Off बट
Page 4 म कुनै पाट त आ
ा राि दनँ
म हला दवस वशेषा क
िसलगढ़ी, बधबार, ८ माच २०१७ Siliguri , Wednesday, 8 March 2017 ु
े रत गद पुनम िभ ी करा ु
बड़ा साहेब े
ाडम
ङमा दीपा राई
स भ: मजीवी म हला दवस नाटकको व ोही
र
उसो त के ही वषयता कालेबुङमा कटी ू चढने् मिहलाह को सङ् या ा ै बढेको छ तर पनम राईको कटीको कथा भने के ही फरक छ। उनले आ नो दइच थप दइवटा ु ू ू ु के कटीमा ु च काह जोिडन् र यसलाई सरसामानह बोके र िहडँ् नस ने बनाइन।् अिहले उनलाई यो कटीमा डेयरीउ पादनह हालेर कालेबुङ शहरका दोकानह मा पु याउन याइ न याइ छ। ू
Page 2
2
कभर
Siliguri , Wednesday, 8 March 2017
े रत गद पुनम उसो त के ही वषयता कालेबङमा ु कटी ू चढने् मिहलाह को सङ् या ा ै बढेको छ तर पनम ु राईको कटीको कथा भने के ही फरक छ। ू उनले आ नो दइच थप ू ु के कटीमा दइवटा ु च काह जोिडन् र यसलाई सरसामानह बोके र िहडँ् नस ने बनाइन।् अिहले उनलाई यो कटीमा ू डेयरीउ पादनह हालेर कालेबङु शहरका दोकानह मा पु याउन याइ न याइ छ। शु मा उनको यो कटीलाई सबैले फिकफिक हथे। ू कटीमा पोका पोका सामानह ू हालेर पनम ु िकन शहरको च कर लगाउँिछन् भ ने धरेैलाई थाहा िथएन। अिहले उनले शु दधज ू य उ पादन र जैिवक खानेकु रा यवसायीको पमा रा ै प रचय बनाएक िछन।् आ ना उ पादनह कटीमा हालेर दोकान ू दोकान बेिचिहडँ् दा कसले के भने, कसले के सोचभे ने करासँ ु ग पनमलाई ु किहले सरोकार भएन। “यो काम शु गनु मलाई अ ठे रो पिन लागेन, लाज पिन लागेन। खासमा मल ै े कसैको कराको वा तै ग रनँ” पनम ु ु भि छन।् माइतीघर िसि कमको जोरथाङ भएको पनम ु िबहे गरे र दाज िलङ िज लाको तकदाह ख डमा पन सोरे ङमा आइन।् हनत पनमले आ नो वकालतीको ु अ यासलाई जारी राखक े ो भए मन गे पैसा कमाउन सि थन।् उनले बेङ् लु को के एलई सोसाइटी ल कलेजबाट काननको ू पढाई पराू गरे क हन।् पढाई पराू भएपिछ गा तोक
“यो काम शु गनु मलाई अ ठे रो पिन लागेन, लाज पिन लागेन। खासमा मैले कसैको कराको वा तै ग रन”ँ ु
पनमले आ नो ु वकालतीको अ यासलाई जारी राखेको भए मन गे पैसा कमाउन सि थन।् उनले बेङ् लु को के एलई सोसाइटी ल कलेजबाट काननको ू पढाई परा े हन।् ू गरक पढाई परा ू भएपिछ गा तोक िज ला अदालतमा दइु वष अ यास पिन ग रन।् तर चाढै उनी यो पेशाबाट िद क भइन।्
िज ला अदालतमा दइु वष अ यास पिन ग रन।् तर चाढै उनी यो पेशाबाट िद क भइन।् िबहे भएर ीमानसँग आइसके पिछ के ही वष उनको जीवन सङघषप ् णू िब यो। कामको िसलिसलामा यी द पित के ही वष दि ण भारतका शहरह मा पिन भौता रए। 2014-मा फकर आएपिछ उनीह को जीवनले यो यवसायमा गित प े को हो। छोरो पढाउन कालेबङु ब न परे पिछ उनीह लाई आयआजनको दबाउ पिन थिपयो। पनम ु र उनका ीमानले
सोरे ङब तीको आ नै घरको र गाउँलेका दधू अिन जैिवक खा ा नह सङ् ह गरे र कालेबङबजारमा आपित ु ू गन शु गरे । अिहले नोभे टी िसनेमा प रसरमा दोकान पिन खोलेर बसेका छन।् अिहले िदनहँ दइसय ु िलटर दधू कालेबङको ु बजारमा आपित ू ह छ। दोकानमा दही, िघउ, छप ु िक न आउनेह को ओइरो छ। दधज ू य उ पादनबाहक े गाउँब तीमा तयार ग रएका खानेकु रा, घर यवहारका सरसाम ीसिहत पहाडको
हा ा म हलाह भारतीय गोखा मिहलाह को ताजा ि थित क तो छ? हा ो समाजको एउटा सबल प के छ भने हामी छोरा र छोरीमा य तो भदेभाव गदनौ।ँ यसकारण हा ा मिहलाह घरिभ मा सीिमत छै नन।् उनीह बािहर आएर आ ना ीमानसँग काँधमा काँध िमलाएर प रवार र समाजमा काम ग ररहक े ा छन।् अिहलेका हा ा गोख मिहलाह हर े मा सश भएर अिघ बिढरहक े ा छन।् सम मा उनीह गितको बाटोितरै छन।् भारतीय गोखा समाज मिहलाह ित कि को उदार छ? तलना ु मक पमा हा ो समाज मिहलाह ित उदार नै छ। हा ो सामािजक सरचनामा मिहलाह को ं
ोरी
ग तको बाटोमा छन्
एसएस धान, ाचाय कालेबङु क या उ चतर मा यिमक िव ालय
िनि त िसमाना र बाधाअडचनह धरेै क ती छन।् ब प रवारका अ सद यह ले पिन मिहलाह ित
घरे लउु ोगबाट िनिमत उ पादनह उनको दोकानमा पाइ छ। पनमले पिन ु जीवन धा न यो यवसाय शु गरे क हन।् यसैले अिलकित मनाफा ु नखाइ सरसामान बे ने त करैु भएन। तर के वल मनाफै ु कमाउनु मा चािहँ उनको येय होइन। “हा ो उ े य लोकल इ डि जलाई मोट गनु पिन हो। पयटकह आउँदा जा न चाह छन,् हा ो जीिवका उपाजनका कराह के के हन?् हा ो फडहि ु ू े बट क तो छ? हामी य ता कराह लाई ु पिन हाइलाइट गन चहा छौ”ँ पनम ु
सनाउँ ु िछन।् घरे लउु ोगको व नले यहाँको अथनीितलाई उका दै ँ लैजाने पनमको ु धारणा छ। उनी मिहलाह मा होइन यो ठाउँ नै आिथक पले सु ढ ब नपन ु मा यता राि छन।् लोकल इकोनोमी द ो भएपिछ मा थानीय मािनसह को पिन िवकासको माग खु दै जाने उनको ठ याइ छ। “आिथक पले मजबतू हनस यौ ँ भने अ े मा पिन हामी मजबतू हदँै अिघ बढनस ् छौ।ँ य तै सोच बनाएर नै हामीले यो दोकान शु गरे का हौ”ँ पनम ु बताउँिछन।्
सहयोग नै ग रराखक े ा ह छन।् आजको िदनमा मिहलाह को
चनौित के हन?् ु कोहीबेला भौितक कमजोरीका कारण के ही चनौितह दख े ा पछन।् ु तर हामी मानिसक पले तयार भयौ ँ भने यो ठलो ू करा ु भएन। प रवार र समाजमा के ही चनौित ु त अव यै छन।् तर हामीले मानिसक पले ढ र ितब भएर सामना चािहँ गनस नपछ। ु मिहलाह सि य राजनीितमा आउनपछ ु िक पदन? हनु त यो यि गत िच र िनणयमा भर पन करा ु हो। तर आउनु नरा ो हो भि दनँ। मिहलाह पिन राजनीितमा आएको रा ो हो। कित मिहलाह मा राजनीित गनस ने मता ह छ। कोही रा ो व ा हनस छ। कोही जनस पक बनाउन स ने गणु भएका
