T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Hassas Alanlar Dairesi Başkanlığı – Sulak Alanlar Şube Müdürlüğü
YAZIR GÖLÜ MART - 2013
İletişim Bilgileri: ORMAN ve SU İŞLERİ BAKANLIĞI Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Hassas Alanlar Dairesi Başkanlığı Sulak Alanlar Şube Müdürlüğü Söğütözü Cad. No: 14/E – ANKARA Tel : (0312) 207 59 00 Faks : (0312) 207 59 59 Doğa Koruma ve Milli Parklar VI.Bölge Müdürlüğü Burdur Şube Müdürlüğü Bahçelievler Mah. Stadyum Cad. No:1 15100 / BURDUR Tel: (0248) 233 36 13 Faks: (0248) 233 19 79
ORTADOĞU Ormancılık Proje Etüt ve Müşavirlik Tic. A.Ş. Mebusevleri Şerefli Sokak No: 25/6 Tandoğan / ANKARA Tel : (0 312) 215 21 32 – 33 Faks : (0 312) 215 21 34 e-posta: odopem@odopem.com
Bu kitap “Burdur, Salda, Yarışlı, Karataş, Gölhisar, Yazır Gölleri Sulak Alan Alt Havzaları Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Alt Projesi” kapsamında Ortadoğu Ormancılık Proje Etüt ve Müşavirlik Tic. A.Ş. tarafından hazırlanmıştır.
Mart 2013 Grafik Tasarım: Güngör Genç Kapak fotoğrafı: Tamer Yılmaz
Fotoğraf: Ersan Berberoğlu
YAZIR GÖLÜ Sulak Alanlar Şube Müdürlüğü MART - 2013
GİRİŞ Sulak alanlar doğal işlevleri, ekonomik değerleri, geniş besin ağı ve zengin biyolojik çeşitliliğinden dolayı en verimli ve tüm dünyada korunması gereken ekosistemlerden biri olarak kabul edilmektedir. Sulakalanların korunması ve yönetiminde en önemli adım 1971 yılında İran’ın Ramsar kentinde imzaya açılan ve kısaca Ramsar Sözleşmesi olarak bilinen “Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi’ olmuştur. 2013 yılı itibariyle 168 ülkenin taraf olduğu sözleşmeye Türkiye 1994 yılında 84. taraf ülke olarak katılmıştır. Sözleşmeye taraf tüm ülkeler, sınırları içindeki tüm sulak alanların doğal yapılarını ve ekolojik karakterlerini korumayı taahhüt etmişlerdir. Fotoğraf: Tamer Yılmaz
i
Türkiye’de uluslararası öneme sahip 135 sulak alan tespit edilmiştir. Bunlardan 14’ü Ramsar Sözleşmesi kapsamında koruma altına alınmıştır. Türkiye’de Sulak alanların korunması için kamu kurumları, sivil toplum örgütleri ve üniversiteler işbirliğinde ekolojik, sosyal ve ekonomik analizlere dayanan sulak alan koruma programları ve yönetim planları hazırlanmıştır. Bölgedeki en küçük göllerden olan Yazır Gölü, dağlık tatlısu ekosistemlerinin en önemlilerinden biridir. Birçok nadir türe ev sahipliği yapması, turbalık ve sazlık habitatlarıyla ulusal öneme sahiptir.
ii
ALANIN KÜNYESİ Alanın Adı
Yazır Gölü Sulak Alanı
Kapladığı Alan
3671 ha (Alt havza) 230 ha (Gölün azami alanı)
Bulunduğu İl
Burdur İli, Çavdır İlçesi
Koordinatlar Ortalama Yükseklik Koruma Statüsü Nüfus
UTM (Zon 35 ED-50): X: 743261,37375 Y: 4098235,27835 Coğrafi: 29° 44’ 0,7” D - 36° 59’ 53,6” K 1.565,53 m
Alt havzada 1. derece arkeolojik sit alanları vardır. 852 (Göl çevresindeki köyler)
Mevcut Tesis
Yok
Alanın Sembolü
Su kuşları, kaya mezarları ve resimleri
Yönetim Planı
Yok
DENİZLİ
BURDUR
Salda Gölü
Burdur Gölü Yarışlı Gölü Karataş Gölü Gölhisar Gölü
Yazır Gölü
Fotoğraf: Tamer Yılmaz
iii
ISPARTA
1. GENEL BİLGİLER 1.1. Alanın Konumu, Tanımı ve Sınırları Yazır Gölü alt havza sınırları içerisinde yer alan Yazır Gölü, Çavdır ilçesine bağlı Yazır (Gölcük) Köyü’nün güneybatısında köye yaklaşık 3,2 km uzaklıkta, Anbarcık köyünün ise güneydoğusunda bulunmaktadır (Şekil 1). Yazır Gölü Dengere Dağları’nın batı çevresinde çukur bir alanda yer almaktadır.
