќанд, Кобул, Тењрон, Машњад, Олмотї, Бишкек, Москва, Санкт-Петербург Екатеринбург
пањн мегардад.
ЊАФТ РАНГИ ЊАФТА
Дигар маро ба тамошойи боѓи лола нахонед…
Гурги захмї
Сабо, ба лутф бубар бар диёри ёр паёмам, Ба обу хоку дарахташ бигў дуову саломам.
Аз он шукўњу љалолам суол чист азизон? Ки зангхўрда яке теѓ аз ниё ба ниёмам.
Ба номи ўст азонам, ба сўйи ўст намозам, Ба ёди ўст суљудам ба шавќи ўст ќиёмам.
Ту дони ќатъи рањам байни рањ чї буд, чї буд Ба ѓайри суйи набудан надошт роњ давомам. Ту мањду гўри мани, эй Ватан! Ту Зист! Ту Марг! Ки бе ту њич касу њич љову њич кадомам!
Вале дигар ба тамошойи боѓи лола наоям Ки бўйи хуни бародар њамерасад ба машомам. Дар он диёри азизон чї сон бимонам аз ин пас, Ки хамчу гурги ба домам, на оњуви ба куномам. Зи таъну туњмати душман ба ёд нест, валекин Чаро ки дўст надод он замон љавоби саломам?! Ба хуни хеш тапон дар фишори ханљара мурданд, Парандањои сапедам, фариштањои каломам.
Сиёњпўши туам бар Сиёвашони шањидат, Сиёњмасти туам он ѓами сиёњ-т ба комам. Сиёњномаи дарди туро навиштам сї сол, Сапед бош пас аз ман, кият сияњ шуда номам.
*** Дигар маро ба тамошойи боѓи лола нахонед…
Њанўз захмњои хуншори хешро мелесам Дар гўшае дур аз чашмони њамабини сайёдњое вањшї Дар жарфнои ѓамгину хомўш Ва пур аз асрори интизори даррањои кўњистон, Дар зери як пора осмони њанўз њам сиёњпўш… Њанўз худро ба паноњгоњ мекашам На аз шайтонњо, Баски чунинњоро надидаам, Балки аз инсонњо ва инсониятњо, Он ќадар дидаам аз онњо Ки њанўз худро аз оинаи чашмањо мегурезонам Зеро Дар он љо инсоне Мунтазири ман аст! Њанўз ман фирориям, Њанўз паноњандаамДар љангале, ки њанўз дасти инсон ба он нарасида, Дар ќитъае, ки њанўз пойи инсон ба он нарасида, Дар чашмае, ки њанўз лаби инсон ба он нарасида Дар дарахте пир, Ки њанўз инсонеро надида аст Ва асолати улвияш Њанўз дар хоки шарифи Кўњистон реша дорад.
СИЁВУШ Њанўз Боварамро Пора-пора Чун порањои пусту гушти хуншорам, Аз сари буттањои хор ва сангњои нешдори кўњистон Љамъ меорам ва пайванд мезанам бо чанголу дандон Бар захмњои куњнаву тозаи хеш. Њанўз сина мехазам Њанўз говак мекашам ва чорѓовак меравам Рўйи алафњои давоии кўњї Барги зуф, гули хор, субинак, пудинак, Бўйи туро аз ин њама гулу гиёњ мебўям, Тахачи талхро мехоям, Ва захмњои хуншори хешро мелесам Тахачи талхро мехоям Ки пас аз тамъи хиёнати ёрон Ширинтар аз лаззати ишќи аввал аст Дар нахустин бањори балоѓат.
СУРЪАТ, ЉАСОРАТ, КАСБИЯТ
Хабаргузории мустаќил
№11 (271) 20 марти соли 2013
www.ozodagon.tj
16