हनसु छ। मिहलाह वभावले नै यवि थत र सफासु घर मन पराउने ह छन।् कोहीबेला राजनीितमा पिन सफाई गनु ज री ह छ। पहाडको राजनीितक िड कोसमा मिहला मु ाह स बोधन भएको छ िक छै न? खासमा हामीले मिहला िदवस पालन गरे र मा पु दनै। एक िदन मिहला िदवस मानेर के गन?ु मिहलाह को त करी, बािलकाह सँग बला कारज ता घटनाह समाजमा िदनहँ दिेख छ, सिन ु छ। हनतु अ ठाउँमा हदेा हा ोितर मिहला उि पडन र िहसा ं भयवह ि थितमा त छै न। तर जित छ यसको रोकथाम र उ मलनको िनि त सबैले ू काम चै ँ गनपछ। पोलिटकल पाट लाई त आ नो दनो ू सो याउँदै िठ क छ।
कभर
ोरी
Siliguri , Wednesday, 8 March 2017
िट पणी
सुर ा सु न त नुपछ राजनीितक ि ले भारतीय गोखा मिहलाह को सचेतना र जाग कता क तो छ? आजको ि थितमा गोखा मिहलाह धरेै नै सजग र सचते छन।् उनीह घरप रवारको िज मवेारी स हालेर पिन सामािजक अिन राजनैितक े मा उि एका छन।् भारतीय गोखा समाज मिहलाह ित कि को उदार छ? हा ो समाजमा मिहलालाई िलएर के हीके ही िढवादी धारणा र जडता छ। हा ा मिहलाह मािथ पा रवा रक िज मवेारीको धरेै बोझ िदएर उनीह लाई सामािजक जीवनमा आउन बाधा त छ। तर सम मा गोखासमाज मिहलाह ित उदार नै छ। हा ो समाजमा मिहलाह लाई वत ता िदइएको छ। एकजना मिहला भएको आधारमा तपाईलेँ राजनीितक-सामािजक े मा िलङिगय िवभेद खे नु परेको ् छ िक छै न? मल ै े यि गत पमा चािहँ य तो अनभव ु गनु परे को छै न। पु ष पु ष नै हो , मिहला मिहला नै हो। जित नै
स रता राई िवधायक, कालेबङु
हा ो समाजमा म हलालाई लएर केहीकेही िढवादी धारणा र जडता छ। हा ा म हलाह मा थ पा रवा रक ज मेवार को धेरै बोझ दएर उनीह लाई सामा जक जीवनमा आउन बाधा त छ। तर सम मा गोख समाज म हलाह त उदार नै छ।
बड़ा साहेब
ल मी िल बू कौशल, अ य क फे डेरेशन अफ इि डयन इ डि ज (सीआईआई), उ र बङगाल ् एकाइ
पिहलो नारी टी ला टर िस दबेङु फाटक, कालेबङमा ु जि मएक ल मी िल बू कौशल आज भारतकै उ च थ औ ोिगक सं थान क फे डेरेशन अफ इि डयन इ डि ज (सीआईआई)-को उ र बङगाल ् एकाइ मख ु हन् । उनी पिहलो नेपाली नारी हन् जो िचयाबगानको ब धक समते रहक े िथइन् । दाज िलङमा ६० ितशत िचयाकम ह नारी रहे पिन कोही उ च थ पदमा पगेु को घटना िथएन । तमाम शोिषत िचयाकमानक नारीह को सपना ल मी िल बले ू साकार पारे क िथइन् । सन् १८५७पिछ दाज िलङले पिहलो नारी ब धक पाएको िथयो । सन् १९९७मा िसयोक िचयाकमानमा उपब धकको पदबाट आ नो क रयर शु गरे क ल मीले आ नो
िव नारी िदवस मनाइदँैछ। यसमा तपाईको ँ के िवचार छ? नारी वा पु ष भ दा पिन कामले मह व रा ने गदछ भ ने कराको म प पाती ह।ँ हामीले हा ा ु छोरीह लाई वत ब ने िश ण िदनु ज री छ । के वल एक िदन नारी िदवस मनाउने होइन, हामीले येक िदन नै नारी िदवसको पमा मनाउन ज री छ । नारी िश ामािथ जोड़ िदनपदछ ु । हामीसँग िन कै ितभावान नारीह छन् । उनीह लाई ो सािहत गनु ल मी िल बू कौशल िसङगै ् समाजको दािय व हो ।
3
पु षसँग काँधमा काँध िमलाएर काम गरे पिन मिहलाको आ नो प रिध छ, आ नो िसमाना छ। यो प रिधिभ बसेर काम गदा मिहलाले स मान नै पाउँछ। आजको िदनमा मिहलाह को चनौित के हन?् ु मिहलाह िशि त हनपछ।िश ाको ु े मा हा ा मिहलाह ले यित अवसर पाइरहक े ा छै न िक भ ने पिन ला छ। मिहलाह विनभर हनपछ। ु मिहलाह कसैको अिघ हात फै लाउनपन ु हनु नपरोस।् मिहलाह ले आफिभ ू िनहीत ितभालाई समाजमा िचनाउने कोिसस गनपछ। ु मिहला सशि करणको िदशामा के अिन रा य सरकारको पहलसगँ स तु हनहु छ? मिहला सशि करणको िनि त सरकारको धरेै योजना र काय मह स चािलत छ तर यित हदँा हदँै पिन मिहलामािथ शोषण र दमनको घटना भने भइराखक े ा छन।् मिहला सशि करण गन हो भने उनीह को सरु ा सिनि ु त हनपछ। ु
ाडम
यवाव ु थाको १० उवर वष िचयाकमानका सम याह सँग जु न समिपत ग रन।् के वल पु षले मा िचयाकमानज तो उ ोगमा नेतृ व िदनस छ भ ने थािपत मा यतालाई ल मीले तोिड़िदइन।् छोटा साहबे भिनने िचयाकमानका ब धकह को उपािध फे रएर छोटा साहबे याडम भयो। ल मीलाई सबैले छोटा साहबे याडम भनेर बोलाउन थालेका िथए । सीआईआई-मा पिन ल मीले उ लेखनीय काम ग ररहक े छन् । उ र बङगालको औ ोिगक ् ि याकलापलाई गित िदन उनले िन कै िमिहनेत गरे क छन् । जसको प रणाम व प पहाड़मा पिन िब तार के ही औ ोिगक ि याकलाप र सेतका ु काम भइरहक े ा छन् । तोता- राजा पिनयानी ु
उपलि धह एनसीसी याडेट – बङगाल ् र िसि कम सरकारबाट गभनस् मडेल यवा ु ए सचे ज ो ामका लािग यानाडा मणको अनदान ु ा एनआईटीएमको िट याने मे ट कोसमा गो ड मडेल टार टडेु ट २७ वषको उमरेमै पिहलो नारी टी ला टर सन् १९९७ टार एिचभस एवाड - मो ट ए टर ाइिजङ वमन ु े इन िसलगढ़ी