Şekil 1. Yer Bulduru Haritası
1
Göller Yöresi’nin en küçük göllerinden biri olan Yazır Gölü de Burdur Gölleri havzası sınırları içerisinde bulunan diğer alt havzalar gibi suları denize ulaşmayan yani kapalı bir alt havza ve/veya kapalı bir hidrolojik sistem içindedir. Genellikle yağışlarla havzaya düşen su, yaz mevsiminde büyük kısmı kuruyan dereler ile havzanın en derin yeri olan Yazır Gölü çanağında toplanmakta ve bu alanda toplanan sular Yazır Gölü’nü oluşturmaktadır. Gölün kuzeydoğusunda yer alan düden vasıtası ile yüzey suyunu yeraltına ilettiği söylenmektedir.
1.2. Mülkiyet Durumu Alt havza içinde hazine, köy tüzel kişiliği ve özel şahıs arazileri mevcuttur. Göl alanının tamamı devletin tasarrufu altındadır. Göl çevresindeki araziler, hazine, özel mülkiyet ve köy tüzel kişiliğine aittir. Alt havzanın %59,81’ini kaplayan hazine arazileri içerisinde sulak alanlar, orman alanları ve dağ bozkırı alanları yer almaktadır. Yerleşim alanlarını da içine alan özel şahıs arazilerinde sulu ve kuru tarım alanları (%36,78) ve göl çevresinde ise hazine ve köy tüzel kişiliğine ait alanlar (%3,41) bulunmaktadır.
2
Fotoğraf: Ceren Tuncer
1.3. İdari ve Yönetim Yapısı Gölhisar Gölü Alt Havzasına etki eden en önemli yerleşim yerleri Burdur Çavdır ilçesine bağlı Yazır (Gölcük) ve Anbarcık köyleridir. Gölhisar Gölü’nün korunması, yönetimi ve bölgede avcılık kontrolü konularında ana sorumlu kurum Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar VI. Bölge Müdürlüğü Burdur Şube Müdürlüğü’dür.
Fotoğraf: Tamer Yılmaz
1.4. Koruma Statüsü Alt havza sınırları içinde en önemli koruma statüleri 1. derece arkeolojik sit alanlarıdır: Anbarcık Köyü Ballık yazıtı ve kaya kabartması (1991), Ambarkaya ve Yağıbasan kaya kabartmaları (1991), Kızıllar Yaylası Asarlık Tepe ve mağara (2011) ve Yazır Köyü Pirenli Nekropolü (2011).
3
2. FİZİKSEL ÖZELLİKLER 2.1. Jeoloji ve Hidrojeolojisi Yazır Gölü Alt Havzası, Türkiye jeolojisinde Isparta büklümü olarak adlandırılan yapının batı kısmında yer almaktadır. Yazır Gölü Alt Havzası sınırları içinde Yazır Gölü, irili ufaklı sürekli ve mevsimsel dere ile boşalım gösteren kaynak ve/veya kaynak grupları bulunmaktadır (Şekil 2).
4
Fotoğraf: Tamer Yılmaz
Yazır Gölü havza dışına akış vermediği ve havza dışından da herhangi bir akış almadığından dolayı kapalı bir havza özelliği göstermektedir. Hidrolojik su bütçesini oluşturan en önemli unsurlar gölün beslenim ve boşalım elemanlarıdır. Gölün beslenimi; göl aynasına ve alt havza geneline düşen yağışlar, sürekli ve/veya mevsimsel akarsular ve kaynak sularıdır. Gölün boşalımı ise; gölden herhangi bir dışa akış olmadığından yalnızca buharlaşma ile gerçekleşmektedir. Bununla beraber gölün doğusunda yer alan düden aracılığı ile de göl sularının yeraltına iletildiği söylenmektedir. Bölge, Fethiye-Burdur fay zonu üzerindedir. Bu fay zonu üzerinde, son yüzyıl içinde büyüklükleri M=5.0 ile M=7.0 arasında değişen yedi önemli deprem kaydedilmiştir. Bunların içinde özellikle Burdur’u etkileyen 1914 (Ma=7.0) ve 1971 (Ma=6.2) depremleri önemlidir.
Şekil 2. Yazır Gölü Drenaj Alanı Jeoloji Haritası 5
2.2. Su Kalitesi Göl ve çevresinde yapılan su kalitesi çalışmalar Yazır Gölü’nde organik madde miktarının yüksek olduğu göstermiştir. Göldeki makrofit gelişimi dikkat çekmektedir. Çalışma sonuçları limnolojik açıdan değerlendirildiğinde; Yazır Gölü biyolojik veriler açısından ötrofik, besin tuzları açısından oligotrofik-mezotrofik bir yapı göstermektedir. Kış aylarında yoğun kar yağışına maruz kalan bölgede göl yüzeyi donmaktadır. Yaz aylarında ise su sıcaklığı 28 °C’dir.
