Dostojewski
Nie podobało mi się powszechne na Zachodzie przyrządzanie Dostojewskiego we freudystycznym sosie, czyli rozpatrywanie go wyłącznie jako geniusza intuicji psychologicznej. Zmuszony wybrać, wolałem jego metafizykę, czy, jak chce Bierdiajew, jego pneumatologię. Istniało tak wiele stref, które musiały być przemilczane, po prostu ze względu na geograficzną i historyczną niewiedzę słuchaczy, czyli że należałoby ich wtajemniczać od początku. Na przykład majątek Dostojewskiego koło Pińska. Nie jest całkowicie pewne, że bojar pochodzenia tatarskiego, który w XVI wieku otrzymał te dobra w Wielkim Księstwie, był przodkiem Teodora. Ale on sam w to wierzył i jego odraza do katolicyzmu znajduje wyjaśnienie w dziejach szlachty Wielkiego Księstwa, również rodziny Dostojewskich, która zresztą pojawia się często w kronikach kryminalnych XVII wieku. Przeszli na katolicyzm, zdradzili prawosławie, spolonizowali się. Dziadek pisarza był duchownym, ale nie prawosławnym, grekokatolickim. Enigmatyczna postać w Zbrodni i karze, Swidrygajłow, kto wie, czy nie główny bohater powieści, niejako złowrogi cień Raskolnikowa, a może i samego autora, nosi nazwisko litewskiego księcia Świdrygajły, który rządził wschodnią połacią ojczyzny Dostojewskiego. Czyli ciągle problem: co włączyć, a co wyłączyć. Bo materiał po prostu za duży na jeden kurs, dzieło ogromne, tak że jedna z głównych powieści właściwie by wystarczała, a tu trzeba omówić wszystkie. Co prawda parę razy udało mi się poświęcić cały kurs jednej książce — Braciom Karamazow. Poza tym, jeżeli zmaganie się Dostojewskiego z własną niewiarą obchodziło mnie najbardziej, nie znaczy to, że mogłem pominąć niezwykłą 83