' ापी वम ु े स ड'े होइन अ तराि य मजीवी नारी िदवसले आफसँ ू ग नारी सङघष ् र आिथक सशि करणको ऐितहािसक उ रािधकार बोके र िहिँडरहक े ो छ, जसले गदा हरे क नारीले आ नो जीिवका चलाउन सकोस् र मयादाको जीवनको िनि त सङघष ् गन सकोस।् सगीता खेवा ं " हामी रोटीको िनि त लडाई गछ ,ँ तर हामी फलको िनि त ू पिन लडाई गछ ।”ँ यो सङघषक ो इितहास र पातपण िथयो यसमा कनै ् ू ु स दहे छै न... " हामी जित कदम कदम अिघ बढयौ,ँ ् अनग ती नारीह मरे ितनीह रोटीको ाचीन गीत गाउँद,ै हा ो शहर भएर गए!" यसो भए, सामा य पमा यसको इितहासबारे चतेनाको अभावले गदा आज मािनसह ले अ तराि य नारी िदवसलाई पिन आमा िदवस, बाबा िदवस, ेमी िदवस इ यािद झै ँ धमधामसाथ मनाइरहक े ा ह छन।् पु षह ले नारीह ित ु आ नो माया र इ जतको भाव य गन फल, ु उपहार िदने गछन!् अक मात, यो िदन ितनीह लाई नारी वको पजा गन भत ् यो सचते हरेफे र (अथवा ू ू चढछ। चतेनाको हरेफे र?) को फल पिन हो। यो ऐितहािसक सङघषक ् ो तीकको "वा तिवक अथ" हटाएर यसको "बनावटी अथ" थोिपिदने षडय् ती पमा चिलरहक े ो छ। बजारमा त झन् यसको हालखबर नै अक छ। बजारले नारी िदवसको उपल यमा के ही व तहु िब गनको ु िनि त "वमेु स डे-को पेशल िड काउ ट" िदएर यस िदनलाई मह व िदइरहक े ो छ! हामीले अिहलेनै बु नपछ ु िक यो एउटा जाल हो र हामी यस जालको पकडमा फिसरहक े ा छौ।ँ अ तराि य नारी िदवससँग यी सबै कराह को के ही ले न दने छै न। कपा ृ गरे र ८ ु माचलाई नारी वको 'अ धा ा' गन िदन नबनाउनु होस।् हामीले नारीको अ धा ा गन सं कितलाई घोर िवरोध गनपछ ृ ृ समाजमा ु कारण य तो सं कितले रहक े ो भदेभावको समाधान किहले पिन गनु स दनैन।् यसको स ामा हामी य तो समाजमा अझै बाँिचरहक े ो वा तिवकतामा लि जत हनु पन हो, जहाँ च ड भदेभाव जीवनको हरे क णमा िनि त छ र यसको िहसा ं मक च र ले गदा कसैले यान पिन गमाउन ु ु स छ। पु ष व वा नारी वको आधारमा होइन तर मानवताको आधारमा उिभएको समाज तैयार गननैु असली सङघष ् गनु हो— जहाँ सबै ाणी मयादा र वत ततासँग िजउन स नेछ! यो पु ष वा नारी हने सङघष होइन, यो ् मानव हने सङघष ् हो! यसो भए, आज हामी सबै एक भएर सबै कारको िलङग ् भदेभावको िवरोधको इितहासलाई मरण गद एउटा ित ा िलऊँ िक अ कोही होइन तर तपाई ँ र म यस सङघषक ् ो िवरासतलाई अिघ बढाएर एउटा य तो समाजको िनमाणतफ लागौ ँ जसको आधार मानवता हनेछ र यो समाज सबै कारको भदेभाव, अ यचार र शोषणमु हनेछ! स पादक, लाली गराँु स
4
कभर
Siliguri , Wednesday, 8 March 2017
रङ र अ रको िहमाली रा य िसि कमलाई भारतभ र िच कलाको े मा एक दशकभ दा लामो समय यता दिबलो ितिनिध व गद आएक छन।् भारतीय नेपाली नारी लेखनमा एउटा स भावनायु उपि थित पिन उि कै छ उनको। िसि कमको कलाजगतमा चिचत नाम दीपा राई। यित मा नभई उनी पिहले मम पश र अिहले िव ोही किवता लेखनितर अिघ बिढ़रहक े नारी सजक ह ता र समते। ि िटश आट एकाडेमीको िच कला िड लोमा हण गरे पिछ िसि कमको भिममा ू िच कारह लाई एउटै म चमा याउने हठले ज म िदयो ओिभया आट सकल-को। िसि कममा पिहलो आट सं था खो ने योजनामा उनको योगदानलाई िसि कमे िच कारह भु दनैन।् समाजका सीमा तीकत ृ वगका नानीह का लािग िच कला कमशालाह पिन उनले सं थाको तफबाट आयोिजत गराइन।् िच कलाका िसि कम , िसलगढ़ी,
े
ङमा दीपा राई
दीपा राई किव/िच कार अ य ,ओिभया आट सकल, िसि कम
दीपा राईको याशन नै िच कारी हो । उनी ए ् या टमा आ नो द ता भएको अनभव ु गिछन् । कमशालाितर उनको आ नै शल ै ीको िवशषे ािचङ ोकका यानह पाएक छन् । यसबाहक े िसि कम सरकारको पाठयप ् ु तकमा पिन िच बनाउने काम गरे क छन् । ए ् या टबाहक े उनी या ड के प, सेमी ए ् या ट र पोटट आटमा द छन् । िसि कम र दाज िलङका िकताबह मा कभर आटमा दीपाको िच कारी रहक े ो पाइ छ । दीपा राईले यही साल आ ना फटकर ु किवताह को िकताब 'अ तराल' र िच किवताको िकताब 'अ र यालरी' बजारमा याउने योजनामा काम ग ररहक े बताएक छन् । यसबाहक े सोलो एि जिभसनको तयारीमा पिन रहक े छन् । िच का रतामािथ के ही िकताब ले ने धोको रहक े ो पिन उनले बताइन।्
दाज िलङ र नेपालका िविभ न सािहि यक काय ममा सहभािगता जनाउँदै आएक
“नार
दवस मनाएर मा हँदु ैन । नार दवस वा तवमा यावहा रक हनु ु पदछ । ज त नै ठू लो मुलुकमा प न नार शोषण भएकै छ । नार ह आफै सचेत नभएस म शोषण र हरहनेछ । नार आफैले आफैलाई अबला ठा े चलन या नु पदछ । अब साहसीबो ड भएर नार अ घ आउनु पदछ । यसका ला ग नार श त भई नय वचारले लैस हनु ु पदछ।
तोता- राजा पिनयानी ु
उपल ह कािशत िकताब ‘दीपाको म’ (किवता, सन् २००६), िनमाण काशन गा तोक, िसि कम सं थापक अ य ओिभया आट सकल िसि कम परु कार नेपाली सािह य प रषद,् िसि कम- ारा ‘कला ी परु कार’, सन् २०१२ स व ना िसि कम अकादमी िसि कम कलाकार सङघ ् िच ारी काशन यानल एश ोड शन
किवता
रातो
जनु िदन िसि छ रातो िसि छ यै िदन यो काया तु र छ यै िदन यो माया पिहलोचोिट एक मु ी वागी उ यालोमा जब िचहाउँछ नानीले ससार ं तब मृ यको ् ु सङघारबाट मिु खो छे आमा आमाको मटको ु ु जरा हि ल छ हि ल छ आमाको सासको ड लै आकाश िचरे र ससारको कानको जाली ं जब पिहलोखपे छ नानी िभ िभ िभ छा ीको तहखानामा जब छिड़ छ यो आिदम आवाज
“
िच कला शैली या ड के प, ए ् या ट, सेमीए ् या ट, िस बोिलक, पोइ टिलजम िच कला दशनी एवं कायशाला सन् २०००-को पिहलो दशकदिेख िसि कमलाई ितिनिध व गद चे नइ, दमन-िदव, गवाहाटी, िशलाङ, ु िमजोराम, नागा या ड, गा तोक, ना चीमा ‘लिलत कला अकादमी’ एवं अ या य कला सं थान ारा आयोिजत रा य एवं राि य तरका दशनी र कायशालामा अश ं हण, िसलगढ़ी िसजनावृ ारा यगल ु किवता काय म 'जगलब दी'-क किव, ु िसलगढ़ी िसजनावृ ारा एकल िच दशनी आयोिजत।
ोरी
तब ऐठनबाट हठात् िबउँिझ छ ं पसीनास र एउटा किललो चतेना तब िब तारै भ र छ हावा फो सोमा ढकढक ु ु ढकढक ु ु ढकढक ु ु गछ मटु ु जब फे र ज म छे आमा एक िब ा मृ यलाई ु फालेर ज माएर एउटा ता ातो सास रातो आगोको रङ हो रातो शि को अनहार ु हो रातो आमाको खनु हो ससारकै सातो ं आमाको रातोमािथ यो आरोप क तो?