Fotoğraf: Yıldıray Lise
6
Fotoğraf: Yıldıray Lise
2.3. Meteoroloji ve İklim Burdur Gölü Havzası, Akdeniz iklimi ile karasal iklim kuşağı arasında geçiş özelliği taşıdığından hem Akdeniz hem de karasal iklimin özellikleri önemli ölçüde hissedilmektedir. Yazır Gölü alt havzası genelinde alansal ortalama aylık ve yıllık yağışın belirlenmesi amacıyla Gölhisar ve Korkuteli meteoroloji gözlem istasyonları verileri kullanılarak Thiessen poligonları elde edilmiştir. Bu yöntem kullanılarak yapılan hesaplamalar sonucunda havza alanına düşen yıllık toplam yağış miktarı 469,13 mm ve uzun yıllar aylık ortalama yağış miktarı ise 40,09 mm bulunmuştur. Bölgeye aylık bazda düşen yağış miktarı Aralık-Ocak aylarında maksimum, Ağustos-Eylül aylarında ise minimum olmaktadır. Yıllık ortalama sıcaklık değerleri 11,82 oC ile 13,21 oC arasında değişmekte ve yıllık ortalama sıcaklık değeri ise 12,42 oC’dir.
7
3. BİYOLOJİK ÖZELLİKLER 3.1. Habitat Özellikleri Yazır Gölü ve çevresinde sulak alan, orman, dağ bozkırı, kayalık ve tarım ekosistemleri mevcuttur.
8
Fotoğraf: Tamer Yılmaz
Fotoğraf: Tamer Yılmaz
Sulak Alan Ekosistemi: Yazır Gölü bölgenin en önemli ekosistemini oluşturmaktadır. Büyük bir oranda sazlıklarla kaplı olan gölün doğusunda yer alan ıslak çayırlar ve göle ulaşan sürekli dereler ile pınarlar sulak alan ekosistemlerine dahildir.
Fotoğraf: Tamer Yılmaz
Orman Ekosistemi:
Yazır Gölü’nün batısında ve alt havzanın kuzey bölümünde orman ekosistemi hakimdir. Bu ormanlarda ardıç türleri seyrek ve çok seyrek olarak bulunur. Ardıçlara yer yer meşeler ağaç ve çalı formlarında eşlik eder. 9
Fotoğraf: Yıldıray Lise
Dağ Bozkırı Ekosistemi: Yazır Gölü’nün güneydoğusunda ve alt havzanın yüksek kesimlerinde seyrek bitki örtülü alanları içermektedir.
Fotoğraf: Yıldıray Lise
Kayalık Ekosistemi: Yazır Gölü alt havzasının kuzeydoğusunda, kayalık ve çok seyrek bitki örtülü alanları içermektedir. Fotoğraf: Tamer Yılmaz
Tarım Ekosistemi: Yazır Gölü çevresi başta buğday ve anason tarlaları olmak üzere kuru tarım alanları ile kaplıdır. 10
Çalışma alanında ekosistemler arasında en büyük alanı tarım ekosistemi, sonrasında da orman ekosistemi kaplamaktadır (Şekil 3).
Şekil 3. Ekosistem Haritası Yazır Gölü alt havzasında sulak alan, sazlık, ıslak çayırlık, dere, kayalık, ibreli orman, ağaçlık, dağ bozkırı, kayalık ve tarım habitatları bulunmaktadır. Yazır Gölü çevresindeki tepelerde otsu bitkilerin yanısıra; Pinus brutia (Kızılçam), Cedrus libani (Toros sediri), Pinus nigra (Anadolu karaçamı), Juniperus communis (Adi ardıç), Juniperus excels (Boylu ardıç), Acer platanoides (Akçaağaç), Sorbus umbellate (Üvez) ve Quercus ithaburensis (Palamut meşesi) gibi ağaç ve çalı formları dağınık olarak bulunmaktadır. Büyük bir bölümü sazlarla kaplı olan Yazır Gölü’nün tüm çevresi de sulak alan bitkileriyle kaplıdır. Yazır Gölü su seviyesinin 10-70 cm olduğu kesimlerde Potamogeton gramineus, Potamogeton lucens, Potamogeton pectinatus, Myriophyllum spicatum ve Polygonum amphibium türleri topluluklar oluşturmaktadır. 11
Fotoğraflar:Ceren Tuncer
3.2. Flora (Bitki Varlığı) Yazır Gölü tatlı su ekosistemi submers, emers, batık alan bitkileri yönünden oldukça zengin bir yapıdadır. Göl çok büyük kısmı kamışsaz bitkileriyle kaplıdır ve su bitkileri gölü adeta tamamen kaplamış durumdadır. Gölü çevresindeki ıslak çayırlık habitatlarındaki kıyı çamur bitkileri arasında Phragmitetum australis türünün baskın olduğu tür topluluğu çok geniş bir alanda dağılım göstermektedir. Aynı bölgelerde dağınık konumda, gölün iç kesimlerine doğru Thypa angustifolia, Bolboschoenus maritimus, Juncus heldreichianus ve Eleocharis palustris yoğunluk gösteren türlerdir.
