Geyikli taşlar, Türk mitolojisinde ve eski Türk dininde önemli bir yeri 69
olan , en eski örnekleri Pazırık ile Noin Ula kurganlarında çıkartılan geyik motifinin,70 güneş, at, teke, kaplan gibi diğer motiflerle işlendiği mezar taşlarıdır. Bu taşlar, ekseriyetle kurgan yakınların ve tapınak yerlerine dikilmiştir. Taşların dünya üzerindeki sayısı 700 kadar olup bunların 500 kadarı Kuzeybatı Moğolistan’dadır. Diğerleriyse Kırgızistan, Tuva Altay, Kazakistan, Volga Irmağı çevresi, Kuzey Kafkasya, Gürcistan, Karadeniz’in kuzeyi, Orta Avrupa’da bulunur71. M.Ö. 1000’lerin ilk yarısında veya M.Ö. VII.-V. yüzyılları arasında oluşturulan anıt taşlar olduğu veya sosyal statüsü yüksek boy beylerinin
2. Ulusal Yörük Türkmen Çalıştayı
2. Ulusal Yörük Türkmen Çalıştayı
uygulanmaya başladığı tahmin edilen geyikli taşların72, ataları anma amacıyla defnedildiği yeri gösteren mezar taşları oldukları düşünülmektedir73. İki tipten oluşan taşların birinci tipi üst kısmı güneşi simgeleyen daireden, orta kısmı geyik ve at, keçi gibi hayvan figürlerinden, alt kısmıysa kemer, hançer, yay, kılıç gibi figürlerden meydana gelir (Fotoğraf 48). İkinci tip geyikli taşlarsa birinci gruptakilerle aynı kompozisyonu paylaşmakla birlikte onlara göre daha basit yapılmıştır. (Fotoğraf 49)74. Taşların boyları 1 ila 3,5 metre arasında değişen taşların en-boy oranları değişiklik gösterir75. Geyikli taşların dikdörtgen biçimli ve tepesi eğimli tasarlanan formu günümüzde üzerinde figürler olmadan mezar taşı
olarak tatbik edilir.
76
Fotoğraf 48: Birinci tip geyikli taş
77
Fotoğraf 49: İkinci tip geyikli taş
Bengü taşlar, başta Kök Türkler mezarları olmak üzere78 hemen her Türk kağanı mezarında defin alanı yakınlarına konulmuş yazılı mezar taşlarıdır79. Kelime
69
Ögel, İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre, s.101-111. 70 Gözde Sazak, Türk Motif ve Sembollerinin Sanata ve Hayata Yansıması, İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2014, s.131-132. 71 Kubatbek Tabaldiev, “Kırgızistan'daki Geyik Tasvirli Taşlar”, Orta Asya'dan Anadolu'ya Türk Sanatı ve Kültürü Prof. Nejat Diyarbekirliye Armağan, Yeni Türkiye Yayınevi, Ankara 2006, s.100. 72 Ağasıoğlu, Taşbaba Türkün Yaddaşı, s.40-41. 73 Tabaldiev, a.g.m., s.100. 74 Tabaldiev, a.g.m., s.99. 75 Tabaldiev, a.g.m., s.100.
236
76
J. Gantulga-Ch. Yeruul-Erdene-J. Magail, Deer Stones Of Khoid Tamir, Ulaanbaatar 2016, s.37. 77 B.Ch. Munkhbayar, “Study of Archaeological Monuments of Mongolian Altai”, Теория И Практика Археологических Исследований, No:4, Altai 2016, s.167. 78 İlhami Durmuş, “Arkeolojik Kalıntı, Buluntu Ve Yazılı Belgelere Göre Köl Tigin-Bilge Kağan Anıtlıkları ve Bu Anıtlıklardaki Türk Kültür Unsurları”, Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, C:1, S:1, Ankara 2007, s.35-77. 79 Orkun, Eski Türk Yazıtları, C:1, s,15.
237