नारी- वमश
5
Siliguri , Wednesday, 8 March 2017
म हला मु ऐितहािसक पृ भिम: ू सन् १९०८ मा अमे रकाको ययोक ु शहरमा कायरत व उ ोगका मिहला मजदरह ु ले गरे को ऐितहािसक हडतालको मरण गद ् २८ फरवरी १९०९मा 'सोसिल ट पाट अफ अमे रका'-ले सव थम नारी िदवस पालन गरे को िथयो। मिहला मजदरह ् ो ु का सङघषक यही ऐितहािसक िदन ८ माचलाई पिछ 'दो ो अ तराि य मिहला स मल े न'-ले मजीवी मिहला िदवसको पमा पालन गन ताव िलयो। वा तवमा मिहलावग नै समाजको सबैभ दा उ पीिडत तहमा रहक े ा ह छन।् उ पीिडत वगह म ये अझ उ पीिडतका पमा मिहलाह को अव थान ह छ भ ने त यलाई क यिन ु ह ले नै िचि हत गरे का िथए। २०औ ँ शता दीको ारि भक समय अ तराि य तहमा समाजवादी चतेनाको उभार सँगसँगै त कािलन क यिन ु नेतृ वह ले मिहला मिु सङ् ामको िनि त पिन जोड लगाएका िथए। मिहला वगको सहभािगता िबना कनै ु पिन ाि त सफल हन नस ने उनीह को ठहर िभमा राई 'तोलाछा' िथयो। कालेबङु अ तराि य पमा िस भएका मिहला क यिन ु ने ी लारा जेटिकनको त परतामा सन् १९१० मा अ तराि य मजीवी मिहला िदवस पालन ग रने ताव िलइयो। घरको चार पखाललाई तोडेर मिहलावग पु षवगको लहरमा उिभएर सङघषम ् ा होिमएका िथए। वग मिु सङघषक ् ो सङ् ामलाई अझ दि लो तु याउन जेनी मा स, लारा जेट् क न,् इलेनेर मा स, सङु िचङ िलङ, नाताश, याङ िचङ, एन ु सकाया, रोजा ल जेमबग, कोलो ताइ ज ता खर मिहला ने ीह अिघ आए। पज यव थामा ुँ ीवादी मिहलाह को अव थान मिहला मिु सङ् ामको मल ू उेय अिन चतेनालाई ओझल े मा पारे र जनु कारको तडक-भडकको साथमा मजीवी मिहला िदवसको इितहास िमिडयाले पि कने गरे को छ यसले मिहला वगको साँचो सङघष र ् बिलदानको पाटोलाई ओझल े मा पा रिदएको छ। जीव सरचना मक मू यमा मिहलाह ं कमजोर ाणी हो भ ने िवचारलाई थािपत गन अिन मिहलाह को सही थान घरिभ िसिमत हो भ ने थो े पर परालाई नयाँ गरी च काएर मिहलाह को मि त कमा भन काम
यव थाले ग ररह छ। शोषणको िव गितशील चतेनाको स ा उपभोगतावादी मू यलाई हौसला दान ग ररह छ। ' वाँख काटीिदएर खु ला आकास मिहलाह को हो, उड' भने ज तो अव था उपभोगतावाद आधा रत पँजु ीवादी यव थामा मिहलाह को छ। पि मी दश े ह मा भ दा पवमा ू मिहलाह को अव था अझ ग भीर हो। पौरािणक काल होस,् साम ती यगु वा पँजु ीवादी यव था, यी सबैमा मिहलाह को अव थान ाय एकै नै दिेख छ। पँजु ीवादी समाज, साम तवादी समय र चतेनाभ दा उदार दिेखए पिन असली अनहार ु अयत कु प छ। मनको 'मनु मित' ृ ु अवलोकन गरी आज खु ला सडकमा मिहलाह मािथ हने ग रएको अ याचार र बला कार ज ता घटनाले पु ष धान समाजले मिहलालाई कन े ो रहछे ु दजामा राखक भ ने करो ु प पा रहा दछ। जबस म पु षले मिहलावगलाई िनिज स पितको पमा हने गदछ अिन पु ष धान सोचँलाई आजको यव थाले मलजल ग ररह छ तबस म मिहला मिु को सपना पराु हन स दनै। पवू य दश े जसमा साम ती एवं पँजु ीवादी सां कितक चतेना दवैु को ृ उि कै गिहरो भाव छ यहाँका
को सवाल
मजीवी मिहलाह एकाितर आ नो काय े मा अिन अक ितर आ नो घरमा बराबर उ पीिडत ब नु परे र शोषणको दोहोरो मार भो न बा य छन।् तसथ मिहलावगको मिु का िनि त पिन परानो यव था भ काएर ु मा मिहलाह को साँचो मिु स भव हनेछ। भारतवषमा नेपाली मजीवी मिहलाह को अव थान भारतवषका नेपाली मिहलाह को अव थानको करा ु गनु एक- कारले जातीय िहसाबमा उ पीिडत एवं अिवकिसत जाितका मिहलावगको अव थानको बारे मा चचा गनु हो। यहाँ के भ न सिक छ भने, वग य शोषणको स दभमा अित नै शोिषत िपिडत तर मिहला वाधीनताको हकमा हो भने भारतका धरेै जाितह मा भ दा नेपाली मिहलाह को थान के ही मािथ नै छ। आिथक उपाजन हतेु नेपाली मिहलाह खतेमा होस् वा िचयाबगानमा होस,् पु ष बराबर हिैसयत रा दछन।् घरे लु कामकाजी मिहलाह अिन साना उ ोगमा काम गन मिहलाह को सङ् या िनकै दिेख छ। यसकारण नेपाली मिहलाह ले पेट पा नको िनि त आि त जीवन िजउनु नै पन बा यता छै न तर ससारम ं ै फै िलएको पु ष धान चतेना अिन समाजमा मजीवी
स दभ:अ तराि य मजीवी मिहला िदवस
मिहलाले भो न पन दोहोरो शोषणको मारदिेख उनीह मु छ भ न िम दनै। घरिभ अिन बािहर समान पले खटन् ु पन बा यताका कारण िविभ न रोगह बाट मजीवी मिहलाह िसत छन।् एिनिमया, य रोगले धरेै मिहलाह ले यान गमाउन ु ु परे को ि थित छ। ब द भएका िचयाबगानका मिहला मजदरह ु ठला ु ठला ु शहरमा काम खो न जान बा य भइरहक े ा छन।् िविभ न जालसाजी अिन मोहमा फँ साएर दहे यापारका िनि त मिहलाह को बेचिबखन ज ता घणा ृ पद कायह का िशकार ब दै पिन आएका छन।् हा ो समाजमा मिहलाह भएकै कारण अि ल श द सु न, अिन अि ल यवहारको िशकार हन आफै लाई अ य त रा नु पन ज तो ि थित पिन एक वा तिवकता हो। राजनीित, सािह य लेखन, सरकारी पद र कामकाजह मा सल ं न म यम वग य मिहला वगह को स ब ध िन नवगका मजीवी मिहलाह िसत छै न, न त नेपाली जनजीवनमा मजीवी मिहलाह ले 'राजनैितक मत-िनमाण'-मा भावकारी भिमका ू िनवाह गन ि थित छ। यसकारण मजीवी मिहलाह को धरेै सङकट ् अिन जीवनको स यता आजपय त उजागर हनसके को छै न। पर परावादी सोचँमा आधा रत
