CoLumn | ZUID | oktobEr | 7
nieuw leiderschap vraagt om verandering Paul Rinkens
W
illen is kunnen, maar mensen doen meestal niet wat ze willen. Dromen over veranderingen doet iedereen, maar die veranderingen doorvoeren is een stuk lastiger. Elke belangrijke verandering heeft een romantische herkomst, noem het maar een droom. Ga maar na, de bevrijding van de vrouw, het einde van de slavernij, de vernietiging van het racisme, al het indrukwekkende dat mensen hebben bewerkstelligd komt voort uit de kracht van de verbeelding, uit de overtuiging dat er een betere toekomst in het verschiet ligt. Zo ook de huidige crisis waarin we ons bevinden, Philip Blond, denker en adviseur van de Britse premier Cameron, schrijft in zijn boek de Red Tory; ‘zowel de staat als de markt heeft de menselijke verhoudingen vernietigd’. Dat is de kern. De staat die alles centraliseerde heeft alle vormen van betrokkenheid van mensen op elkaar overbodig gemaakt. De markt heeft met al zijn nadruk op individualiteit hetzelfde bereikt. Daaraan is onze samenleving kapot gegaan. De zwakste gemeenschap uit de jaren zeventig was sterker dan het sterkste sociale netwerk van nu. Nieuw leiderschap vraagt om veranderingen, echter omgaan met veranderingen is niet evident. De wetmatigheden van het menselijke gedrag staan vaak veranderingen in de weg. Ben Tichelaar schreef er een boek over, met de titel Dromen, Durven, Doen. “Iedereen heeft dromen op het gebied van werk , relatie, gezondheid, persoonlijke ontwikkeling, maar wat is er nodig om de stap van dromen naar durven en uiteindelijk doen te zetten?”. Veel mensen dromen over veranderingen, maar zetten die dromen nooit om in concreet gedrag. Mensen blijven het liefst hangen in het oude en bekende, zelfs wanneer een verandering op de lange termijn veel beter voor hen zou zijn. Er bestaat een enorme spanning tussen wat mensen zeggen te willen doen, en wat mensen daadwerkelijk doen. Er is een traditie in sociale wetenschappen, die ervan uitging dat als mensen zeiden dat ze iets gingen doen, ze dat ook deden. Niets is minder waar. De tegenstelling tussen het onbewuste automatische gedrag en het bewust geplande gedrag is het principe van de Dual System Theory. Grofweg komt het erop neer dat ons gedrag maar voor vijf procent bewust en gepland gedrag is; de rest doe je onbewust, ongepland, op de automatische piloot. Die twee processen spelen zich allebei af in een mensenbrein en ze zitten elkaar voortdurend dwars. Professionals zoals psychologen en neurologen weten dit al lang maar de gemiddelde leidinggevende weet hier te weinig van. De gemiddelde leidinggevende gelooft nog echt dat als je met mensen een afspraak maakt en ze zeggen: “Ja, dat doe ik”, dat ze het dan ook echt gaan doen. De meeste mensen hebben geen idee hoe gedrag tot stand komt. Het geheim is psychologisch
15:53:32
xxxxKRA Zuid 2010_09_28.indd 7
inzichten over menselijk gedrag vertalen naar de werkvloer. Ben Tichelaar vertelt leidinggevenden dat ze eerst maar eens moeten nadenken hoe het werkt als ze met zichzelf een afspraak maken: stoppen met roken, tien kilo afvallen. Als je je realiseert dat je dat soort afspraken vaker niet nakomt dan wel, waarom verwacht je dan dat je medewerkers wel doen wat ze zeggen? Leidinggeven aan anderen begint met leidinggeven aan jezelf. Onze wil is maar heel dun, klein element in onze gedragsvorming. De wil past zich veel makkelijker aan het gedrag aan dat er al is, dan dat het gedrag zich aanpast aan wat we eigenlijk willen. Dat realiseren veel mensen zich niet. Vraag aan iemand waarom iemand anders iets doet en hij zal antwoorden: “Omdat hij dat wil natuurlijk”. We hijsen de wil op een voetstuk. We denken dat mensen doen wat ze willen, en dat iets ook wel gebeurt als je het maar hard genoeg wilt, maar dat is een volstrekt verkeerde gedachte. Het nadenken over mooie toekomsten is op zichzelf natuurlijk een vorm van afleiding en ontspanning. De eerste vraag is: wil je die toekomst echt, of wil je alleen maar met de gedachte spelen? Zegt iemand vervolgens: neen, ik wil dat echt. ik wil echt dat andere leven of die andere baan, dan is de vraag: hoe ga ik mijn gedrag aanpassen aan wat ik wil? En dan wordt het lastiger. Want gedragsverandering is verschrikkelijk moeilijk. Tichelaar raadt mensen aan niet te proberen meteen het ultieme deel in hun leven te realiseren. Werk in stapjes, kijk wat haalbaar is, realiseer dat, en ga dan weer verder. Wat er in ons hoofd gebeurt, is voor een heel groot gedeelte mechanisch en technisch, daar komt helemaal geen wil aan te pas. Het grootste gedeelte van ons gedrag is gericht op het vermijden van pijn en verlies. Mensen willen houden wat ze hebben. Op het onbewuste niveau is ons brein heel erg gericht op het vermijden van verlies. Dat is een zeer krachtige drijfveer, misschien wel de krachtigste die bestaat. Potentieel verlies is in ons hoofd altijd groter dan het verlies zelf: onze angst daarvoor is eigenlijk overdreven groot! Wanneer we Philip Blond en Ben Tichelaar beluisteren dan staat ons maar een ding te doen en dat is het tot stand brengen van verbindingen in economische netwerken van allerlei soort, gericht op de mensen die zijn achtergelaten. Deze netwerken hebben een gemeenschappelijke transparantie. Een omgeving waarin mensen durven een eigen economische en sociale rol op zich te nemen, zonder dat er sprake is van ‘Mislukken’. Mislukken is zo’n vervelend woord, net als een half leeg glas. Laten we de dialoog aangaan en waarde toevoegen op een manier dat mensen durven te veranderen. www.conceptisch.nl
28-09-10 17:24