Gölün güney ve doğu kesimleri Phragmitetum australis baskın bitki topluluğu ile kaplıdır. Fotoğraf: Erol Kesici
12
Fotoğraf: Erol Kesici
Gölün çevresindeki kıyı çamur bitkileri arasında gölün iç kesimlerine doğru Thypa angustifolia, Bolboschoenus maritimus, Juncus heldreichianus ve Eleocharis palustris türleri yoğundur. Yazır Gölü alt havzası içinde en yaygın vejetasyonu ormanlık ve dağ bozkırı alanlar oluşturmaktadır. Seyrek ve çok seyrek ardıç topluluklarından oluşan ormanlık alanlarda yamaçlarda Compositaea, Rosaceae, Labiatae, Euphorbiaceae, Caryophyllaceae ve Cruciferae familyasına ait bitki türleri yer almaktadır. Çalı katında ardıç, karaçam, murt, zeytin ve akçakesme çalılık alan türleriyle, çemen, kekik, adaçayı ve kazayağı gibi otsu bitkiler yer alır. Alanda yapılan araştırmalarda ve literatür kayıtlarında 83 familyaya ait 355 sucul ve karasal bitki türü belirlenmiştir.
Gölün kuzey kesimindeki dağlık alanda seyrek ardıç ormanları hakimdir. Fotoğraf: Erol Kesici
13
3.3. Fauna (Hayvan Varlığı) Yazır Gölü ve çevresindeki farklı habitatlar ve iklim koşulları farklı ekolojik istekleri olan birçok hayvan türünün alanda üremesine ve beslenmesine imkan sağlamaktadır.
Fotoğraf: Tamer Yılmaz
14
Podiceps cristatus (Bahri) Fotoğraf: Tamer Yılmaz
Sucul omurgalılar: Arazi gözlemlerinde ve literatür taramalarında Yazır Gölü’nde 3 balık; 1 sürüngen ve 1 amfibi türü belirlenmiştir. Gölde baskın balık türü sivrisinek balığı (Gambusia holbrooki) ve gümüşi havuz balığıdır (Carassius gibelio). Göldeki diğer balık türü ise sazandır (Cyprinus carpio). Gölde Beyşehir kurbağası (Pelophylax caralitanus), damalı suyılanı (Natrix tessellata) da yaşamaktadır.
Pelophylax caralitanus (Beyşehir kurbağası) Fotoğraf: Tamer Yılmaz
15
Ardea cinerea (Gri balıkçıl) Fotoğraf: Ersan Berberoğlu
Kuşlar: Yazır Gölü Alt Havzası kuş türleri açısından bölgenin önemli yaşam alanlarından biridir. Alt havzada yürütülen arazi çalışması ve literatür araştırması sonucunda toplamda 43 kuş türünün varlığı tespit edilmiştir. Bu türlerden 29’u ötücü, 8’i sukuşu, 6’sı gündüz yırtıcısıdır. Bu türlerden 26 tanesi Bern Sözleşmesi kapsamında koruma altındadır. Alanda gözlenen bu sukuşlarından, sonbahar döneminde farklı tarihlerde görülen sukuşlarının gözlenme sıklıklarına bakıldığında, ilk sırada ülkemizde en sık görülen bahri, gri balıkçıl ve sakarmekenin olduğu görülmektedir. Çamurcun ve yeşilbaş ise gölde en sık gözlenen ördek türleridir. 16
Büyük ak balıkçıl
Fotoğraf: Tamer Yılmaz
Karasal Diğer Canlılar: Yazır Gölü Alt Havzası’nda yaban tavşanı (Lepus europeaus) ve yaban domuzu (Sus scrofa) gözlenmiştir. Bugüne kadar yapılan araştırmalar ve kayıtlar, Archon apollinus (Yalancı Apollo), Euchloe ausonia (Dağ oyklösü), Gonepteryx farinosa (Kleopatra), Pieris rapae (Küçük beyaz melek) ve Vanessa cardui (Diken kelebeği) olmak üzere 5 farklı kelebek türünün Yazır Gölü alt havzasında yaşadığını göstermektedir. Archon apollinus
Fotoğraf: Ali Atahan
17
4. SOSYO-EKONOMİK,
DEMOGRAFİK VE KÜLTÜREL YAPI
18
Fotoğraf: Tamer Yılmaz
4.1. Nüfus Yazır Gölhisar Gölü Burdur ili Çavdır ilçesi sınırları içindedir. Gölhisar Gölü ile doğrudan ilişkili yerleşim yerleri Yazır ve Anbarcık köyleridir. Yazır Gölü ile ilişkili yerleşim yerlerinde proje çerçevesinde yapılan anketlere dayalı olarak nüfus 950, hane sayısı 280’dir.