यवहारह खशीिसत गाउँ-ब तीितर ु मिहलाह ले पालन ग र रहक े ा छन।् परातनवादी थो े अिन पु ष धान ु िच तन बो ने सोचँ अिन पर पराह बाहक े ितनीह ले गितशील सं कित, ृ मिहला मिु का कराह ु आिदबारे सु न पाएका पिन छै नन।् मिहला अिधकार भनेको सिजनलाई ु छट, ु सौ दय साधन ा गन,ु घु न,ु डु नु र िहजोआजका आधिनक ु उपभोगतावादी सं कित ृ पालन मा हो भ ने बझाइ ु नै थािपत छ। जनु व तलाई जित बल योगले ु िथिचएको छ, यसले फिु कदा ं यित नै वेगले उठने् गदछ यो िनयम यहाँका राजनैितक नेतृ व र आ दोलनह ले पिन चा दै र भो दै आएका छन।् यसै त भारतमा नेपाली मौिलक राजनीित नभएर आयाितत चतेनाको परक प ु मा हो अिन यसिभ मिहलाह लाई उभाएर हदेा ि थित बु न गा ो पदन। मिहलाह लाई सङघष ् र झडपह मा ढालको पमा योग ग रयो, धरेै जनसमथन दख े ाउनु र भोट लगाउने मिसन ज तो योग ग रएको दिेखयो तर उनीह मा राजनैितक मत-िनमाण र नेतृ व िवकासको िनि त सही पहल किहले ग रएन। काय मितर िचयाचमनेा बाँड् न र खदा-माला लगाउनेस मको मिहलाह को आव यकता हो ज तो दख े ाइएको छ। नेपाली मिहलाह मा नभएर भारतीय राजनीितकै प र े यमा मिहला ने ीह पु ष- धान िवचारकै स परक ु भएर उिभएको दिेखएको छ। अ यमा आ नो बाटोह मिहलाह ले आफै सिनि ु त गनु पदछ। जैिवक सरचना ं मिहलाह को िनयती हन स दनै। आ नो चतेनाको सही योग गन मिहलाह ले िस न नै पन ह छ। हजार वषको जिजरलाई तोडने् िन य अिन ं सङघष ् बेगर मिहलाह को जीवन साथक छै न। जनु हात धरेै योग गदछौ ँ यो हातको पाखराु र नाड़ी िकन मजबतु र ठलो ू ह छ ? िकन परािजत ह छ सोचँौ ँ? डर र हीन भावनाले मिहलाह को मगज भ रिदएको छ। वा तवमा मिहला वग कमजोर छै न। येक समयलाई सु दर तु याउँदै हरे क मिहला मु आकासमा बकसी ु ु मान स म छु भ ने येयलाई बु नु आजको मिहलाह को मु य सरोकार हो।
मिहला एकता िज दावाद अ तरा ीय मजीिव मिहला िदवस िज दावाद।
6
फोकस
Siliguri , Wednesday, 8 March 2017
म उहाँको
नाटकको िव ोही वर
के ही बषयता िनर तर चचामा रहक े ो नेपाली नाटक 'भानु र पाला'-ले लिलत गोलेलाई एकै चोटी सबैथोक िदयो। यो नाटकले उनलाई धरेै चचा िदयो, अिलअिल घरखच िदयो अिन राजनैितक स ाले खबरदारी पिन िदयो। यही नाटकले उनलाई 67 बषको उमरेमा नयाँ उ साह र उजा िदयो। दशकको साथ र स ाको चापलाई उजामा प रणत गन जा ने नाटयिश पी लिलत गोलेले यसपिछ ् भानु र पालालाई शङखला नाटकको प िदए। ृ् यितबेला भानु र पाला पाट- ीले बजार िपटेको छ। आमनेपाली दशकह बीच यो नाटकले याित कमाउन पगेु का लिलत गोलेको नाटयया ् ा भने िवगत चार दशकदिेख जारी छ। उनी आ नो नाटयया ् ालाई मावलीको िवरासत मा छन।् आ ना मामाह को सङगत ् र ो साहनले नै उनमा नाटक ित मोह पलाएको िथयो। “मरेा पाँचजना मामाह गाउन बजाउन उ ताद िथए। उनीह को साथ लागेर िहडँ् थे। यहीबाट म चमा आउने रहर जागेको हो” गोले सनाउँ ु छन।् कालेबङु सरकारी हाई कल ू सके र कालेबङु कलेज पु दा उनी नाटक ले ने र म चमा अिभनय गन भइसके का िथए। 1973-मा उनले पिहलोचोटी ाि यत नामक नाटक लेखे र अलगडा पेदोङ े मा दशन पिन गराए। दशकले उनको यो नाटक मन पराए र हौसला पिन िदए। पिहलो नाटकको सफलताले हौिसएका लिलत गोले यसयता नाटकलाई दो ो जीवन मा ने भए। सरकारी जािगरे भएर 35 बष िबताएका गोले कालेबङमा ु बसाइँ सरे र आएपिछ उनको े अझै फै िलयो। उनको जीवन नाटकको घरेोबाट िन के र सािह यको आगँनस म पु यो। कशल ु उ ोषकको का ला उि लयो। कालेबङको ि याशील र ु िसजना मक वतमा फै िलयो। साङगीितक ृ ् काय मका उ ोषक भएर दशक ोताको ताली पाए। किवलेखक भएर समाजका िवसङगितलाई यङ् य किसरह।े ितिब ब नाटय् िनके तन खोले, नयाँह लाई ो साहन िदइरह।े जाित र सं कित ृ ेमी भएर गोखा सं कित ृ सरं ण सिमितमा दगरेु । समाज र जाितको िनि त उनले सबै ठाउँबाट आ नो योगदान िदइरहे तर मलतः ू उनी नाटयिश पी िथए। नाटकमा उनको मन र मि त क ्
