Ալեքսանդր Ալաջյան
(ԽՍՀՄ, Հայաստան, գործել է 1950-90թթ.)
© Յինդրիխ Րիխտեր
«Անվերնագիր», 1970-80-ականներ: Ժելատին արծաթ լուսանկար: 1960-80-ականներին հայտնի ֆոտոթղթակից Ալեքսանդր Ալաջյանի անունն այսօր առնչվում է խորհրդահայ վավերագրական լուսանկարչության պոետիկքնարական ավանդույթների հետ: Իր հովվերգական տեսարանների հետ մեկտեղ Ալաջյանը նաև աշխատում էր ինքնուրույն, փորձարարական նախագծերի վրա, որոնք քչերին են հայտնի: Լուսադարանի հավաքածուն ընդգրկում է Ալաջյանի շուրջ մեկ տասնյակ էքսպերիմենտալ աշխատանքներ: Դրանցում նա շոշափում էր լուսանկարչության տարբեր տարածաչափեր՝ փորձելով արտահայտել տեսողական աշխարհի թաքնված, մետաֆիզիկական երևույթները: Այդ առումով հատկապես հետաքրքրական են Ալաջյանի «ակտերը»: Խորհրդահայ լուսանկարչության մեջ հազվադեպ հանդիպող այս ժանրի աշխատանքներում Ալաջյանը բացահայտում է սեքսուալացված հայացքի և էրոտիկ ցանկության բռնությունը՝ ներկայացնելով կանացի մարմինը որպես առեղծվածային և միֆական մի ուժ:
Յինդրիխ Րիխտեր (Չեխիա, ծն. 1937թ.)
© Ալեքսանդր Ալաջյան ժառանգներ
«Անվերնագիր», 1976: Ժելատին արծաթ լուսանկար: Չեխական լուսանկարչությունն իր ուրույն տեղն է գրավում 20-րդ դարի եվրոպական արդի արվեստի պատմագրության մեջ: 1920-ականներից ի վեր չեխ լուսանկարիչները հետևողականորեն խորացել են սուբյեկտիվ լուսանկարչության հնարավորությունների ուսումնասիրության մեջ: Հատկապես նշանակալի էր նրանց անդրադարձը մարդկային մարմնի պատկերման խնդիրներին: Չնայած Յինդրիխ Րիխտերի անունը հայտնի չէ Չեխիայի սահմաններից դուրս, այնուամե նայնիվ, նրա վարպետորեն արված «ակտերը» լիարժեքորեն արտացոլում են չեխական գեղարվեստական լուսանկարչության բնորոշիչ մոտեցումները: Շնորհիվ լուսանկարչության՝ իրականությունը վերացականացնելու ունակության Րիխտերի լուսանկարում մարմինը ենթարկված է կերպարանափոխության: «Մարդկային» հատկություններն այստեղ տեղի են տվել զուտ օրգանական-կենդանական կարգավիճակին: Աղճատված մարմինը հառնում է որպես ինքնաբավ, էրոտիզացված օբյեկտ-օրգանիզմ, որը զուրկ է կայունությունից և ենթակա է անվերջ այլակերպումների:
Անահիտ Հայրապետյան
© Անահիտ Հայրապետյան
(Հայաստան, ծն. 1981թ.)
«Դիարբեքիր» շարքից, 2015: Գունավոր պիգմենտային լուսանկար: 2000-ականների կեսերին հայ լուսանկարչության ասպարեզ մտավ երիտասարդ արվեստագետների նոր սերունդ: Նրանցից շատերը կանայք էին, որոնք մինչ այդ շատ հազվադեպ են գործել այս բնագավառում: Միջազգային ճանաչում ունեցող Անահիտ Հայրապետյանին այսօր կարելի է վստահորեն համարել տարածաշրջանի լավագույն ֆոտո վավերագրողներից մեկը: Իր աշխատանքներում նա շարունակում է սոցիալական ներգրավվածության քաղաքականությունը, որը բնորոշում է ժամանակակից հայ վավերագրական լուսանկարչության ընթացքը 1990-ականներից ի վեր: Սակայն Հայրապետյանին հաջողվել է ստեղծել իր ուրույն տեսլականը: Նրա լուսանկարչական շարքերը դիտարկում են մարդու առօրեական միջավայրը ոչ միայն որպես կենցաղային-քաղաքական իրողություն, այլ նաև պոետիկ միջադեպերի տարածք: Հենվելով մարդասիրական լուսանկարչության լավագույն ավանդույթներին՝ Հայրապետյանը (ով նաև բանաստեղծ է), որսում է այն պահերը, որտեղ բանականությունը ճեղքվում է ու ակնթարթորեն բանում լուսանկարվող տեսարանի փիլիսոփայական նեցուկը:
Վիգեն Գլաստյան