Fotoğraf: Ceren Tuncer
4.2. Ekonomik Durum Burdur ilinde ekonominin en önemli sektörü tarımhayvancılık ve buna bağlı et, süt ve tarımsal ürünlere bağlı gıda sanayidir (%41). İkinci sırada ise %18 ile mermer ağırlık sanayi sektörü gelmektedir. Sulak alan ile ilişkili yerleşim yerlerinde temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. 19
Fotoğraf: Ceren Tuncer
4.3. İlgi Grupları İlgi grupları; Yazır Gölü ile ilgili paydaşların alana ilgisi, ilgi derecesi ve projenin başarısına katkıları dikkate alınarak tanımlanmıştır. Yazır Gölü ile ilişkili paydaşlar birincil, ikincil ve üçüncül paydaşlar olarak analiz edilmiştir.
Birincil Paydaşlar Birincil paydaşlar; alanın kaynaklarına en fazla bağımlı olan yöre halkı ve yerel yönetimlerdir: Başta Yazır ve Anbarcık köyleri muhtarlıkları ile tarım, hayvancılık ve avcılık yapan yöre halkıdır.
İkincil Paydaşlar Yazır Gölü ile ilişkili Kamu Kurumları, Turizm Acenteleri, Üniversite, yerel Sivil Toplum Kuruluşları ikincil paydaşlardır.
Üçüncül Paydaşlar Ulusal ve uluslararası kuruluşlar ile ulusal sivil toplum kuruluşları üçüncül paydaşlar olarak tanımlanmıştır. Orman ve Su İşleri Bakanlığı/Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, ulusal sivil toplum kuruluşları, ulusal medya/basın. 20
4.4. Alandaki İnsan Aktiviteleri Yazır Gölü, bölge için önemli ekonomik değerler sunmaktadır. Sulak alan ile ilişkili yerleşim yerlerde temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Yazır Gölü çevresindeki kaynak suları, içme ve kullanım amacıyla kullanılmaktadır. Gölün çevresinde yoğun olarak küçükbaş hayvan otlatılmaktadır. Gölde kaz ve ördek türlerine yönelik avcılık faaliyetleri yapılmaktadır. Yazır Gölü alt havzası sınırları içinde Maden İşleri Genel Müdürlüğü 2012 yılı verilerine göre arama ve işletme için toplam 10 ruhsat verilmiştir. Bu alanlardan 298,75 hektarlık ruhsat alanı olan 3 sahada madencilik faaliyetleri devam etmektedir. Yazır Gölü alt havzasında birçok bitki türü tıbbi ve farmakolojik ticari değeri olduğu için ve gıda olarak tüketilmek amacıyla doğadan toplanmaktadır.
Fotoğraflar: Yıldıray Lise
21
Fotoğraf: Erol Kesici
4.5. Kültürel Yapı Doğal güzellikleri ve kültürel zenginlikleri açısından Batı Akdeniz Bölgesi’nin önemli bir kenti olan Burdur’da bugüne kadar yapılan araştırmalar, Güneybatı Anadolu’nun bu kısımlarının Prehistorik devirlerden bu yana iskan edildiğini ortaya çıkarmıştır. İl sınırları içinde bulunan Hacılar, Kuruçay ve Höyücek höyüklerinde yapılan kazılar bunu doğrulamakta ve M.Ö. 8000’lere kadar giden tarihi göstermektedir. Bugün Burdur ili genelinde 50’ye yakın höyük ve tümülüs ile 25’ten fazla ören yeri ve antik kent yerleşim yeri bulunmaktadır. Yazır Gölü’nün içinde bulunduğu Çavdır ilçesinin tarihi, Selçuklular dönemine kadar uzanmaktadır. Yazır Köyü’nde bulunan tarihi camiler, çevredeki kaya mezarları ve kabartmaları, kültürü ve din alimleri kültürel değerler bakımından öne çıkmaktadır. Bölgede en önemli peyzaj özelliği gölün kendisi ve çevresindeki ardıç ormanlarıdır. Yazır Gölü, su pınarları, çevresindeki kayalıklar ve arkeolojik değerleriyle hem görsel hem de ekolojik açıdan yaşam destek sisteminin en önemli elemanıdır. Peyzaj değerleri bölgenin fotoğraf değerinin yüksek olmasını sağlamıştır. 22
4.6. Ekoturizm Olanakları Türkiye 2023 Turizm Stratejisi’nde Burdur ilinin içinde yer aldığı bölge “Göller Bölgesi Eko-turizm Gelişim Bölgesi” olarak belirlenmiş ve özellikle bölgede ki göllere dikkat çekilmiştir. Yazır Gölü’nün doğal yapısı nedeniyle rekreasyonel özelliği yüksek değildir. Göl kıyısının çok çamurlu-bataklık ve gölün sığ olması gölün eğlence ve dinlence değerini kısıtlamaktadır. Yüksek avifauna çeşitliliği ve zenginliğine sahip olan gölün, özellikle sonbahar ve ilkbahar aylarında, başta kuş gözlemciliği ve fotoğrafçılık olmak üzere ekoturizm faaliyetlerine oldukça uygun olduğu belirlenmiştir. Göle yakın köyler, arkelojik değeri olan kaya mezarları ve kabartmaları diğer önemli değerlerdir. Göl ve çevresinin ekoturizm potansiyeli bölgedeki ekoturizm faaliyetlerinin çeşitlendirilmesi açısından önemli bir fırsat sunmaktadır. Bölgede yapılan çalışmalarda Yazır Gölü ve çevresinde ekoturizm değerleri olarak doğa yürüyüşleri, kuş gözlemciliği, fotoğrafçılık, sportif olta balıkçılığı, arkeolojik değerler, doğa kampları ve eğitimleri ve köylerin kültürel değerleri ön plana çıkmaktadır. Fotoğraf: Ceren Tuncer
23
5. DEĞERLENDİRME Özellikle su kuşları, bitki ve habitat çeşitliliği ile dikkat çeken Yazır Gölü bölgesel düzeyde önemli bir sulak alandır.