दवैु रमक े ो िथयो। किहले अ का, किहले आ नै नाटकह अिभनय गद आएका लिलत गोले नेपाली िसनेजगतका दशकह को िनि त पिन अप रिचत नाम भने होइन। 'कही ँ अ याँरो कही ँ उ यालो' चलिच मा पिहलोचोटी अिभनय गरे का गोले पिछ लोसमय तलसी िघिमरे को मनपद ु कलाकार भए। िघिमरे िनदिशत साइत, 'दपणछाँया', 'लहना', ' वगक परी', 'दश े ' अिन ' ि कोण'-मा फरकफरक भिमकालाई याय िदएर ु िसनेमा े मा पिन आ नो ितभाको झ डा गाडे। पिछ लोसमय आएको उनको िफ म 'दाज िलङ मल े '-ले पिन िनकै चचा पाएको िथयो। हा य यङ् य धान नाटक मन पराउने नेपाली समाजका दशकह बीच ताजा राजनैितक िवसङगितिव हार ग रएको िक साह ् बोके को नाटक भानु र पाला याएर उनले ठलै ू जोिखम उठाए। सजक, सं कितकम र ृ कलाकारह राजनैितक स ाको िवसङगितिव आ ना कलामाफत् बो ने ् अ यास हराउँदै गएको पहाडेसमाजमा उनले नाटकमाफत् गोराममो ु र गोजममो ु दवैु दलका राजनैितक िवचलन र िवसङगितमािथ हार गन ् कोिसस पिन गरे का छन।् भानु र पालाको पाट ीमा 'आपि जनक िक सा' उठाएको आरोपमा गोलेले आ ना सहकम ह िसत पातलेबाँस पिन धाउनु परे को िथयो। 'उहाँले तपाईहँ भनेको त कलाकार हो। भ नपछ। ु कलाकारले भनेन भने कसले भ छ। तपाईहँ को त अनहार ु मा हदेा पिन हाँस उठछ ् भ नभयो ु र यो करा ु यितकै यही स यो' गोलेले सि झए। ह प न रसाउने अिन सबै उमरेका मािनसह सँग मदभाषामा बो ने यवहारकशल यी ृु ु नाटयकम को यङ् यचते भने ग जबकै छ। ् गोराममोदि ु े ख गोजममोस ु म आइपु दा पहाडको राजनैितक पटलमा दिेखएको प रवितत घटना म र िवसङगितलाई आ नो नाटकमा खसु ु क ् हा नजा ने लिलत गोले आ नो नाटक भानु र पालालाई महानाटक मा छन।् उनले आ नो नाटकको सफलताले माि एर या आफलाई ू महान नाटककार भिनमा न य तो भनेका होइनन।् जनआकाङ् ाको मु ा बोके र िहडँेका राजनैितक दलह ले पटकपटक स झौता गरे र जनतालाई दख े ाइरहक े ो नाटकबाट िद क भएका गोलेले यही िक साह िटपेर आ नो नाटकमा हा ने गरे का छन।् 'हा ा नेताह बष दिेख नाटक मा दख े ाउँदै आएका छन।् उनीह ले दख े ाएको नाटकबाट के ही अङशह िटपेर मल ै े आ नो नाटकमा हा ने ् गरे को छ।ु अ त नाटकमािथ नाटक गन भानु र पाला महानाटक होइन त?' गोले यङ् य क छन।् एकसाएक कितह सजना गन महाकिव ृ ृ ल मी साद दवेकोटालाई नेपाली सािह यका पाठकह ले मनामदनम ै धरे स झक े ा छन।् नाटक, ु सािह य, सङगीत, उदघोषणा र सं कितकम का ृ ् पमा िचिनएका लिलत गोलेलाई पिन नेपाली नाटय् ेमीह ले भानु र पालाको िनि त यगु यगस ु म स झने छन।्
ान ँ
'कसमे ु ु मालमा पिन उहाँसगँ काम गन कोिसस गरेको िथए।ँ तर कसो कसो भएर योबेला स भव भएन'
तलसी िघिमर ु िनदशक
मल ै े जीवनमा धरेै मन पराएको र यान भएको कलाकार लिलत
गोले दाइ नै हन।् लिलत दाइ र काथक दाइ म चमा ओलपिछ रौनक नै अक ह यो। उनीह दइजना बेजोड जोडी िथए। ु एकजना यि का पमा पिन लिलत गोले एकदमै रा ो मा छे हनहु छ। मलाई पिहलेदिेख नै उहाँसँग काम गन धरेै इ छा िथयो।मल ै े कसम ु ु े मालमा पिन उहाँसँग काम गन कोिसस गरे को िथए।ँ तर कसो कसो भएर योबेला स भव भएन। यसपिछ मल ै े बनाएका धरेै िफ मह मा चािहँ हामीले सँगै काम गरे का छौ।ँ उहाँलाई मल ै े एकजना अनशािसत कलाकारको पमा ु पाए।ँ उहाँको लस पोइ ट के हो भने कनै एकदम ु पिन भिमकालाई ु
रा ोसँग बु नहु छ। आफलाई ू कन कारको रोल िमले क ो छ, ु यो च र कसरी बो छ, िहडँ् छ यसको अ ययन गन अिन िनदशकले भनेको भ दा अझै रा ो बनाइिदने उहाँको खबी ू छ। अिहले उहाँको भानु र पाला नाटक धरेै िहट छ। तर वा तवमा म के भ न चहा छु भने अिहलेस म उहाँले ज तो कोप र िफ ड पाउनु प य यो अझै पाइरा नु भएको छै न ज तो ला छ। एकसय िकलो भारी बो न स ने यि लाई हामीले पाँच िकलो मा बोकाएर िहडँाएको ज तो भइरहक े ो छ। उहाँले भनेको ज तो फु लेजेड काम ग ररहन पाउनभएको छै न। ु
पालाको कथा अिहले ज मेको भानभ ु पाट को क भेर भयो अिन िनयितले गदा घाँसी भेट् नै प य होला लवजमा बात गरे र िज काउने भइसके का िथए। तर लिलत गोले नाटक गन भइसके का िथएनन।् 'कलेज पढदाताका एक िदन नाटक गनपन ् ु भयो। कै ले अिभनय नगरे को मरेो एकजना भोिटया साथीले पिन एउटा भोिटया पा को भिमकामा ु खल े ेको िथयो। नाटकमा भोिटया पा ाले जसरी नेपाली बो यो यितबेला मलाई िफल भयो। य तो त मलाई पिन आउँछ। कनै ु न कनै ु नाटकमा म यो च र िनवाह गछ'ु गोले नाटकमा पालाको आगमनको कथा यसरी सनाउँ ु छन।् यो घटना स रको म य दशकितरको करा ु िथयो। अ धारका नाटक लेखन र अिभनयमा लागेका लिलत गोलेको सवािधक चिचत नाटक भानु र गोलेले यसपिछ पालालाई यही िबसका िथए। पाला-को के ीय पा हो पाला। नाटकमा मोमो र पालालाई च र का पमा ज माउनपरे ु को पीडा र सीको दोकान चलाएर बसेका पालाको च र सनाउँ ु शासन ु दै गोले थ छन् 'पहाडमा गोराममोको गोले आफै िनवाह गछन।् आ ना बेजोड अिभनय शु भएपिछ दलका क भनेरह को फटानी ू मताको बलमा उनले पालाको च र लाई यित खिपनस नको िथयो। यो सब दे दा मलाई ु जीव त बनाएका छन् िक लिलत गोले भोिटया अस भएर आयो। अिन मल ै े स झ।