24
Fotoğraf: Tamer Yılmaz
5.1. Ekolojik ve Biyolojik Çeşitlilik Yönünden Değerlendirme Yazır Gölü bölgenin çok az sayıdaki tatlı su göllerinden biridir. Yazır Gölü’ne ekolojik yönden bakıldığında, göl ekosisteminden ziyade “sazlık” alan özelliği göstermektedir. Büyük bir çoğunluğu sazlık olan alan, oldukça sığ ve üretkendir. Bu üretkenliğin bir sonucu olarak çürüme ve detritus (organik döküntü) son derece yoğun olup, gölün birçok bölgesi “ıslak saman” kıvamındadır. Yazır Gölü’nde gözlemlenen en önemli durum; ekosistemin yoğun su bitkisi istilası nedeniyle su aynasının küçülmesi, dipte yoğun detritus birikimi, su sirkülasyonunun oldukça azalmış olması nedeniyle kıyı kesimlerinde oksijen yetersizliği (hipoksia, kokuşma) gibi nedenlerle gölün sığlaşma, bataklık ve turbalık alana doğru gidişinin hızlanmasıdır.
Fotoğraf: Tamer Yılmaz
25
Fotoğraf: Yıldıray Lise
Yazır Gölü Alt Havzası’nın gerek karasal gerekse sulak alan ekosistemleri kuş türleri açısından önemlidir. Göl çevresindeki ardıç ormanları ve bodur çalılar ötücü kuş türleri açısından önemlidir. Yazır Gölü’nün sulak alana bağımlı kuş türleri açısından en önemli yeri gölün sazlık bölümlerdir. Alt havzada yürütülen arazi çalışması ve literatür araştırması sonucunda toplamda 43 kuş türünün varlığı tespit edilmiştir. Yazır Gölü’nde 3 balık; 1 sürüngen ve 1 amfibi türünün yaşadığı belirlenmiştir. Gölde baskın balık türü sivrisinek balığı (Gambusia holbrooki) ve gümüşi havuz balığıdır (Carassius gibelio). Yazır Gölü ve çevresinde yapılan araştırmalarda 83 familyaya ait 355 bitki türü belirlenmiştir.
26
5.2. Niteliksel Değerlendirme Yazır Gölü ekolojik, hidrolojik ve sosyo-ekonomik değerleri ile göl alanının mevcut su seviyesinin ve hacminin korunması ve sürdürülebilir turizm yönetiminin etkin olarak yapılması gereken bir yapıdadır. Göl sadece ekolojik açıdan değil bölgede yaşayan insanlar için bir moral, estetik ve turizm değerleri taşıması açısından da önemlidir.
Hassaslık Göl, artan besin girdileri, göle yakın yerlerde tarımsal faaliyetlerin artması ve açmaların olması, göl su seviyesindeki değişimlerden dolayı ekolojik bütünlük ve özellikle sistemi dengede tutan ekolojik işleyişin devamlılığı açısından çok hassastır. Bölgede yapılan madencilik faaliyetleri habitat parçalanmasına yol açmaktadır. Uzun dönemde bu tür faaliyetlerin alt havzadaki etkileri izlenmeli ve değerlendirilmelidir.
Nadirlik Yazır Gölü nadir türlere ve önemli habitatlara ev sahipliği yapmaktadır. Yazır Gölü ve çevresinde yapılan araştırmalarda 83 bitki familyasına ait 355 bitki türü bulunmuştur. Bölgede tespit edilen 43 kuş türünden 26 tanesi Bern Sözleşmesi kapsamında koruma altında olan kuş türleri arasındadır.
Doğallık Yazır Gölü’nün göl alanı yıllar içinde değişse de doğal yapısını korumaktadır. Yazır Gölü alt havzasında insan müdahalesinin az olduğu yerler ormanlar ve dağ bozkırı alanlarıdır.