ेँ दइसय ु बष समदायमा पदनन् भ ने धरेैलाई िव ासै ला दनै। अिघ नज मरे अिहले ज मक ु े ा भए आिदकिव कालेबङको एघारमाइललाई थायी बसोबास भानभु पिन कनै ु ु एउटा दलको क भनेर त ह यो बनाइसके का लिलत गोलेको मलथलो हो होला। खासमा मलाई रसले य तो िवचार ू अलगडा बजार। उनले आ नो बा य अिन आएको िथयो। योबेलाका भानभु घाँसीको यवाकाल अलगडाबजारको बहजातीय अिन अत ले े रत भएर किव भए। अिहले ज मक ु े ो बहसां कितक वातावरणमा िबताएका हन।् भानभु पाट को क भरे भयो अिन िनयितले गदा ृ िमि त समाजमा हकका गोलेको हमेखमे के ही घाँसी भटे् नै प य होला। घाँसीले अत पिन िदनै भोिटया प रवारह िसत िथयो। उनलाई िबहान प य होला। अ त आजका भानभु घाँसीको दधू िलन भोिटयाको घरमा पु ने प य । िदउँसो अत सनेु र चै ँ कहाँ जा छ त? घाँसी नाथेले मलाई भोक ला दा पालाको दोकानमा मोमो थु पा खान के स झरे अत िदयो भनेर िसधै पालाको दोकान िछनु प य । उनीह सँग गोलेको घरे लु गफगाफ, जा छ र र सी खा छ। यसरी सयोगवश पाला ं यालठ ा त चिल नै रह यो। योबेला नै उनी ज मक े ो हो अिन 73 सालमा मरेो मनमा पलाएको मोमोदोकानका पालालाई उनकै ज तो नेपाली इ छा पिन पराू भएको हो'
फोकस
Siliguri , Wednesday, 8 March 2017
े 'अहो' गोलको
स जलो मा े
मेनुका धान नाटयकम ्
उहाँ एकदमै रा ो नाटककार हनहु छ। वहाँले जनताको नाडी छामरे नाटक ले नहु छ। उहाँको नाटक सारो हदँनै, बोलचालको भाषामा नाटक ले नहु छ। कलाकारलाई पिन उहाँको नाटक सिजलो ह छ। एकजना िनदशकको पमा उहाँसँग काम गनु सहज छ। कलाकारह ले नाटकको िलिखत भाषा बो नपछ ु
7
दबाउ िदनहद ु ँ नै। स वादको आ म जीिवत राखरे कलाकारलाई आफू अनकल ुू भाषा चलाउने छटू िदनहु छ। अिभनयको करामा ु त उहाँको तलना ु छै न। यो े मा उहाँ हा ा अ ज, मागदशक पिन हनहु छ। उहाँबाट धरेै करा ु िस नस यौ।ँ धरेै करा ु िस नछ। ु आफभ ू दा सानोले भनेको करा ु पिन यानसँग सु नहु छ, काम ला ने करा ु हण गनहु छ। आ ना सहकम ह सँग प रवारको सद यलाई ज तो यवहार गनहु छ। कसै कसैमा मा य तो गणु ह छ। यि का पमा पिन उहाँ एकदमै मदभाषी, िमलनसार र घरे लु ृु हनहु छ। आ ना सहकम कलाकारह सँग किहले रसाउनु ह न। उहाँ ित मरेो एकदमै स मान छ।
नयाँ पु ताले लिलत गोलेलाई बेजोड नाटयिश पीको पमा मा िचनेको छ। ् तर उनका समकािलनह लाई स झना छ, लिलत गोले एकजना कशल ु काय म उ ोषक पिन हन।् अिन उनी हन् सामािजक िवसङगितह िव हार ् गन स ने सचते किव पिन। नेपालीभाषालाई आ नी आमालाई जि कै माया गन भाषा ेमी हन् लिलत गोले। गोखा जाितको समृ सं कितमा ृ गव गन ितब सं कितकम हन् लिलत ृ गोले। अ सी र न बेको दशक य तो िथयो िक कालेबङका ु सामािजक र साङगीितक सघसं थाह उनलाई ् आ ना काय ममा उ ोषक रा न हानाथाप गथ। योबेला िह दी िसनेमाका गीतह ले कालेबङको ु बजार िपटेको िथयो। नेपाली गीत सु ने र मन पराउने ोताह को सङ् या मु ीभर िथयो। लिलत गोले सि झ छन,'िह ् दी गीत गाउने कलाकारह िसलगढीितरबाट िझकाइ यो। काय ममा लगातार िह दी गीतको मा फमाइस ह यो। तीनचारवटा िह दी गीत गाइसके पिछ बीचमा मरे र
एउटा नेपाली गीत िछराउन पाइ यो।' अव था क तो िथयो भने अ णा लामालाई पिन म चमा उतान अिघ
दइतीनवटा िह दी गीत ततु गरे र ु वातावरण बनाउनु प य । तर पिछ पिछ समय य तो पिन आयो िक तीन चार घ टाको काय ममा ड लै नेपाली गीत र नृ यह ततु हनथाले। योबेला िफिलङगो, कला िनके तन, ् सनगाभा ु मल े ोडी मक े सज् ता सं थाह साङगीितक तितको िनि त चिचत ् ु िथए। गोले ियनै सं थाह ले गन काय ममा उ ोषणा गथ। 'एकिदन मलाई पराु ो ाम नै नेपाली गीत र नृ यले भ रएको छ भने उदघोषणा गदा माइक समातेर हलो िकन भिनरहनु भ ने िवचार आयो' गोले सनाउँ ु छन,् 'अिन हलोको ठाउँमा पिन एउटा िम दो नेपाली श द नै हनपछ ु भ ने ला यो।' गोलेको िदमागमा चलेको यो फरक खालको िवचारले िनकास पाउन झ डै दश बष ला यो। िबतेको तीस पैतीस बषदिेख लिलत गोले कनै ु पिन काय ममा बो न म चमा उिभदँा झिु कएर पिन उनको मखबाट 'हलो' िनि कदनै। माइ ोफोनमा ु दइपटक ठयाक ् ठयाक ् िहकाएपिछ उनको ु मखबाट वतः फत ु ू िनि क छ 'अहो'।
भानु र पाला व ोही नाटक हो मलाई ला छ यो अथपणू नाटक हो। यसैले लोकि य हो। यो नाटक हा य धान हो िक िव ोही? यो िव ोही नाटक हो। यो चिचत नाटकबाट कित कमाउनु भयो? सु बु घर च नेस म पगेु को छ।
तपाई ँ नाटकमा िकन हनहु छ? नाटक ् मरेो दो ो जीवन हो। भानु र पाला नाटक लोकि य हो िक अथपण? ू
तपाईको ँ आ नै सवािधक ि य नाटक कन ु हो? भानु र पाला नै हो। अ को चािहँ कन ु नाटक तपाईको ि य हो?
सनको ु औठँी तपाईको को हो? ँ मनपन नाटयकम ् भवन ु िव तपाईको ँ राजनैितक आ था कताितर छ? म कनै ु पाट ित आ था राि दनँ। म चािहँ जसले गछ यो यि ित आ था रा छ।ु अझै कितबष नाटय ् े मा सि य रहने योजना छ? रोग लागेन भने शरीरले साथ िदइ जेलस म गछ।ु नयाँ नाटक के गद हनहु छ? प चायत यव थाको मह वबारे जनजाग कता फै लाउने स दश े बोके को नयाँ नाटक ले दछैु । यितबेला भारतीय नेपाली नाटकको िदशा कता फकको छ? ेि य तहमा करा ु गन हो भने गितितरै छ। लिलत गोले नाटयकलाकार नह यो भने ् के ह यो? सङगीतकार ह थे।ँ यो पिन नभएको भए ् सािह यमा ह थे।ँ समाजले तपाईलाई ँ हा यकलाकारको
पमा िचनोस् िक एक ग भीर नाटयकम का पमा? ् मलाई खासै फरक त ला दनै। तर ग भीर कलाकम हो भनेर िचिननु नै रा ो ला छ। नाटक र िसनेमामा तपाईको ँ ाथिमकतामा कन ु हो? नाटक नै हो। तपाईलाई ँ आ नो जीवन कित सफल ला छ? म सफल नै ठा छ।ु भानु र पालाले िदनखोजेको स देश समाजले हण गदछ भ ने ला छ? दश ितशत दशकले बझज ु े तो ला छ। बाँक ले त मनोर जन मा िलइरहक े ा छन।् तपाई ँ हामो समाजसगँ स तु हनहु छ? छै न। म एकदमै अस तु छ।ु लिलत गोलेको कमजोरी के हो? एउटा त म ज तो सो छु उसले िकन यो सोिचिददँनै भ ने हो। अक चािहँ म कसैलाई नाइँ भ न सि दनँ।
8
फोकस
Siliguri , Wednesday, 8 March 2017
ि य तीन पु तक १. God Father २. आज रिमता छ ३. घु ने मचेमािथ अ धो मा छे लेखक १. इ बहादरु राई २. ह रभ कटवाल ु ३. अगमिसहं िगरी िफ म १. गड फादर २. शािगद ३. मौसम गीत १.िज दगीलाई जीत होइन हार ... २. अपने यार के सपने सच हए ३. तमु िबन जाउ कहाँ नेता १.जोन एफ के नेडी २. ब लभ भाइ पटेल ३. नरे मोदी
नाइँना ी गनु
च चत नाटकह १. भानु र पाला २. रोएको शहनाई ३. क य ४. रगतको नाता
अ भ नत चल च ह न दमाया थापा प नी १. कही ँ अ यारँो कही ँ उ यालो उहाँ प रवारको मख ु भएको नाताले धरेै िज मवेार हनहु छ। खानेकु राको मािमलामा उहाँको खासै िडमा ड छै न। जे पकाएर िदए पिन नाइनँा ती गनहु न। िस पल खानेकु राह नै मन पराउनहु छ। उहाँ मलाई िबहे गनु अिघ दिेखनै कलाका रतामा ला नभएको मा छे हो। ु पिहलेदिेख नै नाटक र सामािजक े मा सि य हनहु छ तर मल ै े किहले िद क मािननँ। सधै ँ सहयोग गद नै आएक छ।ु म झ डै दस बा बषदिेख रोगको िशकार
किवता
यो फुटबल ज गी
लिलत गोले कालेबङु
२. साइत ३. दपण छायँा भएर िशिथल छ।ु उहाँ आ नो काम याएर मलाई पिन सघाउनु ह छ। रािशनपानी, सौदापात, घरध धा सबैमा उहाँको सहयोग रहक े ोछ। आ नो े मा उहाँ धरेै चिचत हनभएको छ। हामीलाई खसी ु ु ला छ, गव ला छ। घरमा खािल समयमा लेिखरहनु ह छ। िगटार िक नु भएकोछ। यो बजाउँदै गोलो छ, ड लो छ फटबल ू जता लड़ायो यतै लड़छ ् एक ठाउँ ि थर ब नलाई यसको िपँध छै न आख ँ ा/नाक/कान/टु पी के ही पिन छै न यसको न फे द छ, न टु पो खानलाई एउटा सानो मख ु छ, दलो ू यि हो हामी य तै छौ ँ जसले जता लड़ायो यतै लड़छौ ् ँ एक ठाउँ ि थर ब न स दनैौ ँ आख ँ ा/ नाक/ कान/ टु पी हदँा-हदँै पिन न दे नस छौ/ँ न सु नस छौ ँ न सँु नस छौ ँ सही न त टु पीको कनै ु इ जत छ एउटा मख ु छ खानालाई बो न त सके का होइनौ ँ नै हामी फटबल हौ ँ ु सबैले खे छन् हामीलाई धरेैले खल े े हामीलाई अङ् ेज हकमतले खे यो ु मसलमान राजा/ िह दू राजा ु सबैले खल े े वान जीआर-दिेख इलवेन जीएर-स म न बर िददँै खल े े हामीलाई नाक घो याउँछौ/ँ गव गछ ँ वीर गोखा भनेर आफै लाई सशोिभत पाछ ँ ु िव भ रका खल े ाड़ीह का लात खानु पाउँदा
ब नहु छ कोइबेला। घरप रवारका आफ तह भल े ा भएकोबेला यालठ ा पिन गनहु छ। घरमा हामी ायः शाकाहारी खाना नै खा छौ।ँ िबहे पाट ितर जाँदा झाकाल झकल ु ु मिदरापान गनहु छ। घरमा िबहानबेलक गनहु छ तर गु बा ु पजापाठ ु मि दरितर धाउने गनहु न।
आफै लाई भा यमानी ठा छौ ँ रा ीय खल े ाड़ीह ले खल े े हामीलाई रङगीन ् जस लाएर कै ले खु लरले खल े े कै ले जसव तले खल े े अिहले आहलवािलयाले खे दछ ै न् ु लात लगाउँदछ ै न् हामी रमाउँदछ ै ौँ लात खानपाउँ ु दा लात खानु हा ो िनयती हो हामी फटबल हौ।ँ ु रा य तरका खल े ाड़ीह धरेैले खल े े हामीलाई िवधानच /िस ाथ/ योित/बु सबैले खल े े रा यका वतमान िटमले पिन लात हा दछै हामीलाई उनीह खशी ु छन् हामीलाई लात हा नपाउँ ु दा कमजोरलाई लात हा नु उनीह को धम हो। हामी पिन गदगद छौ ँ लात भटे् दा लात खानु हा ो धम हो आ नो धम पालन गनलाई हामी यित लालियत ह छौ ँ िक उनीह का खु ामै योछावर भइिद छौ।ँ मा छे मा पो वािभमान ह छ
४. लहना ५. वगक परी ६. दश े ७. दाज िलङ मल े
आ मस मान ह छ िश ह छ र ठाड़ो िहड़ँ् छ हामी त फटबल प यौ ँ ु आ मै भए पो स मान ाणै भए पो वािभमान िशरै भए पो ठाड़ो हनु अिलकित हावा च नहद ु ँ नै ह ली हा छौ ँ ठाउँ छोिड़हा छौ ँ खको पात हि लँदा पिन हामी हि ल छौ ँ वजाको हावाले पिन हि ल छौ।ँ झ डीको हावाले त झन हामी गित छोड़ेर हि ल छौ ँ कै ले एता/ कै ले उता कै ले मािथ/ कै ले तल कै ले आकाशमा उड़छौ ् ँ कै ले धरतीमा बजा र छौ ँ कै ले उ चािल छौ/ँ कै ले पछा र छौ ँ ि थर ब न त स द-ैस दनैौ।ँ आकाशमै उिड़रहँ त पखटेा छै न एकै ठाउँ बिसरहँ त धरातल छै न अकाकै इशारामा च नपन ु यो िज दगी अकाकै इ छामा बाँ नपन ु यो िज दगी थु क यो फटबल िज दगी।। ु