Tipiklik Yazır Gölü ve çevresi barındırdığı nadir türler ile önemli habitatlarla oldukça önemli bir dağ sulak alanıdır. 27
Fotoğraf: Ceren Tuncer
Özel İlgi Yazır Gölü göç döneminde sukuşları için önemli bir alandır. Göç döneminde kuşların göçlerini tamamlamaları açısından hayati öneme sahiptir. Özellikle kuş gözlemcileri kuş gözlemi ve fotoğraf çekmek için alanı ziyaret etmeyi tercih edebilirler.
Büyüklük Yazır Gölü Alt Havzası 2,3 km2’lik Yazır Gölü alanıyla birlikte toplam yaklaşık 36,71 km2’lik bir yüzölçüme sahiptir ve farklı ekosistem tiplerini içermektedir. Bu ekosistemler alansal büyüklük bakımından sırası ile tarım, orman, dağ bozkırı, sulak alan ve kayalık ekosistemidir. Sulak alan ekosistemi alansal olarak alt havzanın %7,10’unu kaplamaktadır.
Çeşitlilik Yazır Gölü alt havzası nesli tehlike altında ve nadir birçok canlıya ev sahipliği yapmaktadır. Yapılan çalışmalarda bölgede 43 kuş türü, 83 familyaya ait 355 bitki türü, 3 balık, 1 sürüngen, 1 amfibi, 2 memeli ve 5 kelebek türünün varlığı belirlenmiştir. 28
Denge ve Dengesizlik Yazır Gölü alt havzasındaki yoğun madencilik faaliyetlerinin bölgede doğa dengeyi nasıl etkileyeceği yönünde bir çalışma bulunmamaktadır. Uzun dönemde bu tür faaliyetlerin havzanın doğal ve ekolojik değerlerini olumsuz etkilemesi mümkündür.
Alanın Bölgenin ve Ülkenin Ekolojik Yapısındaki Yeri Yazır Gölü, bölgedeki dağ sulak alanlarının en önemlilerinden biridir. Birçok nadir tür ve habitata ev sahipliği yapması açısından ulusal öneme sahiptir.
Gelişme / Restorasyon Potansiyeli Yazır Gölü ve çevresinin sürdürülebilir turizm potansiyeli daha iyi değerlendirilmeli ve katılımcı bir yaklaşımla yönetilmelidir. Yazır Gölü Sürdürülebilir Turizm Stratejisi ve Eylem Planı’nın hazırlanması ve etkin tanıtımlarla alana turist çekme imkanı vardır. Fotoğraf: Tamer Yılmaz
29
Fotoğraf: Yıldıray Lise
5.3. Sosyoekonomik Değerlendirme Yazır Gölü, kendine özgün yapısı ile bölge için önemli ekonomik değerler sunmaktadır. Sulak alan ile ilişkili yerleşim yerlerinde temel geçim kaynağı, tarım ve hayvancılıktır. Sulak alanla ilişkili yerleşim yerlerinde tarla bitkileri üretiminde en fazla buğday sonra sırası ile arpa, yulaf, yem bitkilerinden mısır, yonca, fiğ ve korunga üretimi yapılmaktadır. Köyler hayvansal üretim bakımından karşılaştırıldığında büyükbaş hayvancılık Anbarcık köyünde yüksek, küçükbaş hayvancılık ise Yazır köyünde yüksektir. Büyükbaş hayvan sayısı toplam 1.000, küçükbaş hayvan sayısı ise 4.500’dür.
5.4. Kültürel Değerlendirme Burdur doğal güzellikleri ve kültürel zenginlikleri açısından Batı Akdeniz Bölgesi’nin önemli bir kenti olma özelliğini taşımaktadır. Burdur ilinde 50’ye yakın höyük ve tümülüs ile 25’ten fazla ören yeri ve antik kent yerleşim yeri bulunmaktadır. Yazır Gölü’nün içinde bulunduğu Çavdır ilçesi de Burdur’un eski yerleşim yerlerinden biridir. Doğal peyzaj değerleri sunan göl, gelen ziyaretçiler için kuş gözlem, fotoğraf çekme, hidrojeolojik ve jeolojik gözlem yapma, arkeolojik değerler ve yürüyüşler bölge için turistik değerlerdir. Tek kurşun ve trap atış yarışmaları, Kabadayılık Ağalığı seçimi, “Göce Şenlikleri” kültürel açıdan öne çıkan değerleri oluşturmaktadır. 30
6. BAŞLICA SORUNLAR
VE ÖNERİLER
Sorunlar: Yazır Gölü’nde en önemli sorun ekosistemin yoğun su bitkisi istilası nedeniyle su aynasının küçülmesi, dipte yoğun detritus birikimi, su sirkülasyonunun oldukça azalmış olması nedeniyle kıyı kesimlerinde oksijen yetersizliği (hipoksia, kokuşma) gibi nedenlerle gölün sığlaşma, bataklık ve turbalık alana doğru gidişinin hızlanmasıdır. Yazır Gölü’nün güney ve batısında yoğun tarım yapılmaktadır. Göl kıyısında ağıl kurulmakta, küçükbaş hayvan otlatılmakta ve böylece göle kirlilik taşınmaktadır. Alanda tarımsal, endüstriyel ve evsel kirlilik bulunmamakla birlikte, yoğun küçükbaş hayvan otlatılması kaynaklı nutriyent kirliliği söz konusudur. Alt havzada karasal ekosistemlerini etkileyen en önemli tehdit mermer ocaklarıdır. Bu ocaklar alt havzanın ekosistem bütünlüğü ve peyzaj değerini azaltmaktadır. Bölgede yapılan avcılık faaliyetleri Yazır Gölü gibi küçük göllerde, büyük göllere kıyasla çok daha fazla olumsuz etkiye sebep olmaktadır. Gölün belirli bölgelerinde, plastik artıklar ve boş fişekler görülmektedir. Diğer önemli bir sorun, Yazır Gölü’nün korunması ve bölgede sürdürülebilir doğal kaynak yönetimi ve turizm uygulamaları için gerekli kurumsal işbirliklerinin oluşturulamaması ile alanın genelinde koruma-kontrol çalışmalarındaki güçlükler ve eksiklerdir. Fotoğraf: Tamer Yılmaz
31
Öneriler: Göldeki su üstü (öncelikle kamışlar-sazlar) ve su altı bitkileriyle doğrudan ve dolaylı mücadele yöntemlerinin uygulanmasıyla, gölün tamamen sazla kaplanması önlenmelidir. Gölün yakın çevresinin insan faaliyetlerinden asgari düzeyde etkilenmesi için tarımsal faaliyetlerin göl sınırına kadar yapılmaması sağlanmalıdır. Yazır Gölü çevresi için otlatma planı geliştirilmeli ve bu çerçevede yaban hayatı üreme dönemleri dışında kontrollü otlatma yapılması sağlanmalıdır. Mermer ocaklarının pasalarını (mermer ocaklarındaki artık mermerler) düzenli olarak alandan uzaklaştırmaları ve çalışmalarında doğayı en az tahrip edecek şekilde yapmaları gerekmektedir. Bölgede yoğun olarak yapılan avcılık faaliyetleri belirli yıllarda kısıtlanmalı ve kuş türlerinin alanı düzenli olarak kullanmaları sağlanmalıdır. Kamu kurumları ile sivil toplum kuruluşları arasında işbirliği geliştirilmelidir. Yöre halkına yönelik olarak doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı ve sürdürülebilir turizm uygulamaları konularında eğitim ve bilinçlendirme çalışmaları başlatılmalıdır. Alanın etkin yönetimi, doğal kaynakların korunması ve alanın etkin tanıtılması için Yazır Gölü Yönetim Planı en kısa sürede hazırlanmalıdır. Yönetim Planı ile birlikte hazırlanacak olan Yazır Gölü Sürdürülebilir Turizm Stratejisi ve Eylem Planı hazırlanarak ziyaretçiler için şartlar iyileştirilebilir. Yazır Gölü Tanıtım ve İletişim Stratejisi ve Eylem Planı ile de etkin tanıtım faaliyetleri ile bölgeye daha fazla turist gelmesi sağlanabilir. Bu konuda en önemli eylemlerden biri ziyaretçi merkezi ve tanıtım birimleri ile yürüyüş patikalarının hazırlanması olacaktır.
32
T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI
Hassas Alanlar Dairesi Başkanlığı – Sulak Alanlar Şube Müdürlüğü ORMAN ve SU İŞLERİ BAKANLIĞI Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Hassas Alanlar Dairesi Başkanlığı Sulak Alanlar Şube Müdürlüğü Söğütözü Cad. No: 14/E – ANKARA Tel : (0312) 207 59 00 Faks : (0312) 207 59 59 Doğa Koruma ve Milli Parklar VI.Bölge Müdürlüğü Burdur Şube Müdürlüğü Bahçelievler Mah. Stadyum Cad. No:1 15100 / BURDUR Tel: (0248) 233 36 13 Faks: (0248) 233 19 79
ORTADOĞU Ormancılık Proje Etüt ve Müşavirlik Tic. A.Ş. Mebusevleri Şerefli Sokak No: 25/6 Tandoğan / ANKARA Tel : (0 312) 215 21 32 – 33 Faks : (0 312) 215 21 34 e-posta: odopem@odopem.com
Bu kitap “Burdur, Salda, Yarışlı, Karataş, Gölhisar, Yazır Gölleri Sulak Alan Alt Havzaları Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Alt Projesi” kapsamında Ortadoğu Ormancılık Proje Etüt ve Müşavirlik Tic. A.Ş. tarafından hazırlanmıştır.
Mart 2013 Grafik Tasarım: Güngör Genç Kapak Fotoğrafı: Ersan Berberoğlu